________________
બુદ્ધિશાળી છે.જગતમાં અનેક રંગના, વિચારના, પ્રાણીઓ વસે છે. એ બધા સૌ પોતપોતાના વર્તુળમાં વર્ષગાંઠ ઉજવે અને સ્નેહીઓ આશીર્વાદ કે શુભેચ્છા આપે, એ પોતે પણ બીજાને શુભેચ્છા આપે. આ બધું સારું તો છે જ. પણ વ્યક્તિમાં ગુણ રહેલા છે તેમ ખામીઓ પણ રહેલી છે. આપણે ત્યાં વ્યક્તિપૂજા બહુ ચાલે છે તે યોગ્ય પણ છે. કારણ કે વ્યક્તિની આસપાસ એકઠા થઈને સૌ વિકાસ કરે છે. નદીની અનેક નિર્ઝરણીઓ હોય છે તેમ છતાં પાણી એક ઠેકાણે જ પીવાય છે. એમ દુનિયાની અંદર અનેક માનવીઓ હોવા છતાં ક્યાંક ક્યાંક લાગણી, પ્રેરણા વગેરે તત્ત્વો એક જગ્યાએથી મળે છે. અને તેથી તે જીવતો હોય છે. પણ જ્યારે આ એકાગ્રતા રાગનું સ્વરૂપ ધારણ કરે છે. એટલે કે બીજી વ્યક્તિઓ તરફ ક્ષુદ્ર ભાવે જોવાય છે ત્યારે તે નુકસાન કરે છે.
આપણે ત્યાંના વાડાઓનું જે અનર્થ થયું છે તેનું કારણ આ જ છે. અમારામાં તો બધું જ પડ્યું છે બીજે શું લેવાનું છે ? આમાંથી કેટલાય અનર્થો આપણે થતા જોયા છે. એકબીજા એકબીજાના ધર્મની નિંદા કરે છે. એટલે વ્યક્તિ તરફ એકાગ્ર થવું એ જરૂરી છે. પણ જ્યારે એ વ્યક્તિમાં રાગનું તત્ત્વ આવી જાય છે તો મોટો વાડો એના નામની આસપાસ થઈ જાય છે અને એમાંથી જ ચમત્કાર વગેરે સર્જાય છે.
વીસ છે, એમાં બીજા ૨૦ વધે તે માટે જુદાં જુદાં પ્રલોભનો અપાય છે. એમ કરતાં સત્તા આવે છે. એટલે ધમકી, ડરાવવાપણું પણ શરૂ થાય છે. તું આમ નહીં કરે તો આમ થશે વગેરે. એટલે વ્યક્તિ તરફ એકાગ્રતાનો પ્રકાર ઈષ્ટ હોવા છતાં ચેતતા રહેવાની બહુ જરૂર છે. ગાંધીજી જેવાએ કહ્યું, લોકોની એકાગ્રતા છે, તેમાં આંચ ન આવવી જોઈએ. અને એમણે વ્યક્તિની એકાગ્રતા વ્યક્તિનિષ્ઠ નહિ પણ તત્ત્વનિષ્ઠ બને, તેવો પ્રયત્ન કર્યો. અને રેંટિયાબારસ જેવો ઉલ્લેખ કર્યો. એ રેંટિયા દ્વારા સત્ય અને અહિંસાની વાત સમજાશે. મહાત્માં પદની વાત પણ રેંટિયામાંથી જડશે. રામની વાત ગીતાનું તત્ત્વજ્ઞાન જેમને મળ્યું તેનું સત્ત્વ શોધવું હશે તે પણ આ રેંટિયામાંથી મળશે. આટલી સાવચેતી રાખી માણસ વ્યક્તિનિષ્ઠ ના બનતાં વ્યક્તિએ આપેલો સંદેશો આચરાય તો ઘણો ફાયદો થાય. છતાં લોકોનો સ્વભાવ છે એટલે કોઈ ને કોઈ રૂપે વ્યક્તિપૂજા કરતો હોય છે જેમકે સમાધિ ઉપર ફૂલ ચઢાવવાં, ફોટો મૂકવો, દીવો મૂકવો વગેરે. સાધુતાની પગદંડી
૧૮૩
