________________
(૧૬) કરનારાઓ એ જ રીતે ફસાય છે. મહેમાનોએ ગુણ જે જોઈએ તેને બદલે અવગુણ નીરખે એ તેમની બુદ્ધિની ઉણપ જ બતાવી આપે છે. ખરું જોતાં તે એ વ્યાપાર ઉપરથી એટલું જ ફલિત થાય છે કે રાજા મહા ચતુર, વસ્તુ માત્રના સદ્વ્યયને વિષે કાળજવાળે તથા કર્મચારીઓની ભૂલને પણ સુધારી લેનાર છે. લક્ષણેનાં નિદાન જેઓ ચીવટથી નથી વિચારી શક્તા તેઓ આવા જ અનર્થો કરી વાળે છે. કાન્યકુજના મહેમાને પણ એ જ અનર્થના ભેગ બન્યા છે. વધારે દિલગીર થવા જેવું તે એ છે કે તેમણે ઉપજાવેલા અનર્થને લીધે લીલાવતી જેવી મહારાણ, આ માંડવગઢના રાજમહેલમાં આવતી અટકી જશે. એથી મહારાજાને જેટલી પેટ ખમવી પડશે તેના કરતાં પણ પ્રજાને અધિક હાનિ સહન કરવી પડશે. રાજકારભારમાં, રાજા ગમે તે પ્રજાહિતૈષી કે ઉદાર હાય, પણ જે મહારાણું એટલી જ કાર્યકુશળ અને સહદય ન હોય તે પ્રજાને ઘણું વિટંબણા વેઠવી પડે. એટવે પ્રજા–સમાજની દષ્ટિએ પણ આ અનર્થ ન નભાવી શકાય. ઝાંઝણકુમારે પિતાના જ મને વ્યાપારને વધુ સ્પષ્ટ કયો.
પણ હવે એને કઈક તાત્કાલિક ઉપાય જ જોઈએ. તને શું લાગે છે?”
“બ્દથી બગડેલી બાજી હોજથી પણ નથી સુધરતી, એ મતલબની એક કહેવત છે. પણ એ કહેવત આપણે ખોટી પાડી શકીએ.”
