________________
प्रमेययोधिनी टीका पद६ सू.४ सान्तरनिरन्तरोपपतिद्वारनिरूपणम् ९७७ गौतम ! 'संतरं पि उववज्जंति, निरंतरंपि उववज्जंति' कदाचित् सान्तरमपि नैरयिका उत्पधन्ते, अथ कदाचित् निरन्तरमपि नैरयिका उपपद्यन्ते, तेषां तथा स्वभावत्वात् गौतमः पृच्छति-'तिरिक्खजोणियाणं भने ! किं संतरं उववज्जंति, निरंतरं उववज्जति ? हे भदन्त ! तिर्यग्योनिकाः खलु किं सान्तरम् उपपद्यन्ने, किंवा निरन्तरमुपपद्यन्ते' भगवान् आह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'संतरं पि उववज्जंति, निरंतरं पि उववर्जति' कदाचित् सान्तरमपि तिर्यग्योनिका उपपधन्ते, कदाचित् निरन्तरमपि तिर्यग्योनिकाः उपपद्यन्ते अत्रापि स्वभाव एव कारणम् गौतमः पृच्छति-'मणुस्ताणं भंते ! किं संतरं उववति , निरंतरं उववज्जति ? हे भदन्त ! मनुष्याः खलु किं सान्तरमुपपद्यन्ते, किंवा निरन्तरमुपपद्यन्ते ? भगवान् आह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'संतरं पि उववज्जंति, निरं. निरन्तर भी उत्पन्न होते हैं तात्पर्य यह कि कभी नली नारक जीवों की उत्पत्ति लगातार होती रहती है रीच में कोई समय खाली नहीं जाता और कभी कभी ऐसा भी होता है कि उनकी उत्पत्ति में काल का व्यवधान पड जाता है।
गौतम-हे भगवन ! तिर्यच सान्तर उत्पन्न होते हैं अथवा निरन्तर उत्पन्न होते हैं ?
भगवान्-हे गौतम ! सान्तर भी उत्पन्न होते हैं और निरन्तर . भी उत्पन्न होते हैं । इसका कारण स्वभाव ही है। ___ गौतम-हे भगवन मनुष्य सान्तर उत्पन्न होते हैं अथवा निरन्तर उत्पन्न होते हैं ?
भगवान्-हे गौतम ! कदाचित् सान्तर भी उत्पन्न होते हैं, कदाનિરંતર પણ ઉત્પન્ન થાય છે. તાત્પર્ય એ છે કે કઈ કઈ વખતે નારક ની ઉત્પત્તિ સતત થયા કરે છે, વચમાં કઈ સમય ખાલી નથી જ, અને કયારેક કયારેક એવું પણ બને છે કે તેમની ઉપત્તિમાં કાળનું વ્યવધાન આવી જાય છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્ ! તિય ચ સાન્તર ઉત્પન્ન થાય છે અથવા નિરંતર ઉત્પન્ન થાય છે?
* શ્રી ભગવાન–હે ગૌતમ / સાન્તર પણ ઉત્પન્ન થાય છે, નિરંતર પણ ઉત્પન્ન થાય છે. તેનું કારણ સ્વભાવ છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન ! મનુષ્ય અન્તર ઉત્પન્ન થાય છે કે નિરંતર ઉત્પન્ન થાય છે ?
શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ ! કદાચિત્ સાન્તર પપ્ત ઉત્પન્ન થાય છે, કદાચિત્ નિરંતર પણ ઉત્પન્ન થાય છે. આવા પ્રકારની ઉત્પત્તિમાં સર્વત્ર સ્વભા. જ કારણ છે प० १२३
