________________
प्रज्ञापनासूत्रे
११५६
एतावता विपाकोदयमप्राप्तमपि नामपरिगृहीतं भवति, तेन प्रदेशनाम्ना सह निधत्तमायुः प्रदेशनामनिवत्तायुः तथा अनुभावो विपाकः स च प्रकृष्टावस्थो गृह्यते तत्प्रधानं नाम - अनुभावनाम, तथा च यद् यस्मिन् भवे तीव्रविपाकम् नामकर्मानुभूयते यथा नैरयिकायुषि - अशुभवर्णगन्धरसस्पर्गोपघाताना देवदुः स्वरायशः कीर्त्त्यादिनामानि तदनुभावनाम, तेन सह निवत्तं निष्क्तिं आयुरलुभावनामनिधत्तायुः तत्राः कर्मप्राधान्यख्यापनार्थम् जात्यादिनामकर्माणि आयुर्विशेषणानि बोध्यानि, यतो नारकाद्यायुरुवये सति जान्यादिनामकर्मणामुद्रयां भवति, नान्ययेति आयुषः प्राधान्यं भवति गौतमः पृच्छति - 'नेरयाणं भंते ! कवि दे आयचे पण्णत्ते' ? नैरयिकाणां खलु भदन्त ! कतिविधः आयुष्यवन्धः प्रज्ञप्तः ? तार्थ यह कि जो जिसभव में प्रदेशों से भोगा जाता है, वह प्रदेशनाम कहलाता है । इससे विपाकोदय को प्राप्त भी नाम का ग्रहण हो जाता है । उस प्रदेशनाम के साथ निघत आयु को प्रदेशनामनिध तायु कहते हैं | अनुभाव का अर्थ विपाक है। यहां प्रकृष्ट अवस्था वाला विपाक ही ग्रहण किया जाता है । उसकी प्रधानता वाला नाम अनुभावनाम है। अतएव जिस भव में जो तीव्र विपाक वाला नामकर्म भोगा जाना है, वह अनुभावनास कहलाता है, जैसे नरक में अशुभ वर्ण, गंध, रस, स्पर्श उपघात, अनादेय, दुःस्वर अयशःकीर्त्ति आदि । इस अनुभाव नाम के साथ निघत्त आयु अनुभावनामनिधत्तायु कहलाती है । आयु कर्म की प्रधानता प्रकट करने के लिए जाति नाम कर्म आदि भी आयु के विशेष रूप में कहे गए हैं। क्योंकि नारक आदि की आयु उदय होने पर जानिनामकर्म आदि का उदय होता है अन्यथा नहीं, अतएव आयु की प्रधानता है । છે, તે પ્રદેશનામ કહેવાય છે. તેનાથી વિપાકેયને પ્રાપ્ત નામનુ ગ્રહણ થઈ જાય છે. એ પ્રદેશ નામની સાથે નિયત્ત આયુને પ્રદેશ નામ નિધત્તાથુ કહે છે. અનુભાવના અર્થ વિપાક છે. અહીં પ્રકૃષ્ટ અવસ્થાવાળા વિપાક જ ગ્રહણુ કરાય છે. તેની પ્રધાનતાવાળા નામ અનુભાવ નામ છે તેથી જ જે ભવમાં જે તીવ્ર વિપાકવાળુ નામ કમ ભેગવાય છે તે અનુભવ નામે કહેવાય છે, જેમ नरम अशुल वर्षा गंध, रस, स्पर्श, उपघात, अनाहेयहुःस्वर, अयश डीर्ती વિગેરે. આ અનુભાવ નામની સાથે નિધત્ત આયુ અનુમાવ નામ નિધત્તાયુ કહેવાય છે. આણુની પ્રધાનતા પ્રગટ કરવા માટે જાતિ નામ કમ આદિ પણ આયુના વિશેષણ રૂપમા કહેવાયેલા છે કેમકે નારક આદિની આયુના ઉદય થતાં જાતિ નામ કર્માં આદિને ઉદય થાય છે, અન્યથા નહિ તેથી જ આયુની પ્રધાનતા છે. શ્રી ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે:-હે ભગવન્ ! નાર છવાના આયુઅન્ય
