________________ 51 પ્રકરણ - 3H સમ્યગ્દર્શનનું સ્વરૂપ અને તેના પ્રકારો (i) કોઈકવાર અનાભોગથી (તેવા પ્રકારના તત્ત્વવિષયક જ્ઞાનના અભાવથી) અથવા તો ગુરુના નિયોગથી (શ્રદ્ધેય ગુરુના વચનથી) શાસ્ત્રમાં ન કહ્યું હોય, તેની પણ શ્રદ્ધા કરે, તો પણ તેને મિથ્યાત્વ લાગતું નથી. (ii) અનાભોગ અને ગુરુનિયોગથી સમકિતિ જીવ શાસ્ત્રમાં અનિરૂપિત વસ્તુની શ્રદ્ધા કરે, છતાં પણ તેને દ્રવ્યસમ્યત્વ હોઈ શકે છે. આ વસ્તુને સ્પષ્ટ કરતાં ધર્મસંગ્રહ ગ્રંથમાં શ્લોક-૨૨ની ટીકામાં કહ્યું છે "यस्य त्वनेकान्ततत्त्वे भगवत्प्ररुपिते सम्यगपरिच्छिद्यमानेऽपि भगवत्प्ररुपितत्वेन तत्र रुचिर्विपरीताभिनिवेशश्च न भवति गीतार्थप्रज्ञापनीयत्वादिगुणयोगात् / तस्यानाभोगगुरुपारतन्त्र्याभ्यामन्यथा सम्भावनेऽपि अतस्तत्त्वस्य शुद्धत्वात् द्रव्यसम्यक्त्वमविरुद्धम् / " સારાંશ : જે જીવ ભગવત્ પ્રરૂપિત અનેકાંત તત્ત્વને સારી રીતે જાણતો નથી, છતાં પણ તે અનેકાંત તત્ત્વ, ભગવત્ પ્રરૂપિત હોવાના કારણે, તેમાં તેની રૂચિ હોય છે અને વિપરીત અભિનિવેશ હોતો નથી. કારણ કે, ગીતાર્થ-પ્રજ્ઞાપનીયતાદિ ગુણનો યોગ છે. તેવા જીવને અનાભોગ અને ગુરુપરતંત્ર્યથી વિપરીત બોધ થવાની સંભાવના હોવા છતાં પણ આત્માની અંતરંગ રૂચિ શુદ્ધ હોવાથી તેનામાં દ્રવ્યસમ્યક્ત્વ હોવામાં કોઈ વિરોધ નથી. કહેવાનો સાર એ છે કે, સમકિતિ જીવને ભગવાને કહેલા તત્ત્વને સ્વીકારવાની જ રૂચિ હોય છે. તેથી તેની અંતરંગ રૂચિ તો શુદ્ધ જ હોય છે. તેના કારણે કોઈકવાર અનાભોગ કે ગુરુના કહેવાથી વિપરીત સ્વીકારે, તો પણ તેના સમ્યકત્વની હાનિ થતી નથી. કારણ કે,...એ સ્વીકારવામાં વિપરીત (ખોટો) અભિનિવેશ નથી અને પ્રજ્ઞાપનીયતા પણ છે. સાચું જાણવા મળશે ત્યારે છોડવાની તૈયારીવાળો છે.
