________________ પ્રકરણ - 5 ગુરુતત્ત્વવિનિશ્ચય આદિ ગ્રંથોના પાઠો અંગે વિચારણા 115 સંયમશ્રેણીથી ભ્રષ્ટને નંદીષેણના દૃષ્ટાંત દ્વારા સમ્યત્ત્વના રક્ષણ માટેના ઉપાયો બતાવ્યા છે. કહેવાનો સાર એ છે કે, અપ્રમત્ત મુનિને જ સમ્યત્વ સ્વીકારનાર નિશ્ચયનય ચારિત્રથી પતિતને સમ્યક્ત નથી માનતો પરંતુ ભગવાનના વચનમાં સ્થિર શ્રદ્ધાવાળાને વ્યવહારનય સમ્યક્ત સ્વીકારે છે. આથી કોઈ સાધુ સંયમ પાળવા માટે અસમર્થ બને અને સંયમ છોડીને ગૃહવાસ સ્વીકારવા તૈયાર થાય તે સાધુને નંદિષેણના દાંતના પ્રસંગથી સમ્યક્તના રક્ષણ માટે કેવી રીતે સંયમ છોડવું તેની વિધિ શાસ્ત્રમાં બતાવી છે. તે વિધિ અનુસાર પ્રયત્ન કરવામાં આવે તો સ્વીકારેલા વ્રત પ્રત્યે ઉપેક્ષાનો ભાવ ન આવે. પરંતુ વ્રત પ્રત્યે પક્ષપાતનો પરિણામ જીવંત રહે અને એથી નિર્ધ્વસતા આવે નહિ અને સમ્યક્ત ટકી શકે. (vi) અહીં ખાસ ઉલ્લેખનીય છે કે - - નિશ્ચયનય સાધુને સંયમમાં પ્રમાદ ન થાય એટલા માટે ઉપયોગી છે. કારણ કે, નિશ્ચયનયના વચનનું સ્મરણ કરીને સાધુ સંયમમાં યથાશક્તિ યત્ન કરે છે અને પ્રમાદ ઊભો ન થાય તેની કાળજી રાખે છે, કે જેથી સંયમશ્રેણીથી પતિત ન થવાય ! - વ્યવહારનય કોઈ સાધુ પૂર્વકૃત કર્મના ઉદયથી થયેલા પ્રમાદના વસથી ચારિત્રની આરાધનામાં શિથિલ થાય, ત્યારે પણ ભગવાનના વચનથી સર્વથા વિમુખ ન થાય અર્થાત્ ચારિત્રપાલનથી સર્વશ વિમુખ ન થઈ જાય તે માટે શુદ્ધપ્રરૂપણા, શક્યારંભ અને શુદ્ધપક્ષપાત આ ત્રણ ઉપાયો બતાવે છે અને જ્યારે કોઈ ક્લિષ્ટ કર્મના ઉદયથી ચારિત્રના સેવનથી સર્વથા વિમુખ થાય ત્યારે પણ ચારિત્રની રૂચિથી વિમુખ ન થવાય તેનો ઉપદેશ આપે છે. તેથી ચારિત્રમાં શિથિલ બનેલા સાધુ પણ જો શુદ્ધપ્રરૂપણા, શક્યારંભ અને શુદ્ધપક્ષપાત - એ ત્રણ ઉપાયોને સેવે તો તેના સમ્યક્તનો નાશ થતો નથી અને જ્યારે ચારિત્રનો ત્યાગ કરે, ત્યારે પણ ચારિત્રની રૂચિ જીવંત રાખે તો સમ્યનો નાશ થતો નથી.
