Book Title: Pratibodh
Author(s): Padmasagarsuri
Publisher: Arunoday Foundation
Catalog link: https://jainqq.org/explore/008731/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pratibodha AcArya zrI padmasAgarasari For Private And Personal Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prati bodha pravacanakAra zAsana prabhAvaka prakhara vaktA AcArya zrImat padyasAgarasUrIzvarajI mahArAja preraka jyotirvid munirAja zrI aruNodayasAgarajI mahArAja prakAzaka zrI aruNodaya phAunDezana kobA For Private And Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pratibodha AcArya zrImat padyasAgarasUrIzvarajI ma. prakAzakA pAptisthAna zrI arUNodaya phAunDezana kobA, jilA gAMdhInagara * (c) sarvAdhikAra prakAzakadhIna * tRtIya saMskaraNa, vi.saM. 2050, kArtika zuklA saptamI, dinAMka 20-11-93 zubha nimitta muni zrI aruNodayasAgarajI ma. ko gaNipada pradAna pratiyA~ 1500 mUlya 20 / TAIpa seTIMga evaM mudraka : pArzva kompayUTarsa, ahamadAbAda-50 phona : 3962 46 For Private And Personal Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra samarpaNa yaha pustaka samarpita haibhavasAgara meM AkaMTha nimagna usa dharmajijJAsu mAnava samAja ko jisake komalatama anta:karaNa meM zAzvata-sukha pAne kI prabala utsukatA jAgRta ho cukI hai ! - padmasAgarasUri For Private And Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. prakAzakIya prathama saMskaraNa se cAturmAsa kAla meM pAnI kI taraha pravacanoM kI barasAta hotI hai; kintu sarovara ke samAna kisI grantha meM yadi use saMkalita kara liyA jAya to pravacanakArarupI megha ke anyatra viharane para bhI pipAsu jijJAsuvRnda usase paryApta lAbha uThAtA raha sakatA hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isI dRSTikoNa se prerita hokara paramapUjya prAta:smaraNIya AcAryapravara sadgurudeva zrImatpadyasAgarasUrIzvarajI ma.sA. ke pravacanoM kA yaha abhUtapUrva saMkalana Aja " pratibodha" pustaka ke nAma se zrI aruNodaya phAunDezana dvArA prakAzita karate hue hameM vizeSa harSa kA anubhava ho rahA hai / isa avasara para, suvyavasthita rupa se sarala bhASA meM samasta pravacanoM kA punarlekhana karanevAle anubhavI sampAdaka paNDita zrI paramArthAcArya ko nahI bhulAyA jA sakatA, jinhoMne dinarAta kaThora parizrama karake kama se kama samaya meM isa grantha kI pANDulipi taiyAra kara dI / anta meM hama AzvAsana dete haiM ki yadi samAja meM isa grantha kA svAgata huA to zIghra hI hama kucha aura aise hI grantha prakAzita karane kA prayAsa kareMge | tRtIya saMskaraNa kI belA meM parama pUjya AcArya pravara zrImata padmasAgarasUrIzvarajI ma.sA. ke ziSya evaM hamAre mArgadarzaka muni pravara zrI arUNodayasAgarajI ma.sA. ko gaNipada pradAna prasaMga para 'pratibodha' kA tRtIya saMskaraNa prakAzita karate hue hameM parama prasannatA ho rahI hai / isa prakAzana meM sahayogI sabhI vyaktiyoM ke hama atyaMta AbhArI hai va bhaviSya meM bhI hameM isI prakAra sahayoga milatA rahegA aisI AkAMkSA saha adhyakSa evaM TrasTIgaNa zrI aruNodaya phAunDezana kobA For Private And Personal Use Only - 382009 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apanI orase jamma dukkhaM jarA dukkhaM rogANi maraNANi ya / aho dukkho hu saMsAro jattha kIsanti jantuNo / / (janma kA aura buDhApe kA du:kha hai - mRtyu kA aura bImAriyoM kA du:kha hai / are yaha saMsAra du:kha se kitanA bharA huA hai ! jahA~ prANI kaSTa pA rahe haiM / ) sAMsArika du:khoM se mukta kauna kara sakatA hai ? jJAna / manISiyoM kA yaha DiNDima ghoSa hai : krate jJAnAna mukti: / / (jJAna ke binA mukti nahIM ho sakatI) __phira bhautika padArtho ke jJAna ko vidyA yA vidvattA nahIM kahate / vAstavika vidyA vahI hai, jisase mukti mile : __ sA vidyA yA vimuktaye / ' (jo mukta kare vahI vidyA haiM) du:khoM se mukta hone kI vidyA meM vahI niSNAta hotA hai, jise satya kA jJAna ho / jagatkalyANa hI satya hai / hameM usakA anveSaNa karanA hai / jinase apanA aura dUsaroM kA kalyANa ho- saba kA bhalA ho, una nItiyoM- niyamoM-siddhAntoM kA anveSaNa karanA hI satyAnveSaNa kahalAtA aba prazna yaha hai ki satya kA anveSaNa kaise kiyA jAya ? kauna kare yaha kArya ? isakA uttara prabhu mahAvIra ke isa preraNA vacana meM vidyamAna hai : For Private And Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir appaNA saJcamesejA / / uttarAdhyayana 6/2 (svayaM hI satya kA anveSaNa karanA cAhiye) zAstrakAroM ne apane anubhava likhe haiM / hama apane anubhavoM se unakI tulanAtmaka jA~ca kreN| isake lie hame apane citta ko cintana se jor3anA hogA- mana ko manana se mathanA hogA buddhi ko bodha se sambaddha karanA hogA, tabhI vicArakatA vikasita hogI- AtmA svabhAva meM nimagna hogI aura pratipala zAzvata sukha kI anubhUti ho skegii| paramapUjya gurudeva ke sAnnidhya meM zAstroM kA adhyayana karane se jo kucha meM samajha pAyA hU~, use pravacanoM ke mAdhyama se parosane kA meM yathAmati prayAsa karatA rahatA huuN| yaha grantha usI sAdhAraNa prayAsa kA eka phala haiM / kaisA hai ? isakA nirNaya pAThakoM para chor3akara meM apanI vANI ko Aja ke lie virAma detA haiM / ApakA hiteSI, padmasAgarasUri For Private And Personal Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sukRta ke sahayogI parama zAsana prabhAvaka AcArya pravara zrImat padamasAgarasUrIzvarajI mahArAja sAhaba kI satpreraNA se rAMdera-nivAsI (vartamAna meM bhIvaMDI) zrImati madhukAntA sumanalAla icchAporiA tathA kanakaprabhA esa. zAha kA isa pustaka ke prakAzana meM sundara Arthika sahayoga prApta huA hai tadartha hama TrasTa kI ora se Apako dhanyavAda dete hue AbhAra vyakta karate haiM / TrasTI gaNa zrI aruNodaya phAunDezana- kobA For Private And Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zIrSaka-sUcI 10 22 27 31 3 43 47 51 56 w 0 1. dharma kA sthAna 2. nirmala mana svAsthya mAnava-bhava 5. ahaMkAra aura mamatA 6. kucha parva 7. samyaktva 8. jIvana-vikAsa 9. jIvana kA lakSya 10. saJcA jaina 11. guru-ziSya 12. sAdhanoM kA sadupayoga 13. paropakAra 14. AtmajJAna 15. saccidAnanda 16. satsaMga 17. nirbhaya baneM 18. zikSArthI 19. dharma aura vijJAna 20. bhogoM kA tyAga 21. durlabha caturaMga 22. jJAna se mokSa 23. puNyapAla 24. aMjanA 25. madanarekhA 26. mayaNAsundarI 27. suvicAra w 0 68 72 88 92 96 101 105 109 118 For Private And Personal Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacana - khaNDa For Private And Personal Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dharma kA sthAna carama tIrthaMkara prabhu mahAvIra svAmI ke anusAra karma bAMdhate samaya jIva vicAra nahIM karatA; isIlie vaha vikAra kA zikAra bana jAtA hai / jIvanabhara vaha parigraha ke pIche paDA rahatA hai / dhana prApta karane ke lie vaha koI bhI duSkRta karane meM nahIM hicakicAtA / vRddhAvasthA bhI usameM bAdhaka nahIM banatI / zarIra zithila hone para bhI tRSNA zithila nahIM hotI / bAla sapheda hone para bhI mana kAlA banA rahatA hai / dA~ta gira jAne para bhI lobha uThatA rahatA hai / kitanI vicitra bAta hai ? rAjA kumArapAla ne kisI cUha kI svarNamudrAeM uThA lI thI to vaha sira phor3a kara mara gayA thA. isase patA lagatA hai ki tiryaJca gati meM bhI tRSNA apanA duSprabhAva dikhAtI hai; phira manaSya gati kI to bAta hI kyA ? sunA thA ki eka AdamI ka pA~ca sau rupaye kisI ne carA liye / isase vaha itanA adhika du:khI huA ki du:kha se mukta hone ke lie apane zarIra para ghAsaleTa chir3akakara usane AtmA hatyA kara lI ! zaMkarAcAryane likhA hai : "arthamanartha bhAvaya nityam nAsti tata: sukhaleza: satyam' artha (dhana) ko hamezA anartha (aniSTa) sapajho / sacamava usa meM jarA bhI sukha nahIM haiM / eka dRSTAnta dvArA yaha bAta aura bhI adhika spaSTa ho jAyegI : eka phakIra sAmane se bhAgatA huA calA A rahA thA / dA mitroM ne use roka kara bhAgane kA kAraNa pUchA / phakIra ne kahA :- "mamArga meM amuka vRkSa ke nIce mAnavamAraka ko dekhA thA / usase bacane ke hI lie meM bhAgakara calA A rahA huuN|" phakIra calA gayA / mitra Age bar3he / usa vRkSa ka nIce pahu~cakara unhoMna sone kI eka IMTa darakhI / phira eka ne dUsare se kahA ki vaha phakIra hameM DarA kara dUsarI dizA meM bhejanA cAhatA thA, jisasa yaha ITa hama na mila jAya aura vaha svayaM hI lauTate samaya isa Apane sAtha le jA saMka; panta aba usakI yojanA asaphala ho gaI hai / 10 For Private And Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dUsara ne kahA- "hama dhana kamAne ke lie hI apane gA~va se nikale the / bhAgya se Aja hI yaha ITa mila gii| ata: hamArA manoratha pUrNa ho gayA gayA hai / aba hameM apane gA~va ko lauTa calanA cAhiye / gA~va meM pahu~ca kara hama AdhI-AdhI IMTa donoM le leNge"| prastAva svIkata ho gyaa| donoM apane gA~va kI ora khAnA hue / mArga meM eka dUsarA gA~va AyA / usake bAhara eka saghana vRkSa kI chAyA meM donoM Thahara gayeM / bhUkha lagI / eka mitra dUsare para IMTa kI surakSA kA bhAra DAlakara usa gA~va meM bhojanasAmagrI lene pahu~cA / vahIM usake mana meM vicAra AyA ki miThAI meM yadi thor3A-sA jahara milA dU~ to use khAte hI vaha mara jAyegA aura sone kI pUrI ITa mujhe mila jAyegI / usane vaisA hI kiyA / sAmagrI lekara usa vRkSa ke samIpa lauTa AyA / aba jala kI jarurata thI / mitrA ne kahA- "tuma khAnA zuru karo / meM abhI pAsa ka ka~e se loTa meM jala bhara lAtA huuN|" aisA kahate hI vaha mitra jala bharakara lAne ke bahAne loTA-Dora uThAkara kU~e kI ora cala par3A / udhara vRkSa ka pAsa baiThe mitrA ke bhI mana meM pApa A gayA / usane socA ki yadi meM usa ku~e meM hI mitrA ko dhakala dUM to pUrI IMTa para merA adhikAra ho jAyegA / phalasvarupa vaha IMTa vahIM chor3akara uThA aura bhAgatA huA ku~e para jA pahu~cA / bolA :- "mitra ! tuma bhojana-sAmagrI lekara Aye aura tatkAla pAnI lene cale gaye ? tumheM to ArAma kI jarurata hai / lAo, pAnI meM khIMca dUM / " aisA kahate hue use 1e meM dhakkA dekara girA diyA / lauTakara miThAI khAI to jahara ke prabhAva se vaha khuda bhI cala basA / thor3I dera bAda jaba phakIra lauTakara usI rAste se gujarA aura usane per3a ke nIce kA dRzya dekhA to sahasA bola uThA :- "sacamuca yaha IMTa mAnavamAraka hai !" phakIra phira vahA~ se bhAga khar3A huA / apanI santAna ke lie dhana kA saMgraha karate samaya manuSya aisA nahIM soca pAtA, jaisA eka kavi ne kahA haiM : "pUta sapUta to kA dhana saMcaya ? pUta kapUta to kA dhana saMcaya ?" yadi patrA saputrA hai to vaha svayaM kamA legA aura kuputrA hai to saMcita dhana ko bhI ur3A degA- donoM dazAoM meM dhana kA saMcaya vyartha hai / For Private And Personal Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir putrA hI kyoM ? sAre kuTumbI loga apanI kAyArupa kampanI ke zeyaraholDarsa haiM / kAyA se utpanna dhana kA lAbha to saba uThAte haiM; parantu sajA aMkale zeTha AtmArAma ko bhoganI par3atI hai / DAka ratnAkara ko jaba maharSiyoM ka dvArA yaha bAta samajha meM A gaI taba hatyA, lUTapATa Adi chor3akara vaha tapasyA meM lIna ho gayA aura maharSi vAlmIki ka nAma se vikhyAta huA / aneka kaSTa saha kara prApta dhana kA upayoga manuSya kAmabhoga meM karatA haiM / dharma, artha, kAma aura mokSa- ye cAra puruSArtha haiM / inameM artha-kAma kI eka joDI hai aura dharma-mokSa kI dUsarI / pahalI joDI jIva ko saMsAra meM bhaTakAtI hai aura dUsarI usase mukta karatI hai / ninyAnava pratizata saMsArI jIva pahalI joDI ke hI cakkara meM par3e rahate haiM / usa cakkara se Upara nahIM uTha pAte / saMsAra kA mArga preyomArga hai aura mukti kA mArga zreyomArga / jinaka vivekalocana banda rahate haiM, ve adUradarzI prANI prayomArga para hI daur3ata rahA karate haiM / artha ke prati aruci ho jAya to use paropakAra meM lagA sakate haiM; parantu kAma ke prati aruci sahaja nahIM hotI / varSoM taka kAma apanI ora prANiyoM ko AkarSita karatA rahatA hai / tapasyA ke kAraNa zAnta dikhAI denevAlA kAma bhI kaba virATa rupa dhAraNa kara legA ? isakA koI bharosA nahIM / ____parvata kI ekAnta kandarA meM baiThe hue ghora tapasvI rathanamI kI dRSTi jyoM hI rAjula nAmaka nirvasanA sAdhvI para paDI, tyoM hI unake mana meM kAmAgni prajvalita ho gaI / gir3agir3Akara ve usa sAdhvI se bhogayAcanA karane lageM / __ akhaNDa zIlavratadhAriNI mahAsatI rAjula ne pratibodha dete hue kahA :"he munirAja ! rAjya ka sAtha hI Apane samasta kAma-bhogoM kA bhI tyAga kara diyA thA / koI dAtA kabhI datta vastu ko dubArA grahaNa karanA nahIM cAhatA / vyakta vastu ko pana: prApta karane kI icchA to vamana kI cAha ke sAmane avAMchanIya - nindanIya hai / Apa jaise dharmAtmA tapasvI ko aisA nindanIya kArya zobhA nahIM detA / " isase unakI kAmAgni zAMta ho gaI aura yathocita prAyazcita lekara ve puna: tapasyA meM lIna ho gaye vaha kAma hI thA, jisane maharSi vizvAmitra jaise tapasvI ko urvazI para mohita karake nisteja banA diyA thA / For Private And Personal Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yahI hAla sUta aura upasUta kA huA / ye donoM ghaniSTa mitra tapasyA ke dvArA zaktizAlI banakara brahmA, viSNu aura maheza tInoM ko apane caraNoM meM jhukAnA cAhate the / donoM milakara 22 (bAIsa) yoddhAoM ke barAbara sazakta ho jAte the / yaha bAta viSNu ko jJAta ho gii| unhoMne mohinI rupa meM prakaTa hokara nRtya ka dvArA hAva-bhAva pradarzita kiye / tapasyA aura sAdhanA bhUlakara donoM tapasvI usa mohinI para mugdha ho gaye / mohinI ne kahA ki tuma donoM meM se jo adhika balavAn hogA, meM usI kA varaNa karU~gI / adhika bala kisakA hai ? isakA nirNaya yuddha ke dvArA hI ho sakatA thA / phalasvarupa donoM Apasa meM yuddha karane lage / anta meM eka kI mRtyu ho gaI / zakti bAIsa se ghaTakara do ke barAbara raha gaI / isase brahmA viSNu-maheza parAjaya se baca gaye / aisA hai bhayaMkara kAma ! artha aura kAma ye donoM puruSArtha dharma aura mokSa ke bIca meM rakkhe gaye haiM- yaha bAta vizeSa dhyAna dene yogya hai / artha aura kAma para dharma se aMkaza rakkhA jA sakatA hai / ImAnadArI aura mehanata se dhana kamAyA jAya tathA usakA upayoga paropakAra meM kiyA jAya tA artha apane vaza meM rahegA / isI prakAra kAmanAoM ko UrdhvagAmI banAyA jAya arthAt kAminI se mAtA para, mAtA se guru para aura guru se prabhu para unheM le jAyA jAya to ve pavitra hoMgI aura isa taraha "kAma" para dharma kA aMkaza rahegA / ___ dharma se yaha loka bhI sudharatA hai aura paraloka bhI / dharma se vicAra aura viveka pedA hotA hai / artha aura kAma ke sarvocca Asana para birAjamAna cakravartI mahArAja bharata ko dharma ne hI virakta banAyA thA- sarvajJa sarvadarzI banAyA thA - mokSa dilAyA thA; isI lie cAra puruSArtho meM dharma kA sthAna sarvaprathama rakkhA gayA hai / ___ yadi Apa bhojana bhI prabhu kI AjJAnusAra kareMge to vaha ApakA bhojana bhI kAma puruSArtha kahalAegA anyathA, kAma kahalAegA / For Private And Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nirmala mana Aja mAnava svayaM apanA mUlya badala rahA hai / vaha mAnavatA se nahIM, sAdhanasAmagrI se hI kisI mAnava kA mUlyAMkana karatA hai| akabara ilAhAbAdI ne kahA thA : nahIM kucha isakI purasiza ulphate allAha kitanI hai sabhI yaha pUchate hai, ApakI tanakhvAha kitanI hai / / Izvara meM ApakI bhakti kitanI hai ? yaha koI nahIM pUchatA / isaka badale saba yahIM pUchate haiM ki ApakA vetana kyA hai ? vetana ka AdhAra para hI ApakA sammAna kiyA jAtA hai / __ loga bhUla jAte haiM ki sAdhana sAmagrI kA mAlika manuSya hai; isalie manuSya kA hI mahattva adhika hai / vaha vastu ke AsapAsa na ghumakara vastuoM ko hI apane AsapAsa ghumAnevAlA kendra hai / __ Adhunika yuga meM mazIneM jitanI maha~gI haiM, manuSya utane hI saste haiM / sAdhanasAmagrI hI sarvatrA saba ke sira car3hakara bolatI hai / manuSya sAdhanoM (mazInoM) kA mAlika na rahakara gulAma bana gayA hai / jo loga kAra meM baiThakara yahA~ vyAkhyAna sunane Ate haiM, unakI kAra kabhI bekAra ho jAya to usa dina vyAkhyAna kI bhI chuTTI ho jAya / vyAkhyAna lakSya hai, kAra nahIM / kAra to kevala sAdhana hai / hRdaya meM rahI haI zAstrA zravaNa kI bhAvanA hI zrAvaka kI zobhA bar3hAtI hai, usakI kAra nahIM / yaha bAta vahI samajha sakatA hai, jisake jIvana meM dharma puruSArtha ho / vaha vyakti yazAzakti hiMsA se dUra rahatA hai / ahiMsA ko vaha parama dharma mAnatA hai / mAMsAhAra ke viSaya meM to dhArmika vyakti kabhI vicAra taka nahIM kara sakatA / / phira bhI haiM kucha loga, jo dharmasthAnoM meM jAte haiM -- vyAkhyAna bhI sunate haiM - sAmAyika Adi kriyAe~ bhI karate haiM; parantu gupacupa mAMsAhAra kara lete haiM / ese logoM meM se kucha phaizana ke rupameM mAMsAhAriyoM se mitratA nibhAne ka lie / kaI loga isa bhrama ka zikAra hokara mAMsabhojI bana jAte haiM ki usaka zarIra meM zakti baDhegI - Ayu lambI hogI; parantu ve bhUla jAte haiM ki zAkAhArI niyamita bhojana se sau varSoM taka AsAnI se jiyA jA sakatA hai| mAMsAhArI kA jIvana choTA aura krUra hone se nIrasa hotA hai / 14 For Private And Personal Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kahA gayA haiM : "puruSA vai shtaayudr||" (puruSa sau varasa taka jIvita rahatA hai / ) bhAratIya sabhyatA aura saMskRti hI isa lambI Ayu kA pramukha kAraNa thI / asAmayika mRtyu ko azubha mAnA jAtA thA / viSaya-kaSAya se rahita zAnta jIvana hI Adarza thA / ___Aja kesA hai ? Aja kA jIvana Adhi vyAdhi-upAdhi se ladA hai| cintA citA kI taraha jalAtI hai- roga Aga kI taraha jhulasAte haiM aura anya kaSToM kA bhaya Ayu ko ghaTAtA hai / bhaya para jaya pAne ka lie hamaM "abhayadayANa" (abhayadAtA) paramezvara kI zaraNa meM jAnA par3agA / usase mAnasika aura zArIrika donoM taraha kA svAsthya prApta hogA / viSaya prApti kI cintA se Upara uThakara hameM prabhu ke svarupa kA cintana karanA hai / cintana meM viveka, vinaya, nirbhayatA aura prasannatA kA prakAza hai. jo Aya kA lambI banAtA hai / puNya ka dvArA manuSya bhava meM pUrNaAyu bhogI jAtI haiM / mana sahita pA~coM indriyoM meM jo paTutA hai, use hama kaTutA meM parivartita na hone deM- prApta paTatA ka lie prabala puNya kA AbhAra mAneM aura indriyoM kI tathA mana kI pavitratA TikAye rakkheM to nizcaya hI hamArA zArIrika aura mAnasika svAsthya vikasita aura vilasita hogA / vaise dekhA jAya to zarIra kA svAsthya mana ke svAsthya para avalaMmbita hai / kahA bhI hai kisI ne : - "jisakA mana sApha hai, usakA jIvana svarga hai aura jisakA mana mailA hai, usakA jIvana naraka !" __mana melA hotA hai- kaSAya se / kaSAya cAra haiM- krodha, mAna, mAyA aura lobha / yahA~ mAna kA artha abhimAna yA ghamaNDa hai / mAyA kA artha hai- chala / krodha aura lobha kA artha spaSTa hai - saba loga samajhate haiM / ina cAroM kaSAyoM se rahita mana nirmala hogA; parantu nirmalatA hI paryApta nahIM hai / nirmala jala bhI yadi uSNa ho- khArA ho- durgandhita ho to pIne yogya nahIM mAnA jAtA / nirmalatA ke sAtha zItalatA, madhuratA aura sugandha bhI dekhI jAtI hai / usI prakAra nirmala mana meM (kaSAyoM se akaluSita anta: kAraNa meM) maitrI, pramoda, kAruNya aura mAdhyasthya- ina cAra bhAvoM ke darzana kiye jAte haiM : For Private And Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "maitrI pramodakAruNyamAdhyasthyAni sattvaguNAdhikaklizyamAnAvinayeSu / - tattvArthasUtram 7/6 maitrI pratyeka sattva (prANi) ke sAtha honI cAhie / anta: karaNa se nirantara "mittI me savvabhUesu" (merI samasta prANiyoM se mitrAtA hai) aisI dhvani nikalatI rahanI cAhie / isase hamArA vyavahAra ahiMsAmaya premamaya banegA / pramoda (harSa) apane se adhika guNiyoM ke prati honA cAhie / sAdhAraNata: loga apane se UMce logoM ko dekhakara IrSyA kI Aga meM jalane lagate haiM / isase ve svayaM apanA hI nukasAna karate haiM / spardhA (hor3a) acchI hotI hai, IrSyA burI / spardhA meM apane Apako vikasita karaka dUsaroM ke barAbara pahu~cane yA unase Age bar3hane kI bhAvanA hotI hai; parantu IrSyA meM dUsaroM ko girAne kI durbhAvanA rahatI hai jisake anta:karaNa meM pramAda hotA hai, vaha apane se adhika guNavAnoM kA Adara karatA hai - unase milakara prasanna hotA hai / kAruNya bhAva du:khiyoM ke prati honA cAhie / kisI ko pIr3A pAte dekhakara hRdaya kA~pa jAnA cAhie / yahI anukampA hai - dayA hai, jo dharma kA mUla hai : "dayA dharma kA mUla hai| pApa mUla abhimAna / "tulasI dayA na choDiye, jaba laga ghaTameM prANa // " bar3e-bar3e mahAtmAoM ko karuNAsAgara kahA jAtA hai; kyoMki kAruNyabhAva ne hI unakI AtmA ko Upara uThAyA hai- mahAn banAyA hai / cauthA bhAva hai- mAdhyastha athavA taTasthatA / yaha avineya (apAtra yA ayogya) ziSyoM ke prati rakhane yogya bhAva hai / jo upadeza se nahIM sudharatA, vaha dhIre-dhIre duniyA me kaTutara anubhava pAkara apane Apa sudhara jAtA hai; ata: usake prati upekSAvRtti rakhI jAnI cAhiye / kaSAyarahita nirmala mana meM ina cAra bhAvoM ke vikasita hone para vyakti amRtasarovara meM DubakI lagAne lagatA hai / mRtyu kA bhaya usase bidA ho jAtA hai / vaha gAne lagatA hai : "aba hama amara bhaye, na mareMge !" jisakA mana nirmala hotA hai, usakA tana bhI svastha hotA hai / eka prAcIna ghaTanA ke dvArA isa bAta kI puSTi hotI hai / For Private And Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir haribhadra nAmaka eka vidvAna brAhmaNa the / eka dina vaha kAraNavaza kisI jinamandira meM cale gae~ / vahA~ mahAvIra prabhukI pratimA ko dekhakara vyaMgyapUrvaka haribhadra bola uThe : "vapureva tavAcaSTe spaSTaM miSTAnnabhojanam / nahi koTarasasthe'gnau tarurbhavatizAdla: / / " hai bhagavana ! ApakA zarIra hI kaha rahA hai ki Apa miThAI khAte rahe haiM - yaha sapA hai; kyoMki yadi koDara meM Aga lagI ho (peTa bhUkhA ho) tA par3a harAbharA nahIM raha sakatA / ) thoDa samaya bAda vaha yAkinI mahattarA nAma kI sAdhvI ke saMparka meM aaeN| unhoMne use AcArya mahArAja ke pAsa bhejaa| unase haribhadra ne bodha pAyA aura dhIre-dhIre saMsAra se virakti hone para pravrajyA le lI / apane gurudeva se jaina zAstroM kA mananapUrvaka adhyayana kiyA / grAmAnagrAma vihAra karate hue haribhadra muni varSo bAda jaba usI nagara meM padhAre aura unhoMne usI mandira meM pratimA ke darzana kiye, taba bole. - "vapureva tavAcaSTe bhagavan ! vItarAgatAm / nahi koTarasaMsthe'gnau tarurbhavati shaadvl:||" (he bhagavana ! ApakA (yaha hRSTapuSTa) zarIra hI ApakI vItarAgatA ko prakaTa kara rahA haiM: kyoMki jisa per3a ke khoMDara meM Aga ho vaha harAbharA nahIM raha sakatA / mana meM yadi rAga kI Aga lagI ho to zarIra bhalA kesa puSTa hogA ? yahI pani haribhadra Age calakara jainAcArya zrI haribhadrasUri ke nAma se vikhyAta hae aura unhoMne eka hajAra cAra sau cavAlIsa (1944) granthoM kI racanA kii| rAga, mamatA, mAha, Asakti, vAsanA Adi mana ka vikAroM ko dUra karana kI preraNA hama isa ghaTanA se lenI hai / For Private And Personal Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svAsthya hindI meM eka kahAvata bahuta prasiddha hai : "pahalA sukha nirogI kAyA" zarIra rogoM se rahita ho - svastha ho, yaha sabase bar3A sukha hai / svastha zarIra se hI samasta kArya sampanna hote haiM / jaisA ki mahAkavi kAlidAsa ne kahA haiM : "zarIramAdyaM khalu dharmasAdhanam / / " (nizcaya hI dharma kA pahalA sAdhana zarIra hai / ) dharma kA AcaraNa zarIra se hI hotA hai / jisakA zarIra asvastha hai, vaha dUsaroM kI sevA nahIM kara sakatA / rogiyoM kA ilAja vahI vaidya kara sakatA hai, jo svayaM svastha ho / svastha vyakti svayaM bhI prasanna rahA hai aura dUsaroM kI bhI prasannatA baDhAtA hai / eka pAzcAtya vicAraka bIcara ne kahA hai :- "zarIra vINA hai, Ananda saMgIta; parantu vINA durusta ho- yaha saba se pahale jarurI hai / " vINA kA eka bhI tAra DhIlA ho to usase acche saMgIta ka yogya uttama svara nahIM nikala sakate; usI prakAra zarIra meM kahIM bhI kucha upadrava ho- roga ho to hama prasanna nahIM raha sakate / / bhavya bhavana ho, bahumUlya pharnIcara ho, bharA-pUrA parivAra ho, suzIlA patnI ho, AjJAkArI putra ho, Adhunikatama bhogopabhoga kI sAmagrI ho, svAdiSTa khAdya aura peya padArtha maujUda hoM; parantu apane zarIra meM yadi eka sau cAra DigrI bukhAra bhI maujUda ho to sociye, kyA hogA? hameM kucha bhI nahIM suhAyagA / yahI kAraNa hai ki sabhI vicArakoM ne zArIrika svAsthya para jora diyA hai / karor3o rupayoM se bhI svAsthya ko adhika mUlyavAn mAnA hai / rIrika svAsthya se bhI pahale mAnasika svAsthya Avazyaka hai; kyoMki yadi tana tandurasta na ho to mana tandurusta nahIM raha sakatA / mana manana karatA hai, vicAra karatA hai, zarIrako saMcAlita karatA hai / paMca mahAbhUtoM se banA huA zarIra to manakI AjJA kA pAlana karatA hai / mana yadi duHkhI ho to zarIra bhI asvastha ho jAtA hai / santa tukArAma ne varSo pahale kahA thA : For Private And Personal Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "mana karA re prasanna rvasiddhIce sAdhana / / " (saba siddhiyoM ke sAdhana mana ko prasanna rakhiye) jena yogI zrI AnandaghanajI ne eka bAra gAyA thA : "citta prasanne re pUjanaphala kayU~ re pUjA akhaNDita eha // " unaka anusAra citakI prasannatA hI prabhUkI akhaNDa pUjA hai ! jo vyakti ha~samukha hotA hai, vaha sadA aneka mitroM se ghirA rahatA hai; kyoMki prasannatA meM cumbaka kI taraha AkarSaNa hotA hai / isase viparIta jo vyakti udAsa rahatA hai- dUsaroM ke sAmane apanA dukhar3A hI sunAyA karatA hai- royA karatA hai, usake mitrA dhIre-dhIre kama hote jAte haiM aura eka dina aisA AtA haiM ki vaha akelA raha jAtA hai / __aba kevala yaha socanA hai ki mana prasanna kaise rakhA jAya, vikAroM se use kaise bacAyA jAya aura sadvicAroM se use kaise bharA jAya / duniyA kA jitanA nukazAna eTamabamoM se huA hai, usase adhika ghaTiyA philmoM se huA hai - philmI gItoM se huA hai; kyoMki inase mana vikRta hotA hai- viSayoM aura kaSAyoM se lipta hotA hai| yahI bAta bAjAru upanyAsoM ke lie kahI jA sakatI hai / ina sabase apaneM Apako dUra rakhanA hai / eka sIDhI se manuSya Upara bhI car3ha sakatA hai aura nIce bhI utara sakatA hai / mana ke dvArA Apa unnati bhI pA sakate haiM aura avanati bhI / mana se sarjana bhI hotA hai aura visarjana bhI ThIka hI kahA gayA hai : "mana eva manuSyANAm kAraNaM bandhamokSayoH / / " (mana hI manuSyoM ke bandha aura mokSa kA kAraNa hai ) pratikUla paristhiti yoM meM bhI vicAraka mana nirmala banA rahatA hai / mahArAja zreNika ne jela meM bhI vizuddha vicAroM ke dvArA karma-nirjarA kI thI / anukala sthitiyoM meM jIne kI aura pratikUla sthitiyoM meM marane kI icchA to sabhI karate haiM; parantu jisakA mana nirmala hotA hai, vaha na du:kha meM ghabarAtA hai aura na sukha meM ghamaNDa karatA hai / vaha to sukha-du:kha se Upara uThakara nijAnanda meM ramaNa karatA hai, vItarAga kA smaraNa karatA hai / For Private And Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. prabhu kA smaraNa na karate viSayoM kA smaraNa karanevAle kI durdazA kesI yaha jAnane ke lie gItA ke do zloka dekhiye : hItI hai dhyAya to viSayAnpuMsaH saGgasteSUpajAyate / saGgatsaJjAyate kAmaH kAmAtkrodho'bhijAyate / / krodhAd bhavati sammohaH sammohAtsmRtivibhramaH / smRtibhraMzAd buddhinAzo buddhinAzAtpraNazyati / / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2/62 2/63 [ puruSa yadi viSayoM kA dhyAna karatA hai to usase unameM Asakti ho jAtI hai / Asakti se kAma, kAma se krodha, krodha se moha, moha se smRti kA nAza, usase buddhi kA nAza aura buddhi ke nAza se usa puruSa kA sarvanAza (patana) ho jAtA hai / ] sabhya vyakti jisa prakAra binA kAma ke AdamIyoM ko bhavana meM nahIM Ane detA. usI prakAra vyartha ke vicAroM ko manameM mata Ane dIjiye / bhautika manohara vastuoM ke prati moha naSTa huA ki ApakA duHkha bhI gAyatra ho jAyegA : "du:kkha hayaM jassa na hoi moho / / " uttarAdhyayana sUtra 32/8 (jisa meM moha nahIM hotA, usakA du:kha naSTa ho jAtA hai / ) du:kha naSTa hone para mana meM prasannatA utpanna hogI / kisakA du:kha ? apanA du:kha miTAne kA prayAsa to sabhI prANI karate haiM. parantu mahApuruSa vaha hai, jo dUsaroM ke duHkha ko bhI apanA duHkha samajhakara use miTAne kA prayAsa kare / amerikA ke rASTrapati abrAhama liMkana kA udAharaNa isa viSaya meM saba se lie preraNAdAyaka hai ! For Private And Personal Use Only eka dina ghara se nikalakara kisI mahattvapUrNa mITiMga meM zAmila hone jA rahe the / mArga meM eka ora pallava ke kIcar3a meM pha~sakara bAhara nikalane ke lie chaTapaTAne vAle eka sUara para unakI najara par3a gii| ve tatphAla usake samIpa jA pahu~ce aura khIMcakara use bAhara nikAla diyaa| mana hI mana usa mUka pazu ne kitanI zubhakAmanAe~ rASTrapati ke lie vyakti kI hoMgIisakI kalpanA koI duHkhamukta vyakti hI kara sakatA hai / 20 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir suara ko kIcar3a se nikAlane ke prayAsa meM liMkana kI pozAka para kIcar3a ka chIMTe laga gaye; parantu kyA karate ? aba itanA samaya nahIM thA ki pana: para jAkara pozAka badalI jA saka / samaya para mITiMga meM pahu~canA jarurI thA / ve turanta kArameM savAra hokara mITiMga meM gaye aura unhoMne bhASaNa bhI diyA / logoM ne kIcar3a se bharI bhavya pozAka kA kAraNa jaba unase sekraTarI se pUchakara jAnA to saba sadasyoM kI ora se eka vyaktine khaDe hokara unakI paropakAra parAyaNatA kI prazaMsA kI; parantu rASTrapati ne usakA uttara dete hue kahA :- 'Apa vyartha merI prazaMsA kara rahe haiM / mene koI prazaMsanIya kArya nahIM kiyA hai / sUara ko tar3apate hue dekhakara mere dila meM jo du:kha huA thA, usI du:kha ko miTAne ke lie maiMne use bAhara nikAlA thA !" rASTrapati abrAhama liMkana ke dilameM jo duHkha huA thA, use jainazAstra ke zabda meM anukampA kahate haiM - yahI dayA hai, jo dharma kI mAtA hai / "dhammassa jaNaNI dayA / / " dayA karane ke lie hotI hai, kavala kahane-sunane ke lie nahIM / viSaya kaSAya se rahita nirmala mana meM aisI anUkampA Asana jamAtI hai / karuNA ka sarovara prabhu mahAvIra kI saumya zAnta mudrA bhI mana meM pavitra bhAva jagA sakatI hai / AIkamAra ko peTI meM se jina pratimA prApta haI / isase pahale unhoMne kabhI pratimA ka darzana nahIM kiye the / pratimA kI zAnta mudrA kA unake hRdaya para kyA prabhAva huA aura ve kisa prakAra AtmodadhAra ke lie tatpara ho gaye- so Apa saba jAnate haiM nirmala anta:karaNa meM maitrI, pramoda, kAruNya aura mAdhyasthya bhAvanAoM kA amRtarasa bhara jAtA hai, taba mana apanI caMcalatA kA tyAga karaka dharma meM sthira hotA hai aura nirantara prasanna rahatA hai : prasAde sarva du:khAnA hAnirasyopajAyate / pasannacetaso hyAzu buddhiH paryavatiSThate / (prasanna mana meM samasta du:kha samApta ho jAte haiM / jisakA citta prasanna rahatA hai, usameM zIghra buddhi kA nivAsa hotA hai / ) gItA ke isa zloka se mAlUma hotA hai ki buddhimattA ke lie bhI mAnasika prasannatA Avazyaka hai / prasannatA se zArIrika aura mAnasika-donoM prakAra kA svAstha prApta ho sakatA hai / For Private And Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAnavabhava cattAri paramaMgANi dullahANi ya jantuNo / mANusattaM suI saddhA saMjamammi ya vIriyaM / / [manuSyabhava, zruti, zraddhA aura saMyama meM parAkrama- ye cAroM aMga (guNa) prANiyoM meM atyanta durlabha haiM / ] yahA~ prabhu mahAvIra ne jina cAra guNoM ko durlabha batAyA haiM, unameM pahalA hai- mAnavabhava / Aja isI para thor3A vicAra kareM / caurAsI lAkha jIvayoniyoM meM bhaTakate hue prANI ko bar3I muzkilase manuSya-bhava prApta hotA hai; parantu hara vaha prANI, jise manuSya zarIra prApta huA hai, mAnava kahalAne kA adhikArI nahIM hai / saccA mAnava vahI hai, jisameM mAnavatA ho- mAnavocita sadguNoM kA nivAsa ho / sadguNoM se rahita mAnavazarIra vaisA hI dikhAI detA hai, jaisA jalarahita (sUkhA) koI sarovara ! dIvAra cunanevAlA majadUra upara uThatA hai aura kuA khodanevAlA nIce jAtA hai / zrama to donoM karate haiM; phira bhI pariNAma bhinna bhinna haiM / aisA kyoM ? dIvAra cunane kA kAma kaThita hai- usame buddhi kA adhika upayoga karanA par3atA hai| isase viparIta khaDDA khodane kA kAma sarala haiM / isIlie eka prakAza kI ora- AkAza kI dizA meM bar3hatA hai aura dUsarA andhakAra kI ora-naraka kI dizA meM / ThIka isI prakAra mana-vacana-kAyA kA durupayoga karane vAlA dAnavatA kI dizA meM bar3hatA hai aura unakA sadupayoga karane vAlA mAnavabhavakI / saMsAra meM rahakara bhI jala meM kamala kI taraha sAdhu nirlipta rahatA hai / kachue ke samAna apanI indriyoM ko saMkucita karatA hai / viSaya-kaSAyoM se apane mana ko dUSita nahIM karatA / saba jIvoM ke kalyANa kI kAmanA karatA hai| vidvAn bhI durjana ho to usase dUra rahane kI salAha nItikAra dete durjanaHpariharttavyo vidyayA'laGaqato'pi san For Private And Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. maNinA bhUSitaH sarpaH kimasau na bhayakaraH ? ( vidyA se suzobhita durjana kA bhI tyAga kara denA cAhiye / kyA maNi se alaMkRta sA~pa bhayaMkara nahIM hotA ? ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sA~pa to jise DasatA hai, vahI maratA hai; parantu durjana DasatA kisI aura ko hai tathA maratA koI aura hai / isakA tAtparya yaha hai ki durjana jhUThI zikAyata ( cugalI) karake kisI ko bhI piTavA detA hai / durjana ke mu~ha se sadA kaTuka kaThora zuddha hI pravAhita hote haiM / sajjana aise zabdoM se apane muMha ko kaluSita nahIM karatA / kisI paNDita ne eka bAra kahA thA :- " Apa mujhe sau gAliyA~ dekara dekha leM, gussA nahIM AyegA / " yaha sunakara mahAmanA madanamohana mAlavIya jI ne uttara diyA :"paNDitajI ! Apaka gusse kI parakha hone se pahale merI jIbha to gandI ho hI jAyegI maiM esI bhUla kyoM karU~ ?" hameM bhI apanI jIbha ko gAliyoM kI gandagI se bacAnA hai / ho sakatA hai, hama kisI kI prazaMsA na kara sake; parantu nindA cugalI- gAlI se to bace raha sakate haiM ! itanA hI kAphI hai / rahIma sAhaba ne kahA thA : 'rahimana' jihvA bAvarI kahigai saraga - patAra | Apu to kahi bhItara rahI, jUtI khAta kapAra || aisI hI durdazA hotI hai- yadi hama vANI kA saMyama na rkkhe| prabhu mahAvIra "devAnupriya" yA " mahAnubhAva" kahakara hI saba ko sambodhita karate the / mAnavatA ke lie vANI kA saMyama bahuta jarUrI hai| jaina zAstroMmeM mAnavabhava ko bahu UMcA sthAna diyA gayA hai / sabase UMcA sthAna mokSa (siddhAzilA) he / vahA~ pahu~cane kA adhikAra kevala manuSya ko prApta hai, anya kisI prANI ko nahIM / anuttara devaloka ke devoM ko bhI mokSa pAne ke lie manuSyazarIra dhAraNa karanA par3atA hai / manuSya hI sarvajJa ho sakatA hai- caramazarIrI ho sakatA hai; aura koI jIva nahIM / eka dina sikandara ne apane eka sajjana senApati ko usake UMce pada se haTA kara dekhA ki vaha prasanna rahatA hai / kAraNa pUchane para usane For Private And Personal Use Only 23 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir batAyA :- "merA anubhava mere sAtha hai; isalie sabhI vartamAna senApati merI salAha lene Ate haiN| pahale sAdhAraNa senika mere samIpa Ane kI himmata nahIM karatA thA / ucca pada ke kAraNa mujhase DaratA thA; parantu aba sabhI senika samaya samaya para Avazyaka salAha lene ke lie nissaMkoca aura nirbhaya hokara mere pAsa cale Ate haiM / mere prati sammAna meM koI kamI nahIM AI hai / yahI merI prasannatA kA rahasya hai / " sikandara :- "phira bhI ucca pada chUTa jAne se kucha du:kha to Apako hotA hI hogA na ?" / senApati :- "jI nahIM, mujhe koI duHkha nahIM hai / vetana to hAtha kA mela hai / adhika milegA, adhika kharca hogA / kama milegA, kama kharca hogA / pada para rahakara bhI jo AdamI rizvata letA hai- apane svArtha ka lie logoM ko parezAna karatA hai - kartavya kA nirvAha nahIM karatA, use sammAna nahIM mila sakatA / sammAna kI prApti ke lie pada nahIM, mAnavatA Avazyaka hai / " isa uttara se santuSTa hokara sikandara ne use phira se senApati pada para niyukta kara diyA / senApati ne mAnavatA ke mahattva ko samajhA thA aura use AtmasAt kiyA thA; isIlie vaha UMcI-nIcI hara sthiti meM ha~samukha rahatA thA / __ jisameM mAnavatA hotI hai, vaha gussA nahIM karatA / yadi gussA A bhI jAya to vaha kisI kA burA nahIM socatA / yadi koI burA vicAra uTha bhI Aya to use muMhapara nahIM lAtA (burI bAta muMha se bolatA nahIM) aura yadi asAvadhAnI vaza burI bAta muMha se kabhI nikala jAya to jita hokara sira jhukA letA hai / yaha bhAva isa prAkRta bhASA meM racita AryA chandameM kisI ne bahuta hI sundara DhaMga se prakaTa kara diyA hai / dekhiye : "suyaNo na kuppaivvia aha kuppai vippiyaM na cinteI / aha cintei na jampai aha jampai lajio havai / / " jisameM vidyA hotI hai, usameM mAnavatA bhI hogI hI aisA nizcayapUrvaka nahIM kahA jA sakatA / kisI zAyara ne kahA hai : 1AdamIyata aura zai hai 3 ilma hai kucha aura cIja / For Private And Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kitanA tote ko paDhAyA para4 vo5 hai6 vA~ hI rahA ! totA bhale hI muMkhase "rAma rAma" bolatA raha; kintu vaha nahIM jAnatA ki rAma kauna the aura unameM koNa-koNa se guNa the -- isalie vaha una guNoM kA pAlana bhI nahIM kara sakatA / guNoM ko jIvana meM utAre binA koI AdamI nahIM ho sakatA : "mAnatA hU~- ho pharizte zekhajI AdamI honA magara duzvAra hai !" koI vyakti phariztA (deva) ho sakatA hai, parantu AdamI (mAnava) honA bahuta kaThina hai / isa zera meM manuSyatA ko hI durlabha batAyA gayA hai / mAnavatA hamAre jIvana kA lakSya honA cAhiye / eka vidyAlaya meM nirIkSaka mahodaya pahu~ce / vidyAlaya kI sarvocca kakSA meM jAkara chAtroM ke sAmane eka prazna rakaravA :-- "tuma vidyAlaya meM par3hane kyoM Ate ho ?" isa prazna kA saba chAtroM se likhita uttara mA~gA gayA / pratyeka chAtra ne uttara likhakara apanA kAgaja nirIkSaka mahodaya ko de diyA / prApta uttaroM meM se kucha ye the :"isa prazna para vicAra karane ke lie adhika samaya cAhiye / " "isa prazna kA uttara hamArI pAThyapustaka meM kahIM nahIM milata;" "yadi Apa isakA uttara jAnate hai to hamase kyoM pUchate haiM ?' "maiM ApaMka samAna nirIkSaka bananA cAhatA huuN|' "me DAkTara bananA cAhatA hU~ / " "me iMjIniyara bananA cAhatA huuN|" "meM bairisTara bananA cAhatA hU~ / " "me minisTara bananA cAhatA hU~ / " "me mAsTara bananA cAhatA hU~ / " 1. mAnavatA / 3. vidyA 5. pazutA vAlA prANI 2. vastu / 4. vaha For Private And Personal Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org "maiM manuSya bananA cAhatA hU~ aura manuSyatA kyA cIja haiM ? use samajhane ke lie vidyAlaya meM paDhaneM AtA hU~ / " kahane kI AvazyakatA nahIM ki antima uttara ko sarva zreSTha mAnA gayA aura jisane vaha uttara diyA thA, use puraskAra bhI diyA gayA / "vidyayA'mRtamaznute / / " ( vidyA se amRta kA bhoga kiyA jAtA hai / ) vaha amRta mAnavatA hI hai ! 26 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. ahaMkAra aura mamatA ahaMkAra aura mamatA moharAjA ke do mahAmantrI haiM / jahA~ namaskAra hai, vahA~ sAdhanA hai aura jahA~ ahaMkAra hai, vahA~ virAdhanA hai / isI prakAra samatA se sAdhanA aura mamatA se virAdhanA kA sambandha hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jIvana rUpI dUdha ko ahaMkAra kI phiTakarI kA Tukar3A phAr3a detA hai| isase viparIta namaskAra yA vinayadharma rUpI mizrI kA Tukar3A jIvanarUpI dUdha ko madhura banA detA hai / bAhubalI ne duSkara tapa kiyA thA; kintu mana meM ahaMkAra thA; isalie kevalajJAna prApta na ho skaa| phira brAhmI aura sundarI nAmaka apanI sAdhvI bahinoM se jaba yaha sunA : "vIrA ! mhArA gaja thakI utaro gaja caDhayA~ kevala na hoya / / " (he mere bhAI ! hAthI se nIce utaro; kyoMki jo hAthI para baiThA rahatA hai, use kevalajJAna prApta nahIM ho sakatA / ) taba tapasyArata mahAmuni ko yaha samajha meM AyA ki meM jisa hAthI para savAra hU~, vaha sU~DavAlA pazu nahIM, kintu ahaMkAra hai, jo mere kevalajJAna meM bAdhaka hai / merI isa tapasyA ke mUla meM hI ahaMkAra hai / maiM apane pUrvadIkSita bhAiyoM ko vandana karane se bacane ke lie tapasyA ke dvArA kevalajJAna pAne ke prayatna meM lagA thA / ye sAdhvI bahineM ThIka hI kaha rahI haiM / mujhe ahaMkArarUpI hAthI se nIce utaranA hI hogA / aisA socakara apane dIkSita laghu bhrAtAoM ko vandana karane ke lie jyoM hI unhoMne kadama baDhAyA ki tatphAla unheM kevalajJAna prApta ho gayA / isI prakAra gaNadhara bhagavaMta gautamasvAmI ke kevalajJAna meM mamatA bAdhaka thI / unameM ahaMkAra to bilkula nahIM thA; parantu prabhu mahAvIra ke prati rAga thA tIvra anurAga thA mamatA thI / yahI kAraNa hai ki prabhu kA nirvANa hone ke bAda ve rone lage / phira cintanane palaTA khAyA / rudana kI vyarthatA samajha meM AI / paramAtmA kI vItarAgatA kI pahicAna huI aura taba kevalajJAnI bane / AtmAkI bhI pahicAna na hone se kaisI durdazA hotI hai ? eka dRSTAnta dvArA yaha bAta spaSTa hogI / For Private And Personal Use Only 27 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir eka buDhiyA zahara se apane gA~vakI ora jA rahI thI / calate-calate zAma hone lagI / tabhI sAmane se AnevAle eka musAphira ne usase kahAmAtAjI ! lauTa caliye / Age ghora jaMgala hai / dina asta hone para jaMgala meM rAta kA rAjA Apako mAra DAlegA / " buDhiyA to usa musAphira ke sAtha pAsa ke eka anya gA~va meM calI gaI; parantu musAphira kI kahI huI bAta vahIM pAsa kI jhAr3I meM chipA huA eka siMha suna rahA thA / vaha socane lagA ki jaMgala kA rAjA to meM hI hU~, para yaha "rAta kA rAjA" kauna hai ? patA nahIM, vaha kasA hai- kitanA balavAn hai / kucha hI samaya bAda apane khoye hue eka gadhe ko DhUMDhatA huA koI kumbhakAra vahA~ A pahu~cA / aMdhera ke kAraNa siMha ko gadhA samajhakara usane usakI pIThapara lAThI kA eka prahAra kiyA / siMha ne samajhA ki yahI hai rAtakA rAjA ! anyathA mujhapara prahAra karane kA sAhasa kauna kara sakatA hai ? phira kumbhakAra siMha ko ghasITakara apane ghara ke bADe meM le gayA aura use apane anya gadhoM ke sAtha khUTe se bA~dha diyA / prAta:kAla kambhakAra kI patnI ne jaba siMha ko dekhA to usaka muMha se cIkha nikala gaI / cIkha se jAgakara kumbhakAra bhI vahA~ AyA aura gadhoM ka Tole meM siMha ko darakhakara thara thara kA~pane lagA / siMha ko samajhameM A gayA ki jaMgala kA rAjA bhI meM hI hU~ aura rAtakA rAjA bhI / bandhana taDAkara vaha pana: jaMgala meM calA gayA / svatantra ho gayA / hamArI AtmA bhI gadhoM ke Tole me ba~dhe hue siMha ke samAna hai usameM prabhu mahAvIra kI taraha hI ananta jJAna-darzana pAne kI zakti hai; parantu hama saMsArI jIvoM ke sAtha anAdikAla se rahane ke kAraNa apane svarUpa ko nahIM pahicAnate / yahI du:kha kA pramukha kAraNa hai / AtmA kI pahicAna se bhrama kA paradA haTa jAtA hai / manuSya bhava sAdhanA ke lie milA hai- loka aura paraloka sadhArane ka lie milA hai, bigADane ke lie nahIM / ahaMkAra aura mamatA ke kAraNa pApa karate samaya prANI yaha bhUla jAtA hai ki meM aMkalA AyA thA aMkalA hI jAnevAlA hU~ : dhanAni bhUmau pazavazca goSThe bhAryA gRhadvAri jana: zmazAne / For Private And Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dehazcitAyAM paraloka mArge karmAnugo gacchati jIva ekaH / / [dhana jamIna meM (pahale baiMka nahIM the / dhana jamIna meM gAr3a diyA jAtA thA / ), pazu bAr3e meM, patnI gharake daravAje taka, kuTumbI zmazAna taka aura zarIra citA taka hI apane sAtha rahatA hai / usake bAda karmo kI gaTharI uThA kara jIva aMkalA hI jAtA hai / dUsarA koI bhI usake sAtha nahIM jAtA / mohAndha bilvamaMgala murda ko teratA huA lakaDI kA paTiyA samajhatA he aura viSadhara sA~pa ko rassI ! vaha bhUla jAtA hai ki jisa rUpa raMga aura yauvana para meM Asakta ha vaha nazvara he / ahaMkAra rUpI vRkSa para mamatA kI hariyAlI chAI rahatI hai aura durguNa rUpI vividha pakSI vahA~ Akara apane ghoMsale banA lete haiM / esI sthiti meM sadgurUdeva kA satsaMga hI sadguNoM kI sugandha se jIvana ko suvAsita kara sakatA hai. mamatA ke sthAna para samatA kI sthApanA kara sakatA hai ahaMkAra ke sthAna para namaskAra mahAmantrA ko pratiSThita kara sakatA hai| ___ cAturmAsa meM jisa prakAra kRSaka dharatI kI khetI karatA hai, usI prakAra dhArmika jIva AtmA kI / AtmA ko komala banAne ke lie vaha sAmAyika karatA hai, jo sAdhanA kA prathama sopAna hai / sthira dIpazikhA sundara lagatI hai / sthira manovRtti bhI usase kama sundara nahIM hotI / mana ko zAnta aura sthira karane ke lie sAmAyika kI jAtI hai / samudratala meM DubakI lagAkara gotAkhora jisa prakAra motI prApta karatA hai, usI prakAra sAdhaka sAmAyika dvArA anta:karaNa meM DubakI lagAkara zuddha AtmAko prApta karatA hai / motI pAne para jitanA Ananda gotAkhora ko milatA hai, usase anaMta gunA adhika Ananda Atmadarzana se hotA hai / sAmAyika kA sAdhaka carabIvAle vastra, kaoNDalIvara AIla, krama ke bUTa Adi hisAjanya sAdhanoM kA upayoga nahIM karatA / usakA Adarza hotA he - "sAdhA jIvana ucca vicAra !" vaha zarIrako nahIM, AtmA ko hI alaMkata karane kA dhyAna rakhatA hai| usaka mukhamaMDala para brahmacarya kA teja hotA hai / usaka jIvana meM pavitratA kI sugandha hotI hai / kAruNya bhAva usaka antasthala sa chalakatA rahatA hai / sAmAyika meM baiThe hue mahArAja kumArapAla ko eka makoDe ne kATa liyA / camar3I meM makor3A apanI agalI TA~ga isa taraha cubho detA hai ki For Private And Personal Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yadi use haTAyA jAya to vaha TUTa jAtA hai- mara jAtA hai / karuNAI kumArapAla ne usake daMzakI vedanA saha lii| itanA hI nahIM, balki mAMsasahita apane zarIra kI vaha camaDI kATa kara alaga kara dii| isa prakAra use khurAka sahita abhayadAna kiyA / caramatIrthaMkara bhagavAn mahAvIra svAmI ne eka bAra pUNiyA zrAvaka kI sAmAyika ke phala kI prazaMsA kI thii| mahArAja zreNika usa zrAvaka kI eka sAmAyika kA phala pAne ke lie apanA samasta rAjyavebhava choDaneko taiyAra ho gaye the, parantu unheM saphalatA nahIM milI / isase jAnA jA sakatA hai ki sAmAyika kA sthAna kitanA UMcA hai kaSToM ko jo zAntipUrvaka sahana karatA hai, vahI kuTila karmo kA dahana kara sakatA hai / bAIsa parIsa hoM aura vividha upasargo ko zAntipUrvaka sahana karake hI prabhu mahAvIra karma nirjarA ke dvArA Atmazuddhi kara saka kevalajJAna pA sake mokSa meM jA sake / / pRthvI sahana karatI hai, IsIlie phasaleM paidA karane meM saphala hotI hai / mAtA sahatI hai, isIlie pUjanIyA mAnI jAtI hai / patthara sahatA hai (chenI ke prahAra), isIlie pratimA ke rUpa meM arcita hotA hai / sAdhu sahatA hai; isIlie sammAnanIya banatA hai / mahAtmA sukarAta kI patnI jheMthApI bar3I karkazA thI / eka dina kraddha hokara vaha bakajhaka karane lgii| usake zabdoM para upekSA karake mahAtmAjI eka pustaka par3hate rahe / isase vaha aura adhika cir3a gii| thor3I dera bAda pustaka rakhakara jaba ve ghara se vAhara nikalane lage, tabhI rasoI ghara kA gandA pAnI bAlTI meM bhara kara patnI ne unaka zarIra para ur3ela diyA / isa para mahAtmA sukarAta ne ha~sa kara kahA :- "bAdala pahale to garaje aura phira barasa par3e !" isase patnI kA gussA zAnta ho gayA aura vaha bhI khilAkara ha~sa pdd'ii| yaha thA sahanazIlatA kA camatkAra ! kahane kA tAtparya yaha hai ki namaskAra ke dvArA ahaMkAra para aura sAmAyika se prApta sahiSNutA yA samatA ke dvArA mamatA para vijaya pAkara hI sAdhaka apanI AdhyAtmika sAdhanA meM saphala hotA hai; anyathA nahIM / For Private And Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kucha parva prabhu RSabhadeva ko bAraha mahInoM taka zuddha AhAra nahIM milA / dherya ke sAtha kSudhA parISaha ve sahate rahe / isa tapasyA se karmakSaya kA sahaja avasara milA rahA hai- yaha mAnakara mana-hI-mana ve santoSAmRta kA pAna karate rahe / __ antameM vaizAkha zuklA dvitIyA kI rAtri ko dekhe eka svapna ke anusAra zreyAMsakumAra ne tRtIyA ko ganne ke rasa se unheM pAraNA karAyA / taba se varSItapa ke pAraNe isI akSaya tRtIyA ke dina hote haiM / varSI tapa dhairya aura samatA kA rasAyana hai / tapa se zarIra bhale hI kSINa ho jAya, parantu AdhyAtmika guNoM meM vRddhi ke kAraNa mukhamaNDala para tejasvitA chA jAtI hai / __ bhagavAn mahAvIra ne apane jIvana ke antima solaha prahara taka akhaNDa dezanA dI / vaha dezanA uttarAdhyayanasUtrA ke chattIsa adhyayanoM ke rUpa meM Aja bhI hamAre sAmane maujUda hai| .. brAhmaNa devazarmA ko pratibodha dene ke lie prabhu ne antima samaya meM apane priya ziSya gautama ko bheja die / AjJA, vinaya aura anuzAsana ke mUrtarUpa gautamasvAmI cale gaye aura idhara dIpaka kA nirvANa ho gayA / jJAna jyoti bujhane para logoMne dIpaka prajvalita kiye / gharoM meM dIpaka kI katAreM lagA dIM; isIlie vaha dIpAvalI kahalAI / prabhu ne nirvANa pAyA- aisA sunate hI gautama svAmI choTe bacce kI taraha rone lge| unake A~suoM se unake mana kA rAga dhulane lgaa| rAtabhara cintana karate rahe aura prAta: kAla hote hI unheM kevalajJAna prApta ho gyaa| isa prakAra sarvatra harSa chA gyaa| mahAvIra svAmI ke bAda gautamasvAmI ke rUpa meM usa dina samAja ko nayA dharmopadezaka mila gayA thA / yadyapi jJAna, darzana, cAritrA aura tapa kI ArAdhanA ke lie koI nizcita tithi nahIM hotI, nirantara ina guNoM kI sAdhanA kI jA sakatI hai; phira bhI zrutajJAna kI ArAdhanA ke lie AcAryoM ne varSa meM eka tithi nirdhArita kara dI hai, jise "jJAnapaJcamI' kahate haiM / usa dina tIna prakAra se jJAna kI pUjA kI jAtI hai :(ka) jJAna ke sAdhaka kI pUjA (kha) jJAna ke sAdhanoM kI pUjA (ga) jJAna kI pUjA For Private And Personal Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jJAniyoM ko vandana karanA pahalA prakAra hai / isase hame bhI jJAna prApta karane kI preraNA milatI hai / jJAna dharmagranthoM ke rUpa meM hamAre pAsa sadA upalabdha rahatA hai / gurudeva to vihAra karaka anyatra cale jAte haiM; parantu grantha kahI nahIM jAte / ve jJAnaprApti ke sAdhana haiN| unheM saMbhAlanA una para jilda car3hAnA, unheM surakSita sthAna para rakhanA. una para dhala na beThane danA- kIr3e na lagana denA hamArA kartavya hai / cAturmAsa meM barasAta ke kAraNa vAtAvaraNa meM namI (gIlApana) hone se pustake bhI prabhAvita hotI haiM; isalie cAturmAsa ke bAda (dhUpa teja hotI hai, usakA upayoga kara ke) jJAnabhaMDAra (granthAgAra) kA pratilekhana kiyA jA sakatA hai / yaha dasarA prakAra hai / pustake prakAzita karanA, unheM svayaM par3hanA aura dUsaroM ko par3hane ke lie bheMTa karanA, jo jJAna hamane prApta kiyA hai, use carcA dvArA, pravacana dvArA athavA pustake likhakara dUsaroMko parosanA jJAnapUjA kA tIsarA prakAra hai / tInoM prakAroM se jJAna kI ArAdhanA karanA jJAnapaJcamI manAne kA uddezya hai| saMkSepa meM akSaya tRtIyA, dIpAvalI aura jJAnapaMcamI - ina tIna patroM kA paricaya dene ke bAda cauthe parva kArtika pUrNimA para thor3I vistRta carcA kreNge| kArtika pUrNimA ko tIna kAraNoM se mahattva prApta huA hai / usa dina zrAvaka-zrAvikAoM kA samUha mahAtIrtha zaguMjaya kI yAtrA karatA hai / prAta:kAla cAra baje se hI siddhAcala kI talahaTI para prabala utsAha aura harSollAsa se ekA yuvakoM aura yuvatiyoM hI nahIM, baccoM aura bUDhoM taka kI bhIr3a meM bhakti bhAvanA dekhakara bhalA kisakA hRdaya gIlA nahIM ho jAtA siddhAcalajI kI yAtrA kyA hai ? mAno siddhazilA kI hI yAtrA hai vaha ! jahA~ pahu~ca kara ananta yAtriyoM ne apane bhAvoM ko pavitra kiyA hai - tapasyA se karmanirjarA kara ke paramapada (mokSa-dhAma) pAyA hai aura jahA~ ke maMgalamaya padloM ke sparzamAtra se romAMcita zarIra ke anta:karaNa meM dharmadhyAna kI pAvana surasaritA pravAhita hone kA anubhava sabhI bhavyajanoM ko hotA rahA hai aura Aja bhI hotA hai / dUsarA kAraNa hai- sAdhu sAdhviyoM kA vihAra / ve mukta vihArI hote haiN| kisI sthAna vizeSa para una kI Asakti nahIM hotI / kahAvata hai : - bahatA pAnI nirmalA ba~dhA so gandA hoya sAdhU to ramatA bhalA dAga na lAge koya / / " 32 For Private And Personal Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isalie cAturmAsa samApta ho jAne ke kAraNa usa dina sabhI paMcamahAvratadhArI sAdhu-sAdhvI anyatra vihAra kara jAte haiM / tIsarA kAraNa hai - kalikAlasarvajJa 3 kror3a zloka ke racayitA dhurandhara vidvAna jainAcArya zrI hemacandrasUrijI kA janmadina / savaMta 1941 kI kArtika pUrNimA ko janma lenevAle hemacandracAryajI kI dIkSA saMvat 1954 meM mAghazuda 14 ko huI thI / janma nAma cAMgadeva thaa| dIkSA ke samaya munizrI somacandra rakkhA gayA; kintu saMvat 1966 meM sUripada prApti ke samaya se unheM zrI hemacandrAcArya kahA jAne lagA / va atyanta pratibhAzAlI the / nau varSa kI avasthA meM pravrajita hue aura jIvanabhara ve naiSThika brahmacArI bane rahe / unhoMne apane gurudeva se zAstroM kA gaharA adhyayana kiyA / unake pravala pANDitya kA tatkAlIna sabhI vidvAn lohA mAnate the / unhoMne vipula evaM vividha sAhitya kI racanA kI thI / vyAkaraNa, koSa, chanda, kAvyazAstrA, caritra, mahAkAvya Adi sabhI vidyAoM para Apane saphalatApUrvaka maulika grantha likha kara gujarAta ko hI nahIM, sAre bhAratavarSa ko vizvasAhitya ke maMca para gauravAnvita kiyA hai / ApakA sabase eka baDA grantha hai - "siddhahama mahAkAvya' / yaha vizAla, kintu sarala vyAkaraNa hai / pANini ke bAda aisA vyAkaraNakAra koI aba taka nahIM huA hai / pANinIya vyAkaraNa kI taraha IsameM bhI ATha adhyAya ha / paNini ne sAta adhyAyoM meM saMskata vyAkaraNa kA aura AThavaM adhyAya meM vaidika-vyAkaraNa kA samAveza kiyA hai, usI prakAra hemacandracAryane bhI sAta adhyAyoM meM saMskRta vyAkaraNa kA aura AThaveM adhyAya meM prAqata vyAkaraNa kA samAveza kiyA hai / dusarA grantha hai- "triSaSThizalAkA puruSacaritam" isameM ThasaTha mahApuruSoM ke jIvanacaritroM kA chattIsa hajAra zlokoM meM varNana kiyA gayA hai / inaka atirikta "abhidhAnacintAmaNiH ("amarakoSa" kI taraha padyAtmaka zabdakoSa), vItarAgastrotta ('sayAdvAdamaMjarI nAmaka darzanika grantha kI vyAkhyA), dezI nAmamAlA (koSa), yogazAstrAm ,kAyAnuzAsanam (sAhityazAstra), chando'nuzAsanama, dvayAzrayamahAkAvyam, pariziSTaparva, zabdAnuzAsanam, anekArthasaMgrahaH" (koSagrantha:) Adi unaka prasiddha grantha hai / pUrNimA ko janma lekara AcArya zrI ne jIvana meM pUrNatA prApta kI, gujarAta meM ahiMsA dharma kA pyApaka pracAra kiyA aura mahArAjA siddharAja jayasiMha tathA kumArapAla bhUpAla ke jIvana ko dhArmika dizA meM mor3a diyA / zrIkRSNa ke upadeza ko jisa prakAra arjana ne grahaNa kiyA thA, usI prakAra hemacandrAcAryaka 33 For Private And Personal Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upadeza ko kumArapAla bhUpAla ne grahaNa kiyA aura "parama Arhata" kA pada prApta kiyA / / AcAryazrI ke upadeza se prabhAvita hokara kumArapAla ne jaina dharma kI prabhAvanA kI, durAcAra kA tyAga kiyA, jinamandiroM kA nirmANa tathA jIrNoddhAra karAyA, amArI ghoSaNA ("koI kisI pazupakSI kI hatyA na kare" - aisI rAjAjJA jArI kI tathA dhUma dhAma se utsAha ke sAtha aneka bAra tIrthayAtrAe~ kI / ina saba kAryoM ke atirikta eka mahattvapUrNa kArya yaha kiyA ki sthAna-sthAna para jJAnabhaNDAra (jaina dharma ke granthoM kA saMgraha) sthApita kiye, jina kI kula saMkhyA ikIsa thii| jaina dharma kA sUrya ke samAna sarvatra prakAza phailAne vAle jainAcArya zrI hemacandrasUri ne saMvat 1229 meM arthAt aThThayAsI (88) varSa kI avasthAmeM saMlekhanA ke sAtha zAntipUrvaka apane jarjara nazvara zarIra kA parityAga kiyA / unake ciraviyoga se pUrA jainajagat zokamagna ho gayA thA; phira bhI unake granthoM kA adhyayana karate samaya aisA lagatA hai ki ve Aja bhI hamAre samAne maujUda haiM, jIvIta haiM, amara haiM / For Private And Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samyaktva viveka AtmA kA mitra hai, mithyAtva usakA zatru / tattvArtha sUtra meM :mithyAdarzanAvirati pramAdakaSAyayogA bandhahetava: / / adhyAya 8 sUtrA 1 / / (mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya aura yoga- ye karmabandha ke kAraNa mAnA hai / ) aisA likhakara vAcaka pravara umAsvAti ne mithyAtva ko karmabandha kA kAraNa mAnA hai / mithyAtva ke do rupa hote haiM / pahalA hai - yathArtha para azraddhA aura dUsarA hai - ayathArtha para zraddhA / donoM meM antara yaha hai ki pahalA bilphula mUDha avasthA meM bhI ho sakatA hai, kintu dUsarA vicAra dazA meM hI ho sakatA hai| pahalA anabhigRhIta mithyAtva hai. jo kITa pataMgo meM yA une samAna mUrchita cetanA vAlI jAtiyoM meM ho sakatA hai; parantu dUsarA anabhagRhIta mithyAtva kahalAtA hai / yaha manuSya jaise mananazIla prANI meM hI saMbhava hotA hai / jo vicAra karatA hai, vahI kisI para zraddhA kara sakatA hai - bhale hI vaha (zraddheya) yathArtha ho yA ayathArtha / zaMkA karanA mithyAtva nahIM hai, kintu zaMkA mana meM rakhanA mithyAtva hai| gItArtha gurudeva ke sAmane praznoM ke rupa meM apanI zaMkA prastuta kara ke usakA samAdhAna prApta kara lenA cAhiye / isake bAda jo yathArtha zraddhA utpanna hogI, vahI samyaktva kA hetu banegI / usI se AcaraNa kI preraNA milegii| dhArmika vyakti, ghara meM ho yA jaMgalameM, kabhI akelApana mahasUsa nahIM karatA / dharma yA samyaktvaratna hI usakA sAthI bana jAtA hai / usaka mana, vacana aura vartana meM ekatA hotI hai : manasyekaM vacasyekam karmaNyeka mahAtmanAma / manasyanyadvacasyanyat karmaNyanyad durAtmanAm / / (mahAtmAoM ke mana, vacana aura kArya meM ekatA hotI hai, kintu iMgatyAoM ke mana, vacana aura kArya meM bhinnatA hotI hai) For Private And Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sajana jaisA socate haiM. vaisA hI bolate haiM aura jaisA bolate haiM, vaisA hI karate haiM; parantu darjana socata kucha haiM, kahate kacha dUsarA hI haiM aura karate kucha tIsarA hI hai; isIlie ve vizvAsapAtrA nahIM ho pAta / anubhavI sajanA ke vacana jIvana ko prakAza dete haiM - naI dizA dikhAte haiM- mArgadarzana karate haiM: ata: pratidina kucha samaya satsaMga ke lie nikAlanA cAhie / jagana meM dhanika bhI da:khI haiM aura nirdhana bhI / eka adhika khAkara maratA hai aura dUsarA bharakhA mara jAtA hai; paranta jJAnI sanana ko chAr3a kara koI sakhI nahIM hai / "tinnANa tArayANa" jJAnI svaba tarana hI hai dasaroM ko bhI tarAte haiM / jJAna ke sAtha kriyA bhI jarUrI hai : jJAnakriyAmyA mokSaH / / jJAna aura kriyA ke do parakhA para ur3akara ho sajana rUpI pakSI mokSa taka pahu~catA hai / jJAna kI laoN ke sAtha jJAnI kriyA kA tela bharanA nahIM bhUlate / kriyA athavA sadAcAra rUpI tela ka binA jJAna kA dIpaka kaba taka TimaTimAnA mhaNA ? jJAna kI dRpti kriyA ke AhAra (sadAcAra) se hI hotI hai / Ana prabha kI pavitra vANI ke zravaNa se AtA hai / vAgI jJAnI garadA santAna haiM / vANI sanakara usake anusAra AcaraNa kiyA jAya tA AtmA unnati ka uttuMga zikhara para car3hane lagI / prabha kI pavitra vANI jahA~ varasatI ho, vahA tatkAla usase mastiSkarUpI TakI bhara nA caahie| phira garu viyoga hone para (vihAra kara jAna para) TaMkI vAlI jAya aura jJAna rasa kA usasa pAna kiyA jAya / gadeva abhAva meM unaka pravacanoM ke saMkalana pastakA ke rUpa meM upalabdha ho ho avakAza ke samaya unakA bAra- bAra svAdhyAya kiyA jA sakatA hai isa prakAra upadezAmata meM mana ko nahalAkara use pavitrA karane kA prayAsa gamA kara sakate hai, jisase samyaktva kA sarjana ho aura mithyAtva kA viraajn| jaDa hIrA parakhane kI yogyatA pAne ke lie jauharI ko hajAra dina laga jAte haiM nA sacetana AtmA ko parakhane kI yogyatA kyA AsAnI se mila jAyegI ? sAtakotara parIkSA uttIrNa kara ke upAdhidhArI (ema e.) banana ka For Private And Personal Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lie yadi solaha varSa laga jAte haiM to samyaktvadhArI banane ke lie cAra pA~ca varSa bhI nahIM lagaMge kyA ? yadi Apa pratidina kavala do gAthAe~ samajhakara kaNThastha karane kA niyama banA leM to pA~ca varSoM kI avadhi meM sAr3he tIna hajAra se adhika gAthAe~ ApaMka mastiSka meM saMkalita ho jaayegii| "bUMda-bUMda se par3A bharatA hai" yaha kahAvata Apa ke jIvana meM caritArtha ho jAyegI / Apa zrutabhyAsI bana jAyeMge / Apa kA zrutajJAna Apako AcaraNa kI preraNA degaa| isa prakAra samyagdarzana (samyaktva), samyag jJAna aura samyak cAritra ApaMka jIvana ko bhUSita kregaa| pahale bhautika sukhasAmagrI utanI nahIM thI, jitanI Aja hai; phira bhI una logoM kA jIvana sukhI thA - zAnta thA; paranta Aja sAmagrI saiMkar3o gunI ho gaI hai; phira bhI sukha-zAnti kA abhAva hai| sakha bhItara rahatA hai / bAhara daur3a-dhUpa karane se vaha nahIM mila sakatA / dUra se sukha dikhAI datA hai; paranta nikaTa jAne para nirAza honA par3atA hai; rAta ko sar3aka para prakAza dekhakara eka baDhiyA vahA~ AI aura kacha DhU~Dhane lagI / pUchane para usane batAyA ki meM apanI suI DhU~Dha rahI huuN| logoM ne gachA :- "kahA~ rakhoI thI suI ?" baDhiyA :- "mara meM khoI thI !' loga :-- "to usa para meM kyoM nahIM DhUMDha rahI hA ?" buDhiyA :- "isalie ki ghara meM prakAza nahIM hai !" buDhiyA kI mUrkhatA para hameM ha~sI AtI hai; paranta bhItara sukha na dekhakara use bAhara khojanavAle hama bhI usa buDhiyA se kisI taraha kama mUrkha nahIM Thaharata ! sahiSNutA aura kSamA meM hI mAnasika zAnti kA nivAsa hotA hai / eka vyakti kisI jJAnI ko kuddha karane ke prayAsa meM manamAnI gAliyA~ bakatA rahA - nindA karatA rahA - Aropa lagAtA rahA; kintu jJAnI zAntipUrvaka sahatA rahA / jaba bakajhaka karaka vaha cupa huA, taba jJAnI ne use jala se bharA huA eka loTA dete hue kahA :- "lo bhaiyyA ! yaha jala pI lo| bahuta dera se bhASaNa kara rahe ho / galA sUkha gayA hogaa|" yaha sunakara vaha vyakti pAnI-pAnI ho gayA / jala pIne ke bAda use vicAra AyA ki yaha to mujhe parAjita karane kI eka cAla mAtra hai / maiM isa cAla meM kyoM phaV phalasvarUpa vaha aura bhI joroM se cillAne lagA / jJAnI maskurAtA 37 For Private And Personal Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rahA / dina asta huA / vaha AdamI bolate-bolate thaka kara cupa ho gyaa| jJAnI ne prema se bhojana karAyA, upahAra diyA aura jaba vaha bidA hone lagA, taba apane putrA ko sAtha bheja diyA ki vaha surakSita rUpa se use usake ghara pahu~cA AyeM / kSamA ke kAraNa krodhI hamezA ke lie saMta bana gayA / pArasa patthara ke saMparka se lohA bhI sonA bana gayA / aisI hI eka ghaTanA gAliba ke jIvana kI hai / maulavI amImuddIna ne suprasiddha zAyara mirjA gAliba ke viruddha eka kitAba likhii| use dekhakara kisI ne unase pUchA :- "hajarata ! Apane usa kitAba kA kucha javAba nahIM likhA ?" isa para gAliba ne kahA :- "agara koI gadhA tumheM lAta mAra to kyA tuma bhI use lAta mAroge ?' jo samartha hotA hai- vIra hotA hai, vahI kSamA kA paricaya de sakatA samAja meM rahane para hI Apake saguNa kasauTI para utaraMge / ekAnta gaphA meM jahA~ krodha kA avasara hI nahIM AtA vahA~ yaha nahIM jAnA jA sakatA ki Apa akrodhI haiM-zAnta haiM kSamAzIla haiM / vyavahAra hI vaha darpaNa hai, jisameM ApakA svabhAva dikhAI detA hai / jIbha cAhe jitanA pI khAla, parantu vaha cikanI nahIM hotI, usI prakAra jJAnI saMsAra meM rahakara bhI usameM Asakta nahIM hotA / jala meM kamala ka samAna alipta rahatA hai / saMyama aura tapa se vaha apanI AtmA ko pavitra karatA ra "saMjameNa tavasA appANa bhAvemANe viharai // " ajJa avasthA meM bAMdhe gaye karma sujJa avasthA meM bhoge jAte haiM / "jaba meM so jAu~ taba saMgIta banda karavA denA" aisA Adeza tripRSTha vAsudeva ne sevaka ko diyA thA; parantu sevaka bhUla se isa Adeza kA pAlana nahIM kara pAyA / kruddha hokara vAsudeva ne usake kAnoM meM sIsA DalavA diyA / phira mahAvIra ke bhava meM jaba kAnoM meM kIle Thoka jA rahe the, taba parbabhava meM kRta karma kA smaraNa karaka prabhu zAnta rahe / jJAna ne unheM kSamAzIla banA diyA thA / sabhI saguNoM kA kAraNa samyaktva he / 28 For Private And Personal Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jIvana vikAsa pUrvAcAryoM ne kahA hai :-- "mA suyaha jaggiavvaM, palAiyavvammi kIsa vIsamaha / tiNNi jaNA aNulaggA rogo ya jarA ya maJcU ya / / " [mata soo, jAgate raho / jahA~ tumhe bhAganA cAhiye, vahA~ tuma vizrAma kaise kara rahe ho ? roga, jarA (buDhApA) aura mRtyu-ye tIna loga tumhArA pIchA kara rahe haiM ] yadi koI eka duSTa bhI hamArA pIchA kara rahA ho to usase bacane ke lie hama bhAgate haiM, phira jahA~ tIna-tIna duSTa hamAre pIche par3e hoM to hama vizrAma karane kI bhUla kaise kara sakate haiM ? parantu ho yahI rahA hai / isa bhUla kA ahasAsa hameM gurudeva karAte haiM / ve sAvadhAna karate haiM aura puruSArtha karane kI salAha dete haiM / jIvana prApta karanA sarala hai jo prANI janma letA hai, use jIvana to mila hI jAtA hai; parantu usa jIvana ko zuddha banAye rakhanA-vairAgya aura saMyama ka prayoga se use vikasita karane kA prayAsa karanA AsAna kArya nahIM hai / pAnI me nAva rahe to koI bAta nahIM; parantu nAva meM pAnI nahIM rahanA cAhiye; anyathA vaha DUba jAyegI / zAsAkAra kahate haiM : jahA paDama jale jAya, novalippai vAriNA / / jisa prakAra kamala jala meM utpanna hotA hai, phira bhI jala se nirlipta rahatA hai, usI prakAra saMsAra meM utpanna hokara bhI jJAnI saMsAra se lipta nahIM hotA-saMsAra ke bhautika kAmabhoga ke kSaNika sukhoM meM Asakta nahIM hotA / vaha samajhatA hai ki jIva pravAsI hai, vAsI nahIM / saMsAra meM kitanI bhI sampatti saMcita kyoM na kara lI jAya ? vaha saba eka dina chUTa jAyegI / mRtyu Ane para dinarAta nikaTa rahane vAlI patnI bhI murde zarIra ke pAsa baiThanA pasaMda nahIM karatI-zarIra bhI jIva ke sAtha nahIM jAtA; phira bhalA yaha sampatti kase sAtha raha sakatI hai ? For Private And Personal Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jIvana kSaNabhaMgura sapane jaisA hai / sapanA ghaMTa-do ghaMTe kA hotA hai aura jIvana sATha-assI athavA adhika se adhika sau-savA sau varSa kA ! yahI donoM meM antara hai / isa jIvanarUpI sapane kA adhika se adhika sadupayoga karane vAlA hI buddhimAn hai / prabhu mahAvIra ne kahA thA : samaya goyama ! mA pamAyae / / " (hai gautama ! tu kSaNa bhara bhI pramAda mata kara) jJAnI to draSTA haiM-darzaka haiM / unake dvArA pradarzita mArga para calanA to hama ko hI par3egA; anyathA hama bhavasAgara ko pAra nahIM kara sakeMge : arihaMto asamattho tAriu jaNANa bhavasamuddammi / magge desaNakusalo taranti je maggi lagganti / (logoM ko bhavasamudra se pAra le jAne meM arihanta samartha nahIM haiM / ve kevala mArga dikhAne meM kuzala haiM / jo usa mArga para calate haiM, ve hI pAra hote haiM) kisI vicAraka ne kahA hai- "yadi koI acchA kAma karanA hai to Aja hI abhI kara DAlo aura yadi koI burA kAma hai to kala taka Thaharo / " isI prakAra eka anya vicAraka ne kahA hai :- "jo kAma kabhI bhI ho sakatA hai, vaha kabhI nahIM ho sakatA / jo kabhI hogA, vahIM hogA !" jo loga kahate haiM- dharma to kabhI bhI kara leMge / vaha bhAga kara kahA~ jAtA hai ? buDhApe meM usakA pAlana kara leMge / ' ve saba bhrama ke zikAra haiM / dharma ke lie koI samaya nirdhArita nahIM hotA / pUrA jIvana hI dharmamaya honA cAhiye; kyoMki mauta kA patA nahIM hai / kyA patA vaha kaba AkramaNa kara de ! gRhIta iva kezeSu mRtyunA dharmasamAcaret // " (mRtyu ne keza pakar3a rakkhe haiM - aisA soca kara dharmAcaraNa karanA cAhie) buDhApe ke bharose Apa baiThe rahe aura javAnI meM hI cala basa to kyA hogA ? umra lambI hone se buDhApA A gayA to bhI usameM dharma kitanA hogA ? usakA mUlya kyA hogA ? isa para vicAra karate hue nAtikAra kahate haiM :40 For Private And Personal Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nave vayasi yaH zAntaH sa zAnta iti me matiH / dhAtuSu kSIyamANeSu zAntiH kasya na jAyate ? ( naI avasthA ( javAnI ) meM jo zAnta (dhArmika) rahatA hai, vahI saccA zAnta hai aisA maiM mAnatA hU~; kyoMki ( buDhApe meM ) dhAtuoM ke kSINa ho jAne para bhalA kauna zAnta nahIM ho jAtA ? ) indriyoM ke aura AtmA ke svabhAva meM bhinnatA hai / mAnava jIvana ina donoM ke bIca pha~sa gayA hai / indriyA~ viSayoM kI ora AkarSita hotI haiN| . unakA mArga praya hai / bacce to biskuTa, TaoNphI, cAkaleTa aura AiskrIma kI ora AkarSita hote haiM; parantu mAtA samajhatI hai ki ina cIjoM se baccoM kA svAsthya prabhAvita hogA; isalie vaha una cIjoM se baccoM ko bacAne kI koziza karatI hai| mAtA kI taraha gurudeva bhI indriyoM ke viSayoM kI ora daur3anevAle ajJAnI manuSyoM ko samajhAte haiM aura unheM AtmA ke zreyamArga kI ora mor3ate haiM, jisase kSaNika nahIM, sthAyI sukha sabako mila ske| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ve samajhAte haiM - zarIra se nahIM, apane Apa se prema karo / jo apanI AtmA se prema nahIM karatA, vaha dUsaroM se bhI prema nahIM kara sakatA / jo AtmA se prema karatA hai, vaha saMyamI bana sakatA hai| usake samparka meM AnevAle bhI saMyamI bana jAte haiM; jaise eka dIpaka se hajAro dIpaka jala sakate haiM / mAnava samAja meM saMgaThana kA AdhAra prema hai aura vighaTana kA AdhAra dveSa / jo phaTe hRdayoM ko jor3ane kA kAma karatA hai, usakA sthAna apane Apa mahattvapUrNa ho jAtA hai- ucca ho jAtA hai / kisI ne eka darjI se pUchA meM rakhate haiM aura keMcI ko pairoM meM ! aisA kyoM karate haiM ?" -- -: Apa suI jaisI choTI cIjako pagar3I darjI ne uttara diyA bhAI ! darjI apanI marjI se aisA nahIM karate; kintu apane guNoM ke hI kAraNa inheM U~cA-nIcA sthAna milatA hai / suI choTI jarura hai, parantu yaha sadA jor3ane kA kAma karatI hai; isalie ise pagar3I meM rakhA jAtA hai / isase viparIta kaiMcI kATane kA alaga karane kA - phUTa DAlane kA kAma karatI hai; isalie use pairoM ke pAsa rakhA jAtA hai !" prema se saMgaThana hotA hai aura saMgaThana meM zakti kA nivAsa / For Private And Personal Use Only 41 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. samrAT azoka bar3I muzkila se kaliMga deza para vijaya pA sake the| usakI Azcaryajanaka zakti kA kAraNa pUchane para kaliMga deza ne samrAT azoka se kahA :- rAjan ! maiM pratyeka sainika ko hArdika prema detA hU~ / ve bhI Apasa meM prema karate haiM; isalie saMgaThita rahate haiN| yaha saMgaThana hI zakti kA kAraNa hai / " mahAtmA gAMdhI ke prati zraddhAMjali arpita karate hue eka kavi ne gAyA thA : Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tumane apanA prANa diyA aura mautakI zAna bar3hAI / tumane apanA khUna diyA aura prema kI jyoti jalAI / / " mahAtmAjI kI ahiMsA aura dezavAsiyoM ke prati unakA hArdika prema prasiddha hai / khUna khUna kA dAga nahIM ghulatA / usake lie prema-jala cAhiye / DAkU ratnAkara ko eka RSi ke prema ne maharSi vAlmIki banA diyA thaa| karuNA bhI prema kA hI eka rUpa hai / usameM itanI komalatA hotI hai ki kaThora se kaThora hRdaya bhI ( karuNA se ) komala bana jAtA haiM / hRdayarUpI parvata se sadA karuNA, prema, vAtsalya aura dayA kA jharanA bahatA rahe to isa duniyA ke duHkha 'nagaNya raha jAe~ / prabhu kahate the : mittI me savvabhUesu veraM majjhaM na keNai / / " (merI saba prANiyoM se mitratA hai, kintu zatrutA kisI se nahIM hai ! ) dharatI saba ke lie anna utpanna karatI hai- pAnI saba kI pyAsa bujhAtA hai. - havA sabhI prANiyoM ko jIvita rakhatI hai sUrya saba ko prakAza detA hai- per3a saba ko phala aura zItala chAyA dete haiM - phUla saba ko sugandha luTAte haiM; phira manuSya hI kyoM svArthI aura saMkucita rahe ? prakRti kI taraha manuSya ke hRdaya meM bhI udAratA, vizAlatA, prema aura paropakAra ke darzana kyoM na ho ? 42 jIvanavikAsa ke lie samasta durguNoM kA tyAga to jarUrI hai hI, sAtha hI samasta saguNoM ko apanAnA bhI jarUrI hai / phUla meM durgandha bilkula nahIM hotI aura sugandha bharapUra hotI hai / jIvana bhI kyA aisA hI eka phUla nahIM hai ? For Private And Personal Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jIvana kA lakSya kalI muskurAtI hai to vaha vikasita hokara phUla bana jAtI hai / jIvana vikAsa ke lie bhI prasannatA isI prakAra Avazyaka hai / krodhAdi kaSAya usa prasannatA ko naSTa kara dete haiM / moha, mamatA aura viSayAsakti se bhI yahI kArya hotA hai / zoka, cintA, anyAya, atyAcAra aura bhaya bhI hamArI prasannatA ko chIna lete haiM / nirbalatA aura bhIrutA se bhaya utpanna hotA hai / eka zAntarasa ka kavi kA kathana hai ki duniyA~ meM vairAgya ko chor3akara anya samasta vastuoM kA sambandha bhaya se hotA hai; kyoMki jisa vastuoke hama pAnA cAhate haiM aura pA lete haiM, usake naSTa hone kA bhaya mana meM TikA rahatA hai: "sarva vastu bhayAnvitaM bhuvi nRNAM" vairAgyamevAbhayam / / " jaba zrIkRSNa se arjana ne pUchA ki mana ko vaza meM karane kA upAya kyA hai, taba unhoMne uttara diyA : "abhyAsena tu kaunteya ! vairAgyeNa ca gRhyate / / " (he arjana ! abhyAsa aura vairAgya se mana vaza meM kiyA jA sakatA hai) zmazAna meM marde ko bhasma hote dekhakara kise vairAgya nahIM hotA ? kauna nahIM socatA ki hameM bhI eka dina parizramapUrvaka joDI gaI sampatti chor3akara aMkale hI jAnA hogA ? parivAra kA priyatama sadasya bhI hamAre sAtha nahIM AyegA ? "hama-hama kari dhana-dhAma sa~vAre anta cale uThi rIte ! mana pachi tai he avasara bIte !" dhana, sattA, rUpa, yauvana, parivAra Adi saba phulAye hue gubbAre kI taraha haiM / havA nikalate hI saba kAntihIna ho jAe~gai / ina para garva karanA 1 "nagaNya' isalie ki janma, jarA, mRtyu ke anivArya duHkha hI raheMge; anya duHkha nahIM / 43 For Private And Personal Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vyartha hai / sArA saMsAra eka sundara dharmazAlA hai, jisameM amuka avadhi taka hameM rahanA hai / avadhi samApta hote hI puNya-pApa kI gaTharI lekara hameM anivArya rUpase Age bar3hanA hogA / dharmazAlA meM sthAyI nivAsa kisI kA nahIM hotA : dhanAni bhUmau pazavazca goSThe kAntA gRhadvAri janaH zmazAne / dehazcitAyAM paralokamArge karmAnugo gacchati jIva ekaH // [dhana jamIna meM (pahale dhana ekAnta sthala meM gAr3akara rakhA jAtA thA), pazu bAr3e meM, patnI ghara ke daravAje taka, parivAra tathA anya bandhugaNa zmazAna taka aura apanA zarIra citA taka sAtha AtA hai arthAta ye saba kramazaH chUTate cale jAte haiM aura anta meM karmasahita jIva ko aMkale hI yAtrA ka lie nikalanA par3atA hai] jIvana mA~gakara lAye hae gahane kI taraha jhuTI zAna bar3hAne ke atirikta kisI kAma nahIM AtA ! ___ parantu vairAgya ke aise samasta vicAra zmazAna se ghara lauTate hI gAyaba ho jAte haiM / saMsAra kI kSaNika vastueM phira se mana ko AkarSita karane lagatI haiM / rAste se gujarate hue kisI philma ke posTara para najara par3ate hI use dekhane kI utsukatA utpanna ho jAtI hai / philma dakhe binA vaha utsukatA zAnta nahIM ho sakatI / jaba taka vaha zAnta nahIM ho jAtI, taba taka citta kI ekAgratA (jo mAnasika zAnti ke lie Avazyaka hai) kase raha sakatI hai ? prabhu mahAvIra bahuta hI mahattvapUrNa sandeza dete haiM :-- jayaM care jayaM ciDhe jayaM Ase jayaM sae / jayaM bhuMjato bhAsato pAvaM kammaM na bandhai / / (sAvadhAnI pUrvaka calane, khar3e rahane, beThane, sone, khAne aura bolane vAle ko pApa nahIM lagatA !) hamArI pratyeka kriyA sAvadhAnIpUrvaka honI cAhiye- vivekapUrvaka honI cAhiye-vicArapUrvaka honI cAhiye ! yahI prabhu ka sandeza kA Azaya hai jisaka sAre kArya maryAdita hote haiM, vahI sajana hai vaha svAda ka 44 For Private And Personal Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lie bhojana nahIM karatA, kavala zarIra ko TikAye rakhane ke lie hI Avazyaka khurAka grahaNa karatA hai / isakA artha yaha huA ki vaha jIne ke lie ravAtA hai; khAna ke lie nahIM jItA / / bharakha bajhAne ke lie bhojana karanA arthadaNDa hai / svAda kI lAlaca meM Trasa-haMsakara ravAnA anarthadaNDa hai / yahI bAta pratyeka kArya meM samajheM / anarthadaNDa hI pApa kA kAraNa hotA hai / hama dUsaroM ko satAte hai, to dUsare hameM satAte rahate haiM / isa prakAra duniyA~ meM pApavRddhi ka avasara Ana rahate haiM / puNya kA phala sukha hai aura pApa kA phala daHkha / yaha jAnate hue bhI loga pApa nahIM chor3ate / hajAroM varSa pahala maharSi vyAsa ne likhA thA : puNyasya phalamicchanti puNyaM necchanti mAnavAH / pApasya phalaM necchanti pApa kurvanti yatnataH / / [manuSya puNya kA phala (sakha) to cAhate haiM; parantu puNya (paropakAra) karanA nahIM cAhate / isase viparIta pApa kA phala (duHkha) nahIM cAhate (phira bhI) yatnaparbaka pApa karate rahate haiM !) maharSi kI bAta Aja bhI saccI sAbita ho rahI hai| manuSya ka svabhAva meM parivartana aba taka nahIM ho pAyA hai / loha kA Tukar3A yahi kIcar3a se bharA ho to pArasa se chana para bhI vaha sAnA nahIM banatA / usI prakAra AtmA para ajJAna, viSaya-kaSAya Adi kA kIcar3a lipaTA ho, taba taka gurudeva ka sadapadaMza kA usa para koI asara nahIM hotA / __ manuSya ko yadi svarUpa (gatmA ka glabhAya) kA jJAna ho jAya to vaha mAnava se mahAmAnava bana jAya / svarUpatA banane lie sadar3ha sakalpa honA cAhiya / ___ kabIra sAhaba ka eka doha kA bhAva yaha hai ki jaba ziNa janma letA hai, taba rAnA hai aura dUsara haMsate haiM (prasanna hote haiN)| usa esA kArya karanA cAhiye ki jaba usakI matya ho taba vaha haMsa aura anya saba loga rAne lageM ki kitanA acchA AdamI thA ! hamAra durbhAgya se Aja cala bsaa| paropakArI ko hI irA taraha loga yAda karate haiM / Apa bhI yathAzakti paropakArI banIya aura yadi dUsare loga ApakA upakAra karate haiM to Apa unaka prati para katajJa rahiye / kuttA agara pAlaka kI yathAzani saMvA karatA hai / usa kI dhArakhA 45 For Private And Personal Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nahIM detA / jo vyakti apane upakArI ko dhokhA detA hai, vaha jisa thAlI meM khAtA hai, usI thAlI meM cheda karane vAlA namakaharAma hai-kataghna hai / jisake jIvana meM katajJatA ke sthAna para kataghnatA kA nivAsa hotA hai, vaha vyakti kutte se bhI gayA- gujarA hotA hai / / ___ eka kRtajJa vyakti dasa paropakAriyoM ko paidA karatA hai aura eka kataghna vyakti sau paropakAriyoM ko paidA hone se roka detA hai / __jo AtmajJa hotA hai, vahI kRtajJa bana sakatA hai / AtmajJatA ke lie Avazyaka hai - deva kI karuNA, guru ke upadeza aura dharma kA pAlana / deva-guru-dharma kI anukalatA se jIvana meM aisA saumya ujvala prakAza utpanna hotA hai, jo cAroM aura zAnti sthApita kara saka, sarvatra Ananda bikhera sake, prema kI varSA kara sake / ___ bhAgate hue kisI vyakti se yadi Apa pUcha leM ki "gantavya sthala kaunasA hai ?" aura yadi vaha mauna raha jAya athavA kaha de ki "mujhe mAluma nahIM" to Apa use sahasA mUrkha samajheMge; parantu kyA vahI mUrkhatA hama meM nahIM hai ? hama jIta jarUra haiM, kintu hameM apane jIvana kA uddezya hI nahIM mAluma / eka sAdhAraNa kIr3A bhI eka patte se dUsare patte para kisI prayojana se hI jAtA hai; parantu manuSya jaise vikasita prANI ko jIvana kA prayojana mAluma na ho-yaha kitane Azcarya kI bAta hai ? lakSya nizcita hone para hI ThIka dizA meM pragati ho sakatI hai / zramaNa AtmakalyANa ke lie zrama karatA hai; kintu pudlAnandI sAdhAraNa jIva saMsAra meM paryaTana karane ke lie parigraha aura pApa kI poTalI bA~dhane meM lagA rahatA hai| tarAjU kA kA~TA sthira hone para hI vastu kA ThIka bhAra batAtA hai / usI prakAra sthira mana ko hI jIvana kA lakSya mAluma ho sakatA hai / usake lie cintana-manana kI jarUrata hotI hai, daur3a-dhUpa kI nahIM / tyAga, tapa, saMyama, niyama Adi ke dvArA AtmA ko sAMsArika bandhanoM se mukta karanA hI jIvana kA prayojana hai / jisa prakAra lokamAnya tilaka ne svarAjya ko apanA janmasiddha adhikAra batAyA thA, vaise hI saMsAra ke samasta sAdhu mokSa ko prANiyoM kA janmasiddha adhikAra batAte haiM / ve kahate haiM-jIva ko ziva, nara ko nArAyaNa, mAnava ko mahAmAnava aura ahaM (AtmA) ko arham (paramAtmA) banAnA hI hamAre jIvana kA lakSya hai / 46 For Private And Personal Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saJcA jaina loga dharma kI bAteM to khUba karate haiM; parantu dharma ko apanAte nahIM; isIlie. duHkhI rahate haiM / "dharmo rakSati rakSitaH // " (yadi hama dharma kI rakSA karate haiM; to dharma hamArI rakSA karatA hai) dharma kI rakSA karane ke lie AtmA ke svarUpa ko samajhanA par3egA / AtmA kA lakSaNa hai-cetanA, Ananda, jJAna, darzana aura cAritra / zoka se Artta dhyAna hotA hai, krodha se raudradhyAna / ArttadhyAna aura raudradhyAna se karmo kA bandha hotA hai aura jIva janma jarA-maraNa ke cakkara meM par3A rahatA hai| isase viparIta AtmA ke svarUpa ko pahicAna lene para dharmadhyAna aura zukla dhyAna hote haiM, jo prANI ko mokSa kI ora le jAte haiM / - karmo se lipaTA jIva anAdikAla se vAsanA kI paridhi meM nivAsa karatA rahA hai / usa paridhi se dharma hI use bAhara nikAla sakatA hai / AtmA para lagI karma raja jyoM- jyoM haTatI jAyagI, tyoM tyoM AtmA adhikAdhika ujavala hotI jAyegI / ___ saMsAra meM ghar3I ke peMDulama (lolaka) kI taraha jIva rAga aura dveSa ke bIca jhUla rahA hai / vItarAga deva kI zaraNa meM jAne para hI use zAnti prApta ho sakatI hai| ve hamArI naukA ke karNadhAra haiM / prabhu ke prati ananya zraddhA ho - bhakti ho- samarpaNa kA bhAva ho to bhavasAgara hI kyoM ? bhautika duHkho kA sAgara bhI pAra kiyA jA sakatA hai / jaisA ki jainAcArya zrI mAnatuMgasUri ne AdinAtha stotra (bhaktAmara) meM likhA haiM : ambhaunidho kSubhita-bhISaNa-nakracakrapAThIna-pITha-bhayadolbaNa-vADavAgnau raMgataraDga - zikhara-sthita-yAnapAtrA strAsaM vihAya bhavataH smaraNAd vrajanti / / (vRddha aura bhayaMkara nakoM ke samUha evaM magaramacchoM ke kAraNa bhayabhIta karanevAle tathA pracaNDa vADavAgni vAle samudra meM hilane vAlI taraMgoM ke zikhara para naukA meM baiThe hue yAtrI bhI ApakA smaraNa karane se kaSToM meM na par3akara pAra ho jAte haiM / ) eka bAra yAtriyoMse bharA huA eka jahAja samudra kI sataha para calA jA 47 For Private And Personal Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rahA thA ki sahasA eka bhayaMkara tUphAna AyA / usase jahAja DagamagAne lagA | eka zrAvaka yaha dekhakara prabhu kA dhyAna karane baiTha gayA / usakI patnI ne kahA :- "yaha to DUba marane kA samaya ho dhyAna karane kA nahIM ! " yaha sunakara pati ne pistaula uThAkara patnI ko nizAnA banAyA / patnI muskurA ne lagI / pati ne kAraNa pUchA to usane kahA :- 'mujhe pUrA vizvAsa hai ki tuma mujha para golI nahI calAoge; isIlie tumhAre isa abhinaya para mujhe ha~sI A gaI / " isa para pati ne kahA :- "jaise tumheM mujhapara vizvAsa haiM, vaise hI mujhe prabhu para vizvAsa hai; isI lie meM nizcinta hokara prabhukA dhyAna kara rahA hU~ / ' kucha samaya sacamuca AzA ke anurUpa tUphAna zAnta ho gayA jaise ziva kA bhakta zeva, viSNu kA bhakta vaiSNava aura buddha kA bhakta bauddha kahalAtA haiM, vaise hI jina kA bhakta jaina hai / rAgadveSa ke vijetA ko jina kahate haiM / jina deva niSpakSa hote haiMparama vivekI hote haiN| unake anuyAyI bhI niSpakSa aura vivekI bane / haMsa jisa prakAra pAnI chor3a kara dUdha pI letA haiM, vaise hI vivekI sadguNa saba se grahaNa karatA hai aura durguNa chor3a detA hai / isase viparIta avivekI kuppI (kIpa yA channI) ke samAna kacare jaise durguNoM ko grahaNa karatA hai aura sadguNoM ko chor3a detA hai / paramavivekI prabhu ne azAnta jagat ko zAnta karane ke lie, vividha vivAdoM ko sulajhAne ke lie tathA sacce jJAna ko prakAzita karaneke lie syAdvAda kA siddhAnta prakaTa kiyA hai / syAdvAda ko hI anekAntavAda kahate haiM / syAdvAda vibhinna dRSTikoNoM se eka vastu ko dekhanA sikhAtA hai / vaha salAha detA haiM ki kisI vastu ko ThIka taraha se samajhane ke lie (jarUrI hai ki use) Apa kevala apanI hI nahIM, kintu dUsaroM kI A~khoM se bhI dekhane kA prayAsa kareM / "ekasminvastunyaviruddhanAnAdharmasvIkAro hi syAdvAdaH / " ( eka vastu meM avirodhA aneka dhamAM kI svIkRti sthAdvAda hai| ) bar3e mullA ne patnI se kahA :- " thoDA sA panIra le aao| vaha bhUkha bar3hAtA hai / " patnI bolI :"ajI ! panIra to ghara meM nahIM hai / kaise lAUM ?" mullA :- "yaha to acchI bAta ho kyoM ki panIra dA~toM kI jar3oM ko kamajora banAtA hai / " 4%, For Private And Personal Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org patnI :- "Apane panIra ke viSayameM do alaga-alaga bAteM kahI haiM / eka se vaha acchA mAlUma hotA hai aura dUsarI se burA / donoM meM se kauna sI bAta mAnI jAya ?" Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir muskarAte hue mullAjI bole :- "bAteM doneM saccI hai"; parantu mAnanA apanI paristhiti para nirbhara hai / yadi mara meM panIra ho to pahalI bAta mAna lo aura na ho to dUsarI / " vyavahAra meM syAdvAda kI kadama kadama para jarUra hotI hai / yahI kAraNa hai ki AcAryo ne anekAnta ko vandana karate hue kahA hai : jeNa viNA logassavi vavahAro savvA na nivvaDaI tassa bhuvaNekkaguruNo Namo aNegatavAyassa / / (jisake binA loka kA vyavahAra bhI bilkula cala nahIM sakatA / saMsAra ke eka mAtra guru usa anekAntavAda ko namasphAra ho) eka hI vyakti kisI kA pati hai, kisI kA pitA, kisI kA putra aura kisI kA bhAI ! kyA virodha hai isameM ? patthara choTA hotA hai yA baDA ? isa prazna kA uttara binA anekAnta ke diyA hI nahIM jA sktaa| kahanA par3egA ki vaha kaMkara se bar3A hotA hai aura caTTAna se choTA / isa prakAra eka hI patthara " choTA" bhI hai aura "bar3a" bhI ! jahA~ vibhinnatA meM ekatA ke darzana hote haiM anekAnta ho jAtA, vahI anekAnta hai / isI siddhAnta ke dvArA mahAzramaNa mahAvIra ne tIna sau tirasaTha (363) matoM kA samanvaya kiyA thA 'jana' aura 'jena' meM kevala do mAtrAoM kA antara hai| eka mAtrA vicAra kI he aura dUsarI AcAra kI / vicAroM meM jisake anekAnta ho aura AcAra meM ahiMsA, vahI vyakti "jaina" kahalAtA hai / vicAra aura AcAra kI zuddhi ke dvArA koI bhI jana jaina bana sakatA hai| do paMkhoM se ur3ane vAle pakSiyoM meM koI bhedabhAva nahIM hotA, usI prakAra vicAra aura AcAra ke do paMkha juDa jAne para binA kisI jAtibheda ke koI bhI jana 'jaina' banakara saMsArarUpI jaMgala meM ur3AneM bhara sakatA hai / adhika kIcar3a aura kama pAnI jahA~ ho, vahA~ hAthI pha~sa jAtA hai; kintu isase viparIta kama kIcar3a aura adhika pAnI ho, vahA~ hAthI pAra nikala jAtA hai / usI prakAra saMsAra meM vahI prANI bhaTakatA hai, jisaka For Private And Personal Use Only 49 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jIvana meM adhika pApa aura kama puNya / isase viparIta adhika puNya aura kama pApa vAlA prANI dhIre-dhIre pAra ho jAtA hai / paNya aura pApa kA yaha viveka jaina dharma sikhAtA hai / ahaMkAra se pApoM meM vRddhi hotI haiM; isalie jaina dharma ne namaskAra kA mahAmantrA diyA hai / vinaya ahaMkAra kA virodhI hai / vidyA se vinaya AtA hai / phala Ane para Ama kI zAkhAe~ jhukatI haiM; kintu tAr3a kI zAkhAe~ UMcI ho jAtI haiM / Ama madhura hai aura tAr3a mAdaka / vinaya madhura hai aura ahaMkAra mAdaka / bIja se phala paidA hotA hai aura phala se bIja ! isI prakAra vidyA se vinaya utpanna hotA hai aura vinaya se vidyA AtI hai; kyoMki vinIta ziSya ko hI gurudeva zAstroM kA rahasya samajhAte haiM, avinIta ko nahIM / avinIta yA ahaMkArI apane ko bahuta baDA jJAnI samajha letA hai; isalie usakA vikAsa ruka jAtA hai / vaha aura adhika samajhanA hI nahIM cAhatA; isalie koI use samajhA bhI nahIM sakatA / kahA haiM : - ajJaH sukhamArAdhyaH sukhataramArAdhyate vizeSajJaH / jJAnalavadurvidagdham brahmA'pi taM naraM na raMjayati / / (ajJAnI ko saralatA se samajhAyA jA sakatA hai / vizeSa jJAnI ko "aura bhI adhika saralatA se samajhAyA jA sakatA hai; parantu thor3A-sA jJAna pAkara jo apane ko mahAn paNDita samajha letA hai, use to svayaM brahmA bhI nahIM samajhA sakatA !) hindI meM kahAvata hai :- "thothA canA, bAje ghanA !" isI Azaya ko saMskRta kI isa sUkti meM bahuta pahale hI nItikAroM ne prakaTa kara diyA thA : "alpavidyo mahAgarvaH // " (jisa meM vidyA kama hotI hai, vaha ghamaNDa adhika karatA hai) saMkSepa meM jo prabhu kA ananya bhakta hai - jisakA vicAra anekAnta se aura AcAra ahiMsA se alaMkRta hotA hai tathA jo vinayapUrvaka vidyA kA adhyayana karatA rahatA hai, vahI saccA jaina hai / For Private And Personal Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gurU-ziSya 'gu' zabdastvandhakAraH syAd 'ha' zabdastannirodhakaH andhakAra nirodhitvAd gururityabhidhIyate // ('gu' kA artha hai - andhakAra aura 'rU' kA artha hai - nivaark| ajJAnarUpI andhakAra kA nivAraka hone se hI kisI vyakti ko gurU' kahA jAtA hai) ___ andhA kyA cAhe ? do oNrakheM / yadi koI kisI andhe ko A~khe de de to vaha jIvana-bhara usaka prati kRtajJa banA rahegA / gurU bhI ziSyoM ke viveka cakSu kholane kA kAma karatA haiM; isalie vandanIya hai : ajJAna-timirAndhAnAm jJAnAJjanazalAkayA / cakSurUnmIlitaM yena tasmai zrIgurave namaH / / (ajJAnarUpI andhakAra se jo andhe haiM. unakI cakSu ko jJAnarUpI aMjanazalAkA se kholane vAle gurU ko hama namaskAra karate haiM) guru meM jJAna to bharapUra honA hI cAhiye, sAtha hI usakA AcaraNa bhI pavitrA honA cAhiye / vANI ke anusAra usakA vyavahAra bhI honA cAhiye; anyathA zAsAkAroM ke anusAra vaha saccA gurU nahIM ho sktaa| vaha dhuA~dhAra pravacana kara ke bhale hI gurutva kA santoSa prApta kara le; parantu AcaraNa ko apanAye binA vaha vAstavika gurU pada nahIM pA sakatA / bhaNatA akaritA ya bandhamokkhapaiNNiNo / vAyAviriyametteNaM samAsAsanti appayaM / / [bandha aura mokSa kI prarUpaNA karane vAle jo loga kahate haiM, paranna vaisA svayaM karate nahIM haiM, ve bolane kI zakti mAtra se apane Apa kA santuSTa rakhate haiM ] For Private And Personal Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aise guruoM ko bhaviSya meM pachatAnA par3egA - aisI cetAvanI mahAtmA kabIra ne ina zabdoM meM dI thI : kahate so karate nahIM, mu~ha ke bar3e labAra / kAlA mu~ha ho jAyagA, sAI ke darabAra / / kevala veSa dekhakara kisI ko 'guru' nahIM mAna lenA cAhiye / kahAvata "pAnI pIje chAnakara ! guru kIje jAnakara !!" viveka se jAna-pahicAnakara hI hameM 'guru' kA nirNaya karanA cAhiye / svAmI satyabhakta ne likhA haiM : bichA huA hai, jagata meM ku guru janoM kA jAla / use tor3ane ke lie le viveka-karavAla / / jJAna nahIM; saMyama nahIM aura na para-upakAra / ve ku sAdhu guruveSa meM haiM pRthvI ke bhAra / / isakA Azaya yaha hai ki jisake jIvana meM jJAna, saMyama aura paropakAra vidyamAna ho, vahI guru hai / / ___mUrtikAra apanI kalA ke dvArA patthara ko pratimA meM parivartita kara detA hai / patthara ko chainI ke tIvra prahAra sahane par3ate haiM, tabhI vaha mUrti ke rUpa meM pUjya banatA hai / isI prakAra guru apane ziSya ko dAnava se mAnava aura mAnava se mahAmAnava banAtA hai / guru kI DA~Ta-phaTakAra aura usakI char3I ke prahAra sahakara hI ziSya suyogya vidvAn banatA hai : gIrbhirgurUNAM puruSAkSarAbhi - rnipIDitA yAnti narA mahattvam alabdhazANotkaSaNA nRpANAm na jAtu maulau maNayo vizanti / / For Private And Personal Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (guruoM kI kaThora akSaroM vAlI phaTakAra se pIDita hone vAle ziSya hI mahAna banate haiM / jo kasauTI para ghisI nahIM gaIM, ve maNiyA~ kabhI rAjAoM ke mukuTa meM sthAna nahIM pAtIM !) guru kA upadeza DAyanemika phorsa hai, jisase gati ho sakatI hai / guru kA Adeza vaha rasAyana hai, jisase ziSyakA AdhyAtmika jIvana paripuSTa hotA hai; mAnava asAmAnya bana jAtA hai, vaha prabhutA ke patha para cala sakatA hai- prabhatA pA sakatA hai| mAnava ke hRdaya meM chipI huI divyatA gurusamAgama se bAhara nikala par3atI hai| guru kI anupasthiti meM bhI zraddhA apanA kArya karatI rahatI hai / kSatriya na hone ke kAraNa ekalavya ko droNAcArya ne ziSya banAnA svIkAra nahIM kiyA; kintu ekalavya isase nirAza nahIM huA / usane droNAcArya kI eka mUrti miTTI se banAkara jaMgala meM kisI jagaha usa kI sthApanA kara dI aura zraddhApUrvaka anta: karaNa ke Adeza ko guru kA Adeza mAnakara dhanurvidyA va prAyogika abhyAsa karane lagA / phalasvarUpa vaha droNa ke priya ziSya arjuna se bhI adhika nipuNa bana gayA / droNAcArya ko bhI usakI kuzalatA dekhakara dA~toM tale uMgalI dabAnI par3I thI ! __ mahAbhArata ke isa anupama dRSTAnta se siddha ho jAtA ki guru ke prati zraddhA meM kesA camatkAra hotA hai ! kintu korI zraddhA se hI jIvana meM unnati ho jAyagI aisA bhrama kisI ko nahIM rakhanA cAhiye / zraddhA ke bAda guru upadeza ko apanAnA bhI jarUrI hai / AcaraNa se hI jIvana Adarza banatA hai / guru sahiSNutA kA upadeza dete haiM aura phira DA~Tate phaTakArate haiM / kyoM ? sahiSNutA ko apane jIvana meM hamane kitanA apanAyA hai ? isakI parIkSA lene ke lie ! eka ziSya ne Azrama meM jhADU lagAkara kacarA eka TokarI meM bharakara rakhA diyA; parantu dUsare kisI sevAkArya meM ulajha jAne ke kAraNa TokarI vahIM par3I raha gaI / kacarA phekane kI bAta yAda nahIM rahI / kucha samaya bAda prajJAcakSu gurujI udhara se nikale aura TokarI se TA~ga TakarAI to gira par3e / isa para guru ne ziSya ko lAThI se khUba pITA / ziSya haTA nahIM aura kSamA mA~gate hue zAnti se prahAra sahatA rahA / lAThI kI coTa kA cinha ziSya kI pITha para jIvana bhara ke lie aMkita ho gayA / logoM ke pUchane para vaha ziSya baDeM garva se kahA karatA thA ki yaha to mere gurujI kA prasAda hai ! gurUjI the- zrI virajAnandajI sarasvatI aura ziSya kA nAma thA - For Private And Personal Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svAmI dayAnanda sarasvatI / ve jAnate the ki ziSya ko sudhArane ke lie gurujI kitane bhI kSubdha ho jAya; parantu una ke hRdaya meM dveSa nahIM hotA / vahA~ kevala prema aura vAtsalya hI bharA rahatA haiM : gurU kuMbhAra sikha kumbha hai, gar3ha-gar3ha kADai khoTa / andara hAtha sahAra dai Upara mAre coTa / guru kumhAra hai aura ziSya ghar3A / ghar3e para kumhAra coTa lagAkara khoTa nikAlatA hai aura eka hAtha se ghar3e ke andara use sahArA bhI detA hai / mana meM vAtsalya rakhakara mA~ jisa prakAra beTe kI piTAI karatI hai, usI prakAra guru bhI karatA haiM / ku guru kI bAta alaga hai / samajhadAra vyakti ku guru se bacane kA prayAsa karate haiM / ku guru ziSyoM ke andhavizvAsa kA lAbha uThAkara apanA svArtha siddha karate haiM / eka buddhimAn par3hA likhA nirdhana yuvaka thA / use ardhAginI kI talAza thI / eka seTha isa zarta para apanI kanyA se usakA vivAha karane ko taiyAra thA ki vaha dharmAntaraNa kara le / yuvaka ne socA ki dharma to AcaraNa kI cIja hai / dharma badalane se AcaraNa nahIM badalegA / acche AcaraNa kA koI dharma virodha bhI nahIM karegA; isalie dharmAntaraNa kI usane svIkRti de dii| vivAha kI taiyAriyA~ hone lgii| vara aura kanyA eka dUsare ko cAhate the / vivAha maNDapa meM jAne se pUrva yuvaka se kahA gayA ki vaha snAna kara ke zuddha vastra dhAraNa kara le aura phira gurujI ke pAsa calakara gurumantrA grahaNa kara le / aisA karane se mAna liyA jAyagA ki dharmAntaraNa ho cukA hai / phira vivAha vidhI sampanna kI jAyagI / yuvaka ne vaisA hI kiyA / zuddha vastrA pahinakara vaha usa sthAna para yA. jahA~ seThajI ke gurujI birAjamAna the| zeThajI ke saMkata para gurujI ne yuvaka ke kAna meM gurumantra suna diyA / mantra choTA-sA thA / yAda bhI ho gayA / yuvaka ne pUchA :- "isa mantra ke jApa se kyA lAbha hogA ?" guru :- "svarga milegA / " yuvaka :- "kyA sacamuca milegA ?" guru :- "are bhAI ! isa mantrA ke japa se to vaikuNTha taka mila jAtA 54 For Private And Personal Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yavaka :- "acchI bAta hai / itanA abhISTa uttama matrA pAne kI khuzI meM' Aja meM Apako dillI kI dakSiNA detA huuN|" gara :- "dillI kyA tere bApa kI hai ?" yavaka :- "to kyA svarga aura vekaNTha Apake bApaka haiM ?" gara niruttara ho gayA / sabhI sunane vAle ThahAkA mAra kara ha~sa par3e / seTha ne binA dharmAntaraNa kiye hI kanyA vivAha dI / aise lobhI guru se bhalA kona bacanA nahIM cAhagA ? For Private And Personal Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAdhanoM kA sadupayoga manuSya ko pA~ca uttama sAdhana prApta hue haiM :- baddhi, kAyA, mana, mana aura bhASA / inaka sadupayoga para hI durlabha mAnava bhava kI saphalatA nirbhara he / zarIra meM mastiSka kA sthAna saba se Upara hai; kyAki usakA mahatva saba se adhika hai| mastiSka kI zakti ko baddhi kahate haiN| vahIM kArya- akArya kA nirNaya karatI haiM / usI ke Adeza se zarIra kI samasta gatividhiyoM kA saMcAlana hotA hai / dhAraNA yA smRti bhI usI kA kArya hai / hama mahApuruSoM ke vicAroM ko samajhane ke lie zAstroM kA adhyayana kara aura apane lie karttavya kA nirNaya kareM- apane jIvana kA lakSya niti kara to yahI hamArI buddhi kA sadupayoga hogA / prabhu mahAvIra ne kahA thA : "paNNA samikkhae dhamma / / " (buddhi, dharma kI samIkSA kara) dharma kA artha hai- sadAcAra kA kartavya / buddhi hI dharma kA nirNaya kara sakatI hai / vahI hameM rUr3hiyoM aura andhavizvAsoM se bacA sakatI hai / vahIM bhUle-bhaTake logoM kA ThIka-ThIka mArga darzana kara sakatI hai / vaha mAnasika durbalatAoM ko naSTa karane kA sAhasa utpanna kara sakatA hai| vahI saMkaToM meM surakSA kA upAya sujhA sakatI hai / bhavana kI sAtavIM maMjila ke eka kamara meM khiDakI ka nikara kI para baiThe yuvaka ko eka duSTa ne pistaula dikhAte hue AjJA dI - "yahA~ se nIce kUda par3o; anyathA golI mAra dUMgA !" saMkaTa kI isa ghar3I meM yadi yuvaka vyAkala ho jAtA to na maranA par3atA; paranta usane baddhi kA upayoga kiyA / phala svarUpa use eka upAya sUjha gayA / mUskurAte hue vaha bolA :- "are bhAI ! Upara se nIce lo sabhI kaTa late haiM / yaha koI bar3I bAta nahIM hai / meM to nIce se Upara chalakara A sakatA hU~- meM hAI jampa meM eksaparTa huuN|" duSTa ne kahA :- "acchA ! to esA hI kara ka dikhA do / " yaha sunate hI duSTa kI khir3akI ke nikaTa khar3A karake yavaka kamare se bAhara nikala AyA / duSTa ne socA ki vaha uchalane kI kalA divAna ke lie nIce jA rahA hai; kintu yuvaka ne bAhara nikalate hI daravAjA banda 56 For Private And Personal Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kara ke usa para tAlA lagA diyA / phira phona kara ke daSTa ko pulisa vAlA ka hAtha soMpa diyA / isa prakAra barbAddha ke upayoga se apanI jAna bacAne meM saphalatA pAI / dasarA sAdhana hai .. kAyA / yaha nazvara hai- parivartana zIla hai- nissAra hai aura hai rogoM kA para / aisI kAyA se dUsaroM kI sevA karanI caahiye| saMvA yA veyAvatya ko Abhyantara tapa kA eka bheda mAnA gayA hai| yadi kAI kigAlI daSTa kisI nirbala ko pITa rahA ho to apanI zArIrika ti kA upayoga kara ka hama usakI rakSA kara sakate haiM / yahI kAyA kA sadapayoga he / tIsarA sAdhana hai- mana / isa ma manana karane kI zakti hotI hai / eka pAzcAtya vicAraka ne likhA hai : nirNaya zIghra karA; paranta dara taka soca lene ke bAda !" sAcana-vicArane kA jo kArya karatA hai, vaha mana hai / nirNaya baddhi karatA hai| nyAyAdhIza ke samAna; parantu vakIloM kI taraha pakSa-vipakSa meM yattiyA prastata karane vAlA mana hai / mana hI indriyoM ko viSayoM kI ora AkarSita karatA hai; isa lie sAdhasanta use vaza meM rakhane kI zikSA deta haiM / kabIra sAhaba kahate haiM ki mana ko Izvara kI ora yA mokSa kI ora mumAnA hI usakA sadupayoga hai : kabirA mAlA kAThakI kahi samujhAvai toya mana na phirAve ApaNA kahA phirAvai poya ? mAlA pherata juga gayA. miTA na pana kA phera kara kA mana kA DAri dai mana kA manakA phera / / prAdhAna zAstrakArI ne kahA hai : "mana eva manuSyANAm kAraNa bandhamokSayoH / / " (badha aura mAkSakA kAraNa manuSyA kA mana hI hai) yadi kisI jAnavara (paza) ko bandhana sa mana kara diyA jAya to vaha 57 For Private And Personal Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khuzI ke mAre uchalane lagatA hai- pakSI bhI piMjare se chUTane para cahakane lagatA hai; parantu manuSya hI aisA prANI hai, jo kSaNika sukha kI lAlaca meM par3akara sAMsArika bandhana meM phaMsA rahanA cAhatA hai ! sthAyI sukha vAle mokSa kI ora vaha Age nahIM hotA ! caurAsI lAkha jIvayoniyoM meM bhaTakate hue jaba bahuta adhika puNya kA saMcaya ho jAtA hai, tabhI bahuta muzkila se mAnavabhava milatA hai / mokSa kI sAdhanA isI bhava meM saMbhava hai; anyathA puNya-pApa kA phala bhogane ke lie jIva devagati, narakagati aura tiryaMca gatimeM zaTala koka (Shuttle Cock) kI taraha idhara-udhara bhaTakatA rahatA hai / ArtadhyAna aura raudradhyAna bhI vahI karatA hai| yadi mana meM azAnti ho to peTa meM ajIrNa ho jAtA hai, jisase samasta zArIrika roga paidA hote haiM / svastha rahane ke lie mana ko sadA zAnta rakhanA cAhiye / dhyAna rakhanA cAhiye ki usa meM sadA sadvicAra hI bhare raheM / yahI usakA sadupayoga haiM / cauthA he - dhana / indriyoM ke lie viSaya-sukha kI sAmagrI juTAnA dhana kA durupayoga hai aura usa se dUsaroM kI madada karanA bImAroM kI cikitsA meM use lagAnA dharmasthAna, pyAU, ka~A, sadAvrata (dAnazAlA), pAThazAlA, chAtravRtti, pratiyogitA, puraskAra, sadgantha prakAzana, satsaMga Adi meM use kharca karanA usakA sadupayoga hai / iMglaiMDa ke suprasiddha kavi golDasmitha eka DAkTara the; isalie rogiyoM kA ilAja bhI kiyA karate the| eka dina koI mahilA apane bImAra patideva kA ilAja karAne ke lie unheM ghara bulA le gaI / kavi ko yaha samajhane meM dera nahIM lagI ki garIbI se utpanna mAnasika cintA hI usa kI bImArI kA mUla kAraNa hai / kavi yaha kahate hue apane ghara lauTa gaye ki maiM jaldI hI eka davA kA paikeTa bhejUMgA / usake sevana se ina kA svAsthya ThIka ho jAyagA / kavi ke bheje hue paikeTa ko jaba usa mahilA ne kholA to usa meM dasa dasa svarNamudrAe~ nikalIM / unheM dekhakara hI AdhI bImArI gAyaba ho gaI / pati-patnI ne manahI-mana kavi kI udAratA ko praNAma kiyA / isI prakAra eka jIvana ghaTanA hajarata alI kI hai / ve eka dina kisI masjida meM pravacana kara rahe the ki sahasA kisI araba ne vahA~ Akara gAliyoM kI barasAta kara dI / zrotA uttejIta hokara usa kI piTAI 58 For Private And Personal Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. karanA hI cAhate the ki alIne kahA :- "ise pITiye mata; kintu pyAra se pUchiye ki kyA ghara meM usa ke kisI kuTumbI kI mRtyu huI hai, kyA usake sira para koI karjA hai / kyA use bharapeTa bhojana hara roja mila jAtA hai ?" Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir araba ne batAyA ki usake ghara meM javAna beTe kI mRtyu huI hai, karjA bhI hai aura bharapeTa bhojana bhI usa nahIM mila pAtA / "yahI kAraNa ki usakA mana azAnta rahatA hai aura vaha gAliyA~ detA hai" / aisA kahate hue alI ne tatkAla apane ghara se ma~gavAkara use itanA dhana de diyA ki usase karjA uttara jAya kuTumbiyoM ke lie mahIne bhara kI bhojana kI vyavasthA ho jAya aura vyApAra ke lie kucha pUMjI bhI baca jAya / usI dina vaha duSTa se ziSTa bana gayA | alI kI taraha dhana kA sadupayoga karane vAle dhanya haiM / pA~cavA sAdhana hai- bhASA / yahI pazupakSiyoM se manuSya ko alaga karatI hai / apane bhAvoM ko sUkSmatA se vistAra ke sAtha prakaTa karane kI kSamatA manuSya kI bhASA meM hai / apane zabdoM se manuSya dUsaroM kI nindA bhI kara sakatA hai aura prazaMsA bhI gAliyoM kI bauchAra bhI kara sakatA hai aura guNagAna bhI kaThora zabdoM ke prayoga se apane duzmanoM kI saMkhyA bhI baDhA sakatA hai aura komala madhura zabdoM ke dvArA adhika se adhika dosta bhI banA sakatA hai / 1 vivekI sajjana apanI bhASA ko hamezA sadupayoga karate haiM / ve ahitakara satya nahIM bolate aura hitakara asatya bhI bolate haiM / ve jAnate haiM ki pramukha lakSya janahita hai / unake sAmane yaha sUkti rahatI hai : "satyaM brUyAt priyaM brUyAt na brUyAt satyamapriyam / / " ( saca bole, mIThA bole, kintu kaTu satya na bole ) For Private And Personal Use Only 59 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. paropakAra paropakAra saba se bar3A dharma hai aura samasta zAstroM kA sAra I karor3o dharmazAstra sau bailagAr3iyoM meM lAda kara eka paMDita pravacanArtha kisI rAjamahala meM pahU~cA, use rAjA ne kahA: "mere pAsa itanA samaya nahIM hai ki maiM pratidina kucha ghaMTe zAstra zravaNa ke lie nikAla sakUM / kevala eka miniTa meM Apa jo kucha samajhA sake, samajhA dIjiye / ' isa para paMDitajI ne kahA :- "suniye zlokArthena pravakSyAmi yaduktaM granthakoTibhiH / paropakAraH puNyAya pApAya parapIDanam || Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( karoDAM dharmagrantho meM jo kucha kahA gayA hai, use meM Adhe zloka se prakaTa kara detA hU~ ki paropakAra se puNya aura para pIr3A se pApa hotA hai) paMDitajI ke cAturya se paripUrNa isa sAragarbhita uttara se prasanna hokara rAjA ne yathocitta puraskAra ke dvArA unheM sammAnita kiyA / isa kathA se paropakAra kA mahattva samajhA jA sakatA hai / azubha karmoM ke udaya se paristhiti pratikUla ho; phira bhI hameM paropakAra se mu~ha nahIM mor3anA cAhiye / zubha karmodaya ke bAda paristhiti nizcaya hI anukUla bana jAyagI / pArasparika avizvAsa ke kAraNa Aja prema naSTa ho gayA hai, jo paropakAra kA preraka hai / yadi hama dUsaroM kA upakAra nahIM karate to yaha AzA kaise kara sakate haiM ki dUsare hama para upakAra kareMge / upakAra tana aura dhana ke hI nahIM, vacana se bhI hotA hai / madhara zabda harSa utpanna karatA hai aura kaTuka zabda zAMka / kahA hai : " ekaH zabdaH samyagjJAtaH suSThu prayuktaH svarge loke ca kAmadhugbhavati !" (acchI taraha jAnA huA eka zabda yadi ThIka ( samaya para ThIka DhaMga se) prayukta kiyA jAya to vaha svarga meM aura saMsAra meM icchAoM kI pUrti karane vAlA hotA hai) 60 For Private And Personal Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaise logoM ka sahavAsa meM vyakti rahatA hai, vaisI hI bolI sIkhatA hai| jo tAMtA saMnyAsI ke Azrama meM palatA hai, vaha ziSTa bhASA bolatA hai; kinta jo tAMtA kasAI ka bUcar3akhAne meM palatA hai, vaha barI-burI gAliyAM bakatA hai / eka tote na kisI rAjA se kahA thA : "ahaM munInA vacanaM zRNomi gavAzanAnA sa zRNoti vAkyam / na cAsya doSo na ca maduNo vA saMsargajA doSaguNA bhavanti / / " / (me maniyoM ke vacana rAnatA hU~ aura vaha kasAiyoM ka ! usakA koI doSa kA hai aura marA kAI gaNa nahIM hai / hai rAjana ! gaNa -doSa saMsarga se utpanna hota hai) anle logoM ka. saMsarga meM rahane se acche vicAra sUjhata haiM / vicAroM ke anusAra vacana prakaTa hote haiN| bahuta gussA Ane para bhI gAMdhIjI adhika sa adhika, "pAgala" zabda kA hI prayoga kara pAte the / sabhASA se unnati hotI hai aura kabhASA se patana / jisa jIbha se jagat kI Aga zAnta ho sakatI hai. usI se khUna kI nadiyA~ bhI baha sakatI haiM; isa lie hamezA sAcavicAra kara hI bolanA cAhiye : "bolI bola amola hai bola sake to bola / pahale bhItara taulakara phira bAhara ko khola / / " isa viSaya meM "sokhta;" nAmaka zAyara ne kahA thA : "Adata hai hameM bolane kI taula-taula kara / hai eka-eka laphja barAbara vajana ke sAtha !" yaha Adata unhIM sajanoM meM hotI hai, jo viveka ke channe se vicAroM ko chAna kara phira bAlate haiN| eka iMgliza vicAraka ne sujhAva diyA hai : "Run before you jump and ___think before you speak -" (kadane se pahala dauDo aura bolane se pahale soco) For Private And Personal Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. kisI rAjA ko sapane meM dikhAI diyA ki usakI battIsI gira gaIM hai / dUsare dina svapnaphala pAThakoM se puchane para eka ne kahA :battIsoM kuTumbI eka ke bAda eka mara jAyeMge !" 'Apake rAjA ko isase bahuta adhika zAMta huA; kintu tIsare dina dUsare vidvAn ne jaba yaha kahA ki- 'ApakI umra Apake sabhI kuTumbiyoM se adhika hai / koI bhI kuTumbI ApakA mahAprayANa nahIM dekha sakegA !" to rAjA ko bahuta prasannatA huI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (4 bAta donoM vidvAno ne eka hI kahA; parantu pahale ne avivekapUrvaka kahA, dUsare ne vivekapUrvaka / isI lie unake bolane kA prabhAva rAjA para alaga-alaga huA / kisI kI gupta bAta prakaTa karane se yadi usakI hAnI hone kI saMbhAvanA ho to saccI hone para bhI vaha bolane yogya nhiiN| dUsaroM ko lAbha pahu~cAne vAlI bAta bolanI cAhiye, hAni pahuMcAne vAlI nahIM; kyoMki kisI ko hAni pahu~cAnA pApa hai; isalie svayaM mahAzramaNa mahAvIra ne apane zrImukha se pharamAyA hai : 62 " saccAvi sA na vattavvA jao pAvassa Agamo // " ( jisase pApa hotA ho, aisI saccI vANI bhI nahIM bolanI cAhiye) vacanoM kA prayoga mantra kI taraha honA cAhiye, jisameM zabda kama hoM aura artha gambhIra ho / dhana ke ghamaMDa meM bahuta adhika bolane para lAkhoM kI lAgata ke mahala meM rahanevAle bhI kaur3I ke lie korTa ke daravAje khaTakhaTAte 1 vANI kA saMyama vahI rakha sakatA hai, jisakA apane vicAroM para saMyama ho| cAvala ke eka kaNa ke AkAra vAlA tAndula matsya sAtavI naraka meM kyoM jAtA hai ? magaramaccha kI palakoM para baiThA huA vaha dekhanA hai ki magara ke vizAla mu~ha ke khulate hI bahuta-sI choTI-choTI machaliyA~ bAhara nikala kara idhara-udhara bhAga jAtI hai to vaha socatA hai "kesA hai yaha mUrkha ? ise apanA mu~ha bhI ThIka se banda karanA nahIM AtA / yadi isa magara ke sthAna para maiM hotA to apane mu~ha meM praviSTa eka bhI macchI ko bAhara nahIM nikalane detA !" isa prakAra raudradhyAna se vaha apanI AtmA ko karmazRMkhalAoM se jakar3atA rahatA hai aura phira bhogatA hai- sAtaveM naraka ke duHkha ! For Private And Personal Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mokSa kA sakha sarvotama hai- zAzvata hai / manuSya-bhavameM hI mokSa kI sAdhanA kI jA sakatI hai; ata: svarga ke deva bhI manuSyabhava pAne ke lie lAlAyita rahate haiM / svarga ke devoM kA sukha bhI asthAyI hotA hai; kyoMki puNya ka kSINa hone para unheM manuSya loka meM janma lenA par3atA hai : __ "kSINe puNye martyaloka vizanti / / " paNiyA zrAvaka ko svarga kA sukha to sahaja hI mila sakatA thA; parantu vaha zAzvata sakha cAhatA thA, isalie vaha prabhu ke caraNoM meM samarpita ho gayA : labhed yadayuta dhanaM tadadhanaM dhanaM yadyapi labheta niyuta dhana nidhanameva tajjAyate / tathA dhanaparArdhaka tadapi bhAvahInAtmakam yadakSara padadvayAntaragata dhanaM taddhanam / / [ayata ('a' se yukta) dhana to 'adhana' hai aura niyuta ('ni' se yukta) dhana 'nidhana' (mRtyu) he / yadi parArdha (agalA AdhA aMza) dhana (na) prApta kiyA jAya to vaha abhAvAtmaka hai; isalie akSara (Izvara) ke donoM padoM (caraNoM) ke bIca milane vAlA (varNamAlA meM 'pada' arthAt da aura pa ke bIca 'dhana' hI rahatA hai) mokSa rUpI dhana hI saccA dhana he / ] yaha mokSa dhana to bhakta apane lie cAhate haiM aura jo kSaNika dhana unaka pAsa hotA hai, use paropakAra meM lagA dete haiM / parigraha kI mamatA naSTa karane ke lie ve dAna karate haiM / bindu- bindu se sindhu bana jAtA hai / sindhu apanA jala una bAdaloM ko detA hai, jo prasannatApUrvaka use dharatI para barasA dete haiM / dharatI bhI anna svayaM na khAkara kisAnoM ko de detI hai / kisAna apane anAja ke DheroM se janatA kI bhUkha miTAte haiM / paropakAra kI yaha paramparA pavitra he / paropakArI apanI zakti kA upayoga sarjana meM karatA hai, saMhAra meM nhiiN| bhoga to sabhI prANI kara rahe haiM / usa meM sAhasa kI AvazyakatA nahIM hotI / sAhasa kI AvazyakatA hotI hai- dAna meM, tyAga meM, paropakAra meN| paropakAra na karanevAlA dhanavAna bhI nirdhana hai- vidvAn bhI mUrkha haijIvita bhI mRtaka hai ! sabhI prANiyoM ko cAhiye ki tana-mana-dhana-se sadA yathAzakti paropakAra karate raheM / 63 For Private And Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AtmajJAna AtmA ke viSaya meM pravacana karanA sarala hai; kintu Atma bodha ke anurUpa vyavahAra kaThina hai / jJAna kI parIkSA vyavahAra se hI hotI hai / kisI kI prazaMsA meM bolanA ho to pA~ca miniTa bhI muzkila se milate haiM aura nindA ke lie ghaMTe nikala Ate haiM / nindA kA rasa hameM pAgala banA detA hai / dUsaroM kI nindA karake loga yaha soca kara prasanna hote haiM ki hama unase acche haiN| ve bhUla jAte haiM ki nindA apane Apa meM nindanIya hai / eka zAyara ne likhA hai : maiM batAUM Apako acchoMkI kyA pahicAna hai jo haiM khuda acche vo auroM ko nahIM kahate burA ! eka acchA AdamI deza ko AbAda kara sakatA hai to curA use barbAda kara DAlatA hai / rUpI deha kI apekSA arUpI AtmA kA mahattva adhika hai to phira loga kyoM zArIrika sundaratA para mugdha hote haiM ? ve kyoM nahIM socate ki sundara zarIra vAlA bhI durjana ho sakatA hai aura kurUpa zarIravAlA sajana bhI ho sakatA hai ? sundara zarIra to eka vezyA kA bhI hotA hai, parantu samAja meM usakA sammAna nahIM hotA ! yaha jAnate hue bhI loga sundara zarIra ke prati kyoM AkarSita hote haiM ? eka kavi ke zabdoM meM : manohara dIkhatA yaha deha para sArA ghinaunA hai / azuci -1 -bhaMDAra cikane cAmapara the vyartha bharamAyeM / / aisA ve kyoM nahIM socate ? zubhAzubha karma AtmA ke sAtha lage rahate haiM / hajAroM gAye khar3I ho, phira bhI bachar3A unameM se apanI mA~ ko pahicAna letA hai aura usaka pIche-pIche calane lagatA hai; usI prakAra karma AtmA ke pIche calate hai 1 isIlie koI sukhI hai, koraI dukhI hai | Apake hRdaya meM dukhiyoM ko dekhakara anukampA nahIM AtI ? satyapremI apanI indriyoM kA gulAma kyoM hote hai ? indriyoM ko vaha khir3akI daravAjAM kI taraha kyoM nahIM dekhatA AtmA meM vaha durbhAvoM kI kyoM Ane detA ayata = dasa hajAra, niyuta = eka lAkha, parArdha = brahmA kI AdhI Ayu ke varSo kI saMkhyA ke barAbara saMkhyA 64 For Private And Personal Use Only mahAzakha yA Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hai ? AtmA koI kacarA-paTI nahIM hai ki use kase bhI durbhAvoM se bhara diyA jAya ! udAharaNArtha A~kha hI unnati aura avanati kA kandrabindu hai / A~kha se prabhu-patimA ke darzana karaka hRdaya meM uttama bhAva bhI lIye jA sakate haiM aura bhautika yA zArIrika saundarya ko dekhakara hRdaya meM kAmanA kA kIcar3a bhI bharA jA sakatA hai / jo vivekI hai, vaha hRdaya ko malina karane kI bhUla kase kara sakatA hai ? do dRSTiyA~ hotI haiM- mithyA aura samyaka / mithyA dRSTi jIva ko sarvA bhogasukha dikhAI detA hai aura samyagdRSTi ko Atmikasukha / kisI bagIca meM galAva ka paudha ko dekhakara eka bAlaka rone lagA / kAraNa palane para usane kahA :- "itane sundara phUla ka sAtha kATe nikala Aye !" dUsarA bAlaka usI paudha ko dekhakara haMsane lagA / usakA kahanA thA :- "ina tIkha kAToM meM bhI kitane sundara phUla khila rahe haiM ?" samyaga dRSTi ke abhAva kA hI yaha duSpariNAma hai ki hama yAda rakhane kI bAteM bhala jAte haiM aura bhUla jAne kI bAteM yAda rakhate haiM / vyAkhyAna maM sunI prabhu mahAvIra kI vANI para jAta hI bhUla jAce haiM aura yAdi kisI na koI kaThora vacana kaha diyA ho to use jIvana-bhara yAda rakhate hai aura parezAna hAta rahate haiM / prabha kI vANI kA eka vAkya bhI uddhAra kara sakatA hai - yadi sanakara use yAda rakhA jAya / _ marane se pahale, rohiNIyA cAra se, usaka pitA ne kaha diyA thA ki mahAvIra kI vANI kabhI mata sunanA / eka dina rohiNaya ko usI mArga se nikalanA paDA, jisaka eka aura prabhu kI dezanA cala rahI thii| usane kAnoM meM u~galiyA~ DAla lIM, kintu bhAgate samaya pA~va meM eka kA~TA cubha gayA / kAnoM se hA~tha haTAkara usane jhaTapaTa kATA nikAlA aura phira bhAga khar3A huA / / dUsara dina vaha pakar3a liyA gayA / rAjA ne aparAdha kabUla karavAne ke lie eka nATaka kiyA / rAta ko anindya sundariyoM ke bIca use chor3a diyA gayA / eka sandarI ne usase kahA :- "paNyodaya se Apa marakara isa svarga meM Aye haiM / hama saba apsarAeM ApakI sevA meM maujUda haiM / yadi Apane pRthvIpara koI barA kAma kiyA ho to batA dIjiye / hama indradeva se Apa ko kSamA dilA deMgI / anyathA Apa ko naraka meM jAnA par3agA !" rohiNeya jaba kA~TA nikAlane ke lie rukA thA, taba kucha vAkya usaka kAnoM meM paTa gaya tha / prabha na davoM kA lakSaNa batAyA thA ki jamIna para 65 For Private And Personal Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir unakI parachAI nahIM giratI- unaka gale kA puSpahAra nahIM murajhAtA- va jamIna se kucha Upara khar3e rahate haiM aura pala ke kabhI nahIM jhapakAta / rohiNeya ko devoM kA lakSaNa yAda A gayA / lakSaNa ka anusAra eka bhI bAta una kathita apsarAoM meM maujUda nahIM thI / __vaha samajha gayA ki mere mu~ha se aparAdha kabUla karavAne ke lie hI yaha saba nATaka kiyA jA rahA hai / vaha saMbhala gayA / bolA :- "maiMne saba puNya ke hI kArya kiye haiM aura yaha svarga pAyA hai / pApa to eka bhI nahIM kiyA / pariNAmata: vaha chUTa gayA / ghara para Akara usane vicAra kiyA ki do miniTa prabhuvANI sunane se yadi merI jAna baca sakI to pUrA pravacana sunane ke kitanA lAbha hogA ? usakA jIvana parivartita ho gayA aura vaha AtmakalyANa karane meM saphala huA / hama kyoM nahIM samajhate ki hamAre kAna esI pavitra vANI sanane ka lie hI haiM ? hama jo kacha sanate haiM, vaha hamAre avacetana mana meM bhara jAtA hai aura prasaMga Anepara prakaTa hotA hai| usase hamArA bhaviSya banatA-bigar3atA hai / aisA jAna lene para bhI kyoM hama zrutajJAna kI aura dhyAna na dekara nindA sunane meM yA kAmanAvardhaka saMgIta sanane meM rasa late haiM ? deza ka rakSaka pratApa ko bhAmAzAha ne apanI samasta sampatti de dI ! kSaNika sampatti se jitanI bhalAI ho saMka karanI cAhiye : paropakArAya satA vibhUtayaH / (sajanoM kI sampattiyA~ paropakAraka hI lie hotI haiM) yaha jAnakara bhI hama kyoM parigraha ke pIche par3e rahate haiM ? kyA usaMka lie daur3a-dhUpa karake azAnti mola lete haiM ? kyA jIvanapuSpa ko murajhA jAne dete haiM ? AnAryadeza meM dharmopadeza ke lie jAne ko taiyAra sAdhu kSamaMkara se gurujI ne kahA :- "vahA~ kA mArga Ubar3a-khAbar3a hai, bhojana aura jala bhI samaya para aura paryApta nahIM mila saMkagA, vahA~ ke loga bhI bar3e krUra haiM / va gAliyA~ deMge, apamAna kareMge aura mArapITa taka karaMge !" isa para kSemaMkara ne sAre pariSaha eka phala kI taraha ha~sate hae sahane aura hara hAlata meM apane kartavya kA pAlana karane kA sadRDha saMkalpa prakaTa kiyA / phala svarupa gurudeva ke Adeza se ve apane uddezya kI pUrti meM laga gaye aura saphala rahe / For Private And Personal Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir se koI kisI ko sakhI yA daHkhI nahIM kara sakatA / zubhAzubha karmoM se hI akala yA pratikala paristhitiyAM banatI hai / jharAkha ma khar3A bahina ne manivaSa meM gujarate bhAI ko dakhakara kahA :"inakA zarIra pahala kasA sandara thA aura tapasyA ke kAraNa aba sUkhakara kaisA kATA ho gayA hai !" __ yaha sanakara rAjA kI AzaMkA huI ki vaha muni kahIM isakA pUrvapramI nA nahIM ? rAjA na hakma diyA ki usa sAdhu kI camar3I khIMcakara lAI jAya / sipAhI gaya / kasAI ko camar3I khIMcane kA kAma saupA gayA / sAdha ne zAntipUrvaka apanA tana kasAI kA sauMpa diyA aura mana arihaMta ko / mani ne kasAI kA kaha diyA :- "marI haDDiyAMsa kahIM tumhAra hAthoM meM camar3A utArate vakta coTa na laga jAya / " isa prANAnna upasarga kA dUSarahita mAdhyasthya bhAva se sahane ka phalasvarUpa muni ka karma kaTa gaye / unheM kavalajJAna huA mAkSa kA zAzvata sukha prApta huA / __ muni kI raktaraMjita mahapattI ko khAne kI vastu samajhakara eka cIla le ur3I; kinna usama khAne yogya kala bhI nahIM thA; isalie use coMca se chor3a diyA / mahapattI jharokha meM bahina ke pAsa girI / vaha use dekhakara mUrchita ho gaI / jaba rAjA ko vAstavikatA kA jJAna huA to u| apane vivekahIna Adaza ka lie mAra pazcAttApa haA / anta meM rAjA aura rAnI donoM sAdha- sAdhvI banakara AtmakalyANa kI sAdhanA meM laga gaye / ise kahate haiM- AtmajJAna ! kahA~ hai aisA AtmajJAna, jo kavala carcA meM nahIM, vyavahAra meM bhI dikhAI da / 67 For Private And Personal Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saccidAnanda paramAtmA ko "saccidAnanda" kahA jAtA hai / isa zabda meM tIna pada haiM- sata, cit aura Ananda / sat kA artha hai - sattA yA astitva, cit kA artha caitanya he aura Ananda kA artha hai - zAzvata akhaNDa ananta sukha / sat aura cit to pratyeka jIvameM haiM; kyoMki usakA astitva hai aura vaha jar3a se bhinna haiM; parantu Ananda ke badale usa meM kSaNika samva he / yahI AtmA se paramAtmA kA antara hai / kahA jAtA hai :- "aNNA so paramappA / / " (zaddha gaNa svarupa apanI sabo kI AtmA paramAtmA svarupa haiM) yadi viSayoM se prApta honavAle kSaNika sukha ke pIche na par3akara AtmA zAzvata sarakha kI rakhoja meM laga jAya aura use prApta kara le to vaha paramAtmA bana jAya / santa, sAdha, paraSi, mani, mahAtmA, jJAnI, dhyAnI, dArzanika aura bhakta jIvana bhara isI sAdhanA meM arthAt ananta sukha ke anveSaNa meM lage rahate haiM / samudra manthana se prApta amRtakalaza ko kahA~ rakkhA jAya ? gaha prazna jaba khar3A huA to jitane bhI sujhAva Aye, ve saba nirasta ho gayae; kyoMki saba jagaha usake naSTa hone yA carA liye jAne kI sambhAvanA thI / anta meM manuSya ke hRdaya meM rakhane kA prastAva sarvasammati se pArita ho gayA / taba se Ananda kA baha amRtakalaza vahIM surakSita rUpa se par3A hai; parantu apane hRdaya kI aura usakA dhyAna hI nahIM jAtA, jahA~ vAstava meM vaha maujUda hai / phala ne pukArA :- "e phala ! tU kahA~ hai ?" phula bolA :- "tara hRdaya meM chipA hU~ !" kavI ravIndranAtha ThAkara ne isa saMvAda ke dvArA vahI bAta kahI hai| mahAtmA kabIra kahate haiM : "mokU~ kahA~ DhU~Dhe bande mai to tere pAsa meM / / " anyatra ve kahate haiM : For Private And Personal Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mana mathurA dila dvArakA kAyA kAzI jAna / dasoM dvArakA deharA tA meM jyoti pichAna / / vaha Atmajyoti ATha ko ka AvaraNa meM chipI huI hai| isa AvaraNa ko haTAne ke lie sAdhanA karanI par3atI hai / kamamala se zyAmala Atmavastra ko bhaktijala se dhonA hai / gaa| jaMgala meM dUba caratI hai; parantu usakA mana bachar3e meM hotA hai / naTa rassI para binA AdhAra ka calatA hai - daur3atA hai - nAcatA hai, parantu usakA mana santulanapara rahatA hai / panihAra ne Apasa meM kitanI bhI bAteM karatI raheM, para unakA mana maDe para TikA rahatA hai / ThIka isI prakAra daniyA ka sAra kAma karate rahane para bhI bhakta kA mana bhagavAn para TikA rahatA hai / jarA jhADU lagAne se makAna svaccha rahatA hai, vaise hI jinavANI sunane aura yAda rakhane se vicAra zuddha rahate haiM / zuddhi aura buddhi jisameM nahIM hotI, vahI manamAnA vyavahAra karaMka dukhI hotA hai / bhakti meM kasI zakti hotI hai / eka dRSTAnta dvArA batAnA cAhU~gA : kisI rAjA ne prasanna hokara apane cAkara sa manamAnI vastu mA~gane ka lie kahA / vaha bolA :- "jaba meM dvArake bAhara apanI DayUTIpara rahU~ aura Apa mA pAsa se nikaleM taba mera kAnama kahate raheM ki maiM bhagavAna ko na bhUlU~ / basa, yahI marI mA~ga hai / " rAjA Ata jAta usa cAkara kI icchA ka anusAra usake kAna meM kahane lagA- "tama bhagavAna ko mata bhUla jAnA / " logoM ne jaba yaha dRzya dekhA to ve samajhane lage ki yaha cAkara rAjA ko bh| priya hai / ho sakatA hai, rAjA ne ise apanA guptacara banA liyA ho / phala yaha huA ki usa cAkara kI pratiSThA bahuta bar3ha gaI / yaha thA - bhakti kA camatkAra / sadA, sagara aura sudharma kI upAsanA se jaba mokSa mila sakatA hai, taba sAMsArika pratiSThA kyoM nahIM milegI ? vaha to bahuta sAdhAraNa vastu hai / __kalAgI ne kahA thA :-- "zraddhA kI niSphala nahIM hotii| usase acintita kArya bhI pUrNa hAta haiM / zraddhA jitanI adhika gaharI hotI hai, AtmakalyANa bhI utanA hI jaldI hotA hai / " For Private And Personal Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pahale pustaka kama thIM, zraddhA adhika thii| Aja parataMka bar3ha gaI hai| "tadviddhi praNipAtena // - gItA (praNAma karake 'usa' ko jAna lo) pahale praNAma karaka loga jJAna prApa karate the; kintu Aja jJAna prApta karaka bhI praNAma karane meM saMkucAte haiM - lajAte haiM / zraddhA se prApta jJAna saMyama kI ora le jAtA hai / saprasiddha sAhityakAra jArja barnArDa zAne likhA hai / apane kaTumba ka bAlakoM ke muNDa kATakara gamala meM lagAyaM nA acchA nahIM lagegA / usI prakAra jhAr3a yA paudha se phala toDa kara unheM phala dAnI meM sajAnA bhI ucita nahIM haiM / saundarya dUra sa dakhana ka lie hai, cha kara yA masalakara tahasa-nahasa karana ke lie nahIM / puSpA ka saundarya aura saurabha ko naSTa karane kA hameM kyA adhikAra haiM ?" __ ahiMsA kI yaha dRSTi vicArakatA se utpanna huI hai / vicArakatA se hI saMyama AyA thA / sudarzana zeTha meM - unaka yauvana para mAdha hokara kapilA ne usakA lAbha uThAnA cAhA / usaMka jAla meM phaMsakara bhI vaM jala meM kamala kI taraha baca gayaM / bola- "kapilA; ! meM napaMsaka huuN| majha meM vaha pauruSa nahIM hai, jisakI kAmanA tU kara rahI hai / " sudarzana seTha kI yaha bAta saMyama kI rakSAMka lie thI, isalie asatya hokara bhI satya thI / svadArAsantoSa vrata ke dhAraka sudarzana seThane kisI ka ghara aMkale na jAne kI pratijJA le rakkhI thii| rUpa aura yauvana bhI dhana haiM / luTeroM se inheM bhI bacAne ke lie khUba sAvadhAna rahanA par3atA hai / jaba kapilA dAsI ne mahala ka jharokhe se sadarzana seTha ko manoramA seThAnI aura baccoM ke sAtha dekhA to usaka mana meM Aga laga gaI / vaha samajha gaI ki jhUTha bolakara seTha ne majhe usa dina dhAkA diyA thA / bher3a ke zarIra para Aga laga jAya to vaha idhara-udhara dauDakara saba jaga Aga lagAne kI koziza karatI hai| aisA hI kapilA ne kiyA / usane mahArAnI abhayA kI vAsanAgni bhar3akA dI / phalasvarUpa pauSadhazAlA meM janva saMTa, dhyAna meM lIna the, tabhI unakA apaharaNa karake unheM ekAnta kakSa meM rAnI ke sAmane upasthita kara diyA gayA / mana jala jaisA tarala ho to choTe se kaMkara se bhI urAma taraMga padA hA jAtI haiM / isake viparIta yadi barpha jaisA sadaDha ho to patthara naH prahAra kA bhI usa para koI asara nahIM hotA / saTha kA mana himazela kI taraha For Private And Personal Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zItana zAnta aura susthira thA / rAnI ke hAva- bhAva kA, kaTAkSoM kA, kAmala zabdoM kA evaM aMgapradarzana kA unaka mana para koI asara nahIM huaa| isa prakAra sAra pralobhana jaba vyartha rahe taba rAnI ne anta meM bhaya kA prayoga kiyA / usane dhamakI dI ki yadi marI icchA tRpta nahIM kI to maiM cillAkara tuma pANadaMDa dilavA dUMgI; kintu isa para bhI ve avicalita rahe / zAnti se prabha zAntinAtha kA smaraNa karate rahe / ganI ne Akhira apane hAthoM se apanI dazA bigAr3a lI aura seTha para balA cAra kA jhaThA Aropa lagA diyA, rAjA ne kaddha hokara zUlI kI sajA da dI; kinna Akhira vahIM zalI unaka lie siMhAsana bana gaI arthAta unakA pratiSThA kA kAraNa banI / Aja taka hama unakA yazogAna karate haiMzraddhA se unakA nAma smaraNa karate haiM / dallI bhramarI kA dhyAna karate-karate bhramarI bana jAtI hai, usI prakAra AtmA paramAtmA kA dhyAna karata-karata svayaM bhI paramAtmA bana jAtI hai / saMyama ga jIvana pavitra aura vandanIya bana jAtA hai / ma jAnate haiM ki cAritra mohanIya karma kA udaya cAritra grahaNa karane meM bAdhaka banatA hai| phira bhI yadi saMkalpa sadRr3ha ho to saMyama grahaNa karanA saralA jAtA hai / saMkalpa meM se zakti apane Apa prasphuTita hotI hai / manana kamajAra ho gaye hoM ki hamAre lie zayyA se uThakara calanA -phiranA naka asaMbhava-sA ho gayA ho; phira bhI yadi bhavana meM Aga laga gaI hA tA yaha sanate hI tatkAla uTha kara bAhara bhAgane kI zakti zarIra meM na jAne kahA~ se padA ho jAtI hai / yahI bAta saMyama ke lie samajheM / sArAMNa yaha hai ki zraddhA, bhakti, vinaya aura sudRr3ha saMkalpa ke sAtha saMyama ko apanAne para koI bhI manuSya svayaM saccidAnanda bana sakatA hai / For Private And Personal Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. satsaMga havA ke lie koI kamarA nirdhArita nahIM hotA ki jaba sA~sa lenA ho, usameM cale jAe~ aura zeSa samaya anyatra raheM / usI prakAra dharma ke lie koI sthAna yA avasthA nirdhArita nahIM hai / jaise havA sarvatra hotI hai. vesa hI dharma bhI jIvana meM sarvatra honA cAhiye / aimuttA muni, hemacandrAcAryajI Adi aneka mahApuruSa aise hue haiM, jinhoMne bacapana meM hI saMyama svIkAra kara liyA thA / pahale se jo prakAza ke mArga para cala par3ate haiM, ve dhanya haiM / dharmAcaraNa unake lie sugama hotA hai; parantu jo loga sAMsArika moha-mAyA ke AMdhara meM bhaTakane ke bAda saMyamasUrya kA prakAza pAte haiM, ve aura adhika dhanya haiM; kyoMki dharmAcaraNa unake lie durgama hotA hai- apane mana ko mokSamArga kI aura moDane ke lie unheM adhika zrama karanA par3atA hai adhika tapa karanA par3atA hai adhika sAvadhAna rahanA par3atA hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMyama pAne ke lie saMyamI kA sAnnidhya jarurI hai / hindu meM kahAvata haiM "kharabUje ko dekhakara kharabUjA raMga badalatA hai / " yaha saMgakA raMga hai, jo saba para car3hatA hai / pArasa ke samparka se lohA sone meM badala jAtA hai / pAnI kI bUMda kamalapatra para hIre kI taraha camakatI hai, sIpI meM par3e to motI bana jAtI hai aura tapta tave para par3e to bhApa banakara ur3a jAtI hai / narmadA nadI meM bahane vAle patthara zaMkara bana jAte haiM aura kakara zAligrAma ! grISmakAla meM pathika saghana vRkSa kI chAyA meM kesA vizrAma pAtA hai ? nirjhara ke nikaTa pyAsA vyakti kesI tRpti pAtA hai ? jijJAsu bhI jJAnI ke pAsa vaisI hI tRpti pAtA hai ! mumukSu bhI, mahApuruSoM ke sAnnidhya meM vaisA hI vizrAma pAtA hai ! arjunamAlI dRDhaprahArI, caNDakauzika jaise duSToM ko bhI yadi AtmazAnti prApta hotI hai to usake mUla meM satsaMgati ke atirikta aura kyA hai ? 72 santoM kI saMgati kitanI durlabha hai ? yaha santa sundaradAsajI se jAniye / ve kahate haiM : tAta mile puni mAta mile suta bhAta mile juvatI sukhadAI rAja mile gaja bAja mile sukhasAja mile manavAMchita pAI / For Private And Personal Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir loka mile suraloka mile vidhi loka mile vaikuNTha hi jAI 'sundara aura mile saba hI sukha santa-samAgama durlabha bhAI / / jaise paMpa se pAnI Upara car3hatA hai, vaise hI satsaMga se mana Upara car3hatA hai UgAmI banatA hai; anyathA pAnI kI taraha mana kA svabhAva nIce kI aura jAnA hai / mana mAma jaisA hai / zAstra zravaNa ka saMskAroM se use uttama DhA~ce meM DhAlA jA sakatA hai, sthala bhoga se sUkSma tyAga ora le jAyA jA sakatA hai / baharUpiya taragAlA ne sAdhaveSa meM rahakara mAMgalika sanAyA to usase UdA mehatA kA uddhAra ho gayA / svayaM taragAlA para bhI suprabhAva huA sAdhuveSa kA aura usane sampatti kA lobha chor3a diyA / sAdhu kI saMgati se nayasAra kA jIvana parivartita haA aura uttarottara utkarSa para pahuMcakara vaha tIrthaMkara banA / vijaya hArasUrIzvara ka samAgama se akabara ahiMsApremI banA aura AcArya hamacandAra ne mahArAjA kamArapAla ko parama Ahata banA diyA / eka kahAvata hai :- "jaisA khAve anna vesA hotra mana !" sAmiSabhojI kI apekSA nirAmiSa- bhojI ke vicAra acche hote haiM / peTa meM yadi apavitra AhAra pahu~cagA to AcAra-vicAra bhI apavitra ho jAya~ge / gocarI ka bAda eka sAdha ko tatkAla nIMda A gaI to garu ko AzaMkA huI / jisa seTha ke para se baha sAdha AhAra lAyA thA, usase pUchane para patA calA ki vaha nirmAlya AhAra thA / mandira se lAyA huA sastA mAla usane sAdhu kA dAna kara diyA thaa| utarA huA bhojana grahaNa karane se manovRtti bhI utara jAtI hai / roTI ke Tukar3e ka lie kuttA apanI pUMcha hilAtA hai; parantu hAthI gaurava ke sAtha mana-bhara laDDu khA jAtA hai / mandira meM arpita dravya kA upayoga karane se saMbha kI unnati nahIM, avanati hotI hai / puruSArtha se arjiA dravya ke upayoga se hI saMgha kI unnati ho sakatI hai / / puruSArtha yA zrama ka abhAva se Aja gharoM meM kyA hAlata ho rahI hai ? pahale patnI premapUrvaka apane hAthoM se rasoI banAkara patideva ko parosatI thI; kinna Aja rasaiyA thAlI meM roTI pheMka kara khilAtA hai / rasoiye meM prema nahIM hotA / usakI dRSTi vetanapara hotI hai; bhojana kI zuddhi para vaha utanA dhyAna nahIM de sakatA jitanA gRhiNI de sakatI hai / azuddha AhAra se svAsthya bhI gar3abar3A jAtA hai :-- For Private And Personal Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "kazataH svarabhaGgasyAt medhA hanti pipIlikA / / " (bhojana meM kaza calA jAya to svarabhaMga ho jAtA hai- galA basarA ho jAtA hai aura cIMTI calI jAya to vaha buddhi kA nAza kara detI hai) mavarakhI se ulTI ho jAtI hai, makar3I khAne meM A jAne se kor3ha ho jAtA hai tathA anya aneka jantuoM se khAja-khujalI, phor3e-phusI ho jAte haiM / rogoM kA prabhAva mana para bhI hotA hai / isa prakAra azuddha AhAra se zArIrika aura mAnasika svAsthya kA nAza ho jAtA hai / __ pUNiyA zrAvaka kA mana eka dina sAmAyika meM nahIM ramA to usane patnIse pUchA ki Aja AhAra meM koI cIja bAhara se AI thI kyA ? 'bahuta socane ke bAda patnI ko yAda AI / bAlI :- "hA~ cUlhe meM Aga jalAne ke lie eka jalatA huA kaDA paDausana se lAI thI !' binA zrama ka prApta kaMDe jaisI sAdhAraNa vastu kA sUkSma prabhAva mana para kese hotA hai ? isakA yaha utkRSTa udAharaNa hai / battIsa dA~toM aura do hoThoM kI sarakSA meM rahane vAlI jIbha sa eka kavi ne kyA acchA kahA hai : "re jive ! kuru paryAdAm bhojane vacane tathA / vacane prANa - sandeho bhojane cApyajIrNatA / / " (he jIbha ! tU bhojana aura vacana meM maryAdA kA dhyAna rakha; anyathA bhojana se ajIrNa ho jAyagA aura bacana se prANa saMkaTa meM par3a jAyaga) jIbha ka do kAma haiM- khAnA aura bolnaa| donoM meM saMyama jarUrI hai| use saMyama sikhAne ka lie upavAsa kA vidhAna hai, jise 'anazana' nAmaka bAhya tapa kahate haiM / upavAsa kA eka artha hai - (upa = samIpa, vAsa -- nivAsa) AtmA ke samIpa rahanA / bhautika padAtho ke samIpa bahata raha liy| kI kabhI AtmA ke sAnnidhya meM bhI raha kara dekhiye ki usameM kasA Ananda AtA hai| AtmA kI saMgati meM rahane kI preraNA satsaMga se milatI hai / Dibbe meM koI sotA rahe yA jAgatA rahe, Trena calatI hI rahatI hai, usI prakAra duniyA~ bhI calatI hI rahatI sam upasarga pUrvaka sR (sarakA) dhAta se saMsAra banA hai / vaha kisI kI pratIkSA nahIM karatA ... kisI kI parvAha nahIM karatA -- nirantara gatizIla rahatA hai / kahAvata hai .. 74 For Private And Personal Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Time and tide waits for none. ( samaya aura jvAra bhATA kisI kI pratIkSA nahIM karatA) hama bhI saMsAra kI taraha nirantara gatizIla rahanA hai / hamArI gati mokSa kI ora honI cAhiye / prasAdhana sAmagrI ke vijJApana akhabAro meM khUba Ate haiM; parantu asalI sonA binA vijJApana ke bika jAtA hai / maha~gI vastuoM kI apekSA sastI vastuoM kA hI vijJApana adhika hotA hai; isalie Apa pracAra ke cakkara meM mata Aiye / AtmA kA vijJApana akhabAroM meM nahIM milane vAlA hai / usake lie zItala sAdhu- saMgati kI zaraNa meM jAnA hogA -- candana zItala loke candanAdapi candramAH / tAbhyAM candanacandrAbhyAm zItalA sAdhusaMgatiH / / ( saMsAra meM candana zItala hotA hai / candana se adhika candra zItala hotA hai; kintu candana aura candra donoM se adhika zItala hotI hai - sAdhusaMgati) For Private And Personal Use Only janma jarA, mRtya, roga, zoka, krodha, abhimAna, mAyA (chala), lobha, moha, nindA, paizunya, atyAcAra, anAcAra, durAcAra, abhAva, saMyoga, viyoga, Adi se santrasta manuSyoM ko satsaMga se hI santoSa aura zAnti kA anubhava ho sakatA hai yaha dhruva satya hai / 75 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nirbhaya baneM jo paDhI kavala naukaroM ka dvArA calAI jAtI hai, vaha barbAda ho jAtI hai; kintu kisI eka mAlika kI sattA meM calAI jAya to AbAda ho jAtI hai / indriyoM para bhI yadi vivekazIla mana kI sattA rahe to sAra / kArya vyavasthita cala sakatA hai / raMgIna AiskrIma A~kha, nAka aura jIbha ko AkarSita bhale hI karatI rahe; parantu gale ka TAMsilsa se Darane vAlA mana usa svIkAra karane se inkAra kara datA hai / indriyoM ko apanI aura karane vAlI hajAroM vastae~ daniyA meM bhArI par3I haiM / unheM pAna ke lie manuSya kaThora parizrama karatA hai / jo varata prApta ho jAtI hai, usakA sukha samApta ho jAtA hai / phira koI naI varana pAna kA prayAsa kiyA jAtA hai / yaha cakra calatA hI rahatA hai. aura jIva isa cakra meM phaMsA rahatA hai / - bhakti aura jJAna se vizaddha mana usa cakra se jItra ko bAhara nikAla sakatA hai / vaha indriyoM ko viSayoM kI ora jAne se roka sakatA hai / sakavi paMDita zrI sUrajacandrI satya premI ne apanI eka bhAva- pUrNa kavitA meM likhA hai : indriyoM ke na ghor3e viSaya meM ar3e jo ar3e bhI to saMyama ke kor3e par3e / / tana ke ratha ko supatha para calAte caleM siddha arhanta meM mana ramAte caleM / / mana ko siddha aura arihanta dava meM ramAne kI jarUrata hai / javAna strI ke zava ko darakhakara eka kAmaka yavakane kAmanA kI parti kA vicAra kiyA / eka cora na usaMka zarIra para pahina hae sAna. cA~dI ke gahanoM ko lUTane kA vicAra kiyA / eka siyAra ne usakA mAsa khAna kA vicAra kiyA; parantu eka jJAnI bhakta ne zarIra kI nazavaratA kA vicAra kiyA aura usakA vairAgya sudRDha ho gayA / loga svAda ke lie khAte hai, kintu jJAnI kSadhAvaMdanIya roga ke upazamana ke lie auSadha ke samAna anAsakta bhAvase AhAra grahaNa karate haiM / mokSa ke lakSya taka pahu~cane ke lie zarIra ko TikAye rakhanA jarUrI hai; kintu bhaya zarIra ko sakhA detA hai / 76 For Private And Personal Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upAdhyAya yazAvijayajI ne likhA hai :--- bhaya se mukta honA ho to IndriyoM para vijaya prApta karo" lokamAnya tilaka kA kathana hai : "bhaya aura jaya paraspara virodhI hai| yadi jaya pAnA cAhate ho to nirbhaya bano" rota hae baJca kA capa rakhane ke lie kalpita "hauve" kA Dara dikhAta hai; jo anacita hai / isase bacce Darapoka aura kAyara bana jAte hai / zakraratava meM "abhayadayANaM" pada se jinadeva kI stuti kI gaI hai / ve jIvAM kA abhayadAna karate haiM, svayaM nirbhaya rahate haiM aura dUsaroM ko nirbhaya banAte haiM / bhara hamAra mana meM hotA hai. jagat meM nahIM / jaba taka ajJAna hai. taba hamAra mana meM hotA hai / adhara meM sar3aka para par3I rassI ko koI sA~pa samajha la to vaha kAMpa uTheMgA; kintu rassI kA jJAna hone para bhaya bhI miTa jAyagA / jisa ka pAsa bahata sampatti hai-ucca sattA he-abhimAna hai, use caukIdAra rakhane par3ate haiM / kicana sadA nirbhaya rahatA hai / jisameM vIratA hai, vaha nirbhaya hI rahegA / jisa vanameM caNDakauzika rahatA thA, usameM na jAne kA anurodha mahAvIra svAmI se kiyA jAtA hai; parantu nirbhayatA pUrvaka ve vahA~ jAte haiM aura pracaNDa caNDa kauzika ko zAnta banA dete haiM / aMgArA ruI ko bhale hI jalA de, parantu pAnI meM DAla diyA jAya to vaha svayaM hI bajha jAtA hai / isalie nItikAra rAjasthAnI kavi kahatA hai - "Agalo jo Aga hove thU hoje pANI !" (yadi sAmane vAlA vyakti kaddha ho - Aga ho to tUM zItala jala kI taraha zAnta bana jAnA) jo dUsaroM ko mAratA hai, use mAra khAnI par3atI hai; kintu dUsaroM ko tAratA / usakI loga savA karate haiM / pada sevA ke lie hotA, abhimAna ka lie nahIM / pada para rahakara jo upakAra nahIM karatA. usa ka viSaya meM eka sarakA kavi kahatA hai : 77 . For Private And Personal Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikArapadaM prApya nopakAraM karoti yaH / akArasya tato lopaH 'ka' kAro dvitvamApnuyAt / / (adhikAra pada para raha kara jo upakAra nahIM karatA, usaka 'a' kA lopa ho jAtA hai aura 'ka' kA dvitva arthAta "adhikAra" kA "dhikkAra" ho jAtA hai) jo adhikArI apane ucca pada ka anakala nirdhArita kartavya kA pAlana nahIM karatA, vaha dhikkAra kA pAtrA banatA hai| apane se ucca adhikAriyoM ke sAmane vaha DaratA rahatA hai / isake viparIta kartavya kA pAlana nirbhaya rahatA hai / nibhayatA ka guNa ne eka sAdhAraNa mAlI ko rASTrapati pada taka pahuMcA diyA thA / usa mAlI kA nAma thA-abrAhama liMkana / eka anAra kA rasa nikAlakara jaba usane apane mAlika ko pIna ka lie diyA to eka pUMTa lete hI mAlika ne use DA~TA : "are ! yaha rasa to kar3avA laga rahA hai ? kyA tama jAnateM nahI ? liMkana ne kahA :- "bilkula nahIM; kyoMki meM per3oko sIMcane kA kAma karatA hU~, phala carakhane kA nahIM !" isa uttara se mAlika usakI prAmANikatA para prasanna haA aura use va pada para niyukta kiyA / isI prakAra kramazaH Age bar3hatA haA eka dina vaha rASTrapati ke sarvocca pada para pratiSThita ho gayA / yadi aparAdha ho jAya to nirbhaya vyakti prAyazcita se pIche nahIM htttaa| draDhaprahArI ne cAra vyaktiyoM kI hatyA kara dI thI; kintu prAyazcitta karata ke lie sAdhu banakara vaha usI gA~va meM pahu~cA / logoM ne usa para patthara barasAye, gAliyA~ barasAIM, thUkA, hara taraha se use apamAnita kiyA; parantu vaha na DarA , na bhAgA ! "mere karmoM kI nirjarA ho rahI hai" esA socakara usane sAre upasarga saha liye / phalasvarUpa vahIM khar3e khar3e use kevalajJAna prApta ho gayA ! isase viparIta lakSmaNA sAdhvI ne loka niMdA ke bhaya se mAyApUrvaka prAyazcita kiyA / isase pApa kA jahara nahIM utarA aura use aneka bhatroM meM bhaTakanA par3a rahA hai / prAyazcita vaha pavitrA jharanA hai, jisameM snAna karane se AtmA ka sAre dAga dhula jAte haiM / 78 For Private And Personal Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. "dAsa kabIra jatana se oDhI, jyoM kI tyoM dhara dInI cadariyA" | AtmA hI vaha cAdara hai, jise mahAtmA kabIra sAvadhAnI se or3hate haiM aura usa para kama kA dAga nahIM lagane dete Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ATha karmoM meM se eka hai mohanIya / isake do bheda haiM- darzanamohanIya aura cAritramohanIya / pahale ke tIna prakAra haiM- mithyAtva mohanIya, mizra mohanIya aura samyaktva mAhanIya / dUsare ke do bheda haiM- kaSAya mohanIya aura nokapAya mohanIya | krodha, mAna, mAyA, lobha meM se pratyeka ke anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnAvaraNa, pratyAkhyAnAvaraNa aura saMjvalana- ye cAra cAra bheda hone se kaSAya- cAritramohanIya ke kula solaha bheda ho jAte haiM / nokapAya ke nau prakAra haiM- hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jagupsA, strIveda, puruSaveda aura napuMsakaveda / isa prakAra cAritra mohanIyakarma ke kula paccIsa bhedoM "bhayaM' he / jaba taka isa karma kA udaya rahegA, taba taka jIva DaratA rahegA / svaya Darane aura dUsaroM ko DarAne se isa bhaya nAmaka nokaSAya cAritra mohanIya karma kA bandha hotA hai / jisameM sAhasa hotA hai, vIratA hotI hai, vaha na to DaratA hai aura na kisI kA kabhI DarAne kA hI prayAsa karatA hai saM eka hama bIra ke hI nahIM, mahAvIra ke upAsaka haiM, jo prANImAtra ko abhaya dene vAle haiN| kisI bhI saMkaTa kA hameM sAhasa ke sAtha mukAbalA karane ko sadA taiyAra rahanA cAhiye / dhIraja, zAnti aura sAhasa ko sthAyI rUpa se mana bhaya ko bhagA sakate haiM / -- For Private And Personal Use Only Aiye, aisA hI kareM apanI mAnasika kamajorI ko miTAkara hama bhI prabhu mahAvIra ke samAna nirbhaya bane / basA kara hama 79 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. zikSArthI bacapana meM jo saMskAra par3a jAte haiM, ve jIvana-bhara Tikate haiM / sulasA para aise dhArmika saMskAra par3a gaye the ki aMbar3a ko usake sAmane jhukanA par3A / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prabhu mahAvIra ne aMbar3a ke sAtha satI sulasA ko dharmalAbha kA saMdeza kahalAyA thA / usane brahmA, viSNu, maheza aura anta meM svayaM mahAvIra kA nakalI rupa dhAraNa karake usase sulasA ko apanI ora AkarSita karane kA bharapUra prayAsa kiyA; kintu use saphalatA nahIM milI / phira asalI rupa meM sulasA ke sAmane jAkara prabhu kA sandeza sunAyA / aMbaDa zrAvaka isa dRDhatA se prabhAvita huA aura usakA bhI uddhAra ho gayA / samyagjJAna bhItara se AtA hai, bAhara se nahIM / hIra ko misA jAya to usakI camaka baDhatI hai; kintu yaha camaka bAhara se nahIM; bhItara se AtI / IMTa ke bhItara camaka nahIM hotI; isalie misane para usase miTTI jharatI hai - vaha TUTakara bikhara jAtI hai, paraMtu camaka nahIM ho sakatI / bharata mahArAjA cakravartI samrATa the, vaibhavazAlI the; phira bhI darpaNa - bhavana apane zarIra ke svarUpa para vicAra karate-karate unheM kevalajJAna prApta ho gayA / bhItarI saMskAra samaya para saMyoga pAkara bAhara A gaye / calatI Trena meM baiThe eka vyakti ne jaba Trena ke rukane para yaha sunA ki Tarminala (antima sTezana) A gayA hai, gAr3I khAlI karo to vaha virakta ho gayA / socA ki AyurUpI Trena kA bhI isI prakAra Tarminala Ane vAlA hai / vivAha ke samaya samartha svAmI rAmadAsa ne maMDapa meM "sAvadhAna" zabda sunA aura ve tatkAla sAvadhAna ho kara binA vivAhita hue hI vahA~ se bhAga gaye aura sanyAsI bana kara janakalyANa kA upadeza dene lage / sunI huI bAta para cintana karane se verAgya kisa prakAra utpanna hotA hai isa bAta ke ye do udAharaNa haiM / vairAgya AtmAko paramAtmA meM rUpAMtarita kara sakatA hai / 80 jo isa loka meM sukha cAhate haiM, ve kara hai / jo paraloka meM sukha cAhate haiM, ve majadUra haiM aura jo loka-paraloka kI parvAha na karake paramAtmA bananA cAhate haiM; ve zUra haiM / jaina dharma zAstra isI bAta kI zikSA dete haiM ki vyakti ko zUra bananA cAhiye | For Private And Personal Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yadi apakArI para krodha karanA zUratA hai to krodha hI sabase bar3A apakArI "apakAriSu kopazcet kope kopa: kathaM na te ?" (yadi tUM apakAriyoM para krodha karatA hai to krodha para krodha kyoM nahIM karatA ?) zaratA saMskAroM kA pariNAma hai / saMskAra Ate haiM- suyogya zikSaNa se / * Aja ka zikSaNa se caritA gAyaba ho gayA hai, vinaya kA nAza ho gayA hai aura viveka kA vilaya ho gayA hai / yahI kAraNa hai ki Aja vivekAnda, vIracanda gA~dhI Adi ka samAna pratibhAzAlI vyakti dikhAI nahIM dete, jinhoMne videzoM meM jAkara bhAratIya saMskRti kI dhAka jamAI thI / laoNrDa karjana ne baMgAlayUnivarsiTI ke upakulapati sara AzutoSa mukharjI se, jaba viziSTa zikSA pAne ka lie kambrija jAne kA Adeza diyA to, uttara pAyA ki isa Adeza kA pAlana merI mA~ kI icchA para nirbhara hai / ___ mA ke inkAra karane para dUsara dina apanA tyAgapatra sAmane rakhakara lArDa karjana se kahA :- "marI mA~ kA Adeza na honese meM videza nahIM jA saka~gA / yadi na jAne se Apa ruSTa hoM to mere tyAga patrA ko svIkRta kara leM / " ___ yaha sunate hI mukharjI ko chAtI se lagA kara karjana bole :- "Aja mujhe darzana hue hai' - bhAratIya saMskRti kI jIvita pratimA ke ! dhanya haiM Apa !" aise mAtRbhakta mukharjI Aja ka zikSaNa se utpanna nahIM ho pA rahe haiM / yaha kevala bhArata kI nahIM, pUre vizvakI samasyA hai| skUla-kaoNleja, sinemA TaoNkIja aura hoTala ke atirikta aura koI sthAna Aja kA chAtra nahIM jaantaa| dharma usaMka lie elarjika hai- roga hai| usakI sthiti dayanIya hai| "jJAnasya phalaM virati:" (jJAna kA phala pApa kA tyAga, pApoM se aTakanA hai) isa bAta ko vaha bhUla gayA hai| usame hemacandracAryajI athavA zaMkarAcArya banane kI AzA nahIM kI jA sakatI ! eka zAlAnirIkSaka jo AThavIM kakSA kA nirIkSaNa karake nauvIM meM pahu~ce / jisane AThavIM meM santoSajanaka uttara diyA thA, usI chAtra ko nauvIM meM dekhakara nirIkSaka ne pUchA :- "tuma yahA~ kaise ?" chAtra ne kahA :- "merA mitra Aja yahA~ anupasthita hai / meM usake badale A gayA huuN|" 81 For Private And Personal Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isa se kruddha hokara nirIkSaka ne pradhAnAdhyApaka se zikAyata kii| pradhAnadhyApaka ne kakSA zikSaka ko DA~TA to vaha bolA- "sara, asalI kakSA zikSaka maica dekhane gaye haiM / meM unakA DuplIkaTa hU~ !" isa para kAMpate hue kakSAdhyApaka ne nirIkSaka ka pAMva pakar3a liga aura kahA :-- "mujhe bacAie; anyathA mare bAla-bacce bharakheM mara jAyage !" nirIkSaka ne ha~sate hue kahA :- "Darane kI koI bAta nahIM / ma svayaM bhI DuplIkaTa nirIkSaka hU~ !" isa prakAra jahA~ sarvatra DuplIkazana cala rahA ho, vahA~ saccI zikSA kaise mila sakatI hai ? zikSA ke bAdhaka tattva pA~ca haiM : aha paMcahi ThANe hiM, johiM sikkhA na labhaI / thabhA kohA pamAeNa, rogeNAlassaeNa ya / / (abhimAna, krodha, pramAda, roga aura Alasya - ina pAca kAraNoM sa zikSA prApta nahIM hotI) pahalA bAdhaka tattva hai - abhimAna / Pride has a fall (abhimAna kA patana hotA hai) hindI meM kahAvata haiM - "pramaMDI kA sira nIcA !" "jhukatA vahIM haiM jisameM jAna haiM akkaDatA mur3ada kI pahacAna hai / abhimAnI apane ko gurU se bhI adhika jJAnI samajhatA hai / usaka prazna jijJAsA kI zAnti ke lie nahIM, guru kI parIkSA ke lie hote haiMguru ko nirUttara karane ke lie hote haiM - usa nIcA dikhAna ke lie hAta haiM / jJAna ke lie vinaya Avazyaka hotA hai / vinIta hI vidyA kA upArjana kara sakatA hai / koI bhI guru avinIta ziSya se prasanna nahIM raha sakatA aura prasannatA ke binA vaha vidyA vitarita nahIM kara sakatA / zikSA ke lie dUsarA bAdhaka hotA hai- krodha / svAmI satyabhaka ne likhA hai : krodha baDA bhArI nazA, pAgalapana hai krodha / krodhI pA sakatA nahIM, kartavyoM kA bodha / / kartavya kA khayAla krodhI ko nahIM rahatA / abhimAna yadi ubalatA jala hai to krodha usakI bhApa hai / abhimAna se krodha adhika barA hai / 82 For Private And Personal Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AbhamAna kavala apane lie pAtaka hai; parantu krodha dUsaroM ke lie bhI mAnaka hai / krodhI khada jalatA hai aura dUsaroM ko bhI jalAtA hai / zikSA prApta karane ke lie jisa buddhi kI sabase adhika AvazyakatA hotI hai, krodha usI ko naSTa kara detA hai / tIsarA bAdhaka tatva hai - pramAda / yaha mAnava ko paMgu banAtA hai - zrama se dUra rakhatA hai - rafarti rahita mardA banA detA hai / pramAdI vyakti Alasya ko ArAma samajhatA hai - usI meM sukha kA anubhava karatA hai / yaha dohA usaka lie Adarza hotA haiM : ajagara kare na cAkarI pachI kare na kAma / dAsa malUkA kaha gaye sabaka dAtA rAma / / pramAdI paramavApakSI hotA he - parAdhIna hotA hai- usakA vyaktitva naSTa ho jAtA hai- usaka lie pragati kA dvArA banda ho jAtA hai / pramAda aisA nazA hai, jisameM vyakti svayaM apanA bhAna bhUla jAtA hai; phira zikSA ko bhalA kase yAda rakhA sakatA hai ? cau yA bAdhaka hai .- roga / zArIrika ho yA mAnasika donoM prakAra kA roga bhayakara hotA hai / zikSA prApta karane ke lie citta kI ekAgratA jarUrI hai; kinta jaba taka rAga miTa nahIM jAtA, taba taka citta ekAgra nahIM ho sakatA / sArA dhyAna roga khIMca letA hai; isalie adhyayana kI ora dhyAna kendrita nahIM ho sakatA / zikSA ke lie antima (pA~cavA) bAdhaka hotA hai- Alasya / isa se manaSya nikammA ho jAtA hai / AlasI koI bhI kAma karanA nahIM cAhatA / apanA kAma vaha dUsaroM para DAla detA hai; bhale hI dUsare loga kAma bigAi / bigar3e kAma se hone vAlI hAni bhI vaha saha letA hA parantu svayaM apane hAtha se kucha bhI karanA nahIM cAhatA / Alasya aisA zazu hai, jo apana zarIra ke bhItara rahatA hai :- ghapalasyaM hi manuSyANAM, zarIrastho mahAripaH / zikSArthI isa mahAna zatru kA nAza karaka hI saphalatA pAtA / For Private And Personal Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dharma aura vijJAna anAtmavAdI vijJAna se hameM koI prayojana nahIM, hameM to AtyavAdI vijJAna aura dharma kA milana karanA haiM / dharma se rahita vijJAna nA usa bandara jaisA hai, jisane soye hue rAjA kI gardana meM baiThI huI maravI ko ur3Ane ke lie talavAra kA prahAra karake rAjA ke sira ko dhar3a se alaga kara diyA thA ! bhautika sAmagrI jaTA kara suvidhA pradAna karanA eka bAta hai aura saMhAraka sAmagrI kA nirmANa karake vinAza ko nimantriAta karanA dUsarI / mala ka pAipa meM kacarA bharA ho to jala kA pravAha ruka jAtA hai usI prakAra mana meM svArtha bharA ho to paramANu bama jaise ghAtaka astroM kA AviSkAra aura nirmANa hone lagatA hai tathA usase vAstavika vikAsa rUka jAtA hai / jIvana kI AvazyakatAe~ pUrNa karane ke lie dhana hai, parantu lAgo meM AvazyakatA se adhika dhana ekatrA karane kI manAvRti ne janma le liyA hai / prabhu ne parigraha ko pApa ke samAna tyAjya mAnA thA; kinta unaka anuyAyI adhika se adhika parigraha meM phaMsate jA rahe haiM / hara eka parigrahI apane se bar3e parigrahI kI ora dekhakara mana meM asantoSa kI Aga bhar3akA letA hai aura apane se choTe parigrahI ko darakhakara ahaMkAra ke hAthI para savAra ho jAtA hai / donoM hI sthitiyoM meM amRtamaya jIvana viSamaya bana jAtA hai / apane zarIra ko manuSya sajAtA hai, parantu camar3I ka bhItara vagA hai ? isa bAta kA vicAra nahIM karatA : rudiratridhAtumajAmedomAsAsthisahatirdehaH / sa bahistvacA pinaddha stasmAnno bhakSyate kAkaiH / / (rUdhira, tridhAta, majA, meda, mAMsa aura haDDiyoM kA saMgraha / zarIra ! vaha bAhara camar3I se DhakA huA hai; isIlie usa kaue nahIM khAta !) kisI bhI phakTrI ko dekhiye / usameM jisa rA maTArayala kA upayoga hotA hai, vaha bahuta kharAba hotA hai, kintu proDakazana (utpAdana) sandara hotA hai; parantu dUsarI ora zarIra hai, jo zeTha AtmArAma eNDa kaMpanI limiTeDa 84 For Private And Personal Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. kI phakTrI hai / usameM jisa raoN maTeriyala ( bhojanasAmagrI) kI saplAI kI jAtI hai, vaha bahuta sundara sugandhita aura svAdiSTa hotI hai, parantu usakA proDakzana ? usakA nAma lenA bhI acchA nahIM lagatA ! Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aise zarIra ke lie pApa karanA mUrkhatA hai / zarIra ko svastha rakhanA to kartavya hai; parantu usake poSaNa ke lie pApacaraNa karanA akartavya hai / zarIra se paropakAra kIjiye- sAdhuoM ke darzana kIjiye- tIrthayAtrAe~ kIjiye - dhyAna kIjiye - tapasyAe~ kIjiye; parantu zarIra ke lie yA dvArA pApa mata kIjiye / kucha loga kahate haiM "mahArAja ! peTa kI samasyA bahuta bar3I hai / usake lie pApa na kareM to kyA kareM ?" isake uttara meM kahanA hai "bhAI ! ImAnadArI hI sabase acchI nIti he aunesTI ija da besTa polisI, yadi Apa ImAnadArI se zrama karate raheM to peTa se lekara peTI taka kA samAdhAna ho sakatA hai / beImAnI kA bhA~DA phUTane para ApakI ImAnadArI para bhI loga vizvAsa nahIM kareMge / kahAvata bhI hai : jaise hA~DI kATha kI, caDhe na dUjI bAra ! eka bAra beImAnI kI kalaI khula jAne para ApakA sArA dhandhA hI caupaTa ho jAyagA / isase viparIta ImAnadArI ke sAtha kiyA gayA zrama jIvanabhara Apako kamAI detA rahegA / " dharmazAstra hameM ImAnadAra rahane kI preraNA dete haiM / ve AtmA ke svarUpa kA paricaya dete haiM / AtmA eka nitya tattva hai / zarIra anitya hai nazvara hai / jaisI AtmA hamArI hai, vaisI hI dUsaroM kI hai| hama yadi dUsaroM kI beImAnI pasaMda nahIM karate to dUsare hamArI beImAnI kaise pasaMda kareMge? dharmazAstra hameM saMyama bhI sikhAte haiM / zrIkRSNa mahArAja apanI kanyAoM se kahate haiM "yadi apane Apako mahArAnI banAnA cAho to prabhu neminAtha ke mArga para calo saMyama grahaNa karo / isase AtmakalyANa to hogA hI samAja meM sammAna bhI khUba milegA / isase viparIta yadi gulAmI karanA cAho - kisI kI dAsI bananA cAho to rAjamahala meM hI rho| tumhArA vivAha kara diyA jAyagA / " saMyama kA pAlana svarga pAne yA sammAna pAne ke lie nahIM; kintu mokSa pAne ke lie hotA hai / jaise kheta meM anAja ke sAtha ghAsa-phUsa apane For Private And Personal Use Only 85 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Apa paidA ho jAtI hai, vaise hI mokSa ke lie prayatna karanevAloM ko sammAna yA svarga apane Apa mila jAtA hai; parantu pAsa-phasa kI taraha hI sammAna aura svarga unheM phIka lagate haiM / aMdherI rAta meM bAhara jAnevAle hAtha meM Torca lekara nikalate haiM athavA Torca vAla ke sAtha jAte haiM aura yadi yaha bhI saMbhava na ho to jAnakArI se rAste kI jAnakArI lekara calate haiM / ThIka usI prakAra kuzala vyakti isa saMsAra meM saMyamI banakara yA saMyamiyAM ke sAtha bhramaNa karate haiM athavA unase jAnakArI prApta karake gRmata haiM / saMyamiyoM kA-sAdhuoM kA yA jJAniyoM kA sAnnidhya saMbhava na ho to dharmazAstroM kA svAdhyAya karake kartavyAkartavya kA nirNaya karata hai : "tasmAcchAstrAM pramANa te kAryAkArya vyavasthitau / / " (kArya--akArya kA nirNaya karane ka lie pajhaM zAstra ko hI pramANa mAnanA cAhiye) __ mana kI guphA meM siMha kI taraha kaSAya chipA rahatA hai, jo maukabemauke prakaTa hokara jIvana ko AzAnta banAtA rahatA hai; isIlie jJAniyoM ne mana ko zuddha banAna para jAra diyA hai / kahate haiM : "mana caMgA to kaDhautI meM gagA / / " kisI kavi ne bA~surI se pUchA ki tujhe itanA prama zrIkRSNa kyA karate haiM to usane uttara diyA :- "maiM bhItara se polI hU~- svaccha hU~-sarala hU~ !" mana bhI AtmArUpI kRSNa kI bA~surI hai / usameM nirmalatA hI saralatA ho to AtmA ke lie vaha premapAtra bana sakatA hai / viSaya aura kaSAya gyArahaveM guNasthAnaka taka pahu~cI huI AtmA ko bhI parezAna karate haiM aura asAvadhAna hone para use pahale gaNasthAnaka meM paTaka dete haiM / isalie nirantara jAgarUka rahane kI AvazyakatA hai / kahana sa karanA adhika acchA hotA hai / sadAcArI vyakti ka Adarza jIvana sa hI loga preraNA grahaNa kara lete haiM / pragati ke lie AcAra kI jarUrata , pracAra kI nahIM / pragati ke ucca zikhara para koI uchala kara nahIM pahuMca sakatA / usatama Adarza ko sAmane rakhakara dhIre-dhIre usa aura bar3hanA par3atA hai : For Private And Personal Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhIre-dhIre re manA ! dhIre saba kucha hoya / mAlI sIce sau ghaDA ritu Aye phala hoya / / "he prabhA ! Apaka hI samAna mujha pUrNa vItarAga bananA hai / " aisI sudRDha bhAvanA ko sambala banA kara sAdhaka Age bar3hatA rahatA hai / kahA hai : ghaghabhAvanA bhavanAzinI / / " (bhAvanA bhava-bhramaNa ko naSTa karatI hai) pavamava meM zAlibhada kA jIva eka garIba mAtA kA putrA thA / usakI haTa para karane ke lie idhara-udhara se mA~ga kara lAI gaI sAmagrI se mAtA na patra ke lie khIra banAI / thAlI meM khIra parosakara mAtA pAnI bharane * calI gaI / bAlaka meM bhAvanA jagatI hai ki yadi koI sAdha A jAya to AhAravAna karaMka khAU / saMyoga se sAdhu kA zubhAgamana hotA hai / vaha saMparNa gvIra kA dAna saharSa kara detA hai / phalasvarUpa agale zAlibhadra ka bhaba ma usa arabUTa sampadA prApta hotI hai / tyAga kI bhAvanA banI rahatI satata saMparSa hI jIvana hai - Lic of man is the field of battle - (manavajIvana eka raNa kSetra hai) yukSa kI taraha isama jIta-hAra hotI rahatI hai / saJcA khilADI na jIta meM phUlanA hai aura na hAra meM rAtA hai / vivekI vyakti sukha aura da:kha meM mAnasika santulana banAye rakhatA hai / prA mahAbIra ne uttarAbhyayana sUtra kI teIsaveM adhyayana kI ikatIsavI gAthA ma kahA hai : "vinnANeNa samAgamma dhampasAhaNamicchiu / / " (dhama ka sAdhanoM kA vijJAna se samanvaya honA cAhiya) dharma ka binA vijJAna zetAna banA detA hai aura vijJAna ke binA dharma haivAna / insAna banane ke lie dAnA kI AvazyakatA hai / 87 For Private And Personal Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhogoM kA tyAga jIvana lene ke lie nahIM dene ke lie hai- mA~gane ka lie nahIM, arpaNa karane ke lie hai - saMgraha ke lie nahIM, vitaraNa ke lie hai / kisI vicAraka ne likhA hai :___"mata lo bhale hI svarga milatA ho; kinta de do bhale hI ravarga denA par3e !" saccA Ananda tyAga meM hai, bhoga meM nahIM; santoSa meM hai, tRSNA meM nhiiN| kahA hai : jo dasa bIsa pacAsa bhaye sata hoi hajAra tu lAkha banegI koTi arabba kharabba ananta dharApati hone kI cAha jagegI / svarga-patAla kA rAja karU~ tRghanA mana meM ati hI upaDegI "sundara" eka santoSa binA zaTha : terI to bhUkha kabhI na miTegI / / mRtyu kA balAvA Ane para sArI saMpatti jaba yahIM chor3akara jAnA hai, taba lobha kyoM kiyA jAya ? ApaMka ghara puNya se prApta parivAra hogA, paharadAra bhI hogA; parantu mauta Akara jaba Apake ghara kA dvAra khaTakhaTAyegI, taba na koI parivAra kA sadasya hI Apako bacA saMkagA aura na paharedAra hI ! usa samaya 7 prathama zreNI kA cikitsaka ApakI rakSA kara saMkagA aura na koI beristA korTa se sTe aurDara (sthagana-adeza) hI lA sakegA ! "saMyogA viprayogAntAH maraNAntaM hi jIvitam / / " (saba saMyogoM kA anta viyoga se hotA hai aura jIvana kA anta mRtyu se) jaba anta meM saba kA tyAga karanA hI par3egA, taba pahale se unakA tyAga kyoM na kiyA jAya ? yahI socakara sAdhu-santa anagAra bana jAte hai / 88 For Private And Personal Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSaya-kaSAya ke tyAga se AtmA meM pracaNDa zakti utpanna hotI hai / komala aMgovAlI mahAsatI sItA ne mahAna zakti zAlI rAvaNa kA makAbalA kaise kiyA thA ? rAkha kI DheriyoM ke samAna hajAroM nAriyoM se eka tinaka kI taraha suzIlA strI adhika zreSTha hai / jIvana ko zreSTha banAne ke lie caukannA rahanA hogA / hama jAnate haiM ki eka choTA-sA cheda nAva ko Dubo detA hai eka choTI sI cinagArI pUre goDAuna ko hI nahIM. gA~va ko jalA detI hai / isI prakAra eka choTI sI bhUla mAnava ko virATa se vAmana banA sakatI hai / choTA sA dAga bhI sandara pozAka kI zobhA ko naSTa kara detA hai / usI prakAra choTA-sA doSa bhI hamArI pratiSThA kI miTTI meM milA sakatA hai / AcaraNa kI zuddhi hI jIvana kI zobhA hai- sabhyatA hai. bhar3akIlI pozAka nahIM / svAmI vivekAnanda kI pozAka dekhakara ha~sane vAlI eka amerikana mahilA se unhoMne kahA thA :- "bahina ! meM jisa daza (bhArata) kA nivAsI hU~, usa meM sabhyatA kA nirmAtA caritrA hotA hai, darjI nahIM / " esA sabhya carisampanna vinIta vyakti jahA~ bhI jAtA hai, vahA~ sanmAna pAtA hai / sadguNoM se hI hamArI AtmA susaMskata hotI hai / yadi hama devaloka ke svarUpa para vicAra kareM to hameM tyAga kA mahattva samajhameM A sakatA hai / pahA / bAraha devaloka haiM / phira nau greneyaka aura pA~ca anuttara vimaan| sabase Upara hai - siddhazilA / / pahale aura dUsare devaloka ke deva deviyoM ke sAtha pA~co indriyoM ke viSayasugva kA bhoga karate haiM / tIsare aura cauthe devaloka ke deva sparzamAtra se bhogasukha kA anubhava karate haiM / pA~caveM aura chaThe svarga ka deva deviyoM ke rUpa ko dekhakara hI santuSTa ho jAte haiM / sAtaveM aura AThave svarga ka deva datriyoM ke saMgIta ko sunakara hI sampUrNa bhogasukha pA jAte haiM / nauveM, dasavaM gyArahaveM aura bArahaveM svargo ke deva deviyoM ka zarIra kA kavala smaraNa karaka hI romAMcita ho jAte haiM / bArahavaM ravarga se Upara ke devoM kI kAmanA zAnta ho jAtI hai / greveyaka dava jJAniyoM kI saktiyoMpara manana karate haiM aura anuttara vimAna vAsI jJAniyoM ke vacano para anurAga rakhate haiM aura yaha anurAga hI unakI mukti meM bAdhaka hotA hai / isa varNana se siddha hotA hai ki jyoM-jyoM kAmabhAga kI lAlasA zAnta hotI jAtI hai aura jJAniyoM ke upadeza para zraddhA padA hotI jAtI hai, tyoM 89 For Private And Personal Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tyo adhika se adhika sakha sApa hotA jA / / hai / vacanoM kA anurAga chUTatA hai - manuSyAtra meM; isalie isa bhava meM utpanna jIva hI mAkSa kA adhikArI bana sakatA hai aura sAzvatasarakha pA sakatA hai / bhoga meM azAnti tyAga meM zAnti / pratimA kI pUjA meM bhI tyAga kI pradhAnatA hotI hai| pUjA ke ATha prakAra kramaza: ye haiM :- (1) anapajA, (2) candana pajA, (3) pApapUjA, (4) dhUpapUjA. ('5) dIpakarAjA, (6) akSatapUjA, (7) navedya pUjA aura (8) phalapanA / pahalI pUjA ka samaya pajaka socatA hai ki jala jisa prakAra pratimA ke mala ko dhAtA, usI prakAra marI AtmA para jA karmamala lagA hai, rase majha dhokara sApha, varanA / dasarI pajA kara paga sAvA hai ki jisa praka' candana svayaM masakara apanI zItalatA aura sugandha sasaroM ko sarara detA hai, usI prakAra mujhe bhI svayaM saMkara mahakara dUsaroM ko samva pahacAnA / tAsarI gajA ka samaya socatA hai - phala ka AmAna bharA jIvana bhI kSaNika he uro sundara ra komala aura savAmina bagAnA hai, vATo to naraha tIkSNa aura asahA nahI / cIcI pUjA ka samaya socatA hai ki jisa prakAra ghara kA gA~u baMgAmI hotA hai. lesa ra mana kI UgAmI bananA hakamazaH unnati ke zikhara para cadanA hai| pAMcanI pajA ka sa sAnA ki dIpakaH sa jisa prakAra prakAra haTa jAtA hai, usI prakAra prabha ka zratajJAna se (Agama ke rU? meM vidyamAna upadeza se) mere ajJAna ko majha haTAnA hai| TrI pUjA ke samaya socatA hai ki jisa prakAra adakSata ula hai.. sI prakAra mujhe bhI apanI AtmA kA, jo akhaNTu he, pUrNa ujavana banAnA sAtavIM pajA ke samaya socanA hai ki vadya kA vivi AhAra karaka cAra gAnA meM bahana-bakA bhATakakAra ana bhajhe nAra amAhArI siddhapaTa pAma karanA / antima pUjA ka samara sAvA hai ki phana kA sarvottama bAra hai, lema hA mokSa jIvana kA savAla pikAsa hai, para vRkSama kA adhika madhura kAI asta ho hI rI pakAra jAma se joka madhara kacha bhI nahIM hai / prama na baraH bhAkSa saba prApta kiyA hai; mahA mI pApA karanA hai / For Private And Personal Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ___pA kI pratimA ko hama esI vastue~ arpita karate haiM, jo hameM jIvana meM bahana priya lagatI haiM / isa prakAra tyAga kA abhyAsa karate haiM / kahA "tyAgAcchAntinirantaram / / " (tyAga se tatkAla zAnti prApta hotI hai / ) jaina dharma meM tyAgiyoM kA hI sammAna kiyA jAtA hai / arihanta aura siddhA do deva haiM / AcArya, upAdhyAya aura sAdhu ye tIna guru haiM / ye pA~co pada tyAgiyAM ka pada haiM / namaskAra mahAmantrA meM inhIM pA~co padoM ko vandana kiyA jAtA hai / sadana aura sagara ke bAda sadharma kA vizleSaNa karake use cAra bhAgoM meM vibhata kiyA gayA hai - darzana, jJAna, cAritrA aura tapa / bhogavilAsa meM ruci to saMsAra ke sabhI jIvoM meM hotI hai, paranta jina bhavya jIvoM kI rUci tattvajJAna meM hotI hai, ve hI AtmakalyANa kara pAta haiM / dharmazAstroM ke prati yaha rUci (zraddhA) hI darzana hai / zraddhA kA viveka kI A~kha cAhiye / viveka se zraddhA zuddha hotI hai / vivekazUnya zraddhA andhazraddhA bana jAtA hai / dharmazAstroM ke prati zraddhA hA : paryApta nahIM haiM ! unakA adhyayana bhI Avazyaka hai / zAstroM ke adhyayana se - pravacanoM ke zravaNa se- jJAniyAM ke sAtha baiThakara carcA karane se viveka ko jA Arava khalatI hai, use jJAna kahate haiM / zraddhAparvaka zAstroM se prApta jJAna kA AcaraNa cAritra hai, jisameM pravRtti rUpa pA~ca samitiyAM aura nivattirUpa tIna gaptiyAM kA samAveza hotA hai cAriA ka pAlana meM jo parISaha (bhUkha, pyAsa, zIta, uSNa Adi bAIsa) aura upasarga (vividha upadrava) Ate haiM, unheM samabhAva aura zAnti se sahanA tapa hai / se zAstroM meM anazanAdi chaha bAhya aura prAyazcittAdi chaha Aya-tara kala bAraH prakAra ka tagoM kA varNana AtA hai / tA se kamoM kI nirjarA hotI hai. AtmA halkA hAtI jAtI hai / __ isa kAra do sadeva, tIna sagara aura cAra sudharma ke yoga sa navapada banate haiM / ina nava padoM kI pUjA, ArAdhanA aura sAdhanA se jIvana parama pada (mAkSa) kA adhikArI banatA hai / mokSa ke mahAn madhura phala kA bIja hai- bhAgoM kA tyAga ! 91 For Private And Personal Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra : www.kobatirth.org. durlabha caturaMga timira se teja kI ora bar3hane kA prayAsa karanevAle jIva ke lie zAstroM meM cAra puruSArtho, cAra sukhazayyAoM evaM cAra durlabha aMgoM kA varNana AtA hai / kramaza: hama unapara vicAra kareMge / dharma, artha kAma aura mokSa- ye cAra puruSArtha haiM / jaisA ki kahA dharmArthakAmamokSANAm yasyaiko'pi na vidyate / ajAgalastanasyeva tasya janma nirarthakam // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ dharma, artha, kAma aura mokSa ina cAroM meM se eka bhI puruSArtha jisaka jIvana meM nahIM hotA, usakA janma bakarI ke gale meM laTakane vAle stanoM kI taraha nirarthaka hotA hai ( bakarI ke una stanoM se dUdha nahIM nikalatA)] Aja sArI duniyA meM artha aura kAma kA hI bolabAlA hai; dharma aura mokSa kI aura dhyAna dene kI kisI ko phurasata hI nahIM milatI; isI lie itanI adhika samasyAe~ utpanna ho gaI haiM ki sabhI rASTrIya netA una se parezAna haiM / 92 saba se pahalA puruSArtha dharma hai| artha ke upArjana meM bhI dharma (ImAnadArI, naitikatA) kI AvazyakatA hotI hai aura artha (dhana) ke upayoga (paropakAra) meM bhI / dAna karane se puNya hotA hai aura puNya se dhana kI prApti hotI hai / isa prakAra dharma aura artha Apasa meM eka dUsare para nirbhara haiN| unakA ghaniSTa sambandha haiN| tIsarA puruSArtha hai kAma / gItA meM likhA hai : dharmAviruddho bhUteSu kAmo'smi bharatarSabha ! ( he arjuna ! maiM prANiyoM meM dharma ke aviruddha kAma hU~) jo kAma dharma ke viruddha hai, vaha pApa hai- vyabhicAra he tyAjya hai| kAma ko dharma kI maryAdA meM rahanA cAhiye / zAstroM meM zrAvaka-zrAvikAoM ke lie cauthA aNuvrata isI lie banAyA gayA hai| zrAvaka "svadArAsantoSa" kA aura zrAvikAe~ "svapati santoSa" kA pAlana kareM to unakA kAma dharma ko maryAdA meM rahegA / For Private And Personal Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. isa prakAra jisake jIvana meM dharma otaprota ho jAtA hai, usa meM samasta sadguNoM kA dhIra-dhIre nivAsa hone lagatA hai / sadguNoM meM tyAga aura saMyama kI parakASThA hone para tapasyA se karmo kA kSaya ho jAne para antima jJAna aura antima paruSArtha mokSa kA Ananda milatA hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaha Ananda zAzvata hotA hai, sthira hotA hai / dina-bhara parizrama karane ke bAda hI vizrAma kA Ananda lene ke lie manuSya sotA hai / sone ke lie zayyA kA upayoga karatA hai / zAstrakAroM ne jIva ke lie cAra sukhazayyAe~ batAI haiM / :- (1) zravaNa, (2) manana, (3) mAdhyasthya aura (4) Atmacintana / prabhu kI vANI ko gurumukha sunanA 'zravaNa' hai| zravaNa karanevAlA hI zrAvaka kahalAtA hai| sunane vAlA hI jAna sakatA hai / mahApuruSoM ke anubhava zAstroM ke rUpa meM maujUda haiN| jo viziSTa vidvAna haiM, ve to zAstroM kA adhyayana karake jJAna prApta kara leMge; parantu anya saba loga guru mukha se vyAkhyAna sunakara jJAna prApta karate haiM / dUsarI zayyA hai manana / pazu khAne ke bAda jugAlI karate haiM / isase pAcana acchA hotA hai / isI prakAra zrutajJAna para manana karanA cAhiye / jo kucha sunane meM AyA ho, usa para vicAra karanA cAhiye / binA vicAra kiye par3hanA yA sunanA vaisA hI vyartha ho jAtA hai. jaisA binA pacAye khAnA / manana karane se sunA huA jJAna puSTa hotA hai / tIsarI zayyA he mAdhyasthya | isakA matalaba hai dUsaroM ke doSoM para upekSA karanA / logoM ko dUsaroM kI lar3AI dekhane meM dUsaroM kI nindA sunane meM dUsaroM ke doSoM kI carcA karane meM rasa AtA haiM; kintu dharma premI yaha saba prapaMca pasaMda nahIM karatA / vaha apane doSoM para hI dhyAna detA hai, dUsaroM ke doSoM para nahIM / cauthI zayyA hai Atmacintana | isakA matalaba hai apane Apaka viSaya meM vicAra karanA / meM kauna hU~ ? kahA~ se AyA hU~ kyoM AyA hU~ ? mere jIvana kA prayojana kyA haiM ? prayojana ko pA rahA hU~ yA nahIM ? kauna sI kamajorI usa upAya ke avalambana meM bAdhaka haiM ? usa kamajorI ko dUra karane ke lie meM kyA kara rahA hU~ ? aise praznoM para vicAra karane se vAstavika jJAna prApta hotA hai, jo jIva ko mokSa mArga para calane ke lie prerita karatA hai / prabhu mahAvIra svAmI ne cAra durlabha tattvoM kI carcA kI hai : cattAri paramaMgANi dullahANi ya jaMtuNo || maNussattaM suI saddhA saMjamammi ya vIriyaM // For Private And Personal Use Only 93 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [prANiyoM ke lie durlabha (bahuta kaThinAI se prApa hAna bAle) cAra aMga parama (zreSTha) haiM- manuSyatA, zruti, zraddhA aura saMyama kA pAlana / ] caurAsI lAkha jIvayoniyoM meM bhaTakate hae jIva ko pANyAM kA vizAla puMja ekatra hone para manuSya zarIra milatA hai / manuSya hI manana kara sakatA he aura apane karmo kA kSaya karaka mokSa pA sakatA hai / paza apanA du:kha zabdoM se prakaTa nahIM kara sakatA, manuSya kara sakatA hai, kyoMki use eka samaddha aura vikasita bhASA kA jJAna hotA hai; isalie paza se manaSya zreSTha hai / manuSya zarIra pAkara bhI kaI loga duSTa bana jAte haiM - daloM ko satAte haiM - dUsaroM kI nindA karate haiM / aise manuSyoM se tA paza hI zreSTha hote haiM, jo vaise bure kArya nahIM karate / / zAstA kI gAthA meM "mANussatta" zabdakA prayoga hai arthAta manuSyatA ko durlabha batAyA gayA hai / sahAnubhUti. sneha, anukampA, paropakAra Adi mAnavatA ka aMga hai / ina guNoM ko AtmasAta karanevAlA hI vAstava meM mAnava hai; anyathA vaha dAnava hai / dAnavatA sulabha hai, mAnavatA dalabha / dusarA durlabha aMga hai - zruti arthAt zAlA kA zravaNa karanA / prabha ke vacanAmRta kA pAna karane se dhArmika jIvana kI paSTi hotI hai / prathama sakhazayyA ke rUpa meM isa para vicAra kiyA jA cakA hai / tIsarA durlabha aMga he- zraddhA / manuSya-bhava meM zAstroM ka zavaNa kA avasara bhI A jAya, kintu yadi zraddhA paidA na ho to usakA lAbha nahIM mila sakatA / yadi sunane ke bAda koI zaMkA ho to jijJAsA ka rUpa ma rakhakara jJAnI garUoM se usakA samAdhAna pA lenA cAhiye / kahA haiM : yasyAne na galati saMzaya: samUlo naivAso kvacidapi paNDitoktimeti / / (jisake sAmane apanA saMzaya jar3amUla sa na ukhar3a jAya. usa kabhI 'paMDita' nahIM kahate !) paMDita muniyoM se zaMkAoM kA nivAraNa kara lane para zraddhA utpanna hotI hai / yaha zraddhA hI hamAre jIvana meM parivartana lAtI hai / cauthA durlabha aMga hai - saMyama kA pAlana / zraddhA ho jAne para bhI prasAda ke vazIbhUta prANI saMyama se katarAtA hai / saMyamI jIvana meM AnevAle parISahIM aura upasargoM kI saMbhAvanA se vaha ghabarAtA hai / parivAra kA moha use rokatA hai; isalie prabhu ne saMyama ko saba se adhika durlabha batAyA hai / jo loga saMyamiyoM ke samparka meM rahakara una ke jIvana ko nikaTa se 94 For Private And Personal Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dakhata haiM. raNako nirbhayatA aura sukhazAnti sa AkarSita hota hai. unakA prApta hone vAle asAdhAraNa sammAna sa prabhAvita hotA hai, unaka liA saMyama durlabha nahIM raha jaataa| ve saMyamI jIvana ko aMgIkAra karake saharSa AtmakalyANa ke mArga para cala par3ate haiM aura dugarA kA bhI uga para calane ke lie prerita karate haiM / eka bAra mahAgajA kamArapAla ne AcArya devadAra se kahA :- "Ara majhe svarNasaddhi kA prayoga sikhA deM, jisase meM prajAjanI meM straNa bATa kara saba ko sampanna aura suratI banA sake !" sarijI bola :- "di svarNa se hI loga sanA ho sakate to tIrthaMkara deva bhI saba ko svarNa kA hI dAna karate, upadaza kA nahIM / tRSNA hI da:kha kA kAraNa hai / rAkha kA nivArA santoSa hai - saMyama maM he !" kamArapAla saMyama kA mahatva samajha gaye / hama bhI samajhA kara saMyama kI Ara rahanA hai / For Private And Personal Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jJAna se mokSa jo dikhAI detA hai, use kyA dekheM ? jo nahIM dikhAI detA, vahI dekhane yogya hai; lekina usa arUpI padArtha ko jJAna cakSa se hI dekhA jA sakatA hai, carmacakSuoM se nahIM / kauna kholegA jJAnacakSu ? saMyamI sAdhu yA jJAnI guru ! ajJAnatimirAndhAnAm jJAnAJjana-zalAkayA / cakSurunmIlitaM yena tasmai zrI gurave nama: / (ajJAna ke andhakAra se andhoM kI A~kha ko jJAnarUpI aMjana zalAkA se kholane vAle guru ko meM namana karatA huuN|) jambakumAra ke jJAnacakSa sudharmA svAmI ka upadeza se khula gaye / va apanI navoDhAoM ko sAMsArika sambadhoM kI asAratA samajhAte haiM aura jinazvara se sambandha jor3ane kI salAha dete haiM, jo kabhI nahIM TUTatA, jisameM viyoga kI koI sambhAvanA nahIM hai / coroM kA saradAra prabhava corI karane AtA hai aura isa upadeza ko jambUkumAra se sunakara usakI bhI A~kheM khula jAtI haiM / phalasvarUpa jambUkamAra jaba dIkSA lete haiM, taba pA~ca so cora sAthiyoM sahita prabhava bhI dIkSita ho jAte hai / gurudeva ke sAnnidhya meM zrutajJAna prApta karake saMyama aura tapasyA ke bala para pragati karate hue ve AcArya prabhavasvAmI ke rUpa meM prasiddhi prApta karate haiM / gurudeva kI kRpA se dRSTi meM aisI hI nirmalatA A jAtI hai / kahAvata "jaisI dRSTi vaisI sRSTi !" duryodhana se rAjasabhA meM pUchA gayA ki acche AdamI kauna-kauna haiM to bolA - "sirpha meM hI acchA hU viparIta yudhiSThira se pUchA gayA ki bUre AdamI kauna-kauna haiM to bole :- "sirpha meM hI barA haM !" caMDakauzika kI dRSTi meM viSa thA aura mahAvIra prabhu kI dRSTi meM kSamA For Private And Personal Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. kA amRta / amRta viSa ko zAnta kara detA hai| mahAvIra ke mukhAravinda se upadeza ke makarandabindu jharate haiM / : saMbUjjhaha kiM na bujjhaha sabohI khalu peca dullahA !" Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( he caNDakauzika ! samajha, tU bhalA samajhatA kyoM nahIM ? marane ke bAda yaha samajha tere lie durlabha hogI / ) vaha samajha jAtA hai- krodha kA tyAga kara detA hai| usakA AtaMka samApta ho jAtA hai / usake prati logoM kA dRSTikoNa bhI badala jAtA hai / prabhu ne uttarAdhyayana sUtra meM dRSTi ke do prakAra batAye haiM aura mAMgalika / amAMgalika pahalI dRSTi se sukha meM bhI duHkha dikhAI detA hai aura dUsarI se duHkha meM bhI sukha / pIliyA ke rogI ko jisa prakAra sabhI vastue~ pIlI najara AtI haiM, vaise hI amAMgalika dRSTi vAle ko sarvatra pratikUlatAe~ hI dikhAI detI haiM / bhautika sAmagrI kI pracuratA jinake pAsa hotI hai, unase yadi hama apanI tulanA karake ISyA kI Aga meM jalate raheM to yaha majaha eka mUrkhatA hogI; kyoMki jise hama sukhI samajhate haiM. vaha bhI apanI vartamAna sampatti se asantu hai / vaha bhI apane se bar3e dhanavAn kI barAbarI karane ke lie dinarAta dauDa dhupa karatA rahatA hai / mahAtmA zekhasAdI ke jUte phaTa gaye / binA jUtoM ke unheM calane-phirane meM takalIpha hone lgii| khudA se jUtoM kI eka jor3I mA~gane ke lie ve masjida kI ora lapake / masjida ke dvArA para eka aise AdamI ko baiThe hue unhoMne dekhA jisakI donoM TA~ga nahIM thIM to ve ulTe pA~va lauTa Aye aura khudA ko isa bAta ke lie zukriyA adA karane lage ki unakI donoM TA~ge to kamase kama sahI-salAmata haiM / isa prakAra unake dRSTikoNa meM parivartana hote hI ve sukhI ho gaye / kuttoM ne bhauMka-bhauMka kara nIMda harAma kara dI to makAna mAlika subaha uTha kara khUba baka-baka karatA rahA; kintu paDosiyoM ke kahane se jaba use patA calA ki kuttoM ke bhaukane se cora bhAga gaye the, taba usakI nArAjI khuzI meM badala gaI ! aise saiMkar3o udAharaNa hamAre AsapAsa mila sakate haiM, jaba dRSTikoNa badala ne para anubhUti badala jAtI hai; isalie apanI dRSTi ko sadA anukUla banAye rakhanA cAhiye jisase azAnti mana meM praveza na kara sake / For Private And Personal Use Only 97 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAMgalika dRSTi hamezA dUsaroM ke guNa dakhatI hai, jisameM unheM apanAyA jA saMka aura apane doSa dekhatI hai, jisase unheM sudhArA jA sake / isa prakAra yaha dRSTi adhika se adhika sajanoM kI sRSTi karatI hai / amAMgalika dRSTi dUsaroM ko du:khI dekhakara khuza hotI hai: isalie dUsaroM ko satAne ke lie vyakti ko prerita karatI hai / use duSTa banAkara hI dama letI hai / jala meM DUbate kisI cUhe ko eka haMsa ne bacA liyA / usa samaya vaha mAra ThaNDa ke ThiThura rahA thA; isalie dayA kara ka use usane apane paravoM ke nIce chipA liyA, jisase bAhara kI ThaMDI havA usa na laga aura zarIra kI garmI se use rAhata mile; kintu rAhata pAkara cUhe ne haMsa ka paMkhoM ko hI kutara DAlA ? phalasvarUpa haMsa ur3a nahIM sakA / amAMgalika dRSTivAle duSTa apane upakArI para bhI upakAra karanevAle aise hI vaha jaise hAta haiN| - garu kapA se prApta maMgalamaya dRSTi hI ramayagdRSTi hai - samyakAva haisadivacArakatA hai- zuddha bhAvanA hai, jisako prApta kiye binA prajA ho yA prabhudarzana, sAmAyika ho yA pratikramaNa, bhakti ho yA bhajana, tapasyA ho yA pratyAkhyAna- koI bhI dhArmika kriyA saphala nahIM ho sakatI ! jaisA ki kalyANamandira stotra meM kahA haiM : AkarNito'pi mahito'pi nirIkSito'pi nUnaM na cetasi mayA vidhRto'si bhaktayA / jAto'smi tena jana-bAndhava ! duHkhapAtram yasmAt kriyA: pratiphalanti na bhAvazUnyA: / / (he janabandhu prabho ! maiMne ApaMka upadezI ko khUba sunA hai, ApakI khUba pUjA kI hai tathA Apaka khUba darzana kiya haiM : phira bhI niAyapUrvaka maiMne Apako bhakti-bhAva se mana meM sthApita nahIM kiyA; isIlie meM du:khoM kA pAtra banA huA hU~; kyoMki bhAvazUnya kriyAe~ kabhI saphala nahI hotI / ) sadgurUoM ke sAnnidhya se jJAnacakSu khulane para arUpI tattva kA sAkSAtkAra hotA hai, jise AtmA kahate haiM / yaha eka nitya tattva haiM / zarIra badala jAte haiM; parantu AtmA nahIM badalatI / vaha Anandamaya hotI hai / prasanna rahanA aura dUsaroM ko prasanna rakhanA usakA svabhAva hotA hai / / AtmajJa sadA AzAoM ko vaza meM rakhate haiM / ve AzAoM ke vaza meM nahIM rahate / ve jAnate haiM :98 For Private And Personal Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AzAyA ye dAsA - ste dAsA: sarvalokasya / AzA dAsI yeSAm teSA dAsAyate lokaH / / (jA AzA ka dAsa hota haiM, ve sAre saMsAra ke dAsa hote haiM; kintu AzA jinakI dAsI hotI hai, unakA dAsa saMsAra hotA hai) AzA, icchA, tRSNA aura bhogavAsanA hI jIva ko bhavabhatra meM bhaTakAte haiM / yadi hama chAyA ko pakar3ane ke lie usakA pIchA kareM, to bhAgate-bhAgate thaka jAyaga, parantu vaha pakar3a meM nahIM AyagI / yahI hAlata viSaya sukhoM ke pIle bhAgane vAle jIvoM kI hotI hai / yadi hama chAyA kA pIchA chor3a kara sUrya kI ora mu~ha karake khar3e ho jAya~- sUrya kI aura dauMDa to chAyA hamAre pIche-pIche bhAgatI calI aaygii| isI prakAra jo loga bhogavAsanA ko pITha dikhAkara mokSarUpI sUrya kI ora * daur3a lagAte haiM, bhoga-vilAsa unakA pIchA karate haiM / svAmI vivekAnanda se eka mahilA ne kahA :- "maiM cAhatI hU~ ki Apake hI samAna eka tejasvI putra ko janma dU~!" isakA Azaya spaSTa hI praNaya nivedana thA; kintu anAsakta bhAva se sAvadhAna hokara vivekAnanda ne uttara diyA :- ! tuma mujhe hI apanA putrA mAna lA / " jJAnI vAsanA ke bandhana meM nahIM nahIM phaMsate / vAsanA kI pUrti se prApta kSaNika sukha ka badale ve mokSa kA sthAyI sukha pAne kA prayAsa karate haiN| For Private And Personal Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kathA-khaNDa For Private And Personal Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir puNyapAla mahArAjA mahArAja puNyapAla ATha svapna dekha kara eka dina prAta: uThe / prAraMbhika kriyAo se nivRtta hokara ve prabhu mahAvIra ke darzana, vandana aura pravacana zravaNa ke lie pahU~ce / pravacana samApta hone ke bAda unhoMne apane sapane sanAye ! una sapanoM kA Azaya prakaTa karane ke lie una se jo kucha kahA gayA, usakA sArAMza isa prakAra haiM : - 'pahalA sapanA :- eka vizAlakAya hAthI, jise bar3I gajazAlA meM bA~dhA gayA thA, bandhana chuDAkara purAnI choTI gajazAlA meM calA jAtA hai / / -- sasArI prANiyoM ko tyAga kA mArga rUcegA nahIM / ve bhoga mArga meM bhaTakaMge / yadi tyAga kA vicAra kabhI A bhI gayA to vaha TiMkagA nahIM / dUsarA sapanA :- eka choTA bandara kisI bar3e bandara se jhagar3a rahA hai / bhaviSya meM hone vAle AcArya paraspara hila milakara nahIM raha skeNge| tIsarA sapanA :- kalpavRkSa ke phala AsapAsa kI bAgar3a meM gira jAte haiM, jisase logoM ko ve mila na saka ___- loga dAna to avazya kareMge; kintu usakA lAbha kupAtra hI uThAyeMge / supAtradAna nahIM ke barAbara hogA / cauthA sapanA :- sandara sarovara ke taTa para beThA huA eka kauA nikaTa hI bahate hue gande nAle kA jala pItA hai aura panihArinoM ke sirapara rahe hue par3o kA jala apanI coMca se azuddha kara detA hai| - para kA pavitra bhojana logoM ko pasaMda nahIM AyagA aura bAhara (hoTala Adi) ke apavitra bhojana ko bhI ve khuzI se khAya~ge / sAdhu aura zrAvaka kisI kA upadeza sananA nahIM cAheMge / jAti aura samAja ke bandhana zithila hote jAyeMge / __ pA~cavA~ sapanA :- eka jaMgala meM koI tejasvI siMha marA huA par3A hai| use dekhakara siyAra bhAga jAte haiM; kintu usI (siMha) ke zarIra meM utpanna kIr3e use noMca-noMcakara khA rahe haiM / - tIrthaMkara, kevalI, gaNadhara, caudaha pUrvadhara jaise mahAjJAniyoM ke abhAva meM bhI jainazAsana maujUda rahegA / mithyAtvI usase Dara kara dUra bhAga jAya~ge; parantu Antarika mata--bhedoM se vaha chinna-bhinna hotA rahegA / chaThThA sapanA :- kIcar3a meM komala kamala khila rahe haiM: parantu unameM 101 For Private And Personal Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sugandha kA abhAva hai / isase viparIta kUr3e ke Dhara para khila hae kamaloM meM bharapUra sugandha hai / - uttama deza aura uJca kula meM utpanna puruSa adhArmika hoMga / isase viparIta sAdhAraNa deza- kula meM utpanna puruSa dhArmika hoMge / sAtavA~ sapanA :- eka kisAna urvara bhUmi meM uganetrAlA uttama bIja aura urvara bhUmi meM, na ugane vAlA kharAba bIja bo rahA hai - acche paropakAra ka pavitrA kAryo meM dhana kA dAna na karaka loga bhoga-vilAsa ke apavitra kAryo meM hI dhana kharca kareMge / ___ AThavA~ sapanA :- kamala kI paMkhuriyoM meM (cAMdI kA) zvata kalaza gande jala se bharA huA hai / patte usa para cipaTe hue haiM / - sundara pozAka dhAraNa karane vAloM ke dila meM durbhAvanA rahatI / sajana kama hoMga, durjana adhika / durjana sarvatra sajanoM ko satAyaMge / mahArAja puNyapAla ko sapanoM kA jesA Azaya batAyA gayA thA, saMka anusAra hameM Aja sAre dRzya dikhAI de rahe haiM / jese : (1) manuSya sadA bhoga ke hI vicAra karatA hai / bhogopabhoga kI sAmagrI juTAne ke hI lie dhanopArjana karatA hai / isa bAta ko vaha bhUla jAtA hai ki dhanameM sakha nahIM hai - janayantyarjane duHkham tApayanti vipattiSu / mohayanti ca sampatau kathamarthAH sukhAvahA: / / (jo dhana kamAte samaya du:kha dete haiM - saMkaToM meM santapta karate haiM aura sukha meM mohita karate haiM, ve sukhada kaise ho sakate haiM ?) dhana sAdhya nahIM hai| vaha paropakAra kA sAdhana hai| satkAryo meM usakA tyAga karanA cAhiye / logoM ke hRdaya meM tyAga kA vicAra uThatA to hai, parantu svArtha ke kAraNa vaha Tika nahIM pAtA / (2) Aja kitane adhika AcArya ho gaye haiM ? dekhiye / eka myAna meM jisa prakAra do talavAreM nahIM raha sakatI; eka jaMgala meM jisa prakAra do siMha nahIM raha sakate; usI prakAra eka dharmasthAna meM eka sAtha do AcArya nahIM raha sakate / prAcIna kAla meM yaha samasyA bilkula nahIM thI, kyoMki taba eka samaya meM eka hI AcArya hote the / Aja kI taraha jaina dharma ke bhinna bhinna 102 For Private And Personal Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sampradAya nahIM the; isalie alaga-alaga AcAryoM kI jarUrata bhI nahIM thii| sabhI upAdhyAya aura sAdhu kisI eka hI AcArya ke anuzAsana meM vicaraNa karate the / ragaTa hI hama dekhate haiM ki Aja usa sthiti kA abhAva ho gayA hai| (3) jahA~ taka dAna kA savAla hai, vaha khUba ho rahA hai / candA mA~gane vAle rasIda kaTTe lekara ghUmate rahate haiN| kucha lagoM ne to cande ko dhandhe ka. hI rUpa meM apanA liyA hai / saMsthAoM ke saMcAlakoM se loga pacAsa rUpayoM meM kaTa kharIda lete haiM / phira una kaTTo para hajAroM rUpaye prApta karake apanI jeba meM DAla lete haiM / isa prakAra apAtroM yA kupAtroM ke pAsa dhana calA jAtA hai / supAtroM ko bahuta kama dhana mila pAtA hai / (4) Aja upadeza denA to saba cAhate haiM; parantu sunanA koI nahIM cAhanA / upadeza dene meM gurutA ke gaurava kA anubhava hotA hai / "meM adhika samahAdAra hU~ . dUsaroM kA upadezaka banane kI yogyatA rakhatA hU~" - isa ghamaNDa kA poSaNa hotA hai; parantu upadeza sunane se apanI ajJatA ke bodha kI bedanA hotI hai / dostoM ko ghara meM cAya pilAne kI apekSA hoTala meM le jAkara pilAnA kyoM adhika pasaMda kiyA jAtA hai ? usameM bhI apane dhanavAna hone ke mamaNDa kI puSTi hotI hai / (5) dUsare dharmoM ke devoM, guruoM aura kriyAkANDoM kI tulanA meM jaina dharma ka dava, guru Adi adhika zreSTha hone se samyaktva kAyama hai aura mithyAtvoM kA hRdaya meM praveza nahIM ho pAtA; parantu zvetAmbara, digambara, tIna thaI. cAra thuI, sthAnakavAsI, mUrti pUjaka, teraha panthI, tAraNa panthI Adi aneka alaga alaga sampradAyoM meM TUTa kara jaina zAsana bikhara gayA hai - prabhAva hIna ho gayA hai / yaha sthiti hama saba ke lie lajAspada hai / (6) dharma kA sAra hai - naitikatA aura prAmANikatA / ye donoM guNa jina videzoM meM Aja pAye jAte haiM, utane apane uttama deza bhArata meM nahIM / bhArata meM jitane mahApuruSoM ne dharmaguruoM ne-dharmasthAnoM ne-tIrtho ne aura dharmazAstroM ne janma liyA hai, utanoM ne videzoM meM nahIM; phira bhI jitanI baImAnI, milAvaTa, bhraSTAcAra, rizvatakhorI Adi bhArata meM phailI hai, utanI videzoM meM nahIM / yuropa meM vajiTebala sosAiTiyoM kI sthApanAeM ho rahI haiM, kintu bhArata meM mAMsAhAra kA pracAra bar3ha rahA hai / kulIna vidvAn naukarI ke lie tarasa rahe haiM, kintu ArakSaNa kA lAbha uThAkara harijana-AdivAsI bar3e-bar3e aphasara vAte jA rahe haiM / 103 For Private And Personal Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. (7) Aja vaijJAnika sAmagrI ke AviSkAroM se sukha pAne kI lAlasA ke kAraNa TelIvIjana, reDiyo, kAra, rephrIjareTara, sTIriyo, keseTa TeparikArDara Adi meM hajAroM rUpaye loga khuzI se kharca kara dete haiM; parantu paropakAra yA sArvajanika hita ke kAryo pA~ca-dasa rupaye bhI bahuta muSkila se dete haiN| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (8) nIma ke per3a duniyA meM adhika haiM, Ama ke kama kAMTe adhika haiM, phUla kama patthara adhika haiM, ratna kama ! usI prakAra durjana adhika haiM, sajjana kama / duSTa hamezA ziSToM ko parezAna karate rahate haiM / kucha logoM kI Adata hI hotI hai ki jaba taka kisI se jhagaDa nahIM lete yA dasa-pA~ca gAliyA~ nahIM baka lete, taba taka unhe bhojana hI nahIM bhAtA ! 104 bhaviSya ke isa citraNa ko (jo isa samaya hama dekha rahe hai' ) svapna phala ke rUpa meM sunakara saMsAra se puNyapAla ko virakti ho gii| unhone prabhu mahAvIra se saMyama grahaNa karake AtmakalyANa ke patha para kadama baDhA liyA / dhanya ho gayA- unakA jIvana !!! For Private And Personal Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aMjanA susarAla aura pIyara se apamAnita hokara aMjanA jaMgala meM calI jAtI hai aura vahA~ paMka hue, par3o ke phaloM tathA bahate hue jharane ke nirmala jala kA upayoga karatI huI nirbhayatA aura zAnti se apane garbhastha zizu kA poSaNa karatI hai / puNyodaya se eka dina cAra jJAna ke dhAraka mahAmuni vidyAcaraNa ke darzana hote haiM / __ zraddhApUrvaka vandana karake jJAnI gurudeva se aMjanA pUchatI haiM :"bhagavana ! kRpA karake mujhe apane pUrvabhava kA vRttAnta batAIye, jisase maiM samajha sakU ki isa bhava meM merA itanA apamAna kyo huA ? kyoM mujhe itanA du.kha uThAnA par3A ?" gurudeva bole :- "bahana ! vRttAnta sunAne se pahale meM tumheM eka khuzakhabara sunA denA cAhatA hU~ ki tumhAre udara meM jo jIva pala rahA hai, vaha atyanta puNyazAlI hai / pichale pA~ca bhavoM se vaha dharmArAdhanA karatA A rahA hai aura yaha usakA carama zarIra hai| isI bhava meM vaha kavalajJAna prApta karaka mokSa jAnavAlA hai / " yaha sunakara aMjanA ko asIma sukha kA anubhava huA; phira bhI apanA pUrvabhava jAnane kI utsukatA usameM banI rahI / munivara ne usakI utsukatA ko zAnta karane ke lie pUrvabhava kA vRtAnta sunAnA prArambha kiyA / bole :- "eka rAjA the- kanakarAya / do rAniyoM ke pati the / eka rAnI kA nAma thA.. kanakodarI aura dUsarI kA lakSmIvatI / "tasyAsIt gahinI lakSmI lakSmIlakSmIpateriva // " usakI rAnI lakSmI sAkSAt lakSmIpati (viSNu) kI lakSmI ke samAna sundara thI / rAjA usakI sundaratA para mugdha the / yahI kAraNa thA ki ve lakSmIvI ko adhika cAhane lage the| isase kanakodarI ke mana meM ISyAgni bhar3aka uThI / vaha use parezAna karake santoSa kA anubhava karane lagI / lakSmAvatI prabhu kI eka pratimA kA pratidina bhaktibhAva se pUjana kiyA karatI thI / kanakodarI ne eka dina usa pratimA ko ghUre ke Dhera meM le jAkara chipA diyA / bAIsa ghaMTe taka usake viyoga meM lakSmIvatI tar3apatI 105 For Private And Personal Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rahI / lekina phira kanakodarI ko pastAvA jhAna saM pratimA lauTA dI / hai bahana ! pUrvabhava kI vaha kanakodarI hI tU hai / bAIsa gaMTa taka tUna lakSmIvatI ko usakI priya patimA se viyukta rakkhA; isIlie isa bhava meM ta apane priyatama se bAIsa varSo taka viyukta rahI / viyAga kI vaha avadhi aba lagabhaga samApti para hai / aba zIdhra hI gata ka bAda jisa prakAra aruNodaya hotA hai, vaise du:kha ke bAda tumhAre sukha ka dina AnevAle hai / / aisA kaha kara muni cale gaye / imara savA nau mArA pUrNa hone para aMjanA ne eka tejasvI putra ratna ko janma diyA; kintu aise lagala meM janmotsava manAne ke lie phaTI thAlI bajAna vAlA bhI koI nahIM thA / apane isa durbhAgya para vaha sisakiyAM bhara-bhara kara rona aura vilApa karane lgii| usI samaya pratisUrya rAjA apane vimAna meM baiThakara AkAza mArga se kahIM jA rahA thA / vilApa kI dhvani sunate hI usane vimAna ko nIce utArA / bAtacIta se patA calA ki aMjanA usakI bhAnajI thI / baDe prema aura harSa se donoM ko vimAna meM biThA kara vaha apanI rAjadhAnI ke gajamahala meM le jAtA haiM / ___kahAvata hai- "jaisI sIpa, vaisA motI / isa ka saMyama ka bAda yaha ziza tejasvI mAtA se utpanna huA thA; isa lie mAtA ke hI samAna usake mukhamaNDala para bhI tejasvitA camaka rahI thA / isa zizu kA nAma rakhA jAtA hai .. hanumAna / udhara yuddha meM zAnadAra vijaya prApta karaka aMjanA ka pati pavaMjayakumAra jaba apanI rAjadhAnI meM lauTate haiM to sAre nAgAraka una para phaloM kI barasAta karake unakA svAgata karate haiN| kumAra rAjamahala meM pahacakara mAtA-pitA ko praNAma karate haiM aura phira sIdhe aMjanA ka kamara ko aura bar3ha jAtaM usa kamara kA banda dvAra kholate haiM tA patA calatA hai ki usakA Agamana meM eka-eka iMca dhUla jamI huI hai / va bhAvaka hokara idhara-5 para najara dauDAte haiM aura pukArate hai - "aMjanA ! - -- -- -- aMjanA ! . kahA ho aMjanA ? .... merI A~khe tumheM dekhane ka lie tarasa rahI haiM ! jadA Ao ... sAmane Ao .... ina A~khoM kI pyAsa bajhAjI / " parantu isa cIkha-pukAra kA unheM koI uttara nahI milanA / gate hu ve mA~ ke pAsa lauTa Ata haiM aura aMjanA ka viSaya meM pUchate haiM / mA~ kahatI haiM -- "nAma mata lo usa kulakSaNA kA ! jisana apane kukarma se donoM kuloM kA yaza miTTI meM milA diyA hai / vivAha ke bAda kabhI tumane 106 For Private And Personal Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir usase bAta nahIM kI / ikkIsa varSa isI taraha binA bola bIta gaye aura gatavarSa to tama yuddhArtha apanI senA ke sAtha prasthAna ho kara gaye the / isa prakAra milana kA maukA hI nahIM AyA; phira bhI usaka zarIra meM garbhacinha prakaTa hAna lage tA isase pahale ki loga hamAre kula kI pavitratA para u~galI uThAyeM, hamane aMjanA ko ghara se nikAla diyA / " kamAra :- "andhera ho gayA mA ! tumheM aisA nahIM karanA cAhiye thA / sanA ke sAtha jisa dina yuddha ke lie hamane prasthAna kiyA thA usI dina hamArA par3Ava eka sarovara ke taTa para huA / cA~danI rAta thI / sArI senA so rahI thI; parantu sarovara ka taTa para eka pakSI pati ke viyogameM ro rahI thI pajhe bhI aMjanA kI yAda A gaI / nIMda A nahIM rahI thI / usI samaya marI dayA dakha kara eka mitra ne mujhe salAha dI ki abhI rAjadhAnI sa adhika dara to hama Aye nahIM haiM / cupa cApa yahA~ se teja ghoDa para savAra hokara Apa para jAiye aura milakara arUNodaya se pUrva yahA~ A jAiye / kisI ko mAlUma bhI nahIM hogA aura ApakA mana bhI santuSTa rahegA / isase yuddha kSetra meM Apa adhika umaMga se lar3a sakeMge aura vijaya AsAna ho jAyagI / mitra kI usa salAha ka anusAra hI meM aMjanA se capa cApa milane AyA thA mAM ! nizAnI ke rUpa meM maiM apanI aMgaThI bhI usakI uMgalI meM pahinA gayA thA, jisase koI usaMka caritra para sandeha na kr|" ___mA :- "hA, usana pramANa ke rUpa meM tumhAre nAma se aMkita aMgUThI dikhAI jarUra thI; paranta mena samajhA ki vaha nakalI aMgUThI apanI ijata bacAne ka lie usane banavA lI hogI; isa prakAra jaba hamane usa para vizvAsa nahIM kiyA to usa usaMka mAyaMka bheja diyA; kucha dinoM bAda patA calA ki yahA~ se aMjanA apane pIhara gaI thI; kintu mAtA-pitA ne bhI usa para sa nikAla diyA / aba patA nahIM, isa samaya vaha kahA~ hai ?" kamAra :- "kahIM / bhI ho mA ! meM Aja hI isI samaya use khojana ke lie nikala rahA hU~ aura pratijJA karatA hU~ ki jaba taka use khoja nahIM lagA, ghara nahIM lauTa~gA / " pavanajaya kamAra aMjanA kI khoja meM nikala gaye / sabase pahale ve apanI sasurAla ke nagara meM gaye aura vahA~ kI sImA para basane vAle nAgarikoM se pUchA ki sAla bhara pahala garbhavatI aMjanA yahA~ se calI gaI thI- akalI; so yAda karaka batAiye ki vaha kisa dizA meM gaI ? phira nAgarikoM ke dvArA pradarzita dizA meM ve cala par3e / aneka durladhya pahAr3a, nadiyA aura per3o se bhare ghora jaMgaloM kI khAka chAnate rahe; parantu aMjanA kA kahIM patA nahIM calA / 107 For Private And Personal Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Akhira saba aura se nirAza hokara unhoMne aba yaha mAna liyA ki zAyada jaMgala ke hiMsaka pazu use khA gaye hoMge / apanI priyatamA kI durdazA aura mRtyu ke lie ve svayaM ko doSI mAnakara usakA prAyazcita karanA cAhate the / isake lie ve agnicittA sulagAkara usameM kUda kara apane prANoM kI Ahuti denA hI cAhate haiM ki usI samaya pratisUrya vahA~ Akara unakA hAtha pakar3a lete haiM aura sAre kuzala-samAcAra unheM sunAte haiM / phira apane sAtha vimAna meM baiThAkara pavanaMjaya ko aMjanA aura hanumAna se milAte haiM / kucha dinoM bAda tInoM ko vimAna meM hI biThA kara unakI rAjadhAnI meM chor3a Ate haiM / sarvatra harSollAsa chA jAtA hai / isa kathA se yaha zikSA lenI cAhiye ki saMkaToM meM hama vyAkula na hoM / saMkaTa ke kAraNa apane pUrvajanma ke karmo ko soce / 108 For Private And Personal Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir madana rekhA mahAmuni maNicUr3a ne apane jJAnacakSu se jAna liyA kI vidyAdhara maNiprabha jisa mahilA ko sAtha lekara yahA~ darzanArtha AyA hai, vaha mahAsatI madana rekhA hai jisane ghora jaMgala meM prasUti ke bAda apanI sAr3I ke eka hisse ko phAr3a kara usakI jholI meM navajAta zizu ko liTA diyA thA aura jholI ko eka per3a kI zAkhA se bA~dhakara svayaM snAna ke lie sarovara taTa para pahu~cI thI / snAna ke bAda sAr3I pahana kara jyoM hI yaha lauTa rahI thI ki sahasA eka madonmata hAthI ne sU~Da meM uThA kara ise apanI pUrI zakti se AkAza meM uchAla diyA thA / usI samaya isa vidyAdhara ne apane vimAna meM jhelakara isake prANa bacAye; kintu isake anupama saundarya para yaha isa samaya Asakta hai aura yahA~ se jAne ke bAda apane rAjamahala meM le jAkara ise rAnI banAne kI soca rahA hai / phira kyA thA ? mahAmuni ne vairAgyavardhaka upadeza kI aisI dhArA bahAI ki vidyAdhara maNiprabha kI kAmavAsanA zAnta ho gaI / maNiprabha madanarekhA ko bahina kI najara se dekhane lagA / itanA hI nahIM, munirAja se usane parastrIgamana kI pratyAkhyAna le liyA pravacana samApta hone ke bAda cAra jJAna ke dhAraka mahAmuni maNicUr3a se madana rekhA ne apane navajAta zizu kA vRtAnta pUchA / munirAja ne kahA :- "mithilA nareza mahArAja padyaratha apane ghor3e para savAra hokara udhara se nikale / navajAta zizu ko jholI meM liTAkara jAnevAlI mA~ kahI AsapAsa hI hogI / aisA socakara unhoMne khUba talAza kii| kintu jaba mA~ kA patA nahIM lagA to use uThAkara ve apane rAjamahala meM le gaye / mahArAja niHsantAna the / unhoMne ghoSita kara diyA ki rAnI ko guptagarbha thA, jisane pichalI rAta janma liyA hai| sArI mithilA meM putrajanmotsava isa samaya manAyA jA rahA hai / namirAja usakA nAma rakkhA gayA hai aura vaha bar3e prema se rAjamahala meM pala rahA hai / vaha bahuta hI puNyazAlI jIva hai / " - carama - zarIrI hai / I yaha sunakara madanarekhA bahuta santuSTa huii| usI samaya eka mahAtejasvI deva vahA~ AyA / usane pahale madanarekhA ko praNAma kiyA aura phira mahAmuni ko / darzakoM ke mana meM sahasA yaha zaMkA huI ki Agantuka deva ne pahale eka zrAvikA ko vandana kyoM kiyA ? binA pUche hI mahAmuni ne isa zaMkA ko jAnakara kahA : "bhavyAtmAo ! For Private And Personal Use Only 109 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Apaka mana meM jo zaMkA uTha rahI hai, usakA samAdhAna tabhI hogA, jaba Apa isa Agantuka deva ke pUrvabhava kA vRttAnta sana leMge / yahI deva pUrvabhava meM isa satI pativratA mahilA kA pati yugavAha thA / mAlava prAnta ka sudarzana nagara ke rAjA maNiratha kA yaha choTA bhAI thA / maNiratha isa satI ke saundarya para Asakta ho gayA thA | yugabAhu ko milana meM bAdhaka mAna kara maNiratha ne eka dina viSabujhI talavAra se usa para prahAra kara diyA / yugabAhu mUrchita hokara jamIna para lUDhaka gayA / maNiratha ghabarAkara vahA~ se bhAga nikalA / yugabAhu ka aMgarakSakoM ne usakA pIchA kiyA; parantu vaha pakar3a r3A na jA sakA / madanarakhA ne dakhA ki yagabAha ka prANa aba kacha hI miniToM ke mehamAna haiM, taba isake mastaka ko goda meM rakha kara ucita upacAra dvArA pahale mUrchA dUra kI aura phira gati sudhArane ka lie dhArmika upadeza diyA - anitya bhAvanA, azaraNa bhAvanA ekatva bhAvanA kI dhArA bahA kara patideva ko bhAvanA ko nirmala banA diyA / phalasvarUpa deha chor3ane ke bAda ise devagati meM aisA divyarUpa aura aTUTa vaibhava prApta huA / yadi maNiratha ke prati pratIkAra kI bhAvanA se krodha kI avasthA meM isakA prANAnta hotA to yaha avazya naraka meM jAtA ! devagati meM utpanna hote hI isane jAna liyA ki naraka se bacAkara, svarga meM bhajanevAlI paramApakArINI, madanarekhA isa samaya yahA~ hai; ata: pratyupakAra ke rUpa meM kacha sevA sahAyatA karanI cAhiye / apanI hArdika kRtajJatA kA paricaya dene ka hI lie isa deva ne pahale madanarekhA ko vandana kiyA thA / yaha isa isa samaya patnI nahIM, kintu dharmopadezikA guruNI mAnatA hai / " phira zrotAoM meM se eka ne pUchA :- "maNiratha kA kyA hAla huA ?" mahAmuni :- maNiratha pakar3e jAne ke bhaya se jaMgala meM paidala hI bhAgA jA rahA thaa| dhIre-dhIre a~dherA haA / a~dhare meM eka kAle sA~pa para usakA pA~va par3a gayA / usane maNiratha ke pA~va meM Dasa liyA / isate hI usake sAre zarIra meM jahara phaila gayA / maNiratha kA jIva mara kara pAMcavIM naraka meM utpanna huA hai aura apane pApoM kA kaphala bhoga rahA hai / " phira eka anya zrotA ne pUchA :- "jaba maNiratha aura yagavAha donoM para gaye- taba sudarzana nagara kA isa samaya rAjA kauna hai ?" maNicUDa :- "yugabAhu kA baDA putra cndrysh| vahI isa samaya rAjasiMhAsana para AsIna hokara kuzalatApUrvaka usa nagara kI prajA kA pAlana kara rahA eka jijJAsa ne pUchA :- "mahAsatI madanarekhA ko jaMgala meM kisane bhejA ?" 110 For Private And Personal Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir maNicar3a :- bAha kI antyeSTi ke bAda mahAsatI ko virakti ho gii| parantu yaha garbhavatI thI / putra ko janma dekara usakA pAlana-poSaNa karanA apanA prathama kartavya mAnatI thI / yaha pati kI mRtyu ke bAda pApI maNiratha jeTha adhika satA sakatA thA; ata: bhavana kI apekSA vana meM nivAsa karanA hI isa zreyaskara lagA / phalasvarUpa yaha capacApa jaMgala meM jA phNcii| vahIM isakI prasUti huI / prasUti ke bAda bacce ko jholI meM liTAkara yaha sarovara meM syAna karane gaI / srAna karaka vasA dhAraNa karane ke bAda eka bana gaja ne ise sUMDa se uThAkara AsamAna meM uchAla diyA / usI samaya vidyAdhara maNirAma ne isaka zarIra ko vimAna meM jhela liyA thaa| phira madanarekhA ke Agraha ro vimAna ko apane anta:pura meM le jAne se pahale isake dvArA yahA~ lAyA gayA, jisase ye donoM darzana- vandana kA lAbha uThA skeN|" isa vRttAnta ko suna kara zrotA apane-apane gharoM ko cale gaye / deva ne satI se anurodha kiyA ki mujhe kisI bhI taraha kI sevA kA avasara diyA jAya satI ne kahA ki meM pravrajyA lenA cAhatI hU~; ata: Apa mujhaM sAcI savratAjI ka samIpa le caliye / deva vimAna meM biThAkara sAdhvI suvratAjI ka nikaTa satI madanarekhA ko le gayA / madanarekhA ne unheM vandana karaka unase paMca mahAvrata grahaNa kara liya / isa prakAra sAdhvI jIvana aMgIkAra karane ke bAda sAzvI suvatAjI ke sAtha grAmAnugrAma vicaraNa karatI huI vaha tapasyA ke dvArA karmanirjarA karane lgii| pIsa-paccAsa varSa bItane para mahArAja padmaratha bhI mirAja ko siMhAsana sauMpakara AtmakalyANa kI sAdhanA meM laga gaye / isa prakAra mahArAja nami mithilA ka nareza bana gaya / eka dina vizAlakarNa nAmaka unakA priya hAthI madonmatta hokara bhAga nikalA / mArga meM Ane vAle aneka vRkSo ko sUMDa se ukhAr3a kara AsamAna meM uchAlatA huA vizAlakarNa mAlavadeza kI sImA para jA pahu~cA / vahA~ gAMvoM meM Udhama macAne lagA / garIboM kI jhopar3iyoM ko girAne lagA / usakI bhayaMkara ciMghAr3a se strI- puruSa-vRddha bAlaka sabhI thara thara kA~pane laga / yaha sthiti dekhakara gA~voM ke sarapaMca sudarzana nagara ke rAjamahala meM paha~ca aura mahArAja candrayaza se prArthanA karane lage ki ve usa hAthI se prajA kI rakSA kareM / mahArAja candrayaza ne tatkAla gajavidyA meM kuzala kucha sainikoM ko bheja diyA / senika mAlavadeza kI sImA para jA kara vizAla karNa ko pakar3a lAye aura mahArAja candrayaza ka AdezAnusAra use gajazAlA meM bA~dha For Private And Personal Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. diyA / yahA~ bhI apane guNoM ke kAraNa mahArAja candrayaza kA vaha premapAtra bana gayA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir udhara se jyoM hI namirAja ko jJAta huA, tyoM hI unhoMne rAjadUta ke sAtha yaha sandeza sudarzana nagara meM bhijavAyA ki vizAlakarNa hamArA hai; use zIghra hameM sauMpa deM athavA yuddha ke lie taiyAra raheM / sacce kSatriya yuddha kI dhamakiyoM se nahIM Darate / candrayaza ne cunautI svIkAra kara lI / yuddhakSetra meM donoM ora se senAe~ A DaTIM / 112 madanarekhA ko jaba mAlUma huA ki eka hAthI ke pIche ghora yuddha do sahodara bhAiyoM meM chir3ane vAlA hai, taba vaha tatkAla eka anya sAdhvI ko sAtha lekara yuddhakSetra meM pahu~cI / donoM ko eka dUsare kA paricaya kraayaa| isase vaira prema meM badala gyaa| donoM bhAiyoM kA bharatamilApa dekha kara sabakI A~kha harSAzruoM se bhIga gii| donoM senAe~ mahAsatI madanarekhA kI jayajayakAra karake apanI-apanI rAjadhAniyoM ko lauTa gii| mahAsatI madanarekhA kI kRpA se Aja binA yuddha kiye hI donoM rAjAoM kI vijaya ho gaI thI ! For Private And Personal Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mayaNAsundarI umayinI nareza prajApAla ne bharI sabhA meM apanI donoM patriyoM se eka prazna kiyA :- "sukha pitA se milatA hai yA puNya se ?" eka putrI surasundarI ne kahA :- "pitA se" dUsarI mainAsundarI ne kahA .- "paNya se / " prasanna pitA ne surasundarI kA vivAha zaMkhapuranaraza aridamana se kara diyA; kintu mayaNAsandarI ke uttara se aprasanna hokara usakA vivAha ubara gaNA nAmaka eka koDhI se kiyA / / navapada kI vidhipUrvaka ArAdhanA se koDha miTane ke bAda dharmasthAna se rAjamahala kI ora jAte samaya mA~ kamalaprabhA ka darzana hae / zrIpAla ne caraNa chakara kahA :- "mayaNA ! yaha tumhArI sAsa hai / praNAma karo / " mayaNA praNAma karake bahuta khuza huii| tInoM rAjamahala meM gaye / prajApAla ne kamalaprabhA kA svAgata kiyA aura pUchane para apanA pichalA vRttAnta isa prakAra sunAyA :- "he rAjan ! meM campAnareza siMharatha kI rAnI huuN| zrIpAla merA putrA hai / jaba yaha pA~ca varSa kA thA taba isaka pitA cala base / rAjya har3apane ke lie isake kAkA ajitasena ise jAna se mAra DAlanA cAhate hai- esI bhanaka par3ate hI maiM isake prANa bacAne ka lie ise lekara jaMgala meM bhAga gaI / vahA~ sAta sau koDhiyoM ke eka dala ko dekhA / zrIpAla ko surakSA ke lie maiMne dala ke sAtha bheja diyA aura meM koDha ke ilAja kI davA ha~Dhana cala par3I / varSoM bAda Aja akasmAt ise apanI saha dhamiNI ka sAtha dekhA aura ina donoM ke anurodha se rAjamahala meM calI aaii| rAjA ne rAjamahala ke eka sundara kakSa meM tInoM ko ThaharAyA / ve sAnanda rahane lage / eka dina zrIpAla ne nagara meM paryaTana karate samaya kisI prajAjana ko yaha kahate hue sunA ki ye prajApAla ke jamAI haiM / yaha bAta cubha gaI; kyoM ki nItikAroM ne kahA hai : .. uttamAH svaguNaiH khyAtAH, madhyamAstu piturguNaiH / adhamAH pAtulaiH khyAtAH, zvazurairadhamAdhamAH || (uttama apane guNoM se vikhyAta hote hai; madhyama pitA ke guNoM se, nIca mAmA ke gaNoM se aura nIcatama vyakti sasura ke nAma se jAne jAte haiM) 113 For Private And Personal Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org phala yaha huA ki apane guNoM se khyAti arjita karane ke lie bAraha varSa ATha dina ke bAda nizcita rUpase lauTa Ane kA vacana mAtA aura patnI ko dekara zrIpAlajI cala par3e / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vacana ke hI anusAra eka varSa aura sAta dina kI avadhi pUrI hone para rAta ko guptarUpa se rAjamahala meM pahu~cakara zrIpAla apanI mAtA aura mainA ko nagarI se bAhara le gaye / vahA~ apane Dere para le jAkara unhoMne apanA saMpUrNa vRttAnta saMkSepa meM donoM ko isa prakAra sunAyA : " jaMgala meM bhramaNa karate hue, eka vidyAdhara kI vidyAsiddhi maM sahAyaka banane ke kAraNa prasanna hokara mujhe usane do vidyAe~ sikhA dI- jalatAriNI aura zastratAriNI / Age bar3hane para eka yogI ko merI upasthiti se svarNasiddhi meM sahAyatA mila gaI / usane bhI atyanta Agraha ke sAtha mujhe thor3AsA svarNa bheMTa kiyA / vahA~ se calakara bhar3auca nagara ke bAhara eka udyAna meM vizrAma karane baiThA to mujhe nIMda A gii| logoM kA zoragula sunakara maiMne A~kha khAlI to apane ko sainikoM se ghirA paayaa| pUchane para patA calA ki dhavala seTha ke aTake hue pA~ca sau jahAjoM ko calAne ke lie ve merI bali denA cAhate haiM / maiMne seThajI ke pAsa pahu~ca kara kahA ki kisI puruSa kI hatyA se na kabhI koI jahAja calA hai aura na calegA / yaha eka bhayaMkara andhavizvAsa hai / maiM binA hatyA kiye hI Apake sAre jahAja calA sakatA hU~ / phira navapada kA smaraNa karate hue maiMne eka-eka jahAja ko chuA ki vaha tatkAla cala pdd'aa| seThajI ke sAtha jahAja meM dUra-dUra taka paryaTana kA avasara milegA aisA socakara sau svarNa mudrAe~ pratimAsa ke kirAye para jahAja meM maiMne sthAna le liyA / isa prakAra merI sAmudrI yAtrA prAraMbha huI / barbaradeza meM pahu~ce / vahA~ mahasUla na cukAne para aparAdha meM dhavalaseTha pakar3A gayA / seThajI ko nItikAroM kA yaha vAkya yAda A gayA "sarvanAze samutpanne ardha tyajati paNDitaH / / " ( sarvanAza ke avasara para jo Adhe kA tyAga kara detA hai, vaha paMDita hai ) -: bole " zrIpAlajI ! kRpA karake mujhe chur3A lIjiye / mAla se bharI huI AdhI jahAjeM maiM Apako bheMTa kara dU~gA / " maiMne zastranivAriNI vidyA kA upayoga karake yuddha meM mahAkAla kI 114 For Private And Personal Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir senA para vijaya prApta kI aura seThajI ko mukta karAyA / mahAkAla ne madanasanA nAmaka apanI kanyA se merA vivAha kara diyaa| bidAI ke samaya eka nartakI aura satamaMjilI eka jahAja bheMTa kI / seThajI se bhI DhAI sau jahAjeM mila gaI / eka dina seThajI kirAyA mA~gane Aye to unaka hisAba se jitanA hotA thA, usase dasa gunA kirAyA maiMne de diyA / usaka bAda to binA mA~gai hI pratimAsa dasa-dasa gunA kirAyA unheM detA rahA / ___mArga meM ratnadIpa AyA / vahA~ ratnasaMcaya nagara ke rAjA kanakaketu ke jinamAndira ka baMda daravAje mujha se khula gae~, prasanna hokara rAjA ne rAjakumArI ratnamaMjuSA se merA vivAha kara diyA / vahA~ bhI kara corI ke aparAdha meM pakaDa gaya saThajI ko mana chaDAyA / kucha dinoM bAda vahA~ se vidA hokara Age bar3ha / saMThajI socane lage ki yadi kisI taraha se ve mujhe samudra meM Dubo deM to DhAI sau jahAjoM para phirasa adhikAra mila jAya / sAtha hI satamaMjilA jahAja aura donoM sandarIyA~ bhI prApta ho jAya~ / apane kuvicAra ko zIdhra hI unhoMne kAryarUpa meM pariNata kiyA / sUtalI kA kaccA macAna banavAkara mujhe usa para biThA diyA aura phira mitroM kI sahAyatA se rassI kaTavAkara mujhe samudra meM girA diyaa| jalatAriNI vidyA ke bala para meM kaMkama deza jA pahu~cA / vahA~ ThANA nagarI ke rAjA vasapAla ne rAjapatrI gaNamAlA se merA vivAha kara diyA / meM vahA~ sAnanda rahane lagA / kucha dinoM bAda seThajI bhI vahA~ Aye / mujhe sakuzala dekhakara cauNk| eka lAkha rupayoM ke puraskAra kA pralobhana dekara bhA~Do kI eka maMDalI ko teyAra kiyA, jisase vaha mujhe rAjA kI najaroM se girAne kA prayAsa kara / maMDalI ko abhinaya meM saphalatA milI / rAjA ne mujhe bhA~r3oM kA riztedAra samajhA; parantu zIdhra hI unakA yaha bhrama miTa gayA; kyoMki jhUTha ka pA~va nahIM hota / mere kahane para jaba satamaMjile jahAja kI talAzI lI gaI tA madanasenA aura ratnamaMjUSA-ina donoM ne mere pakSa meM gavAhI dI / rAjA ne kruddha hokara seThajI ko pakar3a liyA; kintu mere kahane se chor3a diyA / yahI nahIM, unakA Atithya satkAra bhI kiyA / meM tInoM rAniyoM ke sAtha rAjamahala meM sAnanda rahane lagA / hAlacAla pUchane para eka dina madanasenA ne batAyA ki seThajI ke hRdaya meM kAma, krodha aura lobha- ina tIna bhUtoM kA nivAsa hai / hama donoM anAtha abalAoM kA zIlabhaMga karane ke lie ve hAtha meM talavAra lekara hamAre jahAja meM rAta ko milane Aye / navapada kA smaraNa karaka hama samudra meM kUdane hI vAlI thIM ki sahasA siMhavAhinI cakravarI davI prakaTa haI / seThajI ne kSamA mA~gI aura palAyana kara gaye / 115 For Private And Personal Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devI ne eka-eka puSpamAlA donoM ko dI aura kahA ki ina mAlAoM ka prabhAva se zIlarakSA hogI aura AzvAsana diyA ki eka mAsa kI avadhi meM patideva se milApa ho jAyagA / devI adRzya ho gii| phira kucha dinoM bAda kAmajvara prabala hone para seThajI nArI kA veSa pahina kara milane Aye; parantu puSpahAra ke prabhAva se hama puruSarUpa meM dikhAI dIM / seThajI Darakara bhAga gaye / phira isa dvIpa meM Ane para Apake darzana hue| maiMne bhI apanA vRttAnta unheM sunAyA / prAtaHkAla uThane para patA calA ki seThajI svayaM apanI hI talavAra se kaTe par3e haiN| merI hatyA karane ke lie naMgI talavAra lekara ve rassI ke sahAre divAra para car3hane kA prayAsa kara rahe the; parantu talavAra hAtha se chUTa gaI aura rassI TUTane se ve apanI hI talavAra para gira kara kaTa maMra / unakI antyaSTi ke bAda kauzAmbInagara meM sandeza bheja kara dhavalaseTha ke putra navalaseTha ko vahA~ bulavAyA aura unheM samasta pA~ca sau jahAjeM sauMpakara bidA kiyA / kucha dinoM bAda sunane meM AyA ki kisI rAjA kI kanyA gaNasundarI ne pratijJA kI hai ki jo saMgItajJa mujha se acchI vINA bajAyegA, usI saM meM vivAha karU~gI / kutUhalavaza kubar3e kI AkRti meM meM vahA~ jA phuNcaa| vINA bajAne kI kalA se saba ko mugdha kara diyA / kanyA ne varamAlA mere gale meM DAla dI / logoM kA sandeha miTAne ke lie meM asalI rUpa meM prakaTa huA / rAjA ne dhUma dhAma se vivAha kara diyA / phira kaMcanapura ke svayaMvara meM jAkara rAjA vajrasena kI kanyA tilokasandarI se vivAha kiyaa| vahIM kisI Agantuka se sunA ki dalapata zahara ke rAjA dharApAla kI kanyA zRMgAra sundarI aura usakI paMDitA, vicakSaNA, nipuNA, dakSA aura praguNA ina pA~ca sakhiyoM ne pratijJA kI hai ki svayaMvara sabhA meM jo hamArI samasyAoM kI pUrti karegA, usI yuvaka se hama vivAha kareMgI / maiM gayA aura abhISTa samasyApUrti ke dvArA saba ko santuSTa karake una cha hoM se vivAha kara liyA usake bAda rAdhAvedha ke dvArA santuSTa hokara kolAgapura nareza purandarane apanI putrI jayasundarI se merA vivAha kara diyaa| phira mujhe Apa dono kI yAda AI; isalie Age na bar3hakara lauTa AyA / mArga meM sapAzranagara ke rAjA mahAsena kI rAjakumArI tilakasundarI sarpa daMza se mUrchita ho gaI thI / navapada kA smaraNa karake use mUrchA se mukta kiyA to rAjA ne mera sAtha usakA vivAha kara diyA / isa prakAra yaha vizAla senA, Rddhi samuddhi aura ye samasta paliyA~ ApakI prathama putravadhU mayaNAsundarI se prApta navapada-bhakti kA hI suphala hai / " bAta hI bAta meM rAta bIta gii| rAjA prajApAla ne abhinandana ke sAtha sabako nagara meM praveza kraayaa| kucha dinoM bAda zrIpAlajI ne kAkA aridamana se apanA rAjya punaH prApta kara liyA / 116 For Private And Personal Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUkti-khaNDa For Private And Personal Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir suvicAra * agni se svarNa zuddhi ke tapasyA se Atmazuddhi hotI hai| * dUdha ThaMDA ho tabhI khaTAI se dahI banatA hai; usI prakAra dimAga zAnta ho tabhI cintana se samasyAoM kA samAdhAna milatA hai / prema vaha "mAsTara" hai, jisase kisI bhI AtmA kA tAlA khula sakatA icchA kA abhAva hI saMyama hai, jo ucca dhArmika jIvana kI prArambhika AvazyakatA hai| jisa hRdaya meM kSamA hotI hai, usI meM paramAtmA nivAsa karate haiM / * cehare ke rUpa ko darpaNa batAtA hai to AtmA ka rUpa ko Agama / * mAtA-pitA tIrtha ke samAna haiM; isalie jo mAtA-pitA ke prati vaphAdAra he, vahI prabhu ke prati vaphAdAra ho sakatA hai / vikAsa ka sAtha jJAna kA prakAza Ane para pUrNatA kA vaha patha dikhegA, jisarI paramAtma pada prApta ho sake / svaya ko svayaM DhU~Dhane para vikAsa hogA / prabhu kI vANI para zraddhA ho, pratIti ho, ci ho tabhI sparza (AcaraNa) hogA / sana hue suvicAroM ko meMhadI kI taraha goTata rahane (manana karata rahane) para berAgya kA raMga gaharAyegA aura duHkha luma hotA jAyagA / jIvana kA artha (prayAjana yA dhyaya) samajha meM A jAya tA mUrchA calA jaay| loga kahate haiM- "mahArAja ! mAlA phirAte samaya mana bhaTakA hai" kintu koI esA nahIM kahatA ki-"noToM para hAtha phirAta samaya (noTa ginata samaya) mana bhaTakatA hai / " cintana kI gaharAI meM utarane se vItarAgatA sahaja prApta ho sakatI hai| bhautika vijJAna vizvavinAzaka hai, kintu AdhyAtmika vijJAna vizvavikAsaka * jIvana kA pratyeka pala mRtyu kI dizA meM le jA rahA hai / * bAhara se itanA sArA dila-dimAga meM bhara diyA gayA hai ki vahA~ aura For Private And Personal Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kucha (AtmajJAna) bharA hI nahIM jA sakatA arthAt svayaM hI svayaM ko khojane kI manaH kAmanA utpanna nahIM kI jA sakatI / * siddhAntoM kA saba se vizvasanIya mitra paramAtmA hai aura sabase bar3A daHkha hai-asantoSa / * jJAna aura kriyA ye donoM jIvanaratha ke ve pahiye haiM, jo paramapada taka gahu~cA sakate haiM / vANI kA vivaka aura vyavahAra kI zuddhi jIvanavikAsa ke lie Avazyaka hai / kisI kI prazaMsA karanA ho to pA~ca miniTa meM jIbha ruka jAtI hai; parantu yadi nindA karanA ho to binA ruke jIbha ghaMTo calatI rahatI he- jarA bhI nahIM thakatI ! samyagdarzana, samyagajJAna aura samyak cAritra kI pratIka akSata kI tIna hariyo para eka sau ATha akSatoM se ardhacandrAkAra siddhazilA banAI jAtI hai, jo paMcaparamaSTi ke eka sau ATha guNoM kI smArikA hai / azabha vicAroM ko nirvAsita kara zubha vicAroM ko praveza dene se jIvana santulita rahatA hai / Aja sarvatra jisa anupAta meM pudgaloM (rupayoM) kA unmUlyana huA hai, usI anupAta meM mAnavatA kA avamUlyana ho gayA hai / ajJAna se kAyaratA, kAyaratA se bhaya aura bhaya se duHkha hotA hai / bhAvI jIvana kI bhavyatA vartamAna jIvana kI bhavyatA para nirbhara hai| hRdaya kI gaharAI meM jyoM-jyoM utarate jAya~ga, tyoM-tyoM AtmA kA vAstavika nirmala svarUpa dikhAI dene lagegA sudeva, suguru aura sadharma se yadi mokSa jaisA sarvottama pada mila sakatA hai to phira saMsAra meM kyA nahIM mila sakatA ? nAka zvAsocchavAsa ke lie milA hai; usakI kSaNika tRpti ke lie puSpoM ke prANa lenA anucita hai / Trena ke Dibbe meM jaba koI nayA yAtrI ghusatA hai to pahale loga usakA virodha karate haiM; kintu bAda meM usase mitratA kara lete haiM ! kyA yaha mitrAtA pahale nahIM kI jA sakatI ? saccI aura mIThI bolI se, dayA-dAna se saMyama (indriyoM ke aura mana ka nigraha) se tathA sajanoM kA sanmAna karane se koI bhI vyakti prasannatA pA sakatA hai / 119 For Private And Personal Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra * * * * * * * * * * www.kobatirth.org "" " aham ko "arham " banAne ke lie Avazyaka hai- paramAtmA kA nirantara dhyAna / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zuddhi aura saralatA se hI aisI yogyatA prApta hotI hai, jisase AkRSTa hokara muktiramaNI jIva ko varamAlA pahinAtI hai / jJAna aura anubhava kA abhAva hI jIva ko icchAoM kA gulAma banAtA hai / jJAna se jo indriyA~ AtmA ko mokSa dilA sakatI haiM, viSayAsakti se ve hI naraka bhI dilA sakatI hai 120 hajAroM nadiyoM ke milane para bhI samudra nahIM bharatA; usI prakAra hajAroM icchAe~ pUrNa karane para bhI mana nahIM bharatA / jaise jaise AtmA guNasthAnoM para caDhatI jAtI hai, vaise hI moharAja kA jora bar3hatA jAtA hai aura anukUla pralobhana use AkarSita karane ke lie uTha khar3e hote haiM / madanarekhA ne maNiratha ko samajhAyA khAte !" :-- "ziSTa kabhI ucchiSTa nahIM AyuSya alpa hai, mRtyu kA ThikAnA nahIM; ataH kala kA kAma Aja aura Aja kA kAma abhI ( isI samaya ) kara lenA hI samajhadArI hai yadi isa bhava kI bhavyatA ( mAnavajIvana kI mahattA ) samajha meM nahIM AI to AtmA ko divyatA kaise prApta hogI ? sAdharmika vAtsalya se tyAga aura prema kI bhAvanA pRSTa hotI hai / jagat ke lie artha aura kAma haiM, kintu jIvana ke lie dharma aura mokSa haiM / jinavANI hRdaya ko usI prakAra svaccha karatI hai, jisa prakAra vastroM ko sAbuna yA bartanoM ko rAkha athavA imalI / 'yadi jIvana kA lakSya nirdhArita na ho to saMkaTa ke samaya vaha ThAna (sthAna) chor3a detA hai, dAma (dhana) kho baiThatA hai aura hAma (himmata ) hAra jAtA hai / dUdha sthira ho tabhI dahI jamatA hai; usI prakAra mana sthira ho tabhI usameM vidyA jamatI hai / jJAna ke binA dhArmika kriyAe~ nIrasa (zuSka ) hotI haiM / thake hue ko leTanA par3atA hai - bar3abar3AnevAle ko mauna rahanA par3atA hai ! isase siddha hotA hai ki zakti kA ugama zAnti hai, tUphAna nahIM / For Private And Personal Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAnamAnubhayo yobhAra mereghaTajJAna zrIaruNodaphAunDezana SHREE ARUODAYA FOUNDATION ARNEDABAD. DOLAN, BANGALORERNADIAS For Private And Personal Use Only