Book Title: Padarth Prakash 19 Sanskrit Niyamavali
Author(s): Vijayhemchandrasuri
Publisher: Sanghvi Ambalal Ratanchand Jain Dharmik Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032802/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padArtha prakAza (bhAga 19) saMskRta niyamAvalI parama pUjya samatAsAgara paMnyAsapravara zrI padmavijayajI mahArAjA. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padArtha prakAza bhAga 19 ( saMskRta niyamAvalI saMkalanakAra parama pUjya siddhAMtamahodadhi AcAryadeva zrImadvijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna parama pUjya nyAyavizArada AcAryadeva zrImadvijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna parama pUjya samatAsAgara paMnyAsapravara zrIpadmavijayajI mahArAjA saMpAdaka parama pUjya samatAsAgara paMnyAsapravara zrIpadmavijayajI mahArAjAnA ziSyaratna parama pUjya vairAgyadezanAda AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjA vIra saM. 2540 vi.saM. 2070 I. san 2014 prakAzaka saMghavI aMbAlAla ratanacaMda jaina dhArmika TrasTa sthApaka - zrAddhavaryA mULIbena aMbAlAla zAha Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (prAptisthAna) pI.e. zAha kvelarsa 110, hIrApannA, hAjIalI, muMbaI-400016 phona : 2352 2378, 23para1108 dilIpa rAjendrakumAra zAha 4, naMdita epArTamenTa, bhagavAna nagarano Tekaro, pAlaDI, amadAvAda-380007 phona : 26670189 bAbubhAI saremalajI beDAvAlA hIrA jaina sosAyaTI, siddhAcala baMgalojha, sAbaramatI, amadAvAda-380 005 mo. 9426585974 caMdrakAMtabhAI esa. saMghavI da bI, azokA kompalekSa, pahelA garanALA pAse, pATaNa-384265, (u.gu.) phona : 02766-231603 DaoN. prakAzabhAI pI. gAlA bI 6, sarvodaya sosAyaTI, sAMghANI esTeTa, ela.bI.esa. mArga, ghATakopara, muMbaI-400086 phona : 25005837, mo. 9820595049 akSayabhAI je. zAha 506, padma epArTamenTa, jaina maMdiranI sAme, sarvodayanagara, muluMDa (pa.), muMbaI-4OOO8). phona : 25674780, mo. 9594555575 prathama AvRtti 0 nakala : 500 * mUlya rU. 100/TAipaseTiMga : virati propheksa, amadAvAda, mo. 85305 20699 mudraka : parama grAphiksa, muluMDa, muMbaI, mo. 9222244223 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 divya vaMdanA parama pUjya siddhAMtamahodadhi AcAryadeva zrImadvijaya premasUrIzvarajI mahArAjA, parama pUjya vardhamAnataponidhi AcAryadeva zrImadvijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA parama pUjya samatAsAgara panyAsapravara zrI padmavijayajI gaNivarya A pUjayonA caraNomAM anaMtazaH vaMdanA zubhAziSa parama pUjya siddhAMtadivAkara gacchAdhipati AcAryadeva zrImadvijaya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA ane parama pUjya vairAgyadezanAdakSa AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAnI amadRSTi sadA amArI upara varasatI raho.. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upakArI upakAra tamAro kadIya na visarIe amArA kuTuMbamAMthI dIkSita thayela pa.pU. vairAgyadezanAdakSa AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjA rAjA pU. pravartinI zrI vaMsataprabhAzrIjI mahArAja pU.sAdhvIjI zrI svayaMprabhAzrIjI mahArAja pU. sAdhvIjI zrI divyayazAzrIjI mahArAja A pUjyonA caraNomAM bhAvabharI vaMdanA Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( prakAzakIya) 'padArtha prakAza bhAga 19 - saMskRta niyamAvalI' prakAzita karatAM ame Aje atyaMta AnaMda anubhavIe chIe. A pustakamAM saMskRta bhASA zIkhavA mATenA niyamonuM saMkalana karavAmAM AvyuM che. parama pUjaya karmasAhityaniSNAta AcAryadeva zrImadvijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna parama pUjya vardhamAnataponidhi AcAryadeva zrImadvijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna parama pUjaya samatAsAgara paMnyAsapravara zrI padmavijayajI mahArAjAe A saMkalana karela che. pUjyazrIe A pustakamAM viziSTa zailIthI saMskRtanA niyamonuM evuM suMdara saMkalana karyuM che ke saMskRta bhASAnuM adhyayana khUba ja sahelu thaI jAya che. A pustakanuM saMpAdana pUjayazrInA ziSyaratna parama pUjaya vairAgyadezanAdakSa gurudeva AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAe karela che. A banne gurubhagavaMtonA caraNomAM ame kRtajJatApUrvaka vaMdana karIe chIe. A pustakanuM suMdara ane jhaDapI TAIpaseTIMga karanAra viratigrAphikasavALA akhilezabhAI mizrAjIne, suMdara mudraNakArya karanAra paramagrAphikasavALA jIgarabhAIne ane AkarSaka TAITala taiyAra karanAra malTIgrAphikasavALA mukezabhAIne paNa A avasare dhanyavAda ApIe chIe. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pustakanA abhyAsa dvArA sahu koI saMskRta bhASA zIkhIne zAstronuM avagAhana kare e ja zubhecchA. lI. saMghavI aMbAlAla ratanacaMda jaina dhArmika TrasTa TrasTIo (1) tArAcaMda aMbAlAla zAha (2) dharaNendra aMbAlAla zAha (3) puMDarIka aMbAlAla zAha (4) mukeza baMsIlAla zAha (5) upendra tArAcaMda zAha Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gIrvANabhASAnI garimA eka bhAIe jamaNA hAthanA aMgUThA ane AMgaLI vacce eka nAno paththara pakaDyo. te paththara te bhAIne jovAmAM koI vighna karato nahoto. te bhAI te paththarane dhIre dhIre potAnI AMkha pAse lAvyA ane AMkhanI sAme paththara rAkhIne UbhA rahyA. have temane barAbara dekhAtuM nathI. paththara dUra hato tyAre barAbara dekhAtuM hatuM. paththara AMkha sAme AvatAM dekhAtuM baMdha thaI gayuM. vAta A che - AMkha eTale daSTi, paththara eTale bhrama, bhrama vinAnI daSTithI sAcuM jJAna thAya che. bhramavALI dRSTithI viparIta jJAna thAya che. vastune ApaNe kevI dRSTithI joIe chIe e mahattvanI vAta che. daSTimAMthI bhrama dUra thaze to sAcuM jJAna thaze. A bhramane dUra karavA zAstrono abhyAsa jarUrI che. zAstrAbhyAsa mATe bhASAnuM jJAna jarUrI che. ApaNA zAstro prAkRta-saMskRta bhASAmAM racAyA che. A bhASAonA jJAna vinA zAstrAbhyAsa zakya nathI. cAvI vinA tALu khUlatuM nathI. badhA tALAone kholI zake tene "mAsTara kI' kahevAya che. zAstronA tALAne kholavA saMskRta bhASAnuM jJAna cAvI samAna che. saMskRta bhASAnuM jJAna e badhA zAstrorUpI tALAne kholavA mATe "mAsTara kI" samAna che. "mAsTara kI' thI badhA tALA khUlI jAya che. saMskRta bhASAnA jJAnathI badhA zAstro samajI zakAya che. moTA nagaramAM pravezanAra zuM jovuM ane zuM na jovuM ? enI muMjhavaNamAM paDI jAya che. paNa je vyakti te nagaramAM paddhatisara phare che te badhu joI zake che. saMskRtabhASAne "gIrvANabhASA' kahI che, eTale ke te devonI bhASA che. temAM niyamo ghaNA che. tethI te agharI avazya che. paNa jo teno paddhatisara abhyAsa karAya to te sahelAIthI bhaNI zakAya evI che. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRtanA niyamo saMbaMdhI aneka pustako prakAzita thayA che. chatAM A niyamAvalInuM pUjya gurudevazrIe saMkalana karyuM che te saMkSepamAM, saraLa rIte ane saMpUrNapaNe saMskRtabhASAnuM jJAna thAya e mATe. pUjaya gurudevazrIe A pustakamAM gaNitanA dAkhalAnI jema saMskRtanA niyamo samajAvyA che. pUjya gurudevazrIe taiyAra karela saMskRtanA niyamonI noTo vaDe Aja sudhI ghaNA puNyAtmAoe saMskRtabhASAnuM jJAna meLavyuM che. AgaLa paNa aneka bhAgyazALIo A noTonA AdhAre saMskRtabhASAnuM sAMgopAMga jJAna zIdhra pAme e hetuthI A noTonuM saMpAdana karyuM che. A saMpAdanamAM mukhya AdhAra pUjaya gurudevazrInI noTono che. jarUra paDe anya pustakono paNa upayoga karyo che. A pustakanA mAdhyame saMskRta bhASAno Dara bhAgI jaze ane saraLatAthI saMskRta bhASAmAM praveza thaI zakaze. saMskRta bhASAnA aneka graMtho Aje vidyamAna che je gRhastho paNa bhaNI zake che. Ama A pustaka saMyamIo ane gRhastho badhA mATe upayogI che. A pustakanA abhyAsa dvArA saMskRtabhASAnuM jJAna pAmI aneka AtmAo zAstrasamudramAM DUbakI lagAve e ja zubhAbhilASA. - parama pUjaya paramagurudeva siddhAMtamahodadhi AcAryadeva zrImadvijaya premasUrIzvarajI mahArAjA, parama pUjaya pragurudeva nyAyavizArada AcAryadeva zrImadvijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA ane parama pUjaya gurudeva samatAsAgara paMnyAsapravara zrIpadmavijayajI mahArAjA - A traNe gurudevonI anarAdhAra kRpAvarSAnA baLe ja A pustakanuM saMpAdana thayuM che. te gurudevanA caraNomAM anaMtazaH vaMdanA. A pustakamAM kaMI paNa kSati rahI gaI hoya to tenI kSamA yAcuM chuM ane bahuzruta vidvAnone te sudhAravA vinaMti karuM chuM. surendranagara - parama pUjya samatAsAgara vi.saM. 2069, Aso suda 5, paM. padmavijayajI mahArAjano budhavAra, tA. 9-10-13 caraNakiMkara AcAryavijayahemacandrasUri Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa.pU. vairAgyadezanAdakSa AcArya bhagavaMta zrImadvijaya hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA dvArA likhita-saMpAdita-saMkalita-prerita graMthonI sUci gujarAtI sAhitya (1) padArthaprakAza bhAga-1 (jIvavicAra-navatattvano padArthasaMgraha tathA gAthA-zabdArtha) (2) padArthaprakAza bhAga-2 (daMDaka-ladhusaMgrahaNIno padArthasaMgraha tathA gAthA-zabdArtha) (3) padArthaprakAza bhAga-3 (1lA, rajA karmagraMthano padArthasaMgraha tathA gAthA-zabdArtha) (4) padArthaprakAza bhAga-4 (3jA, 4thA karmagraMthano padArthasaMgraha tathA gAthA-zabdArtha) (5) padArthaprakAza bhAga-5 (traNa bhASyano padArthasaMgraha tathA gAthA zabdArtha) padArthaprakAza bhAga-6 (pAMcamA karmagraMthano padArthasaMgraha tathA gAthA-zabdArtha) (7) padArthaprakAza bhAga-7 (chaThThA karmagraMthano padArthasaMgraha tathA gAthA zabdArtha) (8) padArthaprakAza bhAga-8 (bRhatsaMgrahaNino padArthasaMgraha tathA gAthA zabdArtha) (9) padArthaprakAza bhAga-9 (bRhaetrasamAsa ane laghukSetrasamAsano padArthasaMgraha tathA gAthA-zabdArtha) (10) padArthaprakAza bhAga-10 (karmaprakRti baMdhanakaraNano padArthasaMgraha tathA gAthA-zabdArtha) Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 (11) padArthaprakAza bhAga-11 (karmaprakRti saMkramakaraNa, udvartanAkaraNa, apavartanAkaraNano padArthasaMgraha tathA gAthA-zabdArtha) (12) padArthaprakAza bhAga-12 (karmaprakRti udIraNAkaraNa, upazamanA karaNa, nidhattikaraNa, nikAcanAkaraNano padArthasaMgraha tathA gAthA zabdArtha) (13) padArthaprakAza bhAga-13 (karmaprakRti udAdhikAra tathA sattA dhikArano padArthasaMgraha tathA gAthA-zabdArtha) (14) padArthaprakAza bhAga-14 (zrIzullakabhavAvaliprakaraNa, zrIsiddha daMDikAstava, zrIyonistava ane zrIlokanAlidvArniMzikAno padArtha saMgraha tathA mULagAthA-avacUri) (15) padArthaprakAza bhAga-15 (zrIkAyasthitistotra, zrIlaghualpa bahutva, zrIdehasthitistava, zrIkAlasapratikAprakaraNa, zrIvicArapaMcAzikA, zrIpudgalaparAvartastotra, zrIaMgulasattarI, zrIsama varaNastavano padArthasaMgraha tathA mULagAthA-avacUri) (16) padArthaprakAza bhAga-16 (zrItattvArthAdhigamasUtrano padArthasaMgraha tathA gAthA-zabdArtha) (17) padArthaprakAza bhAga-17 (zrIzrAvakavratabhaMga prakaraNa ane zrIgAMgeya bhaMga prakaraNano padArthasaMgraha tathA mULagAthA-avacUri) (18) padArthaprakAza bhAga-18 (zrIsiddhaprAbhRta ane zrIsiddhapaMcAzikAno padArthasaMgraha tathA mULagAthA-TIkA-avacUri) - (19) padArthaprakAza bhAga-19 (saMskRta niyamAvalI) (20) muktinuM maMgaladvAra (catu zaraNasvIkAra, duSkRtagaha, sukRtAnumodanAno saMgraha) (21) zrI sImaMdharasvAmInI ArAdhanA (mahimavarNana-bhaktigIto vagere) Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 (22) cAturmAsika ane jIvananA niyamo (23) vIza viharamAna jina sacitra (24) vIza viharamAna jina pUjA (25) baMdhanathI mukti tarapha (bAravrata tathA bhava-AlocanA viSayaka samajaNa) (26) namaskAra mahAmaMtra mahimA tathA jApa noMdha (27) paMcasUtra (sUtra 17) sAnuvAda (28) tattvArtha uSA (le. pU. A. zrI bhuvanabhAnusUri ma.sA.) (29) sAttvikatAno teja sitAro (pU.paM. padmavijayajI ma.nuM jIvanacaritra) (30) premaprabhA bhAga-1 (pU.A. premasUri ma.nA guNAnuvAda) (31) premaprabhA bhAga-2 (vividha viSayonA 160 zloko sAnuvAda) (32) premaprabhA bhAga-3 (brahmacarya samAdhi aMge zAstrIya zloko-vAkyo sAnuvAda) (33) sAdhutAno ujAsa (le.pU.paM. padmavijayajI ma.) (premaprabhA bhAga-4) (34) vairAgyazataka, indriyaparAjayazataka, siMdUraprakaraNa, gautamakulaka - sAnuvAda (le.pU.A. jayaghoSasUri ma.sA.) (premaprabhA bhAga-2) (35) guru dIvo, guru devatA (premaprabhA bhAga-6) (36) prabhu ! tuja vacana ati bhaluM (premaprabhA bhAga-3) (37) samAdhi sAra (premaprabhA bhAga-8) (38) prabhu ! tuja vacana ati bhaluM bhAga-2 (premaprabhA bhAga-9) (39) kAma subhaTa gayo hArI (premaprabhA bhAga-10) (40-41) gurunI zIkhaDI, amRtanI velaDI bhAga-1, 2 (premaprabhA bhAga 11, 12). Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 ra (42) paramaprArthanA (arihaMta vaMdanAvalI, ratnAkara paccIzI, AtmaniMdA dvAtrizikA Adi stutiono saMgraha) (43) bhaktimAM bhIMjANA (le.paM. padmavijayajI gaNivarya) (vIravijayajI ma. kRta snAtra pUjAnuM gujarAtImAM vivecana) (44) AdIzvara alabelo re (saM.pU. gaNi kalyANabodhivijayajI) (zatruMjaya | tIrthanA caityavaMdano-stutio-stavanono saMgraha) (45) upadhAnatapavidhi (46) ratnakukSI mAtA pAhiNI (47) satI-sonala (48) nemidezanA (49) naraka duHkha vedanA bhArI (50) paMcasUtranuM parizIlana (51) pUrvajonI apUrva sAdhanA (mULa) (para) pUrvajonI apUrva sAdhanA (sAnuvAda) (53) adhyAtmayogI (A. kalApUrNasUrijInuM saMkSipta jIvanadarzana) (54) citkAra (55) manonuzAsana (pa6) bhAve bhajo arihaMtane (57) lakSmI-sarasvatI saMvAda (58-60) arihaMtanI vANI haiye samANI bhAga-1, 2, 3 (61-64) rasathALa bhAga-1, 2, 3, 4 (65) samatAsAgara (pU.paM. padmavijayajI ma.nA. guNAnuvAda) (66) prabhu darisaNa sukha saMpadA (67) zuddhi (bhava-AlocanA) Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 (68) RSabha jinarAja muja Aja dina atibhalo (69) jayavIyarAya (70) pratikAra (71) tIrtha-tIrthapati (72) vedanA-saMvedanA aMgrejI sAhitya (9) A Shining Star of Spirituality (sAttvikatAno teja sitArono anuvAda) (2) Padartha Prakash Part-1 (jIvavicAra-navatattva) (3) Pahini-A Gem-womb Mother (ratnakukSI mAtA pAhiNIno anuvAda) saMskRta sAhitya (1) samatAsIraritam (paM. padmavijayajI ma.nuM jIvana caritra) uparokta pustakomAMthI koIpaNa pustakanI pUjaya sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtone tathA zrAvaka-zrAvikAone jarUra hoya to amane jANa karazo. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 pAnA naM. 1-4 pa-7 8-10 11-13 14-15 16-17 18-ra3 | na ja je 4 4 i che : huM 4 ra ra ra ra ra ka 24-28 viSayAnukrama viSaya varNavicAra 10 gaNa ane 10 kALa kriyApadanA sAmAnya niyamo upasarga svarasaMdhi visargasaMdhi vyaMjana saMdhi | sAta vibhakti vibhaktinA niyamo 10. | vAkyaracanA | karmaNi prayoga ane bhAve prayoga kRdanta 13. | sati saptamI 14. | vyaMjanAMta nAmonA niyamo 15. sarvanAma 16. | pahelA, cothA, chaThThA ane dazamA gaNanA | dhAtuomAM aniyamitapaNuM bIjA, trIjA, pAMcamA, sAtamA, AThamA ane navamA gaNanA dhAtuo mATe gaNakAryaviziSTa kALanA pratyayo 29-34 35 36 -41 42-para 54-60 61-62 63-67 ? Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 pAnA naM. 72-79 80 81-84 85-98 99 kra. | viSaya 18. cha gaNanA sAmAnya niyamo, apavAdo 19. | pAMcamA ane AThamAM gaNanA niyamo | navamA gaNanA niyamo bIjA gaNanA niyamo sAtamA gaNanA niyamo | trIjA gaNanA niyamo | seTu, aniTu ane ver dhAtuonI vyavasthA gaNakAryarahita cAra kALanA pratyayo | gaNakAryarahita kALanA sAmAnya niyamo thastana bhaviSyakALanA niyamo | sAmAnya bhaviSyakALa ane kriyAtipasyarthanA | niyamo | AzIrvAdArthanA niyamo | parokSa bhUtakALanA niyamo adyatana bhUtakALanA niyamo gaNakAryarahita kALamAM karmaNi ane bhAve | preraka saMkhyAvAcaka zabdo saMkhyApUraka zabdo 36. | 'vAra" artha ane "eTaluM artha | adhikatAdarzaka ane zreSThatAdarzaka pratyayo 100-105 106 107 108-109 110-121 122-1pa1 15-153 154-161 162-167 168-17) 171-172 173-176 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 pAnA naM. 177 178 | viSaya 38. | svAmitvadarzaka pratyayo 39. | 'nA jevuM' evo artha batAvavA mATenA pratyayo 40. | fSya pratyaya (abhUtatadbhAva) | icchAdarzaka (sanatta) 42. dhAtusAdhita zabdo (kRdanto) | nAmanA aniyamita rUpo | samAsa 45. | taddhita prakaraNa | nAmadhAtu 47. (yaDanta ane yaklabatta 179 180-186 187-194 195-210 211-260 261-267 268-27) 271-276 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNavicAra samatAsAgara panyAsapravara zrIpAvijayajI mahArAja saMkalita | saMskRta niyamAvalI | varNavicAra kula varga = 47 svara = 14 anusvAra - dA.ta. zrI vyaMjana = 33 visarga - dA.ta. : (1) svara 14 - hasva svara -:- 1, rU, 3 treta, nR dIrgha svara - 9 :- , , , 2, 7, , , go, sau (2) sabhyakSara - 4 - , , mo, gau (3) vyaMjana 33 varga ! sparzavyaMjana ra5 | aMtaHstha 4 ke | uSmAkSarI mahAprANa ke vargIyavyaMjana ra5 | ardhasvara 4 | 3 s kiMThya | ja, 6, 2, 6, huM | tAlavya | , chuM, , , n | m | zuM | mUrdhanya | Tu , , , | dinta | tu, , 6, ? / s okya | , , m m | nyU (4) aghoSa vyaMjana - 13:- dareka varganA pahelA be vyaMjana ane uSmAkSara te aghoSa vyaMjana che. , , jU, chuM. `r | hr | kr lhr Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNavicAra T, l, t, th, pa, pha, z, e, s (5) ghoSa vyaMjana - 20 - aghoSa vyaMjana sivAyanA vyaMjana te ghoSa vyaMjana g, gha, G j, jha, J, D, Dha, Na, da, dh, n, b, bha, m, ya, ra, la, v, ha (6) anunAsika vyaMjana - 5 - dareka vargano pAMcamo vyaMjana te anunAsika vyaM4na che. G J, Na, n, m (7) 24 vyaMjana :- anunAsika ane aMtaHstha sivAyanA vyaMjana te 24 vyaM4na che. ka, kha, ga, gh, ca, ch, ja, jh, T, Th, D, da, pa, pha, ba, bha, z, Sa, s, h Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNavicAra (8) 20 vyaMjana - anunAsika sivAyanA vargIya vyaMjana te 20 vyaMjana che. che, ravuM, , , vuM, chuM, gu, , T, Tha, D, da, ka ja p, ph, b, bh (9) joDAkSara ke saMyukta vyaMjanadA.ta. kSa = + + + ma ddha = + dhu+ = jJa = n + n + a 3 = 6 + m + tra = 1 + + dya = s + + mA 6 = s + + dR = + 6+ yu + e (bolavAmAM saraLatA rahe eTalA mATe joDAkSarane aMte 5 umerela che.) (10) guNa-vRddhi - * | svara | | 3, 4 | R, 2 | tuM, | guNa | | U | mo | bas | banna vRddhi | A | gau mAm | kAn (11) prakRti eTale mULazabda. te be prakAranI che - nAma ane dhAtu. mULazabdane je varNa ke varSono samUha lAgIne navo zabda bane te varNa ke varNonA samUhane pratyaya kahevAya che. pratyaya be prakAranA che - nAmanA pratyaya ane dhAtunA pratyaya. (12) vastune jaNAvanAra mULazabda = nAma. dA.ta. paTa | (13) kriyAne jaNAvanAra mULazabda = dhAtu. dA.ta. jam | (14) nAmane lAgato pratyaya te nAmano pratyaya. dA.ta. m | (15) dhAtune lAgato pratyaya te dhAtuno pratyaya. dA.ta. ti | Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNavicAra (16) mULazabdane pratyaya lagADIne vAkyamAM vaparAto zabda = rU5. te be prakAranA che -- nAmanuM rUpa ane dhAtunuM rUpa. nAma + nAmanA pratyaya = nAmanuM rUpa. dA.ta. nina + = ninaH | dhAtu + dhAtunA pratyaya = dhAtunuM rUpa. dA.ta. par + 4 + ta = parvatA (17) dhAtu + gaNanI nizAnI = aMga. dA.ta. van + = vana ! (18) aMga + kALanA pratyaya = rUpa. dA.ta. vana + si = vartAsi | -+ + sA vidyA yA vimuktaye / mukti mATe thAya te ja (sAcI) vidyA. vidyAdhanaM sarvadhanapradhAnam / sarvadhanamAM vidyA-dhana pradhAna che. vidyA gurUNAM guruH| vidyA gurunI paNa guru che. + niraktapAvo reze, paraMDoDapi kumAyate | je dezamAM jhADa na hoya tyAM eraMDo paNa vRkSarAja gaNAya che. svadeze pUjyate rAjA, vidvAn sarvatra pUjyate / rAjA potAnA dezamAM pUjAya che, vidvAn sarvatra pUjAya che. + sampattau ca vipattau ca, mahatAmekarUpatA / saMpattimAM ane vipattimAM mahApuruSo eka rUpa ja rahe che, vikRtine pAmatA nathI. zreyAn sa dezo no yatra zrUyante durjanoktayaH / te deza sAro jyAM durjananA vacano saMbhaLAtAM nathI. + Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 gaNa ane 10 kALa 10 gaNa ane 10 kALa (1) 10 gaNa ane temanI nizAnI - dhAtuo 10 gaNamAM vibhAjita che. eka sarakhA dhAtuono samudAya te gaNa. 10 gaNanI nizAnIo A pramANa che - gaNa |1lo rajo, 3jo | 4tho pamo | daskro 7mo mo 9mo 10mo nizAnI | | - |dvi- 2 | | | | | | 3 | kti aya nI, (2) kriyApadanA 10 kALa - dhAtu parathI thatA kriyApado 10 kALamAM thAya che. te A pramANe - (1) vartamAnakALa - te eka ja che. (ii) bhaviSyakALa - te be prakAre che - zvastana bhaviSyakALa ane sAmAnya bhaviSyakALa. (ii) bhUtakALa - te traNa prakAre che - hyastana bhUtakALa, adyatana bhUtakALa ane parokSa bhUtakALa. (iv) arthakALa - te cAra prakAre che - AjJArtha, vidhyartha, kriyAtipasyartha ane AzIrvAdArtha. Ama 10 kALa thayA - 1) vartamAnakALa 2) zcastana bhaviSyakALa 3) sAmAnya bhaviSyakALa 4) hyastana bhUtakALa 5) adyatana bhUtakALa 6) parokSa bhUtakALa 7) AjJArtha 8) vidhyartha 9) kriyAtipasyartha 10) AzIrvAdArtha (3) saMskRtanI pahelI bukamAM AvatA gaNa - 1lI, 4tho, 6ThTho ane 10mo. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 10 gaNa ane 10 kALa saMskRtanI pahelI bukamAM AvatA 4 kALa :- vartamAnakALa, hyastana bhUtakALa, AjJArtha ane vidhyartha. A cAra kALane gaNakAryaviziSTa kALa kahevAya che. zeSa che kALa e gaNakAryarahita kALa che. gaNanI nizAnI lAgavAthI dhAtumAM thatA pheraphAro te gaNakArya. cAra kALomAM gaNakArya thAya che. tethI temane gaNakAryaviziSTa kALa kahevAya che. bAkInA kALomAM gaNakArya thatuM nathI. tethI temane gaNakAryarahita kALa kahevAya che. gaNakAryarahita kALonI vyAkhyAo AgaLa karI che. pahelA, cothA, chaThTho ane dazamA gaNanA dhAtuo mATe 4 kALanA pratyayo - A pratyayo be prakAranA che - parasmapadanA ane AtmanepadanA. te A pramANe che - (4) bahu vacana mas ja | kALa | B | 7 | | ja kra. | kALa | puruSa parasmapadanA pratyayo | AtmapadanA pratyayo dvivacana bahu | eka | dvivacana vacana | vacana vacana 1. vartamAna- pahelo vas | bIjo | si | tham | thI | tha | se | trIjo | ta | tam | ta | te | So | M | | H | mahi bhUtakALa bIjo thAs ithAm dhvam trIjo itAm anta pahelo | mAni jAva | mana | Q | mAvahai | mAnadai bIjo 0 tam ithAm dhvam trIjo | tu | tAm | anta | tAm | rUtam | bannIm | pahelo | phaMyam | phuva | ma | ya | vadi | ahi bIjo chuM. | tam | phuta | phuthAra | cAthAm | phudhdhanuM trIjo $ta | phutAma | yuH | phUta rUMcAtAma | na | T tAm | anuM. 4 | vidhyartha Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 gaNa ane 10 kALa (5) parokSa bhUtakALa ane adyatana bhUtakALa sivAyanA bhUtakALanI kriyA batAvavA mATe hyastana bhUtakALanA rUpo vaparAya che. dA.ta. tavarSeDaduM rAkhanAramaccham gayA varSe huM amadAvAda gayo hato. (6) AjJA karavAnA arthamAM AjJArthanA rUpo vaparAya che. dA.ta. vaM cha I tuM jA. (7) (i) mukhya pharamAna, saMbhava, AjJA, prArthanA, icchA, AzA vagere batAvavA vidhyarthanA rUpo vaparAya che. dA.ta. dharmamAret | dharma karavo joIe. (i) jemAM eka vAkya bIjA vAkya para AdhAra rAkhatuM hoya ane hetu ke zarata batAvatuM hoya tevA kriyAtipajyarthanA sAMketika vAkayo sivAyanA sAMketika vAkyomAM vidhyarthanA rUpo vaparAya che. dA.ta. Hi sa viSamadAt tahiM priyeta | jo te jhera khAya to marI jAya. keTalAka dhAtuo parasvaipadI che, keTalAka dhAtuo AtmapadI che ane keTalAka dhAtuo ubhayapadI che. paramaipadI dhAtuone parasmapadanA pratyayo lAge che. AtmapadI dhAtuone AtmapadanA pratyaya lAge che. ubhayapadI dhAtuone parasmapada ane Atmapada bannenA pratyayo lAge + api vipuSA yu, na purU pUrvAmitratA | vidvAnanI sAthe spardhA paNa sArI, paraMtu mUrkhanI sAthe mitratA sArI nathI. + divadAya gAyatte candrakuma: | caMdanavRkSo potAnA dehanI zItaLatA mATe utpanna thatA nathI. (ta parane zItaLatA ApavA mATe ja Uge che.) Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyApadanA sAmAnya niyamo kriyApadanA sAmAnya niyamo (1) 1lA gaNanI nizAnI ma ane 10mA gaNanI nizAnI vaye vikAraka che, eTale ke te lAgatA dhAtumAM pheraphAra thAya che. dA.ta. vudha + ma + ma = vAMdhAma ! huM bodha pAmuM chuM. pur + a + ma = voramAM huM corI karuM chuM. (2) 6 ke lU thI zarU thatA pratyayanI pahelA no thAya che. dA.ta. vata + ma = tAmi ! huM cAluM chuM. (3) aMtya << no visarga thAya che. dA.ta. vastra + vat = vatAva: ame be cAlIe chIe. ma thI zarU thatA pratyayanI pUrve 3 no lopa thAya che. dA.ta. vatta + agni = ventiA teo cAle che. (i) hyastana bhUtakALamAM vyaMjanathI zarU thatA dhAtunI AdimAM 1 umerAya dA.ta. 4 + ta + am = 3 vetan ! huM cAlyo. upasargavALA dhAtumAM upasarganI pachI ane dhAtunI AdimAM 1 umerAya dA.ta. meva + 4 + $ + kam = avAjIm ! huM samajayo. (5) (i) hyastana bhUtakALamAM svarathI zarU thatA dhAtumAM Adya svaranI vRddhi thAya che. dA.ta. rRkSa + 3 = kSe meM joyuM. (6) (i) 1lA gaNanI nizAnI na lAgatA dhAtunA aMtya koIpaNa svarano guNa thAya che. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyApadanA sAmAnya niyamo dA.ta. nI + 4 + fma = ne + 4 + ma = naryuM + + ma = nam + ga + ma = nayAmi ! huM laI jAuM chuM. (6) (ii) 1lA gaNanI nizAnI lAgatA dhAtunA upAMtya hrasva svarano guNa thAya che. dA.ta. vadhu + 4 + f = vadhu + 4 + fma = vadhu + + fma = vopAni ! huM bodha pAmuM chuM. (7) (i) 10mA gaNanI nizAnI vaya lagatA dhAtunA aMtya svaranI vRddhi thAya dA.ta. 3 + a + f = TrAn + a + ma = TArayA + mi = TrAthami ! huM phADuM chuM. (7) (ii) 10mA gaNanI nizAnI maya lAgatA dhAtunA upAMtya ma nI vRddhi thAya che. dA.ta. tad + a + fma = tA + a + ma = tADayA + mi = tADayAma ! huM mAruM chuM. (7) (iii) 10mA gaNanI nizAnI gaya lAgatA dhAtunA upAMtya hRsva svarano guNa thAya che. ghoSathami ! huM ghoSaNA karuM chuM. apavAda - 10mA gaNanI nizAnI gaya lAgatA , 1, ra, pratha, mRduM, mR[ ane bIjA keTalAka dhAtuonA svaramAM pheraphAra thato nathI. dA.ta. k + a + ta = kathati te kahe che. (8) mRgu e 10mA gaNano AtmapadI dhAtu che. te sivAyanA 10mA gaNanA dhAtuo prAyaH ubhayapadI che. (9) kathA gaNanI nizAnI ca avikAraka che, eTale ke te lAgatA dhAtumAM pheraphAra thato nathI. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | kriyApadanA sAmAnya niyamo dA.ta. nam + 4 + ta = nazyati | te nAza pAme che. apavAda (i) 4thA gaNanI nizAnI ya lAgatA zo, to, so, che dhAtuono to lopAya che. dA.ta. so + 4 + ta = ti | te nAza pAme che. apavAda (i) 4thA gaNanI nizAnI ya lAgatA za, zrama, kSama, jha, va7|, ma, pramu, tam, tam, mA + vam ane uSThat dhAtuono upAMtya svara dIrgha thAya dA.ta. zam + 4 + ti = zAn + 4 + ta = zAsthati ! te zAMta thAya (10) daDhA gaNanI nizAnI e avikAraka che, eTale ke te lAgatA dhAtumAM pheraphAra thato nathI. dA.ta. vRn + 4 + ta = sRti | te sarjana kare che. apavAda (i) 6DhA gaNanI nizAnI e lAgatA , vi, vid, sivuM, mu, tum, nim dhAtuomAM upAMtye anunAsika mukAya che. dA.ta. r[ + + ti = sun + 4 + ti = sutpati ! te jhuMTavI le che. apavAda (ii) chaThThA gaNanA 8-kArAnta dhAtuomAM 28 no ri thAya che. gaNanI nizAnI e lAgatA ra nuM riy thAya. dA.ta. 5 + + te = pri + 3 + te = prin + 3 + te = priya | te mare che. (11) koI paNa dhAtune AjJArthanA bIjo puruSa ekavacana ane trIjo puruSa ekavacanamAM vikalpa tAt pratyaya lagADI rUpo thAya che. tAt pratyaya avikAraka che. dA.ta. + + tAt = chatAt | tuM jA, te jAya. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasarga upasarga pra vagere upasargo dhAtunI pahelA lAge che. teo dhAtunA arthamAM pheraphAra kare che. tethI temane upasarga kahevAya che. dhAtune upasarga lAgatA nIce pramANe pheraphAra thAya che - (1) dhAtuno artha badalAI jAya che. dA.ta. mam cchita te jAya che. + am - vichita ! te jANe che. (2) dhAtuno artha na badalAya. dA.ta. vim - viti | te praveze che. pra + vizu - praviti | te praveze che. (3) dhAtunA arthamAM vadhAro thAya che. dA.ta. rRkSa phaMkSata ! te juve che. nir + {E> nirIkSate . te bArIkAIthI juve che. (4) dhAtuno artha viparIta thAya. dA.ta. m - gucchati te jAya che. mA + m - kAchiti che te Ave che. (5) dhAtunuM pada badalAI jAya che. dA.ta. (i) sam, ava, pra + Daa AtmapadI bane che. tiSThati aa te sthira rahe che. sattawte . te sthira rahe che. matako te sthira rahe che. pratikate . te prasthAna kare che. (ii) mA + meM AtmanepadI bane che. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 2 upasarga sthiti te cAle che. kAmate I te AkramaNa kare che. (ii) vi + fja Atmapada bane che. nati aa te jIte che. vinayate I te jIte che. (iv) vi, nA, pari, 35 + ram parasmapadI bane che. ramate . te rame che. viratA te aTake che. bAramati aa te maryAdAmAM rame che. parimiti . te cAre bAju rame che. 35ramati aa te aTake che. (6) kyAreka dhAtuno artha badalAtA akarmaka dhAtu sakarmaka bane che ane sakarmaka dhAtu akarmaka bane che. upasargo, tenA artho ane udAharaNo - (1) pra - AgaLa, prayAti - te AgaLa jAya che. (2) mati - hada bahAra, titi - te hada bahAra pagaluM bhare che, te ullaMghana kare che. (3) ma >> tarapha, pAse, macchati - te tarapha jAya che ke pAse jAya che. (4) dha - upara, chati- te upara jAya che, eTale ke te meLave che, te jANe che. (5) kanu jhapAchaLa, sarakhu, jevuM, anumati - te anusare che. Apa --dUra, bapachati-te dUra jAya che. (7) sarva - nIce, dUra, avatarati-te nIce jAya che, te Utare che. (8) mAM ) hada ke maryAdAnA arthamAM, UlaTApaNAnA arthamAM, "sudhInA arthamAM, kAchati-te Ave che, mArohati - te amuka UMcAI sudhI vadhe che, caDe che. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasarga 13. (9) 35 - pAse, saheja ochuM, najIkanuM, 35/jIta - te pAse jAya che. (10) 3t UMce, upara, vizeSa, 3 chata - te upara jAya che. (11) parI - UlaTApaNAnA arthamAM, sAmA, UlaTuM, parabate - te hAre che. (12) sam - sAthe, ekaThA, saphajIte - te sAthe jAya che, maLe che. (13) nim - nIkaLavuM, nijhAmati - te nIkaLe che. (14) nim - nIkaLavuM, niti - te nIkaLe che. (15) ni - aMdara, nIce, niSIti- te nIce bese che. (16) vi - nahi, juduM, dUra, vizeSa karIne, vijJaSyati - te judo paDe che. (17) pari - saMpUrNa, cAre bAjuthI, parityajJati - te badhuM choDe che. (18) prati - 'pAchuM' arthamAM, sAmuM, UlaTuM, pratimAte - te sAmuM kahe che, javAba de che. (19) - sAru, sumAte - te sAruM bole che. (20) kun - kharAba, tuSyintayati - te kharAba vicAre che. (21) tun mRkharAba, sumafSate - te kharAba bole che. + prArabdha vottamanA ja parityantiA uttama puruSo AraMbheluM kArya tyajatA nathI. + kAraritAnAM tu vasudhaiva kuTum | udAracaritravALA puruSone mana samagra pRthvI kuTuMba samAna che. paropakAraH puNyAya, pApAya parapIDanam / paropakAra puNya mATe thAya che, parapIDana pApa mATe thAya che. + Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 svarasaMdhi svarasaMdhi (2) (1) a A + a A = A thAya. 68.d. dhana + AzA = dhanAzA / dhananI AzA a A + svArtha i, u, R, la = pAnA sva2no ge| thAya, athAt mazaH e, o, ara, al thAya. a A + i I = e, a A + u U = o, a A + R R = ar, a A + lR 3 la = al ..ta. dhana + Iza = dhaneza / dhanano svAmI mahA + udadhi = mahodadhi / moTo samudra. mahA + RSi = maharSi / bhoTa! *Si... mahA + lakAra = mahalkAra / bhoTo lu 12. (3) a A + e : ai = ai thAya. ___El.d. sA + eva = saiva / tI 4. jJAna + aizvarya = jJAnezvarya / zAnana maizvarya. (4) a A + o au = au thAya. .ta. snigdha + odana = snigdhaudana / sne (ghI) vANa mald. dAna + aucitya = dAnaucitya / hAna bhane bhauyitya. (5) svArtha i, u, R, la + sAtIya svArtha sva2 = hAIsvaraH thAya. El.d. dhenu + ucita = dhenUcita / ||yne athita. kavi + Iza = kavIza / vimono svAmI. pitR + RjutA = pitRjutA / pitAnI s2||taa. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarasaMdhi 15 (6) hrasva ke dIrgha rU, 3, zra, nR + vijAtIya svara = hasva ke dIrgha rU, 3, jha, tR no anukrame , va, n thAya + vijAtIya svara. dA.ta. ati + 3U = matyu | guru + AjJA = gurvAsA | mAtR + aAjJA = mAtrAjJA nR + kAra = nAra | (7) , che, mo, gau + koIpaNa svara = U, che, go, gau no anukrame , gAya, vuiM, vuiM thAya + koIpaNa svara. mayu, gAya, evuM, gAvuM nA yu, vuM, no vikalpa lopa thAya, lopa thayA pachI saMdhi na thAya. dA.ta. gau + satvatataH = 31Ivutvata:, zvA satvatataH | be ghoDA UchaLe che. tarksa + DhuM = tasmAvivuM takSma tenI mATe A. (8) nAma ke kriyApadanA dvivacanane aMte rUM, 3 ke A + ra = saMdhi na thAya. dA.ta. harI + baTata: = harI ta: | be hari phare che. (9) hrasva ke dIrgha , , 3, 4, nR + 8 = vikalpa saMdhi thAya. saMdhi na thAya tyAre pUrvano dIrgha svara hrasva thAya. dA.ta. mahA + RSi = ma, mada RSi / moTA RSi. (10) 1padAte 9 mo + ma = ma no avagraha (Da) thAya. eTale ke te pUrvanA ke o mAM DUbI jAya che, te lakhAto ke bolAto nathI, tenA sthAne avagraha cihna (5) mukAya che. dA.ta. ye + asatyam = veDasatyam | jeo asatya. (11) nI ke an + koIpaNa svara = saMdhi na thAya. dA.ta. gamI + ma = 31mI DamarI: A devo. 1. jene aMte vibhakti lAgI hoya te pada kahevAya. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 6 visargasaMdhi visargasaMdhi | (1) : + ma ke ghoSa = visargano 3 thAya. te pUrvanA 5 mAM maLI jatA go thAya. dA.ta. nara: + gati = narota ! manuSya bhaTake che. ama: + chati = samo chata / rAma jAya che. (2) : + ga sivAyano koIpaNa svara = visargano lopa thAya. lopa thayA pachI saMdhi na thAya. dA.ta. rAma: + rUMkSata = rAma kSate . rAma juve che. (3) kAH + svara ke ghoSa = visargano lopa thAya. lopa thayA pachI saMdhi na thAya. dA.ta. nana: + mAchinta = jhanA mAntiA loko Ave che. banA: + ta = nanA necchatA loko jAya che. (4) ma, mA sivAyanA svaro pachI visarga + svara ke ghoSa = visargano ? thAya. dA.ta. kaviH + kAchati = virAma chatA kavi Ave che. kaviH + chati = viskRti | kavi jAya che. (5) visarga + - -DhuM, tu-= visargano anukrame , 6 r thAya. dA.ta. rAma: + varati = rAmazarati aa rAma cAle che. rAma: + rIte = amachIte | rAma jAya che. rAma: + tarati = rAmataratA rAma tare che. (6) visarga + , 6, k = visargano vikalpa anukrame , 6, jU thAya. dA.ta. : + ta = ramazAsthati, sama: zAsthati rAma zAMta thAya che. 1. visarga = : Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ visargasaMdhi 17 rAmaH + SaNNavatiH = rAmaSSaNNavatiH, rAmaH SaNNavatiH / 2|m channa. rAmaH + sarati = rAmassarati, rAmaH sarati / rAma sa2 che. (7) visarga + z, S, s + aghoSa = visano vipe lo5 thAya. ..ta. zirobhiH + stRNAti = zirobhi stRNAti, zirobhisstRNAti, zirobhiH stRNAti / mastI va Dha3 che. (8) saH, eSaH + a sivAyano 1 = visAno so5 thAya. 4..ta. sa: + Agacchati = sa Agacchati / te Ave che. eSaH + Agacchati = eSa Agacchati / 2mA Ave che. saH + gacchati = sa gacchati / te 14 che. eSaH + gacchati = eSa gacchati / 21 // 14 che. (8) bhoH + 212 ghoSa = visano lo5 thAya. ..ta. bhoH + arjuna = bho arjuna / marchana ! bhoH + bhavyAH = bho bhavyAH / he bhavya (r)yo ! + AkRtirguNAn kathayati / AkRti guNone kahe che. kSamA vIrasya bhUSaNam / kSamA e vIranuM bhUSaNa che. yato dharmastato jayaH / jayAM dharma che tyAM jAya che. santoSaH paramaM sukham / saMtoSa e zreSTha sukha che. + + Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaMjana saMdhi | vyaMjana saMdhi | (1) 20 vyaMjana + aghoSa = svavargano pahelo vyaMjana + aghoSa. dA.ta. tad + sat = tatsat ! te vidyamAna. (2) 20 vyaMjana + svara ke ghoSa = svavargano trIjo vyaMjana + svara ke ghoSa. dA.ta. vanAt + mAjIta = vanAvAcchati aa te vanamAMthI Ave che. vainAt + Tcchati = vanacchita aa te vanamAMthI jAya che. apavAda-20 vyaMjana + svara (pratyayano pahelo akSara) = svara vyaMjanamAM bhaLI jAya. dA.ta. chat + ar = chata: I janArAone. (3) 20 vyaMjana + anunAsika = vikalpa svavargano anunAsika + anunAsika. dA.ta. prAmAn + naSTa: = prAmAsiSTha:, prImAI: I gAmamAMthI bhAgelo. 20 vyaMjana + anunAsika (pratyayano pahelo akSara) = svavargano anunAsika + anunAsika. dA.ta. vin + ma = vinmaya | jJAnamaya. (5) 20 vyaMjana + 6 = Tu nA sthAne vikalpa pUrvanA vyaMjananA vargano cotho vyaMjana mukAya. dA.ta. 3d + rAti = uddhati, hRti ! te uddhAra kare che. 20 vyaMjana + zuM + svara, aMtaHstha ke anunAsika = zU no vikalpa chuM thAya. dA.ta. vidvat + za8: = vidvat cha8: = avachaTa: | bavat zata: / lucco bolyo. (7) nAmanA padAMte ekathI vadhu vyaMjana hoya to prathama vyaMjana rahe, bAkInA Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaMjana saMdhi 19 vyaMjanono lopa thAya. dA.ta. man + = mahatuM ! pavana. (8) 20 vyaMjana, 5, 6, s + virAma = svavargano pahelo ke trIjo vyaMjana mukAya. dA.ta. maphata, mad ! pavana. (9) + n = sAnunAsika s (nai) + 7. dA.ta. smin + ta = asmittAve | A lokamAM. (10) hrasva svara + DuM , 1, + koIpaNa svara = DuM , bevaDAya. dA.ta. mAvat + ta = mAvatriti he bhagavAna ! A pramANe. (11) padAMte 1+ - - -thuM = nA sthAne anusvAra ane visarga thAya. dA.ta. narAn + = narAM: + 9 = narAMa I ane manuSyone naren + rIte = nara : + rIte = narAMchIte | manuSyone, te jAya che. biDAlAn + tADayati = biDAlAM: + tADayati = biDAlAMstADayati / te bilADAone mAre che. (12) (i) eka ja padamAM mUke + uSmAkSara, ke stra anusvAra + uSmAkSara, dA.ta. pus + fsa = pusi | puruSamAM. n + = H I tuM haNe che. ram + 4 + te = ranaram + + te = ramyate I te ghaNuM ke vAraMvAra rame che. (ii) eka ja padamAM 6 ke 1 + 20 vyaMjanamAMno vyaMjana = ke nA sthAne 20 vyaMjanamAMnA vyaMjananA vargano anya vyaMjana mukAya. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaMjana saMdhi dA.ta. 'm + tR + = sattA / janAro. za + $ + ta = san + rUta = sa + rUta = hUita ! zaMkA karAyela. (13) eka ja padamAM jha, Tu, 6 pachI sIdho ja nuM Ave to na no nU thAya. eka ja padamAM 2, 6 6, ane nI vacce svara, kaMThya, okya ke , , hoya to paNa na no " thAya. 2, 6, 6 pachI padAnta rahelA na no na thAya. 2, 2, 5 pachI AvelA na pachI danya vyaMjana hoya to na no [ na thAya. dA.ta. pitR + na = pitRUT I pitA vaDe. fpatR + nAm = pitRNam I pitAonuM. hari + nAm = darIpAm ! harionuM. narmaLa + rUna = naksona | lakSmaNa vaDe. rAma + rUna = rAmeLa | rAma vaDe. dhava | ame bee rAMdhyuM. rvati aa teo kare che. (14) datya + 7 = s + 7. dA.ta. mAvat + nItA = mavazvItA | bhagavAnanI lIlA. (15) tAlavya ke mUrdhanyanA yogamAM (pUrve ke pachI) jeTalAmo danya hoya tenA sthAne teTalAmo tAlavya ke mUrdhanya mukAya. dA.ta. tat + va = tannA ane te. tat + TIlA = taTTIvA I tenI TIkA. bavat + cha0: = mavaccha8: lucco bolyo. mAn + ta = mASTiA te sApha kare che. (16) r ke n + aghoSa = r ke na no thAya. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaMjanasaMdhi 2 1 dA.ta. vIr + = vAja + 6 = vAkuM . vANIomAM. (17) - ken + 24 vyaMjanamAMno ghoSa vyaMjana = r ke n no ' thAya. (24 vyaMjana = 20 vyaMjana + , 5, 6, Dha) (24 vyaMjanamAMnA ghoSa vyaMjana = , 5, 6, , , Tu, 6, 6, 6, 5, 4) dA.ta. vIn + grAm = vAgyam | be vANI vaDe. (18) padAMte lU ane jU no ja ane zuM thAya. dA.ta. vAr = vALu, vAn vANI. stram = stra", [ ! phUlanI mALA. (19) mA avyaya, mA upasarga ke hRsva svara + $ = che no chU thAya. dA.ta. 4 + chidyanta = chidyantA teo chedAyA. mA + chinnatti = chitti aa te jhUMTavI le che. mA + chiddhi = machiMddhi tuM cheda nahIM. (20) padAjo dIrgha svara + $ = S no vikalpa chU thAya. dA.ta. takSmI + chAyA = nakSmI chAyA, takSmIchIyA | lakSmInI chAyA. (21) padAnta { + sparza vyaMjana = { no pUrvanA akSara upara anusvAra thAya athavA pachInA vyaMjananA vargano anunAsika thAya. dA.ta. prAmam + chati = prAmaM chata, prAmata te gAmamAM jAya che. (22) { + , vu, n = { no pUrvanA akSara upara anusvAra thAya athavA sAnunAsika ,, , - (haiM, haiM jo thAya. dA.ta. san + kacchasi = saMyasa, paeNjIsa tuM sArI rIte niyaMtraNa kare che. san + vati = saMvati, savvati | te sArI rIte bole che. 1. avyaya - jene vibhaktinA pratyayo na lAge, eTale ke jenA rUpo na thAya te avyaya. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 vyaMjana saMdhi (23) padAnta { + , , 6, 6 = { no pUrvanA akSara upara anusvAra thAya. dA.ta. prImad + kSati = grAma rakSati aa te gAmane rahe che. (24) padAjo r ke s + aghoSa ke 0 = ke s no visarga thAya. dA.ta. punar punar = puna: puna: I pharI pharI. zanaim naim = : zanaiH I dhIme dhIme (25) 2+ 2 = pUrvanA s no lopa thAya ane tenI pUrveno R sivAyano hrasva svara dIrgha thAya. dA.ta. hari + rakSati = rir + rakSati = harI rakSati hari rahyuM che. (ra6) r + TU = pUrvanA TU no lopa thAya ane tenI pUrveno tra sivAyano chusva svara dIrgha thAya. dA.ta. tir + Dha = nIti | tuM cATa. (27) 35, mA sivAyanA svara, kaMThya vyaMjana, 6 ke s + { = { no " thAya. dA.ta. hari + su = ripu / hariomAM. vALa + su = vI + 6 = vAkSa | vANIomAM. man + su = manyu I kamaLomAM. (28) apadAnta Tu + 3 = vikalpa tyu thAya. dA.ta. pravRt + a = pravRTsa prAvRtyu . varSA RtuomAM. (29) r upasarga + tha = thA no thA thAya. dA.ta. n + thA + ya = 3d + thAya = 3sthA I UThIne. (30) sam, pari, 35 + kR = % nuM chU thAya. dA.ta. san + ya = saMyite | saMskAra karAya che. pari + 2 = pariSkAra | zaNagAra. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaMjana saMdhi 23 35 + ra = 3paIR I zobhA. apavAda - A niyama badhe na lAge. dA.ta. 3pa ra aa upakAra. (31) eka ja padamAM 6+ , vu, " = no 6 thAya che.* dA.ta. nis + vAsa: = nisa: | nIkaLavuM. nir + padyate = nikhAte te thAya che. nis + vanati = niqnati . te saMpUrNa khode che. nim + nan = niSNanam | niSphaLa. yathA lAbhastathA lobhaH, mAtrAsamadhikaH kato mAtrAhInena jIyate ? jema lAbha vadhe tema lobha vadhe che, kemake eka adhika mAtrAvALo lobha eka hIna mAtrAvALA lAbhathI zI rIte jitAya ? svasthe citte buddhayaH sambhavanti / svastha cittamAM buddhio saMbhave che. vidyayA saha martavyaM, kuziSyAya na dApayet / vidyA sAthe maravuM, paNa (te) kuziSyane na ApavI. jJAnaM bhAraH kriyAM vinA / kriyA vinAnuM jJAna bhArarUpa che. mauna sarvArthasAdhanam ! mauna badhA arthone sAdhI Ape che. tIrthaM phalati kAlena, sadyaH sAdhusamAgamaH / tIrtha to kALe karIne phaLe che, paNa sAdhupuruSano samAgama to turata ja phaLe che. + + + Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 4 sAta vibhakti karaNa. sAta vibhakti kaI vibhakti kone lAge? vibhakti | kone lAge? | | vizeSa pahelI | kartA kriyAno karanAra te kartA. kriyApadane "koNa' pUchavAthI Ave. bIjI karma jenI upara kriyA thAya te karma. kriyApadane "zuM" ane "kone pUchavAthI Ave. trIjI kriyAnuM sAdhana te karaNa. kriyApadane "zenAthI pUchavAthI Ave. cothI | saMpradAna jenI mATe kriyA thAya te saMpradAna. kriyApadane "zenI mATe pUchavAthI Ave. pAMcamI apAdAna jenAthI chUTA paDAya te apAdAna. kriyApadane kyAMthI pUchavAthI Ave. saMbaMdhaka | jenI mAlikI hoya te saMbaMdhaka. kriyApadane konuM pUchavAthI Ave. | sAtamI | adhikaraNa | rahevAnuM sthaLa, AdhAra te adhikaraNa. kriyApadane "kayAM' pUchavAthI Ave. saMbodhana | saMbodhyA jene bolAvavAno hoya te saMbodhya. jene saMbodhIne vAkya bolAyuM hoya te. chaThThI | he rameza ! oraDAmAM bALaka DabbAmAMthI buMdInA lADu AnaMda mATe hAtha vaDe khAya che. + mU di saMsArata: uSAyA. saMsArarUpa vRkSanuM mULa kaSAyo che. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 5 sAta vibhakti vibhaktinA gujarAtI pratyayo ane udAharaNo vibhakti | gujarAtI pratyaya | udAharaNa pahelI | 0,e bALaka khAya che. lakSmaNe khAdhuM. bIjI zikSaka vidyArthIne gaNita zIkhave che. trIjI | thI, vaDa, dvArA munIma kalamathI lakhe che. cothI mATe, sAruM, guru mATe ziSya gocarI lAve che. vAstu, khAtara pAMcamI | thI, thakI, mAMthI, tenI pAsethI meM paisA lIdhA. uparathI, pAsethI, ne lIdhe chaThThI no,nI,nuM,nA, vidyArthInA pustako ahIM che. ro,rI,ruM, rA amAruM ghara parvata para che. sAtamI mAM, aMdara, ghaDAmAM pANI che. upara, viSe saMbodhana he bhavya jIvo ! tame prabhunI dezanA sAMbhaLo. vibhaktinA saMskRta pratyayo ane udAharaNo vibhakti pratyaya, udAharaNa ekavacana | | dvivacana | bahuvacana pahelI as ni: jinau (eka jina) (be jino) (ghaNA jino) am as jinau (eka jinane) | (be jinone) | (ghaNA jinone) au ninA: bIjI au jinam jinAn Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAta vibhakti A bhyAm vinaiH cothI | vinegyaH bhyAm vibhakti pratyaya, udAharaNa ekavacana | dvivacana | bahuvacana trIjI bhis jinena jinAbhyAm (eka jina vaDe) | (be jino vaDe) | (ghaNA jino vaDe) bhyAm bhyas jinAya jinAbhyAm (eka jina mATe) | (be jino mATe) | (ghaNA jino mATe) pAMcamI |. as bhyas jinAt jinAbhyAm jinebhyaH (eka jina thakI) | (be jino thakI) | (ghaNA jino thakI) chaThThI | as os jinasya jinayoH jinAnAm (eka jinanuM) | (be jinonuM) | (ghaNA jinonuM) sAtamI os jinayoH (eka jinamAM) | (be jinomAM) | (ghaNA jinomAM) saMbodhana as jina jinau vinA: (he eka jina !) | (he be jina !) | (he ghaNA jino !) Am jine jineSu s bhinna-bhinna aMtavALA ane bhinna-bhinna liMgavALA zabdone lAgatA A pratyayomAM kyAMka kyAMka pheraphAra thAya che. tethI bhinna-bhinna aMtavALA ane bhinna- bhinna liMgavALA zabdonA rUpo ja gokhavA. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAta vibhakti zabdonA rUpo gokhavAnI saraLa rIta (1) pahelA pahelI vibhaktinA ekavacana, dvivacana ane bahuvacananA rUpo gokhavA. (2) pachI bIjI vibhaktinA ekavacana, dvivacana ane bahuvacananA rUpo gokhavA. (3) pachI trIjI, cothI, pAMcamI, chaThThI ane sAtamI vibhaktionA ekavacananA rUpo gokhavA. (4) pachI trIjI, cothI, pAMcamI, chaThThI ane sAtamI vibhaktionA dvivacananA rUpo gokhavA. (5) pachI trIjI, cothI, pAMcamI, chaThThI ane sAtamI vibhaktionA bahuvacananA rUpo gokhavA. (6) pachI saMbodhananA ekavacana, dvivacana ane bahuvacananA rUpo gokhavA. dA.ta. (1) vibhakti ekavacana | dvivacana | bahuvacana pahelI jinau ninA: niH jinam (2) vibhakti | ekavacana | dvivacana | bahuvacana bIjI | ninI jinAn (3) vibhakti trIjI | cothI | pAMcamI chaThThI sAtamI ekavacana nanena | fkhanIya | ganAt | jinasya | jine (4) vibhakti trIjI | cothI pAMcamI | chaThThI | sAtamI dvivacana | ninAmyam | ninAmyam | fbanAkhyam | fjhanayo | nino: (pa) vibhakti trIjI | cothI | pAMcamI chaThThI sAtamI bahuvacana | ninaiH | vinegeH jinebhyaH jinAnAm | jineSu Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 rUpo banAvavAnA keTalAka niyamo bahuvacana (6) |vibhakti | ekavacana | dvivacana saMbodhana | ninA ninI | | ninA: rUpo banAvavAnA keTalAka niyamo (1) vizeSaNanA ane sarvanAmanA rUpo vizeSyanA liMga-vacana-vibhakti pramANe thAya. dA.ta. zomaH vAtaH I suMdara bALaka. zobhanA vItI ! suMdara bALA. zomAM pustakam | suMdara pustako sa vItaH | te bALaka. sA vItA te bALA. tat pustam ! te pustaka. (2) -kArAnta vizeSaNanA strIliMga rUpo nA lagADI mAtA pramANe thAya. dA.ta. namra - namra na naBI: | 3-kArAnta ane traTa-kArAnta vizeSaNanA strIliMga rUpo dIrgharuM umerI navI pramANe thAya. dA.ta. vaidu vehI vacce vacce: | karNa - # (4) 3-kArAnta vizeSaNanA strIliMga rUpo vikalpa dhenuM pramANe thAya. dA.ta. vahu > vadu: vahU vedava: | (4) pitR, mAtR, nAmAtR, revuM, 7, saceSTa vAtR, prAtR, hitu, nanAndra vagerenA pahelA pAMca rUpo pitA, pitarI, pita:, pitAM, pitarI - A pramANe thAya. (3) Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhaktinA niyamo 29 vibhaktinA niyamo (1) vinA avyayanA yogamAM bIjI, trIjI ane pAMcamI vibhakti lAge. dA.ta. rAma vinA, rAmeLa vinA, rAmAn vinA | rAma vinA, (2) Rte (vinA) avyayanA yogamAM bIjI ane pAMcamI vibhakti lAge. dA.ta. dharma Rte sAtine 7khyate | dharmAt traphate sAtine namyate | dharma vinA sadgati maLatI nathI. (3) sada, sAInuM sAm mA vagere "sAthe' arthavALA avyayanA yogamAM trIjI vibhakti lAge. dA.ta. paNa sada chati aa te putra sAthe jAya che. (4) prati (tarapha)nA yogamAM bIjI vibhakti lAge. dA.ta. nA prati auti | te nagara tarapha jAya che. (5) nama: (namaskAra), svasti (kalyANa), svAda (arpaNa), svadhA (arpaNa) ane marda (kalyANa) avyayonA yogamAM cothI vibhakti lAge. dA.ta. vIrAya nitya nama: | vIrane haMmezA namaskAra thAo. daye svati | harinuM kalyANa thAo. OM zrI pArzvanAthAya svAhA | zrI pArzvanAtha prabhune arpaNa thAo. vAya svadhA | devane arpaNa thAo. sAya bhadra pavA saMghanuM kalyANa thAo. (6) mRdu (jhaMkhavuM) dhAtunA yogamAM karmane cothI vibhakti lAge. dA.ta. mokSAya pRdayati te mokSane jhaMkhe che. r (gamavuM) ane evA arthavALA bIjA dhAtuonA yogamAM jene game tene cothI vibhakti lAge ane gamavAnI vastune pahelI vibhakti lAge. dA.ta. mokSo marda rote mokSa mane game che. (7) jevuM | Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 vibhaktinA niyamo (8) jenI upara sneha, anurAga, vizvAsa karavAno hoya tene sAtamI vibhakti lAge. dA.ta. nana: puNe hriti pitAno putra upara sneha che. jenI upara krodha, droha, irSyA, adekhAI batAvavI hoya te vastu hoya to tene sAtamI vibhakti lAge ane te vyakti hoya to tene cothI vibhakti lAge. dA.ta. sAdhu: kaffNa vyati | sAdhu karma upara gusso kare che. pramu: mRtyaya thati | mAlika nokara upara gusso kare che. (10) chuM - dhArayati (dhAraNa karavuM, devAdAra hovuM) dhAtunA yogamAM devAdArane pahelI vibhakti lAge, leNadArane cothI vibhakti lAge ane RNa (rakama) ne bIjI vibhakti lAge. dA.ta. ramaNa: amRtAya zAM rUpawifkha dhIrathati / ramaNa amRtanA so rUpiyA dhAraNa kare che. (11) jene ApavAnuM hoya tene cothI vibhakti lAge. dA.ta. ki rAmAya pusta chata ! hari rAmane pustaka Ape che. (12) jenA badalAmAM vastu ApavAnI hoya tene pAMcamI vibhakti lAge ane je vastu ApavAnI hoya tene bIjI vibhakti lAge. dA.ta. mAre...: titAnuM pratiSThita te aDadanA badalAmAM tala Ape che. (13) khoDa-khAMpaNa batAvanArA zarIranA avayavone trIjI vibhakti lAge. dA.ta. pAna ravajJa: page laMgaDo. jaina dhara: | kAne bahero. (14) prathama, pradhAna, zreSThatA vagere arthamAM chaThThI ke sAtamI vibhakti lAge. A rIte lAgela chaThThI vibhaktine nirdhAraNa SaSThI kahevAya che. dA.ta. tIrtha" siddhiiraka zreSTha: I tIrthanA siddhiiraka zreNa: / tIrthomAM siddhagiri zreSTha che. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhaktinA niyamo 31 (15) kam (kahevuM) dhAtu ane evA arthavALA anya dhAtuonA yogamAM jene kahevuM hoya tene bIjI, cothI ke chaThThI vibhakti lAge. dA.ta. rAma: kezava thati | rAma: zivAya thati | rAma: vezavacce thayati | rAma kezavane kahe che. (16) javAnA, pesavAnA, caDhavAnA vagere arthavALA dhAtuonA yogamAM javAnA, pesavAnA, caDhavAnA vagerenA sthAnane bIjI vibhakti lAge, kyAreka cothI vibhakti paNa lAge. dA.ta. prAmaM pracchami | prAmAya gacchAmi ! huM gAmamAM jAuM chuM. nA praviti | te nagaramAM praveze che. hiM mArohati . te parvata upara caDhe che. (17) anantaram (pachI) avyayanA yogamAM pAMcamI vibhakti lAge. dA.ta. vanAt anantAM grAma: | vana pachI gAma che. (18) pazcAt (pAchaLa) avyayanA yogamAM pAMcamI ke chaThThI vibhakti lAge. dA.ta. vanAt pazcAt prAma: vanasya pazcAt prama: | vananI pAchaLa gAma che. (19) pI, maya vagere bhayavAcaka zabdonA yogamAM jenAthI bhaya hoya tene pAMcamI vibhakti lAge. dA.ta. vyAdhrAt mam | vAghathI bhaya. (20) sata vim, tam, nRtam vagere "saryuM arthavALA avyayanA yogamAM trIjI vibhakti lAge. dA.ta. ataM saMsAraNa | saMsArathI saryuM. (21) jemAMthI utpanna thAya tene pAMcamI vibhakti lAge. dA.ta. natAt gAyate nartanam | kamaLa pANImAMthI utpanna thAya che. (22) jenuM hita icchavAnuM hoya tene cothI vibhakti lAge. dA.ta. ziSyAya hita rUchatA te ziSyanuM hita icche che. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 vibhaktinA niyamo (23) smaraNa karavuM arthavALA eN vagere dhAtuonA yogamAM jenuM smaraNa karavAnuM hoya tene bIjI ke chaThThI vibhakti lAge. dA.ta. mAtaraM marati | mAtu: arati | mAtAnuM smaraNa kare che. (24) "sudhI' arthamAM bIjI vibhakti lAge. dA.ta. mAtaM yAvat | mahinA sudhI prAsaM yAvat gAma sudhI (24) be vAra sAtamI vibhaktivALA zabdo Ave to teno artha jyAre... tyAre... karavo, athavA ...hote chate...karavo. dA.ta. pratye puSya vacchita na mavati . jayAre puNya thoDuM hoya che tyAre manavAMchita thatuM nathI. athavA, puNya ochuM hote chate manavAMchita thatuM nathI. (25) tulya, sA vagere samAna arthavALA zabdonA yogamAM jenI samAna hoya tene trIjI ke chaThThI vibhakti lAge. dA.ta. mAtrA tulya: I mAtuH tu: I mAtAnI samAna. (26) pRtha, nAnA, mitra, vagerenA yogamAM jenAthI bhinna hoya tene pAMcamI vibhakti lAge. dA.ta. terAd mitraH mAtmA | dehathI AtmA judo che. (27) jene aMte vibhaktinA pratyayo lAgyA hoya te pada bane. virAmamAM pada bane. nAmanI pachI ya sivAyanA vyaMjanAdi pratyayo Ave to paNa pada bane. (28) eka ja zabdano be vAra prayoga thAya to teno artha 'pratyeka evo thAya. dA.ta. vAte vAte ! pratyeka kALamAM. (29) nAma + tas = pAMcamI vibhaktino artha thAya, kayAreka sAtamI vibhaktino artha thAya. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 vibhaktinA niyamo dA.ta. sarva + ta = sarvataH = badhethI, badhe. (30) dha + grI, dha + mA, madha + Daa nA yogamAM kriyA thavAnA sthaLanA nAmane bIjI vibhakti lAge. dA.ta. zavyAmadhaNa I huM zayyAmAM sUvuM chuM. zAsanamadhyAte te Asana para bese che. taTamafdhatikRti ! te kinAre Ubho che. (31) {n dhAtunA karmane bIjI ke chaThThI vibhakti lAge che. dA.ta. nRpo nanAnuM nAnAM vA rUpe rAjA loko para rAjya kare che. (32) upasargavALA dhuM ke duThTha dhAtunA yogamAM jenA pratye krodha ke droha hoya tene bIjI vibhakti lAge. dA.ta. rAma: zyAmamadhyati | rAma zyAma upara gusso kare che. rAma: zyAmamavRdhdhati . rAma zyAmano droha kare che. (33) fdha mantarI avyayonA yogamAM bIjI vibhakti lAge. dA.ta. dhi tA . teNIne dhikkAra thAo. dha manara satine saMkhyA dharma vinA sadgati maLatI nathI. (34) "ane arthamAM lAge. "athavA ke' arthamAM vA lAge. je padone joDavAnA hoya ke chUTA pADavAnA hoya te dareka pada pachI athavA badhA pado pachI 2 ke vA mukAya che. dA.ta. harizca vizA hari ane goviMda. rivindraza | hari ane goviMda. dara govindro vA | hari ke goviMda. vinDo vA hari ke goviMda. (35) niSedha batAvavA vyaMjanAdi zabdanI zarUAtamAM na lAge ane svarAdi Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 vibhaktinA niyamo zabdanI zarUAtamAM mana lAge. dA.ta. 1 + 1: = karo: I rogano abhAva. an + rUcha = nichI I icchAno abhAva. (36) mavat (sarvanAma) kartA hoya to kriyApada trIjApuruSamAM Ave. dA.ta. mavAnuM mAne chatu I Apa Avo. (37) nim sarvanAmanA traNe liMganA rUpone vitu, vana ane pi lagADavAthI praznArtha jato rahe che ane anizcacAthe thAya che. dA.ta. zat ! koIka. vAvanA koIka strI vaDe. mipi kaMIka. udyogaH puruSalakSaNam / puruSanuM lakSaNa udyoga che. pratyakSe guravaH stutyAH / gurunI stuti pratyakSa - temanI hAjarImAM ja karavI. dRSTipUtaM nyasetpAdam / daSTithI pavitra karIne joIne) paga mUkavo, jethI jIva-jaMtuno vinAza na thAya athavA zarIrane AghAta na thAya. avivekaH paramApadaH padam / aviveka moTI ApadAna ApanAra che. zAntiH sannyAsinAM sudhaa| saMnyAsIone zAMti amRta samAna che. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAkyaracanA 35 vAkyaracanA vAkyaracanA be prakAranI che - (1) kartari prayoga ane (2) karmaNi prayoga (1) kartari prayoga - je vAkyaprayogamAM kartA mukhya hoya te kartari prayoga. temAM kartAne pahelI vibhakti lAge, karmane bIjI vibhakti lAge ane kriyApada kartAne anusare. dA.ta. vIta: morja rAti | bALaka lADu khAya che. hari kuMvara namati hari Izvarane name che. (2) karmaNi prayoga - je vAkyaprayogamAM karma mukhya hoya te karmaNi prayoga. temAM mULakartAne trIjI vibhakti lAge, karma kartA bane, tene pahelI vibhakti lAge ane kriyApada tene anusare. dA.ta. vItena : vidyate | bAlaka vaDe lADu khavAya che. riNA kuM: nate . hari vaDe Izvara namAya che. kartari prayogamAM rUpa banAvavAnI rIta - kartari rUpa = dhAtu + gaNanI nizAnI + kALanA pratyaya. dA.ta. nam dhAtunuM kartari rUpa = nam + a + ta = namati . te name che. + | + viSaya vizvavaom: ! viSayo jagatane ThaganArA che. mana parva manuSyanAM 2vi vImokSayoH | mana e ja manuSyonA baMdha ane mokSanuM kAraNa che. puNyasya phalamicchanti, puNyaM necchanti mAnavAH / puNyanA phaLane mAnavIo cAhe che paNa puNya upArjana karavA nathI icchatAM. + Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmaNi prayoga ane bhAve prayoga karmaNi prayoga ane bhAve prayoga karmaNi prayogamAM rUpa banAvavAnI rIta - (1) karmaNi rUpa = mULadhAtu + 1 + kALanA Atmapada pratyaya.karmaNi rUpa banAvavAmAM dhAtune gaNanI nizAnI na lAge. dA.ta. - nam + 1 + = navate te namAya che. 10mAM gaNanA dhAtuone kaya lAgatA je pramANe guNa-vRddhi thAya te pramANe guNa-vRddhi karyA pachI karmaNi prayogamAM ya lAge. dA.ta. vor + 4 + te = voryata | te corAya che. (3) karmaNi prayogamAM dhAtunA atte hasva rU, 3 no dIrgha chuM, ka thAya. dA.ta. f+ + te = nIyate . te jitAya che. + + te = nUyate te stuti karAya che. (4) TA, dha, mA, thA, nai, pA (piva), so, hA (trIjo gaNa, paramaipada) dhAtuonA anya svarano karmaNi prayogamAM dIrgha chuM thAya. dA.ta. TrA + 4 + te = kI + ya + te = rIte e te apAya che. OM + 4 + 7 = Tii + 4 + 7 = rIte . te gavAya che. (5) karmaNi prayogamAM dhAtunA aMte hRsva traTa no ra thAya. dA.ta. kR + 4 + 7 = jiyate I te karAya che. (6) karmaNi prayogamAM dhAtunA aMte saMyukta vyaMjana pachI traDha no ar thAya. dA.ta. pR + 4 + te = mata aa te smaraNa karAya che. (7) karmaNi prayogamAM 8 ane nA dhAtunA R no guNa thAya. dA.ta. OM + ya + 7 = maryatA te javAya che. nA 9 + 4 + te = nAryatA jagAya che. (8) karmaNi prayogamAM dhAtunA aMte dIrgha OM no rUr thAya ane okya vyaMjana Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 karmaNi prayoga ane bhAve prayoga tathA 6 pachI dIrgha OM no Dar thAya. ir, ur + vyaM4 = Ir, Ur + vyaM4na. .d. kR + ya + te = kIryate / te verAya che. pR + ya + te = pUryate / te 52 / 5 che. vR + ya + te = vUryate / te 526 42 / 5 che. (8) bhAla prayogamA aJca, aJja, bhaJ, raJja, saJja, svaJ, manth, granth, skand, und, indh, bandh, stambha, daMz, bhraMza, dhvaMs, zaMs, saMs, tuMha pAtumomAM anunAsikano lopa thAya che. El.ta. aJ + ya + te = ajyate / te gAya che. manth + ya + te = mathyate / te mathAya che. daMz + ya + te = dazyate / te sAya che. (10) prayogamA vac, vap, vad, vas, vaha, vaz, ve, vye, hve, zvi, svap, yaj, jyA, vyac, pracch, vrazc, bhrasj, graha, vyadh pAtumomA sNprsaa29|| thAya, eTale ke no rU, - no 3 ane 6 no R thAya. saMprasAraNa thayA pachIno svara lopAya. ha..ta. yaj + ya + te = ijyate / te ya 42||y che. vac + ya + te = ucyate / te upAya che. pracch + ya + te = pRcchyate / te pUchAya che. (11) bhalie prayogamA as no bhU mAheza thAya, brUno vac mAheza thAya, ghas no ad mAheza thAya ane zI no zay mAheza thAya. 6.ta. as + ya + te = bhU + ya + te = bhUyate / thavAya che. brU + ya + te = vac + ya + te = ucyate / te 43vAya che. ghas + ya + te = ad + ya + te = adyate / te 5vAya che. zI + ya + te = zay + ya + te = zayyate / suvAya che. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 karmaNi prayoga ane bhAve prayoga (12) karmaNi prayogamAM ravana, gana, tan dhAtuonA 7 no vikalpa lopa thAya, lopa thAya tyAre dhAtuono anukrame ravA, nA, tA Adeza thAya. dA.ta. rauna + ya + te = vIte, vacete ! te khodAya che. nana + 1 + te = gAyate, janmAya che. tana + ya + te = tAte, tanyA te vistArAya che. (13) kriyApadane "koNa' pUchavAthI kartA Ave. kriyApadane "kone ane "zuM' pUchavAthI karma Ave. athavA A traNe prazno eka ja vyaktine lAgu paDatA hoya to te kartA che. karma be prakAranA che - mukhyakarma ane gauNakarma. (i) mukhyakarma - kriyApadane "zuM' pUchavAthI Ave te mukhyakarma che. athavA jenI mATe kriyA karAya te mukhyakarma che. (i) gauNakarma - kriyApadane "kone pUchavAthI Ave te gauNakarma che. athavA je mukhyakarmamAM kAraNa ke sahAyaka hoya te gauNakarma che. dA.ta. pitA putra kathA thati pitA putrane kathA kahe che. mukhyakarma-kathA, gauNakarma-putra. kartari prayogamAM mukhyakarma ane gauNakarma bannene bIjI vibhakti lAge. (14) karmaNi prayogamAM Tu mikSa thAvuM, pa, 6, 8, dhu, pracche, vi, ni, , zAs, ni, , maLyuM, jal - A dvikarmaka (be karmavALA) dhAtuonA gauNakarmane pahelI vibhakti lAge ane mukhyakarmane bIjI vibhakti lAge. dA.ta. kartari-pitA putra kathA kathati | pitA putrane kathA kahe che. mukhyakarma - kathA, gauNakarma - putra. karmaNi-patra putra: kathA kaththate pitA vaDe putrane kathA kahevAya che. (15) karmaNi prayogamAM nI, vahu, huM 6 - A dvikarmaka dhAtuonA mukhyakarmane pahelI vibhakti lAge ane gauNakarmane bIjI vibhakti lAge. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 karmaNi prayoga ane bhAve prayoga dA.ta. kartarijhana: vArtA gAtAM nayata | pitA bALakane nizALe laI jAya che. mukhyakarma - vAta, gauNakarma - zAtA. karmaNi-khanana vAntaH zAnAM nIyata | pitA vaDe bALaka nizALe laI javAya che. (16) dhAtuo be prakAranA che - sakarmaka ane akarmaka. (i) sakarmaka dhAtuo - karmavALA dhAtuo te sakarmaka dhAtuo. keTalAka sakarmaka dhAtuo eka karmavALA hoya che ane keTalAka sakarmaka dhAtuo be karmavALA hoya che. be karmavALA sakarmaka dhAtuonA be karmamAMthI eka karma mukhyakarma che ane bIjuM karma gauNakarma che. tenI samajaNa pAnA naM. 38 upara ApI che. dA.ta. rAma: pitA rAma pANI pIe che. kaMpan e eka karmavALo sakarmaka dhAtu che. ziSyaH puruM anne pRSThati ziSya gurune prazna pUche che. prarjI e be karmavALo sakarmaka dhAtu che. mukhyakarma - Drana, gauNakarma - guru. (i) akarmaka dhAtuo - karma vinAnA dhAtuo te akarmaka dhAtuo. dA.ta. rAma: titi | rAma Ubho che. akarmaka dhAtuo - nannA-sattA-sthiti-nArInuM, vRddhi-kSaya-maya-nIvita-maram | nartana-nidrA-rona-vAsA:, spardhA-ppana-mana-hIsA: | zayana-krIDA-ruci-dIptyarthA, dhAtugaNamakarmakamAhuH / / (1) nagnate - te zaramAya che. (2) mavati = te thAya che, pti - te che. (3) tiSThata - te Ubho che, (4) nIti - te jAge che. vartate - te varte che. (5) vardhate - te vadhe che. (6) kSayati - te kSaya pAme che. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 karmaNi prayoga ane bhAve prayoga (7) vipati = te Dare che. (8) nIti - te jIve che. (9) priyate - te mare che. (10) nRtyati - te nAce che. (11) svati - te sUve che. (12) dviti - te raDe che. (13) vasati - te vase che. (14) spardhata - te spardhA kare che. (15) pUte - te kaMpe che. (16) mote - te khuza thAya che. (17) hasati - te hase che. (18) zete - te sUve che. (19) zrIti - te rame che. (20) rAvate - tene game che. (21) rAte - te zobhe che. A dhAtuo ane A arthavALA anya dhAtuo akarmaka kahyA che. akarmaka dhAtuo be prakAranA che - nitya akarmaka ane vivakSita akarmaka. (1) nitya akarmaka dhAtuo - je dhAtuomAM karma AvI ja na zake te nitya akarmaka dhAtuo. dA.ta. sUI javuM, UbhA thavuM, cAlavuM, doDavuM, jAgavuM vagere arthavALA dhAtuo nitya akarmaka che. rAma: dhAvatA rAma doDe che. (ii) vivakSita akarmaka dhAtuo - je dhAtuomAM karma AvI zake paNa mUkyuM na hoya te vivakSita akarmaka dhAtuo. dA.ta. rAma: paddhati . rAma bhaNe che. zyAma: jIta 1 zyAma jAya che. sakarmaka dhAtuomAM karmaNi prayoga thAya che. banne prakAranA akarmaka dhAtuomAM bhAve prayoga thAya che, eTale ke kartAne trIjI vibhakti lAge che ane dhAtunuM trIjo puruSa ekavacananuM karmaNirUpa mukAya che. dA.ta. kartari - : titi . rAma Ubho che. bhAve - ameLa thIyate | rAma vaDe UbhA rahevAya che. kartari - 25: chatA rAma jAya che. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 karmaNi prayoga ane bhAve prayoga bhAve - rAmeLa te rAma vaDe javAya che. kartari - navA chatA loko jAya che. bhAve - nanaiH te loko vaDe javAya che. (17) bhAve prayogamAM kriyApada trIjo puruSa ekavacana le che. dA.ta. kartari - nanA: svaniA loko sUve che. bhAve - nanaiH suSyate I loko vaDe suvAya che. kartari - vAtA: patinA bALako bhaNe che. bhAve - vArtaH pIcate bALako vaDe bhaNAya che. | + roSAzcApi puJIT mavati hinaViAM ya padde yonitA: . yogya sthAne yojavAthI doSa paNa manuSyane guNarUpa thAya che. ghRSTaM ghRSTaM punarapi punazcandanaM cArugandham / pharI pharIne caMdanane ghaso to paNa te to suMdara evI sugaMdha ja Ape che. chinnaM chinnaM punarapi punaH svAdu caivekSudaNDam / pharI pharIne zelaDIne kApo-chinna bhinna karo to paNate to svAdiSTa ja raheze. tyAga eko guNaH zlAghyaH, kimanyairguNarAzibhiH / tyAga e eka ja guNa prazaMsanIya che, bIjA ghaNA guNothI zuM? yojanAnAM sahastraM vai, zanairgacchet pipIlikA / Aste Aste cAlatAM kIDI hajAro yojana jaI zake che. + Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 2 hetvartha kRdanta kRdanta dhAtune pratyaya lAgavAthI banatuM nAma te kRdanta che. tene dhAtusAdhita zabda paNa kahevAya che. kRdanta e kriyAvAcaka zabda che. te vAyArthane pUro karato nathI. keTalIkavAra kriyApadanA arthamAM paNa kRdanta Ave che. tyAre pAchaLa masti adhyAhAra rahe che. kRdanto ghaNA che. ahIM ApaNe cha kRdantone vicArIzuM - (1) hetvartha kRdanta - (1) hetvartha kRdanta = dhAtu + tuma. teno artha "..vAne mATe" evo thAya che. (2) dA.ta. mam + tum = anum javAne mATe. tum e vikAraka pratyaya che. te lAgatA dhAtunA anya svarano ane upAjya hRsva svarano guNa thAya che. dA.ta. niH + tuma = netun jItavAne mATe. fmad + tum = menum | bhedavAne mATe. (3) 10mA gaNanA dhAtuone tun lAgatA pUrve maya lAge. gaya lAgatA anya svara ane upAjya mAM nI vRddhi thAya tathA upAjya hRsva svarano guNa thAya. maya lAgyA pachI seTano DuM lAge. tyAre maya no anya na lopAya. dA.ta. vun + a + tum = vora + ay + rU + tum = vorayatum | coravAne mATe. TTa + a + tum = vAr + ay + $ + tum = dvArathitum ! phADavAne mATe. tad + a + tum = tA + ay + DuM + tum = tIthitum | mAravAne mATe. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMbaMdhaka bhUta kRdanta (4) tuma lAgatA pUrve sek dhAtuone rU lAge, anid dhAtuone rU na lAge ane vet dhAtuone vikalpa DuM lAge. (se, ani, ver dhAtuonI samajaNa pAnA naM. 85-98 upara ApI che. dA.ta. pat + tum = pat + DuM + tum = patitum ! paDavAne mATe. zaru + tum = zam zakavAne mATe. kSam + tuma = kSamatum, kSatuma ! kSamA karavAne mATe. (2) saMbaMdhaka bhUta kRdanta - (1) saMbaMdhaka bhUta kRdanta = dhAtu + vI. teno artha "....Ine' evo thAya che. te avyaya che. dA.ta. par + va = patnI | rAMdhIne. tnI pratyaya avikAraka che, eTale ke te lAgatA dhAtumAM kaMI pheraphAra thato nathI. keTalIkavAra jyAre rU lAge tyAre dhAtunA svarano guNa thAya che. dA.ta. nI + vai = nItvA ! laI jaIne. run + va = + + va = vitA | gamIne. (3) 10mA gaNanA dhAtuone tvA lAgatA pUrve maya lAge. maya lAgatA anya svara ane upAjya e nI vRddhi thAya tathA upAjya hasva svarano guNa thAya. maya lAgyA pachI teno DuM lAge. tyAre kaya no anya lopAya. dA.ta. 2 + ya + va = vor + a + 3 + 7 = voyitvA | corIne. TTa + a + va = TrAn + a + rU + 7 = DhAyitvI ! phADIne. ta + a + va = tA + ya + rU + va = tAyitvA | mArIne. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 saMbaMdhaka bhUta kRdanta (4) vA lAgatA se dhAtuone rU lAge, anid dhAtuone rU na lAge ane ver dhAtuone vikalpa rU lAge, (se, aniTu ane ver dhAtuonI samajaNa pAnA naM. 85-98 upara Apela che.) dA.ta. pat + va = patitva / paDIne zas + va = zasvI | zakIe. kSam + va = kSamitvA, kSAttva kSamA karIne. (5) upasargavALA dhAtuone ane stra pratyayAtta nAma pachI AvatAM dhAtuone tvA ne badale ya pratyaya lAge. (Syi pratyayanI samajaNa pAnA naM. 179 upara Apela che.) dhAtune ane hrasva svara hoya to vA ne badale tya lAge. dA.ta. 1 + nan + ya = praNamya | praNAma karIne. kanu + pR + tya = anukRtya / anusarIne. zItIpU + ya = zItIpUrA ThaMDuM thaIne. (6) 10mA gaNanA upasargavALA dhAtuone ra lAgatA pUrve 3ya ane DuM na lAge, paNa guNa-vRddhi thAya. dA.ta. pra + rUr + ya = pravIrya ! prakarSathI corI karIne. vi + rR + ya = virya | vizeSathI phADIne. 9 + + ya = pratAkya | prakarSathI mArIne. (7) kam ane san anne hoya evA seTu dhAtuone tvA lAgatA pUrve vikalpa rU lAge. dA.ta. zam + va = zasvI, patnI I zAMta thaIne. vI lAgatA pUrve rU na lAge tyAre karmaNi bhUta kRdantanA niyama 15, 16, 17 lAge. upasargavALA dhAtuone niyama 15 vikalpa lAge. dA.ta. nam + va = nitvI | namIne. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmaNi bhUta kRdanta 45 pra + nan + ya = praNatva, praNamya 1 prakarSathI namIne. zam + va = zasvI I zAMta thaIne. an + va = svI | AMjIne. (9) vA lAgatA dhAtuomAM saMprasAraNa thAya. dA.ta. yajJa + va = rUTyA | yajJa karIne. var + va = 3ttA ! kahIne. prarphe + Fii = pRthvI | pUchIne. (10) "vAraMvAra...Ine arthamAM tvA ne badale vikalpa mam pratyaya lAge. tyAre 10mA gaNanA vRddhinA niyamo lAge. am pratyayAtta kUdattano be vAra prayoga thAya. mA-kArAMta dhAtuone kam pUrve 6 lAge. dA.ta. vRtvA kRtvA = vAra kAram | vAraMvAra karIne. pIvA pItvA = pAyaM pAya | vAraMvAra pIne. (3) karmaNi bhUta kRdanta - (1) karmaNi bhUta kRdanta = dhAtu + 7. teno artha "...Ayelo" evo thAya che. dA.ta. nI + 7 = nItA laI javAyelo. karmaNi bhUta kRdanta e karmanuM vizeSaNa che. tenA rUpo karmanA liMga pramANe thAya. tenA rUpo puliMgamAM nina nI jema, napuMsakaliMgamAM vana nI jema ane strIliMgamAM mA umerIne mAtA nI jema thAya che. dA.ta. ame nIta: vAta ! rAma vaDe laI javAyelo bALaka. ameLa nItA vItA | rAma vaDe laI javAyelI bALA. camena nIti natam | rAma vaDe laI javAyeluM pANI. (3) te e avikAraka pratyaya che, eTale ke e lAgatA dhAtumAM kaMI pheraphAra thato nathI. dA.ta. $ + ta = ta aa karAyelo. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 karmaNi bhUta kRdanta (4) 10mA gaNanA dhAtuone ta lAgatA pUrve rU lAge che, maya lAgato nathI ane dhAtunA anya svara-upAjya mAM nI vRddhi tathA upAjya hasva svarano guNa thAya che. dA.ta. pur + ta = varita / corAyelo. TTa + ta = dvArita ! phaDAyelo. ta + ta = tADita | marAyelo. (5) te lAgatA dhAtuomAM saMprasAraNa thAya che. dA.ta. yan + ta = rUS I yajJa karAyelo. vat + ta =Data | kahevAyelo. praN + ta = pRSTa pUchAyelo. (6) te lAgatA dhAtunA anya no rU thAya ane okya vyaMjana tathA 4 pachI AvelA 2 no san thAya. phura, san + caMnana = , s + vyaMjana. dA.ta. 3 + ta = f / verAyelo. 5 + ta = pUf I bharAyelo. (7) ta lAgatA se dhAtuone rU lAge ane aniTu dhAtuone rU na lAge. dA.ta. { + ta = kupita | gusse thayelo. zaka + ta = zata I zaktimAna thayelo. ta lAgatA hRsva ke dIrgha 3-kArAnta ane hRsva ke dIrgha traTa-kArAnta dhAtuone rU na lAge. dA.ta. 1 + 7 = ta / stuti karAyelo. gU + ta = bhUta aa thayelo. vR + ta = vRta pasaMda karAyelo. + ta = zIf I naSTa thayelo. + + + Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmaNi bhUta kRdanta 47 (9) rUr ane bIjA dhAtuo je koIpaNa pratyaya pUrve vikalpa rU le che teo te pUrve rU letA nathI. dA.ta. rUSa + ta = rUcha icchAyelo. sin + ta = cUta | sIvAyelo. ma + ta = $ntiA cAlelo. m + ta = bdha daMbha karAyelo. mu + ta = madha, mUDha | moha pAmelo. (10) dhAtunA anya s ane pachI ta no na thAya, tyAre pUrvenA TU no paNa na thAya. dA.ta. pit + ta = mitra | bhedAyelo. 2 + ta = zIr + ta = zIf I naSTa thayelo. (11) ekasvarI mA-kArAnta dhAtunI zarUmAM ,, , , ke - saMtavALo joDAkSara hoya to tenA pachI ta no na thAya. dA.ta. nai + ta = sattA + ta = strInA mAMdo thayelo. (12) nu vit (sAtamo gaNa), 3, ai, prA ane dRI dhAtuo pachI te no ne vikalpa thAya. dA.ta. nut + ta = nutra, nutta aa prerAyelo. (13) bai, yA ane mad dhAtuo pachI te no na na thAya. dA.ta. A + ta = dhyAtA dhyAna karAyelo. rahyA + ta = dhyAti / kahevAyelo. mad + ta = mattA matta thayelo. - (14) zI, svit (pahelo gaNa), fma, svit ane dhRNa dhAtuone ta lAgatA jyAre rU lAge tyAre temanA svarano guNa thAya. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 karmaNi bhUta kRdanta dA.ta. zI + ta = pitA sUtelo. dhum + ta = dhati, dhRNa hiMmata karelo. (15) ta lAgatA ya, ra, nam, , , mana, tana, kSaNa, fkSa, Rk ane van dhAtuono anunAsika lopAya. dA.ta. an + ta = jatA javAyelo. tana + ta = ta aa vistAra karAyelo. ram + ta = rata | ramAyelo. nam + ta = nata namAyelo. (16) 15mA niyamamAM kahelA dhAtuo sivAyanA an ke mana antavALA dhAtuone ta lAgatA jayAre rU na lAge tyAre temano svara dIrgha thAya. dA.ta. kSam + ta = kSAA aa kSamA karAyelo. zam + ta = zAntA zAMta thayelo. (17) ta lAgatA jayAre rU na lAge tyAre upAjya anunAsikavALA dhAtuono anunAsika lopAya. dA.ta. ra + ta = rakta ! raMgAyelo. an + ta = pravata / aMjAyelo. (18) gatyarthaka dhAtuo, fpavuM, mun ane akarmaka dhAtuonuM karmaNi bhUta kRdanta e kartari bhUta kRdanta tarIke paNa vaparAya che. dA.ta. karmaNi - rAmeLa prApo : rAma vaDe gAma javAyuM. kartari - rAmo grAma tiH | rAma gAmamAM gayo. kartari - rAmo prAmaM tivAna rAma gAmamAM gayo. (19) karmaNi bhUta kRdanta bhAve prayogamAM napuMsakaliMga ekavacanamAM vaparAya Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 kartari bhUta kRdanta dA.ta. kartari - rAma: sthitaH | rAma Ubho rahyo. bhAve - rAmeLa sthitam rAma vaDe UbhA rahevAyuM. (20) bhAve prayoga sivAya akarmakadhAtuonA karmaNi bhUta kRdantano artha kartari bhUta kRdanta pramANe karavo. dA.ta. rAma: muvita: rAma khuza thayo. rAma: muvitavAnuM ! rAma khuza thayo. (21) bhUtakALanA karmaNi vAkyamAM kriyApadane badale karmaNi bhUta kRdantone vizeSaNa tarIke vaparAya che. dA.ta. rAme paTa: yita | rAma vaDe ghaDo karAyo. rAme dhaTa: kRta: rAma vaDe ghaDo karAyo. (4) kartari bhUta kRdanta - (1) kartari bhUta kRdanta = dhAtu + tavatuM. teno artha "...lo(yo)' evo thAya che. karmaNi bhUta kRdantane vat lagADavAthI kartari bhUta kRdanta thAya che. dA.ta. $ + tavat = kRtavat / karelo (karyo). kRta + vat = kRtavat ! karelo (karyo). (2) saMprasAraNanA niyamo, dasamA gaNanA dhAtunA niyamo vagere niyamo karmaNi bhUta kRdaMtanI jema ahIM paNa lAge. dA.ta. var + tavat = phaktavat / kahelo (kahyo). pus + tavat = varitavat | corelo (coryo). (3) kartari bhUta kRdanta kartAnuM vizeSaNa bane. tethI tenA rUpo kartAnA liMga pramANe thAya. tenA rUpo puliMgamAM pavit nI jema, napuMsakaliMgamAM napAt nI jema ane strIliMgamAM huM umerIne navI nI jema thAya. dA.ta. maheza: 8 vRtavAn maheze ghaDo karelo (karyo). vandranA bonanaM tavatI vaMdanAe bhojana kareluM karyuM. nataM paDuM vRtavat | pANIe kAdava karelo (karyo). Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ra) 50 kartari vartamAna kRdanta (5) kartari vartamAna kRdanta - kartari vartamAna kRdanta = paramaipadI dhAtu + atu. paramaipadI dhAtuonA vartamAnakALa trIjo puruSa bahuvacananA rUpamAMthI mukti kADhIne bat lagADavAthI te dhAtuonuM kartari vartamAna kRdanta bane che. teno artha ..to' evo thAya che. dA.ta. nI > nakti - nam + at = navat ! laI jato. kartari vartamAna kRdanta = AtmapadI dhAtu + mAna, bAna, pahelI bukanA cAra gaNanA AtmapadI dhAtuonA mU-kArAnta aMgane mAna lagADavAthI ane bIjI bukanA cha gaNanA AtmapadI dhAtuonA aMgane kAna lAgaDavAthI te dhAtuonuM kartari vartamAna kRdanta thAya che. teno artha ....to' evo thAya che. dA.ta. mun + a + mAna = momana ! khuza thato. + 3 + mAna = guru + mAna = ! karato. (3) kartari vartamAna kRdanta e kartAnuM vizeSaNa che. tenA rUpo kartAnA liMga pramANe thAya. parasmapadI dhAtuonA kartari vartamAna kRdantanA rUpo puliMgamAM chat nI jema, napuMsakaliMgamAM chat (napuMsakaliMga) nI jema ane strIliMgamAM napuMsakaliMga pahelI vibhakti dvivacananuM rUpa laI nI nI jema thAya. dA.ta. vAd nayana rAma: Tchata ! bALakane laI jato rAma jAya che. vAtaM yentI rAma achata | bALakane laI jatI rAmA jAya che. paf yatu gataM vati | pAMdaDAne laI jatuM pANI vahe che. 6DhA gaNanA paramaipadI dhAtuonA kartari vartamAna kRdantanA napuMsakaliMganA rUpamAM pahelI, bIjI ane saMbodhana vibhaktinA dvivacanamAM vikalpa upAyeM na umerAya, bAkInA rUpo |jIta (napuMsakaliMga)nI jema thAya. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 karmaNi vartamAna kRdanta dA.ta. vizad visantI, vizatI vizakti vizat vizantI, vizatI vizanti bAkInA rUpo chat (napuMsakaliMga)nI jema AtmapadI dhAtuonA kartari vartamAna kRdantanA rUpo puliMgamAM jhina nI jama, napuMsakaliMgamAM vana nI jema ane strIliMgamAM mA lagADI mInA nI jema thAya. dA.ta. 5mano hasta: 1 kaMpato hAtha. mpamAna zAravI | kaMpatI DALI. mpamAna pam aa kaMpatuM pAMdaDuM. (4) atu, mAna ane zAna pratyayo vikAraka che, eTale ke te lAgatA dhAtuone te te gaNanA guNa-vRddhinA niyamo lAge. (6) karmaNi vartamAna kRdanta - (1) karmaNi vartamAna kRdanta = dhAtu + ca + mAna. dhAtuonA vartamAnakALanA karmaNi trIjo puruSa ekavacananA rUpamAMthI te kADhIne mAna lagADavAthI te dhAtuonuM karmaNi vartamAna kRdanta thAya. teno artha "..Ato' evo thAya (2) dA.ta. nI nIyate - nI + mAna = nIyamAna | laI javAto. karmaNi vartamAna kRdanta e karmanuM vizeSaNa che. tenA rUpo karmanA liMga pramANe thAya. tenA rUpo puliMgamAM nina nI jema, napuMsakaliMgamAM vananI jema ane strIliMgamAM nA lagADI mAtA nI jema thAya. dA.ta. rAme nIyamAna: dhaTa: I rAma vaDe laI javAto ghaDo. rAmeLa nIyamInA mAtA ( rAma vaDe laI javAtI mALa, rAmeLa nIyamAna natam | rAma vaDe laI javAtuM pANI Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 2 cha kRdantonA pratyayo ane udAharaNo cha kRdantonA gujarAtI pratyayo, saMskRta pratyayo ane udAharaNono koTho. vigata kRdanta hetvartha saMbaMdhaka | karmaNi | kartari | kartari vartamAna karmaNi vartamAna kRdanta | bhUta | bhUta | bhUta | kRdanta kRdanta | kRdanta | kRdanta kRdanta gujarAtI | vAne | ane | Ato pratyaya mATe udAharaNa | laI | laI | laI | laI laI laI javAne jaIne | javAyelo | gayelo jato javAto mATe saMskRta pratyaya | tuma | vI | ta | tavat | yamAna at, mAna, Ana udAharaNa tuma , nItva | nIti | nItavat nayat, nIyamAna modamAna, vikAraka kAraka kAraka kurvANa vikAraka vikAraka avi- | avi- | avi- vikAraka | kAraka avikAraka avyaya ke | avyaya avyaya | vizeSaNa | vizeSaNa | vizeSaNa vizeSaNa vizeSaNa | + hiMsa nAma mad tharmo, na bhUto na bhaviSyati hiMsAthI dharma thAya e koI kALe banyuM nathI ane banaze paNa nahIM. + vartavAnidriyagrAno visapi ti indriyono samUha baLavAna che. tethI te vidvAnane paNa kheMcI jAya che - bhAna bhUlAve che. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sati saptamI 53 sati saptamI vAkayanI kriyAnA AdhAre bIjA vAkayanI kriyA thatI hoya ane bannenA kartA judA hoya tyAre gauNa vAkyanA kartAne sAtamI vibhakti lagADI gauNa vAkyanI kriyAnA dhAtunuM vartamAna kRdantanuM rUpa kartAnA vizeSaNa tarIke mukAya che. Ane sati saptamI kahevAya che. dA.ta. jayAre indirA rAjaya karatI hatI tyAre loko bhayabhIta hatA. indirAyAM zAsatyAM janAH kSubdhA Asan / indirA rAjya karate chate loko bhayabhIta hatA. anAdare SaSThI upara pramANe be vAkayomAM jo bIjA vAkayanI kriyAmAM pahelA vAkyanI kriyAno anAdara thato hoya to pahelA vAkyanA kartAne ane pahelA vAkayanI kriyAnA dhAtunA vartamAna kRdantanA rUpane vikalpa chaThThI vibhakti lAge. Ane anAdare SaSThI kahevAya. jayAre chaThThI vibhakti na lAge tyAre sati saptamInA niyamathI sAtamI vibhakti lAge. dA.ta. puro: pata: ziSya: vinayanarot | gurau pazyati ziSyaH avinayamakarot / jayAre guru jotA hatA tyAre ziSya avinaya karyo. guru jote chate ziSya avinaya karyo. + ApAtaramyA viSayAH paryantaparitApinaH / AraMbhamAM viSayo ramaNIya jaNAya che, paNa aMte paritApa upajAvanArA che. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 vyaMjanAta nAmonA niyamo | vyaMjanAMta nAmonA niyamo | nAmanI vibhaktinA pratyayo (puliMgamAM ane strIliMgamAM) vibhakti ekavacana dvivacana bahuvacana pahelI as bIjI mam | mau as trIjI bhyAm cothI bhyAm pAMcamI __as bhyAm bhyas chaThThI as Am sAtamI | saMbodhana ___ A bhis bhyas os os au as nAmanI vibhaktinA pratyayo (napuMsakaliMgamAM) vibhakti | ekavacana | pahelI | 0 | dvivacana | bahuvacana | DuM | 0 | 0 | 0 rU saMbodhana | 0 | DuM | 3 zeSa vibhaktionA pratyayo puliMganAmanA pratyayonI jema jANavA. (1) vyaMjanAMta puliMga nAmo ane vyaMjanAM strIliMga nAmonA rUpo ekasarakhA thAya che. vyaMjanAMta napuMsakaliMga nAmonA rUpo pahelI-bIjI-saMbodhana vibhaktiomAM judA thAya che, zeSa vibhaktiomAM puliMganI jema thAya che. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 vyaMjanAta nAmonA niyamo (2) vyaMjanAta nAmonA pratyayonA traNa vibhAga thaI zake che - (i) pahelAM pAMca pratyayo, eTale ke pahelI vibhaktinA traNa pratyayo ane bIjI vibhaktinA ekavacana ane dvivacananA pratyayo. (ii) svarAdi pratyayo, eTale ke bIjI vibhaktinA bahuvacananA pratyayathI mAMDIne svarathI zarU thatA pratyayo. (ii) vyaMjanAdi pratyayo, eTale ke bIjI vibhaktinA bahuvacananA pratyayathI mAMDIne vyaMjanathI zarU thatA pratyayo. (3) nAmane aMte at, vat, mat, va, yak + pahelA pAMca pratyayo, saMbodhana vibhaktinA traNa pratyayo = upArje 6 umerAya. dA.ta. chat + = chat + 6 = cchanuM | janAro. mAvat + = bhavantI | be bhagavaMto. dhImat + za = dhImatte 1 be buddhimAno. vida{ + ma = vikrAMsI | be vidvAno. zreyas + mam = zreyAMsanma kalyANane. (4) nAmane aMte ma, ya, vas + pahelAM pAMca pratyayo = ma no nA thAya. dA.ta. rAnana + ga = ragAna | be rAjA. zreyas + k = zreyAn ! kalyANa. vida{ + = vidAnA vidvAna. (5) nAmane aMte vat, mat, mam, n + pahelI vibhakti ekavacana no s = upAjya svara dIrgha thAya. dA.ta. mAvat + k = mAvAn ! bhagavAna. vandramaN + k = vandrama: | caMdra. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) pa6 vyaMjanAta nAmonA niyamo zazin + { = zazI | caMdra. nAmane aMte mana, rUna + pahelI vibhakti ekavacananA , 0 ane vyaMjanAdi pratyayo = lopAya. dA.ta. rogana + zuM = rAgI rAjA. nAman + 0 = nAma | nAma. rAnana + grAm = ranamyam aa be rAjA vaDe. rAnana + 3 = rAna! ! rAjAomAM. (7) vyaMjanAMta nAma + svarAdi pratyayo = svara pUrvenA vyaMjanamAM bhaLI jAya. dA.ta. zazin + kam = zazina: I ghaNA candro. mat + kam = marutaH | ghaNA pavano. zreyas + mam = zreyasa: | kalyANa thakI. (8) nAmane aMte man + svarAdi pratyayo = mana no ma lopAya. dA.ta. rAnan + kam = rAnna + ar = rAnn + ar = rAj + = rajJi: rAjAone. (9) nAmane aMte san + sAtamI vibhaktinA ekavacanano DuM, napuMsakaliMga pahelI-bIjI vibhaktinA dvivacanano chuM = san nA ma no vikalpa lopa thAya. dA.ta. rAnana + DuM = jJa, rAganA rAjAmAM. nAman + = nAnI, nAmanI be nAmo, be nAmone. (10) saMyukta vyaMjanano bIjo vyaMjana ma ke - + mana + svarAdi pratyayo = mana nA ma no lopa na thAya. dA.ta. mAtman + kam = mAtmanaH | AtmAone parvan + a = parva: | parvanuM Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaMjanAMta nAmonA niyamo 57 (11) nAmane maMte vas + sva pratyayo = va no u thAya bhane tenI pUrva i hoya to te rU lopAya. .d. vidvas + as = viduSaH / vidvAnIne. sedivas + as = seduSaH / nirutsAhI thayesAna. cakRvas + as = cakruSaH / 42vAnu. (12) upAnah + s, 0, 064aa pratyayo = h no t 4 d thAya. ..ta. upAnah + s = upAnat, upAnad / do. upAnah + bhyAm = upAnadbhyAm / khelii| 3. (13) tasavya vyaM4ita nAmo, sukhabhAj, vAc, diz, dRz, spRz, mRz, vipakSa, Rtvij + s, 0, vyaMnA pratyayo = antya vyaM4nano k g thAya. 6..ta. diz + s = dik, dig / 6u. diz + bhis = digbhiH / hizAmo 43. (14) sh-12|nt namI, ch-12|nt nAmo (pracch), vrazc (vRzc), bhrasj (bhRsj), bhrAj, yaj, sRj, mRj, rAj, viz, dviS, tviS, lih + s, 0, vyaMjanAdi pratyayo = anya vyaMjanano ke huM thAya. 6.d. rAj + s = rAT, rAD / 2 / %. rAj + su = rAD + su = rAT + su = rATsu / 2|momaa. (15) naz, takS, gorakSa, muha, snih, snuh + s, 0, vyaM4 pratyayo = antya vyaM4nano k, g, T D thAya. .d. naz + s = nak, naga, naTa, naD / bhAganA2. ___ naz + bhyas = nagbhyaH, naDbhyaH / bhaagnaa|mo thahI. (16) duha, druh + s, 0, vyaM4na pratyayo = d no dh thAya bhane ha no k / g thAya. druh ghAtunA ha nAT : D 5 / thAya. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 vyaMjanAta nAmonA niyamo dA.ta. dur + { = dhuLu, dhum | dohanAra. tum + grAm = dhumyam be dohanArA vaDe. suda + { = dhru, dhU, dhR, dhru droha karanAra. kun + cam = dhumma:, dhuSya: I droha karanArAo thakI. (17) gun + 5, 7, vyaMjanAdi pratyayo = | no 6 thAya ane no r ke huM thAya. dA.ta. huM + = puruM pu chupAvanAra. gun + gAm = puSyAm | be chupAvanArA vaDe. (18) vadhu + 5, 7, vyaMjanAdi pratyayo = TU no jU thAya ane dhU no ke r thAya. dA.ta. vadhu + = muta, mundrA bodha pAmanAra. vadhu + cAmuM = mukhyAm be bodha pAmanArA vaDe. (19) -kArAnta sivAyanA napuMsakaliMga vyaMjanAM nAmo + napuMsakaliMga pahelI-bIjI-saMbodhana vibhaktino bahuvacanano DuM = upArjyo na umerAya. dA.ta. gat - chat + rU = chattA janArA. vat - mAvat + rU = mavati | aizvaryavALA. man - dhImat + 3 = dhImatti ! buddhimAno. vat - vin + 3 = viddhAMti vidvAno. s zreyas + $ = yAMti / kalyANo. (20) --kArAnta sivAyanA napuMsakaliMga vyaMjanAM nAmo + napuMsakaliMga pahelI-bIjI-saMbodhana vibhaktino bahuvacanano 3 = upAjya svara dIrgha thAya. dA.ta. san - nAman + rU = nAmAni | nAmo. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaMjanAMta nAmonA niyamo 59 { } zreyas + rU = si | kalyANo. vas vidam + $ = viddhAMsi ! vidvAno. rUnuM - nAvin + DuM = bhAvIna I thanArA. (21) -kArAnta vartamAna kRdanta + napuMsakaliMga pahelI-bIjI-saMbodhana vibhaktinA dvivacanano chuM ane bahuvacanano k = upArjyo na lAge. dA.ta. chat + k = chattI ! be janArA. chat + rU = chattA ghaNA janArA. (22) chaThThA gaNanA dhAtuonA ane bIjA gaNanA mA-kArAnta dhAtuonA kArAnta vartamAna kRdanta + napuMsakaliMga pahelI-bIjI-saMbodhana vibhaktiono dvivacanano chuM = upArjyo vikalpa na lAge. dA.ta. vizad + = viza7I, visatI 1 be pravezanArA. yAt + DuM = thAtI, thAtI ! be janArA. (23) trIjA gaNanA dhAtuo tathA zAsa, nakSa, vAsa, drA ane nA dhAtuonA tu-kArAnta vartamAna kRdantone puliMgamAM ane napuMsakaliMga dvivacanamAM uDAnya na na lAge, paNa napuMsakaliMga pahelI-bIjIsaMbodhana vibhaktinA bahuvacananA rU pUrve upanya vikalpa nuM lAge. dA.ta. t vatI ta: | zAsat zAsatau zAsataH / dadat dadatI dadanti,dadati / zAsat zAsatI zAsanti,zAsati / (24) vyaMjanAMta vizeSaNanA strIliMganA rUpo tenuM napuMsakaliMga pahelI vibhaktinuM dvivacananuM rUpa laI navI nA rUpo pramANe thAya. dA.ta. mAvat - napuMsakaliMga - mAvat vitI bhavati | strIliMga - HvatI bhavatya pavityaH Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 vyaMjanAMta nAmonA niyamo (25) --kArAnta nAmonuM saMbodhana vibhakti ekavacananuM rUpa mULarUpathI bhinna nathI. napuMsakaliMgamAM 6 vikalpa lopAya che. dA.ta. rAgana rAgAnI rAgAnaH | zazin zazinau zazinaH / nAman,nAma nAmnI,nAmanI nAmAni / bhAvin,bhAvi bhAvinI bhaaviini| (26) vam antavALA nAmo + vyaMjanAdi pratyayo, napuMsakaliMgano 0= { no tuM ke thAya. dA.ta. vikra + grAm = vikhyAm | vidvat,vidvad vidUSI vidvAMsi / (27) mahat + pahelA pAMca pratyayo, napuMsakaliMga pahelI-bIjI-saMbodhana vibhakti bahuvacanano rU = upAjya svara dIrgha thAya. dA.ta. mahAna, mahAtI, mahAnta:, mahAnta, mahAtI mahatuM, mahatI, mAtA + prakSAlanAddhi paDUsya, dUrAdasparzanaM varam / (kAdavavALA paga karIne) kAdavane dhovA karatAM dUra rahIne kAdavane sparza na karavo te ja uttama che. mUrcchayA rahitAnAM tu jagadevAparigrahaH / jeo mUccha rahita che temane Akhu jagata aparigraharUpa che. tyAgAt kaJcakamAtrasya, bhujago na hi nirviSaH / kAMcaLI utAravA mAtrathI sarpa nirviSa thato nathI. + Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvanAma sarvanAma nIcenA zabdo nIcenA arthamAM sarvanAma che. sarvanAma artha 1. 2. 3. | sarva | vizva | sama sima | | | 6. | katara, katama badhuM badhuM badhuM badhuM keTalAmuM jeTalAmuM teTalAmuM bemAMthI eka bemAMthI eka 7,8. yatara, yatama tatara, tatama 9, 10. 11. anyatara 1 2. ekatara ja | 13. anya bIjuM 14. | apara 15. itara che | m | Ta | ja 16. | nema 17. | antara 18. | pUrva 19. | uttara 20, 21. | para, avara 22. | dakSiNa | | | | | bIjuM bIjuM aDadhuM bahAra, bahAranuM vastra pahelAnuM, pUrva dizA pachInuM, zreSTha, uttara dizA pachInuM, pAchaLanuM, pazcima dizA jamaNuM, dakSiNa dizA Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvanAma sarvanAma artha 23. adhara 24. | eka nIcaluM zreSTha, mukhya, mAtra potAnuM bane 25. 26, 27. | 35, 3maya + + + pratyakSaM prazamaM sukham / zAntinuM sukha pratyakSa che. + sampUrNakumbho na karoti zabdam / bharelo ghaDo avAja karato nathI. (adhUro ghaDo ja avAja kare che.) bhavanti namrAstaravaH phalAgamaiH / jema jema phaLa AvatAM jAya tema tema vRkSo namatAM jAya che. vikArahetau sati vikriyante, yeSAM na cetAMsi ta eva dhIrAH / vikAranA sAdhana vidyamAna hovA chatAM jemanuM mana vikAra na pAme te ja kharekhara dhIra che. pratIkAro vyAdheH sukhamiti viparyasyati janaH / vyAdhinA upAyane "A sukha che" ema manuSyo viparIta rIte mAne che. (dA.ta. bhUkha e vyAdhi ane khAvuM e upAya. tarasa e vyAdhi ane jaLapAna e upAya. emAM sukha mAnavuM e viparItatA ja che. caNDAMzurapi na prAtazcaNDatAmavalambate / sUrya paNa savAre caMDa thato nathI. + prakRmardo sAmAnano di svaMmuttamam ! uttama svapnanuM phaLa sAmAnya manuSyane pUchavuM yogya nathI. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAra gaNanA dhAtuomAM aniyamitapaNuM pahelA, cothA, chaThThA ane dazamA gaNanA dhAtuomAM aniyamitapaNuM. (1) (i) || (rakSavuM, pahelo gaNa, parasmapada), dhUm (tapAvavuM, pahelo gaNa, paramaipada), pa[ (vakhANavuM, pahelo gaNa, parasvaipada), pana (stuti karavI, pahelo gaNa, parasma pada) ane vih (javuM, chaThTho gaNa, paramaipada) - A dhAtuone gaNakAryaviziSTa kALamAM gaNanI nizAnI lAgatA pUrve bAl lAge. dA.ta. gun + sAm + a + ta = pAyati . te rakSe che. dhUm + mAm + 1 + ta = dhUpAyata | te tapAve che. pan + a + a + ta = pAta ( te vakhANe che. (ii) A dhAtuone gaNakAryarahita kALamAM, karmaNimAM ane prerakamAM vikalpa mAthuM lAge. dA.ta. zvastana bhaviSyakALa gopavitAzmi, pitAmi ! huM rakSaNa karIza. karmaNi - pALe, muLe huM rakSaNa karAvuM chuM. preraka -- gopAvayAmi, payAmi | huM rakSaNa karAyuM che. (i) paN ane pan dhAtuone AtmapadamAM m na lAge. dA.ta. paLa, pAvA huM vakhANuM chuM. pane, panAvaTe huM vakhANuM chuM. (2) prAr (Atmapada), snAr (Atmapada) ane pram, m, vakta, tra, hata6, fchavuM, vasuM, sam + ya, zrI + vam - A parasmapadI dhAtuo pahelA ane cothA gaNanA che. dA.ta. prAr - prAsate, grAmyate te camake che. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 (6) cAra gaNanA dhAtuomAM aniyamitapaNuM pram - prati, prasthati aa te bhame che. san + yam - saMyati, saMsthati aa te sArI rIte prayatna kare che. (3) 3 (paramaipada) dhAtu cothA ane chaThThA gaNano che. dA.ta. rUd >> guhyata, surati aa te tUTe che. (4) al ane tal dhAtuo pahelA ane pAMcamAM gaNanA che. dA.ta. prazna - kSati, ati | te vyApe che. yuga, pR, saTTa, sa, vRna, vR, gR, tam, tR, TTa, rivuM, ga dhAtuo pahelA ane dazamAM gaNanA che. dA.ta. yun - yogaMti, yogati ! te joDe che. gaNakAryaviziSTa kALamAM che, vartam, jhivuM, mA + vam dhAtuono upAjya stara parasmapadamAM laMbAya che. dA.ta. [> %Amati, sthiti aa te cAle che. mAmate te AkramaNa kare che. A + vam - AvImati te pIve che. (7) gaNakAryaviziSTa kALamAM zama, tam, tam, zrama, ma, pramu, kSam - A cothA gaNanA dhAtuono upAjya svara paramaipadamAM laMbAya che. dA.ta. zam - sAmyata aa te zAMta thAya che. pram - prAgRti, prati | prasthati paNa thAya. te bhame che. (8) gaNakAryaviziSTa kALamAM saMju (parasmapada), sanna (parasmapada), sva (Atmane pada), ranna (ubhayapada) - A pahelA gaNanA dhAtuono anunAsika lopAya. dA.ta. TUMksa TUti | te DaMkhe che. sa -sati te coTe che. svas - vanate . te bheTe che. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 cAra gaNanA dhAtuomAM aniyamitapaNuM - rati, te aa te raMge che. (9) gaNakAryaviziSTa kALamAM 9, 9 vid, ti muva, sivuM, chid fpazu - A chaThThA gaNanA dhAtuone upArje anunAsika lAge. dA.ta. tam niSpati te lIMpe che. vid viti aa te meLave che. (10) dhAtunA anne hRsva ke dIrgha rU ane 3 + avikAraka svarAdi pratyaya = hRsva ke dIrgha chuM ane 3 no pharyuM ane v thAya. dA.ta. ri+ + + ta = di + 4 + fta = riyati aa te jAya che. 7+ 1 + ta = gun + + ta = nuvati te stuti kare che. dhU + + f = dhun + a + ta = dhuvati aa te halAve che. (11) dhAtumAM rahela no avikAraka pratyaya pUrve rU thAya. dhAtumAM rahela okya vyaMjana ke - pachInA % no avikAraka pratyaya pUrve Dar thAya. dA.ta. OM - riti ! te vere che. (12) puru, san + avikAraka vyaMjana =rU, 3 dIrgha thAya. dA.ta. kRta - kIrtata ! te kIrtana kare che. - pUrvata te purAya che. > kIryate I te verAya che. (13) dhAtumAM rU ke 3 pachI aMte n + avikAraka vyaMjana =rU, 3 dIrgha thAya. dA.ta. vi + 2 + ta = rIvyati . te jugAra rame che. (14) gaNakAryaviziSTa kALamAM so, Dho, zo, jo A cothA gaNanA dhAtuono go lopAya. dA.ta. to - sthati che te nAza pAme che. to Iti te chede che. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAra gaNanA dhAtuomAM aniyamitapaNuM zo - zyati / te pAtaj 42 che. cho - chyati / te cha? che. (15) gaNakAryaviziSTa kALamAM nIcenA dhAtuonA nIce pramANe Adeza thAya che Adeza dham jighra | / man Rccha yacch dhAtu dhmA (:) ghrA (sUMghaj) mnA (viyA2) R (4) sR (ho3g) yam (jumA 25) dA (mA5j) zad (nAza pAma) vyadh (vIdhaj) bhrasj (yxj) vrazc (14) masj (uj) sasj (taiyAra thaSu) rUpa dhamati jighrati manati Rcchati dhAvati yacchati yacchati zIyate vidhyati bhRjjati vRzcati majjati yacch zIya vidh bhRjj vRzca majj / sajj (16) guh + nI nizAnI 3 ge| 2|vnaa2 252 pratyaya = upAntya u hAI thAya. 68.d. guh - gRhati / te saMtA . (17) mantra, tantra, cit, vid, daMz, ta , bha... - 28 // 6zamA nAmAtmanepahI dhAtuo che. dazamA gaNanA bAkInA badhA dhAtuo ubhayapadI che. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAra gaNanA dhAtuomAM aniyamitapaNuM dA.ta. man2 mate te maMtraNA kare che. vaMza - vaMte te DaMkhe che. - kathati, kathate te kahe che. (17) sam, ava, , vi upasargo pachI thA dhAtune AtmapadI pratyayo lAge. dA.ta. nava + Daa - mavatiyte te sthira rahe che. (18) vi, nA, pari, 3pa upasargo pachI ram dhAtune parasmapadI pratyaya lAge. dA.ta. vi + ram - viramati ! te aTake che. (19) kam dhAtu 1lA gaNano che. gaNakAryaviziSTa kALamAM tene avazya naya lAge. 3ya lagatA dhAtunA upAjya ma nI vRddhi thAya. dA.ta. kam + a + te = miyate I te icche che. + nAryaH smazAnaghaTikA iva varjanIyAH / (zIlasaMpanna puruSoe) smazAnanA ghaDAnI jema strIono dUrathI tyAga karavo joIe. kriyAH pratiphalanti na bhAvazUnyAH / bhAva rahita kriyA phaLatI nathI. na hi kRtamupakAraM sAdhavo vismaranti / sapuruSo karelA upakArane visaratAM nathI. |+ tUTyA: po vyAdhine toSAt paramaM suram | tRSNA samAna vyAdhi nathI ane saMtoSa jevuM mahAna sukha nathI. + rapUkyarita carvatti manISiUT: | buddhimAno pUjya vyaktinA AcaraNanI carcA karatA nathI. svaprazaMsevA'nyanindA satAM lajjAkarI khalu / sanone mATe potAnI prazaMsAnI jema bIjAnI niMdA lajjA karanArI + + Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 cha gaNanA dhAtuo mATe gaNakAryaviziSTa kALanA pratyayo bIjA, trIjA, pAMcamA, sAtamA, AThamA ane navamA gaNanA dhAtuo mATe gaNakAryaviziSTa kALanA pratyayo ke. kALa puruSa | parasmapadanA pratyayo AtmapadanA pratyayo eka- dvivacana bahu | eka dvivacana bahuvacana vacana | vacana vacana 1. vartamAnakALa | pahelo vas mam | | | vade bIjo Athe trIjo Ate ate | hyastana pahelo vahi mahi bhUtakALa bIjo tam | ta | thAs | AthAm | dhvam trIjo tAm | mana | ta | mAtAm | mata 3. AjJArtha | pahelo ||fi||va||jAna||[ ] bAvarI Amahai bIjo | hi | tam | ta | va | mAthAm | dhvam trIjo | (_) | tAm | tu | tAm | mAtAm | tAm 4|vidhyartha pahelo | lAm | vAva | yAma | ya | di | di bIjo | cAmuM | yAtam | ta | thA phaMyAthIm | {Syam yAt | yAtAm | yun | ta | thatIm | n O = vyaMjanAdi vikAraka pratyaya = mi, usa, ti, s ta, tu [ ] = svarAdi vikAraka pratyaya = san gAna, mAva, Ama, che sAva sAmarda trIjo + mRtyAnAM mApa svAmizAsanam nokarone mAlikanI AjJA pramANa hoya che. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha gaNanA sAmAnya niyamo, apavAdo 69 cha gaNanA sAmAnya niyamo, apavAdo (1) vikAraka pratyayo pUrve aMga (dhAtu + gaNanI nizAnI) nA anya svara ane upAjya hasva svarano guNa thAya. dA.ta. vinu + ma = vinofmA huM bheguM karuM chuM. aMgane aMte rU-ke 3-3 + svarAdi avikAraka pratyaya = rU- no pharyuM ane 3-4 no 3vuM thAya. dA.ta. mApa + 1 + 3ti = mAnu + gati = mAnuvanti | teo meLave che. apavAda - (i) pAMcamAM ane AThamA gaNomAM asaMyukta vyaMjana para 3+ svarAdi avikAraka pratyaya = saMdhI karavI. dA.ta. vinu + ta = vintiA teo bheguM kare che. ru + ta = purvatti | teo kare che. (ii) anupasarga rU dhAtu (bIjo gaNa) + svarAdi avikAraka pratyaya = rU no yu thAya. dA.ta. $ + gatti = yu + agni = yati | teo jAya che. (ii) du dhAtu (trIjo gaNa) + svarAdi avikAraka pratyaya = saMdhI thAya. dA.ta. du + ta = guhu + ta = guhRti ! teo homa kare che. (iv) anekasvarI aMgane aMte asaMyukta vyaMjana paraDuM chuM ke 3-5 + svarAdi avikAraka pratyaya = rU ke huM no huM thAya ane 3 ke 4 no v thAya. dA.ta. mI + gati = vimI + gati = viSyati | teo Dare che. (3) ke sA sivAyanA koIpaNa svara pachI mane, mAm ane anta no na lopAya. dA.ta. vR + 1 + anta = vR + 1 + mate = vRSyate | teo vare che. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMcamA ane AThamA gaNanA niyamo pAMcamA ane AThamA gaNanA niyamo (1) pAMcamA gaNanA dhAtuone gaNanI nizAnI lAge ane AThamA gaNanA dhAtuone gaNanI nizAnI 3 lAge. (2) asaMyukta vyaMjana para 3 + mAvi, vADhi pratyayo = vikalpa 3 lopAya. dA.ta. + 1 + vat = vinuva:, vindhaH | ame be bheguM karIe chIe. mAm + 1 + vim = khuva: | ame be meLavIe chIe. (3) asaMyukta vyaMjana para 3+ AjJArthano hi = fha lopAya. dA.ta. vi + 1 + da = vi7 I tuM bheguM kara. | + + ha = mAnu i tuM meLava. (4) kR + 3 no vikAraka pratyayo pUrve karo Adeza thAya, avikAraka vAri mAdri-yAdri pratyayo pUrve 6 Adeza thAya ane bAkInA pratyayo pUrve ru Adeza thAya. dA.ta. 9 + 3+ ma = zarama ! karuM chuM. 9 + 3 + vas = karvA ame be karIe chIe. $ +3+ yam = pharyAm ! mAre karavuM joIe. vR + 3 + tham = thaH | tame be karo cho. asArAtsAramuddharet / asAramAMthI paNa sArane grahaNa karavo. siddhiH syAt RjubhUtasya / saraLasvabhAvInI siddhi thAya che. + Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamA gaNanA niyamo navamA gaNanA niyamo (1) navamA gaNanA dhAtuone gaNanI nizAnI vikAraka pratyayo pUrve nA lAge, vyaMjanAdi avikAraka pratyayo pUrve nI lAge ane svarAdi avikAraka pratyayo pUrve na lAge. dA.ta. zrI + nA + ma = jhINAma | huM kharIduM chuM. zrI + nI + vat = jhINIva: | ame be kharIdIe chIe. zrI + 7 + ta = Iti aa teo kharIde che. (2) vyaMjanAta dhAtuone AjJArtha bIjo puruSa ekavacanamAM nahi ne badale mAna lAge. dA.ta. mun + nI + da = mun + mAna = kuSANa I tuM corI kara. (3) tI dhAtu, dIrgha ka-kArAnta dhAtuo ane dIrgha tra-kArAnta dhAtuomAM svara hrasva thAya. dA.ta. nI sinAti aa te coTe che. tU > tunAti . te kApe che. - gRti te bole che. (4) dhAtuno upAjya anunAsika lopAya. dA.ta. vadhu > vaMAma ! huM bAMdhuM chuM. (5) zun dhAtu pachI navamA gaNanI nizAnInA 7 no [ na thAya. dA.ta. zubha - sujJAti ! te khaLabhaLe che. + pramANe dimadArapu ! (manuSyano) pramAda e mahAzatru che, (mATe pramAda tajo ) Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjA gaNanA niyamo bIjA gaNanA niyamo (1) bIjA gaNanA dhAtuone gaNanI nizAnI lAge, eTale ke kaMI na lAge. dA.ta. cA + ti = thatA te jAya che. kA-kArAnta dhAtuone hyastana bhUtakALa paraaipada trIjo puruSa bahuvacanamAM mana nI badale vikalpa Des lAge. san lAge tyAre pUrveno mA lopAya. dA.ta. ma + yA + mana = ayAna ! teo gayA. a + yA + Des = kayu: teo gayA. (3) zI (Atmapada) dhAtuno badhA pratyayo pUrve guNa thAya. vartamAnakALa trIjo puruSa bahuvacananA mate pUrve zI no zer Adeza thAya. dA.ta. zI + te = zete ! te sUve che. zI + mate = zarate . teo sUve che. (4) hrasva 3-kArAnta dhAtuomAM vyaMjanAdi vikAraka pratyayo pUrve svaranI vRddhi thAya. dA.ta. 1 + ma = nama ! stuti karuM chuM. 1 + kam = mano + am = manavam ! meM stuti karI. 1 + { = nauH te stuti karI. (5) tu ja dhAtuone vyaMjanAdi pratyayo pUrve vikalpa dIrgha DuM lAge. dA.ta. tuM + ma = stafmA huM stuti karuM chuM. tu + ma = tu + { + ma = to + { + 5 = stavamAM huM stuti karuM chuM. tu + vat = suvaH | ame be stuti karIe chIe. tu + vat = tu + { + vat = tun + r + vat = tuvIva: | Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjA gaNanA niyamo 73 ame be stuti karIe chIe. tuM + kam = prasta + am = astavam ! meM stuti karI. (6) (i) tU (paramaipada) dhAtune vyaMjanAdi vikAraka pratyayo pUrve dIrgharuM lAge dA.ta. TU + ma = TU + { + ma = dro + + ma = bravImiA huM kahuM chuM. tU + tas = bRta: teo be kahe che. (i) tU (parasmapada) dhAtunA vartamAnakALamAM vikalpa nIce pramANe rUpo thAya. ! ekavacana | dvivacana | bahuvacana | pahelo puruSa | - | - | - bIjo puruSa AhathuH (tuM kahe che.) | (tame be kaho cho.) trIjo puruSa bAda | AhatuH (te kahe che.) | (teo be kahe che.) |(teo kahe che.) (7) i) 6, 5, zva, mana, vakSa mAM vidhyartha sivAyanA vyaMjanAdi pratyayo pUrve hrasva rU lAge. dA.ta. n + ma = n + 3 + ma = vikrama huM raDuM . t + vam = r r + vam = tivaH | ame be raDIe chIe. at + cAmuM = sudyam mAre raDavuM joIe. (ii) A dhAtuone hyastana bhUtakALanA , tu pUrve dIrgha chuM ane meM lAge. dA.ta. n + = an + r + = sarovIH | tuM raDyo. at + k = ut + + s = karoH I tuM raDyo. r + huM = ut + { + t = rohIt ! te raDyo. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9x bIjA gaNanA niyamo rud + t = arud + a + t = arodat / te 2'yo. (8) (i) as pAtuma bhvi|26 pratyayo pUrva a sopAya. .d. as + vas = svaH / ame meM chI. as + anti = santi / teso cha. (ii) as pAtuma sAdi, dhAdi pratyayo pUrva s lopAya. .ta. as + si = asi / tuM che. as + se = se / tuM che. as + dhve = dhve / tame cho. (ii) as pAtune s, t, hi, e pratyayo sAtA nIye pramANe 35o thAya. El.d. as + s = AsIH / tuM sato. as + t = AsIt / te Dato. as + hi = edhi / tuM ho. as + e = he / hUM chu. (8) As dhAtumai dhAdi pratyayo pUrva s lopAya. 6..ta. As + se = Asse / tuM se che. As + dhve = Adhve / tame peso cho. (10) sU (mAtmane54) pAtuna saarthn|| 15 // pratyayo bhvi|2. che. ..ta. sU + ai = suv + ai = suvai / I sUI 0.6. sU + Avahai = suv + Avahai = suvAvahai / 2same sU5 4o . sU + Amahai = suv + Amahai = suvAmahai / 24me sU 4.. (11) (i) dhAtune mante h + 24 vyaMdeg4 namAno vyaM4na 30 = ha no Dh thAya. gha.ta. lih + ti = liT + ti = leT + ti = leDhi / te yATe che. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjA gaNanA niyamo 75 (ii) Hi ekasvarI dhAtune atte s + 24 vyaMjanamAMno vyaMjana ke 0= TU no 6 thAya. dA.ta. + ta = dugdha + ti = toy + ta = Dhofdha ! te doDe che. (12) vargIya cotho bhaMjana + tAti, thAka pratyaya = tu, no dhuM thAya. dA.ta. + ta = s + fdha = tret + Dha = naiDhiA te cATe che. to + ta = k + dha = dhi te dohe che. (13) Tu n + 6 = t, 6 no thAya ane s no thAya. -6 nA saMyoge haiM thAya. dA.ta. siMda + si = nit + si = net + si = nai + Sa = kSa | tuM cATe che. (14) padanI asiddha avasthAmAM anne 24 vyaMjanamAMno vyaMjana + vargIya trIjo ke cotho bhaMjana = 24 vyaMjanamAMnA vyaMjananA sthAne svavargano trIjo mukAya, 6 no huM thAya. dA.ta. Dut + ta = Tro + ta = Toy + dha = dha aa te doDe che. zin + dhvam = fza + dhvam = zik + vam = fzarRva tame rAjaya karo. (15) ekasvarI dhAtunI AdimAM , T, r hoya ane anne vargIya cotho vyaMjana hoya + sAti, dhAdri ke 0 pratyaya = n no ma, na no 6, 6 no dhu thAya. dA.ta. 36 + si = Toy + siM = dho + si = dho + pa = dhakSA tuM dohe che. tu + a = tun + a = dhum + a = dhuLe tame doho cho. (16) dhAtune anne 24 vyaMjanamAMno vyaMjana + AjJArthano di = di no dhi thAya. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 bIjA gaNanA niyamo dA.ta. tid + ha = sid + dha = tik + fdha = niH + Dha = sIDhA tuM cATa. (17) dhAtune anne vyaMjana + + ke tu = ketu no lopa thAya ane padane anta anunAsika sivAyano vyaMjana hoya to tenA badale svavargano pahelo ke trIjo vyaMjana mukAya, padane atte hoya to teno TU ke Tu thAya. dA.ta. uttara + = mahi + = mattedra + = mane, mantA te cAhyuM. (18) (i) 26 dhAtu + 24 vyaMjanamAMnA vyaMjanathI zarU thato avikAraka pratyaya = una nA no lopa thAya. dA.ta. in + tham = tha: I tame be haNo cho. (i) dhAtu + svarAdi avikAraka pratyaya = 26 no upAjya ma lopAya, tyAre s no 6 thAya. dA.ta. Tana + ta = na + ta = ta aa teo haNe che. (i) dhAtu + AjJArthano di = hA tuM paNa. (19) vra, prajju, sRjJa, ya, mRna, rajU, brA, zukArAnta ane chuM-kArAnta dhAtuo + 24 vyaMjanamAMno vyaMjana ke 0 = dhAtunA anya vyaMjanano 6 thAya. dA.ta. zuM + 7 = {I te rAjya kare che. pRn + f = mRt + ti = mASTi te sApha kare che. (20) , A AtmapadI dhAtuone hyastana bhUtakALa sivAya sari, dhAdri pratyayo pUrve rU umerAya. dA.ta. za + 3 = La + $ + 3 = zire ! tuM rAjya kare che. phaeNzu + Sya = ziSya | tame rAjaya karo cho. + 2 = 9i | tuM vakhANe che. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjA gaNanA niyamo 77. { + a = Tvei tame vakhANo cho. (21) (i) mRgu dhAtu + vikAraka pratyaya = 2 nI vRddhi thAya. dA.ta. pRn + ma = mAn + ma = maf I huM sApha karuM chuM. (i) mRt dhAtu + svarAdi avikAraka pratyaya = 2 nI vikalpa vRddhi thAya. dA.ta. pRn + ta = kRtti, mArgati aa teo sApha kare che. (22) va dhAtu + avikAraka pratyaya = va no zuM thAya. dA.ta. vas + la = va6 + si = $ + Sa = vakSa ! tuM icche che. vas + tas = 3N + tas =36 + tas = 36 + Tas = 3STa: I teo be icche che. (23) (i) zAn dhAtu + vyaMjanAdi avikAraka pratyaya = zAs no zin thAya. dA.ta. zAs + tas = zin + tas = ziSTa: I teo be rAjaya kare che. (ii) zAs dhAtu + AjJArthano di = zAdhi ! tuM rAjaya kara. (24) vAs dhAtu + AjJArthano di = vAdha, vAddhiA tuM prakAza. (25) (i) driA dhAtu + vyaMjanAdi avikAraka pratyaya = dhAtunA anya mA no rU thAya. dA.ta. ddhiA + ta = ridri + ta = ridrita: teo be daridra thAya che. (ii) driA dhAtu + svarAdi avikAraka pratyaya = dhAtunA anya mA no lopa thAya. dA.ta. driA + ati = di + gati = ddhiti teo daridra thAya che. (26) koIpaNa saMyukta vyaMjanano pahelo vyaMjana nuM ke + 24 vyaMjanamAMno vyaMjana ke 0=m ke ru no lopa thAya. dA.ta. vas + 2 = + = 9 + 9 = vaze . tuM kahe che. (27) dhAtune aMte 6, dha, s + hyastana bhUtakALano s = dhAtunA anya Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 bIjA gaNanA niyamo vyaM4nano t, d,: (visa[) thAya ane s pratyayano lo5 thAya. 68.ta. zAs + s = azAs + s = azAt, azAd, azAH / teM 2|4y dhyu. vid + s = aved + s = avet, aved, aveH / teM yu. (28) pAtune aMte s + yastana (bhUtAno t = s no t d thAya bhane t pratyayano lopa thAya. 68.ta. zAs + t = azAs + t = azAt, azAd / te 2 / 45 yu. (28) zAs, jas, cakAs, daridrA bhane jAgR dhAtumI pachI anti no ati, antu no atu bhane an no us thAya. jAgR ma us sAtA Rno guethAya. 68.ta. zAs + antu = zAsatu / teso 2 / 45 43. jAgR + an = ajAgR + us = ajAgar + us = ajAgaruH / teo jAgyA. daridrA + an = adaridrA + us = adarid + us = adaridruH / teo daridra thayA. (30) vid pAtu + an = an no us thAya.. .ta. vid + an = avid + us = aviduH / tamo yu. (31) dviS pAtu + an = an no vidhe. us thAya. .ta. dviS + an = adviSan, adviSuH / temo dveSa yo. (32) adhi + i dhAtu + bastana (bhUtAnA svaabhaavi.6|26 pratyayo = i nI vRddhi karatA pUrve rU no rU thAya. ha.ta. adhi + i + i = adhi + iy + i = adhi + aiy + i = adhyaiyi / 9 bhayo. (33) (i) vid pAtune vartamAnamA 52smai56mA vixepe parokSa (bhUtanA pratyayo lAge. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjA gaNanA niyamo dA.ta. vid> vetti, vedra ! te jANe che. vitta:, vitu: I teo be jANe che. vitti, vidu: I teo jANe che. (ii) vid dhAtunA AjJArthanA rUpo vikalpa vidvAn + 5 nA AjJArthanA rUpo jevA thAya. dA.ta. vevi, vivAhUvA ! huM jANuM. vedrAva, vivAravAva | ame be jANIe. vema, vivAdRvana | ame jANIe. + + o vA drio? vizAtRMI: I daridrI koNa? vizALa tRSNAvALo. tatsukhaM yatra nAsukham / te ja sukha ke jayAM asukha na hoya. AjJA guruunnaamvicaarnniiyaa| guru(vaDilo)nI AjJAmAM vicAra karavApaNuM hotuM nathI. temanI AjJA aMgIkArya ja hoya che.) yatra bhogAstatra rogaaH| jyAM bhogo che tyAM rogo che. + mAsanne vyasane nInAtho mukhyatve e kaSTa najIka AvatAM lakSmI viSNune (tenA mAlikane) paNa choDI de che. [+ iGgitajJA hi sevakAH / sevako (svAmInA) IMgitane jANanArA hoya che. + Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtamA gaNanA niyamo sAtamA gaNanA niyamo sAtamA gaNanA dhAtuone vikAraka pratyaya lAgatA anya vyaMjana pUrve gaNanI nizAnI na lAge ane avikAraka pratyaya lAgatA anya vyaMjana pUrve gaNanI nizAnI na lAge. dA.ta. sad + ma = nagdha + ma = LaSma | huM chuM chuM. dhu + va = nyU + vat = dhva: | ame be saMdhIe chIe. (2) sAtamA gaNanA dhAtuonA upAjya anunAsikano lopa thAya. dA.ta. magna + ta = + ta = manan + ta = mati te AMje che. (3) vRt dhAtune vyaMjanAdi vikAraka pratyaya lAgatA anya vyaMjana pUrve ra nI badale ne lAge. dA.ta. tR6 + ma = tUned + ma = tRddhi huM haNuM chuM. tRt + vam = + vat = Ua ! ame be haNIe chIe. + paroparAya patnati vRkSa:, paropAya vanti naH | paropakArAya duhanti gAvaH, paropakArArthamidaM zarIram // paropakArane mATe ja vRkSo phaLe che, paropakArane mATe ja nadIo jaLane vahe che, paropakArane mATe ja gAyo dUdha Ape che ane paropakArane mATe ja A zarIra che. paropakArazUnyasya, dhiG manuSyasya jIvitam / yAvantaH pazavasteSAM, carmApyupakariSyati // paropakArathI rahita evA manuSyanA jIvitane dhikkAra che, kemake jeTalA pazuo che temanA cAmaDAM vagere paNa upakAraka thAya che. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trIjA gaNanA niyamo 81 trIjA gaNanA niyamo (1) (i) vyaMjanAdi dhAtunA Adya vyaMjananI pahelA svara sahita dvirukti thAya. dA.ta. par - papad ! tA - dAvA | (i) svarAdi dhAtunA Adya svaranI dvirukti thAya. dA.ta. rUm -> rUm dviruktimAM thatA pheraphAro - (i) vargIya bIjA vyaMjanano vargIya pahelo vyaMjana thAya. dA.ta. n -- n = pan[ I (i) vargIya cothA vyaMjanano vargIya trIjo vyaMjana thAya. dA.ta. 57 55 = pR. (i) jeTalAmo kaMThya vyaMjana hoya teno teTalAmo tAlavya vyaMjana thAya. dA.ta. vana - ravavat = van = vavanuM ! (iv) dIrgha svarano hrasva svara thAya. dA.ta. drA > tAtA = vA ! (V) gru no ga thAya. dA.ta. pR- pR5 = vR5 = 45 . (vi) sno nuM thAya. dA.ta. hA - hIrA = hadI = nahIM ! (vii) dviruktimAM rU ke 3pachI vijAtIya svara Ave to rU no rU ane 3 no Dar thAya. dA.ta. 28 + ma = R8 + ma = 3 = f = rU8 + 7 = rUpi huM jAuM chuM. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trIjA gaNanA niyamo iS + a = iiS + a = ieSa = iyeSa = iyeSa / meM 87 72rI tI. (52rokSa (bhUta ) (3) (i) dhAtunI AdimAM saMyukta vyaMjana hoya to Adya vyaMjananI svara sahita dvirukti thAya. 48.ta. hI - hIhI = hihI = jihii| (i) dhAtunI AdimAM rahelA saMyukta vyaMjanano pahelo vyaMjana uSmAkSara hoya ane bIjo vyaMjana aghoSa hoya to aghoSa vyaMjananI svara sahita dvirukti thAya. 68.ta. spa: - paspardha / (4) mA, hA (sAtmane54), bhR, pR, pR ane R - 2aa pAtuoma dvirutimA svarano DuM thAya. 68.d. mA - mAmA = mamA = mimaa| hA - hAhA = hahA = jahA = jihA / bhR - bhRbhR = bRbhR = babhR = bibhR / pR - pRpR = papR = pipR / pR - pRpa = pRpR = papR = pipR / R - RR = aR = iR = iyu / (5) nij, vij, viS pAtumImA dvistimA 12no gue thAya. 6..ta. nij = ninij = nenij / vij = vivij = vevij / viS = viviS = veviS / (6) nij, vij, viS dhAtumomA sva vi42.4 pratyayo pUrva aMganA upAjya hRsva svarano guNa na thAya. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 trIjA gaNanA niyamo .d. nij + Ani = nenij + Ani = nenijAni / 9 po. nij + mi = nenij + mi = nenejmi / 9 po chu. (7) 52smaipamA anti no ati, antu no atu bhane an no us thAya. us lAgatA aMganA anya svarano guNa thAya ane anya mA no lopa thAya. 68.d. bhI + anti = bibhI + ati = bibhyati / teso 72 je. bhR + antu = bibhR + atu = bibhratu / tenI bhare. bhI + an = abibhI + us = abibhe + us = abibhayuH / teso [. dA + an = adadA + us = adad + us = adaduH / tebho mApyu. (8) (i) dA, dhA dhAtuo + 2 vi|26 pratyayo = A no to5 thAya. 6.d. dA + vas = dadA + vas = dad + vas = dadvaH / ame meM ApIe chIe. dhA + mas = dadhA + mas = dadh + mas = dadhmaH / ame paa21|| karIe chIe. (ii) dA, dhA dhAtumonA 2 mazaH dadA, dadhA + sAdi, dhAdi, tAdi, thAdi svi|24 pratyayo = dadA nuM dat bhane dadhA nuM dhat thAya. 68.ta. dA + se = dadA + se = dat + se = datse / tuM sApecha. dhA + tas = dadhA + tas = dhat + tas = dhattaH / tejI se dhAraNa kare che. (iii) dA, dhA dhAtumIne mAzArthano hi sAtA anuOM dehi, dhehi 35o thAya. (8) hA dhAtu (52smai56) + 2Arthano hi = jahAhi, jahihi, jahIhi / tuM cho3. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 triIjA gaNanA niyamo (10) hu pAtu + mAzArthano hi = juhudhi / tuM Doma 42. (11) mA (mAtmane 56), hA (mAtmane54), hA (52smaipada) + svAha mvi|24 pratyayo tathA yAdi pratyayo = A no to5 thAya. 6.d. mA + ate = mimA + ate = mim + ate = mimate / teso bhApecha. hA + ate = jihA + ate = jih + a = jihate / tebho 14 che. hA + anti = jahA + ati = jah + ati = jahati / teso choDe che. hA + yAm = jahA + yAm = jah + yAm = jahyAm / mAre choDaj me. (12) mA (mAtmane56), hA (mAtmanepaha), hA (52smai54), bhI (52smaipaha) + vyaMna vi|26 pratyayo = mA nu mI, hA - hI, hA nu hi-hI, bhI nuM bhi-bhI thAya. ..ta. mA + te = mimA + te = mimIte / te mApe che. hA + vahe = jihA + vahe = jihIvahe / sabhe the 46 chIme. hA + tas = jahA + tas = jahitaH, jahItaH / tamo ye cho3 cha. bhI + thas = bibhI + thas = bibhithaH, bibhIthaH / tamo ro cho. + vibhave sati santoSaH, saMyamaH sati yauvane / pANDitye sati namratvaM, hIro'yaM kanakopari // vaibhava chatAM saMtoSa hoya, yauvana chatAM saMyama hoya ane vidvattA chatAM namratA hoya, to te suvarNa upara jaDelA hIrA samAna che. bAlAdapi hitaM grAhyam / bALaka pAsethI paNa hitanuM grahaNa karavuM. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85 seTu, ani ane veTu dhAtuonI vyavasthA seTu, ani ane veTu dhAtuonI vyavasthA dhAtuo anekasvarI ekasvarI vyaMjanAta svarAMta | (badhA se) (badhA seTa) vyaMjanAMta svarAMta (aniTu kArikAmAM (seTu kArikAmAM batAvelA 102 dhAtuo batAvelA dhAtuo anid che. ver kArikAmAM se che. vR, , dhU batAvelA 33 dhAtuo ve che. bAkInA badhA dhAtuo seTu che.) anid che.) 1) anekasvarI vyaMjanAnta dhAtuo - je dhAtuomAM aneka svaro hoya ane anne vyaMjana hoya te anekavarI vyaMjanAnta dhAtuo. 2) anekasvarI svarAtta dhAtuo - je dhAtuomAM aneka svaro hoya ane atte svara hoya te anekasvarI svarAtta dhAtuo. 3) ekasvarI vyaMjanAnta dhAtuo - je dhAtuomAM eka svara hoya ane atte vyaMjana hoya te ekasvarI vyaMjanAnta dhAtuo. 4) ekasvarI svarAtta dhAtuo - je dhAtuomAM eka svara hoya ane te atte hoya te ekasvarI svarAnta dhAtuo. (1) seTU dhAtuo - je dhAtuone pratyaya lAgatA pUrve rU lAge te seTu dhAtuo che. te A pramANe che - (i) badhA anekasvarI dhAtuo seTu che. (i) dIrgha kArAMta dhAtuo, dIrgha OM-kArAMta dhAtuo, 3, 4, zu zI, anu, Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ s sek dhAtuo zva, DI, tri, vU (9mo gaNa, Atmapada) ane vR (pamo-9mo gaNa, ubhayapada) A ekasvarI svarAnta dhAtuo seTu che. (ii) aniTu kArikAmAM batAvelA 102 vyaMjanAnta dhAtuo ane vet kArikAmAM batAvelA 33 vyaMjanAnta dhAtuo sivAyanA badhA ekasvarI vyaMjanAnta dhAtuo se che. dazamAM gaNanA dhAtuo na lAgatA anekasvarI bane che. tethI dezamAM gaNanA badhA dhAtuo se che. (V) je dhAtuone anta , , 6, DuM , muM, Tu, 3, , Tu, , 7, 6, 6, 6, , , , vuM hoya te dhAtuo seTuM che. huM-kArAnta 2 - %i, zriA huM-kArAnta 2 - zI, lI | 3-kArAnta 6 --- 3, , zu, nu, 7, zuM ! R-kArAnta 1 - vR I kula 11 sel dhAtuo artha rUpa dhAtu fzva zrita 1 | 2 | ja | 0 | | - | * gaNa, pada | 1lo, P 1lo, U rajo, A 1lo-4tho, A | | rajo, P | | rajo, P || zvayati | zrati, zrayate zete | yate, DIyaoN yauti rauti, ravIti sevavuM, pUjavuM sUvuM UDavuM ekaThuM karavuM avAja karavo ST | P = parsIpada, A = Atmapada, U = ubhayapada Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se dhAtuo ' artha | kra. | dhAtu | 7 | | gaNa, pada rajo, P rajo, A rajo, P rajo. P rajo, P 9mo, A. 9mo, U pamo, U. rUpa | tIrNa karavuM kSNauti laI javuM kSNute jharavuM snauti stuti karavI chIMka khAvI sevA karavI / vRNIte | pasaMda karavuM, varavuM vRNAti, vRNIte pasaMda karavuM, varavuM | vRNoti, vRNute nauti kSati 10) zuM seTu kArikA taiyA~ti - -zInu--su-zvi-kI-zramaH vRG-vRJbhyAM ca vinaikAco'janteSu nihatAH smRtAH // (2) aniTu dhAtuo - je dhAtuone pratyaya lAgatA pUrve DuM na lAge te anid dhAtuo che. te A pramANe che - seTu kArikAmAM batAvelA dhAtuo ane vR, sU, dhU dhAtuo sivAyanA badhA ekasvarI svarAnta dhAtuo aniTu che. (i) aniTu kArikAmAM batAvelA 102 ekasvarI vyaMjanAnta dhAtuo anid che. te A pramANe che - -kArAnta 1 - 6 / -kArAnta 6 - pa, mud, rivuM, va, vivuM, sin ! chuM-kArAnta 1 - praN | Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 aniTu dhAtuo j-2nta 15 - tyaj, nija, bhaja, bhaJja, bhuja, bhrasj, masj, yaj, yuj, ruj, ran, vij, svaJja, saJja, sRj / d-2nta 15 - ad, kSud, khid, chid, tud, nud, pad, bhid, vid (yotho 25), vid (sAtabho 29), zad, sad, svid, skand, had / dh-12|nt 11 - krudh, kSudh, budh, bandh, yudh, rudh, rAdh, vyadh, zudh, sAdh, sidh / n-2rAnta 2 - man, han / p-12|| 13 - Ap, kSip, chup, tapa, tip, tRp, dRp, lip, lup, vap, zapa, svap, sRp / bha-rAnta 3 - yam, ram, labh / m-2rAnta 4 - gam, nam, yam, ram / sh-(2|| 10 - kruz, daMz, diz, dRz, mRz, riz, ruz, liz, viz, spRz / S-2rAnta 11 - kRS, tviS, tuSa, dviS, duSa, puS, piS, viS, ziS, zuS, zliS / s-2rAnta 2 - ghas, vas / ha-rAnta 8 - daha, diha, duh, naha, miha, ruha, liha, vah / kula 102 aniTu kArikA zakla pac muci ric vac vic, sic pracchi tyaj nijir bhajaH / bhajj bhuj bhrasj masji yaj yuj ruj, ra vijir svaJji saJja sRjaH // 1 // ad kSud khid chid tudi nudaH, padya bhid vidyatirvinan / zad sadI svidyatiH skandi, hadI krudh kSudhibudhyatI // 2 // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anid dhAtuo 88 bandhir yudhi rudhi rAdhi, vyadh zudhaH sAdhisidhyatI / manya han Ap kSip chupi, tap tipastRpyatidRpyatI // 3 // lip lup vap zap svap sRpi, yabh rabh labh gam nam yamo ramiH / tviS tuS dviS duS puSya piS viS, ziS zuS zliSyatayo ghasiH / vasatir daha dihi duho naha, miha ruha liha vahistathA // 5 // anudAttA halanteSu dhAtavo vyadhikaM zatam / / anid dhAtuo dhAtuM ' artha pa gaNa, pada | 35 zak 4tho, U zaktimAna Doj | zakyati, zakyate, 5bhI, P / zaknoti 1lo rAMdhavuM pacati, pacate ho, U choDavuM muJcati, muJcate 4 | rica / bho. U | pAlI 42vaM / riNakti. riGakte / 5 | vac / 2t, P bolavuM, kahevuM vakti | vic / ut- judu karavuM vevekti, vevikte 7bho, U vinakti, viGkte sic 68o, U | mAxqj, 7iej | siJcati, siJcate pracch / ho, P pUchavuM 8 | tyaj | 1so, P | tyAga karavo tyajati nij ut, U svaccha karavuM | nenekti, nenikte 11/ bhaj 1so, U bhajavuM | bhajati, bhajate | 12| bhaJja / 7bho, P | Hinj bhanakti | pRcchati Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aniTu dhAtuo yuj SA, P | dhAtu gaNa, pada artha rUpa 6Dho, P vAMkuM karavuM bhujati 7mo, P | pAlana-poSaNa karavuM bhunakti 7mo, A khAvuM, bhogavavuM bhuGkte 14 | prazna 6Dho, U bhUjavuM | | pRnati, pRmte 15 | majhU 6ThTho, P snAna karavuM | majjati | 16 | yam 1lo, U | yajJa karavo | | cannati, dhanate 17 | 4tho, A | cittane sthira karavuM yujyate 7mo. U joDavuM yunakti, yuGkte 18] 6Dho, P pIDavuM rujati 19 | ram 1lo raMgavuM rajati, rajate tho, U rajyati, rajyate judu karavuM vevekti, vevikte 21 | svas | 6Dho, A bheTavuM svajate 22 | sar 1lo, P coMTavuM sajati sRj 4tho, A sarajavuM sRjyate 6Dho, P sarajavuM sRjati mad rajo, P khAvuM atti 25 | sun 1lo, P javuM kSodati 7mo, U kSuNatti, kSunte 26 | vat | 1lo, P DaravuM 4tho-7mo, A kheda pAmavo khidyate, khinte 6Dho, P khindati 27 | chin | 7mo, U. chedavuM chinatti, chinte vin | 3jA, UT 24 pIsavuM khedati khUMdavuM Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anid dhAtuo 91 nud bhedavuM kra. | dhAtu | gaNa, pada | artha | 28 | tum | do, U |. pIDavuM 6Dho, U preravuM pad 4tho, A. javuM | 31 | pit | 7mo, U 32 | vid 4tho, A vidyamAna hovuM 6ThTho, U meLavavuM 7mo, A. vicAravuM 34] zat | 1lo, A kSINa thavuM | 35 | sat | 1lo-6Dho, P | besavuM svit | 4tho, P | parasevo chUTavo 37 - | 1lo, U kUdavuM | rUpa tudati, tudate nudati, nudate padyate bhinatti, bhinte vidyate vindati, vindate vinte zIyate | mIti svidyati skandati, skandate | vid 3 38 | sUtra hadate 40 41 1lo, A | viSTAnuM visarjana karavuM. | 4tho, P | gusse thavuM | mugdha 4tho, P bhUkha lAgavI budh 4tho, A jANavuM, samajavuM bandh 9mo, P. bAMdhavuM yudh 4tho, A yuddha karavuM dhu | 7mo, U. rokavuM Tdhu | 4tho-pamo, P siddha karavuM vyadhu | 4tho, P vIMdhavuM 42 krudhyati kSudhyati budhyate badhnAti yudhyate ruNaddhi, runddhe rAdhyati, rAdhnoti vidhyati 43 44 46 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anid dhAtuo | artha zuddha hovuM sAdhavuM siddha thavuM vicAravuM haNavuM meLavavuM pheMkavuM pheMkavuM rUpa zudhyati sAdhyati, sAdhnoti sidhyati manyate para , da. dhAtu | gaNa, pada | 47 | Tdhu | 4tho, P | 48 | sAdhu | 4tho-pamo, P 49 | siMdhu | 4tho, P 50| mana | 4tho, A 51 | hanuM rajo, P Ap pamo, P pa3 | kSip 4tho, P Dho, U 54 | dako, P 55 1lo, P 4tho, A. 1lo, A 1lo, P 6ThTho, P 1lo, P 6o, P. 6Dho, U 60| tum | 6Dho, U | | | 1lo, U 62 | | | 1lo-4tho, U hanti Apnoti kSipyati kSipati-kSipate chupati tapati tapyate tepate aDakavuM tarpati tRpati tapavuM pratApI hovuM jharavuM tRpta thavuM tRpta thavuM saLagAvavuM duHkha devuM lIpavuM lUMTavuM vAvavuM zApa devo 59tim dRpati limpati, limpate supati, suSpo vapati, vapate zapati, zakti, zapyati, zapyate svapiti 63 svam | 2jo, P sUvuM Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 93 | rUpa sarpati 65] yam anid dhAtuo ka. | dhAtu | gaNa, pada | 64 | gRpa 1lo, P 1lo, P 66 | ram | 1lo, A. tam 1lo, A 68 | m | 1lo, P 1lo, P 1lo, P | 71 / ram | 1lo, A 72 | | 1lo, P. yabhati rabhate labhate 67 69 nam chaO | cam artha sarakavuM maithuna sevavuM zarU karavuM meLavavuM javuM namana karavuM nivRtta thavuM ramavuM bolAvavuM DaMkha mAravo dekhADavuM jovuM sparza karavo haNavuM haNavuM alpa thavuM javuM pesavuM sparza karavo 73. 3| vaMza | 1lo, P | diz draza 76 gacchati namati yacchati ramate krozati dazati dizati, dizate pazyati mRzati rizati ruzati lizyate lizati vizati spRzati karSati kRSati, kRSate tveSati, tveSate 6Dho, U 1lo, P pRza 6Dho, P | 6Dho, P 6ThTho, P 4tho, A 6Dho, P. viz 6Dho, P. 81 | pRNa | daDha, P]. 1lo, P 6ThTho, U. 83| tvam | 1lo, U | zuM 79 | nim | kRS kheDavuM kheDavuM camakavuM Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 aniTu dhAtuo ' artha saMtoSa pAmavo Sa karavo dveSa karavo dUSita hovuM rUpa tuSyati dveSati dveSTi, dviSTe duSyati 87 puS puSyati poSavuM javuM pIsavuM vyApavuM bheda pADavo kra. | dhAtu || gaNa, pada 84 | tuSa | 4tho, P dim | 1lo, P rajo, U 86 | duSa 4tho, P 4tho, P 88 / piS 1lo, P 7mo, P 89 | vivuM 3jo , U. 90 | zin | 7mo, P 91 | am | 4tho, P 92 | fstra | 4tho, P 93 dhan | 1lo, P 94 vam | 1lo, P vat | 1lo, P dvidda | rajo, U. 97 | phul, suda | rajo, U nah 4tho, U 99. 1lo, P 1OO | sar 1lo, P 101] | tiruM | rajo, U 102 | vaDhuM | 1lo, U peSati pinaSTi veveSTi, veviSTe zinaSTi zuSyati zliSyati sukAvuM ghasati 95. bheTavuM khAvuM vasavuM bALavuM lIMpavuM dohavuM taiyAra thavuM chAMTavuM UgavuM cATavuM vahana karavuM 88 vasati dahati degdhi, digdhe dogdhi, dugdhe nahyati, nahyate mehati rohati leDhi, lIDhe vahata, vahate | Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 95 ver dhAtuo (3) veTa pAtumao - je dhAtuone pratyaya lAgatA pUrve vikalpa rU lAge te ver dhAtuo che. te A pramANe che - (i) sva, sU ((2-4tho !, sAmane54) bhane dhU (5mo-8 bho / ubhaya568) - 2 // mesvarI 212|nt pAtumI veTa je. (ii) 33 se 5212rI. vyaM04Anta pAtubho peTcha. te 25 // prabhA - c-2rAnta 2 - taJc, vrazc / j-2|nt 3 - aJ, taJ, mRj / d-rAnta 2 - klid, syand / dh-rAnta 2 - radh, sidh / p-2|nt 5 - klRp, gup, tRp, trap, dRp / m-21nta 1 - kSam / sh-5||2||nt 3 - az, kliz, naz / ss-12|nt 4 - akS, nis + kuS, takS, tvakS / h-12|11 - gAha, guh, garha, tRha, tuMha, druh, bRha, muh, stRha, snih, snuh / kula 33 ve kArikA svaratiH sUyate sUte, paJcame navame ca dhUJ / tanaktirvazcatizcAntA-vanaktizca tanaktinA // 1 // mATi mArjati jAnteSu, dAntau klidyati syandate / radhyatiH sedhatir dhAntau, pAntAH paJcaiva kalpate / / 2 / / gopAyatis tRpyatizca, trapate dRpyatistathA / mAntau kSAmyati kSamate-'znute kliznAti nazyati // 3 // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ veTu dhAtuo zAntAstrayo'thA'kSatizca, niSkuSNAtizca takSatiH / tvakSatizca SakArAntA, hyatha hAntazca gAhate // 4 // padadvaye gUhatizca, RkAropAntya garhate / tRhati tuMhatidruhya-tayor bRhatimuhyatI // 5 // stRhati snihyati snuhya-tyete veTkA hi dhAtavaH / ajantAnAM tu thalyeva, veTa syAdanyatra sarvadA // 6 // ver dhAtuo rUpa vrazc dhAtu gA, 56 / artha | 1 svR / 19o, P | savA 42vo / svarati sU | 2-4tho, A janma Apavo, sUte, sUyate phelAvuM dhU pabho-(bho, U | halAvavuM dhUnoti, dhunAti taJc / 7bhI, P | saMthita thaj tanakti ho, P vRzcati ___7bho, P | Hixj, yo57j anakti tan / ___ bho, P | nAnA tanakti mRj | 1lo-2, P | savA4 42vo, poj | mArjati, mASTi klid / 4tho, P | mInA thaj | klidyati 10| syand | 1so, A OM2, 52, syandate TapakavuM | 11 | radh / 4tho, P 5 0 42vI radhyati aJ Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 klapa 14 gup zuM | ver dhAtuo 97 v. | dhAtu | gaNa, pada | artha | rUpa | 12 | siMdhU | 1lo, P javuM sedhati 1lo, A. zaktimAna thavuM kalpate 1lo, P rakSaNa karavuM gopAyati tR5 4tho, P saMtuSTa thavuM tRpyati | 16 | tram 1lo, A | zarama AvavI 4tho, P garva karavo dRpyati kSam 1lo, A, kSamA mAMgavI || kSamate, kSAgRti 4tho, P po, A vyApavuM aznute kliz 9mo, P duHkha devuM kliznAti nam | 4tho, P nAza pAmavuM nazyati 22 | akSa | 1lo, P | pahoMcavuM, vyApavuM akSati 23] nirUSa | hemo, P | bahAra kADhavuM | niSpati 24 | tam | 1lo, P. kApavuM, tapAsavuM takSati tvam | 1lo, P | cholavuM, pAtaLuM karavuM tvakSati gAh 1lo, A - DUbakI mAravI gAhate 27| 6 | 1lo, U | DhAMkavuM, saMtADavuM | gRti, mUte 28 | Te | 1lo, A | niMdavuM, doSa devo | Thata | daDho, P | IjA karavI, mAravuM ___ tRhati tR6 daDho, P | IjA karavI, mAravuM tuMhati 4tho, P dveSa karavo RO 21 TU | druhyati Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ver dhAtuo dhAtu artha 32 gaNa, pada 6Dho, P 4tho, P rUpa bRhati muhyati 33 vADhavuM moha pAmavo, mUccha AvavI ThAra mAravuM, mAravuM prema karavo oNkavuM 34 tR6 | do, P stit | 4tho, P 4tho, P. 35. | stRhati snihyati snuhyati 36 snuha + + tRtIyaM noranuM jJAna, dvitIya di viviH | jJAna e trIjuM netra ane bIjo sUrya che. jitaM hi kena ? mano hi yena / jItyo koNa? jeNe mana jItyuM te. + na thatu paraE mitram dharma jevo mahAna mitra koI nathI. yAdRzaM kriyate karma, tAdRzaM prApyate phalam / jevuM karma kare tevuM phaLa pAme. zrIzAlibhadrAdaparo na bhogI, zrIsthUlabhadrAdaparo na yogii| zrIzAlibhadra jevo koI bhogI nathI ane zrIsthUlabhadra jevo koI yogI nathI. guNairuttamatAM yAti, na tu jAtiprabhAvataH / guNothI uttamatA Ave che, jAtinA prabhAvathI nahIM. alasasya kuto vidyA ? ALasune vidyA kayAMthI hoya? riktapANirna pazyecca rAjAnaM devatAM gurum / rAjA, deva ane guru pAse khAlI hAthe na javuM. + + Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNakAryarahita cAra kALanA pratyayo gaNakAryarahita cAra kALanA pratyayo kALa puruSa parasmapadanA pratyayo AtmapadanA pratyayo - dvivayana | barDa- | - | dvivayana | prchvacana vacana vacana vacana zvasana paDeso | tasmi | tAsvaH | tAsmaH tAhe tAsvahe | tAsmahe (bhaviSya bhI | tAsi | tAsthaH | tAstha | tAse | tAsAthe | tAdhve | trIThI | tA | tArau | tAraH ___ tArau | tAraH sAmAnya | paDelo | syAmi | syAvaH | syAmaH sye | syAvahe | syAmahe bhaviSya | jI | syasi | syathaH / syatha / syase | syethe | syadhve | | tro | syati | syataH | syanti | syate | syete | syante / | yAtipattyartha paDeso | syam | syAva | syAma | sye | syAvahi syAmahi jI | syaH / syatam | syata | syathAH | syethAm syadhvam trIne | syat | syatAm | syan / syata | syetAm | syanta 4. | AzIvArtha | paDeso | yAsam | yAsva / yAsma | sIya | sIvahi | sImahi bIjo | yAH | yAstam | yAsta | sISThAH | sIyAsthAm |sIdhvam trIjo yAt yAstAm | yAsuH | sISTa | sIyAstAm | sIran 2 AzIrvAdArtha parasmapada sivAyanA badhA pratyayo vikAraka che. + ayaM nijaH paro veti gaNanA laghucetasAm / A mAruM ane A pArakuM evI gaNatrI saMkucita manavALAnI hoya che. nAsti jAgrato bhym| jAgrata rahenArane bhaya hoto nathI. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNakAryarahita kALanA sAmAnya niyamo | gaNakAryarahita kALanA sAmAnya niyamo (1) (2) (4) gaNakAryarahita kALamAM gaNano bheda nathI, gaNanI nizAnI lAge nahIM ane mULadhAtune kALano pratyaya lAge. vikAraka pratyaya lAgatA dhAtunA anya svara ane upAjya hasva svarano guNa thAya. (3) huM ane 7 thI zarU thatA pratyayonI pUrve seTu dhAtuone rU lAge, anid dhAtuone rU na lAge ane ve dhAtuone vikalpa rU lAge. ta, vRta, chu, tR6 nRta dhAtuo seTu hovA chatAM temane adyatana bhUtakALa sivAyanA saddhi pratyayo pUrve vikalpa rU lAge. dA.ta. [ + ta = tiSyati, tyaMti te kApaze. (5) dIrgha 4-kArAnta dhAtuo ane vRdhAtune lAgelI seTu nI 3 vikalpa dIrgha thAya. adyatana bhUtakALa paraaipada, AzIrvAdArtha Atmane pada ane parokSa bhUtakALamAM A niyama lAgato nathI. dA.ta. 1 + tAzmi = ritAti, nItAzmiA huM bolIza. vR + tAmi = varitAmi, varItamihuM varIza. va+ = savArItA (adyatanabhUtakALa, pamo prakAra, parasmapada) te varyo. 4 + lIjha = varipINA (AzIrvAdArtha, Atmapada) te vare. 1 + = gAriva aa (parokSa bhUtakALa) ame be bolyA. (6) dhAtunA anya 9, che, mo, gau no nA thAya. dA.ta. nai + tAlmi = mAtAzmiA huM gAIza. ve + taHi = vAtAgi huM vaNIza. to + tAzmi = DhAtAzmi | huM kApIza. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNakAryarahita kALanA sAmAnya niyamo 101 (7) TaridrA dhAtuno anya mA adyatanabhUtakALamAM vikalpa lopAya ane bAkInA gaNakAryarahita kALamAM nitya lopAya. dA.ta. driA + $ + tAmi = ridritAmi | huM daridra thaIza. badrIta, badriAsan ! te daridra thayo. (8) 5 dhAtu (6Dho gaNa, Atmane pada, maravuM) adyatana bhUtakALa ane AzIrvAdArtha sivAya parasmapadI bane. dA.ta. mamara ! maryo. mami huM marIza. mariSyati te maraze. kariSyat te maryo hota. amRta , te maryo. mRSINa I te mare. (9) parokSa sivAyanA gaNakAryarahita kALamAM prad dhAtune dIrgha ruM lAge. dA.ta. prItAmi I huM grahaNa karIza. pradIpyAma . huM grahaNa karIza. navRttivA ame bee grahaNa karyuM. (10) parokSanA vhe, adyatana bhUtakALanA dhvam ane AzIrvAdArthanA sauthvam pratyayo pUrve dhAtunA ane ma ke mA sivAyanA svara ke ,, , , 3, 6 hoya to huM no s thAya. jo dhAtune anta , , , 6 pachI DuM hoya ane pachI A pratyayo Ave to vikalpa dha no TU thAya. dA.ta. 9 + LuM = ve tame karyuM. vR + a = vavariSya, vava i tame varyA. (11) duha, muThTha, nut, nid dhAtuo + 24 vyaMjanomAMno vyaMjana ke 0= Tu no dhU ke TU thAya Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 gaNakAryarahita kALanA sAmAnya niyamo dA.ta. kun + tAmi = dror + ta = dror + DhAmi = droDhazmiA huM droha karIza. kurda + tAmi = dro + tAzmi = dro + dha = drodhAAi huM droha karIza. (12) naTu dhAtu + 24 vyaMjanomAMno vyaMjana ke 0= sno dhu thAya. dA.ta. nan + tAmi = nardha + tAmi = nardha + dhAHi = nahmi | huM bAMdhIza. (13) gaNakAryarahita kALamAM ban (se) dhAtuno vi Adeza thAya. yAdri sivAyanA vyaMjanAdi pratyayo pUrve vikalpa ban no vi Adeza thAya. vi Adeza anid che. dA.ta. man + tAmi = nitAzmi, vetAmi ! huM jaIza. man + thAt = vi + yAt = vIthAt te jAya. (14) upAjya hasva zra vALA aniTu dhAtuo + aghoSa vyaMjanAdi vikAraka pratyayo = vikalpa R no zuM thAya. mRga, Tram + aghoSa vyaMjanAdi vikAraka pratyayo = nitya 28 no ? thAya. dA.ta. mRNa + tAmi = bhraSTarmi, agni I huM sparza karIza. eNn + tAsmi = sraSTAsmi | huM sarjana karIza. Tram + tAmi = draSTami ! huM joIza. (15) mannu, na dhAtuo + vyaMjanAdi vikAraka pratyayo = dhAtunA 4 pachI na umerAya. tyAre huM na lAge. dA.ta. man + tAzmi = matAzni I huM snAna karIza. nam + tAmi = naMchazmi | huM bhAgIza. (16) vakSa dhAtu gaNakAryaviziSTa kALamAM ja vaparAya che. gaNakAryarahita kALamAM vala dhAtunA rahyA ane vaNA Adeza thAya che. parokSamAM vRkSa no vikalpa rahyA ane vaza Adeza thAya. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNakAryarahita kALanA sAmAnya niyamo 103 dA.ta. val + tAzmi = rahyAtAmi, rAtAde, vAtAzmi, WItA huM bolIza. vas > vero, varI, varacce, vavaza, vaze . huM bolyo. (17) gaNakAryarahita kALamAM dazamA gaNanA dhAtuone maya nI badale anyU lAge. tyAre dhAtunA anya svara ane upAjya ma nI vRddhi thAya ane upAjya hRsva svarano guNa thAya. (18) , , , 7, dhU-A chaThThA gaNanA dhAtuo ane 3, 6, na, guru, chu, pu tu dhAtuomAM koIpaNa vikAraka pratyaya pUrve guNavRddhi na thAya. parokSanA pahelo puruSa ekavacanamAM ane trIjo puruSa ekavacanamAM, prerakamAM ane adyatanabhUtakALanA rU pUrve dazamA gaNanA niyamo pramANe guNa-vRddhi thAya. parokSa pahelo puruSa ekavacanamAM anya svaranI vikalpa vRddhi thAya, guNa na thAya ane upAjya svarano vikalpa guNa thAya. dA.ta. r + tAzmi = TitAzmi | huM ADAI karIza. sutroTa-tuTuTA teNe toDyuM. trIti, Toyata | te toDe che. mitroTA teNe toDyuM. junAva-kunud I teNe stuti karI. puTa-cuTA teNe ADAI karI. (19) AzIrvAdArtha parasmapada sivAyanA gaNakAryarahita kALamAM prazna no jan vikalpa thAya. prar nA s no lopa na thAya tyAre n thAya. dA.ta. pran + tAzmi = praSTasmi, marNapti | huM bhejIza. pran + yAt = eNnthAt ! te bhuMje. (20) fma (5mo gaNa, Atmane pada, pheMkavuM, umeravuM), mI (9mo gaNa, ubhayapada, mArI nAkhavuM), tI (4tho gaNa, Atmapada, nAza pAmavuM) + vikAraka pratyaya = anya svarano thAya. nI (9mo gaNa, parasma pada, 4tho gaNa, Atmapada) + vikAraka pratyaya = anya Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 gaNakAryarahita kALanA sAmAnya niyamo svarano vikalpa na thAya. dA.ta. fma + tAmi = mAtAmi ! huM umerIza, huM pheMkIza. nI + tAmi = nAtAmi, tretAmihuM coMTIza. (21) [ dhAtune vikAraka pratyaya pUrve tenI rU lAge tyAre anya svarano vikalpa guNa thAya. dA.ta. [ + + = karkavitAzmi, kavitAmi huM DhAMkIza. (22) vin dhAtu (3jo gaNa, paramaipada) aniTu che. vin dhAtu (daDho gaNa, Atmane pada, 7mo gaNa, paramaipada) seTu che. jayAre sehno DuM lAge tyAre guNa na thAya. dA.ta. vin + tAmi = vevAmi ! juduM karIza. vin + ta = vinitAmi | huM juduM karIza. vin + tAre = vinitAre te huM juduM karIza. (23) svarAdi pratyayo pUrve nama ane radhu dhAtuonA pachI lAge. vadhu dhAtune jayAre rU lAge tyAre parokSamAM ja A pachI lAge. vadhu dhAtune parokSa sivAya DuM lAge tyAre ane adyatana bhUtakALamAM A pachI 1 nA lAge. dA.ta. nam + a = nana = nAkhe . meM bagAsu khAdhuM. dhu + 3 + va = radhivA ame bee rAMdhyuM. vadhu + ] + tAmi = fdhatAzmi | huM rAMdhIza. vadhu + ma + man = madhanuM temaNe rAMdhyuM. (24) gaNakAryaviziSTa kALa ane parokSa sivAyanA svarAdi pratyayo pUrve ram ane 7m dhAtuone ra pachI na lAge. dA.ta. ram + DuM + tA = ramatA I te zarU karaze. nam + rU + ta = smitA ! te meLavaze. (25) aghatana bhUtakALamAM ane kriyAtipasyarthamAM dha + rU mAM vikalpa rU no na thAya. vyaMjanAdi pratyayo pUrveTI no kI thAya. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNakAryarahita kALanA sAmAnya niyamo 105 dA.ta. dha + 3 = ta = adhyAta, gadvaita | te bhaNyo hota. madha + $ + ta = madhyanISTa, madhyeSTA te bhaNyo. (26) sadda ane vad dhAtuonA TU no TU thaI lopAya tyAre s nI pUrvenA no bho thAya. dA.ta. sad + tAde = sahitAre, soDhA . huM sahana karIza. va6 + tAzni = voDhAzmi | huM vahana karIza. (27) sat ane jhU mAtra gaNakAryaviziSTa kALamAM ja vaparAya che. gaNakAryarahita kALomAM mas no mU ane TU no vat Adeza thAya. dA.ta. an + tA i = m + tAmi = pavitAzmi | huM thaIza. TU + tAmi = vat + tAzmi = vatAzmi | huM bolIza. (28) dhAtune anne s + sAdri pratyaya = dhAtunA s no tU thAya. dA.ta. vas + ma = vakSyAmi ! huM vasIza. (29) - aMtavALA dhAtuo + aMtaHstha ane anunAsika sivAyanA vyaMjanathI zarU thatA avikAraka pratyaya = no thAya. ma ke mA + = bau thAya. dA.ta. dhavuiM + ta = dhIjha + ta = dhauta dhoyela. (30) parokSa ane adyatanabhUtakALanA trIjA prakAramAM 3 thI zarU thatA dhAtuonI dviruktimAM e no nA thAya. dA.ta. at - mATa, mATIta ! te bhamyo. (31) badhA gaNakAryarahita kALomAM m (1lo gaNa) dhAtune vikalpa karyuM lAge. dA.ta. lam - rame, mahArAtre teNe ichyuM. (32) - vALo upasarga + na, nas (10mo gaNa), nAtha, nA, na na, 7 ane nRt sivAyanA -kArAdi dhAtuo = 1 no jU thAya. dA.ta. pari + na = pariLinAya ! te paraNyo. (33) || dhU5 vageremAM vikalpa bAya lAge. dA.ta. pisthati, gopAyiSyati . te rakSaNa karaze. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 zvastana bhaviSyakALanA niyamo stana bhaviSyakALanA niyamo (1) kAlanuM bhAvi kArya batAve te zvastana bhaviSyakALa. dA.ta. 4: hezanAM zrotasmite AvatI kAle huM dezanA sAMbhaLIza. (2) rU, sa6, tuma, 5, rin dhAtuone pratyayo pUrve vikalpa rU lAge. dA.ta. rUd + tAmi + pitAzmi, achAmi ! huM icchIza. tuma + tAlmi = namatAzmi, todhyAtmiA lobhI thaIza. (3) vartun dhAtu vikalpa parasmapadI bane. parasmapadamAM tene rU na lAge. dA.ta. vastR{ + tAmi = jJAsmi | huM samartha thaIza. skR5 + tAre = RttA, kalpitAde huM samartha thaIza. + mahadbhiH pratiSThitaH azmA api devo bhavati, kiM punarmanuSyaH ? / mahApuruSo dvArA sthApita paththara paNa jo deva banI jAya che to manuSyanuM to pUchavuM ja zuM ? apratividhAtari kAryanivedanam araNye ruditamiva / kArya karavAmAM asamartha samakSa kAryanI prArthanA karavI e jaMgalamAM rudana karavA samAna che. durAgrahasya hitopadezaH badhirasyAgrato gAnamiva / durAgrahIne hitopadeza eTale baherA AgaLa saMgIta. na tatheSavaH prabhavanti yathA prajJAvatAM prajJA / bANa eTalAM saphaLa nathI thatAM jeTalI prajJAvAnonI prajJA. + + Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAnya bhaviSyakALa ane kriyAtipArthanA niyamo 107 sAmAnya bhaviSyakALa ane kriyAtipasyarthanA niyamo | (1) sAmAnyathI (koI paNa kALanuM) bhAvi kArya batAve te sAmAnya bhaviSyakALa. te vizeSa karIne Ajano ja Avato samaya batAve che. dA.ta. 3padyAgadamudyAnuM mithyAmi ! Aje huM bagIcAmAM jaIza. sAMketika vAkyomAM jayAre saMketa ke zarata pUrNa thaI nathI evo bhAva batAvavAmAM Ave tyAre kriyAtipasyarthano prayoga thAya. dA.ta. caDhi mAM mukSu apasthit tahiM parIkSAyAmuttI vigat | jo te barAbara bhaNyo hota to parIkSAmAM pAsa thAta. (3) kriyAtipasyarthamAM hyastana bhUtakALanI jema vyaMjanAdi dhAtunI AdimAM ma mukAya ane svarAdi dhAtunA Adya svaranI vRddhi thAya. dA.ta. kR + at = ari | teNe karyuM hota. rU| + cat = fSaNan teNe ichyuM hota. (4) jam, 26 ane 28-kArAnta dhAtuo aniTu hovA chatAM temane rU lAge. dA.ta. T+ ma = madhyamAM huM jaIza. mR + cat = smariSyan teNe yAda karyuM hota. (5) vR6, vRA, vRdhu, kRdhu, can dhAtuo vikalpa paramaipadI bane. parasma padamAM temane rU na lAge. dA.ta. vastR5 + ma = zyAma ! huM samartha thaIza. vastRt + = tpiSya, cce ! huM samartha thaIza. (6) vRt ane nRt dhAtuo seTu hovA chatAM temane vikalpa rU lAge. dA.ta. + ati = tirthata, matsyati | te kApaze. (7) rU na pAm Adeza thAya. dA.ta. DuM + sthati = miSyati | te jaze. rR + at = 3 migat ! te gayo hota. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 AzIrvAdArthanA niyamo AzIrvAdArthanA niyamo (1) koIne AzIrvAda ApavA vagerenA arthamAM AzIrvAdArthano prayoga thAya dA.ta. zumaM mUyAt zrIsA zrIsaMghanuM sAruM thAo. parasmapadanA niyamo (1) parasmapadanA badhA pratyayo avikAraka che. te dhAtuone rU na lAge. parasmapadanA badhA pratyayo pUrve gaNakAryaviziSTa kALanA karmaNinA badhA niyamo lAge. dA.ta. $ + thAt = kriyAti te kare. = + thAt = nIrthAt te gharaDo thAya. f= + yAt = gIyAt te jIte. (2) aa, dha, mA, thA, nai, pa (pIvuM), so, hA mAM dhAtunA anya svarano , thAya. dA.ta. 1 + cAsam = sevAsam ! huM ApuM. (3) dhAtune anne saMyukta vyaMjana upara na hoya to vikalpa A no thAya. dA.ta. nai + vAsam = sattA + yAsam = anAyAsa, joyAsam | huM glAna thAuM. (4) zam no ziSa, na no vadhu ane 28 no ar Adeza thAya. dA.ta. zAs + yAt = ziSyAt ! te rAjaya kare. hen + thAt = vadhyAt ! te haNe. 28 + yAt = arthAt ! te jAya. (5) dasamA gaNanA dhAtuone maya na lAge paNa dasamA gaNanA niyama pramANe guNa-vRddhi thAya. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 AzIrvAdArthanA niyamo dA.ta. vun + vAsam = voryAsam ! huM corI karuM. tad + vAsam = tADyAsam ! huM mAruM. dR+ vAsam = tAryAsam | huM phADuM. AtmapadanA niyamo (1) AtmapadanA badhA pratyayo vikAraka che. senTra dhAtuone rU lAge. dA.ta. mud+ sITa = motiSINA te khuza thAya. (2) ver dhAtuo, dIrgha -kArAnta dhAtuo, saMyukta vyaMjana para hrasva 8 kArAnta dhAtuo ane vRdhAtune vikalpa rU lAge. rU lAge tyAre guNa thAya. dA.ta. + cha = riSINa, tIrSINa te DhAMke. tR + sauNa = riSINa, tRSINA te DhAMke. vR + sauNa = variSINa, vRSTi I te vare. (3) hasva ke dIrtha -kArAnta dhAtuo ane upAjya svaravALA dhAtuone jyAre rU na lAge tyAre guNa-vRddhi thAya nahIM. dA.ta. kR + sIjha = kRSINa A te kare. mun + sISTa = mukSINa A te choDe. dirgha OM-kArAnta dhAtuone rU na lAge tyAre OM no rUr thAya, okya vyaMjana kevuM upara AvelA no Dar thAya. 36, 32 + vyaMjana = 6, kam + vyaMjana. dA.ta. sva + zIkha = riSI, tIrSaNa te DhAMke. 4 + zIkha = variSINa, tUrkIza te vare. (5) dasamA gaNanA dhAtuone kam lAge. tyAre dasamA gaNanA guNa-vRddhinA niyamo lAge. dA.ta. pRSa + mam + 3 + sauSTa = mayag I te sahana kare. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11) parokSa bhUtakALanA niyamo | parokSa bhUtakALanA niyamo | kriyA ghaNA kALa pUrve thaI gaI hoya athavA kahenAra vyaktie te kriyA thatI joI na hoya to te kriyAne jaNAvavA parokSa bhUtakALa vaparAya che. ghaNA prAcIna samayanI kathA kahevA mATe parokSa bhUtakALa vaparAya che. dA.ta. zrIvIra: pravavrInA zrIvIraprabhue pravrajayA lIdhI. pahelA puruSamAM bolanAre je vAta bezuddhimAM karI hoya, athavA te koI vAta chupAvavA mAgato hoya to te batAvavA parokSa bhUtakALa vaparAya puruSa dA.ta. toDadaM vahu pranattApa | sUtelA evA meM ghaNo pralApa karyo. nAgadaM kRtrima huM kaliMga dezamAM gayo nathI. parokSa bhUtakALanA pratyayo parasmapada Atmane pada ekavacana dvivacana bahuvacana | ekavacana dvivacana | bahuvacana | pahelo [1] | 1 | ma | | vahe ____ mahe bIjo || tha | athus trIjo [2] | anusa san Ate [] = vikAraka pratyayo. (1) parasmapadanA pahelo puruSa, bIjo puruSa, trIjo puruSanA ekavacananA pratyayo vikAraka che, zeSa badhA pratyayo avikAraka che. AtmapadanA badhA pratyayo avikAraka che. (i) pahelo puruSa ekavacanano na lAgatA dhAtunA anya koIpaNa svaranA guNa ane vRddhi thAya, upAjya mAM nI vikalpa vRddhi thAya ane upAjya Athe S . | Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 1 1 parokSa bhUtakALanA niyamo hasva svarano guNa thAya. dA.ta. 9 + 4 = vAra, vara | meM karyuM. an + a = "pAva, 55vA meM rAMdhyuM. vadhu + = yuvAdha ! huM bodha pAmyo. (i) bIjo puruSa ekavacanano tha lAgatA anya koIpaNa svarano ane upAjya hRsva svarano guNa thAya. dA.ta. 5 + tha = vartha 1 te karyuM. vadhu + tha = yuvadhitha tuM bodha pAmyo. (i) trIjo puruSa ekavacanano na lAgatA anya koIpaNa svaranI ane upAjya manI vRddhi tathA upAjya hRsva svarano guNa thAya. dA.ta. 9 + = vejA / teNe karyuM. pan + = papAvA teNe rAMdhyuM. vadhu + ma = vuvodha aa te bodha pAmyo. (2) trIjA gaNanA dviruktinA niyamo pramANe ahIM dvirukti thAya. dA.ta. 9 + ma = vAra / teNe karyuM. (3) vyaMjanathI zarU thatA pratyayanI pUrve seTu ane aniTu dhAtuone avazya rUM lAge, ver dhAtuone vikalpa rU lAge. dA.ta. seTu + 4 = vumavA ame be khaLabhaLyA. anid - vudha + a = yuvRdhavA ame be bodha pAmyA. ver - mun + = mumuhiva, mumulhA ame be moha pAmyA. apavAda - (i) 9, pR, pR, vR, tu TuM, huM, zuM dhAtuone rU na lAge. dA.ta. 9 + 4 = veva | ame bee karyuM. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 parokSa bhUtakALanA niyamo (i) hrasva R-kArAnta aniTu dhAtuone tha pratyaya pUrve rU na lAge. dA.ta. 5 + tha = mamartha tuM maryo. (i) svarAnta aniTu dhAtuo, vacce vALA vyaMjanAnta aniTu dhAtuo ane -dRza dhAtuone tha pratyaya pUrve vikalpa rU lAge. dA.ta. nI + tha = ninayitha, ninetha tuM laI gayo. zakra + tha = vitha, zAvatha tuM zaktimAna thayo. + tha = sanatha, sannag te sajaryuM. (iv) vR, TU (rajo-4tho gaNa), dhU (pamo-9mo gaNa) dhAtuo ver hovA chatAM temane tha pratyaya pUrve ja vikalpa rU lAge, anyatra nitya rU lAge. dA.ta. sva + tha = svaritha, sarvArtha avAja karyo. vR + va = sarvArivA ame bee avAja karyo. dhU + tha = suvitha, sudhotha ! teM halAvyuM. dhU + va = sudhuvavA ame bee halAvyuM. () ve, vya, mad, pa, jha, san + 3 dhAtuone tha pratyaya pUrve nitya rU lAge. ( (ii) thI vikalpa rU lAgatI hatI. tethI nitya rU lagADavA A niyama karyo.) dA.ta. 8 + tha = mArica aa tuM gayo. (vi) vR dhAtu seTu hovA chatAM tene tha pUrve vikalpa rU lAge. dA.ta. vR + tha = vavaratha, vavartha tuM varyo. dviruktimAM rU, 3 + sajAtIya svara = banne maLIne , ka thAya. dA.ta. rUd + va = rUphan + $ + va = ziva . ame bee icchA karI. (5) rU (javuM)mAM avikAraka pratyayo pUrve dvirukta rU dIrgha thAya. dA.ta. r + { + = rU + rUva = s + rUva (pAnA naM. 69 niyama Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parokSa bhUtakALanA niyamo 113 rajo, apavAda (ii) thI DuM no ya thAya) = s + rUva = vi | ame be gayA. (6) (i) mA-kArAnta dhAtuone parasmapadanA pahelo puruSa-trIjo puruSa ekavacanamAM ma nI badale gau pratyaya lAge. dA.ta. 1 + ma = hA + ma = kI ApyuM. (i) -kArAtta dhAtuo + senI rU ke svarAdi pratyayo = dhAtunA kA no lopa thAya. dA.ta. tA + DuM + 4 = hA + rUva = + rUva = dviva . ame bee ApyuM. ra + 3 = hA + Das = + 3{ = 9: teoe ApyuM. (7) (i) dIrgha 2 -kArAnta dhAtuo, saMyukta vyaMjana para hasva -kArAnta dhAtuo, 2, 28chuM ane nA dhAtuonA 25 ke 28 no badhA pratyayo para guNa thAya. dA.ta. } + rUva = riva | ame bee hiMsA karI. vR + rUva = saqvi | ame bee avAja karyo. + rUva = an + rUva = mAn + rUva = ArivA ame be gayA. ame be gayA. nAJ + rUva = nanAr + va = nanAriva ame be jAgyA. (i) 5, 6, pR + avikAraka pratyaya = dhAtunA naida no vikalpa guNa thAya. guNa na thAya tyAre OM no R thAya. dA.ta. $ + arthAt = zin + arthAt = dazarathaH | tame bee hiMsA karI. $ + jhaghum = zarR + arthI = zazazu: I tame bee hiMsA karI. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 parokSa bhUtakALanA niyamo (8) jam, , nagna, ghana, s + svarAdi avikAraka pratyaya = dhAtunA upAjya e no lopa thAya. m hana, nagna, vana, vas + sekna k + vyaMjanAdi avikAraka pratyaya = dhAtunA upAjya e no lopa thAya. tyAre no zuM ane dhak no zuM thAya. na dhAtunA TU no badhA pratyayo pUrve 6 thAya. dA.ta. sAm - nam - namava | ame be gayA. namu: I teo gayA. nan nagna jhivA ame be janmyA. najhire ! teo jamyA. rana - vaghU - vaDriva | ame bee khoyuM. varadyu. temaNe khoTuM dhan> - jJakSivA ame bee khAdhuM. nakSu: I temaNe khAdhuM. na - nakhkhuM nakhave | ame bee haryu. najhuH | temaNe hayuM. nadhAna / teNe haNyuM. (9) mU-kArAnta dhAtuone vAridri pratyayo pUrve rU na lAge tyAre meM no thAya. dA.ta. kSam + = rakSAva, vakSamiva | ame bee kSamA karI. (10) dhu, pa, 6, vi ne vikalpa karyuM lAge. dA.ta. || gupa, pAyAgnAra, pAyagraMvAra | meM rakSaNa karyuM. (11) dhAtuonA parokSabhUtakALamAM Adeza thayelA aMgo ane rUpoka. | dhAtu | aMga | rUpa jigi niya, nimAya huM jItyo. jighi jighAya, jighaya meM mokalyuM. vivi, vi%i | vivAya, vivaya, meM bheguM karyuM. cikAya, cikaya artha Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etva pr421|| 1 15 8. 4. | 5. | Urgu 6. | 7. dhAtu maMga rUpa adhi +i | adhijagA adhijage | Urjunu UrNanAva, Urgunuvitha, Urjunavitha dI / didI didIye de / digi digye dyut didyut didyute pipye Ad, jaghas Ada, jaghAsa, artha hu~ bhayo. meM DhAMkyuM te DhAMkyuM. te nAza pAmyo. teNe rakSaNa karyuM. te camakyo. te vadhyo. meM khAdhuM. pipI jaghasa 11.. babhUv babhUva 12. 13. vij uvAca vivije vivyathe vivyAya uvac vivij vivyath vivyaya babhUv te thayo. te bolyo. teNe juduM karyuM. te yo. teNe DhAMkyuM. 14. 15. 16. as / babhUva tehatA. etva 5724 (1) dhAtumAM be sAdA (joDAkSara ane kAnA-mAtrA vinAnA) vyaMjananI vacce tra hoya ane dviruktimAM vyaMjana badalAto na hoya to tevA dhAtunA 34 no avikAraka pratyaya ane rU + tha pratyaya pUrve pa thAya. tyAre dvirukti na thAya. sAne etva upAya che. gha..ta. pac + i + va = pec + i + va = peciva / ame meme 2idhyaM. pac + i + tha = pec + i + tha = pecitha / teM dhyaM. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 16 saMprasAraNa (2) tu, patna, , ma, rAdhu dhAtuomAM paNa stra thAya che. dA.ta. tR + $ + va = tas + DuM + ve (pAnA naM. 113 niyama 7 (i) thI guNa thAya che.) = ter + va = terava | ame be taryA. t + DuM + va = siva | amane bene phaLa maLyuM. | + DuM + va = 2pavA ame be zaramAyA. (3) , pram, 2, 5, ra, zrA, prAza, nA, ca, svam, svana dhAtuomAM vikalpa patra thAya che. dA.ta. 3 + DuM + 4 = nagarava, nevi . ame be gharaDA thayA. pram + DuM + va = vapravi, premiva | ame be bhamyA. (4) grantha, grantha, Tram dhAtuomAM badhA pratyayo pUrve vikalpa patra thAya. pratva thAya tyAre anunAsika lopAya. dA.ta. traN + = 9tha, santhA tuM DhIlo thayo. zraN + $ + va = thava, zasthivA ame be DhIlA thayA. (5) za, t ane 6 thI zarU thatA dhAtuomAM pratva na thAya. dA.ta. zas + rU + = zisiva | ame bee hiMsA karI. t + $ + vade = vize | ame bee ApyuM. vim + huM + va = vavava . ame bee vamana karyuM. saMprasAraNa (1) karmaNiprayoganI jema parokSabhUtakALamAM paNa saMprasAraNa thAya che. (i) vikAraka pratyayo pUrve dhAtunI dvirukti thayA pachI dviruktimAM saMprasAraNa thAya che. dhAtunI AdimAM saMyukta vyaMjana hoya to AkhA saMyukta vyaMjananI dvirukti thayA pachI dviruktimAM saMprasAraNa thAya. dA.ta. yen + = yak + ga = rUyajJa + = rUAga, Drayana | meM yajJa karyo. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMprasAraNa 117 vadhu + ma = sva + = susva + ma = suSpApa, suSyapa | huM sUto. (ii) avikAraka pratyayo pUrve dhAtumAM saMprasAraNa thayA pachI dvirukti thAya. dA.ta. sva + rU + va = + rUva = sulun + Drava = suSupivA ame be sUtA. (2) pra, prajju, drazra dhAtuomAM saMprasAraNa na thAya. dA.ta. praN + ma = paBccha | meM pUchyuM. praS + rU + va = paBcchiva ame bee pUchyuM. (3) badhA pratyayo pUrve hai nuM zuM thAya. dA.ta. he + =huM + = guhu + = guDhAva, kudavA meM bolAvyA. (4) badhA pratyayo pUrve fzva no vikalpa zu thAya. dA.ta. %i + ma = zu + ma = surAva, guNava | huM gayo. f% + ma = zizvAya, zizvaya / huM gayo. (5) re dhAtuno vikAraka pratyaya pUrve 3varyuM ane avikAraka pratyayo pUrve karyuM ane v karIne rUpo thAya. athavA te dhAtuno badhA pratyayo pUrve vA karIne rUpo thAya. dA.ta. + ga = 3vat + a = 3vAya, vaya | meM vadhyuM. ve + rU + va =vi, viva . ame bee vadhyuM. ve + ga = va + sau = vava . meM vadhyuM. ve + $ + va = vA + rU + va = vat + $ + va = vavava | ame bee vadhyuM. (6) (i) ce dhAtu + vikAraka pratyaya = cce nuM vim karIne rUpo thAya. dA.ta. vya + = vim + = vivyAya, vivyaya | meM DhAMkyuM. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 18 nuM Agama (ii) ce dhAtu + avikAraka pratyaya = cce nuM vivI karIne rUpo thAya. dA.ta. + rU + 4 = vivI + rU + va = vivyava. ame bee DhAMkyuM. (pAnA naM. 69, apavAda (iv) thI DuM no huM thAya.) (7) dhAtunI AdimAM saMyukta vyaMjana hoya to saMyukta vyaMjananI svara sahita dvirukti karyA pachI saMyukta vyaMjananA bIjA vyaMjananuM saMprasAraNa thAya. dA.ta. vya + = + jha = vivyadhu + = vivyAMdha, vivyadhA meM vIMdhyuM. Agama (i) thI zarU thatA ane anne saMyukta vyaMjanavALA dhAtuo, (i) 8 thI zarU thatA dhAtuo ane (ii) (pamo gaNa, Atmapada) dhAtu ATalA dhAtuomAM dvirukta thayelA svara pachI lAge. tyAre dvirukta A no nA thAya. dA.ta. mad + = + = mAnadde ! meM pIDA karI. traTan + a = 22Tan + a = 3Rk + = mAtRne huM gayo. [ + pa = man + pa = mAnaze | meM khAdhuM. 2Rt + a = 2Rt + a = 3Rt + ma = Anarta gayo. 3mAm yukta parokSa bhUtakALa (1) (i) -mA sivAyanA dIrgha svarathI zarU thatA dhAtuone ane (i) S sivAyanA anne saMyukta vyaMjanavALA ane A sivAyanA hRsva svarathI zarU thatA dhAtuone mAm lagADI , , kam nA parokSa bhUtakALanA rUpo lagADavAthI mAm yukta parokSa bhUtakALanA rUpo thAya che. tyAre mULadhAtumAM dvirukti na Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAm yukta parokSa bhUtakALa 119 thAya. paramaipadI dhAtuone che, mU, kam nA parokSa parasmapadanA rUpo lAge ane AtmapadI dhAtuone vR nA parokSa AtmapadanA ane pU, man nA parokSa parasmapadanA rUpo lAge. dA.ta. zuM + sAm + va = zAca meM rAjya karyuM. bdha + An + va = rUlpIca . te camakyo. (2) mAm vikAraka che. te lAgatA dhAtunA anya koIpaNa svarano ane upAjya hRsva svarano guNa thAya che. dA.ta. gA nAramAsa . (niyama (4) thI mAm lAge.) huM jAgyo. 36 > zoSAgraMvAra. (niyama (7) thI gAm lAge.) teNe bALyuM. (3) dazamA gaNanA dhAtuone maya lAge, dazamA gaNanA guNa-vRddhinA niyamo lAge, pachI bAm lAge. dA.ta. pur - vorAraiR I teNe corI karI. (i) dazamA gaNanA dhAtuo, (ii) preraka dhAtuo, (ii) icchAdarzaka dhAtuo, (iv) nAmasAdhita dhAtuo ane (V) anekasvarI dhAtuo - A dhAtuone mAm lAge. dA.ta. * thIgrA2 / te bolyo. drA > dvApati - payArDsAra | teNe apAvyuM. jJA - nijhAm - nisAsAraikaIR / teNe jANavAnI icchA karI. putrI - putrIti - putrIyazciAra / teNe putra jevo mAnyo. vAs - vAsazciR I te camakyo. (5) , ma, nas, n dhAtuone sAm avazya lAge. dA.ta. tam yAgni ! teNe dayA karI. ay - sAruM ! te gayo. (4) Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 Am yuta parokSa (bhUta As - AsAJcakre / te ho. kAs - kAsAJcakre / te mAMsI pAdhI. (6) kam dhAtune vilpe Am vAge. hA.ta. kam - cakame, kAmayAJcakre / to 487 // 72rI. (7) uS, vid (2. 25), jAga, sam + indh bhane daridrA dhAtumAne vidhe Am vAge. Am lAge tyAre vid mAM gu na thAya. ..ta. uS - oSAJcakAra, uvoSa / te pANyuM. vid - vidAJcakAra, viveda / to yu. jAgR - jAgarAmAsa, jajAgAra, jajAgara / te yo. sam + indh - samindhAJcakre, samIdhe / te pANyu. daridrA - daridrAJcakAra, dadaridrau / te 6ridra thayo. (8) gup, dhup, paNa, pan, vicch pAtuone Ay dAga tyAre Am vAgo. ... gup - gopAyAmAsa, jugopa / to 269 / yu. (8) bhI, hI, bhR, hu sATadAtrI gAnapAtumImA dviruti yayA 5chI vikalpa mAm lAge. El.d. bhI - bibhayAJcakAra, bibhAya, bibhaya / huM yo. hI - jiyAJcakAra, jihAya, jihaya / huM zaramAyo. bhR - bibharAJcakAra, babhAra, babhara / meM mathu. hu - juhavAJcakAra, juhAva, juhava / meM DobhyuM. (10) Urgu dhAtune Am na mAge. 6..ta. Urgu - UrNanAva, Urjunava / meM ai.st. (11) gaNakAryarahita kALomAM san nA rUpo thatA nathI, tenI badale mU nA rUpo thAya che. Am yuta parokSa (bhUtama uvA mATe as n| nAye mujaba rUpo thAya. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parokSa karmaNi 1 21 ekavacana puruSa pahelo Asa huM hato. dvivacana Asiva ame be hatA. bahuvacana Asima ame hatA. bIjo Asitha AsathuH tame be hatA. Asa tame hatA. trIjo tuM hato. Asa te hato AsatuH te be hatA AsuH teo hatA. parokSa karmaNi dhAtune uparanA badhA niyamo lAgyA pachI tene AtmapadanA pratyayo lagADavAthI parokSa karmaNinA rUpo thAya che. dA.ta. par - 99 . raMdhAyuM. + sarli vyayo yo mahattamartha rakSati ? e zuM kharca che ke je moTA nukasAnathI rakSA kare che? + na doSadhijJAnAva vyAdhipraza: I auSadhinA jJAna mAtrathI roganI zAMti thaI jatI nathI. na hi mahAnapyandhasamudAyo rUpamupalabhate / AMdhaLAono moTo paNa samUha rUpane joI zakato nathI. | nartavat mAvopeta pRdhUnA pUmRto mitti vizALa parvatone ukheDI nAkhanAra komaLa jaLanI samAna komaLatAthI yukta vyakti baLavAna rAjAone paNa ukheDI nAkhe che. + Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 2 2 adyatana bhUtakALanA niyamo adhatana bhUtakALanA niyamo (1) koIpaNa kALano saMbaMdha batAvyA vinA thayelI kriyA batAvavA, athavA to tAjI thayelI kriyA batAvavA ke AjanA bhUtakALanI kriyA batAvavA adyatana bhUtakALa vaparAya che. dA.ta. nartamAn ! meM pANI pIdhuM. adyatana bhUtakALanA badhA dhAtuo sAta prakAramAM vibhAjita thayelA che. A sAte prakAromAM hyastana bhUtakALanI jema vyaMjanAdi dhAtunI AgaLa ga lAge ane svarAdi dhAtumAM AdyasvaranI vRddhi thAya. dA.ta. drA > tAt | teNe ApyuM. t> ti aa te bhamyo. nakAradarzaka mA avyayanI sAthe adyatana bhUtakALa vaparAya tyAre AjJArthano bodha thAya che. tyAre bhUtakALanI nizAnI no lopa thAya dA.ta. mA vaM nama: I tuM na jA. pahelo prakAra parasmapadanA pratyayo | puruSa | ekavacana | dvivacana | bahuvacana | pahelo | am | va | bIjo | { | tam | ta che | | | nA trIjo | ta | tAm | Dam A prakAra mAtra paramaipadI che. A prakAranA dhAtunA AtmapadI rUpo cothA ke pAMcamA prakAra pramANe thAya che. (2) rU (T), pa (pIvuM), thA, pU, DhA, dhA ane TrA-dhA aMgovALA , , dhe vagere dhAtuo avazya A prakAra le che. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 2 3 pahelo prakAra dA.ta. r + 7 = I[ te gayo. 2 + 7 = mahAt ! teNe ApyuM. (3) prA, dha, zo, so, cho vikalpa A prakAra le che. bIjA rUpo chaThThA prakAra pramANe thAya che. be trIjA prakArano paNa che. dA.ta. prA - prAtu, prAsan ! teNe suMdhyuM. che -> madha, madhA, badhANItuM . te dhAvyo. (4) kam pratyaya pUrve dhAtunA anya mA no lopa thAya. dA.ta. cA + Des = azu: I teo UbhA rahyA. umerAya. dA.ta. mU + ban = amUl + man = mUvam ! teo thayA. drA, dha, thA ane madha + DuM nA AtmapadI rUpo cothA prakAra pramANe thAya. dA.ta. tA - vitA teNe ApyuM. dhI - udhata / teNe dhAraNa karyuM. sthA - sthita | te Ubho rahyo. Mdha + DuM madhyeSTa, madhyapaSTa I te bhaNyo. dA.ta. 3 vaSa, pramAviSa ! huM thavAyo. + cheDapi vanataH suramayati muvuM rahyuM ! chedAvA chatAM paNa caMdanavRkSa kuhADInA mukhane suvAsita kare che. + paropakArAya satAM vibhUtayaH / sapuruSonI vibhUtio - saMpattio paropakAra mATe hoya che. + tasya zrIryasya vizva: | jenI pAse parAkrama che tene lakSmI maLe che. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 24 bIjo prakAra bIjo prakAra pratyayo puruSa paramaipada Atmapada | eka- | dvivacana | bahu- | eka- | dvivacana | bahuvacana vacana vacana vacana pahelo vahi mahi tam | thI: | phuthAt trIjo | ta | tAm | mana | ta | tAm | __ anta am bIjo dhvam (1) dhAtune anta = lAgyA pachI A pratyayo lAge. 4 thI zarU thatA pratyaya pUrve A ma lopAya. vAdri-mAdri pratyayo pUrve ma no nA thAya. dA.ta. dha + 1 + tu = dhit te gusse thayo. d + a + kam = gdhu + mam = adham ! meM gusso karyo. 5dhu + 4 + va = 5dhu + mA + va = kUdhIva ame bee gusso karyo. (2) A pratyaya lAgatA dhAtunA svaranI guNa ke vRddhi na thAya. dA.ta. dha + ma + kam = madham ! meM gusso karyo. A pratyaya lAgatA hRsva tra-kArAnta, dIrgha tra-kArAnta ane phU dhAtuonA svarano guNa thAya. dA.ta. sR + 4 + ta = prasaratuM ! te sarakyo. 9 + jha + ta = mAratuM ! te gharaDo thayo. DraNa + 1 + t = t aa teNe joyuM. (4) dhAtunA upAjya anunAsikano lopa thAya. dA.ta. kaeNm + + = prazat ! te bhraSTa thayo. (5) dhAtuonA thatA Adezo - (3) Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjo prakAra 125 ka. | dhAtu | Adeza [ rUpa | artha | 1 |mas (cotho gaNa) | astha khyA pat papt | vac Asthat teNe pheMkyuM. akhyat te bolyo. apaptat te paDyo. avocat | te bolyo. zaSat teNe rAjaya karyuM. azvat | te gayo. mahaMta, mahaMta | teNe bolAvyo. * | zAs | ziSa | | | (6) A prakAra keTalAka dhAtuo sivAya parasmapadano ja che. (7) tisid ane huM dhAtunA AtmapadI rUpo bIjA ane cothA prakAra pramANe thAya che. dA.ta. tim tripatu, tAta, nitA teNe lakhyuM. (2jo pra.P) (2jo pra.,A) (4tho pra., A) (8) za ane vid dhAtuonA AtmapadI rUpo cothA ane pAMcamAM prakAra pramANe thAya che. dA.ta. za4 - azakatuM, azakta, zakiSTa te samartha thayo. (rajo .. P)(4tho pra., A.) (pamAM pra.A.) vid - kavita, vitta, praSTi I teNe jANyuM. (2jo pra. P) (4tho pra., A.) (5mo pra., A.) (9) vim dhAtunA AtmapadI rUpo sAtamA prakAra pramANe thAya. dA.ta. vim viSa, vikSata ! te phelAyo. (rajo ..,P) (7mo pra., A.) Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1ra6 bIjo prakAra (10) lup paatun| sAtmanepahI 35o yothA / 2 pramANe thAya. 6.d. lup - alupat, alupta / te jUTavA dIg. (2. pra., P.) (4tho pra.,A.) (11) 87 dhAtumI jI pra.12 avazya se che. te // prabhArI cha - svarAnta-4 - khyA, R, sR, hve k-2|t-1 - zak c-12|t-4 - uc, muc, vac, sic tt-2|nt-1 - luT t- rAnta-1 - pat d-2nta-7 - klid, kSvid, mad, vid, zad, sad, svid dh-12|nt-7 - Rdh, krudh, kSudh, gRdh, radh, zudh, sidh p-5||2||nt-8 - Ap, kup, gup, Dip, yup, rup, lip, lup, sRp bha-rAnta-4 - kSubh, tubh, nabh, lubh m-2nta-8 - klam, kSam, gam, tam, dam, bhram, zam, zram, sam sh-512|nt-5 - kRz, naz, bhRz, bhraMz, vRz S-2nta-14 - tuS, tRS, duS, viS, puS, piS, pluS, riS, ruS, pyuS, vyuS, ziS, zuS, hRS s-2nta-17 - as, kus, ghas, jas, tas, das, pus, pyus, bus, bis, mas, mus, yas, vas, vis, vus, zAs h-2|t-4 - druha, muha, snih, snuh kula 87 6.d. zak - azakat / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjo prakAra 1 27 kra. | dhAtu | gaNa, pada | | rajo , P | 1lo, P, 3jo , P | 1lo, P 1lo, U | 5 | po, U 4tho, P uc muc vac ko, U 2joP 6Dho, U , P | bolavuM sic | artha | rUpa | kahevuM akhyat javuM Arat sarakavuM asarat bolAvavuM ahvat, ahvata zaktimAna hovuM gamatuM, , azakiSTa ekaThuM karavuM aucat choDavuM ___ amucat, amukta avocat sIMcavuM | sivat, sivaMta, asikta lUMTavuM aluTat paDavuM apaptat bhInuM thavuM aklidat cIkaNuM thavuM azvidat mada karavo amadat meLavavuM avidat, avitta kRza thavuM azadat besavuM asadat parasevo chUTavo asvidat samRddha thavuM Ardhat 10sut | 11 pat | klid vid 12 13 14 mad 4tho, P 1lo, P 4tho, P 4tho, P. 4tho, P 6ThTho, U 1lo, P 1lo, P 4tho, P 4tho, P vid 16 zat sad svid 19| dhu Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 bIjo prakAra vRdhu 24 | ka. | dhAtu | gaNa, pada | 4tho, P 21 | sudha | 4tho, P 4tho, P | 23 vadhu | 4tho, P. zudh 4tho, P | 25 | siMdhu | 4tho, P | 26 | | | pamo, P | 27 5 | 4tho, P 28 | T| | 4tho, P 29 | him | 4tho, P | 4tho, P. rup 4tho, P | artha | rUpa gusse thavuM akrudhat bhUkha lAgavI akSudhat Asakta thavuM agRdhat rAMdhavuM aradhat zuddha hovuM azudhat javuM asidhat vyApta thavuM Apat gusse thavuM akupat gabharAvuM agupat pheMkavuM aDipat moha pAmavo ayupat moha pAmavo arupat lIMpavuM nit, titi, alipta moha pAmavo | anupa, anupta javuM asRpat kSobha pAmavo akSubhat kSobha pAmavo | akSubhat, akSobhiSTa mAravuM atubhat, atobhiSTa mAravuM atubhat mAravuM anabhat lobha karavo alubhat yup 32 fa | Fko, U 33tum | tho, U | 34 34 | 1lo, P | tuma kSubh 4tho, P 1lo, U. 1lo, U 4tho, P nam | 4tho, P | 30 | tuma | 4tho, P Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjo prakAra 129 dhAtu rUpa aklamat akSamat 41 | agamat atamat adamat abhramat 44 bhram 45 . zam azamat 46 zram azramat 47 48 gaNa, pada | 30 | 7m | 4tho, P. 40 kSam | 4tho, P 1lo, P 42 | tam | 4tho, P | 43 Tram | 4tho, P tho, P 4tho, P 4tho, P sam 4tho, P kRz 4tho, P 4tho, P 4tho, P 4tho, P 4tho, P 4tho, P tR6 4tho, P. 4tho, P viS 3jo, U 4tho, P 58 | pim | 7mo, P 59 | g | 4tho, P artha glAnI thavI sahana karavuM javuM icchavuM damana karavuM bhamavuM zAMta thavuM thAkavuM vikAra pAmavo pAtaLA thavuM nAza pAmavo nIce paDavuM nIce paDavuM varavuM prasanna thavuM tarasa lAgavI doSavALA thavuM vyApta thavuM poSavuM pIsavuM bALavuM asamat akRzat | anazat, anezat abhRzat 48 pa abhrazat avRzat 5 re tum atuSat atRSat 54 57 puS aduSat | viSat, vikSata apuSat apiSat apluSat | Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13) bIjo prakAra | rUpa 60 | ariSat aruSat artha haNavuM gusse thavuM vibhAga karavo bALavuM vizeSa karavuM sukAvuM khuza thavuM apyuSat avyuSat aziSat azuSat 65 66 ahRSat Asthat akusat 6 8 aghasat | kra. | dhAtu | gaNa, pada | riS 4tho, P 6 1 | 6 | 4tho, P | | dara zun | 4tho, P | | 63 | guNa | 4tho, P 64 zin | 7mo, P zuS 4tho, P 4tho, P as 4tho, P. 68 | { 4tho, P 69. dham | 1lo, P jas / tho, P tas 4tho, P 4tho, P pus 4tho, P pyus 4tho, P. 4tho, P tho, P 4tho, P mus 4tho, P 4tho, P. | 80 vas | 4tho, P | 7) ajasat 71 atasat 72 | adasat 73 apusat 74 bheTavuM khAvuM mUkavuM kSINa thavuM kSINa thavuM vibhAga karavo vibhAga karavo tyAga karavo pheMkavuM vikAra pAmavuM khAMDavuM yatna karavo thaMbhavuM 75. apyusat abusat abisat amasat mas amusat ayasat avasat Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjo prakAra 131 83 84 45. kra. | dhAta | gaNa. pada | artha rUpa |1| vin | 4tho, P preravuM avisat 82 lun | 4tho, P | tajavuM avusat zAs rajo, P zAsana karavuM aziSat 4tho, P haNavAnI icchA karavI adruhat 4tho, P | | moha pAmavo amuhat 86 | nit | 4tho, P | sneha rAkhavo asnihat 87 | | 4tho, P. jharavuM asnuhat (12) 39 dhAtuo bIjo prakAra vikalpa le che. te A pramANe chesvarAnta-2 - fzva, . -kArAnta-8 -yuvuM, suvuM, sus, mu khu, rivuM, vivuM, zud gU-kArAnta-3 - ni, yu, vin -kArAnta-1 t -kArAnta-5 ) vRta, cuta, mRt, zu, byuta -kArAtta-8 -> zud, chi chu, tR, vu, fma, , nyU dhUkArAnta-2 ne vadhu, dhu -kArAnta-2 tR5, 6 ma-kArAnta-1 - tam zu-kArAnta-1 kUzuM -kArAnta-- gni, puSa huM-kArAnta-4 - 36, tuTuM, kuTuM, vR6 kula 39 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 3 2 bIjo prakAra AmAM %i dhAtu vikalpa trIjA ane pAMcamAM prakArano paNa che. bIjA dhAtuo seTu hoya to vikalpa pakSamAM pAMcamo prakAra le ane aniTu hoya to vikalpa pakSamAM cotho prakAra le. Iznan dhAtuno artha "bheTavuM' evo thAya tyAre te sAtamo prakAra le. dA.ta. Izva - zvata, kSaya, zvayIt ! te gayo. sut mukSuva, nakSatnIt / teNe daLyuM. sad -karatuM, marovIn ! te raDyo. nnipU - gnitu, gannakSat aa te bheTyo. | kra. | dhAtu | gaNa, pada | 1lo, P. artha javuM fzva navI | gruc 1lo, P | jIrNa thavuM 1lo, P | corI karavI 1lo, P | 1lo, P javuM gluc gluJca | rUpa azvat, azvayIt, azizviyat ajarat, ajArIt agrucat, agrocIt | aglucat, aglocIt aglucat, agluJcIt agraeNcat, amrocIt amlucat, amlocIt aricat, araikSIt, arikta avicat, avaikSIt, - javuM muc / 1lo, P 7 | tun | 1lo, P | javuM 8 | riv | 7mo, U | khAlI karavuM 9 | vivuM | 7mo, U | judu karavuM avikta 10 zun | 1lo, P | zoka karavo | pazuvatuM, azorI | Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjo prakAra 1 33 11 | nij joDavuM 15. 16 dhAtu gaNa, pada ' artha rUpa ___ d, U zuddha 42 / anijat, anaikSIt, anikta 12 | yuj / bho, U | ayujat, ayaukSIt, ayukta 13 | vij / ud, U judu karavuM avijat, avaikSIt, avikta 14 sphuT / 1so, P phUTavuM asphuTat, asphoTIt | 15 cut 1to, P | 2j acutat, acotIt cyut / 1to, P jharavuM acyutat, acyotIt 17/ bhrut / 1so, P jharavuM abhrutat, abhrotIt 18 | zcut / 1to, P azcutat, azcotIt | 19o, P | jharavuM azcyu tat, azcyotIt bho, U | yUro 42vo / akSudat, akSautsIt, akSutta bho, U * | cha / acchidat, acchetsIt, acchitta chUd / bho, U | zoma | acchRdat, acchardIt, acchardiSTa bho, U | bhA2j atRdat, atardIt, atadiSTa 24 | bund / 1so, P | hitAhitano | abudat, abundIt vicAra karavo jharavuM 1 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 bIjo prakAra rUpa 3. pAtu , 56 / artha | | 25 | bhid | bho, U mej | abhidat, abhaitsIt, abhitta 2d, P | raDavuM arudat, arodIt | skanda | 1so, P | | askadat, askAntsIt 28 | budh / 1so, U | jANavuM abudhat, abodhIt, abodhiSTa | rudh / bho, U | rokavuM arudhat, arautsIt, aruddha tRp / 4tho, P | tRpta thavuM atRpat, atapIt, atrApsIt, atArsIt dRp / 4tho, P | gaI 72vo adRpat, adapIt, adrApsIt, adAsIt | 32 | stambh / bho, P | 153 thaj | astabhat, astambhIt dRz / 1so, P ____oj __ adarzat, adrAkSIt zliS / 4tho, P bheTaj | azliSat, azlikSat ghuS 1to, P avAja karavo aghuSat, aghoSIt 1lo, P auhat, auhIt 1so, P khAvuM atuhat, atauhIt 1so, P khAvuM aduhat, adauhIt 38 | bRh / 1so, P 4 72vo, abRhat, aba_t vadhavuM (13) 25 dhAtuo AtmapadI che, paNa bIjA prakAramAM parasmapadI bane che. te sA prabhArI cha - 33 khAvuM Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjo prakAra 135 -kArAnta-1 - run kArAnta-3 -* put r tuTuM -kArAnta-1 > suTuM -kArAnta-3 ghuta, vRta, Izvat -kArAnta-4 - , , mit, svit dhu-kArAtta-2 - vRdhu, kRdha -kArAnta-1 - jhU5 mU-kArAnta-5 ) tum, na zum stram -kArAnta-2 - praza, graMzu -kArAnta-3 - dhva, ghaM, traMm kula 25 dA.ta. vRt -- mavRtata, avatay I te varyo. | ka. | dhAtu | gaNa, pada | artha | 1lo, A. gamavuM 1lo, A | pheraphAra karavo 1lo, A | pIDA karavI | 4 | 7 | 1lo, A | pIDA karavI | 1lo, A. pIDA karavI 1lo, A cakaLavuM 1lo, A vartavuM | 8 | fzvat | 1lo, A | dhoLA thavuM | rUpa arucat, arociSTa aghuTat, aghoTiSTa aruTat, aroTiSTa tuTata, atnosTi aluThat, aloThiSTa adyutat, adyotiSTa avRtat, avatiSTa zvatatu, zvatiSTa vRt Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 trIjo prakAra 11 / 15 | kra. | dhAtu | gaNa, pada | artha | rUpa 9 | svit | 1lo, A | cIkaNA thavuM ! svita, maphleSTi 10| candra | phUlo, A | jharavuM | gIta, mandiSTa mid 1lo, A cIkaNA thavuM ___ amidat, amediSTa 12 | svit | 1lo, A | cIkaNA thavuM | masvit, asvedriSTa | 13| vRdha | 1lo, A | vadhavuM | pravRdhata, vadhaS 14 | pRdha | 1lo, A | pAdavuM | agdhata, azaSTa klRp 1lo, A samartha thavuM | mastRpat, arutpiSTa, aklRpta 16 | kSam | 1lo, A khaLabhaLavuM akSubhat, akSobhiSTa 17 1lo, A hiMsA karavI atubhat, atobhiSTa nam 1lo, A | hiMsA karavI anabhat, anabhiSTa 19 zum 1lo, A zobhavuM azubhat, azobhiSTa | 20 | stram | 1lo, A | vizvAsa karavo | annamata, amiSTa ra1 | pram | 1lo, A nAza pAmavuM __ abhrazat, abhraziSTa 22 | bram | 1lo, A nAza pAmavuM 23 | 1lo, A nAza pAmavuM | adhvasat, adhvaMsiSTa 24 | graMr 1lo, A nAza pAmavuM | abhrasat, abhraMsiSTa | 25 | saMm | 1lo, A | nAza pAmavuM | zastrasaMtu, gaTyaviSTa dhvaMs trIjo prakAra (1) trIjA prakAranA pratyayo bIjA prakAranA pratyayonI samAna ja che. A prakAra ubhayapadI che. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trIjo prakAra 137 (2) (i) dazamA gaNanA dhAtuo, (i) anekasvarI dhAtuo, (ii) preraka dhAtuo ane (iv) , zi, tuM, su dhAtuo avazya trIjo prakAra le che. dA.ta. n + a + ta = ma mata, avamata | teNe icchayuM. (pAnA naM. 105 no niyama (31) lAge. pachI nIceno niyama (5) lAge.) zri + + = zazin ! teNe sevA karI. dR + + = duhuvat ! te gayo. s + a + tuM = susuvat ! te gayo. (3) fzva ane dhAtuo vikalpa A prakAra le che. be nI dvirukti thayA pachI A lopAya. dA.ta. %i + 4 + 7 = zikSita ! vikalpa prazvat, azvayIt ! te gayo. (rajo prakAra) (pamAM prakAra) che + = + 7 = madha | | vikalpa madhati. adhArItA te dhAvyo. (1lo prakAra) (6Dho prakAra) (4) rUpa banAvavAnI rIta - (i) trIjA gaNanA dviruktinA niyamo pramANe dvirukti thAya. (i) dhAtune jha lagADyA pachI trIjA prakAranA pratyayo lAge. (ii) dhAtunA anya rU, 3 no kramazaH , 3vuM thAya. dA.ta. zri - zizrayam | teNe sevA karI. (i) dazamA gaNanA dhAtuo tathA preraka dhAtuonA aMgamAMthI mA no lopa thAya. dA.ta. - mavati - mAvuM ! (i) dIrgha svara hRsva thAya. , che no rU thAya. ga, gau no 3 thAya. dA.ta. mAy - man ! voraya vo - put | (ii) pachI trIjA gaNanA dviruktinA niyamo pramANe dvirukti thAya. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 38 trIjo prakAra dA.ta. vun ) vRt | (iv) aMgane lagADyA pachI trIjA prakAranA pratyaya lAge che. dA.ta. purUr + + tu (5) dvirukta svarayukta vyaMjana pachIno svarayukta vyaMjana laghu hoya to dviruktimAM no rU thAya. (laghu = pote hrasva svara hoya ane pachI saMyukta vyaMjana na hoya te. guru = pote dIrgha svara hoya athavA pachIno vyaMjana saMyukta hoya to tenI pUrveno hrasva svara paNa guru bane.) dA.ta. bhava - vamavuM - vimal | (vi) dvirukta svarayukta vyaMjananI AgaLa ke pAchaLa guru svara na hoya athavA dviruktino svara guru na hoya to dviruktino svara dIrgha thAya. dA.ta. bhava - vimal> vImad - vImavat aa teNe banAvyuM. pan - + 4 + 7 = = + ta = nina +7 (juo nIceno niyama (6) )= fnana + = gagat I teNe kaMpAvyuM. > paspar - spandra | teNe pheravyuM. saMvat > veravRt - vidyattat ! teNe calAvyuM. (6) svarAdi dhAtuomAM svara pachInA vyaMjananI svarasahita dvirukti thAya. dA.ta. a + + 7 = jhaTa + tu = jhaTa + tu = bATaTa + ta = | maTiTa + 1 = mATita | teNe bhamAvyuM. svarAdi dhAtuomAM svara pachI saMyukta vyaMjana hoya ane teno pahelo vyaMjana 6, 8, 6, 2 hoya to pahelA vyaMjananI dvirukti na thAya paNa bIjA vyaMjananI svarasahita dvirukti thAya. dA.ta. n + + tuM = 3ndra + 1 = 38 + 7 = aundra + 7 = baundrituM ! teNe bhInuM karAvyuM. 3n + + 7 = 3jJa + tu = 30LaMga + = grISnana + ; = aimbinatuM teNe saraLa karyuM. 31 + + 7 = marda + tu = gaIda + = mArgada + tu = manahatu . teNe yogya karAvyuM. (8) hasva ke dIrgha 3-kArAnta dhAtuomAM dvirukta svarano 3 thAya, jo dvirukta Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trIjo prakAra 139 svara pachI e ke mA antavALA kya, aMtaHstha ke - vyaMjana hoya to dvirukta svarano rU thAya. 68.ta. ku - kAvaya - kAv - kav - cakav cakav + a + t = cukav + a + t = acUkavat / to avAja karAvyo. nU - nAvaya - nAv - nav - nanav nanav + a + t = nunav + a + t = anUnavat / tero stuti 42|vii. bhU - bhAvaya - bhAv - bhav - babhav babhav + a + t = bibhav + a + t = abIbhavat / te banAvyuM. lU - lAvaya - lAv - lav - lalav lalav + a + t = lilav + a + t = alIlavat / teNe kapAvyuM. ju - jAvaya - jAv - jav - jajav jajav + a + t = jijav + a + t = ajIjavat / te bholyu. (8) zru, sru, dru, pu, plu bhane cyu dhAtumImA dvirata sva2no vi485 i u thAya. 68.ta. zru - zrAvaya - zrAv - zrav - zazrav zazrav + a + t = azuzravat, azizravat / te saMbhAvyuM. dru + a + t = dudru + a + t = adudruvat, adidruvat / te. gayo. (10) dviruktimAM no rU thavAnA apavAdo Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 trIjo prakAra (i) kath, var, zaTh, rac, spRha, sUca, mRga, dhvan, artha, pAr, gad, varNa, zap dhAtumImA dvistimA a no i thavo vagere 323 [niyama 5 (ii), niyama 5 (v), niyama 5 (vi)] - thAya. 6.ta. kath - acakathat / te bolyo. dhvan - adadhvanat / to avA4 jyo. var - avavarat / te vo. (ii) smR, dR, tvara, prath, mRd, stu, spRz pAtumomA dvirata a no i na thAya ane svara dIrgha paNa na thAya. 6..ta. smR - asasmarat / teNe yA6 42vyuM. dR - adadarat / teo 'yu.. mad - amamradat / to bhaIna 42vyuM. (iii) gaN pAtuma dvistima a no i thavo vagere 32 vidhe thAya. ..ta. gaN + a + t = ajIgaNat, ajagaNat / te yu. (iv) veSTa, ceST pAtumomA dvistimA i no vi485 a thAya. (11) bhrAj, bhAS, bhAs, dIpa, jIva, mIl, pID, hve, lu, lup, kaNa, caNa, raNa, baNa, bhaN, zraNa, haTh bhane luT pAtumomA upAntya sva2 visva thAya che. 6.ta. bhrAj + a + t = abibhrajat , ababhrAjat / to yamavyU. pID + a + t = apIpiDat, apipIDat / to pI.31 42. (12) zAs, ej, kAz, krID, kSIb, khAd, khel, Dhauk, tAya, dAz, deva, nAth, prod, bAdh, yAc, yodh, rAdh, rAj, lA, lep, lok, loc, vepa, vel, zlAgh, zlok, sek, seva, heS, sAr, vAs, nivAs vagere dhAtumomAM upAjya svara hRsva na thAya. 6.ta. lok + a + t = alulokat / te yama4yo. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trIjo prakAra 141 tAt + 1 + 7 = matatAthat / teNe rakSaNa karAvyuM. (13) hai, vat dhAtuomAM saMprasAraNa thAya che. preraka Izva dhAtumAM vikalpa saMprasAraNa thAya che. dA.ta. huM + + tu = s + a + 7 = hAr + = + 7 = manudAvat, nUhavat ! teNe bolAvyo. fzva + a + 7 = ziyA, zUravat (preraka) teNe mokalyo. Izva + a + 7 = zikSit (sAdI) te gayo. (14) dhAtuno upAjya hasva zra vikalpa kAyama rahe. dhAtuno upAca dIrgha - vikalpa hrasva thAya. dA.ta. vRt + H + tu = pravartatu, avIvRtat teNe vartAvyo. t + a + 7 = vikIrta, navIkRtat I teNe kIrtana karyuM. (15) nIcenA dhAtuonA nIce pramANe Adeza thaIne rUpo thAya. pa - pIgat teNe pIvaDAvyuM. thA - tipit | teNe sthira karyuM. prA ke prat, prin ! teNe suMghADyuM. ghut - adyutat ! teNe camakAvyuM. r - puSparatuM ! teNe pharakAvyuM. dha + rU (bhaNavuM) adhyAyita, madhyanIpat teNe jaNAvyuM. dha + DuM (yAda rAkhavuM) - madhyanI mit ! teNe yAda rakhAvyuM. v> fSaNa, fzcayat teNe irSyA karAvI. kaLuM - maurjunavat teNe DhaMkAvyuM. vAs> avIvAtu, sarvavat teNe camakAvyuM. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 2 chaThTho prakAra cho prakAra parasmapadanA pratyayo puruSa ekavacana | dvivacana pahelo | sim | siSva / bIjo sa sisTam | trIjo | sIta | bahuvacana siSma sisTa sipu: siSTAm (1) A prakAra mAtra paramaipadI che. A prakAramAM guNa, vRddhi ke anya koI svarAdinA pheraphAra thatA nathI. (2) pahelA, bIjA, trIjA prakAramAM nahIM AvelA mo-kArAnta dhAtuo (svAbhAvika rIte sakArAtta dhAtuo ke niyamathI gAM-kArAnta thayelA dhAtuo) ane yam (35 ane Dar upasarga rahita), ram (vi, nA, pari upasarga sahita), nam dhAtuo A prakAra le che. (35 ane 3 upasarga sahita cam dhAtu cotho prakAra le che.) dA.ta. tI + sim = matAsiSam ! (pAnA naM. 103, niyama naM. 20) huM coMTyo. fma + sikSam = mAsiSam (pAnA naM. 103, niyama naM. 20) meM umeryuM, meM pheMkyuM. yam + sim = maryAsiSam ! kAbumAM rAkhyo. vi + ram + sik = caliSaY I huM aTakayo. nam + sipam = naMsin huM namyo. (3) prA, dha, zo, so, cho vikalpa A prakAra le che. bIjA rUpo pahelA prakAra pramANe thAya che. dA.ta. prA - prAnuM, prAsan sUchyuM. (1lo prakAra) (6ThTho prakAra) Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtamo prakAra 143 (4) zo - mazAna mAsiSa meM pAtaLuM karyuM. (1lo prakAra) (daDho prakAra) drA dhAtu pAMcamo ane chaThTho prakAra le che. dA.ta. ridrA driIta, aridrAsan ! te daridra thayo. (pamo prakAra) (dako prakAra) sAtamo prakAra pratyayo parasmapada AtmAnapada eka- dvivacana | bahu- eka- | dvivacana | bahuvacana vacana | vacana vacana pahelo sama sAva sAma sAvahi sAmahi bIjo | sa: | satam sata sathA: sAthAm sadhvam sa | satAm san | sata || sAtAm | santa si (1) dRza dhAtu sivAyanA anta za, Sa, s ane huM hoya ane upAnce rU, 3 R, tU hoya evA aniTu dhAtuo A prakAra le che. A prakAramAM guNa, vRddhi ke anya koI svarAdinA pheraphAra thatA nathI. dA.ta. slim + sat = psikSat ! te coMTyo. nid + sat = 3nakSat ! teNe cAhyuM. (2) TU dhAtu bIjA ane cotho prakAra le che. dA.ta. TUza - ba , madrAkSIt ! teNe joyuM. (bIjo prakAra) (cotho prakAra) (3) pR, mR, 6 dhAtuo vikalpa A prakAra le che. bIjA rUpo cothA prakAra pramANe thAya che. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 44 cothA ane pAMcamA prakAranA sAmAnya niyamo dA.ta. kRNa - pRkSa, prAkSIta, spArkAt te sparyo. (sAtamo prakAra) (cotho prakAra) (4) vida, luhu, ni, gul dhAtuone AtmapadanA sAvadi, sathA:, sarNam ane sata pratyayo lAge tyAre pratyayanA sa-sI no vikalpa lopa thAya. dA.ta. drit + sAvadi = dhakSAda, dilaihi ! ame bee lepa karyo. vid + tathA: = dhakSA:, vidhA: I te lepa karyo. d + sadhdham = 3ghukSathvam, adhUrvam teNe chUpAvyuM. dur + ta = madhukSata, mahudhA teNe doDyuM. cothA ane pAMcamA prakAranA sAmAnya niyamo (1) uparanA pAMca prakAramAM nahIM AvelA aniTu dhAtuo cotho prakAra le che ane sek dhAtuo pAMcamo prakAra le che. tuM ane tu dhAtuo aniTu hovA chatAM parasmapadamAM pAMcamo prakAra le che. tu dhAtu AtmapadamAM cotho prakAra che. su dhAtu parasmapadI ja che. dA.ta. tuM ne batAvI, tocha I teNe stuti karI. (pamo prakAra, P) (4tho prakAra, A.) 3 - sAvat aa (5mo prakAra, P) te janmyo. (3) dhU ane s dhAtuo ve hovA chatAM parasmapadamAM pAMcamo prakAra ja le. dhU dhAtu AtmapadamAM cotho-pAMcamo prakAra le. ban dhAtu paraaipadI ja (2) dA.ta. dhU - madhavI, madhavii, adhochA teNe halAvyuM. (pamo prakAra, P) (5mo prakAra, A.) (4tho prakAra, A.) bas kAjhI I (po prakAra, P) teNe AMkyuM. (4) #m dhAtu seTu hovA chatAM AtmapadamAM cotho prakAra le. m dhAtu paramaipadamAM pAMcamo prakAra le. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cothA ane pAMcamA prakAranA sAmAnya niyamo 1 45 dA.ta. #m saMkramIta, gajhaMta ! te cAlyo. (pamo prakAra, P) (4tho prakAra, A.) (5) ver dhAtuo, dIrgha tra-kArAnta dhAtuo AtmapadI hoya tyAre, saMyukta para hasva traTa-kArAnta dhAtuo ane vR dhAtu cotho prakAra ane pAMcamo prakAra le. dA.ta. mRt - mamArgI, mArkAn ! teNe sApha karyuM. (pamo prakAra, P) (4tho prakAra, P) tuM - mastAnItu, sastariNa, mastarISTa, mastIrNa | (5mo prakAra, P) (pamo pra., A.) (4tho pra., A.) teNe DhAMkyuM. mR> smArI, smArSAt ! teNe yAda karyuM. (pamo prakAra, P) (4tho prakAra, P) vR- mavArI, vArthI, (pamo prakAra, P) (4tho prakAra, P) gavaraNa, gavarIkha, navRta ! te varyo. (pamo prakAra, A.) (4tho prakAra, A.) (6) n dhAtu paramaipadI che. mA + n dhAtu AtmapadI che. ran dhAtu paramaipadamAM pAMcamo prakAra le. tyAre 26 no vadhu Adeza thAya. vadhu Adeza thAya tyAre upAjya svara dIrgha na thAya. AtmapadamAM hanuM no vikalpa vadhu Adeza thAya. AtmapadamAM vadhu Adeza thAya tyAre pAMcamo prakAra le ane vadhu Adeza na thAya tyAre ham cotho prakAra le. (vadhu Adeza se che, in dhAtu anid che.) dA.ta. Tana + ta = avadhIt (pamo prakAra, P) teNe haNyo. + in + rUcha = mA + vadhu + rUcha = mAdhay I teNe ghA karyo. (pamAM prakAra, A.) . + dan + = bAdata 1 (4tho prakAra, A.) teNe ghA karyo. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 cotho prakAra cotho prakAra pratyayo puruSa parasmapada eka- | dvivacana vacana bahu- | vacana ekavacana Atmapada dvivacana | bahu vacana si svahi smahi pahelo sam bIjo | sIH trIjo | sIt stam | sta sAthAm dhvam tAm | su: | ta | sItAm | sata parasmapadanA niyamo(1) dhAtunA anya ane upanya koIpaNa svaranI vRddhi thAya. dA.ta. gAUMn teNe karyuM. raN -rIkSIt / teNe raMgyuM. nI - anaitu te laI gayo. fmad - samaitsat ! teNe bheLuM. (2) 24 vyaMjanamAMno vyaMjana ke hRsva svara pachI ta ke tha thI zarU thatA pratyayano s lopAya. (A niyama Atmane padamAM paNa lAge.) dA.ta. mid + sAm = mait + tAm = gauttAm I te bee bhevuM. mit + ta = mad + ta = matta | teNe bhevuM. upa + tha = mad + tha = manthA I te bheLuM. hai + d = bahaMta ! teNe haryuM. drA + rA: = 39 + tha = vithA ! teM ApyuM. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cotho prakAra 1 47 (2) AtmapadanA niyamo(1) dhAtunA anya vRtva ke dIrgha rU ke 3 no guNa thAya. dA.ta. vi + = gaSTa teNe bheguM karyuM. zrI + = ag I teNe kharIduM. dhU + = sadhISTa teNe halAvyuM. mu + ta = rasoi teNe somarasa kADhyo. anya hRsva traDha ane upAjya svarano pheraphAra thato nathI. anya dIrgha - no rU thAya che, okya ke vuM pachI anya dIrgha 2 no Dar thAya che. rUra, 32 + vyaMjana = , r + vyaMjana. dA.ta. mR + sva = amRta | teNe bharyuM. mit + = mattA teNe bheLuM. tR + ta = mastIrNa teNe DhAMkyuM. | + ta = avUrNa te varyo. (3) , dha dhAtuo, dhA aMgavALA dhAtuo ane thA dhAtumAM anya nA no rU thAya. te rU no guNa na thAya. dA.ta. + sItAm = pitAnuM te bee ApyuM. dhA + ta = dhita | teNe dhAraNa karyuM. san + cA + ta = samacita te sthira rahyo. (4) ina dhAtuno anunAsika lopAya. meM ane 35 + cam dhAtuono anunAsika vikalpa lopAya. 3 + yam dhAtuno anunAsika nitya lopAya. dA.ta. 3 + nuM + = DAhata ! teNe ghA karyo. san + k + ta = samata, te bhego thayo. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 pAMcamo prakAra upa + yam + sta = upAyata, upAyaMsta / te nA . ud + A + yam + sta = udAyata / te udhama yo. (5) dIp, jan, budh, pur, tAya, pyAy pAtumIne visthe bhane pad pAtune nitya sta nI badale rU lAge. DuM lAge tyAre anya svara ane upAjya e nI vRddhi thAya tathA upAjya hRsva svarano guNa thAya. ha.ta. budh + sta = abudh + i = abodhi / te yo5 pAbhyo. budh + sta = abudh + ta = abuddha / te bo5 pAbhyo. pad + sta = apad + i = apAdi / te yo. adIpi, adIpiSTa / te 5.3zyo. ajani, ajaniSTa / te 4nbhyo. apUri, apUriSTa / teo maryu. atAyi, atAyiSTa / te vadhyo. apyAyi, apyAyiSTa / te vadhyo. pAMcamo prakAra pratyayo puruSa parasmapada AtmAnapada - | dvivayana | pachu- | - | dvivayana | phuvacana vacana vacana vacana pahelo iSam iSva iSma iSi iSvahi | iSmahi pI trI iSTam / iSTa iSThAH iSAthAm / idhvam It / iSTAm / iSuH / iSTa / iSAtAm / iSata SN iSata Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 pAMcamo prakAra parasmapadanA niyamo(1) dhAtunA anya svaranI vRddhi thAya che. dA.ta. - + rUSam = anAviSam ! meM kApyuM. (2) dhAtunA upAsya hRsva svarano guNa thAya che. nA ane Izva dhAtuomAM anya svarano guNa thAya che. dA.ta. vadhu + = vAMdhI I te bodha pAmyo. fsan + rUMtu = badhI ! te taiyAra thayo. + rUMtu = artIs ! teNe kApyuM. nA+J + ta = nArIt ! te jAgyo. %i + ta = 31zvayIt ! te gayo. (3) va6, vrar ane ru, 7 antavALA dhAtuonA upAjya mAM nI vRddhi thAya che. dA.ta. vat + t = vAvI te bolyo. vran + rUMta = pravrAnItu . te gayo. var + ta = HvArI- I te cAlyo. van + 8 = mAnItuM ! te cAlyo. (4) 3 - sivAyanA vyaMjana aMte hoya tevA vyaMjanAdi dhAtuonA upAjya mAM nI vikalpa vRddhi thAya. dA.ta. k + = gAvIta, kAvI ! te bolyo. apavAda - huM, muM, huM attavALA tathA kSa, vadhu, gana, zvasu, # , vat vata, va, pathu, mathu, hra, taLu ATalA dhAtuomAM upAjya ma nI vRddhi na thAya. dA.ta. praha + ta = pradIt aa teNe grahaNa karyuM. vam + ta = mIt ! teNe khAdhuM. vadhu + rUMt = 3 vadhIs ! teNe hayuM. (5) [ dhAtumAM vikalpa svarano pheraphAra na thAya. vikalpapakSamAM anya svaranI guNa-vRddhi thAya. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15) adyatana karmaNi dA.ta. karNa + phat = [vI, maurzAvI, maurjavIt / teNe DhAMkyuM. (6) driA dhAtunA mA no vikalpa lopa thAya. lopa na thAya tyAre te chaTTo prakAra le. dA.ta. driA - badriIta, aridrAsan ! te daridra thayo. AtmapadanA niyamo(1) anya koI paNa svarano ane upAjya hasva svarano guNa thAya. dA.ta. - + cha = aviSTa I teNe kApyuM. | mun + phuI = pramAviSTa ! te khuza thayo. (2) TIpu, gana, pUra, tAya, bAm dhAtuone rUcha nI badale vikalpa DuM lAge. huM lAge tyAre anya svara ane upAjya mAM nI vRddhi thAya tathA upAjya hasva svarano guNa thAya. dA.ta. TI + Na = navIfpa, mIpiSTa te prakAzyo. (3) tana, mana, vana, sa, za, Sa, R[, pR, tRN dhAtuono anunAsika rUcho: ane rUcha pratyayo pUrve vikalpa lopAya. jyAre anunAsika lopAya tyAre rU8: pratyayano thAt thAya ane rUcha pratyayano ta thAya. dA.ta. tan + rU8: = matathA:, anachA ! teM vistAryuM. | mana + rUcha = mamata, maniSTha | teNe mAnyuM. (4) [ dhAtumAM anya svarano vikalpa guNa thAya. dA.ta. [ + cha = sauiviSTa, praviNa . teNe DhAMkyuM. adyatana karmaNi (1) badhA dhAtuonA adyatana karmaNi rUpo cothA, pAMcamA ane sAtamA prakAramAM thAya. sAtamA prakAranA dhAtuo mATe sAtamo prakAra. bAkInA anid dhAtuo mATe cotho prakAra ane sek dhAtuo mATe pAMcamo prakAra. A badhAmAM Atmapada rUpa e ja adyatana karmaNi rUpa che. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adyatana karmaNi 151 (2) trIjo puruSa ekavacanamAM badhA dhAtuone phuI pratyAyanI badale huM pratyaya lAge. rU lAge tyAre - anya koI paNa svara ane upAjya mAM nI vRddhi thAya tathA upAjya hRsva svarano guNa thAya. dA.ta. pa + DuM = pATi vaMcAyuM. tum + 3 = matadri pIDA karAI. apavAda - muM, vam, mA + va , nam, am, vam dhAtuo sivAyanA mU-kArAnta dhAtuo ane vudha, nan dhAtuomAM guNa, vRddhi na thAya. dA.ta. kSam + DuM = akSama ! kSamA karAI. nan + rU = mInA janmAyuM. m + rU = rAma I icchA karAI. mA-kArAnta aMgavALA dhAtuomAM rU lAgatA 6 umerAya. dA.ta. pa + rU = mapAya | pIvAyuM. (ii) dazamA gaNanA dhAtuomAM guNa-vRddhi thAya paNa gaNanI nizAnI na lAge. dA.ta. vun + DuM = navori corI karAI. pI + 3 = kapIDiA pIDA karAI. (iv) 26 dhAtunA svaranI vRddhi thAya tyAre s no 6 thAya. dA.ta. n + 3 = madhani | haNAyuM. keTalAka dhAtuonA rUpoTY + 3 = moSi, pAyi | rakSaNa karAyuM pRn + 3 = mAni | sApha karAyuM. rR + $ = II javAyuM. dha + = adhyAya, adhyAyi | bhaNAyuM. (ii) Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ra gaNakAryarahita kALamAM karmaNi ane bhAve gaNakAryarahita kALamAM karmaNi ane bhAve (1) gaNakAryarahita kALomAM karmaNi ane bhAvanA rUpo karavA dhAtuone te ja kALano AtmapadanA pratyaya lagADAya che. dA.ta. vadhu ne vujdhe bodha pamAyo. parokSa bhUtakALa. vadhatA | bodha pamAze. zvastana bhaviSyakALa. vodhiSyate | bodha pamAze. sAmAnya bhaviSyakALa. vodhisthata bodha pamAyo hota. kriyAtipatyartha. vadhaSaNa | bodha pamAya. AzIrvAdArtha. (2) A uparAMta zvastana bhaviSyakALa, sAmAnya bhaviSyakALa, kriyAtipasyartha ane AzIrvAdArtha mATe nIce mujaba vizeSa niyama che - svarAtta dhAtuo, praduM, zuM ane na dhAtuone pratyayo pUrve vikalpa chuM (ba) lAge. 3 (ba) lAge tyAre dazamA gaNanI jema guNa-vRddhi thAya. mA-kArAnta dhAtuone rU (fba) lAgatA pUrve 6 umerAya. rU (fba) lAge tyAre hana no dhana Adeza thAya che. AzIrvAdArthamAM rU (ba) na lAge tyAre hana no vadhu Adeza thAya. vadhu se che. dA.ta. | dhAtu zvasana bhaviSyakALa thA | sthAyitA, sthAtA sthira sthira rahevAze. hvAyitA, hvAtA sAmAnya | kriyAtipatyartha | AzIrvAdArtha bhaviSyakALa sthAyiSyate, asthAyiSyata, | sthAyiSISTa, sthAsyate asthAsyata sthAsISTa sthira sthira rahevAze. rahevAyuM hota. rahevAya. hyAyiSyate, ahvAyiSyata, hAyiSIe, hAsyate ahvAsyata hvAsISTa bolAze. bolAyuM hota. my bolAze. bolAya. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNakAryarahita kALamAM karmaNi ane bhAve 153 dA.ta. | dhAtu kriyAtipatyartha | AzIrvAdArtha zvastana bhaviSyakALa grahitA,grahItA sAmAnya bhaviSyakALa graha grAhiSyate, grahISyate grahaNa karAze. | agrAhiSyata, agrahISyata grahaNa karAyuM grAhiSISTa, grahISISTa grahaNa karAze. grahaNa hota. karAya. dRz darzitA, draSTA daziSISTa, dRkSISTa jovAze. jovAya. daziSyate, drakSyate jovAze. ghAniSyate, haniSyate haNAze. adarziSyata, adrakSyata jovAyuM hota. aghAniSyata, ahaniSyata haNAyuM hota. hanuM | ghAnitA, hantA ghAniSISTa, vadhiSISTa haNAya. haNAze. + kasya khalu kAryArambhe pratyUhA na bhavanti ? evI kaI vyakti che ke jene kAryanA AraMbhamAM vighno na AvatA hoya ? abhyAsaH karmasu kauzalam utpAdayatyeva / abhyAsa kAryomAM kuzaLatA janmAve ja che. satyapi daive'nukUle na niSkarmaNo bhadramasti / bhAgya anukULa hoya to paNa niSkarmaNyatA kalyANa mATe thatI nathI. ajIrNabhayAt kiM bhojanaM parityajyate ? ajIrNanA DarathI zuM bhojana choDI devAmAM Ave che? phalanti hi mahAtmAnaH sevitAH kalpavRkSavat / jema sevAyela kalpavRkSa phaLa Ape che tema sevAyela mahAtmAo phaLa | Ape che. + * Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 preraka preraka Avo artha jaNAvavA preraka prayogo vaparAya che. dA.ta. maraM cattAmAM huM cAluM chuM. preraka - maruM vAtaM vAjyAmi | bALakane calAvuM chuM. (2) badhA dhAtuonA preraka rUpo thaI zake. (3) preraka rUpo banAvavA dhAtuone maya lagADI dazamA gaNanA niyamo mujaba guNa-vRddhi karI kALanA pratyayo lagADavA. dazamA gaNanA dhAtuonuM mULa rUpa e ja preraka rUpa che. preraka rUpo ubhayapadI che. dA.ta. [ + + ta = niyati | I[ + 1) + te = Tyate . te gaNAve che. (4) dhAtunA anya zu che, mo, gau no nA thAya. dA.ta. dha + a + ta = dhApati te dhavaDAve che. , vat, yam dhAtuo sivAyanA an attavALA dhAtuo ane ba, sta, va, jharavuM, , , dU, , , , , kSa, ra, 6, pratha, vyak, zrad, nyU, standu che, mad, vRd, zra, vana, na, dhvana, vana, vana, 2, 3, varu, va, va, va, heluM, baM, tuM, huM, zuM pram, mR, , nR, rU, zrA, jJA vagere dhAtuomAM svaranI vRddhi na thAya. dA.ta. sAm + a + ti = mithati te mokale che. nan + a + ta = nanayaMti ! te janma Ape che. vat + + ta = vattati te DhaMkAve che. + + ti = narati te gharaDuM kare che. tram + a + ta = trapati ! te zaramAve che. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ preraka 155 apavAha - 5sa vinAnA vam, nam, van, jvala, hvala, mal pAtumomA svaranI vikalpa vRddhi thAya. upasarga hoya to A dhAtuomAM svaranI vRddhi na thAya. .. nam + aya + ti = namayati, nAmayati / te nabhAve che. ud + nam + aya + ti = unnamayati / te \ 2rAve che. (6) A-rAnta pAtumao, hI, rI, blI ane R pAtumaone aya satA pUrva plAya. ..ta. do + aya + ti = dApayati / te 45ve che. hI + aya + ti = hepayati / te zaramAve che. rI + aya + ti = repayati / te bhose che. R + aya + ti = arpayati / te bhose che. a56 - (i) pA (19o 25, pIj), ve, vye, hve, zo, cho, so pAtumomA aya pUrva p nI 54se y lAge. 6..ta. hve + aya + ti = hvAyayati / te bolAvAve . zo aya + ti = zAyayati / te pAtazu 42|ve che. (ii) pA (2 ko 25, 205 // 42) dhAtuma aya nI pUrve p nI se lAge. El.d. pA + aya + ti = pAlayati / te 21542ve che. (7) mi, mI, dI, ji, krI bhane adhi + i paatun| antya sva2no A thAya. 6.ta. mi, mI - mApayati / te ve che, te 49 // cha. ji - jApayati / te Thita cha. krI - krApayati / te pahAve che. adhi + i - adhyApayati / te mAve che. (8) kSai, zrA, a dhAtumoma A sva thAya. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 preraka dA.ta. kSe - kSati . te kSaya kare che. che - zrapati te pakAve che. (9) haNavuM, khuza karavuM, tIkSNa karavuM arthamAM jhA dhAtuno nA hasva thAya. dA.ta. jJA - jJAti ! te haNe che, te khuza kare che, te tIkSNa kare che. jJApati aa te jaNAve che. (10) upasarga vinAnA nai, tA dhAtuomAM mA vikalpa hrasva thAya. upasarga hoya tyAre A dhAtuomAM nA hasva na thAya. dA.ta. raste - satIpati, tapati ! te glAna kare che. nA - nApati, snAyata . te snAna karAve che. a + raste - pratIti . te khUba glAna kare che. 35 + nA - 35rnApati . te najIkathI snAna karAve che. (11) jha, dhu, ram, tama dhAtuomAM upArje anunAsika umerAya. dA.ta. kam Myati | te bagAsu khavaDAve che. radhu - yati te raMdhAve che. (12) T6, dhu, pa, , viThTha dhAtuonA preraka rUpo be prakAre thAya. (i) dhAtune maya lagADIne. dA.ta. || + ya + ti = zapathati aa te rakSaNa karAve che. (ii) dhAtune lAgyuM lagADIne pachI naya lagADIne. dA.ta. + At + a + ta = pAyati | te rakSaNa karAve che. (13) r dhAtumAM TU no vikalpa pU thAya. dA.ta. ru - rohati, pati aa te caDAve che. (14) in dhAtuno pAt Adeza thAya. dA.ta. 26 > vAtathati ! te haNAve che. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 preraka (15) dhu, prI dhAtuone ya pUrve na lAge. dA.ta. dhU > dhUnayati aa te halAvaDAve che. prI - prIti te khuza kare che. dA.ta. vun - vorapitA ! te corI karAvaze. (17) vIdhI, vevI, driA dhAtuono anya svara maya pUrve lopAya. dA.ta. sIdhI - lIdhati aa te camakAve che. vevI - vevati | te utpanna karAve che. driA > driti aa te daridra kare che. (18) (i) bhUtakRdantanA ta ane tava pratyayo pUrve (i) - thI zarU thatA pratyayo pUrve ane (ii) svarathI zarU thatA kRdantanA pratyayo pUrve 3ya no lopa thAya, paNa svara vageremAM thayela pheraphAra kAyama rahe. dA.ta. vid + + $ + ta = vet + a + $ + ta = drita | chin + a + ca (karmaNi) + te = chel + 4 + te = chete ! chedAvAya che. pa + aya + na = pAt + a + na = pAnanam | rakSaNa karAvavuM. keTalAka dhAtuonA prerakamAM thatA Adezo dhAtu | artha | | preraka rUpa 3 | javuM | mati adhi+i bhaNavuM adhyApayati ke Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 11 1ra | . | dhAtu | artha | preraka rUpa jAga | ng jAgarayati doSita karavuM dUSayati, doSayati pApa karavuM dUSayati dhrujavuM dhUnayati khuza thavuM prINayati | 8 | bhI / 2j bhAyayati, bhApayati, bhISayati sApha karavuM mArjayati bhegu karavuM cAyayati, cApayati | 11 | ruh UgavuM rohayati, ropayati vi+smi | Azcarya pAmavuM vismApayati 13 sphur | J4j, yama.j sphorayati, sphArayati han / ghAtayati 15 sidh / taiyAra 72 sAdhayati pUrNa karavuM sedhayati avAja karavo knopayati dhrujavuM kSmApayati chupAvavuM gRhayati adhi+i smaraNa karavuM adhigamayati prati+i pratIti karavI pratyAyayati | lAdAlana 2j | lAlayati | lI lInayati, lApayati 14 sidh knu kSmAy 18 / 19 guha 20 | AdhA2 22 laya thavo Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ preraka karmaNi, preraka kRdanta 159 25 vI 26 kra. | dhAtu artha preraka rUpa 24 | vi+lI vilaya thavo vilApayati javuM vApayati, vAyayati 26 | vai | kaMpavuM | vAyati 27 | vA | vIMjhavuM vApayati, vAjayati khuza thavuM, zikAra karavo | raJjayati, rajayati 29 | prat | bhejavuM | praznati, marnati 3) zad nAza pAmavuM zAtayati zad zAdayati 32 | RAyuM sojo Avavo sphAvayati 28 31 javuM preraka karmaNi (1) gaNakAryaviziSTa cAra kALamAM anya lopAya. dA.ta. vadhu > vo . te bodha karAvAya che. banne bhaviSyakALa ane kriyAtipArthamAM vikalpa karI lopAya. dA.ta. vadhu - vAMdhatA, voyitA | bodha karAvAze. vadhaSyate, vayite | bodha karAvAze. vadhata, navAMdhaNita | bodha karAvAyo hota. (3) parokSa bhUtakALamAM mAm yukta parokSa karmaNi thAya. dA.ta. vadhu > vodhIgna | bodha karAvAyo. adyatana bhUtakALanA pAMcamA prakAramAM vikalpa lopAya. dA.ta. vadhu - navodhi, vadhAyi | bodha karAvAyo. preraka kRdanta dazamA gaNanA dhAtuonA kRdantonA niyamo pramANe prerakanA kRdanto thAya. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 6O prayojyakartAne vibhaktividhAna vizeSa - upAjya hRsva svaravALA upasargavALA dhAtune saMbaMdhaka bhUta kRdantamAM ya pratyaya lAgatA pahelA maya no anya 4 lopAya. dA.ta. prakhamaya + ya = prAma | praNAma karAvIne. prayojyakartAne vibhaktividhAna (1) sAmAnya vAkyano kartA (kriyA karanAra) te prayojayakartA che. preraka vAkyano kartA (kriyAmAM preraNA karanAra) te prayojakakartA che. preraka vAkyamAM prayojakakartAne pahelI vibhikti lAge ane prayojayakartAne sAmAnya rIte trIjI vibhakti lAge. dA.ta. virANI saMsAra tyagati vairAgI saMsAra tyaje che. guruH virANA saMsAraM tyAMnayati . guru vairAgIne saMsAra choDAve che. prayojakakartA - gujaH, prayojayakartA - virALa ! (2) apavAda - nIcenA preraka prayogomAM prayojayakartAne bIjI vibhakti lAge. (i) gatyarthaka dhAtunA yogamAM 5 dA.ta. : grAma /jIta muni gAmamAM jAya che. zrAva: mune prAmaM Amati | zrAvaka munine gAmamAM mokale che. (i) bodhArthaka dhAtunA yogamAM ) dA.ta. ziSya: zAstR vadhati aa ziSya zAstrane bhaNe che. guru ziSya zAstra vodhati . guru ziSyane zAstra bhaNAve che. (i) AhArArthaka dhAtunA yogamAM ) dA.ta. vAtonna | bALaka anna khAya che. mAtA vArtanna bonasyati | mAtA bALakane anna khavaDAve che. (iv) zabdakarmaka dhAtunA yogamAM - Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 6 1 prayojyakartAne vibhaktividhAna dA.ta. sutrava: vyakkira pati ! nAno sAdhu vyAkaraNano pATha kare che. guruH sutra vyakkirapati . guru nAnA sAdhu pAse vyAkaraNano pATha karAve che. (V) akarmaka dhAtunA yogamAM - dA.ta. vAta: zete bALaka sUve che. mAtA vinaM zAyati mAtA bALakane suvaDAve che. (3) apavAdamAM apavAda - (i) nI, vat, vAd, n, zabdAya ATalA dhAtuonA yogamAM prayojayakartAne trIjI vibhakti lAge. dA.ta. niH mAruM vati | nokara bhAra vahana kare che. dhana: zire mAruM vIhati ! dhanavAna nokara pAse bhAra vahana karAve che. (ii) [ dhAtunA prayojyakartAne bIjI vibhakti lAge. dA.ta. vIta: nina pati bALaka bhagavAnane juve che. nananI vAtaM nine yati | mAtA bALakane bhagavAna dekhADe che. (ii) 2 dhAtuonA prayojyaktane bIjI ke trIjI vibhakti lAge. dA.ta. vIro dhana darati cora dhanane hare che. nAya: vIra vIrena vA dhanaM rAtiA nAyaka cora pAse dhana harAve che. zrAva: sAmAyiE +oti | zrAvaka sAmAyika kare che. guruH zrAvakaM zrAvakeNa vA sAmAyikaM kArayati / guru zrAvakane sAmAyika karAve che. (iv) sakarmaka dhAtunA karmanI vivakSA na karI hoya tyAre prayojayakartAne bIjI ke trIjI vibhakti lAge. dA.ta. rameza: rIti / rameza kare che. dineza: rameza ramezana vI parathati | dineza ramezane karAve che. Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 2 saMkhyAvAcaka zabdo | saMkhyAvAcaka zabdo | (1) keTalAka saMkhyAvAcaka zabdo - saMkhyA | saMkhyAvAcaka zabda 1 | | 2 | di | 3 | fa | artha eka be traNa catur cAra 4 5 paJcan pAMca 6 SaS i saptan sAta aSTan ATha navan nava dazan 11 ekAdazan deza agiyAra bAra tera 12 13 dvAdazan trayodazan caturdazan paJcadazan 14 cauda 15 paMdara soLa SoDazan 0 | ) | sattara 18 saptadazan aSTAdazan navaDazana. naviMzati | aDhAra 19 | ogaNIsa Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkhyAvAcaka zabdo 163 saMkhyA 20 30 artha vIsa trIsa cAlIsa pacAsa viMzati triMzat catvAriMzat paJcAzat SaSTi saptati azIti navati sATha 90 eMsI nevuM so zata || sahasra / hajAra 1OO 1,OOO 1,00,000 1,,00,000 lAkha lakSa koTi karoDa (2) pa thI navezana sudhInA saMkhyAvAcaka zabdo vizeSaNa bane ane temane vacana-vibhakti vizeSya pramANe lAge. pa thI vaMtur zabdamAM liMga paNa vizeSya pramANe lAge. dA.ta. pafma: strIfmaH | pAMca strIo vaDe. pauuri matAnAm I cha kamaLonuM. vAra: dharI: I cAra ghaDA. tistra: striyaH | traNa strIo. -Ara tAna ! cAra kuLo. (3) pazcana thI navIna sudhInA saMkhyAvAcaka zabdonA rUpo traNeya liMgamAM eka sarakhA thAya che. dA.ta. sapta paTa: I sAta ghaDA. sapta striya: I sAta strIo. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 saMkhyAvAcaka zabdo sata kuttAnA sAta kuLo. poviMzati vagere saMkhyAvAcaka zabdo yA to vizeSaNa bane yA to svayaM vizeSya bane. jyAre te vizeSya bane tyAre je vastunI e saMkhyA hoya, te vastune chaThThI vibhakti bahuvacana lAge. dA.ta. vizatiH dha: | vIsa ghaDA. athavA dhaTanAM viMzatiH | ghaDAonI eka vIsI. (5) viMzati thI pachInA badhAya saMkhyAvAcaka zabdo strIliMga che. zata, sahastra, nakSa vagere saMkhyAvAcaka zabdo napuMsakaliMga che. A zabdonA rUpo ekavacanamAM thAya. jyAre vIsa vagerenA be-traNa vagere joDakA hoya tyAre A zabdonA rUpo dvivacana ke bahuvacanamAM paNa thAya. dA.ta. vrIhmAnAM vizataH brAhmaNonI eka vIsI. vrIhmaUTnAM hai vizatI | brAhmaNonI be vasI. vIHiMAnAM ti: viMzataH brAhmaNonI traNa vasI. (6) i) vizati, vRSTi, saptati, mazIti, navati, koTi nA rUpo mata pramANe thAya che. dA.ta. vizata:, viMzaniM. viNatyA ! (ii) vaMza, tvariMtu, thriIzat nA rUpo sarit strIliMga pramANe thAya che. dA.ta. "vaMza, trizatI, vaMzataH | (ii) ti, sahastra, nakSa vagerenA rUpo vana pramANe thAya che. i, di vagere saMkhyAvAcaka zabdo viMzati vagere saMkhyAvAcaka zabdonI AgaLa lakhavAthI 21, 22, 23 vagere saMkhyAnA saMkhyAvAcaka zabdo bane che. dA.ta. praviNatiH | ra1. ekavIsa. trizat | rU. ekatrIsa. dA.ta. drAvizatiH | bAvIsa, yoviMzatiH | trevIsa. aSTaviMzatiH | aThyAvIsa. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkhyAvAcaka zabdo 165 (ii) catvAriMzat, paJcAzat, SaSTi, saptati, navati zonA pUrva 752n| Adezo vikalpa thAya che. 6.d. dvAcatvAriMzat, dvicatvAriMzat / betAlIsa.. trayazcatvAriMzat, tricatvAriMzat / tetAlIsa. aSTacatvAriMzat, aSTAcatvAriMzat / 25 tAlIsa. (iii) azIti, zata, sahasra, lakSa vagere zo pUrva 752n| mAhezo na thAya. 68.ta. vyazItiH / byAsI. tryazItiH / vyAsI.. dvizatam / aso. trizatam / 29so. (8) eka (meN)n| 35o - (avayanamA eka no artha 32413' mevo thAya vibhakti puliMga | strIliMga | napuMsakaliMga ekavacana | bahuvacana | ekavacana bahuvacana ekavacana bahuvacana eka: eke / ekA ekA: ekam ekAni bIjI | ekam | ekAn | ekAm ekAH ekam ekAni trI | ekena / ekaiH / ekayA | ekAbhiH / ekena ekaiH yothI / ekasmai | ekebhyaH / ekasyai ekAbhyaH ekasmai | ekebhyaH 5ibhI ekasmAt / ekebhyaH / ekasyAH ekAbhyaH ekasmAt / ekebhyaH ekasya / ekeSAm | ekasyAH | ekAsAm | ekasya | ekeSAm sAtamI ekasmin | ekeSu | ekasyAm ekAsu ekasmin | ekeSu saMbodhana | eka! | eke ! | eke ! | ekAH ! | eka ekAni Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 saMkhyAvAcaka zabdo (10) dvi (A) n| 35o - (mAtra dvivayanamA 4 thAya) vibhakti | puliMga - strIliMga napusaMkaliMga pahelI ___ dvau bIjI | | | | 10 dvAbhyAm dvAbhyAm dvAbhyAm dvAbhyAm dvAbhyAm dvAbhyAm dvAbhyAm dvAbhyAm dvAbhyAm trIjI cothI pAMcamI chaThThI sAtamI saMbodhana | dvayoH dvayoH dvayoH dvayoH dvayoH dvayAH / dvayoH dve ! (11)tri (1)n| 35o- (mAtrA avayanamA 4 thAya) vibhakti | puliMga 5DelI trayaH bIjI trIn trIjI tribhiH tribhyaH cothI pAMcamI chaThThI sAtamI strIliMga (tisR) / napuMsaliMga tisraH / trINi tisraH trINi tisRbhiH tribhiH tisRbhyaH tribhyaH tisRbhyaH tribhyaH tisRNAm trayANAm tisRSu tisraH ! trINi ! tribhyaH trayANAm triSu triSu saMbodhana trayaH ! Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 67 saMkhyAvAcaka zabdo (12) catur (yaa2)n| 35o - (mAtra maDuvayanamA 4 thAya) caturbhiH caturvyaH chaTTI | caturSu vimati | __ puliMga strIliMga (catasR) napusaMkaliMga pahelI catvAraH catasraH catvAri zrI caturaH / catasraH | catvAri trIjI catasRbhiH catubhiH cothI catasRbhyaH caturyaH pAMcamI caturthyaH catasRbhyaH caturyaH caturNAm catasRNAm caturNAm sAtamI catasRSu caturyu saMsodhana | catvAraH ! | catastraH ! catvAri ! (13) paJcan (pAMya), SaS (7), aSTan (408), dazan (sa) n| 35o - vimati paJcan ___SaS aSTan dazan pahelI SaT aSTa, aSTau bIjI SaT aSTa, aSTau daza trIjI paJcabhiH SaDbhiH aSTabhiH, aSTAbhiH dazabhiH yothI / paJcabhyaH / SaDbhyaH / aSTabhyaH, aSTAbhyaH / dazabhyaH / | pAMcamI paJcabhyaH SaDbhyaH aSTabhyaH, aSTAbhyaH dazabhyaH |78 paJcAnAm / SaNNAm / aSTAnAm dazAnAm sAtamI paJcasu SaTsu / aSTasu, aSTAsu dazasu saMbodhana / paJca ! | SaT ! | aSTa ! daza ! paJca daza paJca (14) saptan (sAta) ane navan (nava) n| 35o paJcan pramANe thAya. (15) ekAdazan thI navadazan sudhiin| zonA 35o dazan prabhArI thAya. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 saMkhyApUraka zabdo dvitIya tRtIya saMkhyApUraka zabdo (1) eka, be vagere saMkhyAvAcaka zabdo che. pahelo, bIjo vagere saMkhyApUraka zabdo che. (2) thI 6 sudhInA saMkhyAvAcaka zabdonA saMkhyApUraka zabdo nIce pramANe che. saMkhyAvAcaka zabda saMkhyApUraka zabda | | artha eka prathama, jhima, gatima | pahelo bIjo tri trIjo catur caturtha, turya, turIya cotho paJcan paJcama pAMcamo SaS paSTa chaThTho (3) saptam thI Trazana sudhInA saMkhyAvAcaka zabdomAM na no lopa karI | lagADavAthI saMkhyApUraka zabdo bane che. dA.ta. saptam - saptama: I sAtamo. patizana thI navaHzana sudhInA saMkhyAvAcaka zabdomAM na no lopa karavAthI saMkhyApUraka zabdo bane che. dA.ta. pAzana - paza: I agiyAramo. vizati thI pachInA saMkhyAvAcaka zabdonA saMkhyApUraka zabdo be rIte thAya che - (i) saMkhyAvAcaka zabdo pachI tame lagADavAthI saMkhyA pUraka zabdo bane che. dA.ta. vititama vIsamo. viviMzatitama | ekavIsamo. vaMzattamaH | trIsamo. trizattamaH | ekatrIsamo. (ii) bIjI rIte viMzati nA ti no lopa karavAthI ane bIjA saMkhyAvAcaka Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkhyApUraka zabdo 169 zabdonA anya vyaMjanano lopa karavAthI saMkhyA pUraka zabdo bane che. anya svaravALA sAmAsika saMkhyAvAcaka zabdomAM anya svarano A thAya che. anya svaravALA ekalA (samAsarahita) saMkhyAvAcaka zabdomAM anya svarano be na thAya. temanA saMkhyApUraka zabdo pahelI rIta pramANe ja thAya. dA.ta. viza: | vIsamo. viza: ekavIsamo. fA trIsamo. triAH | ekatrIsamo. paNitama: | sAThamo. satataH: | somo. Sa9:, chataH: I ekasaThamo. saMkhyApUraka zabdo vizeSaNa bane che. tethI temanA rUpo puliMgamAM ninA pramANe thAya che ane napuMsakaliMgamAM vana pramANe thAya che. dA.ta. prathama prathama prathamaH | prathamaM prathame prthmaani| (7) (i) prathama, prima, mAlima, ditIya, tRtIya, turya, turIya - A saMkhyAvAcaka zabdonA strIliMgamAM rUpo aMte nA lagADI mAnA pramANe thAya che. dA.ta. prathama prathame prathama: | (ii) vArtha vagere saMkhyAvAcaka zabdonA strIliMgamAM rUpo aMte huM lagADI nI pramANe thAya che. dA.ta. vaturthI vaturtho vaturthya: I (8) prathama zabdanA puliMgamAM pahelI vibhaktinA bahuvacananA rUpo - prathame, prathama: / (9) dvitIya ane tRtIya zabdonA traNe liMgamAM cothI, pAMcamI, chaThThI, sAtamI vibhaktionA ekavacananA rUpo vikalpa sarva (sarvanAma) nA traNe liMgamAM cothI, pAMcamI, chaThThI, sAtamI vibhaktionA ekavacananA rUpo pramANe thAya. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 saMkhyApUraka zabdo dA.ta. vibhakti | puliMga-napuMsakaliMga ekavacana strIliMga ekavacana yothI | pAMcamI dvitIyAya, dvitIyasmai dvitIyAt, dvitIyasmAt dvitIyasya / dvitIyAyai, dvitIyasyai | dvitIyAyAH, dvitIyasyAH dvitIyAyAH, dvitIyasyAH dvitIyAyAma, dvitIyasyAm chaThThI + sa khalu mahAn yaH svakAryeSviva parakAryeSvapyutsahate / potAnA kAryonI jema je bIjAnA kAryomAM paNa utsAha dAkhave che te sAce ja mahAna che. prajJayAtizayAno na gurumavajJAyeta / buddhimAM teja hovA chatAM paNa guruno tiraskAra na karavo. + + _ svayaM nirguNa vastu pakSapAtathI guNavAna banI jatI nathI. azubhasya kAlaharaNameva prtikaarH|| azubhanuM nivAraNa samaya pasAra karI devAthI thaI jAya che. ahidaSTA svAlirapi chidyate / sarpathI daMzAyelI potAnI AMgaLI paNa kApI nAkhavI paDe che. alaM tenA'mRtena yatrA'sti viSasaMsargaH / jemAM viSanuM mizraNa che evA amRtanuM zuM prayojana? kaH kAlaM jetumIzvara: ? kALane jItavA koNa samartha che? + + Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAra" artha ane eTaluM artha 1 71 (1) vAra artha = eka vAra, be vAra, bahu vAra. (2) saMskRta bhASAmAM vAra artha jaNAvavA mATe saMkhyAvAcaka zabdo pachI kRtvam pratyaya lagADAya che. tyAre zabdanA anya vyaMjanano lopa thAya che. A zabdo kriyAvizeSaNa avyaya bane che. dA.ta. pazcarva: | pAMca vAra. (3) , di, tri, vatara A saMkhyAvAcaka zabdo parathI vAra artha jaNAvanAra kriyAvizeSaNa avyaya banAvavA Rtvam pratyaya na lagADAya, paNa nIce pramANe Adeza thAya. dA.ta. - sat | eka vAra. di - di: | be vAra. tri - tri: I traNa vAra. vatur - tu: | cAra vAra. ya, tat tat zabdone vat pratyaya lagADavAthI ane rUdra, him zabdone vat pratyaya lagADavAthI "eTaluM' evA arthavALA zabdo bane che. tyAre yad no yA, tad no tA, etad no etA, idam no i bhane kim no ki Adeza thAya che. dA.ta. yak + vat = yAvat ! jeTaluM. tad + vat = tAvat / teTaluM. patar + vat = patAvat ! eTaluM. rUm + cat = rUt ! eTaluM. vim + vat = cit ! keTaluM. (5) A yAvat vagere zabdo vizeSaNa bane che. tethI traNe liMgamAM temanA rUpo thAya che. temanA rUpo puliMgamAM mAvat nI jema, strIliMgamAM ruM lagADI navI nI jema ane napuMsakaliMgamAM gat nI jema thAya che. dA.ta. yAvat - puliMga - yAvAna yAvanta yAvanta: | Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 72 (6) vAra" artha ane eTaluM artha strIliMga - yavatI yavityau vityaH | napuMsakaliMga - yAvat yAvatI vAvati | thAvat vagere zabdone kRtvam pratyaya lagADavAthI jeTalIvAra, teTalIvAra vagere arthavALA kriyAvizeSaNa avyayo bane che. dA.ta. yaduM - yAvanRtva: | jeTalIvAra. tad - tAvavRtva: I teTalIvAra. tad patAvanRtva: I eTalIvAra. { } nRtva: eTalIvAra. vim - yitva: I keTalIvAra. * 9. + | + dhamaya nityamagIkRtAm mAtmavajhana bhavati | dharma karavA mATe sadA jAgrata na rahenAra potAnA ja AtmA sAthe chetarapIMDI kare che. dharmaphalamanubhavato'pi adharmAnuSThAnamanAtmajJasya / dharmanA phaLane anubhavavA chatAM adharmanA mArga para cAlavuM e potAnA AtmAne na jANanAranI ceSTA che. sarvatra saMzayAneSu nAsti kAryasiddhiH / / badhe ja zaMkA karanArane kAryasiddhi thatI nathI. AtmazaktimavijJAyotsAhaH zirasA parvatabhedanamiva / potAnI zaktine jANyA vinAno utsAha mastakathI parvata toDavA jevo (duHkhadAyI) che. + majyA iihate zabdAta digmate . AMgaLIthI kAnane DhAMkavA para ekalo avAja saMbhaLAya che. + + Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 adhikatAdarzaka ane zreSThatAdarzaka pratyayo adhikatAdarzaka ane zreSThatAdarzaka pratyayo | (1) (i) adhikatA = be vastumAMthI eka vastumAM bIjI vastu karatA adhikapaNuM hovuM te adhikatA. te batAvavA mATe adhikatAdarzaka pratyaya vaparAya che. (ii) zreSThatA = eka ja prakAranI ghaNI vastuomAMthI eka vastu bAkInI badhI vastuo karatA caDhiyAtI hovI te zreSThatA. te batAvavA mATe zreSThatAdarzaka pratyaya vaparAya che. (2) adhikatAdarzaka pratyaya = rUM, tara zreSThatAdarzaka pratyaya = rUi, tema s - rU8 pratyaya lAgatA pahelA zabdanA anya svarano athavA anya vyaMjana sahita upAjya svarano lopa thAya che. dA.ta. nadhu + cam = tad + phucak = navIyam | bemAMthI vadhu nAno. tapu + rUSa = ta + 8 = nadhiSThA sauthI nAno. mahat + rUMvat = mad + cam = marIyam aa bemAMthI vadhu moTo. mahat + 3 = mad + rU8 = mahis I sauthI moTo. (4) ya-ruSa pratyayo guNavAcaka vizeSaNane ja lAge, kRdantone ane dhAtusAdhita zabdone na lAge. taratama pratyayo badhAya zabdone lAge. dA.ta. pRthu - prathIyam | bemAMthI vadhu pahoLo. prathay I sauthI pahoLo. pRthutara | bemAMthI vadhu pahoLo. pRthutama sauthI pahoLo. vRddha - vRddhatara | bemAMthI vadhu gharaDo. vRddhatama I sauthI gharaDo. TrAya - DAyavetara | bemAMthI sAro dAna ApanAro. vAyatamAM sauthI sAro dAna ApanAro. (5) pRthu, mRdu, kRza, vRza, dRDha, parivRDha zabdone ryam-rUka lAgatA 28 no ? thAya. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 adhikatAdarzaka ane zreSThatAdarzaka pratyayo ..ta. pRthu - prathIyas / mAthI vadhu paDogo. prathiSTha / sauthA 5ogo. mRdu - pradIyas / pemAthI vadhu omaNa. mradiSTha / sauthA obhaNa. Iyas-iSTha sAtA sthUla, dUra, husva, kSipra, kSudra za honA antya svara sahita upAntya vyaM04nano do5 thAya, yuvan n| van no lo5 thAya bhane A badhA zabdomAM pUrvanA svarano guNa thAya. El.ta. sthUla + Iyas = sthU + Iyas = sthavIyas / amAMthA 15 deg132. sthUla + iSTha = sthU + iSTha = sthaviSTha / sauthI 1o. yuvan + Iyas = yu + Iyas = yavIyas / pemAthI 15 yuvAna. yuvan + iSTha = yu + iSTha = yaviSTha / sauthA yuvAna. (7) Iyas-iSTha sAtA pUrva svAmitvaza: pratyayo mat, vat, in, vin vagere sopAya. El.d. balavat + Iyas = balIyas / bebhAMthavadhu paNavAna. balavat + iSTha = baliSTha / sauthA vaNavAna. (8) 2415 bhaniyamita apitAza - zreSThatAza vizeSa - kra. | mULazabda | artha |adhikatAdarzaka vizeSaNa zreSThatAdarzaka vizeSaNa prazasya pAegAdAya jyAyas zreyas vRddha / 529 jyAyas varSIyas antika nedIyas | bADha sAdhiSTha pAsenuM dRDha, sAraM DAj nizcala sAdhIyas preyas priya | preSTha stheSTha sthira stheyas 7 | sphira spheyas spheSTha Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikatAdarzaka ane zreSThatAdarzaka pratyayo 175 kra. mULazabda | artha bhAre pahoLuM | adhikatAdarzaka vizeSaNa | zreSThatAdarzaka vizeSaNa | gariSTha | varIyas variSTha baMhiSTha bahu baMhIyas [19] vahuti 11 lAMbu drAghiSTha 1 ra ghaNuM bhUyas bhUyiSTha yuvan yuvAna yaviSTha kaniSTha yavIyas kanIyas kanIyas alpIyas 14 | anya nAnuM kaniSTha alpiSTha (9) (i) pheyas antavALA zabdonA puliMga - napuMsakaliMganA rUpo zreyas zabda pramANe thAya ane strIliMganA rUpo { lagADI navI zabda pramANe thAya. (i) rU8 antavALA zabdonA puMliMganA rUpo jhina pramANe, strIliMganA rUpo mAM lagADI mAnA pramANe ane napuMsakaliMganA rUpo vana pramANe thAya. (10) tara, tama pratyayo vizeSaNane, nAmane, avyayane ane kriyApadane lAge che. kriyApadane lAge tyAre tara nuM tarAnuM ane tama nuM tamAm thAya che. avyayane lAge tyAre ta2, taH nuM vikalpa tarImu, tamAm thAya che. dA.ta. vizeSaNa -Adhu - saMyutara I bemAMthI vadhu nAno. Rdhutama I sauthI nAno. parvatamAM sauthI sAro rAMdhanAro. avyaya - sarve: - 3nvestara | bemAMthI vadhu UMco. vaitamAM sauthI UMco. sarvastarIm' bemAMthI vadhu UMco. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 adhikatAdarzaka ane zreSThatAdarzaka pratyayo vaitamAm sauthI UMco. kriyApada -pati - patitaram | bemAMthI sAru rAMdhe che. patitamAnuM sauthI sAru rAMdhe che. (11) tara-tama antavALA zabdonA puliMgamAM rUpo bina nI jema, strIliMgamAM mA lagADIne mAtA nI jema ane napuMsakaliMgamAM rUpo vana nI jema thAya + tat saunacaM vApitA ca yatra nAti para: ! e ja saujanya ane vacanapaTutA che ke jyAM bIjAne uga nathI. + raMgananamapratyutyAnaM TurnanAnAM gharSa:, na sa%nAnAm ! jhaghaDo karavo ane aprIti utpanna karavI, e durjanono svabhAva che, sajjanono nahIM. + apriya na priyarat macat mAramati apriya karanAranuM, priya karavAnuM choDIne bIjuM koI kAraNa nathI. + macAramApUnAmanyatvera meka mahAna, mapa 4,revA bIjA paramANuonI laghutAnA kAraNe meru mahAna nathI paNa potAnA guNothI ja mahAna che. yAJcA hyamoghA mahatAmamoghaM ca RServacaH / mahApuruSonI yAcanA niSphaLa jatI nathI ane RSinuM vacana niSphaLa jatuM nathI. mahAtmAnaH prakRtyApi zapathacchedakAtarAH / mahApuruSo svabhAvathI paNa pratijJAne toDavAmAM kAyara hoya che. viveko hi smarArtAnAM kiyacciram ? kAmathI pIDAyelAone viveka kayAM sudhI hoya? Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmitvadarzaka pratyayo 177 svAmitvadarzaka pratyayo (1) svAmitva = mAlikapaNuM. te batAvavA zabdane svAmitvadarzaka pratyayo lAge che. (2) svAmitvadarzaka pratyaya = man ! svAmitva arthamAM zabdane at pratyaya lAge che. dA.ta. dhI - dhImat ! buddhivALo. jo zabdane anta ke upAnDe , mA ke meM hoya to svAmitva arthamAM mat nI badale vat pratyaya lAge. dA.ta. dhanavat ! dhanavAnuM. vidyAvat vidyAvALo. yazasvat yazavALo. mAsvat sUrya. vivat | kiMvALo. sUkSmavat / lakSmIvALo. keTalAka apavAdabhUta rUpo che - dA.ta. yavamata | yavavALo. bhUmimatuM ! bhUmivALo. zabdane atte 20 vyaMjanamAMno vyaMjana hoya to svAmitva arthamAM man nI badale vat pratyaya lAge. dA.ta. taDitvat | vAdaLa. (5) omakArAnta zabdone svAmitva arthamAM rUna pratyaya paNa lAge. tyAre zabdano anya e lopAya. dA.ta. dhana + 6 = dhanin ! dhanavAnuM. i + rUr = in aa daMDavALo. (6) mAyA, medhA ane kam antavALA zabdone svAmitva arthamAM vinuM pratyaya paNa lAge. dA.ta. mAyAvina | mAyAvI, gedhavinA buddhizALI. tapasvina | tapasvI. (4) | + nanne pUjyapUnAM vivi: | vivekI manuSyo pUjyanI pUjAne oLaMgatA nathI. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 nA jevuM evo artha batAvavA mATenA pratyayo nA jevuM' evo artha batAvavA mATenA pratyayo (1) A arthamAM tal vagere sarvanAmone draza, kUza ane TrekSa pratyayo lAge. tyAre sarvanAmanA anya akSarano mAM thAya, rUdram no { Adeza thAya ane kim no kI Adeza thAya. dA.ta. tadne tAdrA, tAdraza, tAdRkSa ! tevuM. tvad tva, vAdrA, vAvRkSa ! tArA jevuM. yuSpad -- yudhdhAza, puSkAza, pukhAvRkSa I tamArA jevuM. mad - mAzu, mAza, mArRkSa mArA jevuM. mammad - sArI, mammI , mAtRkSa | amArA jevuM. m - draza, za, drAkSa | AvuM. mi - zrI, ra, vUla kevuM. + + + 7 mahAna, ya mArlopi TurvAnaM ra gUMthAt | te kharekhara mahAna che ke je pIDita chatAM durvacana nathI bolato. viSartha vira prAti vIpa: ? sUryanA viSaya na banatA padArthone zuM dIpaka prakAzita nathI karato? alpamapi vAtAyanavivaraM bahUnupalambhayati / pavana-prakAzanA praveza mATe banAvela nAnuM paNa bAkoruM ghaNA padArthone dekhADI zake che. notkaNThA vilambaM sahate kvacit / utkaMThA kayAMya vilaMbane sahana karatI nathI. videzo viduSAM hi kaH ? vidvAnone kayo deza videza che? arthAt koI deza videza nathI. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Syi pratyaya (abhUtatadbhAva) 179 tri pratyaya (abhUtatabhAva) (1) je pahelA tevuM nahotuM te tevuM ke tenA jevuM thayuM evo artha jaNAvavA mATe zabdane vri pratyaya lAge che. AmAM zabdane ruM lAge. pachI zabda jo karmarUpa hoya to 9 dhAtunA ane kartArUpa hoya to bhU dhAtunA ane kyAreka ban dhAtunA rUpo lAge. dA.ta. na phA = mA ! agaGgA gaGgA iva bhavati iti gaGgIbhavati / je gaMgA nathI te gaMgA jevI thAya che. na svam = asvam / asvaM svaM karoti iti svIkaroti / je potAnuM nathI tene potAnuM kare che. (2) { lAgatA thatA pheraphAro - (i) avyaya sivAyanA a-kArAnta ane -kArAnta zabdonA anya - mAM no lopa thAya. (tenA sthAne ruM lAge.) dA.ta. dhana - dhanImavati je dhana nathI te dhana jevuM thAya che. ! - phimavati | je gaMgA nathI te gaMgA jevI thAya che. (i) zabdano anya svararU ke 3 hoya to te dIrgha thAya. pachI chuM na lAge. dA.ta. zurva - guvImati . je pavitra nathI te pavitra thAya che. pa - parmavati ! je hoMziyAra nathI te hoMziyAra thAya che (ii) zabdano anya svara hRsva traDha hoya to teno rI thAya. pachI chuM na lAge. dA.ta. mAtR - mAtrIti je mAtA nathI tene mAtA kare che. (iv) -kArAnta zabdo tathA manas, aruSa, vRkSa, vetasuM, ra, rajhal zabdonA anya vyaMjanano lopa thAya. dA.ta. rIjhal - rAnImavati . je rAjA nathI te rAjA thAya che. vetanvetImavati | je mana nathI te mana jevuM thAya che. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 icchAdarzaka (sanatta) | icchAdarzaka (ananta) (1) icchAdarzaka rUpano artha kriyA karavAnI icchA ke kriyA karavAnI taiyArI evo thAya che. dA.ta. nimiSati te javAnI icchA kare che, athavA te javAnI taiyArImAM che. amUrdhati aa te maravAnI aNI para che. (2) dhAtune huM pratyaya lAge. dA.ta. am + zuM ! (3) trIjA gaNanI jema dvirukti thAya. dA.ta. san + zuM = pAm + s = nAm + n ! (4) dviruktimAM ka no rU thAya. dA.ta. jam + = nim + m | (5) { pratyaya pUrve seTu dhAtuone rU lAge ane aniTu dhAtuone rU na lAge. dA.ta. pat + zuM = upapat + { = fpatim | | mana + s = miman + k = fmamaMm | (6) rU lAge eTale sAmAnyathI anya svara ane upAjya hRsva svarano guNa thAya che. rU + 6 pratyaya vikAraka che. dA.ta. vRt - vivartaSati aa te vartavA icche che. ekalo r pratyaya avikAraka che. nI - ninIti te laI javA icche che. (7) gaNakAryaviziSTa cAra kALomAM huM mAM 1 umerAya. dA.ta. jam + k = nimit + ga = nimisa | (8) sandhinA niyamo pramANe s no thAya. tyAre dhAtunA s no pU na thAya. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 icchAdarzaka (sanatta) dA.ta. sAm + { = nimiSa ! TU + 6 = yuTUSa ! (9) gaNakAryaviziSTa cAra kALamAM dhAtunA rUpo chaThThA gaNa pramANe thAya. dA.ta. + ta = nimiSati aa te javA icche che. (10) AtmapadI dhAtuonA rUpo AtmapadamAM thAya. dA.ta. mana + s + te = kimaMte te vicAravA icche che. (11) pradu, "hu, hrasva tra-kArAnta ane hrasva-dIrgha 3-kArAnta dhAtuone rU lAgatI nathI. dA.ta. prad - nivRkSati aa te grahaNa karavA icche che. - vikkIrSati te karavA icche che. mU - mUSati aa te banavA icche che. (12) vra (Atmapada, Adara karavo), pR (Atmapada, dhAraNa karavuM), , -A chaThThA gaNanA dhAtuo ane smi, pU (1lo gaNa, Atmapada), , VchuM, 28 ane dhAtuone rU lAge che. dA.ta. TUM... riSite te Adara karavA icche che. chuM driSite . te dhAraNa karavA icche che. mi - simpayaSate . te hasavA icche che. pU - pipavite . te pavitra karavA icche che. gna - niSati ! te AMjavA icche che. prarjI - pipUcchiSati te pUchavA icche che. - iiraSati | te javA icche che. (13) dIrgha OM-kArAnta dhAtuo, rUvuM antavALA dhAtuo, vidrA, zra, , yu, pR, vR, vR, Rdhu m, prar, jJa5 tana, pat, , vRt, chu, tRt ane Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 icchAdarzaka (ananta) nRt dhAtuone vikalpa rU lAge. dA.ta. vid - zUti, viSati te jugAra ramavA icche che. fzra - zazISati, ziyiti aa te sevA karavA icche che. dIrgha -kArAnta dhAtuone vikalpa dIrgha ruM lAge. dA.ta. nuM nirIkSati, niripati, ninIti . te gharaDo thavAnI taiyArImAM che. (14) muM, jam, vR dhAtuone parasmapadamAM rU lAge, paNa AtmapadamAM rU na lAge. dA.ta. jam - nimiSati te javA icche che. saMnirAMte te bhego thavA icche che. m - vimiSati, vipate te cAlavA icche che. vR> sviripati, sumUrdhati . te avAja karavA icche che. (15) vastR6, vRta, vRdha, kRdhu, candra dhAtuone parasmapadamAM rU na lAge. dA.ta. phrUr - vivastRti aa te samartha thavA icche che. vRt - vivRtnati, vipate te vartavA icche che. (16) vastR ane an dhAtuone AtmapadamAM vikalpa rU lAge. dA.ta. sR5 vitpipate, vivastRkhate . te samartha thavA icche che. candra - candaSata, siyanjate te jharavAnI taiyArImAM che. (17) anta ke upAnce rU, 3 - hoya evA dhAtuone s pUrve rU na lAge tyAre guNa na thAya. dA.ta. " - vubhUti . te banavA icche che. nI ninISati . te laI javA icche che. (18) , vid, mun dhAtuonA svarano guNa thato nathI. Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 icchAdarzaka (sanatta) dA.ta. vid - vividripati aa te jANavA icche che. | mun - mumuSiSati aa te coravA icche che. (19) , - sivAyanA vyaMjana aMte hoya tevA vyaMjanAdi dhAtuonA upAjyarU, 3 no rU + 6 lAgatA vikalpa guNa thAya. dA.ta. vRt - vidyutiSata, udyotiSate te prakAzavA icche che. vid - vidriSati, vikleSita, viviltatsata aa te bhIno thavA icche che. mu - mumudriSo, mumoSite te khuza thavA icche che. (20) { pUrve rU na Ave tyAre anya svaravALA dhAtuono anya svara dIrgha thAya. dA.ta. una - nIti . te jItavA icche che. | s pUrve DuM na lAge tyAre madha + DuM nA Adeza thayelA dha + gam dhAtuno ane 26 dhAtuno upAjya e dIrgha thAya che. dA.ta. dha + 3 = dhanate . te bhaNavA icche che. n> niyata | te haNavA icche che. (22) rU dhAtuno gaN Adeza thAya che. dA.ta. dha + ? - dhanate . te bhaNavA icche che. (23) prat, sva6 praN dhAtuomAM saMprasAraNa thAya che. dA.ta. sva -> suputa aa te sUvA icche che. praN - pikRchiti I te pUchavA icche che. (24) vRt dhAtumAM dviruktimAM 3 no rU thAya. dA.ta. dun -- dvighutiSate, udyotiSate . te prakAzavA icche che. (25) fma, mI, ma, DhA, dha dhAtuo, TrA-dha aMgavALA dhAtuo ane ram nama, Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 IcchAdarzaka (ananta) za, pata, par dhAtuomAM (i) svarano rU thAya. (ii) dvirukti na thAya. (i) svarAnta dhAtune pUrve tu lAge. dA.ta. tmiti te ApavA icche che. ram- rikSati aa te zarU karavA icche che. (26) dviruktinA svara pachI ni nA n no thAya che, hi ane n nA no 6 thAya che ane nA 6 no vikalpa thAya che. dA.ta. Ina - ninSati te jItavA icche che. hi- nidhIpati te mokalavA icche che. tti vivIpati, vipati aa te bheguM karavA icche che. (27) dhAtunA anya hRsva 2 - dIrgha OM no r thAya. dhAtunA aMte okya vyaMjana ke - pachI hrasva 2 - dIrgha OM no kam thAya. dA.ta. - vIrvati | te karavA icche che. mR- mumUrvati te maravAnI taiyArImAM che. tU - titIrSati . te taravA icche che. nirvati . te bolavA icche che. (28) preraka ane 10mA gaNanA aMga parathI sAmAnya niyamo pramANe icchAdarzaka rUpo thAya. dA.ta. 2 - yuvayiti te coravA icche che. vadhu -> juvoyiti aa te bodha karAvavA icche che. noTa - adyatana bhUtakALanA trIjA prakArano 8mo ane 9mo niyama lAge. dA.ta. pU - vipAvapati te banAvavA icche che. (29) jJA, zru mR, dhAtunA rUpo AtmapadamAM thAya. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ icchAdarzaka (sana) 185 dA.ta. jJA - vijJAsate ! te jANavA icche che. (30) icchAdarzaka aMgane 3 lagADavAthI icchAdarzaka nAma bane che. A kriyAvAcaka nAmo karma tarIke bIjI vibhaktinuM nAma le. (31) icchAdarzaka aMgane mA lagADavAthI bhAvavAcaka nAma bane che. dA.ta. vikkI karavAnI icchA. (32) tana ane pat dhAtuo s pUrve vikalpa se che. dA.ta. tana - titAMti, titaMti, titaniti aa te vistAravA icche che. pat - fpati, upapatiSati | te paDavAnI taiyArImAM che. (33) keTalAka aniyamita rUpo - (i) | - raMti ! te pAmavA icche che. (i) | - zIkSati, nirUpayiti aa te mAravA icche che. (ii) Tram > fdhati, dhINati, vipiti te kapaTa karavA icche che. (iv) tana - titAMti, titati, titaniti aa te vistAravA icche che. (V) pat> fpatnati, vipatiSata te paDavAnI taiyArImAM che. (vi) pU - pipavite . te pavitra karavA icche che. (viii) - riSati ! te javA icche che. (i) prati + DuM - pratIyiti aa te vizvAsa karavA icche che. (34) am dhAtunA icchAdarzakanA dasa kALanA trIjo puruSa ekavacananA rUpo - nam - (1) nirAmiSati te javA icche che. vartamAnakALa. (2) teNe javAnI icchA karI. hyastana bhUtakALa. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 icchAdarzaka (sAta) (3) nimiSatu te javA icche. AjJArtha. (4) nimit aa teNe javAnI icchA karavI joIe. vidhyartha. (5) nimifSatA te javAnI icchA karaze. zvastana bhaviSyakALa. (6) niSisthati te javAnI icchA karaze. sAmAnya bhaviSyakALa. (7) nAmiSiSThat aa teNe javAnI icchA karI hota. kriyAtipatyartha. (8) f=ffSati ! te javA icche. AzIrvAdArtha. (9) nimiSAra / teNe javAnI icchA karI. parokSa bhUtakALa. (10) nimiSapaut aa teNe javAnI icchA karI. adyatana bhUtakALa. (35) keTalAka mULadhAtuo icchAdarzaka dhAtu jevA lAge che. temano artha mULa dhAtu pramANe karavo. temanuM icchAdarzaka rUpa karatI vakhate dvirukti na karavI paNa s lagADavo. dA.ta. guNi -guputi aa te dhRNA kare che. guNipati ! te dhRNA karavA icche che. + + Dasle: tAtApi vArtha vinAzayati ! abhimAna hAthamAM Avela kAryane paNa naSTa karI nAMkhe che. pramAdavAn bhavatyavazyaM vidviSAM vazaH / pramAdI vyakti kharekhara duzmanane vaza thaI jAya che. kSaNikacittaH kimapi na sAdhayati / asthira manavALo kaMI paNa siddha karI zakato nathI. doSabhayAt kAryAnArambhaH kApuruSANAm / kAyara loko bhUlanA DarathI kArya zarU ja karatAM nathI. Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parokSabhUta kartari kRdanta 1 87. dhAtusAdhita zabdo (kRdanto) (1) parokSabhUta kartari kRdanta - pratyaya-vas, mAna (i) parokSabhUtakALanA trIjo puruSa bahuvacananA rUpamAM parasmapadamAM Dam nA sthAne van lagADavAthI ane AtmapadamAM phere nA sthAne mAna lagADavAthI parokSabhUta kartari kRdanta thAya che. dA.ta. nam - nemu: - nemivat | nameluM. 3nam Azire - mAnapAnaH vyApeluM. (i) pratva pAmanArA dhAtuo ane mA-kArAnta dhAtuone vas pUrve huM lAge. dA.ta. par - vivat rAMdheluM. tA - vim ! ApeluM. (i) 1, hana, vi, viSNu, TU dhAtuomAM vat pUrve vikalpa rU lAge. dA.ta. jam> namu: - vim, navam I gayeluM. (iv) vat lAgatA vadhu, mar vagere dhAtuono anunAsika lopAya. (V) hrasva ke dIrgha traTa-kArAnta dhAtuomAM guNa na thAya. dIrgha -kArAnta dhAtuomAM OM no , r thAya. phura, s + vyaMjana = , { + vyaMjana. dA.ta. 9 > vevas ! kareluM. teM - titIrvam tareluM. (vi) vas antavALA kRdanto mATe bIjo puruSa bahuvacanathI AgaLa svarAdi pratyayo pUrve parokSabhUtakALanuM trIjo puruSa bahuvacananuM rUpa aMga tarIke levuM. A ja aMgane huM lagADI strIliMgamAM navI pramANe rUpo thAya. napuMsakaliMgamAM pahelI, bIjI, ane saMbodhana vibhaktinA dvivacanamAM uparanA aMgane ja huM lagADI rUpo thAya. dA.ta. gamavat -- puMliMgamAM 2 namuSA, namukhe, namuN:, namuN:, namuSi I (trIjI thI sAtamI vibhakti ekavacana) Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 parokSabhUta karmaNi kRdanta, sAmAnyabhaviSya kartari kRdanta strIliMgamAM - namuvI, nakuLo, : I (pahelI vibhakti) napuMsakaliMgamAM gamavat namuvI namivati | (pahelI, bIjI, saMbodhana vibhakti) (vi) mAna antavALA kRdantonA rUpo puliMgamAM nina pramANe, strIliMgamAM mA lagADI mAtA pramANe ane napuMsakaliMgamAM vana pramANe thAya che. (2) parokSabhUta karmaNi kRdanta - pratyaya-mAna (i) dhAtuonA parokSabhUtakALanA trIjo puruSa bahuvacananA rUpamAM s ke rU nA sthAne mAna lagADavAthI parokSabhUta karmaNi kRdanta thAya che. dA.ta. par vIna I raMdhAyeluM. (i) parokSabhUta karmaNi kRdantanA rUpo puliMgamAM nina pramANe, strIliMgamAM mA lagADI mAtA pramANe ane napuMsakaliMgamAM vana pramANe thAya che. sAmAnya bhaviSya kartari kRdanta - pratyaya-sthata, samAna (i) dhAtuonA sAmAnyabhaviSyakALanA trIjo puruSa ekavacananA rUpamAM parasmapadamAM uta nA sthAne lagADavAthI ane AtmapadamAM te nA sthAne mAna lagADavAthI sAmAnyabhaviSya kartari kRdanta thAya che. dA.ta. -> kariSyati - kariSyat | bhaviSyamAM karanAra. kariSyate - riSyamALa | bhaviSyamAM karanAra. (ii) at antavALA kRdantonA rUpo puliMgamAM chat pramANe thAya che. ane napusaMkaliMgamAM vizAt pramANe thAya che. strIliMgamAM tuM nA sthAne sthatI ke cantI thAya. tenA rUpo navI pramANe thAya. dA.ta. kariSyat - puMliMgamAM 2 kariSyanuM kariSyanta RriSyanta: | (pahelI vibhakti) strIliMgamAM pharigatI kathilya variSya: I (pahelI vibhakti) riSyantI kariSyanca kariSyancaH (pahelI vibhakti) Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 sAmAnyabhaviSya karmaNi kRdanta napuMsakaliMgamAM riSyat RriSyatI-RriSyantI rUriSyati | (pahelI, bIjI, saMbodhana vibhakti) (i) mAna antavALA kRdantonA rUpo puliMgamAM uttara pramANe, strIliMgamAM nA lagADI mAtA pramANe ane napusaMkaliMgamAM vana pramANe thAya che. (4) sAmAnyabhaviSya karmaNi kadanta - pratyaya-mAna (i) dhAtuonA sAmAnyabhaviSyakALanA trIjo puruSa ekavacananA rUpamAM ti, te nA sthAne mana lagADavAthI sAmAnyabhaviSya karmaNi kRdanta thAya che. dA.ta. - RriSyamALa | bhaviSyamAM karAnAra. (i) sAmAnyabhaviSya karmaNi kRdantanA rUpo puliMgamAM nina pramANe, strIliMgamAM nA lagADI mAtA pramANe ane napuMsakaliMgamAM vana pramANe thAya che. (5) vidhyartha karmaNi kRdanta - pratyaya - ya, tavya, manIya (i) vidhyartha kRdanta karmaNi prayogamAM ane bhAve prayogamAM vaparAya che. dA.ta. karmaNi-yA paTaH kartavyaH mArA vaDe ghaDo karAvo joIe. bhAve- DAtavyam ! mAre UbhA rahevuM joIe. (i) vidhyartha kRdanta karmanuM vizeSaNa bane che. tethI tene liMga-vacanavibhakti karma pramANe lAge. tenA rUpo puMliMgamAM nina pramANe, strIliMgamAM nA lagADI mAtA pramANe ane napuMsakaliMgamAM vana pramANe thAya che. kartAne trIjI ke chaThThI vibhakti lAge. dA.ta. mathA prAma: santavya: I mama prAma: grantavya: mAre gAma javuM joIe. (ii) tavya ane manIya pratyayo pUrve anya svara ane upAjya hRsva svarano guNa thAya. dA.ta. ri> retavya, caLIyA javA yogya. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 vidhyartha karmaNi kRdanta tR5 - tafpata, taLIyA khuza karavA yogya. (iv) tatra lAgatA pUrve seTu dhAtuone rU lAge. dA.ta. vRn - UMjhatavya | varjavA yogya. (v) dasamA gaNanA dhAtuone tavya pUrve guNa-vRddhi pUrvaka maya lAgyA pachI rU lAge. dasamA gaNanA dhAtuone manIya pUrve guNa-vRddhi thAya paNa kaya na lAge. dA.ta. puN - poSayitavya, popaLIyA ghoSaNA karavA yogya. (vi) (1) ya lAgatA anya ane upAjya chuM ane 3 no guNa thAya ane anya mo no man thAya. dA.ta. nI - neya | laI javA yogya. | + ya = jo + ya = vya / avAja karavA yogya. (2) ya lAgatA anya mAM no thAya. dA.ta. drA > reyA ApavA yogya. (3) lAgatA hRsva-dIrgha R-kArAnta dhAtuonA hrasva-dIrgha nI vRddhi thAya. dA.ta. kArya karavA yogya. - nArya gharaDuM thavA yogya. (4) rU, tu, vR (ubhayapadI), Tu, ane tra upArjyo hoya evA dhAtuonA svarano ya pUrve pheraphAra thato nathI. hRsva svara pachI ya pUrve tu mukAya che. A niyamanA ghaNA apavAdo che. te ghaNA hovAthI ahIM batAvyA nathI. dA.ta. tu - stutya stuti karavA yogya (5) ya lAgatA upAjya jha nI vRddhi thAya, anya jUno thAya ane n no thAya. dA.ta. par - pAmya . rAMdhavA yogya. Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kartAvAcaka pratyayo 191 (6) tavAya pratyayo- tR, aka (i) dhAtuone tR ane na lagADIne te dhAtuthI sUcita kriyA karanAranA nAmo bane cha. 68.d. kR - kartR, kAraka / 72n|2. (ii) tR pUrva antya sva2 ane. upAntya sva sva2no gu thAya. tR pUrve seTa dhAtune DuM lAge. ..ta. nI - netR / 45 deg42. budh - boddha / bodha pAmanA2. rakS - rakSitR / 219 // 42na2. (iii) aka pUrva antya svara bhane upAntya a na vRddhi thAya tathA upAntya Trasva svarano ge| thAya. aka sAtA kam, yam, ram, nam, gam, vam, A + cam sivaayn| m-2zanta thAtumo bhane jan, badh paatumaan| (upAntya anI vRddhi na thAya. aka lAgatA vi + zram paatun| upAntya ganI vikalpa vRddhi thAya. 6..d. nI + aka = nai + aka = nAyaka / 104nA2. pac + aka = pAcaka / 2rAdhanA2. budh + aka = bodhaka / jo5 5maaun|2. zam + aka = zamaka / zAMta 42nAra A + cam + aka = AcAmaka / pInAra. jan + aka = janaka / 4nma 2 / 5 / 2. kam + aka = kAmaka / 472. badh + aka = badhaka / bAMdhanA2. pra + Nam + aka = praNAmaka / prama 72 nA2. vi + zram + aka = vizramaka, vizrAmaka / vizrAma 42n|2. Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 kartAvAcaka pratyayo . (iv) mA-kArAnta dhAtuone prazna pUrve ya lAge. dA.ta. cA thAya I sthira rahenAra. TrA > hAya ! ApanAra. (5) vRddhi karanAra dhAtusAdhita pratyayo pUrve rajU dhAtunA 1 no t thAya. (vi) 10mA gaNanA dhAtuo ane preraka dhAtuone bhaya na lAge. dA.ta. vadhu ne vadhati ) vAdha% | bAMdhanAra. (vi) tR-pratyayAtta kRdantonA strIliMgamAM rUpo huM lagADI navI pramANe thAya. dA.ta. nI - netR + = netrI | laI janArI. netrI, ne, netra: (vi) tR-pratyayAnta kRdantonA puliMgamAM pahelA pAMca rUpo A pramANe thAya - dA.ta. vartA, to, ta, vartArama, marI / bAkInA rUpo pitR pramANe thAya. (ix) tR-pratyayAnta kRdantonA napuMsakaliMgamAM pahelI, bIjI, saMbodhana vibhaktinA rUpo A pramANe thAya - dA.ta. tuM, tRLI, kaLa | bAkInA rUpo pitR pramANe thAya. ma-pratyayAnta kRdantonA strIliMgamAM rUpo ma nA sthAne rUA ' lagADIne ane keTalAka sthAne rAjA lagADIne mahinA pramANe thAya. dA.ta. nI - nAtha - nAyil | laI janArI. nAyikA, nAyike, nAyikAH / (xi) -pratyayAnta kRdantonA rUpo puliMgamAM jhina pramANe ane napuMsaka liMgamAM vana pramANe thAya. (xi) tR-pratyayAnta nAmo ane a - pratyayAtta nAmo kartAnA vizeSaNa bane che. temane liMga-vacana-vibhakti kartA pramANe lAge. karmane chaThThI vibhakti lAge. Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvavAcaka pratyayo 193 dA.ta. nanAnAM netA ! lokone laI janAra. tevasya pUga devane pUjanAra. (7) bhAvavAcaka pratyayo - 5, 3na, ti (i) dhAtuone ba, mana, ane pratyayo lagADavAthI bhAvavAcaka nAmo thAya che. ti pratyaya avikAraka che. bhUtakRdantanA pratyaya pUrve dhAtuomAM je pheraphAro thAya che te ja pheraphAro ghaNuM karIne ti pratyaya pUrve thAya che. dA.ta. var> vita: A kahevuM. mun - muvita: chUTavuM. jam ati: | javuM. yU -> kathiti: A kahevuM. (ii) pratyaya vikAraka che. e pratyaya pUrve keTalAka dhAtuomAM guNa thAya che ane keTalAka dhAtuomAM vRddhi thAya che. dA.ta. mU> bhAva: I thavuM. una -- naya: | jaya. hanuM - pAta: | haNavuM. vadhu ne vadha: | bodha. (iv) ma pratyaya pUrve jU no jU ane jU no jU thAya. dA.ta. par - paza: I rAMdhavuM. yun -- yor: I joDavuM. (V). mana pratyaya vikAraka che. mana pratyaya pUrve anya svara ane upAjya hRsva svarano guNa thAya che. dA.ta. + na = bhavanam ! thavuM. han + na = nanam | haNavuM. vadhu + na = vodhanam | bodha pamADavo. (vi) ti attavALA nAmo strIliMga che. temanA rUpo mati pramANe thAya. A antavALA nAmo puliMga che. temanA rUpo nina pramANe thAya. mana attavALA nAmo napuMsakaliMga che. temanA rUpo vana pramANe thAya. (8) svabhAva arthamAM dhAtune na, vara, pratyayo lAge. dA.ta. manusarata phatyevaM zIta: = anusArI I (anusari) anusaravAnA Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svabhAva arthamAM pratyayo svabhAvavALo. G<< te = hatAzAyI | (inDenazAyina) aMDilamAM sUvAnA svabhAvavALo. phuI phatyevaM zIta: = rUM: I zAsana karavAnA svabhAvavALo. nitvara: | jItavAnA svabhAvavALo. nazvara: | nAza pAmavAnA svabhAvavALo. thAvara: I sthira rahevAnA svabhAvavALo. hinati phatyevaM zIta: = hiMDha: I hiMsA karavAnA svabhAvavALo. g: I zobhavAnA svabhAvavALo. hI: I prakAzavAnA svabhAvavALo. rU-pratyayAtta nAmonA rUpo puliMgamAM zazin nI jema thAya, strIliMgamAM vara-pratyayAnta ane -pratyayAnta nAmonA rUpo puliMgamAM nina nI jema thAya, strIliMgamAM nA lagADI mAtA nI jema thAya ane napuMsakaliMgamAM vana nI jema thAya. sarvAna guna nidatyanutijJaH | ucitane nahIM jANanAro sarva guNone khatama karI nAMkhe che. + + mahAna yo vipallu bairyamavarnambate je vipattiomAM dhIraja rAkhe che te mahAna che. + mahAtmaa pratta dilodilodivi bhavet | mahAtmAone ApeluM karoDo-karoDogaNuM thAya. Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmanA aniyamita rUpo 195 nAmanA aniyamita rUpo pratyayo vyaMjanAnta nAmonA pratyayo pramANe jANavA. (juo pAnA naM. 54) (1) gopA (govALa), vizvapA (vizvanuM rakSaNa karanAra), dhUmrapA (dhUmrapAna karanAra), zabbI (zaMkha phUMkanAra), somaHI (somarasa pInAra), vartA (baLa ApanAra) vagere mAM-kArAnta puliMga nAmomAM bIjI vibhakti bahuvacanathI AgaLa svarAdi pratyayo pUrve nA lopAya. dA.ta. | vibhakti | ekavacana dvivacana bahuvacana pahelI gopAH gopau bIjI trIjI gopA gopAbhyAm gopAbhiH cothI gopAbhyAm gopAbhyAm gopAbhyaH chaThThI poH gopAH q: gopAm gopau pAMcamI gopAm gopi gopAsu sAtamI saMbodhana gopoH gopau nApA: gopaI: (2) pati (pati) nAmanA trIjI, cothI, pAMcamI, chaThThI, sAtamI vibhakti ekavacanamAM rUpo nIce pramANe thAya che - vibhakti ekavacana patyA cothI | patye pAMcamI | patyuH trIjI Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 nAmanA aniyamita rUpo vibhakti chaThThI sAtamI ekavacana patyuH patyau bAkInA rUpo hari pramANe thAya. (3) lava (mitra)nA pahelA cha rUpo nIce pramANe thAya che - vibhakti | ekavacana pahelI dvivacana | sakhAyau sakhA sakhAyaH bIjI | sakhAyam sakhIn (4). bAkInA rUpo pati pramANe thAya. (i) zrI lakSmI), dhI (buddhi), mU (bhUmi)ane evA bIjA nAmo je dhAtuomAMthI pratyaya lAgyA vinA thayelA che temaja strI (strI) ane jhU (bhramara)mAM svarAdi pratyayo pUrve anya rU, { no rUm thAya ane anya 3 ka no ul thAya. (i) strI nAmane navI nA pratyayo lAge. strI nAmanA bIjI vibhakti ekavacananA rUpo = strI, triyam bIjI vibhakti bahuvacananA rUpo = strI:, striya, saMbodhana ekavacananuM rUpa = stri. strI nAmanA rUpo nIce mujaba che - | vibhakti | ekavacana | dvivacana | bahuvacana pahelI | strI triya: | bIjI | triyam strIm | tra | uccaya:, strI: strIbhyAm / strIbhiH / / cothI trirya | strIbhyAm trImya: striyau trIjI striyA Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmanA aniyamita rUpo 197 ekavacana dvivacana vibhakti pAMcamI striyAH bahuvacana strIbhyaH strINAm chaThThI striyAH strIbhyAm striyoH striyoH striyau / strISu sAtamI saMbodhana striyAm stri striyaH (iii) zrI, dhI, bhrU nAbho bhane saav| strIliMga nAmone yothI, pAMcamI, chaThThI, sAtamI vibhakti ekavacana ane chaThThI vibhakti avayanamA vi'lpe nadI nA pratyayo vAge, meTale vilpe anubhe ai, As, As, Am bhane nAm pratyayo dAge. zrI nAmanA 35o - n | zrI: zrIbhyaH zrIbhyaH | vibhakti | ekavacana | dvivacana | bahuvacana 5DedI zriyau zriyaH | bI0 / zriyam zriyau / zriyaH trIjI zriyA zrIbhyAm zrIbhiH cothI zriye, zriyai zrIbhyAm pAMcamI zriyaH, zriyAH zrIbhyAm chaThThI zriyaH, zriyAH zriyoH zriyAm, zrINAm sAtamI | zriyi, zriyAm / zriyoH zrISu saMbodhana / zrIH zriyau zriyaH bhrU naamn| 35o. - vibhakti | ekavacana dvivacana bahuvacana pahelI dhruvau dhruvaH Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 nAmanA aniyamita rUpo vibhakti | ekavacana | dvivacana | | bahuvacana bIjI pRvam | ava dhruvau | pRd: trIjI dhruvA bhrUbhyAm dhUma: cothI dhruve, pRthva bhrUbhyAm pAMcamI | yuva:, yuvA: bhrUbhyAm dhUkhya: chaThThI dhruva:, zruvA: yuvo: / bhruvAm, bhrUNAm sAtamI dhruvoH saMbodhana | pR. dhruvau | muva: (5) kavI (aTakAvavALI strI), takSmI (lakSmI), tarI (hoDI), tannI (vINA), dhI (buddhi), pii (lajajA), zrI (lakSmI) vagere dIrgha - kArAnta strIliMga nAmonA pahelI vibhakti ekavacanamAM zuM na lopAya. dA.ta. navI:, dhIH | bAkInA rUpo navI pramANe thAya. (6) (A) (i) pahelI vibhakti sivAyanI vibhaktiothI jeno vigraha thaI zake evA samAsa thayelA, (i) pUrvapadamAM nAma ke upasargavALA, (iii) uttarapadamAM dhAturUpa nAmavALA, (iv) asaMyukta para chuM, huM, 3, 4 kArAnta -A nAmonA anya rU, DuM no svarAdi pratyayo pUrve 6 thAya ane anya 3, no svarAdi pratyayo pUrve - thAya. dA.ta. prAtaM naryAta rUti grAma: | gAmano nAyaka. pramI + ga = pramaLyo | gAmanA be nAyako. punaE + = punarve | pharIthI paraNelI be strIo. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (D) nAmanA aniyamita rUpo 199 (B) prANI ane nI anta hoya evA anya nAmone sAtamI vibhakti ekavacanamAM mAm pratyaya lAge. dA.ta. grAmaLI + mAm = prAmakhyAm I gAmanA nAyakamAM. prAmaLI ane senAnI (senApati) jevA nAmo jeno mULa artha puruSathI thato dhaMdho evo thAya che tevA nAmonA rUpo strIliMga nAmonA vizeSaNa tarIke vaparAyA hoya tyAre paNa puliMga jevA thAya che. svarAdi pratyayo pUrve je nAmonA anya r no ane mano v thato hoya tevA nAmonA strIliMga rUpo trIjI vibhakti ekavacanathI AgaLa navI ke vadhU jevA thAya. A nAmomAM pahelI vibhakti ekavacanamAM sna lopAya. (E) pdhI nuM napuMsakaliMgamAM pradhi (hrasva) thaI vAri pramANe rUpo thAya. dA.ta. pradhi, pradhinI, pradhani | trIjI vibhakti ekavacanathI AgaLa svarAdi pratyaya lAgatA vikalpa puliMga jevA rUpo thAya. dA.ta. pradhinA - pradhyA | grAmaMI nA rUpo - vibhakti | ekavacana | dvivacana | bahuvacana pahelI BHUT: grAmaNyau grAmaNyaH bIjI grAmaNyam grAmaNyau grAmaNyaH trIjI grAmaNyA grAmaNIbhiH cothI grAmaNye grAmaNIbhyaH pAMcamI grAmaNyaH prAmakhyaH grAmaNIbhyAm grAmaNIbhyAm / grAmaNIbhyAm | grAmaNyoH grAmaNyoH grAmaNyau chaThThI grAmaNyaH grAmaNyAm sAtamI grAmaNyAm grAmaNISu saMbodhana grAmI: grAmaNyaH Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 nAmanA aniyamita rUpo pradhI (utkRSTa viyaa2n|2)n| 35o - vibhakti puliMga strIliMga ekavacana dvivacana bahuvacana | ekavacana | dvivacana bahuvacana | pahelI | pradhIH pradhyau / pradhyaH / pradhIH / pradhyau / pradhyaH zrI | | pradhyam pradhyau pradhyam / pradhyau pradhyaH pradhyaH | trIjI pradhyA pradhIbhyAma pradhIbhiH pradhyA pradhIbhyAm | pradhIbhiH yothI / pradhye pradhIbhyAm | pradhIbhyaH pradhyai pradhIbhyAm / pradhIbhyaH pAMyamI | pradhyaH | pradhIbhyAm | pradhIbhyaH pradhyA: pradhIbhyAm | | pradhIbhyaH chaThThI pradhyaH | pradhyoH / pradhyAm | pradhyAH / pradhyoH pradhInAm pradhyi | pradhyoH pradhISu pradhyAm pradhyoH pradhISu saMbodhana | pradhIH pradhyau pradhyaH pradhi pradhyau pradhyaH sAtamI vibhakti napuMsakaliMga ekavacana dvivacana pradhi pradhinI bahuvacana pradhIni pahelI bIjI trIjI cothI pAMcamI __ pradhi pradhinI pradhIni pradhyA-pradhinA pradhibhyAm pradhibhiH pradhye-pradhine / pradhibhyAm pradhibhyaH pradhyaH-pradhinaH pradhibhyAm pradhibhyaH | pradhyoH-pradhinoH | pradhyAm-pradhInAm pradhyi-pradhini / pradhyoH-pradhinoH pradhiSu pradhe-pradhi pradhinI pradhIni chaThThI pradhya:-pradhina. sAtamI saMbodhana Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 nAmanA aniyamita rUpo apavAda - sudhI (buddhizALI) ane bIjA pU akhta hoya evA nAmomAM svarAdi pratyayo pUrve anya r no rUm ane 4 no ul thAya che. dA.ta. sudhI., sudhI, sudha: I svayapU, vaya muvI, svayabhuva: I (svayam = brahmA) A nAmo ane bIjA nAmo jenA anya , ka no rU, 3vuM thAya temanA strIliMga rUpo zrI pramANe thAya. sudhI nuM napuMsakaliMgamAM sudhi (hrasva) thaI vAra pramANe rUpo thAya. dA.ta. sudhi, sudhanI, sudhIni. trIjI vibhakti ekavacanathI AgaLa svarAdi pratyaya lAgatAM vikalpa puliMga jevA rUpo thAya. dA.ta. sudhanA-sudhiyA | apavAdamAM apavAda - varSApU (deDako)ane punardU mAM svarAdi pratyayo pUrve anya * no thAya. dA.ta. varSomU:, varSathvI, va4: | sudhI nA rUpo vibhakti puMliMga strIliMga ekavacana divacana | bahuvacana ekavacana divacana | bahuvacana | pahelI | sudhIH | sudhI sudhiyaH sudhI sudhiyau sudhiyaH bIjI | sudhiyam | sudhiyI | sudhiyaH | sudham | sudhiya | sudhiyaH trIjI | | sudhiyA | sudhIbhyAm | sudhIbhiH sudhiyA sudhIbhyAm | sudhIbhiH cothI sudhiye | sudhIbhyAm | sudhIbhyaH sudhiye, sudhIbhyAm | sudhIbhyaH sudhiyai pAMcamI | sudha: | sudhIkhyAm | sudhI...: sudhiyaH sudhIbhyAm | sudhIbhyaH sudhiyAH Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 nAmanA aniyamita rUpo vibhakti puliMga strIliMga ekavacana | dvivacana bahuvacana | ekavacana | dvivacana bahuvacana chaThThI sudhiyaH / sudhiyoH sudhiyAm sudhiyaH, | sudhiyoH sudhiyAm, sudhiyAH sudhInAm sAtamI sudhiyi | sudhiyoH sudhISu sudhiyi, . sudhiyoH sudhISu sudhiyAm | saMzodhana | sudhIH | sudhiyau | sudhiyaH / sudhIH / sudhiyau / sudhiyaH napuMsakaliMga | vimasti | mejavayana / dvivayana | pahuvayana | paDelI sudhi sudhinI / sudhIni / pIcha / sudhi __sudhinI | sudhIni trI | sudhiyA, sudhinA | sudhibhyAm | sudhibhiH yothI / sudhiye, sudhine | sudhibhyAm / sudhibhyaH 5iyamI | sudhiyaH, sudhinaH | sudhibhyAm sudhibhyaH chaThThI sudhiyaH, sudhiyoH, sudhiyAm, sudhinaH sudhinoH sudhInAm sudhiyi, sudhiyoH, sudhini sudhinoH saMbodhana | sudhe, sudhi / sudhinI sAtamI sudhiSu sudhIni (7) go (maha) sane dyo (sva[)nAmomA (i) paDeTA pAMya 35omA antya o no au thAya. .d. gauH, gAvau, gaavH| Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 nAmanA aniyamita rUpo (i) bIjI vibhakti ekavacanamAM meM ane cAmuM rUpo thAya. (i) bIjI vibhakti bahuvacanamAM ane grAH rUpo thAya. (iv) pAMcamI, chaThThI vibhakti ekavacanamAM ko: ane gho thAya. bo-kArAnta badhA nAmonA rUpo A pramANe thAya. (8) nau (nAvaDI) ane strI (caMdra) nAmomAM kaMI vizeSatA nathI. (9) re (dhana) nAmanuM vyaMjanAdi pratyayo pUrve ja thAya. (10) asthi (hADaku), dha (dahi), vitha (sAthaLa) ane kSa (AMkha) nA pahelI-bIjI vibhaktimAM rUpo vAri pramANe thAya ane trIjI vibhakti ekavacanathI AgaLa svarAdi pratyayo pUrve astha, saMdhana, savathanuM, nakSanuM Adeza karI banuM attavALA nAma (rAga) pramANe rUpo thAya. dA.ta. sthi, sthinI, zani ! pahelI-bIjI vibhakti 3macchAsthikhyA, sthimaH | trIjI vibhakti (11) vyaMjanAdi pratyayo pUrve nis (cATanAra) nAmanA s no r ke huM thAya. sAtamI vibhakti bahuvacananA rUpo - tiryu, nityu ! (12) vyaMjanAdi pratyayo pUrve tu (dohanAra) nAmanA TU no dhuM thAya ane s no ke thAya. dA.ta. dhuLa-dhu, tuhI, du:, dhukhyAm ! I (13) manaDu (baLada) nAmanA pahelA pAMca rUpo A pramANe che - saMbodhana ekavacananuM rUpa = narvat | vyaMjanAdi pratyayo pUrve banavu6 nA TU no Tu thAya. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 nAmanA aniyamita rUpo dA.ta. manaDum | manaDuro ! (14) dvivuM (svarga)nuM pahelI vibhakti ekavacananuM rUpa = : / vyaMjanAdi pratyayo pUrve hindu nuM zuM thAya. dA.ta. zugAn vivo | (15) mana (sUrya), pUSana (sUrya) ane ham antavALA [vRtradana (indra) vagere] nAmomAM pahelI vibhakti ekavacanamAM upAjya mAM laMbAya. dA.ta. maryamA, pUSA, vRtrahI ! vRahana mAM upAjya ma na lopAya tyAre no thAya ane upAjya lopAya tyAre huM no 6 thAya. dA.ta. vRtradI, vRtro , vRtrA: I vRakhA, vRtrane, vRtrakhaH | bIjI vibhakti bahuvacanathI rUpo roganuM pramANe. (16) zvana (kUtaro), yuvana (yuvAna) ane madhavat (indra)mAM bIjI vibhakti bahuvacanathI AgaLa svarAdi pratyayo pUrve va no 3 thAya. bAkInA rUpo roganuM pramANe. dA.ta. suna:, yUnA, madhona: I (17) pafthana (mArga)nA pahelA pAMca rUpo A pramANe thAya - prasthA:, sthAna, sthAna, sthAna, sthAna / bIjI vibhakti bahuvacanathI AgaLa svarAdi pratyayo pUrve rUnuM lopAya. bAkInA rUpo rUnuM attavALA nAmo pramANe thAya. saMbodhana ekavacananuM rUpa = prasthA: | dA.ta. pathA, thamyAnuM pafthamaH | mathana nA rUpo pafthana pramANe thAya. (18) zramukSina (indra)nA rUpo pathina pramANe thAya, paNa pahelA pAMca rUpomAM Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 nAmanA aniyamita rUpo anunAsika na umerAya. dA.ta. RmukSA:, mukSALI, DhamukSA:, mukSANa, 8mukSA, 22mukSaH | (19) parivrAn (yati), vim (vepArI), teven (devane pUjanAra), niza (rAtrI), vizvana (vizvanuM sarjana karanAra), ram (rAjA) vageremAM vyaMjanAdi pratyayo pUrve anya vyaMjanano Tu ke huM thAya. dA.ta. parivrA, parivrA parivrAgrAm | (20) stram (mALA), phiza (dizA), Tram (daSTi) ane dRza antavALA nAmonA anya vyaMjanano vyaMjanAdi pratyayo pUrve ke zuM thAya. dA.ta. traNa, stra', gAm stra! I (21) (i) prAr (pUrva deza-kALa), pratyak (pazcima deza-kALa) 38r (uttara deza-kALa), vIr (dakSiNa deza-kALa), sagar (sAruM) ane tirthan (tIrachuM) nAmonA puliMganA pAMca rUpomAM upAjye anunAsika umerAya. pahelI vibhakti ekavacananA rUpo = prArpha pratyak 36 navI samyaG tiryng| dA.ta. prA pragna, pragni:, prazcim prAcI, prAH | (i) puMliMgamAM bIjI vibhakti bahuvacanathI AgaLa svarAdi pratyayo pUrve ane napuMsakaliMgamAM pahelI-bIjI vibhakti dvivacananA pUrve pratyar nuM pratIc, udac nu udIc, samyaca nuM samIc, tiryac nu tirazc mAheza thAya che. dA.ta. pratIvaH, DIvaH, samI, tirasai: | (ii) A nAmonA strIliMgamAM rUpo huM lagADI nI pramANe thAya. tyAre upara pramANe Adeza thAya. dA.ta. prAvI (pUrva dizA), pratIvI (pazcima dizA), 3IvI (uttara dizA), navAvI (dakSiNa dizA), samIrI (sArI), tirazrI (tIrachI) I (22) pus (puruSa)nA pahelA pAMca rUpo A pramANe thAya - Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 nAmanA aniyamita rUpo pumA, mAMsa, pumAMsa, pumAMsanuM pumAMsau . vyaMjanAdi pratyayo pUrve anya s lopAya. dA.ta. puSyAm | saMbodhana ekavacananuM rUpa = puman ! (23) (i) fm (vANI), pur (nagarI), dhum (dhUrA) vagere -kArAnta nAmo ane zis (AzIrvAda) + 0 ke vyaMjanAdi pratyaya = nAmano upAjya svara dIrgha thAya. dA.ta. :, girI, para:, jIrNo zIrSa (ii) sAmAnya niyamo pramANe zin nA s no 6 thAya. dA.ta. mazI:, ziSI, ziSa: I (i) sAtamI vibhakti bahuvacanamAM mazin ne nIceno niyama lAge - ke mA sivAyanA svara ane s vacce anunAsika, visarga ke , , hoya to paNa huM no | thAya. dA.ta. zin + a = kAzISa zISya (24) - (pANI)nA rUpo bahuvacanamAM ja thAya. pahelI vibhakti bahuvacananuM rUpa = mApa: 1 pAti pratyayo pUrve 5 no r thAya. dA.ta. ddhaH | (25) pahelI-bIjI vibhaktinA ekavacananA pratyayo pUrve garanuM (divasa)nA na no thAya. bIjA vyaMjanathI zarU thatA pratyayo pUrvena no visarga thAya. dA.ta. kahe:, gaDhI-madanI, mahAni | pahelI-bIjI vibhakti billI, gokhyA, mahoma . trIjI vibhakti mahamati | divasa zobhe che. ahIM maham e pahelI vibhakti (26) pUrva (pUrva deza-kALa), para (pachI raheluM), avara (chelluM), kSiNa Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmanA aniyamita rUpo 207 (dakSiNa deza), uttara (pachInuM), madhara (nIcenuM) ane 4 (pote) A zabdo jyAre sthaLano, kALano ke puruSano saMbaMdha batAve ane antara zabda jayAre aMdaranuM ke nIcalu evA arthamAM vaparAya tyAre A zabdonA rUpo traNe liMgamAM sarvanAma pramANe thAya. puMliMgamAM pahelI ane saMbodhana vibhakti bahuvacanamAM tathA puliMga ane napuMsakaliMga pAMcamI-sAtamI vibhakti ekavacanamAM vikalpa sarvanAma pramANe rUpo thAya. dA.ta. pUrve-pUrvI: A pUrvA-pUrvamAn ! pUrve-pUrvAsmin ! (27) 32 (bIjo), bacatara (bemAMthI eka), tara (bemAMthI koNa eka), tama (ghaNAmAMthI koNa eka), yatara (bemAMthI je eka), yatane (ghaNAmAMthI je eka), tatara (bemAMthI te eka), tatama (ghaNAmAMthI te eka), itara (bemAMthI eka), utama (ghaNAmAMthI eka) ane rUtara (bIjo) - A nAmo sarvanAma che. temanA rUpo sarva pramANe thAya. napuMsakaliMgamAM pahelI-bIjI vibhakti ekavacanamAM ke Tu lAge. dA.ta. mabhai, asmati | anyatarat, anyatarad / (28) varama (chello), anya (alpa), saI (aDadhuM) ane tiya (keTaluMka) - A nAmonuM puMliMgamAM pahelI vibhakti bahuvacanamAM rUpa vikalpa sarvanAma jevuM thAya. dA.ta. gharame, gharama: maste, atpAH | (29) nema (aDadhuM) e sarvanAma che. pahelI vibhakti bahuvacanamAM tenuM rUpa vikalpa fjana jevuM thAya che. dA.ta. pe-nema: | (30) papI (sUrya), yathI (mArga) ane dIrgha -kArAnta puliMga nAmone bIjI vibhakti ekavacana ane bahuvacanamAM anukrame 5 ane 6 lAge. dA.ta. papI pIn Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 nAmanA aniyamita rUpo sAtamI vibhakti ekavacananuM rUpa = pafSya | bAkInA rUpo pradhI pramANe thAya. (31) pahelA pAMca pratyayo pUrve zroNu (ziyALa) nAmano zreSTa Adeza thAya. trIjI vibhakti ekavacanathI AgaLa svarAdi pratyayo pUrve jhokuM no rUpo pramANe thAya. dA.ta. zokhA, droNI, zreNI: I pahelI vibhakti. dara, droNo, droNanA bIjI vibhakti #A-%oNunA, droNugAma, droNufmaH | trIjI vibhakti. (32) narI (ghaDapaNa), nirnara (deva) nAmo + svarAdi pratyayo = vikalpa narA nuM naram ane nirnara nuM nirnaram thAya. nara nA rUpo zAtA pramANe thAya. nirnara nA rUpo nina pramANe thAya. (33) arvanuM (ghoDo) nAmanA rUpo vat attavALA nAmo pramANe thAya che. dA.ta. parvato, garvantaH | pahelI vibhakti ekavacananuM rUpa = arvA | saMbodhana vibhakti ekavacananuM rUpa = sarvanuM ! (34) uzanas (datyonA guru) nAmanA rUpo vandramaN pramANe thAya che. dA.ta. uzanasa, DAnasa: | pahelI vibhakti ekavacananuM rUpa = 1zanA | saMbodhana vibhakti ekavacananuM rUpa = rUzanana, phezana, 1zanaH | (35) bIjI vibhakti bahuvacanathI AgaLa svarAdi pratyayo pUrve vAd antavALA nAmonA vIdda no jha thAya. A jha pUrvenA ke mA sAthe Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmanA aniyamita rUpo 209 bhagatA au thAya. 6.ta. vizvavAha (vizvane 1una 72 // 2) - vizvauhaH / zrI vimasti bahuvayana. vyaMjanAdi pratyayo pUrve anya TU no r ke thAya. 68.d. vizvavATa - vizvavAD, vizvavADbhyAm / (36) vyaM4 pratyayo pUrve turAsAha (chandra) nAmamA s no S thAya. 6.ta. turASATa - turaassaadd| (37) nIcenA zabdono pahelA pAMca pratyayo sivAyanA svarAdi pratyayo pUrve vikalpa nIce pramANe Adeza thAya che - . nAma artha | mAheza maaheshn|| 35o onA du? | 1 | danta (pu.) | it | dat / marut pRtanA (sI.) sarit pAda (pu.) | 50 pad vid asRj (napuM.) | doDI asan nAman Asya (napuM.) | bhoLe nAman udaka (napuM.) | 5 udan nAman 7 | dos (puM.,napuM.)/ / doSan rAjan, nAman 8 | zakRt (napuM.) | 758 zakan nAman senA Asan 8 | niz viz mAs candramas 10 mAsa (pu.) malino 11 | mAMsa (napuM.) | mAMsa 12 | nAsikA (strI..) | nA mAns payas manas Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 nAmanA aniyamita rUpo kra. | nAma | artha | Adeza AdezanA rUpo konA jevA? | 13 hRya (napu) | hRdaya | sUt | vid 14 jAnu (paM. napuM.) zikhara | nuM | guru,madhu (28) vyaMjanAdi pratyayo pUrve mAnuM ane mAn no lU lopAya, su pratyaya pUrve mAm no { na lopAya. dA.ta. mAm - makhyAm mAsu -mAsu I mAn - mAkhyA, mAju I (29) 35 (be)nA rUpo dvivacanamAM ja thAya. 3maya (banne)nA rUpo dvivacanamAM na thAya. (30) ti (keTalA)nA rUpo bahuvacanamAM ja thAya. pahelI-bIjI-saMbodhana vibhaktinuM rUpa = kRti ! bAkInA rUpo mata pramANe thAya. (31) tIrdhAdana (lAMbo divasa)nA pahelA pAMca rUpo vRtranuM pramANe thAya. bIjI vibhakti bahuvacananuM rUpa = rIlaMka bAkInA rUpo gahanuM pramANe thAya. tapobheMzopi nADapatta: thoDo paNa tapa niSphaLa jato nathI. kiM syAnnA'rhadanugrahAt / arihaMta paramAtmAnI kRpAthI zuM na thAya? arthAta badhuM ja thAya. sAmAnyapuNyairna hyahan devaH sAkSAnnirIkSyate / sAmAnya puNyavALAone arihaMta paramAtmAnuM sAkSAta darzana thatuM nathI. phalgu bAhyaM hi maNDanam / bahArano zaNagAra nakAmo che. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAsa 2 1 1 samAsa (2) (3). (1) be ke bethI vadhu padone joDIne eka pada banAvavuM te samAsa kahevAya che. samAsathI zabdonI karakasara thAya che ane lakhavAmAM ane bolavAmAM saraLatA tathA suMdaratA Ave che. sAmAnya rIte chellA pada sivAyanA dareka padanI vibhakti lopAya che. (i) samAsamAM vaparAyela chellA nAma sivAyanA nAmo jo svarAjo nAma hoya to samAsamAM mULazabda kAyama rahe che. dA.ta. riDha vizva = rivindra ! hari ane goviMda. (ii) samAsamAM vaparAyela chellA nAma sivAyanA nAmo jo vyaMjanAnta nAma hoya to gAm pratyaya lAgatA je rUpa thatuM hoya tenuM aMga samAsamAM levAya che. dA.ta. vijJAna: A vidvAna mANasa. apavAda - (i) karmadhAraya ane bahuvrIhi samAsonuM paheluM pada jo mahat hoya to samAsamAM tenuM mAM thAya che. dA.ta. mahApuruSa: moTo mANasa. mahAvIdurNataH | moTA hAthavALo naLa. (ii) karmadhAraya ane bahuvrIhi samAsonuM paheluM pada jo sarvanAma hoya to samAsamAM mULa zabda Ave che. dA.ta. tasya pustam = tapustam tenuM pustaka asmA pustam = smapustam ! amAruM pustaka. (ii) samAsanA pUrvapada tarIke mazna-yuSyanuM ekavacananuM rUpa hoya to samAsamAM tenuM anukrame mat-vat thAya che. dA.ta. mama pustam = pustam | mAruM pustaka. tava pustam = tvapustam | tAruM pustaka. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 itaretara dvanda samAsa samAsanA artha pramANe dareka padone vibhakti lagADI chUTA pADavA athavA arthAnusAre jarUra pramANe vadhAre zabdo umerIne paNa chUTA pADavA te samAsano vigraha kahevAya che. dA.ta. rAgapuruSa: = rAjJa: puruSa: rAjAno puruSa. samannakSmaLa = Ha nakSaa | rAma ane lakSmaNa. (6) samAsanA mukhya cAra prakAra che : (i) dvanda samAsa, (ii) tapuruSa samAsa, (i) bahuvrIhi samAsa, (iv) avyayIbhAva samAsa. (i) dvanda samAsa jyAre be ke bethI vadhu pado va thI joDAyelA hoya tyAre ve no lopa karI te padone joDI devA te dvanda samAsa che. tenA traNa prakAra che - (1) itaretara dvanda samAsa (2) samAhAra dvanda samAsa (3) ekazeSa (1) itaretara dvanda samAsa (1) A samAsamAM AvatA dareka padanuM mahattva sarakhuM hoya che. jo samAsa be nAmano hoya ane banne nAmo ekavacanamAM hoya to samAsa dvivacanamAM thAya. samAsamAM be nAmo hovA chatAM jo teo dvivacana ke bahuvacanamAM hoya to samAsa bahuvacanamAM thAya. jo samAsa bethI vadhu nAmono hoya to samAsa bahuvacanamAM thAya. dA.ta. 5magra ttasmazra = ramatamAM rAma ane lakSmaNa. nanana putrI 2 = putrI: I pitA ane be putro. navI va nara palvatagna = navIna5tvajJAna | nadI, samudra ane khAbociyuM (3) samAsanA chellA nAmanI jAti te AkhA samAsanI jAti jANavI. dA.ta. TayU, mayUrITa kukaDo ane moralI. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 1 3 apavAda - itaretara dvanda samAsa zva vaDavA = zvavavava | ghoDo ane ghoDI. bahaa triza = gorAtra: 2 divasa ane rAta. samAsane aMte vidyA ke janmano saMbaMdha batAvanAra zra-kArAnta zabda ke putra zabda hoya ane enI anaMtara pUrve 2-kArAnta zabda hoya to pUrvenA zabdanA 8 no nA thAya. dA.ta. mAtA = pitA = = mAtApitA | mAtA ane pitA. hotA potA = dotApotAra I homa karanAra ane yajJa karanAra. hotapotA neNa = rotApotAnera: homa karanAra, yajJa karanAra ane yajJa karanAra. rotA va potA va nei va = dostRpotAnechaH | homa karanAra, yajJa karanAra ane yajJa karanAra, fpatra 2 putraDha = pitAputra I pitA ane putra (5) vAyu sivAyanA vedamAMnA sAhacarya saMbaMdha dharAvanArA devonA nAmonA dvanda samAsamAM upAjya padamAM anya svarano nA thAya. ne pachI soma ke varuna Ave to ni no DuM dIrgha thAya. dA.ta. sUryaa vandranA = sUryAvandramau I sUrya ane candra. soma vakhaa = somAvI | candra ane varuNa. rUdraza somaza = rUdrAsIau indra ane candra. nagna vAyu anivAyU | agni ane vAyu. nazca somazra = manISoma | agni ane candra. nizra varuNa = manI agni ane varuNa. judA judA nAmonA guNo batAvatA ke eka ja nAmanA judA judA varga batAvatA be ke vadhAre vizeSaNono paNa itaretara dvanda samAsa thAya. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 14 samAhAra dvanda samAsa dA.ta. 35tIpatau I upakAra karAyela ane apakAra karAyela. mitrarAkU aa mitra ane zatru. vRddhatA vRddha ane yuvAna. pakhALunI bhIma ane arjuna. 34madhamanadhyamA uttama, adhama ane madhyama. (2) samAhAra dvanda samAsa (1) samudAyanI vivalAthI banato dvanda samAsa te samAhAra dvanda samAsa. temAM dareka judI judI vastu pradhAna nathI paNa badhAno samUha pradhAna che. te napuMsakaliMga ekavacanamAM ja bane che. dA.ta. mahAranidrAmayaM sarveSAM prafnanAM svAbhAvim | AhAra, nidrA ane bhaya badhA jIvone svAbhAvika che. yajJatapotAnena nara: pApAt vimukhyate yajJa, tapa ane dAnathI manuSya pApathI mukAya che. (2) vigrahavAkyamAM samAsamAM AvelA padonI saMkhyA pramANe ane samAsanA chellA padanA liMga pramANe tat sarvanAmanuM chaThThI vibhaktinuM rUpa samAhAra: zabda sAthe joDAya che. dA.ta. mAhInidrAyam = hAra nidrA 2 magna teSAM samAhAra: | AhAra, nidrA ane bhaya no samUha. (3) dvanda samAsanA pado nIce pramANe hoya to temano samAhAra dvanda samAsa ja thAya. (i) prANInA zarIranA aMgonA nAmo - dA.ta. hasta va pa ra teSAM samIra: = rUpampa be hAtha ane be pagano samUha. (i) bahuvacanamAM sainyanA aMgonA nAmo - Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAhAra dvanda samAsa 215 dA.ta. fthAzca zvArohIza teSAM samAhAra: = thAzvArodam | rathiko ane ghoDesavArono samUha. rathi#za azvAroda = thAzvAroha I rathika ane ghoDesavAra. (ii) vAjIMtranA sAdhanonA nAmo - dA.ta. veza mRgna patayo samAhAra: = veNumRtam | vINA ane mRdaMgano samUha. (iv) guNa sivAyanA jaDapadArthonA jAtivAcaka nAmo - dA.ta. dhanAza zatnaza patAsAM samAhI: = dhanALuni ! dhANA ane jalebIono samUha. zaza sparzaza = zabdapa ! zabda ane sparza. (V) judA judA liMganA nadInA, nagaranA ke dezanA nAmo ne dA.ta. pha va zoSThi tayo samAhAra: = zokham gaMgAnadI ane zoNanadIno samUha. mathurA va patiputragna tiyoH sAdI: = mathurapAtiputram | mathurA ane pATalIputrano samUha. ayodhyA 2 mathurA 2 = 3yodhyAmathure | ayodhyA ane mathurA. iva yamunA 2 = yamune ! gaMgA ane yamunA. puruza kSetragna patayo: samAhAra: = kSetram | kuru ane kurukSetrano samUha. (vi) bahuvacanamAM zudra jaMtuonA nAmo - dA.ta. yUjhAza tikSAza patAsAM samAdI : = yUtikSam | jUo ane lIkhono samUha. Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAhAra kunda samAsa 216 (vii) nitya nairI prANIonA nAmo - dA.ta. sarpa nanaza to samAhAra: = sarpananam | sApa ane noLiyAno samUha. phaLa, vanaspati, mRga, pakSI, dhAnya, ghAsa ane vyaMjananA nAmo tathA pUrva-pa2, 3ttara-adhara, azva-vaDavA A joDakAono vikalpa samAhAra hindu samAsa thAya. dA.ta. bAmrAvuM AMbA ane jAMbUno samUha. mAmrajvani AMbo ane jAMbU. mAmranIsvam AMbA ane lIMbaDAno samUha. sAmranIkhyo | AMbo ane lIMbaDo. MAsIram (haraNa) ane kRSNasAra (haraNa)no samUha. rusAra : ruruo haraNo) ane kRSNasAro (haraNo). haMsarvatravAn haso ane cakravAkono samUha. haMsakravI: I haMso ane cakravAko. vrIhiyava | cokhA ane javano samUha. trIdiyavA: / cokhA ane java. zAzA kuza(ghAsa) ane kAza (ghAsa)no samUha. zAzA: I kuza (ghAsa) ane kAza (ghAsa). dhakRtam dahIM ane ghIno samUha. dhikRta . dahIM ane ghI. pUrvAparam pUrva ane pazcimano samUha. pUrvApare pUrva ane pazcima. madharottaram | nIcenA ane uparanAno samUha. madharottare te nIcenuM ane uparanuM. 3wvaDavam | ghoDA ane ghoDIno samUha. gavaDavA ghoDo ane ghoDI. (5) phaLa, vanaspati vagerenA nAmo bahuvacanamAM hoya to ja samAhAra dvandra samAsa thAya. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekazeSa dvanda samAsa 2 17. dA.ta. vaLi va gAma7%Ani va = virama7m boro ane AmaLAono samUha. vAM 2 nAma = verAma | bora ane AmaLo. ptakSAza codhAzca = znakSacarodham | pIMpaLA ane vaDono samUha. ptakSaza codhaza = hnakSacarodha | pIMpaLo ane vaDa. (6) paraspara virodhI guNavAcaka zabdono vikalpa samAhAra dvanda samAsa thAya. dA.ta. suvuM 2 duHuM va = su9:vam sukha ane du:khano samUha. surava: I sukha ane duHkha. (7) samAhAra dvandane anne svargano vyaMjana ke , " huM hoya to temAM umerAya. dA.ta. vALa va veja = vArtavam ! vANI ane cAmaDIno samUha. sapUrve vipakva = sarpAdipaTram | saMpatti ane vipattino samUha. varlDa va tvi va = vAvitvaSam | vANI ane kAMtino samUha. cha- 2 3pAnandra = chaaopAnadaFI chatra ane joDAno samUha. (8) samAhAra dvandra, hiMgu tapuruSa ane avyayIbhAva-A samAsone anne dIrgha svarano hrasva svara thAya, 2-0 no rU thAya ane go-gau no 3 thAya. dA.ta. dhanAza za7patAsAM samAhI: = dhanAzakuti | dhANA ane jalebIono samUha. drayo: navo samadara: = diy I be gAyono samUha. pAyA: samIpam = 35m ! gaMgAnI najIka. (3) ekazeSa dvanda samAsa (1) eka ja zabda be ke tethI vadhu vAra Ave athavA eka ja varganA eka strIliMga ane eka puMliMga ema be zabdo sAthe Ave tyAre itaretara dvandra Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 18 dvandrasamAsamAM padono krama samAsa banAvIne pachI temAMnuM eka ja pada rAkhIne bAkInA padono lopa karAya te ekazeSa dvanda samAsa. bAkI raheluM pada potAnuM liMga kAyama rAkhe. mULanA padonI saMkhyA pramANe tene vacana lAge. dA.ta. samagra rAmarza = rAmarAma ramI 1 be rAma. dha dha = dhaTapaTapaTA: - ghaTA: / ghaNA ghaDA. (2) eka ja varganA strIliMga-peliMga zabdo hoya to puliMga zabda kAyama rahe. samAsamAM napuMsakaliMga zabda hoya to te kAyama rahe. dA.ta. mAtA = pitA ra = mAtApitA - pitarI | mAtA ane pitA. brAhmaNI va brAhmaNaa = brAhALIbrAhaLa jhebrAhmaLA brAhmaNI ane brAhmaNa. prAtA 2 svasI va = prAto prAta bahena ane bhAI. tathya tarI va taTaSya = taTataTItana - tAni ! ghaNA kinArA. dvandrasamAsamAM padono krama (1) rU-kArAnta, 3-kArAnta zabdo pahelA mukAya. dA.ta. zakunamImAM zakuni ane bhIma. guziSya guru ane ziSya. (2) svarAdi zabdo pahelA mukAya. dA.ta. azvavastIvA ghoDA ane baLado. (3) ghaNA svarAdi zabdo hoya to mU-kArAnta zabda pahelA mukAya. dA.ta. rudrAnI I indra ane agni. (4) alpa svaravALA ane hRsva svaravALA zabdo pahelA mukAya. dA.ta. zukra parikSita 1 zuka ane parikSita. (5) prANIo, vastuo, varNo, Azramo, vedonA nAmomAM jenuM mahattva vadhu hoya te pahelA mukAya. bhAIo, Rtuo, nakSatro, kArya batAvanArA zabdo, varNakrama-janmakrama-adhikArakrama nakkI hoya tevA zabdo krama Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 19 aniyamita dvanda samAso pramANe mukAya che. dA.ta. bhAvArthopAdhyAyA: / AcAryo ane upAdhyAyo. yudhiSThiramImannA / yudhiSThira, bhIma ane arjuna. suvate sonuM ane cAMdI. zrImanakSatrayavidvA: I brAhmaNa, kSatriya, vaizya ane zUdra. brahmacartharIze brahmacaryaAzrama ane gRhasthAzrama. TAmanUSiA Rveda, sAmaveda ane yajurveda, remantazaziravaktA: I hemaMtaRtu, ziziraRtu ane vasaMtaRtu. zvanI parIvRttivA: azvinI, bharaNI ane kRttikA. vairAgyavIle vairAgya ane dIkSA. aniyamita dvanda samAso (1) za pRthivI va = dAvApRthivya | svarga ane pRthvI. (2) ghauza = ghavAyUnA svarga ane pRthvI. (3) cau% kSamA va = cAvAkSane svarga ane pRthvI. (4) nAya patiza = nAyApatI, nampatI, pUtI pati ane patnI. (5) kSaLI puvI = pruvam | AMkha ane bhramarano samUha. (6) ka 35chIvattI = sarvachIvat aa be sAthaLa ane be DhIMcaNa. (7) tAruM vizva = tAravam | patnIo ane gAyono samUha. (8) strI 2 pumAMza = strIpurasI / strI ane puruSa. (9) zvaza vaDavA = 3%vavI ghoDo ane ghoDI. (10) ahI rAtriI = mahorAtra: divasa ane rAta. (11) zani 7 nizayAm va = maza, gahanazam divase ane rAte. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 20 tatparuSa samAsa (12) mani 2 divA 2 = navamA divase ane rAtre. (13) wtra divA = trivam rAtre ane divase. (14) nAM vra tivA 2 = navavid rAtre ane divase. (15) Darneza nIvaiza = 3thvIvazvam | UMcuM ane nIcuM. (16) nizcitagna pravita = nizcapram nizcita ane vINeluM. | (i) tapuruSa samAsa tapuruSa samAsamAM be pado hoya che. pahelA padane pUrvapada kahevAya che ane bIjA padane uttarapada kahevAya che. tapuruSa samAsamAM uttarapadanI mukhyatA hoya che. pUrvapada uttarapadanA arthamAM vadhAro kare che, athavA teno artha cokkasa kare che. rAjJa: puruSa: = rAnapuruSa: I rAjAno puruSa. ahIM rAja e pUrvapada che ane puruSa e uttarapada che. rAga e puruSano artha cokkasa kare che. tapuruSa samAsanA sAta prakAra che - (1) vibhakti tapuruSa samAsa (2) nan tapuruSa samAsa (3) karmadhAraya tapuruSa samAsa (4) dvigu tapuruSa samAsa (5) prAdi tapuruSa samAsa (6) gati tapuruSa samAsa (7) upapada tapuruSa samAsa (1) vibhakti tapuruSa samAsa A samAsamAM pUrvapada ane uttarapadanI vacce pahelI ane saMbodhana vibhaktio sivAyanI cha vibhaktiono saMbaMdha hoya che. tethI tenA dvitIyA vibhakti tapuruSa vagere cha bhedo che - Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 2 1 vibhakti tatparuSa samAsa (i) dvitIyA vimati tatpuruSa samAsa (1) jI vimastivANa nAmano zrita, atIta, patita, gata, atyasta, prApta, Apanna vagere tathA tev| marthavANI namonI sAthe mA samAsa thAya ..ta. dharma zritaH = dharmazritaH / dhano sAzraya 42so. saMsAraM atItaH = saMsArAtItaH / saMsArane mojA gayeto. narakaM patitaH = narakapatitaH / na248 5o . nirvANaM gataH = nirvANagataH / nivAne pAmelo sukhaM prAptaH = sukhaprAptaH / sumane pAbheto. duHkhaM ApannaH = duHkhApannaH / duHpane pAmelo. (2) pUrvapada kALavAcI nAma hoya ane uttarapada te samaya sudhInA kArya ke sthiti batAvanAra zabda hoya tyAre A samAsa thAya che. .ta. saMvatsaraM vAsaH = saMvatsaravAsaH / me 12sa. sudhI 23j. muhUrtaM sukham = muhUrtasukham / sa bhurta sudhI suSa. (ii) tRtIyA vimati tatpuruSa samAsa (1) trI vimastivANA nAmano pUrva, sadRza, sama, Una 3 te arthavANA zo tathA kalaha, nipuNa, mizra, zlakSNa zahonI sAthe / samAsa thAya cha. 6.ta. mAsena pUrvaH = mAsapUrvaH / me malinA paDedAno. mAtrA sadRzaH = mAtRsadRzaH / bhAtAnI samAna. bhrAtrA tulyaH = bhrAtRtulyaH / mAInI samAna. bhaginyA samaH = bhaginIsamaH / unanA samAna. ekena UnaH = aikonaH / me ocho. vAcA kalaha: = vAkkalahaH / vAe 43 agho. Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 2 2. vibhakti tapuruSa samAsa vIvA nipuNa: = vAnapu: | bolavAmAM hoMziyAra. zarayA mizra: = mizra: I sAkarathI mizra. dhAriyA gnastha: = dhArAgnaW: I dhArathI komaLa. (2) pUrvapada sAdhana hoya ane uttarapada tenAthI thayela pariNAma hoya tyAre A samAsa thAya che. dA.ta. zakyA : = zatAvavuM: charIthI TukaDo. pUrvapada kartA ke sAdhana hoya ane uttarapada dhAtusAdhita rUpa hoya tyAre A samAsa thAya che. dA.ta. harinA trAta: = triAta: | harithI rakSAyela. nA mitram = nararvAmitram | nakhothI bhedAyela. (4) uttarapada koI khAvAnI vastunuM nAma hoya ane pUrvapada tenI sAthe mizra karela bIjI koI khAvAnI vastunuM nAma hoya tyAre A samAsa thAya che. dA.ta. Maa monaH = dhyAna: dahIM sAthe mizra karela bhAta. guDena dhAnA: = vidhAnA goLa sAthe mizra karela dhANA. (i) caturthI vibhakti tapuruSa samAsa (1) cothI vibhaktivALA nAmano vati, hita, sud, fkSata nAmonI sAthe A dA.ta. mUkhyo vahni = mUtatti: | bhUto mATeno bali. myo hitam = hitam | gAya mATe hitakArI. ve suravam = Tosuvam | gAya mATe sukha. ve rakSitam = mokSatam | gAya mATe rAkheluM. (2) pUrvapada pariNAma (banelI vastu) hoya ane uttarapada pariNAmI dA.ta. chatAya hiAtham = kurtAhiraNam I kuMDala mATenuM sonuM. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 2 3 vibhakti tapuruSa samAsa yUpAya dvAra = yUpatA / khIlA mATenuM lAkaDuM. (3) cothI vibhaktivALA nAmono artha (mATe) zabdanI sAthe A samAsa thAya che. tyAre samAsa vizeSaNa bane. tene vizeSya pramANe liMga ane vacana lAge. tenA vigrahamAM vizeSyanA liMga ane vacana pramANe artha nI badale dram nuM rUpa mukAya che. dA.ta. dinIya bhayam = dinArtha (rUkSu:) I brAhmaNa mATenI zeraDI. gAya rUca = dinAtha (kSiT) | brAhmaNa mATenI dakSiNA. dinAya rUdram = dinArtham (nattama) brAhmaNa mATenuM pANI. | (iv) paMcamI vibhakti tapuruSa samAsa (1) pAMcamI vibhaktivALA nAmano bhaya, prIti, prIta, mI vagere bhayavAcaka zabdo, mati, poDha, mitra, mukta, patita, atrita vagere zabdo ane tevA arthavALA zabdonI sAthe A samAsa thAya che. dA.ta. varAt mayam = vIramayam | corathI bhaya. suravat gati: = suvApeta: I sukhathI dUra thayela. svat patitaH = svapatitaH | svargathI paDela. sthAvat praSTa: = sthAnabhraSTa: I sthAnathI bhraSTa thayela. | (V) SaSThI vibhakti tapuruSa samAsa (1) chaThThI vibhaktivALA nAmano anya nAmanI sAthe A samAsa thAya che. dA.ta. rIjJa: puruSa: = rIMgapuruSa: ! rAjAno puruSa. maunanI vettA = maunanana / bhojanano samaya. apavAda - tU ane ma pratyayAnta dhAtusAdhita zabdonI sAthe A samAsa na thAya. dA.ta. ghaTastha kartA | ghaDAne banAvanAro. 3pa straSTI | pANIne sarjanAra. modranI parva | bhAtane rAMdhanAra. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 24 vibhakti tapuruSa samAsa ahIM vartA, makhraNa, manapAva: vagere samAso na thAya. apavAdamAM apavAda - yoga, pUnA, parivAra, pariveSa, nApa, adhyApaka, hotu, mar vagere zabdonI sAthe A samAsa thAya che. dA.ta. tevI pUna: = devapUna: devane pUjanAra. muva: martA = pUmartA pRthvIno mAlika-rAjA . (ra) kRdantanA karmane chaThThI vibhakti ane kartAne trIjI vibhakti lAgI hoya to chaThThI vibhaktivALA nAmano kRdanta sAthe A samAsa na thAya. dA.ta. nAca navAM drodaH mopenA ahIM jovoH samAsa na thAya. Azcarya che, je govALa nathI tenA vaDe gAyone dohavAnuM thAya che. (3) nirdhAraNa SaSThI vibhaktivALA zabdano A samAsa na thAya. saMkhyApUraka nAmanI sAthe A samAsa na thAya. bhAga batAvatA dvitIya, tRtIya, vArtha. turya, turIya sAthe samAsa thAya. guNanA paTAbhedarUpa koIpaNa laukika guNavAcI zabda sAthe A samAsa na thAya. dA.ta. - dina: zreSTha: / manuSyomAM brAhmaNa zreSTha che. puruSanAM 3ttama / puruSomAM uttama. satAm paB: I sarjanomAM chaThTho. Tastha zunnatA | kapaDAnI saphedAI. A badhAmAM samAsa na thAya. mosTa kritIyam = moditIyam I lADavAno bIjo bhAga. (4) chaThThI vibhaktivALA avayavIvAcaka zabdono pUrva, apara, uttara, adhara, gaI, madhya, sAya vagere avayavavAcaka zabdonI sAthe A samAsa thAya che. samAsamAM avayavavAcaka zabda pahelA mukAya. dA.ta. pUrva vAyastha = pUrvAya: I kAyAno Agalo bhAga. upapratyA: ardham = 1IpippattI | pIparano aDadho bhAga. varamaM rAtre = varamarAtra: rAtrIno chello bhAga. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 25 aniyamita vibhakti tapuruSa samAso naNaM mahUDa = madhyAhU: I divasano madhya bhAga. (5) banAva sUcavatAM chaThThI vibhaktivALA zabdano kALavAcaka zabda sAthe A samAsa thAya. samAsamAM kALavAcaka zabda pahelA mukAya. dA.ta. saMvatsara: mRtasya = saMvatsaramRtaHA jene maryAne eka varSa thayuM che te. mAsa: nAtAyA = mAnatA. jene janmyAne eka mAsa thayo che te. (i) saptamI vibhakti tapuruSa samAsa sAtamI vibhaktivALA nAmano dhUrta, pravINa, nipu, paveta, pat, zatta, siddha, zujha, pava, vadhu vagere zabdonI sAthe A samAsa thAya (1). (ra) dA.ta. samAyAm pablita: = samApafus: I sabhAmAM paMDita. nAyAm pravINa: = kRtApravINa: kaLAmAM hoMziyAra. sAtamI vibhaktivALA kAryanA samaya ke sthAna batAvanAra zabdano kArya batAvanAra zabdanI sAthe A samAsa thAya che. dA.ta. wAne prApta: = RttiprApta: | kALe maLela. mAsane sthitaH = mAsanasthata: | Asana para rahela. (3) ghaNAmAMthI ekane bIjA badhA karatA caDhiyAto batAvavo hoya tyAre A samAsa thAya. dA.ta. puruSa uttama: = puruSottama: 1 puruSomAM uttama. paNa puruSAnAM uttama: = puruSottamaH | na thAya. aniyamita vibhakti tapuruSa samAso (1) bIca para: = macAra: | bIjAne karanAra, (2) 3ii 35 = 35, 3965: pANIno ghaDo. (3) 3Hstha dhiH = 3dhiH | pANIno bhaMDAra-samudra. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 naJtatpuruSa samAsa (4) gavAm akSi iva = gavAkSaH / ||ynii 54 - [46. (5) gavAM zAlA = gozAlA, gozAlam / yonI // 5u. (6) dinasya ardham = ardhadinam, dinArdham / hivasano 2175o mA. (7) dezasya madhyam = madhyadezaH, dezamadhyam / dezako madhya bhaL. (8) puruSasya AyuH = puruSAyuSam / puruSa- mAyuSya. (8) bRhatAM patiH = bRhaspatiH / spati. (10) maNDUkAnAM saraH = maNDUkasarasam / hemonu sarovara. (11) vanasya patiH = vanaspatiH / vanaspati. (12) vizvasya mitram = vizvAmitraH / vizvAmitra rASi. (13) hRdayasya rogaH = hRdayarogaH, hRdrogaH / 66322. (14) hRdayasya zokaH = hRdayazokaH, hRcchokaH / 66yano zos. (15) Izvare adhi = IzvarAdhInaH / zvarane sAdhIna. (16) rAjJi adhi = rAjAdhInaH / 20ne mAdhAna. ___(2) naJtatpuruSa samAsa thAya che. vyaMjanAdi zabdo pUrve ne no e thAya ane svarAdi zabdo pUrvenA no an thAya. 68.d. na brAhmaNaH = abrAhmaNaH / nAma nahI. na azvaH = anazvaH / ghoDo nahI. na kRtvA = akRtvA / nahI rIne. na mRSA = amRSA / porTa nahI. na uccaiH = anuccaiH / ye nahI. (2) na samAya, meha, satyatA, ayogyatA bhane virodha // pAMya arthomA 152|y che. Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 27 karmadhAraya tapuruSa samAsa dA.ta. na saMvedaH = pasaMda saMdehano abhAva. na paTa; = prapaTa: I paTa nahIM paNa bIjuM kaMIka. na DAM thAH sa = anudrA | nAnI kamaravALI. (nam bahuvrIhi) na nItiH = manItiH nItino virodha. aniyamita nagna tapuruSa samAso (2) na pumAna na strI = napuMsA: puruSa nahIM ane strI nahIM. (3) na mitram = mitra: mitra nahIM. (3) karmadhAraya tapuruSa samAsa vizeSaNavAcI nAmano vizeSyavAcI nAmanI sAthe pahelI vibhaktino saMbaMdha hoya to temano karmadhAraya tatparuSa samAsa thAya che. dA.ta. 3ttama: nana: = uttamagana: I uttama jana. vandra va 3q7: = vandronvataH | candra jevo ujjavaLa. karmadhAraya tapuruSa samAsanA ATha prakAra che - (i) vizeSaNa pUrvapada karmadhAraya tapuruSa samAsa (ii) vizeSaNa uttarapada karmadhAraya tapuruSa samAsa (ii) vizeSaNa ubhayapada karmadhAraya tapuruSa samAsa (iv) upamAna pUrvapada karmadhAraya tapuruSa samAsa (V) upamAna uttarapada karmadhAraya tapuruSa samAsa (vii) kupUrvapada karmadhAraya tapuruSa samAsa Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmadhAraya tapuruSa samAsa (vi) madhyamapadalopI karmadhAraya tapuruSa samAsa (i) vizeSaNa pUrvapada karmadhAraya tapuruSa samAsa pUrvapadamAM vizeSaNa hoya ane uttarapadamAM vizeSa hoya to A samAsa thAya che. vigrahavAkyamAM vizeSyanA liMga ane vacana pramANe basa, tat ke rUdram sarvanAmanA rUpo vaparAya che. athavA emane ema paNa vigraha thAya che. MAthI sArI = MIHIR 1 kALo sAraMga (haraNa) pUnitA ra sA mUriza = pUnitamUrtiH | pUjAyelI mUrti. (i) vizeSaNa uttarapada karmadhAraya tapuruSa samAsa (1) pUrvapadamAM vizeSya hoya ane uttarapadamAM vizeSaNa hoya tyAre A samAsa thAya che. dA.ta. vIrathIsI ninaza = vIfjhana: I vIra jina. nRpazcAsI vRndAra = kRpavRndAra: / zreSTha rAjA. (2) masjiI , mavalA, prajA tum, uddha, tarjaga: A pAMca zabdo zreSTha arthamAM uttarapadamAM Ave ane potAnA liMgamAM ja rahe. dA.ta. brAhmaNamalTiA zreSTha brAhmaNa, mA ! zreSTha gAya. dharmaprAinkam zreSTha dharma. navoddha: I zreSTha gAya. tarjanaH zreSTha gAya. (i) vizeSaNa ubhayapada karmadhAraya tapuruSa samAsa (1) samAsanA banne pado vizeSaNa hoya tyAre A samAsa thAya che. dA.ta. zIta 2 3 2 = zItoSTham | ThaMDuM ane garama. rakta pItaR = raktapIta: | lAla ane pILuM. (2) eka ja vyaktie karelA be kAryo batAvanArA kRdantono A samAsa thAya. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmadhAraya tapuruSa samAsa 229 samAsamAM pahelA thayelA kAryane batAvanAra kRdanta pahelA mukAya ane pachI thayela kAryane batAvanAra kRdanta pachI mukAya. dA.ta. mArI snAta: pazcAt batitaH = nAtA-lita: pahelA snAna karAyela ane pachI vilepana karAyela. mAro bhakSata: pazcAt vamita: = kSatamita: e pahelA khavAyela ane pachI vamana karAyela. pUrvapada bhUtakRdanta hoya ane uttarapada teno niSedha batAvanAra ke mana thI zarU thatuM bhUtakRdanta hoya to A samAsa thAya. dA.ta. kta va ta va = kRtAkRtam I karAyuM ane na karAyuM. | (iv) upamAna pUrvapada karmadhAraya tapuruSa samAsa upamAna = jenI upamA apAya che. dA.ta. candra. (3) upamA = sarakhApaNuM. dA.ta. saumyatA, goLAI vagere. pUrvapadamAM upamAnavAcaka nAma hoya ane uttarapadamAM sAdhAraNadharmadarzaka nAma hoya to A samAsa thAya che. vigrahavAkayamAM upamAdarzaka cihna tarIke rUva mukAya che. dA.ta. dhanaH rUva zyAma: = dhanazyAma: | vAdaLa jevo zyAma. vidyuta rUva va5ta: = vidyuvataH | vijaLI jevo capaLa. fidI naHi rUva nAH = siMhanAH I siMhanA nAda jevo nAda. (V) upamAna uttarapada karmadhAraya tapuruSa samAsa pUrvapadamAM upameyavAcaka nAma hoya ane uttarapadamAM upamAnavAcaka nAma hoya to A samAsa thAya che. A samAsano vigraha be rIte thAya - (1) upamAnavAcaka nAma pachI rUva mUkavAthI. (2) upamAnavAcaka nAmanI pUrve iva mUkavAthI. tyAre tene avadhAraNa pUrvapada Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 karmadhAraya tatparuSa samAsa karmadhAraya samAsa kahevAya che. temAM upameyavAcaka nAmanuM mahattva vadhu gaNAya che. dA.ta. puruSa: vyA: pheva, puruSa: parva vyAkhra: = puruSavyAdhra: / (puruSa vAgha jevo che) (puruSa rUpI vAgha) (vi) supUrvapada karmadhAraya tapuruSa samAsa pUrvapadamAM "sAru artha batAvanAra , zabda hoya ane uttarapadamAM rUpAkhyAna pAmatuM koIpaNa nAma hoya to A samAsa thAya. vigrahavAkyamAM vizeSyanA liMga ane vacana pramANe zobhana, sAdhu su ke saMyaL zabdo vaparAya che. dA.ta. mana: dha = sudharmA sAro dharma. sAdhu vinam = suvavanam I sAruM vacana. suhu mASita" = subhASita{ sArI rIte bolAyeluM. samyak paritam = supavitam ! sArI rIte bhaNAyeluM. (vi) kupUrvapada karmadhAraya tapuruSa samAsa (1) pUrvapadamAM "kharAba" artha batAvanAra 6 zabda hoya ane uttarapadamAM rUpAkhyAna pAmatuM koIpaNa nAma hoya to A samAsa thAya. svarAdi nAma pUrve 3 nuM t thAya. vigrahavAkyamAM vizeSyanA liMga ane vacana pramANe tsita zabda vaparAya che. dA.ta. kutsitaH puruSa = puruSa: I kharAba puruSa. kutsita mA = mA kharAba rasto. rutsita bannam = tram ! kharAba anna. (2) uttarapadathI batAvAtA vastu ke prANIne ekadama halaku gaNIne utArI pADavA hoya tyAre ve nuM lim thAya che ane koI ThekANe thAya che. dA.ta. kutsitaH puruSa: = fpuruSa:, puru5: I halako puruSa. Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 31 aniyamita karmadhAraya tapuruSa samAso virInA | halako rAjA. viMsaravI ! halako mitra. aniyamita kupUrvapada karmadhAraya tapuruSa samAso (1) kutsita: ratha: = hdratha: / kharAba ratha. (2) tsita tRNam = jhum ! kharAba ghAsa. (3) rutsita nanam = gajjatam kharAba pANI. (4) tsita: patthA: = pathA, patham kharAba rasto. (5) Sat puruSa: = puruSa: | bAyalo. (6) pat 3UAm = PUTm, vomi, dhuLam jarA garama. (iii) madhyamapadalopI karmadhAraya tapuruSa samAsa pUrvapadamAM koI samAsa hoya ane uttarapadamAM koI nAma hoya to A samAsa thAya. tyAre pUrvapadanA samAsanA chellA padano lopa thAya. Ane zIvapArthavAddha karmadhAraya tapuruSa samAsa paNa kahevAya che. dA.ta. zA: priyaH yastha : = zApriyaH I (bahuvrIhi samAsa) zakkapriyazrI pArthiva = zApaIfthava: | jene zAka priya che te rAjA. chAyApradhAnazrA ta = chAyatiruH jenI chAyA pradhAna che te jhADa. vipakaDjha va tanna va = vijJAn ! viSathI mizra evuM anna. somAraNyazAlI vIsarazca = somavIra: 1 soma nAmano divasa. aniyamita karmadhAraya tapuruSa samAso A samAsomAM "dhUrabaMsa' samAsa pahelo hovAthI A samAsone mayUracaMddhi karmadhAraya tapuruSa samAsa paNa kahevAya che. (1) caMkazAsau mayUra = mayUracaMsa: ThagAro mora. (2) madhama: nA = rAnAdhama: | adhama rAjA. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aniyamita karmadhAraya tapuruSa samAso (3) viziSTaM tejaH = tejovizeSaH / viziSTa pr||2- te4. (4) viziSTaH atithiH = atithivizeSaH / viziSTa praa2n| matithi. (5) viziSTA satkriyA = satkriyAvizeSaH / viziSTa prA2no sat2. (6) anyaH rAjA = rAjAntaram / khAlI 20%80. (7) anyaH grAmaH = grAmAntaram / pATuM ma. (8) anyA zAlA = zAlAntaram / 4ii nizA. () anyat vanam = vanAntaram / bITuM vana. (11) apasada: nara: = narApasada: / nIya bhAsa.. (12.) vRndArakaH nRpaH = nRpavRndArakaH / zreTha 201. (13) kuJjara: tApasaH = tApasakuJjaraH / zreSTha tAsa. (14) nAgaH puruSaH = puruSanAgaH / zreSTha puruSa. (15) kRtakaH putraH = putrakRtakaH / kRtrima putra. (16) cit eva = cinmAtram / mAtra zAna. (17) nAsti kuto bhayam asya saH = akutobhayaH / OMne yAyathA bhaya na hoya (18) nAsti kiJcana asya saH = akiJcanaH / nI pAse na hoya te. (18) aznIta pibata ityevaM satataM yatrAbhidhIyate sA = aznItapibatA / 4mAM satata 'mAmI, pAmo' sema DevAya te. (20) ahaM ahaM iti yatrAbhidhIyate sA = ahamahamikA / 'du, ' sema DebhA kahevAya che. (21) ahaM pUrvaH ahaM pUrvaH iti yatrAbhidhIyate sA = ahampUrvikA / 'DaM paDeto, huM pahelo' ema jemAM kahevAya che. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hiMgu tapuruSa samAsa 233 (22) #aaN ziM chAnIti manyate : = krAnizI | kaI dizAmAM jAuM?" ema vicAre te. (4) hiMgu tapuruSa samAsa (1) pUrvapadamAM sivAyanuM saMkhyAvAcaka vizeSaNa hoya ane Akho samAsa samUha batAvato hoya to hiMgu tatparuSa samAsa thAya. te napusaMkaliMga ekavacanamAM thAya. vigrahavAkyamAM samAhAra zabda mukAya. dA.ta. pannInAM pAtrA samAhAra: = pazcapAtram | pAMca pAtrAno samUha. trayAnAM yuvanAnAM samahAra: = tribhuvanam traNa bhuvanano samUha. (2) uttarapadane anne na hoya to e no chuM thaI samAsa strIliMgamAM Ave. dA.ta. trayALAM novAnAM samAhAra: = trito traNa lokano samUha. apavAda - pAtra ane putrane uttarapadamAM hoya to no chuM na thAya. (3) uttarapadane atte mA hoya ke uttarapadamAM akSa, 3 hoya to anya mA, no vikalpa chuM thAya. dA.ta. pAnAM uddhAnAM samAhAra: = pannaravaaI, paravartam ! pAMca khATalAno samUha. pAnAM nAnAM samAhAra: = pI, pazaphI ! pAMca aMgono samUha. (4) anya dIrgha svara hasva thAya, -o no rU thAya ane bo-gI no 3 thAya. dA.ta. satAnAM pRthvInAM samAdA: = satapRthvA sAta pRthvIono samUha. dayoH voH samAhAra: = dinu be gAyono samUha. (pa) pUrvapada koI dizAvAcaka ke saMkhyAvAcaka nAma hoya ane Akho samAsa koI vizeSa nAma thatuM hoya to dvigu samAsa na thAya, paNa karmadhAraya samAsa ja thAya. dA.ta. sapta ra te RSaya = saptarSiya: I saptarSi tArA. Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 prAdi karmadhAraya tapuruSa samAsa pagra va te nanAza = paganA: | pAMca pAMDava. uttarazAsI dhruveza = 3ttaradhruva: uttadhruva. (5) prAdi tapuruSa samAsa pUrvapada koI upasarga hoya ane uttarapada koI nAma hoya to prAdi tapuruSa samAsa thAya. upasargomAM pahelo pra hovAthI Ane prAdi tapuruSa samAsa kahevAya che. dA.ta. prAta: bhAvArtha = prAvAI: I AgaLa vadhelA AcArya. A samAsanA be prakAra che - (i) prAdi karmadhAraya tapuruSa samAsa ane (ii) prAdi vibhakti tapuruSa samAsa. (i) prAdi karmadhAraya tapuruSa samAsa pUrvapada upasarga hoya ane uttarapada pahelI vibhaktivALuM nAma ke vizeSaNa hoya tyAre A samAsa thAya. (1) uttarapada koI nAma hoya to pUrvapada tarIke Avela upasargane ti, #Ata vagere bhUtakRdanto lagADI uttarapadanuM vizeSaNa banAvIne pahelI vibhaktimAM mUkIne vigraha karAya che. dA.ta. prata: vArtha = pravArtha: I AgaLa vadhelA AcArya. vimitra: seza: = viza: | judo deza. praznaI: vAta: = pravati: | joradAra pavana. (2) uttarapada vizeSaNa hoya to pUrvapadanA upasargane avyaya mAnIne vigraha vAkya bane che. dA.ta. prarvei vADuM: = pravarbsa: | khUba caMDa (garama). atitarIm za = atizaH | khUba pAtaLo. atizana dUra = tivUH | khUba dUra. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 prAdi vibhakti tapuruSa samAsa (i) prAdi vibhakti tapuruSa samAsa pUrvapadamAM koI upasarga hoya ane uttarapada pahelI sivAyanI (bIjI, trIjI vagere) vibhaktiovALuM nAma hoya to A samAsa thAya. vigrahavAkyamAM pUrvapadanA upasargane bhUtakRdanto lagADI banAveluM vizeSaNa AkhA samAsanA liMga ane vacana pramANe pahelI vibhaktimAM mukAya che. (1) pUrvapadamAM gati, dha, pra, 35 vagere upasargo hoya to uttarapadane vigrahavAkyamAM prAyaH bIjI vibhakti lAge. dA.ta. timati: = tAntaH mAnAm mALAne oLaMgI gayela. dharathA: = adhyArUDhI: tham | ratha para ArUDha thayela. prAdhva: = pratiH adhyAnam mArge gayela. tirotram = tAnta trim | rAtrIne oLaMgI gayela. upanya: = 35+Ata: anyam ! anyanI najIka. (2) pUrvapadamAM ava, sam, anu vagere upasargo hoya to uttarapadane vigrahavAkyamAM prAyaH trIjI vibhakti lAge. dA.ta. avani : = viSTa: phorniyA | koyala vaDe avAja karAyela. samartha: = satraddha: 3ArthenA arthathI yukta. urvArtham = anumati arthenA arthathI yukta. (3) pUrvapadamAM pari, 3tu, atnam vagere hoya to uttarapadane vigrahavAkyamAM prAyaH cothI vibhakti lAge. dA.ta. parvadhyayana = paritAnaH adhyayanaya | bhaNavA mATe thAkela. satsa: = 3ghuvata: samAyA saMgrAma mATe taiyAra. mataM mArve = matadumArikA kumArI mATe samartha. Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 keTalAka upayogI prAdi tapuruSa samAso (4) pUrva56mAM vi, nis, nir, ut, apa vagere 75so Doya to utta254ne vigrahavAkyamAM prAyaH pAMcamI vibhakti lAge. El.d. nirmaryAdaH = niSkrAntaH maryAdAyAH / mAha vinAno. unmArgaH = udgataH mArgAt / unmANa. vilakSaNaH = vigataH lakSaNAt / sakSa vinAno. nirlaGkaH = nirgataH laGkAyAH / saM.mAthI nANI gayela. apArthaH = apagataH arthAt / artha 2Dita. (5) pUrvapamA adhas, yathA bore Doya to utta254ne viAsusuvi prAya: chaThThI vibhakti lAge. 68.d. adhojAnuH = adha: jAnunaH / DhIyAnI nAye. yathArthaH = yogyaH arthasya / arthane yogya. (martha pramA). keTalAka upayogI prAdi tapuruSa samAso (1) prArambhaH ahnaH, prArabdhaM ahaH = prANaH / hisanI ||3aat, 13 thaye divasa. (2) rathena virahitaH = virathaH / 25 vinAno. (3) kUlaM anugataH = anukUlaH / anuga. (4) rUpaM anugataH = anurUpa: / yoya. (5) arthaM anugataH = anvarthaH / arthane anusAra. (6) pakSAt vibhinnaH = vipakSaH / vipakSa. (7) nirgataH vanAt = nirvanaH / vanamAthI nIjI yeta. (8) ISad raktaH = AraktaH / 55 sa (8) ISat pANDuH = ApANDuH / 774 sa36. (10) atyantaM tejasvI = atitejasvI / pUSa te4ANo. Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 239 gati tapuruSa samAsa (11) atyantaM mAnI = atimAnI / ma bhAnavANo. (12) atIva nipuNam = sunipuNam / 50 4 oziyA2. (13) nizcitaM zreyaH = niHzreyasam / nizyita ityA. () gati tatpuruSa samAsa pUrvapada upasarga ke avyaya ke vri pratyayAnta avyaya hoya ane uttarapada avyayI bhUtakRdanta hoya ke dhAtusAdhita zabda hoya to gati tapuruSa sabhAsa. thAya che. ..ta. urI kRtvA = urIkRtya / svArIne. urarI kRtvA = urarIkRtya / svArIne. pra + dattvA = pradAya / sApAne. alam kRtvA = alaGkRtya / zarIne. tiro bhUtvA = tirobhUya / adRzya thaIne. sat kRtvA = satkRtya / sA2 rIne. astam gatvA = astaGgatya / asta thaIne. sat kAraH = satkAraH / sat2. puraH kAraH = puraskAraH / mAgaNa 2j. astam ayaH = astamayaH / asta thaj. alam kRtiH = alaGkRtiH / sh9||2. azuci zuci kRtam = zucIkRtam / pavitra thu. apavitraM pavitraM bhUtam = pavitrIbhUtam / pavitra thayuM. apavitraM pavitraM karoti = pavitrIkaroti / pavitra 3 cha. Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 upapada tapuruSa samAsa (7) upapada tapuruSa samAsa pUrvapadamAM nAma, avyaya ke upasarga hoya ane uttarapadamAM dhAtusAdhita (kRdanta) nAma hoya to upapada tapuruSa samAsa thAya. te nAma ke vizeSaNa bane. vigrahavAkyamAM uttarapadamAM AvelA dhAtusAdhita nAmanA dhAtunuM kriyApadanuM rUpa vaparAya che. dA.ta. Jre titi = gRhastha: gharamAM rahe te - gRhastha. suna tagate = sunama: I sukhethI meLavAya te. uttarapadamAM Avela dhAtuomAM thatA pheraphAro - (1) keTalAka dhAtuomAM kaMI paNa pheraphAra thato nathI. dA.ta. natam munnati = samud aa vAdaLa. prImannati = prAmaLI. | gAmano mukhI. svayam mavati = svayamU: brahmA. (2) rU, 3, 28 antavALA dhAtuomAM tu umerAya che. dA.ta. vizvam nathati = vizvavat vizvane jItanAra. puSyam karoti = puSyavRt | puNya karanAra, dA.ta. pura: sati = pusa: AgaLa cAlanAra judIyA te = gudAya: I guphAmAM sUnAra. 35rtha roti = kartha: artha karanAra. (4) dhAtune anta mA, , che, go ke gau hoya to teno na thAya. dA.ta. dha Ati = dhanaH dhana ApanAra - kubera. manaM yati = HI: I maMtra gAnAra. keTalAka dhAtuomAM anya mA kAyama rahe che. Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 239 uttarapadamAM Avela dhAtuomAM thatA pheraphAro dA.ta. vasu dhati = vasudhA | dhana dhAraNa karanAra - pRthvI. vizva pati = viATI I vizvanuM rakSaNa karanAra. zakuM dhamati = zahRdhdhA zaMkha phUMkanAra. (5) prerakanA maya pahelAnA aMgane kyAreka , kyAreka mane ane kyAreka rUnuM lAge. dA.ta. kSan karoti = AR: I ghaDo banAvanAra - kuMbhAra. vizva vati = vizvavahiMda vizvane vahana karanAra. na TUti = navIEUR / agnine bALanAra. vaMza mUSayati = vaMzamUSaNa: I vaMzane zaNagAranAra. vadhu viti = madhupAyI 1 madha pInAra. uparoti = 35%ArI | upakAra karanAra. (6) keTalAka vyaMjanAnta dhAtuomAM ane ga umerAya che. dA.ta. pUnAm gati = pUnArdA pUjAne yogya. zirasi seti = ziroTuM mAthA para UganAra - vALa. (7) man no pAnuM, nas no jha, am no , ham no daM-kha-hanuM thAya. dA.ta. suvar magati = suhumAn ! sukhane bhajanAra - sukhI. gAyate = paddanam kAdavamAM utpanna thanAra - kamaLa. ra jIta = nA nahIM cAlanAra - parvata. zatram tti = zatruda:, zatrunaH I zatrune haNanAra. vRtram dakti = vRahanA vRtra(datyone haNanAra. (8) pUrvapada huM, tum ke dur hoya ane vigrahavAkyamAM uttarapadamAM karmaNirUpa vaparAyela hoya to svarAnta dhAtumAM guNa karIne 1 umerAya ane vyaMjanAnta dhAtumAM emane ema umerAya. Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keTalAka aniyamita upapada tapuruSa samAso dA.ta. suvena tIrghate = sutara: I sukhethI tarAya te. duHhena tagate = kurtA: duHkhethI meLavAya te. du:Ne nIyate = durNaya: duHkhethI jitAya te. keTalAka aniyamita upapada tapuruSa samAso (1) tAraM tapati = sanATatA: sUrya. (2) 3 vimarti = 3 meriDa ! ekalapeTo. (3) rAtrI rati = trigna: I rAkSasa, cora. (4) paraM tApathati = parantapa: zatrune tApa pamADanAra. (5) pavetaM mAtmAnaM mate = fustamaH | potAne paMDita mAnanAra. (6) nUtta Sati = TUSA / tophAnI nadI. (7) priyaM vati = priyaMvaddA | priya bolanArI. (8) ne sUrya pati = sUryaparAH rAjAnI rANIo. tapuruSa samAsanA uttarapadamAM thatA pheraphAro (1) sagi nuM saravuM ane rAnam nuM rAjha thAya. dA.ta. wAsya karavI = MAsarad: I kRSNano mitra. madAMthasau rAnA va = mahArAga: I moTo rAjA. avyaya, vibhAgadarzaka pUrva, mara, sAyan jevA zabdo ane sarva zabda pachI madana no maDha thAya che. te sivAyanA koIpaNa zabda pachI aham nuM thAya che. sAta zabda pachI madana nuM kahyuM ane marda banne thAya. A badhA samAso puliMgamAM thAya. puSya pachI maham Ave to samAsa napuMsakaliMgamAM thAya. dA.ta. atikrAnta maheka = atyaa ! pasAra thayela divasa. pUrvam brahna = pUrvAha 1 divasanI pUrva bhAga. (ra) Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 tapuruSa samAsanA uttarapadamAM thatA pheraphAro sAyam ahnaH = sAyAhnaH / hivasano sAno bhA. sarvaM aha: = sarvAhnaH / saMpUrNa divasa. saGkhyAtam ahaH = saGkhyAtAhaH, saGkhyAtAhnaH / saMdhyAto hisa. dvayoH ahnoH samAhAraH = vyahaH / hivasono samUha. puNyam ca tad ahazca = puNyAham / pavitra hivasa.. uttamam ca tad ahazca = uttamAhaH / uttama visa. (3) avyaya, vibhAga[5, saMdhyAvAya, sarva, saGkhyAta, puNya zo pachI rAtri nuM rAtra thAya. tyAre samAsa puMliMgama thAya. pUrva56mAM saMdhyAvAya zabda Ave to samAsa napuMsakaliMgamAM thAya. pUrvam rAtreH = pUrvarAtraH / 2rAtano pUrvamA. madhyam rAtreH = madhyarAtraH / tano madhyamA caramam rAtreH = caramarAtraH / |tno chesso mA. ardham rAtreH = ardharAtraH / rAtano 2575o bhaL. sarvA cAsau rAtrizca = sarvarAtraH / saMpU[ 2|t. saGkhyAtA cAsau rAtrizca = saGkhyAtarAtraH / saMdhyAtI rAta.. puNyA cAsau rAtrizca = puNyarAtraH / pavitra rAta. dvayoH rAtryoH samAhAraH = dvirAtram / the. rAtano samUha. (4) go nuM gava thAya che. 6.ta. uttamA cAsau gauzca = uttamagavaH / uttama ||y. (5) avyaya 3 saMjyAvAya vizeSa pachI aGguli nu aGgula thAya. El.ta. nirgatam aGgulibhyaH = niraGgulam / HinImAthI nalsI yeta. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 tapuruSa samAsanA uttarapadamAM thatA pheraphAro (6) saMkhyAvAcaka vizeSaNa ke ardha pachI vArI nuM ghara ke ghara thAya. dA.ta. dayo savA samAhAra: = divari, divAran be khArIono samUha. ardhA vAsI vArI va = ardhavAri, ardhavAram | aDadhI khArI. (7) pUrvapada ekavacana ke dvivacanamAM hoya ane uttarapadamAM chAyA zabda hoya to chIyA nuM vikalpa chIya thAya. pUrvapada bahuvacanamAM hoya ane uttarapadamAM chIyA zabda hoya to chIyA nuM nitya chIye thAya. chIye Adeza thAya tyAre samAsa napuMsakaliMgamAM thAya. dA.ta. vRkSa0 vRkSorvA chAyA = vRkSa chIyam, vRkSachIyA | eka ke be vRkSanI chAyA. vRkSAr chIyA = vRkSachIyam ghaNA vRkSonI chAyA. (8) koIpaNa samAsanA uttarapadamAM zra, puru, , dhum (gADAnI dhuMsarI sivAyanA arthamAM) zabdo hoya to temAM 1 umerAya. dA.ta. dha R = ardharva, ardharva. aDadhI cA. vize: pUH = viSNugupuram viSNunuM nagara. vimatA: mApa: smin tat = vimatApam (ra:) (bahuvrIhi) nirmaLa pANIvALuM sarovara. rAvI dhUH = rAvapurA ! rAjyanI dhurA. (9) koIpaNa samAsano uttarapada pathinuM hoya to teno patha thAya. dA.ta. zivastha sthA: = zivAtha: I mokSamArga. (10) pUrvapada / gati (uttama), um (kharAba) ke hoya to uparanA badhA pheraphAro thatA nathI. dA.ta. surInA | sAro rAjA. fsaravA halako mitra. Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 43 samAsanA pUrvapadamAM thatA pheraphAro saravA . mitra nahIM. sunzA sAro rasto. atipatthA: I uttama rasto. tirInA | uttama rAjA. keTalAka ThekANe pheraphAra thAya paNa che. dA.ta. na prasthA = mAtha|, maLyAH | mArga nahIM. tAntaH = tirAva: I gAyane oLaMgI gayela. (11) upara kahelA apavAdo sivAya uttarapadanuM liMga te AkhA samAsanuM liMga bane che. dA.ta. rajJi: mAtA = ranamAtA ! rAjAnI mAtA. ghanaH rUva thAma: = ghanazyAma: | vAdaLa jevo zyAma. dhoram 2 tat vanam 2 = poravanam bhayaMkara vana. apavAda - gatitapuruSa samAsa, prAdi vibhakti tapuruSa samAsa, prAptabApanna vagere zabdo pUrvapadamAM hoya tevA samAso vizeSyanA liMga pramANe liMga le che. dA.ta. svIkRta: dhaTa: | svIkArelo ghaDo. dharathA: nara: A ratha para ArUDha thayelA manuSyo. parvadhyayanA nArI | bhaNavA mATe thAkela nArI. prAptIvi: puruSa: I AjIvikA pAmela puruSa. samAsanA pUrvapadamAM thatA pheraphAro (1) samAsanA pUrvapadamAM -kArAtta nAma hoya to teno - lopAya. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 bahuvrIhi samAsa dA.ta. rAjJa: puruSa: = rAnapuruSa: I rAjAno puruSa. dA.ta. mahAza 30% = mahoyaH moTo udaya. (mokSa) jayAM moTo AnaMda che te. (mokSa) | (ii) bahuvrIhi samAsa (1) A samAsamAM sAmAnyathI be pado hoya che ane Akho samAsa anya padanuM vize paNa bane che. tethI A samAsa anyapadapradhAna che. vigrahavAkyamAM vizeSyanA liMga ane vacana pramANe ya sarvanAmanuM pahelI ane saMbodhana vibhaktio sivAyanI chae vibhaktionuM rUpa vaparAya che. thar nuM kayuM rUpa kayAM vAparavuM e samAsanA artha parathI nakkI thAya che. dA.ta. prAptam 3% yaM sa: = prAta: prAma: | pAmyuM che pANI jene te gAma. 8: ratha: ena sa: = kaTaratha: azva: | vahana karAyo che ratha jenA vaDe te ghoDo. 3pahRta: pazu: yauM sa: = 3pahRtapazu: rudraH | upahAra karAyuM che pazu jenA mATe te rudra. nitaH ri cazmata : = nitariTeza: | nIkaLI gayo che duzmana jemAMthI te deza. vihu dhanaM yastha : = vadudhana: nara: | ghaNuM che dhana jenI pAse te manuSya. uptaM bIjaM yasyAM sA = uptabIjA bhUmiH / vAvAyuM che bIja jemAM te bhUmi. (2) samAsa eka ja hoya paNa jo vizeSya badalAI jAI to vigrahavAkyamAM Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 245 samAnAdhikaraNa, vyadhikaraNa bahuvIhi samAso yad nI vibhakti paNa badalAI jAya. dA.ta. ratha: nara: - 8. ratha: yastha : / vahana karAyo che ratha jeno te manuSya. uptabIjA nArI - uptaM bIjaM yayA sA / vavAyuM che bIja jenA vaDe te nArI. (3) vizeSyanA liMga ane vacana pramANe bahuvrIhi samAsa liMga ane vacana che. dA.ta. 3khavIna: nara: I vavAyuM che bIja jenA vaDe te manuSya. 3navInA nArI , vavAyuM che bIja jenA vaDe te strI. 3khavInaM kSetram vavAyuM che bIja jyAM te khetara. (4) bahuvrIhi samAsanA ATha prakAra che - (1) samAnAdhikaraNa bahuvrIhi samAsa (2) vyadhikaraNa bahuvrIhi samAsa (3) upamAna bahuvrIhi samAsa (4) nan bahuvrIhi samAsa (5) prAdi bahuvrIhi samAsa (6) saha bahuvrIhi samAsa (7) saMkhyA bahuvrIhi samAsa (8) digU bahuvrIhi samAsa (1) samAnAdhikaraNa bahuvrIhi samAsa bahuvrIhi samAsanA banne pado samAna vibhakti (pahelI vibhakti)mAM hoya tyAre A samAsa thAya che. dA.ta. madInta vItyastha : = mahIvahu naH moTA che be hAtha jenA te naLa. baDhyaH nadyaH yasmin saH = bahunadIko dezaH / ghaNI che nadIo jemAM te deza. (2) vyadhikaraNa bahuvrIhi samAsa bahuvrIhi samAsanA banne padonI vibhaktio bhinna bhinna Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 upamAna, na, prAdi bahuvrIhi samAso hoya tyAre A samAsa thAya che. dA.ta. vandra pALa yastha : = vaLi : MH cakra che hAthamAM jenA te kRSNa . (3) upamAna bahuvrIhi samAsa bahuvrIhi samAsanuM pUrvapada upamAnadarzaka nAma hoya tyAre A samAsa thAya che. dA.ta. vandraya jAntiH rUva kAntiH yasya sa: = vandrAntiH | candranI kAMti jevI kAMti che jenI te. candrasya iva kAntiH yasya saH = candrakAntiH / candra jevI kAMti che jenI te. (4) nan bahuvrIhi samAsa bahuvrIhi samAsanuM pUrvapada ne ke mana hoya tyAre A samAsa thAya che. vigrahavAkyamAM pUrvapadanI badale nAti kriyApada ke vizeSya (uttarapada)nA liMga-vacana pramANe vidyamAna zabdanA rUpo vaparAya che. dA.ta. nAsti putra: yastha : = putra: . jeno putra nathI te. vidyamAna: putra: yasya sa: = putra: . jeno putra nathI te. (5) prAdi bahuvrIhi samAsa bahuvrIhi samAsanuM pUrvapada koI upasarga hoya tyAre A samAsa thAya che. vigrahavAkyamAM pUrvapada tarIke Avela upasargane ti, ti vagere bhUtakRdantano lagADI uttarapadanuM vizeSaNa banAvIne pahelI vibhaktimAM mUkAya che. dA.ta. nitaH paraH regyate = niSparigrahaH | nIkaLI gayo che parigraha jemanAmAMthI teo. DatA zvara thI sa: = 3%: I UMcI che Doka jenI te. Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 saha, saMkhyA bahuvrIhi samAso (6) saha bahuvrIhi samAsa bahuvrIhi samAsanuM pUrvapada sa ke saha hoya tyAre A samAsa thAya che. vigrahavAkyamAM sada, sahita vagere "sAthe arthavALA zabdo vaparAya che. dA.ta. putre saMruM vartate yaH sa = saputra: tevattaH putra sahita devadatta. puLa sada vartata yaH sa = saraputra: tevadratta: putra sahita devadatta. sItayA sahita = satItaH | sItA sahita. (7) saMkhyA bahuvati samAsa bahuvrIhi samAsanuM pUrvapada upasarga, mAtra, madha, TUra ke saMkhyAvAcaka nAma hoya ane uttarapada saMkhyAvAcaka nAma hoya tyAre A samAsa thAya che. A samAsa bahuvacanamAM ja thAya che. uttarapadane atte svarano ane upAjya svara sahita anya vyaMjanano lopa thAya ane umerAya che. dA.ta. TrazanAM samIpe santi ye te = 3paza: I dasanI AsapAsa. dau vA trayo vA = ditrA: I be ke traNa. de vA vI iva = ditrA iaa be ke traNa . diH bAvRttA: za = dizA: be vAra dasa = vIsa. pagra vA vA = pazcaSA: ! pAMca ke che. vaMzata: madUra: = mitravaMza: I trIsanI AsapAsa. vatvariMzata: dha = dhavatvariAH cAlIsathI vadhAre. (2) uttarapada vizati hoya to ti no lopa thAya. dA.ta. vizaH kAsagnA: = mAsannavaNA | vIsanI najIka. (3) 35, nagna, yu vi ke tri pachI vatur Ave to umerAya. Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 dinuM bahuvrIhi samAsa dA.ta. vatu samIpe santi le te = rUpavatu: I cAranI AsapAsa. trayo vA vatvAro vI = trivaturA: I traNa ke cAra. (8) digu bahuvrIhi samAsa bahuvrIhi samAsanA pUrvapada-uttarapada tarIke be mukhya dizAonA nAmo hoya ane samAsa vaDe e be dizAonI vacce nI dizA batAvavAnI hoya tyAre A samAsa thAya che. dA.ta. kSisthA: pUrvAzca ziH antarItam = kSaNapUrva | dakSiNa ane pUrvanI vaccenI dizA, agnikhUNo. bahuvati samAsa mATenA keTalAka niyamo (1) (i) karmadhAraya ke bahuvrIhi samAsanA pUrvapada tarIke strIliMga vizeSaNa hoya to samAsamAM teno mULa zabda mukAya, strIliMga zabda nahIM. dA.ta. rUpavatI mAryA = rUpadddhAryA ! rUpALI patnI. rUpavatI bhAryA yasya saH = rUpavadbhAryaH / rUpALI che patnI jenI te. (ii) bahuvrIhi samAsanA pUrvapada tarIke rIvAjane lIdhe upayogamAM AveluM strIliMga nAma, strIliMganuM saMkhyApUraka vizeSaNa ke koI jAti batAvanAro strIliMga zabda hoya to samAsamAM te strIliMga zabda ja mukAya mULa zabda nahIM. dA.ta. drattA mAryA vacce saH = drattAdhArya datta gotravALI che patnI jenI te. pazcamI mAryA vastha : = zcimImArtha: pAMcamI che patnI jenI te. drA mAryA vacce sa: = zUdAmA zUdra jAtinI che patnI jenI te. karmadhArayamAM to strIliMga zabdano mULazabda ja mukAya - dA.ta. drattA vAsI mAryA va = drattamA datta gotravALI patnI. Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 bahuvrIhi samAsa mATenA keTalAka niyamo paJcamI cAsau bhAryA ca = paJcamabhAryA / 5iyamA patnI. zUdrA cAsau bhAryA ca = zUdrabhAryA / zUdrAtinI patnI. (2) bahuvrIhi samAsanuM eka pada vizeSaNa ke karmaNi bhUtakRdanta hoya to e pUrva56 tarI 4 bhuya. guDapriyaH vagaire 32415 sabhAso a55|635 ..ta. mahAntau bAhU yasya saH = mahAbAhuH / moTA che nA te. kSINAni karmANi yasya saH = kSINakarmA / nAza pAbhyA cha bhI tthen| te. (i) jAyA na jAni thAya. 6.d. umA jAyA yasya saH = umAjAniH / ubhA cha patnI nI te. (ii) dhanus nu dhanvan thAya. (iii) go nuM gu thAya. ..ta. citrAH gAvaH yasya saH = citraguH / viyitra cha yo nI te. (iv) nAbhi nuM nAbha thAya. ..ta. padmaM nAbhau yasya saH = padmanAbhaH / bhaNaje nAmimAMnI te. (v) akSi meM akSa thAya. 6.ta. jalaje iva akSiNI yasya saH = jalajAkSaH / kamaLa jevI che AMkho jenI te. (iv) sakthi nu saktha thAya. (vii) ut, pUti, su bhane surabhi 5chI gandha nuM gandhi thAya. Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 bahuvrIhi samAsa mATenA keTalAka niyamo dA.ta. zobhana: bdhi: yastha tat = subdhi puSpam | sArI che gaMdha jenI te phUla. (vii) upamAna bahuvrIhinA uttarapadamAM gabdha nuM bdhi thAya. dA.ta. madhunaH bdhi: rUva madhaH yasya saH = madhudhiH | madhanI gaMdha jevI gaMdha che jenI te. (ix) pUrvapada eka ja zabda hoya to uttarapadamAM dharma nuM dharmanuM thAya. dA.ta. samAnaH dharma thastha : = samAnadhA samAna che dharma jeno te. (4) upasarga pachI nAsikkAnuM nA thAya. dA.ta. unnatA nAsa thastha : = unna: I UMcuM che nAka jenuM te. (i) di ane tri pachI mUrdhana nuM pUrNa thAya. dA.ta. da mUrdhAnI vacce sa: = dimUrdha be che mAthA jenA te. trayo kUdhano yastha : = trimUrdhA traNa che mAthA jenA te. (i) tu tu, tu ane A pachI prajJA nuM pram ane medhA nuM dham thAya. utna pachI paNa medhA nuM medham thAya. dA.ta. jemanA prajJA vazya : = sunA: I sArI che prajA jenI te. e ja rIte sujhanA: I duSTa prajAvALo. apranI: I prajA vinAno. sudhA: I sArI buddhivALo. turvedhAH | duSTa buddhivALo. amedhA: I buddhi vinAno. atpadhA: | alpa buddhivALo. (ii) bahuvrIhi samAsa 'lAkaDuM arthavALA zabdanuM vizeSaNa hoya ane uttarapada mati hoya to pati nuM navuMtta thAya. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 1 bahuvrIhi samAsa mATenA keTalAka niyamo dA.ta. paOM kurtA pramANe ya tat = zAstram tAra | pAMca AMgaLa pramANavALuM lAkaDuM. paJca aGgulayaH yasya saH = paJcAGgaliH hastaH / pAMca AMgaLIovALo hAtha. ahIM samAsa lAkaDAnuM vizeSaNa na hovAthI praphuti nuM kutta na thayuM. (xiv) ane saMkhyAvAcaka vizeSaNa pachI pAdri nuM pAtra thAya, strIliMgamAM pI paNa thAya. dA.ta. zamana pAva yasya sa: = supAt sArA che paga jenA te. to pavI yAH sA = dipavI, dipAl be che paga jenA te (strI). (W) zaktinuM vikalpa zakta thAya. dA.ta. nApti zakti: yastha : = mazata:, zakti: | jenI pAse zakti nathI te. (xvi) hRti nuM vikalpa hata thAya. dA.ta. nAsti hRttiH yastha : = mahatta:, mahattiH | jenI pAse haLa nathI te. (xvii) dhan nuM udhanuM thAya. dA.ta. USna va 3dhati yuW : = dhobI : | kuMDa jevA che AMcaLa jenA te gAya. (xviii) , sada, ke an sivAyanA koIpaNa zabda pachI , pAtra, 38ra, stana, jha, moNa, muluM, nAsikA, navuM, , gR, za vagere zabdo Ave ane Akho samAsa strIliMganuM vizeSaNa hoya to anya na no mA ke DuM thAya. dA.ta. momatAni na thAH sA = srotA, kromanA komaLa che aMgo jenA te. kRzaM udaraM yasyAH sA = kRzodarA, kRzodarI / Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 bahuvati samAsa mATenA keTalAka niyamo pAtaLuM che peTa jenuM te. vendra rUva muvuM yasyA: sa = vendrakuvA, vandramuvI | candra jevuM che mukha jenuM te. (xix) prANInI AMkhanA arthamAM vaparAto li zabda uttarapadamAM hoya ane samAsa strIliMganuM vizeSaNa hoya to kSanuM pakSI thAya. dA.ta. komanne kSaLI vasyA: sA = komannAkSI | komaLa che AMkha jenI te. (xx) = (samAna arthavALo), B ane vIra pachI pati zabda hoya ane samAsa strIliMganuM vizeSaNa hoya to pati nuM patnI thAya. dA.ta. samAna: pati: yasyA: sA = sapatnI ! samAna che pati jeno te. (xxi) uttarapada nakArAnta strIliMga nAma hoya ane samAsa puliMga ke napuMsakaliMganuM vizeSaNa hoya to mA no ga thAya che. lAge tyAre nA no vikalpa thAya che. dA.ta. sItA mAryA yasya : = sItAma, sItAmA, sItAmAryA sItA che patnI jenI te. (4) bahuvrIhi samAsane atte lagADavAnA niyamo (i) uttarapada tarIke 2-kArAnta zabdo hoya to samAsane atte avazya che lAge. dA.ta. phaeNzvara: vartA vacce tat = zcararTum nati | - Izvara che kartA jeno te jagata. (ii) uttarapada tarIke huM-kArAnta ane 3-kArAnta strIliMga zabdo hoya ke jemanA , jhano svarAdi pratyayo pUrve , thAya to samAsane atte avazya ja lAge. dA.ta. vacca: na: smina : = vahunI pheza: I ghaNI che nadIo jemAM te deza. Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahuvati samAsa mATenA keTalAka niyamo 253 sada vadhyA vartata tha: sa: = avadhUjha: nara: | vahu sahitano manuSya. dA.ta. sada striyA vartata yaH sa = strI nara: | strI sahitano manuSya. (iv) samAsa strIliMganuM vizeSaNa hoya ane uttarapadamAM rUna attavALuM nAma hoya to samAsane atte avazya >> lAge, tyAre rUna no - lopAya. dA.ta. vaDhavo AiTuno yasyAM sa = vahafu(r) narI | ghaNA che daMDavALA jemAM te nagarI. () uttarapada tarIke 3ra, dha, pusa, pathar, nau ane nakSmI zabdo ekavacanamAM hoya to samAsane atte avazya 3 lAge. dA.ta. gUDham 3: yastha saH = bRhora: | vahana karAyela che chAtI jenI te. pa: jumAn smina : = purU: I eka che puruSa jemAM te. nAti nauH smina : = nau: . jemAM nAvaDI nathI te. (vi) mana pachI martha Ave to te lAge. dA.ta. nAti arthe smin tat = anarthakam vava: | jemAM artha nathI te vacana. (vi) uparanA trIjA niyamAnusAra banelA samAso temaja saha bahuvrIhi, saMkhyA bahuvrIhi ane di bahuvrIhi sivAyanA dareka bahuvrIhi samAsane anne vikalpa * lAge. zrI, maiM vagere antavALA sahabahuvrIhimAM paNa vikalpa * lAge. dA.ta. nAsti zrI: yastha : = zrI, zrI nara: jenI zobhA nathI te manuSya. nIkaLI gayo che artha jemAMthI te vacana. bahu dhanaM yasmin saH = bahudhanaH, bahudhanakaH dezaH / Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avyayIbhAva samAsa ghaNuM che dhana jemAM te deza. zriyA saha vartata yaH sa = lazrI, zrI nara: | zobhA sahitano manuSya. (5) pUrvapada hetvarthakRdanta hoya ane uttarapada kAma (icchAvAcaka) zabda hoya to bahuvrIhi samAsa thAya. tyAre anusvAra lopAya. dA.ta. tuM #Ama: yasya sa: = Atma : I javAnI che icchA jene te. keTalAka aniyamita bahuvrIhi samAso (1) zomAM prAta: yasya : = supratiH ! jenI savAra sArI che te. (2) zomAM 4 thI : = : I jenI AvatIkAla sArI che te. (3) zomAM vivA kahyuM : = suviH jeno divasa sAro che te. (4) kaDe vAta thI : = jherAtaH | jenA kaMThamAM kALa che te - zaMkara. | (iv) avyayabhAva samAsa (1) pUrvapada upasarga ke avyaya hoya ane uttarapada nAma hoya tyAre avyayIbhAva samAsa thAya che. Akho samAsa napuMsakaliMga pahelI vibhakti ekavacana jevo thaI avyaya tarIke vaparAya che. dA.ta. rine drine = pratinim dararoja. (2) samAsane atte hoya ane trIjI, pAMcamI ke sAtamI vibhaktinA arthano samAsa thato hoya to samAsa vikalpa trIjI, pAMcamI ke sAtamI vibhakti ekavacananuM rUpa le. dA.ta. prAmAtu vahi = himAta, vahipam gAmathI bahAra. upakumbhaM upakumbhena vA kRtam / kuMbhanI bAjumAM je che tenAthI karAyuM. upakumbhaM upakumbhe vA nidhehi| Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avyayabhAva samAsa 255 kuMbhanI bAjumAM je che tenI upara mUka. (3) anya dIrgha svara hRsva thAya. dA.ta. pAyA: samIpam =35m gaMgAnI najIka. dhatri strIne viSe. 35vadhu vahunI pAse. (4) anya 7 lopAya, paNa uttarapada napuMsikaliMga hoya tyAre vikalpa na lopAya. dA.ta. mAtmani ti = adhyAtman ! AtmAmAM. : samIpam = 35mam, 35rma | cAmaDAnI najIka. (5) uttarapada tarIke AvelA sara, mana, rivuM, phil vageremAM 1 umerAya che. dA.ta. 35zaram I zarada RtunI najIka. sumana sam I sAruM mana. prativam ! dareka devalokamAM 3pazin ! dizAnI najIka. (6) uttarapada tarIke Avela navI ane uri nuM vikalpa na ane ura thAya. dA.ta. 35nam, 3panaH ! nadInI najIka. 52, prati, sam ane kanu pachI kSa nuM prakSa thAya. pa2 pachI mIkSa Ave tyAre pa2 nuM param thAya. dA.ta. : param = parokSan ! AMkhathI dUra. gaLoH samIpam = pratyakSa, kanvekSam | AMkhanI najIka. (8) keTalAka avyayIbhAva samAso(i) sAtamI vibhaktinA arthamAM - Atmani = adhyAtmin ! AtmAmAM. (i) samIpa arthamAM - nayA: samIpam = 35rma I gaMgAnI pAse. (iii) pAchaLa arthamAM - viH pazcAt = manuviSNu . viSNunI pAchaLa. () Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 avyayIbhAva samAsa (iv) nahIM oLaMgavAnA arthamAM - zaktim tibdha yathAzakti ! zakti pramANe. (v) dareka arthamAM - rine dri = pratiddhinam dararoja (vi) yogyatA arthamAM - pacce yo yam = anupam rUpane yogya. (vi) kAMThe arthamAM - am anvAyatam = anupama I gaMgAne kAMThe kAMThe. (vi) saMpUrNa arthamAM - tRNamapi paritya = satRNam | ghAsa paNa choDyA vinA. (ix) maryAdA, abhividhi arthamAM - nata mA = mAnastadhA samudra sudhI, samudrathI mAMDIne. yAvat nIvane tAvat = yAjJIvam, nIvanaparyantam | jIvana sudhI. () tarapha arthamAM - nam pa = ani | agni tarapha. nim prati = pratyenA agni tarapha. (xi) bahAra arthamAM - prAmA vadi = himam | gAmanI bahAra. (ii) aMdara arthamAM - prAmaNa uta: = akhtamam | gAmanI aMdara. (i) pramANe arthamAM - vIvIna viza: = covavAn ! jagyA ane samaya pramANe. (iv) abhAva arthamAM - makSikApAm pAva: = nirmafkSam mAkhI vinAnuM. (W) anukrama arthamAM - ceSTI anukrameLa = anuceSTam vaDilanA kramathI. (xvi) samRddhi arthamAM - madrANAM samRddhi: = sumadram | madra dezanI samRddhi. (xvii) kharAba sthitinA arthamAM -- vikatA 28ddhi: = gRddhi: | yavanAnAM vRddhi = duryavanam yavanonI paDatI. (xvii) samApti arthamAM - dinaca atyayaH = tidinam | ThaMDInI samApti. (xix) atizaya arthamAM - tizayena yauvanam = matiyauvanam | ghaNI yuvAnI. Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avyayIbhAva samAsa 257 (xx) akALa arthamAM - nidrA saprati ne yutha = pratinidram hAla nidrA levAno samaya nathI. (xxi) alpa arthamAM - zAsya jozaH = sAva prati | thoDI zAkabhAjI. (xxii) samAna arthamAM - sAdhoH sa = sasAdhu sAdhunI samAna. (xxiii) eka sAthenA arthamAM - tenena yupin = satsaMvanam I lakhavA sAthe. (xxiv)kinArenA arthamAM - akAyA: pAra = pAm I gaMgAne kinAre. (xy) madhya arthamAM vAyAH maLe = madhyeAm I gaMgAnI madhyamAM. (9) badhA avyayIbhAva samAsonA vigrahavAkyamAM "yathA thAt tathA' umeravAno rivAja che. dA.ta. viSpo: pazcAt kathA thAt tathA = manuviug viSNunI pAchaLa. (10) keTalAka bahuvrIhi samAsone napuMsakaliMga pahelI vibhakti ekavacananuM rUpa ApI kriyAvizeSaNa avyaya tarIke vaparAya che. te avyayIbhAvasamAsa nathI kahevAtA. (kriyAnuM vizeSaNa bane te kriyAvizeSaNa.) dA.ta. sara pena yathA sthAt tathA = sampan ! kaMpana sahita. nirgatA dayA yasmAt karmaNaH yathA syAt tathA = nirdayam / dayA rahita. (11) pakaDI zakAya evI eka ja prakAranI vastuo batAvanArA be zabdo sAtamI vibhaktimAM AvyA hoya athavA zastra batAvanArA be zabdo trIjI vibhaktimAM AvyA hoya ane 'A pramANe sAmasAme yuddha thayuM' evo artha batAvavo hoya to te be mULa zabdono avyayIbhAva samAsa thAya che. tyAre pUrvapadano anya svara dIrgha thAya, uttarapadanA anya svarano lopa karI rU umerAya. uttarapadane anne 3 hoya to teno guNa karI rU umerAya. dA.ta. zeSa vezapu 2 pRhItvI rUTuM yuddha pravRttim = zAzi sAmasAme vALa kheMcIne yuddha thayuM. Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 aluka samAsa daNDaizca daNDaizca prahRtya idaM yuddhaM pravRttam = dnnddaadnnddi| sAmasAme dAMDAothI mArIne yuddha thayuM. bAhubhizca bAhubhizca prahRtya idaM yuddhaM pravRttam = bAhubAhavi / sAmasAme hAthathI mArIne yuddha thayuM. muSTibhizca muSTibhizca prahRtya idaM yuddhaM pravRttam = muSTAmuSTi / sAmasAme mukriothI mArIne yuddha thayuM. banne zabdo bhinna bhinna hoya to A samAsa na thAya. dA.ta. vaiSNamuni na thAya. prakIrNa samAso upara kahelA cAra samAso uparAMta paNa keTalAka samAsanA prayogo Ave che. te nIce pramANe che - (1) aluku samAsa (2) nitya samAsa (3) pRSodarAdi samAsa (4) susu samAsa. (1) alupha samAsa padonI vibhaktiono lopa thayA vinA ja je samAsa thAya te alupha samAsa che. dA.ta. (i) dvitIyA vibhakti alupha samAsa(1) pAraM ti: = pAtaH | pAra pAmela. (ii) tRtIyA vibhakti alupha samAsa (2) monasA ta = sonasakRtam prabhAvathI karela. (3) sahasI nRtam = sahasakRtam | acAnaka karela. (4) nanuSA dha = 1nuSAdha: janmathI aMdha. (5) AtmanA praznama: = mAtmApagnama: | pote ane bIjA cAra. Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nitya samAsa 259 (i) caturthI vibhakti alupha samAsa - (1) parasne pam = parasvaipam bIjA mATenuM pada, (2) mAtmane pam = mAtmapam | potAnI mATenuM pada. (iv) paMcamI vibhakti alupha samAsa(1) TUrAn mAta: = dUradA tiH dUrathI Avela. (2) vet muvata: = vamukta: cakramAMthI chUTela. () SaSThI vibhakti aluka samAsa(1) levAnAm priya = sevAnApriyaH | mUrkha. (2) viH pati = drivatiH | sUrya. (3) vAvaH patiH = vAsthatiH suraguru. (4) tivaH tAsa: = vivodrA: divasano dAsa. (5) pazyato : = pazyatodarA dekhatA corI karanAra - sonI. (i) saptamI vibhakti aluka samAsa (2) jede na = nirdI / gharamAM bolanAra. (3) pAtre suta: = pajheza: khAvAmAM hoMziyAra. (4) phaLe nA: = LaMgapa: I cADI khAnAra. (5) dha sthira: = yudhiSThira | yuddhamAM sthira, yudhiSThira. (6) 9 varati = va: | AkAzamAM cAlanAra, pakSI, vidyAdhara. (7) safsa nAte = sarasijham | kamaLa. (2) nitya samAsa je samAsano vigraha na thAya te nityasamAsa che. jo vigraha karIe to samAsano artha badalAI jAya. Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26O pRSodarAdi samAsa, supsa, samAsa dA.ta. dva8: I nIca. urvam mArUDha: | Avo vigraha karIe to teno artha "khATalA jAya. (3) pRSodarAdi samAsa koIpaNa samAsamAM nipAtathI koI jAtano pheraphAra thayo hoya to te pRSodarAdi samAsa kahevAya che. A samAsomAM pahelo samAsa 'pRSodara' hovAthI emane pRSodarAdi samAso kahevAya che. dA.ta. (1) pRSata: karam yaca tat = pRSotaram | pavana. ahIM nipAtathI tu no lopa thayo. (2) manasa: SiM: = manISiNa: 1 vidvAn. (3) vArIcham vAha: = vistAra / vAdaLa. (4) nIvanasya mUta: = gaumUtaH | vAdaLa. (5) fifzatam mArAmati = fpazAva: I rAkSasa. (6) ravAnAm zayanam = zmazAnam I mazAna. (7) mIMm ti = mayU: ' mora. (4) supsa, samAsa (kevala samAsa) upara batAvelA koI paNa samAsamAM jeno samAveza na thAya tevA samAsane supsa, samAsa kahevAya che. Ane kevala samAsa paNa kahevAya che. AmAM pUrvapada kriyAvizeSaNa, avyaya ke avyavIbhAva samAsa hoya ane uttarapada vizeSaNa hoya. dA.ta. pUrvanuM pUta: = bhUtapUrva pahelA thayeluM. ne pUrvam dRSTa: = aSTapUrva | pahelA nahIM joyeluM. adya vA 4: va = azva: | Aje ke kAle. Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taddhita prakaraNa 26 1 taddhita prakaraNa nAmane pratyaya lAgavAthI banatuM nAma te taddhita. taddhitanA ghaNA pratyayo che. je mahattvanA che te ahIM batAvyA che. taddhitanA pratyaya lAgatA Adya svaranI vRddhi thAya ane anya svarano lopa thAya. kyAreka AdyasvaranI vRddhi ane anya svarano lopa na thAya. (1) "tenAthI raMgAyelu e arthamAM nAmane 3 pratyaya lAge. dA.ta. kriyA raktam = hAdri vastram | haLadarathI raMgAyela vastra. (2) "temano samudAya e arthamAM nAmane 5, ga, tA pratyayo lAge. dA.ta. fmakSAnAM samUdaka = zaikSam bhikSAono samUha. rajJA samUda = rajhim | rAjAono samUha. prAmA samUda = prAmatA | gAmono samUha. banAnAM samUdaH = gAtA lokono samUha. (3) devatA' arthamAM nAmane 3 pratyaya lAge. dA.ta. viSNu tevatA gaNya = vaiSNavaH jenA devatA viSNu che te - vaiSNava. (4) "tenA vaDe karAyuM" arthamAM nAmane ma pratyaya lAge. dA.ta. kSamaH kRtam = mAlinaM madhu madhamAkhIoe kareluM madha. (5) nIcenA arthomAM nAmane rU pratyaya lAge. (i) tenAthI saMskRta. dA.ta. TUbA saMskRtam = dha monam | dahiMthI saMskAra karAyela bhAta. (ii) tenAthI taravuM. dA.ta. nAvA tarati = navA nAvaDIthI taranAra. (ii) tenAthI javuM. dA.ta. ptinA varati = rAti hAthI upara (iv) te AcaravuM. dA.ta. dharman nIvarati = dhama dharma AcaranAra. (V) AjIvikA. dA.ta. vetanena nIti = vaitani: pagArathI jIvanAra, Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 2 taddhita prakaraNa (vi) haNavuM. dA.ta. kSii ta = pafkSa | pakSIne haNanAra. (vi) zastra. dA.ta. si: praphaLama0 = siva: I jenuM zastra talavAra che te. (ix) kALanI maryAdA. dA.ta. ma mahAni yaMtra sa = aNahika satsava: | ATha divasano utsava. () mAna. dA.ta. droLa: mAnam ca = TroLi: jenuM pramANa eka droNa che te. (6) "jANavuM, bhaNavuM arthamAM nAmane ma, rU pratyayo lAge. dA.ta. muhUrta vRtti adhIta vA = maudUrtaH muhUrtane jANanAra ke bhaNanAra. cArya vera adhIte vI = taiyAyi: nyAyane jANanAra ke bhaNanAra. (7) svArtha (nAmanA potAnA artha)mAM nAmane 3, rU pratyaya lAge. dA.ta. prajJa va = prajJa: I buddhimAnuM. vinaya va = vaithila | vinaya. (8) "tenuM A arthamAM nAmane ya, pratyayo lAge. dA.ta. tava rUdram = svatIyam | tAruM. drazarathastha mayam = DhAzaratha: rAma: | dazarathanA putra rAma. (9) "tenAthI kahevAyeluM' arthamAM nAmane , ma pratyayo lAge. dA.ta. paninA proktam = paLanIyaM vyAkaran pANinie kahela vyAkaraNa. madravihu prota:= mAdravIdava: granthaH | bhadrabAhusvAmIe kahelA graMtha. (10) pramANa, mUlya, lAbha, deya vagere arthamAM saMkhyAvAcI nAmane pratyaya lAge. dA.ta. zataM slovAni pramAAmasya = zatavaM stotram | Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taddhita prakaraNa 263 so zloka pramANavALuM stotra. tasya nAma: patra = zatakam jemAM sono lAbha hoya te. zAM tenuM matra = zatam aa jemAM so ApavAnA hoya te. (11) "mukhya arthamAM nAmane te pratyaya lAge. dA.ta. tevattaH mukya: satra = tevatta: +jemAM devadatta mukhya che te saMgha. (12) "hetu arthamAM nAmane 3 pratyaya lAge. dA.ta. zIta hetu: = zIta: : I ThaMDIthI Avela tAva. (13) niMdA, alpa, laghu, anukaMpA vagere arthamAM nAmane pratyaya lAge. dA.ta. duSTa: %: = zvajha: / kharAba ghoDo. na: vInaH = vIna: | nAno bALa. manuSya: vatsa: = vatsa: / dayApAtra vAcharaDuM. (14) sahita, sAdhu (sAru), yogya arthamAM nAmane ya pratyaya lAge. dA.ta. nyAyAdrita: = cAdhyaH | nyAya sahita. paftha sAdhu = pAtheya: . rastAmAM sAruM-bhAthuM. iDamati = ca: / daMDane yogya. yogya arthamAM nAmane rU pratyaya paNa lAge. dA.ta. viSe mati = vaiSi: I viSane yogya. (15) "apatya' (saMtAna) arthamAM na pratyaya lAge. dA.ta. 35 : 3patyam = aupavaH | upagujinI najIkamAM gAyo che te)nuM saMtAna. (16) "apatya' arthamAM mU-kArAnta nAmane rU pratyaya lAge. dA.ta. TUMkSI patyam = kSa: I dakSanuM saMtAna. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 taddhita prakaraNa (17) "apatya' arthamAM mAM-kArAnta, rU-kArAnta, ruM-kArAnta, ka-kArAnta nAmone ya pratyaya lAge. dA.ta. vAyA napatyam = vAyaH | vAmAdevIno putra nAme apatyam = nAmeyaH | nAbhirAjAno putra. suparyA: apatyam = saupaLaMga: suparNino putra. mahatvA: mapatyam = vAgdatteya: I kamaMDalUno putra. (18) "vikAra' arthamAM nAmane ma ane maya pratyayo lAge. dA.ta. karamanaH vizaR: = kAzmana paththarano vikAra. marmanaH vira: = marmamaya: I rAkhano vikAra. (19) "bhava, jAta' arthamAM sAmAnyathI nAmone ane nakSatravAcI nAmone na pratyaya lAge. dA.ta. puSya bhava: = pauSaH | puSyamAM thayela. mathurAyAM bhava: = mAthu: I mathurAmAM thayela. (20) "bhava, jAta' arthamAM kALavAcI zabdone ane anya zabdone rU pratyaya lAge. dA.ta. adhyAtmana bhava: = AdhyAtmiH | adhyAtmamAM thayela. - varSe bhava: = vArSi: I varSe thayela. (21) keTalAka kALavAcI zabdone 'bhava, jAta' arthamAM tane pratyaya lAge. dA.ta. viram mava: = viraktanA lAMbA kALa pUrve thayela. madya bhava: = adyatana / Aje thayela. (22) va attavALA zabdone bhava, jAta arthamAM ya pratyaya lAge. dA.ta. va mava: = vacaH | kavargamAM thayela. (23) zarIranA aMgavAcaka zabdone 'bhava, jAta' arthamAM ya pratyaya lAge, Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 265 taddhita prakaraNa dA.ta. jhe : = ca: I kaMThamAM thayela. (24) tyAMthI Avela' (vighA/yoni saMbaMdhamAM) arthamAM nAmane ma pratyaya lAge. kyAMka ma no A lopAya. dA.ta. pitarAtam = paitRm RNam I pitA taraphathI AveluM RNa. (25) "vaya' arthamAM nAmane ma pratyaya lAge. dA.ta. ro varSo vaya: madhya = divaSe vAtaH be varSanI uMmarano bALaka (26) pramANa' arthamAM nAmane mAtra pratyaya lAge. dA.ta. revA pramANama0 = revAtram jenuM pramANa rekhA che te. (27) prasiddha arthamAM nAmane ra vA pratyaya lAge. dA.ta. vidyA vitta = vidyAzuM:, vidyAvaU: 1 vidyAthI prasiddha. (28) saMjAta' arthamAM nAmane rUta pratyaya lAge. dA.ta. tArA mAtAni ca = tAratam nama: I tArAvALuM AkAza. (29) "samAna prakArano arthamAM nAmane jAtIya pratyaya lAge. dA.ta. paTunA samAnaH = paTutrAtaH | hoMziyAra jevo. (30) saMkhyAvAcaka nAmane "prakAra' arthamAM dhA ane vidha pratyayo lAge. dA.ta. aNadhA, 3STravidhaH | ATha prakArano. (31) sarvanAmane 'prakAra" arthamAM thA ane vidha pratyayo lAge. dA.ta. sarve prANa = sarvathA, sarvavidha: / (32) vakhA' (vAraMvAra) ane 'gati' (ghaNuM) arthamAM nAmane san pratyaya lAge. dA.ta. vahuza: I ghaNI vAra. #oTIza: I karoDo vAra. (33) "pracura, pradhAna arthamAM nAmane maya pratyaya lAge. Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 tati prakaraNa dA.ta. zALa: pura: pradhAna: vI smina = mithe monanam | jemAM zAka ghaNuM ke mukhya che te bhojana. (34) "niMdA arthamAM nAmane pAza pratyaya lAge. dA.ta. ninda: chIndra: = chIndrasapAza: I niMdA karavA yogya evo chaMda bhaNanAra. (35) "kaMIka nyUnatA' arthamAM nAmane 5, vezya, teNIya pratyayo lAge. dA.ta. rUSad samApta: paTuH = paTutpa: 1 kaMIka nyUna hoMziyAra. rUSad masamApta: mAvArtha = sAvAryazIyaH kaMIka nyUna AcArya. {Sad samApta: vidvAna = videzyaH I kaMIka nyUna vidvAnuM. (36) "prazaMsA arthamAM kriyApadane " pratyaya lAge. dA.ta. su! pati = patirupam | sArI rIte rAMdhe che. (37) "svAmitva' arthamAM nAmane 5, 6, rU, rU, gAtu pratyaya lAge. dA.ta. nI gati 3ii = jhaTa: | jaTAvALo. madhu ta smin = madhuH | madhavALo - madhura. mAyA min = mAyika | mAyAvALo vartA isati aSA = : pIchAvALo. rayA ati rasya = cAlu: | dayAvALo. lAlu pratyaya kayAreka anya arthamAM paNa Ave. dA.ta. zIta na sahate = zItAlu: I ThaMDI sahana nahIM karanAra. (38) "sAtamI vibhaktinA arthamAM nAmane 2 pratyaya lAge. dA.ta. smana = satra | ahIM. sarvamina = sarvatra | badhe. (39) "sAtamI vibhaktinA arthamAM kALa arthamAM nAmane TrA pratyaya lAge. Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taddhita prakaraNa 26 7. dA.ta. smina kAnta = | | kyAre. (40) "pAMcamI vibhakti'nA arthamAM nAmane ta{ pratyaya lAge. dA.ta. revat = tevataH aa deva thakI. (41) "kriyAsaMbaMdhI samAnatA ke sadazatA batAvavAnA" arthamAM nAmane vat pratyaya lAge. dA.ta. caitra va = vaitravat | caitranI jema. (42) "saMpUrNa parivartana thavuM ke "ekameka thavuM arthamAM nAmane sAt pratyaya lAge. dA.ta. vRndra zatru niH saM5dyate = nisAt bhavati | badhuM zastra agni thAya che. sarve guNa gAtmasAt bhavati | badhA guNo AtmA sAthe ekameka thAya che. (43) "mAtra, phakta arthamAM nAmane mAtra pratyaya lAge. dA.ta. puruSa pava = puruSamAtraH A phakta puruSa. (44) "bhAva" arthamAM a-kArAnta nAmane ya lAge. 3 lAgatA nAmanA pahelA svaranI vRddhi thAya. -pratyayAtta nAma napuMsakaliMga che. tenA rUpo vana nI jema thAya. dA.ta. vaturasya bhAva: = vAturyam | caturAI. (45) "bhAva" arthamAM nAmane tva, tA pratyayo lAge. tva-pratyayAnta nAma napuMsakaliMga che. tenA rUpo vana nI jema thAya. tA-pratyayAnta nAma strIliMga che. tenA rUpo mAtA nI jema thAya. dA.ta. pUrvaca bhAva: = mUrvatvam mUrNapaNuM. sarI bhAva: = saratnatA | saraLatA. Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 nAmadhAtu nAmadhAtu nAmane pratyaya lAgavAthI banato dhAtu te nAmadhAtu. tulya AcaraNa arthamAM nAmane ya pratyaya lAgI nAmadhAtu bane che. tene AtmapadanA pratyayo lAge che. tyAre nAmane aMte mano mA, mA ane rU. no , 3noka, Rno rI, go no avu, gau no gAvuM thAya che ane jUno lopa thAya che. dA.ta. nina rUva mAvati = fjhanAte te jina jevuM AcaraNa kare che. zAnA rUva mAvati = zAstrIya te zALA jevuM AcaraNa kare che. vistAmaLivi rAvarati = vintAmaNIyate / te ciMtAmaNI jevuM AcaraNa kare che. dhanuriva nIvarati = dhanyate . te gAya jevuM AcaraNa kare che. pitA rUva sAvarati = fpatrIyate : te pitA jevuM AcaraNa kare che. : rUva bAvati = Hvyate te gAya jevuM AcaraNa kare che. nauH rUva sAvarata = nAte te nAvaDI jevuM AcaraNa kare che. yuvA gruva sAvarati = yuvAyate te yuvAna jevuM AcaraNa kare che. (2) "icchavuM, "jevuM mAnavuM arthamAM nAmane ya pratyaya lAgI nAmadhAtu bane che. tene parasmapadanA pratyayo lAge che. tyAre nAmane aMte upara niyama (1) mAM kahyA mujaba pheraphAra thAya che, paNa no thAya che. dA.ta. mUrti nimiva mate = mUrti ninIyati te mUrtine jina jevI mAne che. vRdaM zAstrAva mate = pRdaM zAstrIyati te gharane zALA jevuM mAne che. vittAmaNimiva cite = +vaM vitAmaNIyati te kAMcane cintAmaNi jevo mAne che. Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmadhAtu 269 vidhuM pitaravi mate = vadhuM pitrIyatA te bhAIne pitA jevA mAne che. micchati = vyati aa te gAyane icche che. nAmiti = nAvyati. te nAvaDIne icche che. yuvAmita = yuvati aa te yuvAnane icche che. (3) "tulya AcaraNa arthamAM kyAreka ya pratyaya lAgyA vinA nAma ja nAmadhAtu bane che. tene parasmapadanA pratyayo lAge che. tyAre nAmanA aMtya svarano guNa thAya ane zabda pachI dhAtunA upAMtya svarano guNa thAya. -kArAnta ane bAM-kArAnta sivAyanA nAmone parasmapadanA pratyayo pUrve lAge. dA.ta. narnAmiva mAvati = nannati te pANI jevuM AcaraNa kare che. zAtA rUva mAvati = zAstrAti aa te zALA jevuM AcaraNa kare che. muniriva navarati = munayati te muni jevuM AcaraNa kare che. dhanuriva sAvarati = dhanavRti ! te gAya jevuM AcaraNa kare che. pitA rUva mAvati = pitarati ! te pitA jevuM AcaraNa kare che. pAdi rUva mAvati = pApati ! te pApano dveSa karanArA jevuM AcaraNa kare che. ja: rUva sAvarati = sAvati aa te gAya jevuM AcaraNa kare che. nauH rUva mAvati = nAvati . te nAvaDI jevuM AcaraNa kare che. yuvA rUva mAvati = yuvati te yuvAna jevuM AcaraNa kare che. (4) nAmane koI paNa dhAtunA arthamAM ya pratyaya lAgI nAmadhAtu bane che. tene parasmapadanA pratyaya lAge che. dA.ta. puvaeN vinati = pukhati te puSpane cUMTe che. Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 nAmadhAtu pukhe niprati = puSpati ! te puSpane suMdhe che. puSpa vAti = puSpati ! te puSpa Ape che. pui fchatti = puSyati | te puSpane chede che. puSpa prajAti = puNayati te puSpane gUMthe che. nyAsavatpratipannasya nAsti nAzo mahAtmasu / mahApuruSoe svIkArelI vAtano thApaNanI jema nAza thato nathI. + na jAtu vandyate prAptakevalo'pi hydiikssitH|| kevaLajJAna thayA pachI paNa jyAM sudhI dIkSA na le tyAM sudhI temane vaMdana karAtuM nathI. + drine nyatAno ra di rIyaoN . roja ApavA chatAM kalpavRkSanuM kaMI ghaTatuM nathI. + ratha: sara pa diniuhtnI sAthe vinA ghoDA sahitanA ratho paNa sArathI vinA nakAmA che. + kesarI kenacid dattaM kimaznAti kadAcit ? yAJcAmekAntabhaktAnAM svAminaH khaNDayanti na / ekAnta bhakti karanArAonI yAcanAno mAliko bhaMga karatAM nathI. parArthI mahatAM dipravRtti: | mahApuruSonI pravRttio paropakAra mATe hoya che. + parabrahI manI, strathA pauttiI kathA ! paramAtmasvarUpamAM lIna manuSyane pudgalasaMbaMdhI vAta nirasa lAge che. + samazInaM mano yasya sa madhyastha mahAmuni ! jenuM mana samasvabhAvI che te mahAmunivara kharekhara madhyastha che. Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaDansa 271 | vaDanta ane yalubatta yanta (1). dasamA gaNa sivAyanA nava gaNanA vyaMjanAdi ekasvarI dhAtuone ane kaTu aza, dhAtuone vAraMvAra" ane "ghaNuM' evA arthamAM huM pratyaya lAgI AtmapadanA pratyayo lAge. (ahIM mAtra ya pratyaya ja lAge. hu e anubaMdha che, e dhAtune lAgato nathI paNa eTaluM sUcave che ke lAgyA pachI AtmAnapadanA pratyayo lagADavA.) dA.ta. pram) va gete te vAraMvAra ke ghaNuM bhame che. - mayadyate | te vAraMvAra ke ghaNuM bhaTake che. (2) dhAtune karmaNi prayoganA badhA niyamo lAge. dA.ta. TrA - DhIyA nI - nIyA eN - martha | pR > pUrva I prA, bbA dhAtuonA mA no rUM thAya. dA.ta. prI - prIya | Maa SmIya T (4) dhAtune anne hrasva traTa no rI thAya. dA.ta. 9 - $ya saMprasAraNa thAya. zAs nuM zam thAya. thIm nuM pI thAya. dA.ta. prarjI --> pRcchI I zAs ziSya | vI pIya / (6) upAjya rU, 3 22, nR vALA rR-kArAnta, nU-kArAnta dhAtuono svara dIrgha thAya. trIjA gaNanA dviruktinA niyamo pramANe dvirukti thAya. svarAdi dhAtumAM svara pachInA vyaMjananI svarasahita dvirukti thAya. dviruktimAM rU3 no guNa thAya ane no nA thAya. dA.ta. pRzaM gamITsa vI mavati = vomUyate . te ghaNuM ke vAraMvAra thAya che. pRzaM bITsa vA pati = pApajyate | te ghaNuM ke vAraMvAra rAMdhe che. (7) Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 yaDanta bhRzaM abhIkSNaM vA aTati = aT + ya + te = aTya + te = aTaTya + te = aTATyate / te. ghaj paarNv|2 (maTa ch.| bhRzaM abhIkSNaM vA iyati = R+ ya + te = ara + ya + te = arya + te = ararya + te = arAryate / te ghaj vAraMvAra ya che. bhRzaM abhIkSNaM vA vicati = vyac + ya + te = vic + ya + te = vivic + ya + te = vevicyate / te 4 vAraMvAra ge che. (8) am, an antavA pAtumImA bhane jap, jabh, daha, daz, bhaJja, paz dhAtuomAM dviruktimAM e pachI zuM lAge che. tyAre e no mA na thAya. 8.ta. yam + ya + te = yaMyamyate / te ghaj vAraMvA2 mA rAje cha. jan + ya + te = jaJjanyate / te 4g : vAraMvAra 4nbhe che. jap + ya + te = jaJjapyate / te 593 22 5. 43 cha. (c) car, phala, pAtumomA dvistimA a pachI n lAge. tyAre a no A na thAya. tyAre paatun| anI u thAya. car pAtuma te u hI thAya. .ta. car + ya + te = caJcUryate / te ghaj pAraMvAra yAye . phal + ya + te = pamphulyate / te ghaj vAraMvAra 3 // mApe che. (10) vaJca, saMs, dhvaMs, bhaMs, kas, pat, pad, skand pAtumomA dviti pachI nI sAge. tyAre anI A na thAya. ..ta. vaJc + ya + te = vanIvacyate / te ghaj paarNv|2 4ge che. ___ pat + ya + te = panIpatyate / te 4 vAraMvAra 5 che. (11) upAjya 8, sU vALA dhAtuomAM dvirukti pachI rI lAge. tyAre no A na thAya. upAntya R, la bhUgadhAtunI hoya athavA saMprasArathI thayela hoya. upAjya nR vALA dhAtuomAM dvirukti pachI nI paNa lAge. 68.ta. graha + ya + te = gRh + ya + te = jarIgRhyate / te 5 vAraMvAra grahaNa kare che. Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaDanta 273 vRt + ca + = varIdhRtyate I te ghaNuM ke vAraMvAra varte che. vastRt + ya + 7 = varIvannutha, vastIvasRthA te ghaNo ke vAraMvAra samartha thAya che. (12) vana, sana, nan dhAtuonuM vikalpa anukrame ravA, nA, nA thAya. A Adezo na thAya tyAre dviruktimAM no nA na thAya. dA.ta. vana + + te = vIte, vIrAyate te ghaNuM ke vAraMvAra khode che. san + 4 + te = sansanyate, sAsAyate te ghaNI ke vAraMvAra sevAbhakti kare che. nan + + ta = cata, nAgAyate te ghaNuM ke vAraMvAra janme che. (13) yanta dhAtuonA rUpo cothA gaNanA Atmane pada pramANe thAya che. gaNakAryarahita kALomAM, karmaNinA 10 kALanA rUpomAM ane kRdantamAM vyaMjanAnta dhAtuo pachI e lopAya ane svarAnta dhAtuo pachI ya no ma lopAya. yanta dhAtuo seTa che. dA.ta. par - papate vartamAnakALa. te ghaNuM ke vAraMvAra rAMdhe che. kapAsthiti ! hyastana bhUtakALa. teNe ghaNuM ke vAraMvAra rAMdhyuM. pApagyatAm | AjJArtha. te ghaNuM ke vAraMvAra rAMdhe. pApagyetA vidhyartha. teNe ghaNuM ke vAraMvAra rAMdhavuM joIe. pApavitA | Rstana bhaviSyakALa. te ghaNuM ke vAraMvAra rAMdhaze. pApaviSyate | sAmAnya bhaviSyakALa. Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 yatta te ghaNuM ke vAraMvAra rAMdhaze. pavigata | kriyAtipatyartha. teNe ghaNuM ke vAraMvAra rAMdhyuM hota. pApavipaSTa AzIrvAdArtha. te ghaNuM ke vAraMvAra rAMdhe. pApavIgna | parokSa bhUtakALa. teNe ghaNuM ke vAraMvAra rAMdhyuM hatuM. pApaviSTa | adyatana bhUtakALa. teNe ghaNuM ke vAraMvAra rAMdhyuM. pavitvA ( saMbaMdhaka bhUtakRdanta. ghaNuM ke vAraMvAra rAMdhIne. (14) pR (9mo gaNa, parasmapada), jIma (1lo gaNa, Atmapada), r (1lo gaNa, Atmapada) dhAtuone yana lAge. dA.ta. pRzaM gRti ! te khUba bole che. pRzaM zobhate te khUba zobhe che. pRzaM rote te khUba game che. (15) javuM' arthavALA dhAtuone vAMkI rIte cAlavuM arthamAM paNa ya pratyaya lAge che. dA.ta. kuTid Tchati = { + + te = nate . te vAMkI rIte jAya che. (16) (dako gaNa, parasmapada), tum (6ThTho gaNa, ubhayapada), sat varu, navuM, nama, za, vat (1lo gaNa, parasmapada) A dhAtuone "kharAba rIte arthamAM paNa pratyaya lAge che. Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yalabatta 275 dA.ta. nindrita kathA cAt tathA nutpati = sonuSyate te kharAba rIte lUTe (4) yalubA (1) yanta aMgamAMthI ya pratyAyano lopa thavAthI yaklabatta thAya che. tene parasmapadanA pratyayo lAge che. tenA rUpo trIjA gaNanA paramaipada pramANe thAya. yanta mujaba dvirukti vagere thAya. dA.ta. pram - prIti . te vAraMvAra ke ghaNuM bhame che. (2) upanya 28 vALA dhAtuomAM dvirukti pachI Tu ri ane rI lAge. dA.ta. vRta - vavRtIti, varivRtIti, varIvRtIti | te vAraMvAra ke ghaNuM varte che. (3) umAnya 7 vALA dhAtuomAM dvirukti pachI , ti ane tI lAge. dA.ta. vastR{ vapati, vanivastRpati, vattIsRpIti | gaNakAryaviziSTa kALamAM vyaMjanAdi vikAraka pratyayo pUrve vikalpa chuM lAge. DuM lAge tyAre anya svarano guNa thAya ane upAjya hrasva svarano guNa na thAya. DuM na lAge tyAre anya svarano ane upAjya hRsva svarano guNa thAya. dA.ta. vopavIti . te vAraMvAra ke ghaNo thAya che. vo vadhIti. te vAraMvAra ke ghaNo bodha pAme che. vopari huM vAraMvAra ke ghaNo thAuM chuM. voSmi huM vAraMvAra ke ghaNo bodha pAmuM chuM. (5) avikAraka pratyayo pUrve anya dIrgha OM no , kam thAya ane mA no chuM thAya. dA.ta. tR + vat = tIr + vam = titIrva: pa + vas = pI + va = fpIvaH | Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 yalubA (6) avikAraka pratyayo pUrve 2, 3, dro, dha, be no mAM lopAya. dA.ta. TrA + vat = TrAvA + vas = : / (7) yaklabattanA 10 kALanA rUpo - mU - vopati, vopavIti vartamAnakALa. te vAraMvAra ke ghaNo thAya che. Avo mota, navomavat hyastana bhUtakALa. te vAraMvAra ke ghaNo thayo. vomota, vomavItu ! AjJArtha. te vAraMvAra ke ghaNo thAya. vImUyAt ! vidhyartha. teNe vAraMvAra ke ghaNuM thavuM joIe. vopavitA | zvastana bhaviSyakALa. te vAraMvAra ke ghaNo thaze. vomaviSyati | sAmAnya bhaviSyakALa. te vAraMvAra ke ghaNo thaze. evo viSya | kriyAtipatyartha. te vAraMvAra ke ghaNo thayo hota. vomUyA | AzIrvAdArtha. te vAraMvAra ke ghaNo thAya. vomavAra / parokSa bhUtakALa. te vAraMvAra ke ghaNo thayo hato. bhavomAvI | adyatana bhUtakALa. te vAraMvAra ke ghaNo thayo. saMskRta niyamAvalI saMpUrNa A saMpUrNa pustakamAM jinAjJAviruddha kaMI paNa nirUpaNa thayuM hoya to tenuM trividha trividha micchAmi dukkaDa dauM chuM. Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukatanI kamANI karanA ne puNyazALI padArthaprakAza bhAga-19nA prakAzanano saMpUrNa lai , parama pUjya pravartinIzrI vasaMtaprabhAzrIjI mahArAjanI preraNAthI hema-prabhA-divya ArAdhanA bhavana, bhagavAnanagarano Tekaro, pAlaDI, amadAvAda taraphathI ' jJAnanidhimAMthI levAyela che. | ame temanI bhUri bhUri anumodanA karIe chIe.. MULTY GRAPHICS / (022) 23873227 23884222