________________ 2 2 3 વિભક્તિ તપુરુષ સમાસ યૂપાય દ્વાર = યૂપતા / ખીલા માટેનું લાકડું. (3) ચોથી વિભક્તિવાળા નામોનો અર્થ (માટે) શબ્દની સાથે આ સમાસ થાય છે. ત્યારે સમાસ વિશેષણ બને. તેને વિશેષ્ય પ્રમાણે લિંગ અને વચન લાગે. તેના વિગ્રહમાં વિશેષ્યના લિંગ અને વચન પ્રમાણે અર્થ ની બદલે દ્રમ્ નું રૂપ મુકાય છે. દા.ત. દિનીય ભયમ્ = દિનાર્થ (રૂક્ષુ:) I બ્રાહ્મણ માટેની શેરડી. ગાય રૂચ = દિનાથ (ક્ષિT) | બ્રાહ્મણ માટેની દક્ષિણા. દિનાય રૂદ્રમ્ = દિનાર્થમ્ (નત્તમ) બ્રાહ્મણ માટેનું પાણી. | (iv) પંચમી વિભક્તિ તપુરુષ સમાસ (1) પાંચમી વિભક્તિવાળા નામનો ભય, પ્રીતિ, પ્રીત, મી વગેરે ભયવાચક શબ્દો, મતિ, પોઢ, મિત્ર, મુક્ત, પતિત, અત્રિત વગેરે શબ્દો અને તેવા અર્થવાળા શબ્દોની સાથે આ સમાસ થાય છે. દા.ત. વરાત્ મયમ્ = વીરમયમ્ | ચોરથી ભય. સુરવત્ ગતિ: = સુવાપેત: I સુખથી દૂર થયેલ. સ્વત્ પતિતઃ = સ્વપતિતઃ | સ્વર્ગથી પડેલ. સ્થાવત્ પ્રષ્ટ: = સ્થાનભ્રષ્ટ: I સ્થાનથી ભ્રષ્ટ થયેલ. | (V) ષષ્ઠી વિભક્તિ તપુરુષ સમાસ (1) છઠ્ઠી વિભક્તિવાળા નામનો અન્ય નામની સાથે આ સમાસ થાય છે. દા.ત. રીજ્ઞ: પુરુષ: = રીંગપુરુષ: ! રાજાનો પુરુષ. મૌનની વેત્તા = મૌનનન / ભોજનનો સમય. અપવાદ - તૂ અને મ પ્રત્યયાન્ત ધાતુસાધિત શબ્દોની સાથે આ સમાસ ન થાય. દા.ત. ઘટસ્થ કર્તા | ઘડાને બનાવનારો. ૩પ સ્ત્રષ્ટી | પાણીને સર્જનાર. મોદ્રની પર્વ | ભાતને રાંધનાર.
