________________ 38 કર્મણિ પ્રયોગ અને ભાવે પ્રયોગ (12) કર્મણિ પ્રયોગમાં રવન, ગન, તન્ ધાતુઓના 7 નો વિકલ્પ લોપ થાય, લોપ થાય ત્યારે ધાતુઓનો અનુક્રમે રવા, ના, તા આદેશ થાય. દા.ત. રઉન + ય + તે = વીતે, વચેતે ! તે ખોદાય છે. નન + 1 + તે = ગાયતે, જન્માય છે. તન + ય + તે = તાતે, તન્યા તે વિસ્તારાય છે. (13) ક્રિયાપદને “કોણ' પૂછવાથી કર્તા આવે. ક્રિયાપદને “કોને અને “શું' પૂછવાથી કર્મ આવે. અથવા આ ત્રણે પ્રશ્નો એક જ વ્યક્તિને લાગુ પડતા હોય તો તે કર્તા છે. કર્મ બે પ્રકારના છે - મુખ્યકર્મ અને ગૌણકર્મ. (i) મુખ્યકર્મ - ક્રિયાપદને “શું' પૂછવાથી આવે તે મુખ્યકર્મ છે. અથવા જેની માટે ક્રિયા કરાય તે મુખ્યકર્મ છે. (i) ગૌણકર્મ - ક્રિયાપદને “કોને પૂછવાથી આવે તે ગૌણકર્મ છે. અથવા જે મુખ્યકર્મમાં કારણ કે સહાયક હોય તે ગૌણકર્મ છે. દા.ત. પિતા પુત્ર કથા થતિ પિતા પુત્રને કથા કહે છે. મુખ્યકર્મ-કથા, ગૌણકર્મ-પુત્ર. કર્તરિ પ્રયોગમાં મુખ્યકર્મ અને ગૌણકર્મ બન્નેને બીજી વિભક્તિ લાગે. (14) કર્મણિ પ્રયોગમાં ટુ મિક્ષ થાવું, પ, 6, 8, ધુ, પ્રચ્છે, વિ, નિ, , શાસ્, નિ, , મળ્યું, જલ્ - આ દ્વિકર્મક (બે કર્મવાળા) ધાતુઓના ગૌણકર્મને પહેલી વિભક્તિ લાગે અને મુખ્યકર્મને બીજી વિભક્તિ લાગે. દા.ત. કર્તરિ-પિતા પુત્ર કથા કથતિ | પિતા પુત્રને કથા કહે છે. મુખ્યકર્મ - કથા, ગૌણકર્મ - પુત્ર. કર્મણિ-પત્ર પુત્ર: કથા કથ્થતે પિતા વડે પુત્રને કથા કહેવાય છે. (15) કર્મણિ પ્રયોગમાં ની, વહુ, હું 6 - આ દ્વિકર્મક ધાતુઓના મુખ્યકર્મને પહેલી વિભક્તિ લાગે અને ગૌણકર્મને બીજી વિભક્તિ લાગે.
