Book Title: Jain Dharm Darshan Part 03
Author(s): Nirmala Jain
Publisher: Adinath Jain Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004052/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma darzana (bhAga - 3) prakAzakaH AdinAtha jaina TrasTa, cUlai, cennaI For Personal & Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma darzana ( bhAga - 3 ) mArgadarzaka 0:0 saMkalanakartA : DaoN. sAgaramalajI jaina prANI mitra zrI kumArapAlabhAI vI. zAha DaoN. nirmalA jaina * prakAzaka AdinAtha jaina TrasTa cUlai, cennaI Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma darzana bhAga -3 prathama saMskaraNa : agasta 2011 pratiyA~ : 3000 prakAzaka evaM parIkSA phaoNrma prApti sthala AdinAtha jaina TrasTa 21, vI.vI. koIla sTrITa, cUlai, cennaI- 600 112. phona : 044-2669 1616, 2532 2223 mudraka navakAra priMTarsa 9, Triveliyana besina sTrITa sAhUkArapeTa, cennaI - 600079. phona : 25292233 REARRRRRRRsterest.eeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee... aawajattendrary.orgtone Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA hamArI bAta AdinAtha sevA saMsthAna kA saMkSipta vivaraNa anumodana ke hastAkSara prAkkathana prakAzakIya 1 jaina itihAsa - zrI AdinAtha bhagavAna kA jIvana caritra dasa kalpa dasa acchere jaina tattva mImAMsA - saMvara tattva jaina AcAra mImAMsA - AhAra zuddhi zrAvaka ke caudaha niyama jaina karma mImAMsA - mohanIya karma AyuSya karma sUtrArtha * maMdiramArgI paraMparA ke anusAra- jayau sAmia (kharataragaccha) * jaga ciMtAmaNi (tapAgaccha) * jaM kiMci sUtra * namutthuNaM (zakrastava) sUtra * jAvaMti ceiAiM * jAvaMta kevi sAhU * parameSThi namaskAra * uvasaggaharaM sUtra * jayavIyarAya sUtra * arihaMta ceiyANaM sUtra * sthAnakavAsI paraMparA ke anusAra- namutthuNaM, icchAmi NaM bhaMte, icchAmi ThAmI, Agama tivihe, darzana samyaktva, cattAri maMgalama mahApuruSa kI jIvana kathAeM * kalikAla sarvajJa zrI hemacandrAcArya * sAdhvI zrI lakSmaNA * zrI bharata aura bAhubalI * satI zrI subhadrA 7 epenDIksa- jaina resipI saMdarbha sUcI, parikSA niyama 107 119 138 Peace............etteseesaneeeeeee. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamArI bAta di. 5.7.1979 ke maMgala divasa para cUlai jinAlaya meM bhagavAna AdinAtha ke pratiSThA mahotsava ke prasaMga para sva. zrI amaracaMdajI kocara dvArA sthApita zrI AdinAtha jaina maMDala apanI sAmAjika gatividhiyoM ko AdinAtha jaina TrasTa ke nAma se pichale 31 varSoM se prabhu mahAvIra ke batAye mArga para niraMtara prabhu bhakti, jIvadayA, anukaMpA, mAnavasevA, sAdharmika bhakti Adi jinazAsana ke sevA kAryoM ko karatA A rahA hai| TrasTa ke kAryoM ko sucAru evaM sthAyI rupa dene ke lie san 2001 meM cUlai mena bAjAra meM (posTa oNphisa ke pAsa) meM 2800 varga phuTa kI bhUmi para bane trimaMjilA bhavana 'AdinAtha jaina sevA kendra' kI sthApanA kI gii| bhavana ke parisara meM prema va karuNA ke pratIka bhagavAna mahAvIra svAmI kI darzanIya mUrti kI sthApanA karane ke sAtha karIba 7 lAkha logoM kI vibhinna sevAe~ kI jisameM karIba 1 lAkha logoM ko zAkAhArI banAne kA apUrva lAbha prApta huA hai| AdinAtha jaina sevA kendra meM sthAIrupase ho rahe niHzulka sevA kAryoM kI eka jhalaka: * 10 vikalAMga ziviroM kA Ayojana karane ke pazcAta aba sthAyI rupa se vikalAMga kRtrima liMba sahAyatA kendra kI sthApanA jisameM pratidina Ane vAle vikalAMgoM ko ni:zulka kRtrima paira, kRtrima hAtha kailiparas, klaceja, vhIla caira, TrAI - sAIkila Adi dene kI vyvsthaa| * AMkhoM se lAcAra logoM kI aMdherI duniyA ko phira se jagamagAne ke lie eka sthAyI phrI AI klinika kI vyavasthA jisameM niHzulka AMkhoM kA cekaupa, AMkhoM kA oNparezana, naitradAna, cazmoM kA vitaraNa aadi| * karIbana 100 sAdharmika parivAroM ko pratimAha ni:zulka anAja vitaraNa evaM jaruratamaMda bhAIyoM ke ucita vyavasAya kI vyvsthaa| * bahanoM ke lie sthAyI rupa se ni:zulka silAI evaM kasIdA TreniMga ___ klAsasa evaM bAda meM unake ucita vyavasAya kI vyvsthaa| * Ama janatA kI svAsthya surakSA hetu eka phrI janarala klinika jisameM hara roja 50 se jyAdA marIjoM kA nizulka cekaapa, davAI vitrnn| * pratidina karIba 200 asahAya garIba logoM ko nizulka yA mAtra 3 rupayoM meM zuddha sAtvika bhojana / kI vyvsthaa| * dimAgI rupa se asthira duHkhiyoM ke lie pratidina ni:zulka bhojn| * ni:zulka ekyUpaMkcara,ekyUprezara, phisiyotherapI evaM necyurotherepI klinika * jaruratamaMda vidyArthiyoM ko ni:zulka skUla phIsa, pustakeM evaM pozAka vitrnn| * roja yogA evaM dhyAna shikssaa| * jainolaoNjI meM bI.e. evaM ema.e. korsa / * ApAtakAnIna avasara meM 6 ghaMToM ke aMdara rAhata sAmagrI pahuMcAne kI adbhuta vyvsthaa| * spokana IMgaliza klAsa / diterscla u se only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdinAtha jinazAsana sevA saMsthAna meM hone vAlI sambhavita yojanAoM kA saMkSipta vivaraNa hAla hI meM hamAre TrasTa ne cUlai ke mAlU bhavana ke pAsa 8000 varga phuTa kA vizAla bhukhaMDa kharIdakara AdinAtha jinazAsana sevA saMsthAna' ke nAma se nimna zAsana sevA ke kArya karane kA dRDha saMkalpa karatA hai| * vizAla jJAnazAlA * jaina dharma ke ucca hitakArI siddhAMtoM ke pracAra prasAra ke lie AvAsIya pAThazAlA... * jisameM zraddhAvAna mumukSu, adhyApaka, vidhikAraka, maMdira sevaka (pujArI), saMgItakAra, paryuSaNa ArAdhaka ityAdi taiyAra kie jaaeNge| * niraMtara 24 ghaMTe pipAsu sAdharmikoM kI jJAna sudhA zAMta karane upalabdha hoMge samarpita paMDivarya va aneka gahana va gaMbhIra pustakoM se bharA pustakAlaya / * bAlaka - bAlikAoM va yuvAnoM ko prerita va puraskArita kara dharma mArga meM joDane kA hArdika pryaas| *jainolaoNjI meM bI. e., ema.e. va pI. eca. DI. kA praavdhaan| * sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMta vaiyAvacca * jinazAsana ko samarpita sAdhu-sAdhvI bhagavaMta evaM zrAvakoM ke vRddha avasthA yA bimArI meM jIvana paryaMta unake sevA bhakti kA lAbha liyA jaaegaa| * sAdhu-sAdhvI bhagavaMta ke upayoga nirdoSa upakaraNa bhaMDAra kI vyavasthA / * jJAna-dhyAna meM sahayoga / * oNparezana Adi baDI bimArI meM vaiyAvacca / * varSItapa pAraNA va AyaMbila khAtA * vizva ko Azcarya cakita karade aise mahAna tapa ke tapasvIyasoM ke tapa meM sahayogI banane saiMkaDoM tapasviyoM ke zAtA hetu sAmUhika varSItapa (biyAsaNA), 500 AyaMbila tapa vyavasthA va AyaMbila khAtA prAraMbha ho cukA hai| * dharmazAlA * cikitsA, zikSA, sArvajanika kArya evaM vyApAra Adi hetu dUra- sudUra dezoM se padhArane vAle bhAIyoM ke lie uttama asthAI pravAsa va bhojana vyavasthA / * jainolaoNjI korsa Certificate & Diploma Degree in Jainology * jaina siddhAMtoM evaM tatvajJAna ko jana jana taka pahu~cAne kA prayAsa, dUra sudUra choTe gA~voM meM jahA~ guru bhagavaMta na pahu~ca pAye aise jainoM ko punaH dharma se joDane hetu 6-6 mahIne ke Correspondence Course taiyAra kiyA gaye haiM / hara 6 mahIne meM parIkSA ke pUrva tridivasIya zivira dvArA samyak jJAna kI jyoti jagAne kA kArya zubhAraMbha ho cukA hai| 2 *******94 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zuddha sAtvika jaina bhojanazAlA * kisI bhI dharma premI ko pratikUlatA, bimArI yA antarAya ke samaya zuddha bhojana kI ciMtA na rahe isa uddezya se bAhara gA~va va cennaI ke svadharmI bhAIyoM ke lie uttama, sAtvika va svAstha vardhaka jinaAjJAmaya zuddha bhojana kI vyvsthaa| * sAdharmika svAvalambI ___ * hamAre dainika jIvana meM kAma Ane vAlI zuddha sAtvika evaM jaina vidhivat rupa se taiyAra kI gaI vastuoM kI eka jagaha upalabdhi karAnA, sAdharmika parivAroM dvArA taiyAra kI gaI vastue~ kharIdakara unheM svAvalaMbI banAnA evaM svadharmIyoM ko gRhaudyoga ke lie prerita kara sahayoga karanA ityaadi| * jIvadayA prANI prema prakalpa yojanA * mAnava sevA ke sAtha - sAtha mUka jAnavaroM ke prati prema va anukampA kA bhAva mAtra jinazAsana sikhalAtA hai| jinazAsana ke mUlAdhAra ahiMsA evaM prema ko kAryAnvita karane nirmANa hoMge 500 kabutara ghara va unake dAnApAnI surakSA Adi kI saMpUrNa vyvsthaa| mohana jaina saciva AdinAtha jaina Trasva * prastuta prakAzana ke artha sahayogI * sva. zrImatI dhUlIbAI bhaMvaralAlajI nAhara ___ (gautana, rAja. nivAsI) ki smRti meM 0 sva. zrImatI bhIkhibAI gulAbacaMdajI kocara G 6 (phalodI, rAja., mailApura, cennaI) ki smRti meM 6. meeteeeeeeeeeeeeeeee For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumodana ke hastAkSara kumArapAla vI.zAha kalikuMDa, DholakA jaina darzana dharma samasta vizva kA, vizva ke lie aura vizva ke svarupa ko batAne vAlA darzana hai| jaina darzana evaM kalA bahuta bahuta prAcIna hai| jaina dharma zramaNa saMskRti kI adbhUta phulavArI hai isameM jJAna yoga, karma yoga, adhyAtma aura bhakti yoga ke phUla mahaka rahe haiN| paramAtma pradhAna, paraloka pradhAna aura paropakAra pradhAna jaina dharma meM naye yuga ke anurupa, cetanA prApta karAne kI saMpUrNa kSamatA bharI hai| kyoMki jaina darzana ke pravartaka sarvadarzI, sarvajJa vitarAga devAdhideva the| jaina darzana ne "yathAsthisthitArtha vAdi ca..." saMsAra kA vAstvika svarupa batAyA hai| sarvajJa dvArA pravartita hone se siddhAMtoM meM saMpUrNa pramANikatA, vastu svarupa kA spaSTa nirupaNa, arihaMto se gaNadhara aura gaNadharoM se AcAryoM taka vicAro kI ekarupatA pUrvaka kI upadeza paraMparA hamArI Ana bAna aura zAna hai| saMpUrNa vizva ke kalyANa hetu bahuta vyApaka ciMtana prastuta karAne vAlA jaina darzana sarvakAlina tattkAlina aura vartamAna kAlina huI samasyAoM kA samAdhAna karatA hai, isIlie jaina darzana kabhI ke lie nahIM abhI sabhI ke lie hai| yahA~ jaina dharma darzana ke vyApaka svarupa meM se AMzIka aura Avazyaka tatvajJAna evaM AcaraNa pakSa ko DaoN. kumArI nirmalAbena ne spaSTa magara saralatA se prastuta kiyA hai| svAdhyAyapriya sabake lie anamola sogAta, AbhUSaNa hai| bahana nirmalA kA yaha prayAsa vaMdanIya hai| dhyAna meM rahe isI pustaka kA svAdhyAya jJAna ke maMdira meM praveza karane kA mukhya dvAra hai| M PORA R E Peeeeeeeeeeeeeeeeeee . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . For Personal & vate Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkkathana prastuta kRti kI racanA jana sAmAnya ko jaina dharma darzana kA bodha karAne ke uddezya se kI gaI hai| isa pustaka meM jaina dharma darzana ko nimna chaH khaNDoM meM vibhAjita kiyA gayA hai| 1. jaina itihAsa 2. tattva mImAMsA 3. AcAra mImAMsA 4: karma mImAMsA 5. dhArmika kriyAoM se saMbaMdhita sUtra evaM unake artha aura 6. dhArmika mahApuruSoM kI jIvana kathAe~ / pratyeka adhyetA ko jaina dharma kA samagra rupa se adhyayana ho isa hetu yaha pariyojanA prAraMbha kI gaI hai| pUrva meM isa yojanA ke prathama varSa ke nirdhArita pAThyakrama ke AdhAra para viSayoM kA saMkalana kara pustakoM kA prakAzana kiyA gayA thaa| isake itihAsa jahAM pUrva khaMDa meM bhagavAna pArzvanAtha, bhagavAna ariSTanemi, bhagavAna zAMtinAtha kA jIvana vRta diyA gayA thA, vahAM isa khaMDa meM bhagavAna RSabhadeva kA jIvana paricaya kI ativistAra se prastuta kiyA gayA hai| dvitIya tatva mImAMsA khaNDa, dvitIya khaMDa meM jahAM ajIva, puNya, pApa aura Azrava tatva kA varNana kiyA gayA thaa| isa khaMDa meM saMvara tatva kA vistAra se vivecana kiyA gayA hai| isI prakAra tIsare AcAra zAstra saMbaMdhI khaMDa meM jahA pUrva meM mArgAnusArI jIvana kA vivecana kiyA gayA thA, vahAM isa khaMDa meM abhakSya padArtha va unase vimukti ke upAya yAnI AhAra zuddhi evaM zrAvaka ke caudaha niyama kI carcA kI gaI hai| isI krama meM karma mImAMsA meM jahAM pUrva meM jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya evaM vedanIya karma kA vistAra se vivecana kiyA gayA thA, evaM vedanIya karma kA vistAra se vivecana kiyA gayA thA, vahAM isa khaMDa meM mohanIya evaM AyuSya karma kA vivecana kiyA gayA hai| sUtra vibhAga meM jahAM pUrva khaMDa meM sAmAyika kI sAdhanA ke sUtra diye the vahAM isa vibhAga meM pratikramaNa ke pApa kI AlocanA ke kucha sUtra artha ke sAtha spaSTatA ke sAtha samajhAyA gayA hai| jahAM taka dhArmika mahApuruSoM kI kathAoM kA prazna hai isa tRtIya vibhAga meM nimna mahApuruSoM kI kathAeM dI gaI hai| jaise AcArya hemacandra, sAdhvI lakSmaNA, bharata aura bAhubalI evaM satI subhadrA / isa prakAra prastuta kRti meM pUrva prathama bhAga meM jaina dharma darzana saMbaMdhI jo jAnakAriyA~ thI, unakA agrima vikAsa karate hue navIna viSayoM ko samajhAyA gayA hai| phira bhI sabase mahatvapUrNa bAta yaha hai ki isameM jo vikAsonmukha krama apanAyA gayA hai vaha nizcita hI jana sAmAnya ko jaina dharma ke kSetra meM agrima jAnakArI dene meM rucikara bhI banA rhegaa| prathama khaNDa kA prakAzana sacitra rupa se jisa prakAra prastuta kiyA gayA hai usI prakAra yaha khaNDa kI jana sAdhAraNa ke lie eka AkarSaka banegA, aisA merA vizvAsa hai| kRti praNayana meM DaoN. nirmalA baraDiyA ne jo zrama aura AdinAtha jaina TrasTa ke AyojakoM kA jo sahayoga rahA hai vaha nizcita hI sarAhanIya hai| AdinAtha TrasTa jaina vidyA ke vikAsa ke lie jo kArya kara rahA hai, aura usameM jana sAmAnya jo ruci le rahe haiM, vaha nizcita hI anumodanIya hai| maiM isa pAThyakrama kI bhUri bhUri anumodanA hU~ For Personal & Private Use Only 5 DaoN. sAgaramala jaina prAcya vidyApITha, zAjApura Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya vartamAna samaya meM jIva ke kalyANa hetu "jina Agama" pramukha sAdhana hai| jIvana kI saphalatA kA AdhAra samyaka jIvana meM vRddhi tathA AdhyAtmika pravRtti hai| jahA~ samyak jJAna hai vahA~ zAMti hai, AnaMda hai aura jahA~ ajJAna hai vahA~ ArtadhyAna hai / parama puNyodaya se manuSya janma evaM jinazAsana prApta hone para bhI adhyayana karane vAle adhikatara vidyArthiyoM ko dhArmika evaM AdhyAtmika zikSA na milane ke kAraNa Aja ke yuga meM pracalita bhautikavAdI jJAnavijJAna aura zikSA mAnava buddhi ko tRSNA, IrSyA, asaMtoSa, viSaya - vilAsa Adi tAmasika bhAvoM ko baDhAvA diyA haiN| aise jaDa vijJAna bhautika vAtAvaraNa tathA vilAsI jIvana kI viSamatA kA nivAraNa karane ke lie sanmArga sevana tathA tatvajJAna kI parama AvazyakatA hai| isI uddezya se yaha trivarSIya patrAcAra dvArA pAThyakrama (Certificate & Diploma Course)hamAre TrasTa dvArA zuru kiyA gayA haiN| tAki prabhu mahAvIra kI vANI ghara baiThe jana - jana taka pahu~ca sakeM, naI pIDhI dharma ke sanmukha hove tathA sAtha meM ve loga bhI lAbhAnvita ho jahA~ dUra - sudUra, choTe - choTe gA~voM meM sAdhu-sAdhvI bhagavaMta na pahuMca pAye, gurudevoM ke vicarana ke abhAva meM jJAna prApti se dUra ho rahe ho| "jaina dharma darzana" ke nAma se navIna pAThyakrama nirdhArita kiyA gayA hai, jisameM bhAga 1 se 6 taka prati 6-6 mahIne meM prastata kiye jaaeNge| isa pustaka ke paThana - pAThana se pAThakagaNa jaina itihAsa, tattvamImAMsA, AcAra mImAMsA, karma mImAMsA sUtrArtha - mahApuruSoM ke jIvana kathAoM ke viSaya para vizeSa jJAna prApta kara mana kI malinatAoM ko dUra kara sakeMge. aisA vizvAsa hai| isa pustaka kI samApti para isake varNita padArthoM kI zAstrAnusAritA ko pramANika karane ke lie paMnyAsa pravara zrI ajayasAgarajI ma.sA., sAdhvIjI zrI jinazizuprajJAzrIjI ma.sA., DaoN. sAgaramalajI jaina evaM prANI mitra zrI kumArapAla bhAI vI. zAha Adi ne nirIkSaNa kiyA hai| usa kAraNa bahuta sI bhASAeM bhUloM meM sudhAra evaM padArtha kI sacoSTatA A sakI hai| anya kaI mahAtmAoM kA bhI mArgadarzana milA hai| una sabake prati kRtajJayabhAva vyakta karate haiN| pustaka kI prupharIDiMga ke kArya meM zrI mohana jaina, zrImatI riMkala vajAvata va zrImatI vijayalakSmI luMkaDa Adi kA bhI yogadAna rahA hai| ___ AzA hai Apa hamAre isa prayAsa ko AMtarika ullAsa, urjA evaM umaMga se badhAeMge aura prema, preraNA, protsAhana se apane bhItara ke Atma vizvAsa ko bddhaaeNge| aMta meM isa namra prayAsa ke daurAna koI bhI jinAjJA viruddha kathana huA ho to micchAmi dukkddN| DaoN. nirmalA jaina . . salucatmentinentatra . . . . . . . . . . . . . . * rotecnciatimateuse only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jaina itihAsa * zrI AdinAtha bhagavAna kA jIvana caritra dasa kalpa dasa acchere ..........aa m rprriganal For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI RSabhadeva cAritra * * prathama bhava :- bhagavAna zrI RSabhadeva kA jIva eka bAra apara mahAvideha kSetra ke kSitipratiSTha nagara meM dhanA sArthavAha kA huA vahA~ samyaktva upArjana kiyA - isI jambudvIpa ke mahAvideha kSetra aMdara supratiSThita nAma kA zahara thA, usameM priyaMkara nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| dhanA ne vasaMtapura jAne ke lie sAthiyoM ko ekatrita kiyA aura nagara meM yaha ghoSaNA karAdI ki jo koI vasaMtapura jAnA cAhatA hai, vaha hamAre sAtha A sakatA hai, usakA hama nirvAha kareMge, aisA sunakara bahuta se loga sAtha meM mila gye| isase acchA khAsA baDA saMgha ho gayA, usa samaya vahAM para virAjamAna pAMca sau manurAija sahita AcArya zrI dharmaghoSasUrijI ko zrI vasaMtapura kI yAtrA karane kI abhilASA huI aura ve bhI apane sAdhu maMDala sahita usake sAtha cale / kaI dina ke bAda mArga meM jAte hue sArthavAha kA paDAva eka jaMgala meM paDA (varSARtu) ke kAraNa itanI bAriza huI ki vahAM se calanA bhArI ho gyaa| kaI dina taka paDAva vahI rhaa| jaMgala meM par3e rahane ke kAraNa logoM ke pAsa kA khAnA-pInA samApta ho gayA lge| sabase jyAdA kaSTa sAdhuoM ko thA, kyoMki niraMtara jala - varSA ke kAraNa unheM do - do, tIna - tIna dina taka anna - jala nahIM milatA thaa| eka dina sArthavAha ko khyAla AyA ki maiMne sAdhuoM ko sAtha lAkara unakI khabara bhI na lii| vaha tatkAla hI unake pAsa gayA aura unake caraNoM meM girakara kSamA mAMgane lgaa| usakA antaHkaraNa usa samaya pazcAtApa ke kAraNa jala rahA thaa| muni ne usako sAntvanA dekara utthaayaa| dhanA ne muni |ja se gocarI lene ke lie apane Dere calane kI prArthanA kii| utkarSa bhAva se ghI kA dAna diyA, nirdoSa dekhakara muniyoM ne prasannatA pUrvaka vaha le liyaa| saMsAra - tyAgI, niSparigrahI sAdhuoM ko isa prakAra supAtradAna dene aura unakI taba taka sevA na kara sakA isake lie pazcAtApa karane se usake antaHkaraNa kI zuddhi haI aura use mokSa ke kAraNa meM atIva durlabha - bodhI bIja (samyaktva) prApta huaa| * dUsarA bhava :- pahale bhava meM bahuta kAla taka samyaktva pAlakara anatya avasthA meM manuSya Ayu pUrNa kara uttara kurukSetra meM yugalika huaa| * tIsarA bhava :- tIsare bhava meM RSabhadeva kA jIva saudharma devaloka meM deva huaa| . * cauthA bhava :- cauthe bhava meM devaloka se cyavakara zrI RSabhadeva kA jIva pazcima mahAvideha kSetra ke aMdara gandhalAvatI vijaya meM zatabala nAmaka rAjA kI rAnI candrakAntA kI kukSi se "mahAbala' nAmaka putra rupa utpanna huaa| yuvAvasthA prApta hone para vaha mahAviSayI aura lampaTI ho gayA strI - samUha ke gIta gAna - nRtyAdi zrRMgAra rasa meM lubdha banA rahatA thA, yahAM taka ki sUrya udaya asta kA bhI use khyAla nahIM rahatA thA, dharma meM kabhI pravRtti nahIM karatA thA / eka samaya nATaka cala rahA thA, madhura svara se gIta gAna ho rahA thA, mahAbala rAjA ekAgratA se AnaMda le rahA thA, taba usake maMtrI subuddhi ne usako bodha diyA "tamAma ye gIta - gAna vilApa ke samAna hai, samagra nATaka viDambanA samAna hai, sarva AbhUSaNa bhArabhUta hai aura samasta kAma duHkha rupa hai| yaha sunakara rAjA ne maMtrI ko kahA " aho maMtrizvara ! prasaMga binA tumane yaha kyA kahA ?'' taba pradhAna ne nivedana kiyA "he prabho ! kevalI bhagavaMta ne mere Age aisA pharamAyA ki mahAbala rAjA kI AyuSya mAtra eka mAsa hI hai isalie sAvadhAna karane ko maiMne yaha kahA, yaha sunakara rAjA bhaya se kaMpita hokara maMtrI se pUchane lagA, Aja taka maiM viSaya vAsanA meM Asakta hUM, mujhe aba kyA karanA cAhie ? eka mAsa meM bana bhI kyA sakegA? taba maMtrI ne kahA - eka mahIne meM to vyakti bahuta kucha dharma kara sakatA hai| eka dina kA supAlita sAdhu-dharma mokSa dAyaka ho sakatA hai, jo mokSa ko prApta na kara sake to vaimAnika deva to avazya prApta hotA hai, maMtrI kA yaha upakArapUrNa vacana sunakara rAjA ne apane putra ko eeeeeee... siteidreationntitenditurnal reeeeeeeeeee......... For ersonal Private use only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjyAdhikAra dekara dIkSA grahaNa kara lii| * pAMcavA bhava :- prabhu RSabhadeva kA jIva mahAbala kA zarIra IzAna ke devaloka meM svayaMprabha vimAna meM lalitAMga nAmaka deva huaa| aneka prakAra ke sukhopabhogoM meM samaya bitAyA aura Ayu samApta hone para deva deha kA tyAga kiyaa| * chaTThA bhava :- chaTThe bhava meM prabhu RSabhadeva kA jIva vahAM se cyavakara pUrva mahAvideha ke aMdara lohArgala nagara meM suvarNajaMdha rAjA aura lakSmIvatI rAnI ke putrapane utpanna huA / usakA nAma vajrajaMdha rakhA gyaa| usakA vyAha vajrasena rAjA kI putrI zrImatI ke sAtha huaa| vajrajaMdha jaba yuvA huA taba usake pitA usako rAjya gaddI sauMpakara sAdhu ho gaye / vajrajaMdha nyAyapUrvaka zAsana aura rAjya lakSmI kA upabhoga karane lgaa| eka dina zAma ke samaya saMdhyA kA badalatA svarupa dekhakara vairAgyavAn huA aura yaha nizcaya kiyA ki prabhAta meM putra ko rAjya zAsana sauMpakara dIkSA aMgIkAra kruuNgaa| udhara vajrajaMdha ke putra ne rAjya ke lobha se, dhana kA lAlaca dekara maMtrIyoM ko phoDa liyA aura rAjA ko mArane kA SaDayaMtra rcaa| AdhI rAta ke samaya rAjakumAra ne vajrajaMdha ke zayanAgAra meM viSadhUpa kara rAjA aura rAnI ko mAra ddaalaa| * sAtavA~ aura AThavA~ bhava: rAjA aura rAnI tyAga kI zubha kAmanAoM meM marakara uttara kurukSetra meM yugalika ke rupa meM paidA hue| vahAM se Ayu samAptakara donoM saudharma devaloka meM ati sneha vAle devatA hue| dIrghakAla taka sukhopabhoga kara donoM ne devaparyAya kA parityAga kiyaa| * nauvA~ bhava :- * vahAM se zrI RSabhadeva kA jIva jaMbUdvIpa ke videha kSetra meM kSitipratiSThitanagara meM suvidhi vaidya kA putra jIvAnaMda nAma kA huaa| usI samaya nagara meM cAra laDake aura bhI utpanna hue / unake nAma kramazaH mahIdhara, subuddhi, pUrNabhadra aura guNAkara the| zrImatI kA jIva bhI devaloka cyavakara usI nagara meM Izvaradatta seTha kA kezava nAmaka putra rupa meM utpanna huaa| ye chaH abhinna hRdaya mitra the| jIvAnaMda apane pitA kI bhAMti bahuta hI acchA vaidya huA / eka samaya saba mitrajana vaidya ke ghara para baiThe hue the| vahAM eka kor3ha rogI sAdhu AhAra ke lie Aye, unako dekhakara pAMcoM mitroM ne vaidya mitra kI niMdA kI * vaidya to prAyaH nirdaya aura lobhI hote haiM, jahAM kahIM svArtha dekhe vahIM para davAI karate haiM, yadi vaidya dharmAtmA ho to aise puNya kSetra muni mahArAja kI auSadhi se sevA kyo nahIM karate ? yaha sunakara vaidya ne kahA- maiM sevA karane ko taiyAra huuN| lakSapAka taila to mere pAsa hai magara ratnakambala aura gozIrSa caMdana mere pAsa nahIM hai, yadi ye do vastueM ho to ina mahAtmA kI maiM acchI taraha vaiyyAvacca kruuN| yaha sunakara DhAI lAkha dravya lekara chaHo mitra dukAna para gaye, vaha dravya vRddha seTha ke Age rakhakara ratnakambala aura gozISa caMdana mAMgA, taba seTha ne pUchA ye donoM vastueM tuma kisa kArya ke lie lene Aye ho ? unhoMne kahA munirAja kI sevA ke lie| yaha sunakara seTha ne unakI prazaMsA kI aura vaha dhana dharmArtha kara ratnakambala tathA gozIrSa caMdana dekara seTha ne dIkSA le lii| aba ve chaH o mitra auSadha lekara vana ke aMdara gaye, vahAM para kAussagga dhyAna meM sthita kuSTi muni ke camaDI ke Upara vaidya ne lakSapAka taila kA mAliza kara Upara caMdana kA vilepana kiyaa| bAda meM ratnakambala se zarIra Dhaka diyaa| kaMbala zItala thA isalie camaDI ke sAre kIDe usameM A gye| jIvAnaMda ne dhIre se kaMbala ko uThAkara gAya ke murde para DAla diyaa| isI taraha dUsare mAliza se mAMsa ke aura tIsare mAliza se haDDI meM rahe hue sarva kIDe nikala gaye, pazcAt una chidroM para saMrohiNI auSadhi kA lepa kara diyA gayA, isase mahAtmA kA zarIra suvarNa jaisA ho gyaa| isa taraha una muni ko roga rahita karake ve chaH mitra apane sthAna para vApisa cale gye| ratnakambala ke bikrI ke AyA huA dhana sAta kSetroM meM vyaya kara diye, bAda meM una chaH o mitroM ne cAritra grahaNa kara usakA nirdoSaH pAlana kiyA / anta samaya meM unhoMne saMlekhanA karake anazana vrata grahaNa kiyA aura Ayu samApta hone para usa deha kA parityAga kiyaa| For Personal & Private Use Only 9 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dasavA~ bhava :- dasaveM bhava meM prabhu RSabhadeva kA jIva jIvAnaMda nAma se khyAta zarIra ko choDakara apane chaH mitroM sahita, bArahaveM devaloka meM indra kA sAmAnika deva huaa| yahA~ bAIsa sAgaropama kA Ayu pUrNa kiyaa| * gyArahavA~ bhava :- vahAM se cyavakara zrI RSabhadeva kA jIva jaMbUdvIpa ke pUrvavideha meM puMDarIkiNI nAmaka nagara ke rAjA vajrasena kI dhAriNI rAnI kI kukSI se janmA, nAma vajranAbha rakhA gayA, jaba bAlaka garbha meM AyA thA taba usakI mAtA ko caudaha svapna AyeM the| jIvAnaMda ke bhava meM jo mitra the ve bhI cAra, to vajranAbha ke sahodara bhAI hue aura kezava kA jIva dUsare rAjA ke yahAM jnmaa| pitA vajrasena rAjA ne apane bar3e putra vajra nAbha ko rAjya zAsana sauMpa kara dIkSA aMgIkAra kara lI, kramazaH ghAtI karma kSaya kara kevalajJAna upArjana kiyaa| ____ vajranAbha cakravartI the| jaba unake pitA ko kevalajJAna huA tabhI unakI AyudhazAlA meM bhI cakraratna ne praveza kiyaa| aura zeSa teraha ratna bhI unako usI samaya prApta hue| jaba unhoMne puSkalAvatI vijaya ko apane adhikAra meM kara liyA taba samasta rAjAoM ne milakara una para cakravartitva kA abhiSeka kiyaa| vajranAbha cakravartI kI sArI saMpadAoM kA bhoga karate the to bhI inakI buddhi hara samaya dharmasAdhana kI ora hI rahatI thii| ___eka bAra vajrasena tIrthaMkara vihAra karate hue puMDarIkiNI nagarI meM pdhaare| vahAM samavasaraNa kI racanA huI, pitA tIrthaMkara kI dezanA sunakara vajranAbha ko vairAgya ho gyaa| unhoMne apane putra ko rAjya sauMpakara dIkSA aMgIkAra kara lI aura caudaha pUrva kA adhyayana kiyA, ghora tapasyA karane lge| unhoMne vIza sthAnaka kI ArAdhanA kara tIrthaMkara nAma karma kA upArjana kiyA / unake sAtha pAMce mitroM ne bhI cAritra aMgIkAra kara, sabhI sarvArthasiddhi meM deva rupa meM utpanna hue| * bArahavA~ bhava :- pUrvabhava meM nirmala cAritra pAlakara sarvAthasiddha vimAna meM tetIsa sAgaropama AyuSyavAlA deva hue| * terahavA~ :- AdinAtha bhagavAna kA bhava cyavana kalyANaka :- tIsare Are meM ASADha kRSNA caturdazI ke dina uttarASADhA nakSatra meM RSabhadeva kA jIva sarvArthasiddha devaloka se cyavakara nAbhI kulakara kI jIvana saMginI marudevI kI pavitra kukSi meM tIna jJAna sahita pdhaareN| usI rAtri meM mAtA ne caudaha mahAsvapna dekhe| ve isa prakAra hai - 1. vRSabha 2. hAthI 3. siMha 4. lakSmI 5. puSpamAlA 6. candra 7. sUrya | 8. dhvaja 9. kuMbha 10. padmasarovara 11. kSIrasamudra 12. devavimAna 13. / ratna rAzi 14. nidhUma agni| indrAdi devoM ne cyavana kalyANaka mnaayaa| * janma kalyANaka :- garbhakAla pUrA hone para caitra kRSNA aSTamI kI madhya rAtri meM mAtA marudevA ne eka putra tathA eka putrI ko yugala rupa meM janma diyaa| causaTha indra va sahastroM devoM ne pRthvI para Akara bhagavAn kA janmotsava mnaayaa| itanI bar3I saMkhyA meM devoM ko dekhakara yaugalika bhI ikaTThe ho gye| utsava vidhi se aparicita hone para bhI dekhA - dekhI sabhI ne milakara janmotsava mnaayaa| isa prakAra avasarpiNI kAla meM sabase pahale bhagavAn kA hI janmotsava manAyA gyaa| * nAmakaraNa :- janmotsava ke bAda nAmakaraNa kA avasara aayaa| bAlaka kA kyA nAma rakhA jaaye| isa saMbaMdha meM kulakara nAbhi ne kahA jaba bAlaka garbha meM AyA thA taba mAtA ne pahalA svapna vRSabha kA dekhA thA aura isake urusthala para bhI vRSabha kA zubha cinha hai, ataH merI dRSTi se bAlaka kA nAma vRSabhakumAra rakhA jaaye| upasthita sabhI yugaloM ko yaha nAma ucita lgaa| sabhI ne bAlaka ko isI nAma se pukaaraa| putrI kA nAma sunaMdA rakhA gyaa| bAda meM saMbhavataH uccAraNa sarasatA ke kAraNa vRSabha se RSabha nAma pracalita ho gyaa| kalpasUtra kI TIkA meM unake anya STMARESHIARRRRRRRRI..... About danloadedutodatedkarte nitioindian 10 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ WRIRRIGINA pAMca guNa niSpanna nAma bhI upalabdha hote haiM, yathA - vRSabha, prathama rAjA, prathama bhikSAcara, prathama jina, prathama tiirthNkr| * vaMza :- yaugalika yuga meM mAnava samAja kisI kula, jAti yA vaMza ke vibhAga se vibhakta nahIM thaa| ataH RSabha kA bhI koI vaMza (jAti) nahIM thaa| jaba RSabha eka varSa ke ho gaye to eka dina ve apane pitA kI goda meM baiThe hue bAla - krIDA kara rahe the tabhI indra eka thAla meM vividha khAdya vastueM sajAkara laaeN| yaha dekhakara RSabhakamAra guDAliyA calakara indra ke pAsa pahuMce aura sarvaprathama ikSu (ganne) kA TukaDA uThAkara cUsane kA yatna kiyaa| bAlaka RSabha ke isa prayatna ko dhyAna meM rakhakara indra ne kahA - bAlaka ko ikSu priya haiM ataH Age isa vaMza kA nAma ikSvAku vaMza hogaa| ikSvAku vaMza kI sthApanA ke sAtha hI vaMza paraMparA kA prAraMbha huaa| anya tIrthaMkara bAlyAvasthA meM aMgUThe meM saMcArita amRta pAna karate haiM, bAda agni pakva AhAra karate haiM, paraMtu RSabha deva to devakuru - uttarakurukSetra se devoM dvArA lAye hue kalpavRkSoM ke phala kA AhAra karate the| * bhagavAna kA vivAha prasaMga :- yaugalika yuga meM vivAha paddhati kA pracalana nahIM thaa| jo strI-puruSa ke rupa meM yugala paidA hotA, ve hI pati - patni ke rupa meM saMbaMdha sthApita krte| bahu-patnI prathA kA pracalana nahIM thaa| sarvaprathama RSabhakumAra kA vivAha do kanyAoM ke sAtha kiyA gyaa| do kanyAoM meM eka usake sAtha janmI huI sunandA thii| dUsarI anAtha kanyA sumaMgalA thii| aba taka akAla mRtyu nahIM hotI thI para aba dhIre - dhIre kAla kA prabhAva huA, eka durghaTanA ghttii| eka joDA thA, usameM putra mara gayA, putrI baca gii| thoDe samaya bAda usake mAtA - pitA mara gye| nAbhikulakara ne usa kanyA sumaMgalA ko RSabha kI patnI ke rupa meM svIkAra kara liyaa| yahI se vivAha paddhati kA prAraMbha huaa| iMdra - iMdrANI dvArA rasama karavAI gii| * bhagavAna ke saMtAna :- yaugalika yuga meM hara yugala ke jIvana meM eka bAra hI saMtAnotpatti hotI thI aura vaha bhI yugala ke rupa meM / paraMtu RSabhadeva ko sau putra aura do putriyAM huii| sunandA ke to eka hI yugala paidA huA - bAhubalI aura suNdrii| sumaMgalA ke pacAsa yugala jnme| jinameM prathama yugala meM bharata aura brAhmI kA janma huA, zeSa unapacAsa yugaloM meM putroM ke rupa paidA hue| isake bAda anya yugala dampattiyoM ke bhI aneka putra aura putriyAM hone lge| * bhagavAna kA rAjyAbhiSeka :- jaba kAla hInAtihIna Ane lagA taba kalpavRkSoM kI mahimA kama ho gii| yugaliye paraspara laDAI karane lge| "hakAra - makAra - dhikkAra" ina tInoM daMDa nIti kA ullaMghana karane lge| nAbhikulakara to vRddha ho gaye, yugaliye RSabhakumAra ke pAsa apanI zikAyata karane lage ki "hamArA nyAya karo'' prabhu ne kahA :- logoM meM jo maryAdA kA ullaMghana karate haiM, unheM daMDa denevAlA rAjA hotA hai| maiM rAjA nahIM huuN| yugaliyoM ne kahA " Apa hI hamAre rAjA ho" taba prabhu ne batAyA ki tuma nAbhi kulakara . . . . . . .... ... ....aaa a ar . . . . RRRRRRRRRR. aliediofoldinintention RRRRRRRRRRRRereke.eeeeeeeeeeeeee...] Farpersorrowatatusdaily 11 ea. . . . . . . . . . . . worwajaneliarary.org Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke pAsa jAkara unase rAjA kI yAcanA kro| usake bAda yugalika nAbhi kulakara ke pAsa jAkara ke rAjA kI yAcanA kI, taba nAbhikulakara ne kahA ki tumhArA rAjA RSabha hI bne|| yaha sunate hI harSita hue yugaliye prabhu ke pAsa jAkara yaha hakIkata nivedana karake prabhu kA rAjyAbhiSeka karane hetu pAnI lene ke lie sarovara kI ora gye| usa samaya zakrensa kA siMhAsana kaMpita huaa| indra avadhijJAna se RSabhadeva kA rAjyAbhiSeka kAla jAnA aura zIghra hI devoM sahita prabhu ke pAsa aayaa| indra ne Akara rAjya yogya mukuTa, kuNDala hArAdi pahanA kara siMhAsana sthattapita kara prabhu kA rAjyAbhiSeka kiyaa| itane meM ve yugalika jana kamala ke pAtroM meM pAnI bharakara vahAM A phuNce| bhagavAna kA sArA zarIra alaMkAroM se alaMkRta aura vastroM se bhUSita dekhakara donoM caraNa ke aMgUThe para jala cddhaayaa| indra ne unakA vinaya viveka dekhakara kahA :- yaha loga bahuta vinIta hai| isase indra ne isa nagarI kA nAma " vinItA nagarI'' nAma sthApana kiyaa| * zAsana vyavasthA kA vikAsa evaM daMDa nIti :- rAjyAbhiSeka ke pazcAt RSabhadeva ne rAjya kI suvyavasthA aura vikAsa ke lie cAra prakAra ke kala banAye. unake nAma isa prakAra the- 1.ugra 2 bhoga 3.rAjanya 4. kSatrIya 1. nagara kI rakSA kA kAma yAnI sipAhIgirI karanevAloM ko evaM cora luTeroM Adi prajApIDaka logoM ko daMDa denevAloM kA jo samUha thA usa samUha ke loga ugrakulavAle kahalAte the| 2. jo loga maMtrI kA kArya karate the ve bhogakulavAle kahalAte the| 3. jo loga prabhu ke samayavayaska the aura prabhu kI sevA meM hara samaya rahate the ve rAjanyakulavAle kahalAte the| 4. bAkI ke jo loga the ve sabhI kSatriya kahalAte the| virodhI tattvoM se rAjya kI rakSA karane tathA duSToM, aparAdhiyoM ko daNDita karane ke lie unhoMne cAra prakAra kI senA aura senApatiyoM kI vyavasthA kii| aparAdhI kI khoja evaM aparAdha nirodha ke lie sAma, dAma, daNDa aura bheda nIti tathA nimnalikhita cAra prakAra kI daNDa vyavasthA bhI kii| 1. paribhASaka :- thoDe samaya ke lie najarabanda karanA - arthAt aparAdhI ko kucha samaya ke lie AkrozapUrNa zabdoM se daNDita krnaa| krodhapUrNa zabdoM meM aparAdhI ko yahIM baiTha jAo' kA Adeza denaa| 2. maNDalibandha :- najarabandha karanA - niyamita kSetra se bAhara na jAne dene kA Adeza denaa| 3. bandha :- baMdhana kA pryog| bandIgRha jaise kisI eka sthAna meM aparAdhI ko banda karake rkhnaa| 4. ghAta :- DaMDe kA prayoga | aparAdhI ke hAtha - paira Adi zarIra ke kisI aMga - upAMga kA chedana krnaa| * dharmAnukUla loka vyavasthA :- rASTra kI surakSA aura uttama vyavasthA kara lene ke pazcAt RSabhadeva ne loka jIvana ko svAvalambI banAnA Avazyaka smjhaa| rASTravAsI apanA jIvana svayaM saralatA se bitA sakeM aisI zikSA dene ke vicAra se unhoMne asi, masi aura kRSi karma kA prajA ko upadeza diyaa| * asi karma zikSA :- RSabhadeva ne eka aisA varga taiyAra kiyA jo logoM kI surakSA kA dAyitva saMbhAlane meM sakSama ho| unheM talavAra, bhAlA, barachI Adizastra calAne sikhaae| sAtha meM kaba, kisa para ina zastroM kA prayoga karanA cAhie, isakA bhI nirdeza diyaa| veloga deza kI surakSA kelie sadA tatpara rahatethe| isa vargako kSatriya nAma se pukaaraagyaa| * masi karma zikSA :- (masi yAnI syAhI) masi karma kA tAtparya likhA paDhI se hai| RSabhadeva ne eka aisA varga taiyAra kiyA jo utpAdana kI gaI vastuoM kA vinimaya kara skeN| eka-dUsare taka pahuMcA sake| prAraMbha meM mudrA kA pracalana sImita thaa| 12 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vastu se vastu kA vinimaya hotA thA / unakA hisAba rakhanA jarurI thaa| kaunasI vastu kA vinimaya kisa mAtrA meM hotA hai, jAnanA bhI jarurI thaa| isake lie kucha logoM ko prazikSita kiyA gyaa| isa vinimaya prakriyA ko vyApAra tathA ise karane vA varga ko vyApArI (vaizya) kahakara pukArA gyaa| * kRSi karma zikSA :- rAjA banate hI RSabhadeva ne khAdya samasyA kA samAdhAna kiyaa| unhoMne logoM ko ekatrita kiyA aura kahA - aba kalpavRkSoM kI kSamatA kama hone lagI hai| samaya ke sAtha unhoMne phala dene baMda kara diye haiN| ataH aisI sthiti meM zrama karanA hogaa| khetI meM anAja bonA hogaa| RSabhadeva ke isa AhvAna para hajAroM navayuvaka khaDe hokara zrama karane ke lie saMkalpabaddha ho ge| RSabhadeva ne unheM kRSi khetI kaise karanI cAhie isakA prazikSaNa diyaa| kRSi ke sAtha anya sabhI AvazyakatAoM kI pUrti ke upAya bhI sikhAye / * kalA prazikSaNa :- bhagavAna zrI RSabhadeva sarva kalAoM meM kuzala the| ataH logoM ko svAvalaMbI va karmazIla banAne ke lie vividha prakAra kI zikSA dI, kalA kA prazikSaNa diyaa| unhoMne sau zilpa aura asi, masi, kRSi rupa karmoM kA kArya logoM ko sakriya jJAna kraayaa| isake sAtha hI RSabhadeva ne apane jyeSTha putra bharata ko lekha, gaNita, nATya, gIta, svaragata, zAstra vidyA Adi 72 kalAeM sikhAI / kaniSTa putra bAhubali ko prANI kI lakSaNa vidyA kA upadeza diyaa| isake atirikta dhanurveda, arthazAstra, cikitsA, zAstra, krIDA - vidhi Adi vidyAoM kA pravartana kara logoM ko suvyavasthita aura susaMskRta bnaayaa| isI prakAra unhoMne apanI baDI putrI brAhmI ko aThAraha lipiyoM kA jJAna karavAyA aura choTI putrI sundarI ko aMkavidyA arthAt gaNita kA adhyayana krvaayaa| ina vidyAoM kA sarvaprathama zikSaNa brAhmI aura suMdarI ke rupa meM nArI ko prApta huaa| brAhmI ne jisa lipi kA adhyayana kiyA vaha brAhmI lipi ke nAma se jAnI jAne lgii| Aja bhI vizva meM brAhmI lipi prAcInatama mAnI jAtI hai| bhAratavarSa evaM AsapAsa kI devanAgarI Adi prAyaH sabhI lipiyA~ isI meM se nikalI huI haiN| isa prakAra samrATa zrI RSabhadeva ne prajA ke hita aura abhyudaya ke lie puruSoM ko bahottara kalAeM, striyoM ko causaTha kalAeM aura sau prakAra ke zilpoM kA parijJAna kraayaa| * varNa vyavasthA kA prAraMbha :- bhagavAna RSabha deva se pUrva bhAratavarSa meM koI varNa yA jAti kI vyavasthA nahIM thii| bhAratIya granthoM meM upalabdha cAra varNoM meM se tIna varNoM kI utpatti bhagavAna RSabhadeva ke samaya huii| jo loga zArIrika dRSTi se zakti saMpanna the unheM prajA kI rakSA ke kArya se niyukta kiyA gayA aura unheM pahacAna ke lie kSatriya kI saMjJA dI gii| jo loga kRSi, pazupAlana evaM vastuoM kA kraya vikraya vitaraNa Adi kA kArya karate, una logoM ke varga ko vaizya kI saMjJA dI gii| kRSi aura masi karma ke atirikta anya kArya karane vAle logoM ko zUdra saMjJA dI gii| unake jimme sevA tathA saphAI kA kArya thaa| For Person ODEWA brAhmaNa varNa kI utpatti samrATa bharata ke zAsana kAla meM huI / samrATa bharata ne dharma ke satata jAgaraNa ke lie kucha buddhijIvI vyaktiyoM ko cunA jo vaktRtva kalA meM nipuNa the| brahmacArI rahakara samaya- samaya para rAjya sabhA meM tathA anya sthAnoM meM jAkara pravacana denA, dhArmika preraNA denA unakA kAma thaa| brahmacarya kA pAlana karane se yA vate Use Only - 13 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brahma (AtmA) kI carcA meM lIna rahane ke kAraNa inheM brAhmaNa kahA jAtA thaa| inakI saMkhyA sImita thI aura bharata dvArA nirdhArita thii| isa prakAra cAroM varNa kI utpatti RSabhadeva aura samrATa bharata ke samaya meM ho gaI thI, kiMtu hInatA aura uccatA kI bhAvanA usa samaya bilkula nahIM thii| sabhI apane - apane kArya se saMtuSTa the| varNa ke nAma para hIna - ucca yA spRzya aspRzya Adi ke bhAva nahIM the| * vivAha prathA :- bhagavAna RSabhadeva ne kAma - bhAvanA para niyaMtraNa rakhane kI dRSTi se zAdI kI vyavasthA pracalita kii| zAdI se pahale kA jIvana saMyamita banAye rakhanA anivArya ghoSita kiyaa| loga patnI ke atirikta anya sabhI ke sAtha nirvikAra saMbaMdha rakhane ke AdI ho gaye / isake atirikta bahana ke sAtha zAdI bhI varjita kara dI gyii| bhAI - bahana kA pavitra saMbaMdha jo hama Aja dekha rahe haiM, vaha bhagavAna RSabhadeva kI hI dena hai| * lokAMtika devoM kI dharmatIrthapravartana ke lie prArthanA :- prabhu kA dIkSA samaya samIpa jAnakara lokAntika devoM ne Akara apane zAzvata AcAra ke anusAra prabhu se saMyama mArga pravartane hetu prArthanA kI / devatAoM ke jAne ke bAda apanI sthiti kA smaraNa kara prabhu ne apane jyeSTha putra bharata ko rAjyAsana para baitthaayaa| anya putroM ko apane - apane nAma ke dezoM meM adhipati kiyA aura saMsAra se virakta hue| * vArSika dAna :- saMsAra se vairAgya bhAva dhAraNa kara prabhu ne sAMvatsarika dAna denA prAraMbha kiyaa| dIkSA ke dina se eka varSa pUrva prabhu ne nitya prAtaHkAla vArSikadAna prAraMbha kara diyaa| dAna dene kA samaya sUryodaya se lekara madhyAnha samaya taka thaa| yaha dAna binA bhedabhAva dete the| zAstrakAroM ke anusAra pratidina eka karor3a ATha lAkha aura eka varSa meM tIna sau aTThAsI karor3a aura assI lAkha suvarNa mudrAoM kA dAna karate haiN| * dIkSA kalyANaka :- caitra vada aSTamI ke dina bhagavAna RSabhadeva vinItA nagarI ke madhya meM hokara siddhArtha vana ke aMdara azoka vakSa ke nIce svayaM AbhaSaNAdi sarva nikAlakara cAra maSTi loca karate haiM. usa samaya pAMcavI maSTi ke keza unake svarNima deha ke pRSTha bhAga para yAni donoM skandhoM para bikhare hue dekhakara indra mahArAja ne prArthanA kI ki "he bhagavana ! yaha bAla suMdara lagate haiM, isake lie inako isI taraha rahane dIjie" indra kA vacana mAnakara prabhu ne una kezoM kA loca nahIM kiyA, isase aba taka bhI kahIM kahIM Adizvara bhagavAna kI pratimA ke kandhe para jaTA hotI hai| dIkSA ke samaya prabhu ne cauvihAra tapa kiyA thaa| bhagavAna ke sAtha kaccha mahAkaccha Adi cAra hajAra rAjA zakaTodyAna meM Akara prabhu ke sAtha dIkSA grahaNa kii| dIkSA samaya indra ne prabhu ke kandhe para devadaSya vastra ddaalaa| isa taraha bhagavAna gRhasthAvAsa ko tyAga kara anagAra hue, isa vakta RSabhadeva bhagavAna ko cauthA manaH paryavajJAna utpanna huaa| bhagavAna RSabhadeva usa yuga ke prathama muni yA bhikSu the| loga muni kI AcAra - maryAdA se anabhijJa the| unheM kaisI bhikSA dI jAe yaha bhI patA nahIM thaa| bhagavAna RSabhadeva jaba bhikSA ke lie nagara meM Ate to loga unheM svAmI, mahArAja Adi Adara pUrvaka saMbodhana dekara svarNa, AbhUSaNa, vastra Adi EBENEOCEEE RRRRIERARMIRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRA 14 anuaryainturturallytulightent Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI bheMTa sajAkara lAte, paraMtu RSabhadeva ke lie yaha saba UgrAya thaa| ve mauna bhAva se vApasa vana lauTa jaate| isa prakAra zuddha bhikSA ke abhAva meM eka varSa se adhika samaya taka nirjala nirAhAra tapa karate rhe| isa bIca jo cAra hajAra vyakti unake sAtha muni bane the, pUchate - " svAmI ! hameM bhUkha lagI hai, pyAsa satA rahI hai, hama kyA kareM ? kyA khAyeM ? kyA pIyeM ? " paraMtu bhagavAna RSabhadeva kaThora mauna dhAraNa kiye rahate / bhUkha-pyAsa se vyAkula hokara unameM se aneka muniyoM ne jharanoM, nadiyoM kA pAnI pInA cAlU kara diyaa| kaMdamUla, phala khAkara samaya bitaayaa| kucha jaMgaloM meM jAkara tApasa / parivrAjaka bana gaye / aba zrI RSabhadeva svAmI grAmAnugrAma vihAra karate hue bhikSA ke lie bhramaNa karate haiM, magara pUrvabhava meM bailoM ke mukha para chIMkI baMdhAne ke kAraNa antarAya karma ke udaya se zuddha bhikSA kahIM nahIM milii| bhagavAna RSabhadeva vihAra karate karate eka bAra hastinApura nagara kI ora pdhaare| hastinApura meM usa samaya bAhubalI ke putra somaprabha rAjA rAjya karate the| usakA putra thA shreyaaNskumaar| usa rAta zreyAMsakumAra ne eka vicitra svapna dekhA svarNa ke samAna camakanevAlA meru parvata kAlA paDa gayA hai aura maiM dUdha ke kalaza se usakA abhiSeka kara use punaH ujjavala banA rahA huuN| - prAtaH kAla zreyAMsakumAra ne apane pitA mahArAja somaprabha se isa vicitra svapna kI carcA kii| rAjA ne bhI aisA hI kucha svapna dekhA aura usakI carcA kii| paraMtu usa zubha svapna kA sUcaka rahasya koI nahIM samajha sakA / taba zreyAMsakumAra apane mahala ke jharokheM meM baiThakara svapna ke rahasya para vicAra karane lge| usI samaya bhagavAna RSabhadeva hastinApura nagara meM pdhaare| bhagavAna kA Agamana sunakara saiMkaDoM hajAroM loga unake darzanArtha umaDa pdde| loga bhinna - - bhinna prakAra ke upahAra sajAkara lAne lge| paraMtu prabhu RSabhadeva ne kucha bhI grahaNa nahIM kiyaa| ve sIdhe rAjamahala kI ora baDhate cale A rahe the| acAnaka zreyAMsakumAra ne bhagavAna RSabhadeva ko rAjamahala kI ora padhArate dekhA, vaha apalaka dRSTi se dekhatA hI raha gyaa| gahana aura ekAgra bhAvapUrvaka dekhane se use jAti smaraNa jJAna huaa| pichale janma citrapaTa kI bhAMtI smRtiyoM meM jhalakane lge| usane tatkAla samajha liyA bhagavAna RSabhadeva eka varSa se jyAdA bhikSA ke lie nirAhAra vicara rahe haiM aura muni maryAdA ke anukUla zuddha bhikSA dene kA kisI ko jJAna nahIM 66 hai" vaha zIghra hI rAjamahala se nIce utraa| bhagavAna ko bhaktipUrvaka vaMdanA kii| prArthanA kI prabho ! padhArie Aja hI mere AMgana meM tAje ikSurasa ke 108 kalaza Aye haiM, ve pUrNa zuddha hai, Apake anukUla hai kRpA kara ikSurasa grahaNa kiijie| 44 - prabhu RSabhadeva ne apane donoM hAthoM kA aMjalipuTa banAkara ikSurasa grahaNa kiyaa| atyaMta bhaktibhAvapUrvaka zreyAMsakumAra ne ikSurasa dAna kara bhagavAna ko varSItapa (eka varSa 40 dina lagabhaga) kA pAraNA karAkara mahAna dharmalAbha prApta kiyaa| devatAoM ne AkAza meM " ahodAnaM ! ahodAnaM !" kI ghoSaNA kara harSa dhvaniyA~ kii| ratnoM, paMcavarNI puSpoM tathA sugaMdhita jala Adi kI vRSTi kara AnaMda mnaayaa| saMsAra meM dharma - dAna kI pravRtti kA zubhAraMbha huaa| isa punIta smRti meM yaha vaizAkha zuklA tRtIyA kA dina "akSaya tRtIyA " ke nAma se parva ke 15 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rupa meM manAyA jAne lagA (Aja bhI varSItapa ke pAraNe ke rupa meM lAkhoM jaina isa mahAparva ko manAte haiN|) * kevalajJAna kalyANaka evaM tIrtha sthApanA :- bhagavAna RSabhadeva eka hajAra varSa tapa chadmastha avasthA meM sAdhanA karate rhe| phAguNa vadi ekAdazI ke dina purimatAla ke udyAna meM vaTavRkSa ke nIce cauvihAra aTThama tapa sahita uttarASADha nakSatra meM zukladhyAna dhyAte hue bhagavAna ko savotkRSTa kevalajJAna kevaladarzana utpanna huaa| jisa samaya bhagavAna ko kevalajJAna prApta huA usa samaya saMsAra meM kSaNa - bhara ke lie divya Aloka sA phaila gyaa| agaNita mAnava samUha bhagavAna ko vaMdana karane Ane lge| cakravartI bharata ko sUcanA milate hI ve bhI mAtA marudevA ke sAtha bhagavAna RSabhadeva kA kevalajJAna mahotsava manAne aaye| mAtA marudevA hAthI para baiThakara jaba zakaTaudyAna meM pahu~cI to unhoMne dUra se hI devatAoM dvArA racita divya samavosaraNa meM bhagavAna ko virAjamAna dekhA, hajAroM sUrya se bhI adhika prakAzamAna agaNita deva - devendroM se pUjita bhagavAna kA divya manohArI svarupa dekhate - dekhate mAtA marudevA bhAva vibhora ho gyii| ucca nirmala bhAva dhArA meM bahate hue mAtA marudevA kevalajJAna prApta kara hAthI ke hode para se hI mokSa padhAra gii| bhagavAna kI prathama dezanA sunakara bharata ke 500 putra aura 700 pautra Adi vyaktiyoM ne dIkSA aMgIkAra kii| hajAroM vyaktiyoM ne zrAvaka dharma svIkAra kiyaa| inameM bharata mahArAjA kA jyeSTha putra puNDarika kumAra prathama gaNadhara hue| yuga kI Adi meM caturvidha saMgha kI sthApanA karake dharma pravartana karane ke kAraNa bhagavAna RSabhadeva prathama tIrthaMkara AdinAtha khlaaye| * nirvANa kalyANaka :- bhagavAna RSabhadeva 20 lAkha pUrva varSa kumAra avasthA meM, 63 lAkha pUrva rAjya avasthA meM, eka hajAra varSa chadmastha avasthA meM, eka hajAra varSa kama eka lAkha pUrva varSa kevalI avasthA meM rahe yAnI saMpUrNa eka lAkha pUrva varSa cAritra pAlakara 84 lAkha pUrva varSa kI AyuSya pUrNa kara arthAta ghAtI - aghAtI karmoM ko kSaya kara isI avasarpiNI ke sukhama : dukham nAmaka tIsare Are ke 3 varSa sADhe ATha mahIne zeSa rahane para mAgha vadI terasa ke dina aSTApada parvata para 10 hajAra muniyoM sahita, chaH upavAsa yukta abhijita nakSatra meM padmAsana meM .dail-I 29MATNA 16 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ virAjamAna rahakara mokSa padhAre, saudharma svarga ke adhipati indra Adi asaMkhya devoM tathA bharata cakravartI Adi mAnavoM ne milakara bhagavAna RSabhadeva tathA anya muniyoM kA nirvANa kalyANaka mnaayaa| * bhagavAna kI ziSya saMpadA * gaNadhara :-84 sAdhu :- 84,000 sAdhvI :- 3,00,000 zrAvaka:-3,05,000 zrAvikA :- 5,54,000 kevalajJAnI :- 20,000 manaHparyavajJAnI :- 12,750 avadhijJAnI :- 9,000 vaikriya labdhidhArI :- 20,600 caturdaza pUrvI :- 4,750 carcAvAdI :- 12,650 * eka jhalaka * mAtA :- marudevA pitA :- nAbhi nagarI :- vinItA (ayodhyA) vaMza :- ikSvAku gotra :- kAzyapa cinha :- vRSabha varNa :- svarNa zarIra UMcAI :- 500 dhanuSa yakSa :- gomukha yakSiNI :- cakkezvarI kumAra kAla :- 20 lAkha pUrva rAjyakAla :- 63 lAkha pUrva chadmastha kAla :- 1000 varSa kula dIkSA paryAya :- 1 lAkha pUrva AyuSya :- 84 lAkha pUrva kevalI paryAya :- 1 lAkha pUrva meM eka eka hajAra varSa kama * paMca kalyANaka * kalyANaka - tithi sthala nakSatra cyavana :- ASADha kRSNA 4 sarvArthasiddha uttarASADhA janma :- caitra kRSNA 8 ayodhyA uttarASADhA dIkSA :- caitra kRSNA 8 ayodhyA uttarASADhA kevalajJAna :- phAlguNa kRSNa 11 purimatAlapura uttarASADhA nirvANa :- mAgha kRSNa 12 aSTApada parvata abhijita RRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRE Homedicidititicitation rocersonnexuyagusetority 17 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dasa kalpa * kalpa yAnI sAdhuoM ke aacaar| sAdhuoM ke AcAra 10 prakAra ke hai| 1. acelaka 2. auddezika 3. zayyAtara 4. rAja piNDa 5. kRtikrama 6. mahAvrata 7. jyeSTakalpa 8. pratikramaNa 9. mAsakalpa aura 10. paryuSaNA klp| 1. acelaka kalpaH- Adizvara aura mahAvIra svAmI ke sAdhu jIrNa prAya alpamUlya vAle zveta vastra dhAraNa karate haiM aura bAvIsa tIrthaMkaroM ke sAdhujana pramANa rahita navIna bahumUlya paMca varNa ke vastra bhI dhAraNa karate haiN| 2. auddezika kalpaH- kisI bhI muni ke nimitta banAyA huA AhArAdi prathama va aMtima tIrthaMkara ke sarva sAdhuoM ko nahIM kalpatA, aura bAvIsa tIrthaMkaroM ke zAsana meM jisa sAdhu ke nimitta AhArAdi banAyA ho usako nahIM kalpe para bAkI saba sAdhujana le sakate haiN| 3. zayyAtara kalpaH- arthAt jisa jagaha sAdhu utare ho, usa jagaha kA mAlika, upAzraya (sthAna) denevAle ke ghara kA AhAra - pAnI samasta tIrthaMkaroM ke muniyoM ko lenA nahIM, kalpa zaiyyAtara ke ghara kI itanI cIjeM lenA nahIM kalpe 1. AhAra 2. pAnI 3. phala mevA khAdima Adi 4. mukhavAsa 5. vastra 6. pAtra 7. kambala 8. rajoharaNa 9. sUI DorA 10. cAkU kencI 11. dAnta va kAna sApha karane ke sAdhana 12. nAkhuna kATane ke saadhn| yaha bAraha prakAra kA piNDa sarva tIrthaMkaroM ke samaya sabhI sAdhuoM ko nahIM kalpatA 1. ghAsa 2. patthara kI cIja (kharala Adi) 3. rAkha 4. pIThapATiyA 5. makAna 6. pATa - pATalA 7. raMga - rogAna Adi vastu le sakate haiN| 4. rAjapiMDa kalpa :- senApati, purohita, rAjyAbhiSeka yukta rAjA, zreSThi Adi, usakA AhAra - pAnI pahale aura aMtima zAsana ke muniyoM ko nahIM kalpatA hai, bAvIsa tIrthaMkara ke muniyoM ko kalpatA hai| ___5. kRtikarma kalpaH- arthAt vaMdana, choTA sAdhu baDe sAdhu ke caraNoM meM vaMdana kareM, yaha vyavahAra samagra tIrthaMkaroM ke muniyoM ke samAna hai| 6. mahAvrata kalpa :- pahale aura aMtima tIrthaMkaroM ke sAdhu ke pAMca mahAvrata hote haiM aura bAvIsa tIrthaMkaroM ke zAsana meM sAdhu ke cAra mahAvrata hone ke kAraNa ki ve strI ko parigraha meM hI gina lete haiN| 7. jyeSTha kalpa :- arthAt baDe - laghu pane kA vyavahAra, saMsAra kI vAstavikatAoM ko dekha, prabhu ne dharma puruSa - pradhAna btaayaa| isalie sau varSa kI dIkSIta sAdhvI Aja ke dIkSita manirAja ko vaMdana kreN| isa taraha prabha ne eka dina ke dIkSita sAdhu para bhI sAdhvIyoM ke yoga kSema kI mahAna javAbadArI DAlI hai| zrI AdinAtha bhagavAna ke aura mahAvIra svAmI ke zAsana meM eka choTI aura dUsarI baDI isa taraha do dIkSAeM hotI hai, choTepana aura baDepana kA paryAya baDI dIkSA se ginA jAtA hai, bAvIsa tIrthaMkaroM ke sAdhuoM meM to dIkSA dina se hI choTAI - baDAI ginI jAtI hai| 8. pratikramaNa kalpa :- zrI AdinAtha bhagavAna aura zrI mahAvIrasvAmI ke zAsana ke sAdhuoM ko doSa lage yA na lage. donoM samaya pratikramaNa avazya karanA hotA haiM. bAvIsa jinezvaroM ke manijana to doSa lagane para hI pratikramaNa karate haiM, anyathA nhiiN| ___9. mAsa kalpa :- pahale aura aMtima tIrthaMkaroM ke sAdhu naukalpI vihAra karate haiM, yAnI eka eka mAsa ke ATha kalpa aura caumAse kA eka kalpa isa prakAra eka hI sthAna jyAdA se jyAdA raha sakane kA samaya paThana - pAThana ke RRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRR R RRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRite cinticialidititicitatician alireleineneviaterdisturnea 18 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lie, glAna tapasviyoM kI sevA ke lie, bImArI tathA vizeSa lAbha ke kAraNa adhika kAla paryanta bhI muni eka sthAna para Thahara sakate haiN| bAvIsa tIrthaMkaroM ke muniyoM kA koI niyata kAla nahIM hotA, eka hI sthAna para mahInA, do tIna mahInA yA isase bhI adhika Thahara sakate haiN| 10. paryuSaNa kalpa :- bAriza ho athavA na ho, yogya kSetra prApta hone para muni caumAsA Thaharate hai, kadAcita yogya kSetra na ho to bhI bhAdoM zuddhi paMcamI se 70 dina paryanta eka sthAna para avazya ThaharanA hotA hai, yaha zrI Adezvara bhagavAna va zrI mahAvIra prabhu ke sAdhuoM kA AcAra hai, bAvIsa prabhu ke muniyoM ke lie koI niyatakAla nahIM hai| uparokta dasa kalpoM meM se 1. acelatva 2. auddezika 3. pratikramaNa 4. rAjapiNDa 5. mAsakalpa 6. paryuSaNa kA kalpa ye chaH kalpa asthira kalpa kahe jAte haiM, kAraNa ki ye prathama va aMtima tIrthaMkaroM ke zAsana meM niyamitarupa mAne jAte haiM aura bAvIsa bhagavaMtoM ke zAsana meM aniyata hai| 1. zaiyyAtarapiNDa 2. cAra mahAvrata 3. jyeSTha dharma 4. paraspara vaMdana vyavahAra - ye cAra kalpa sthira kalpa kahe rva tIrthaMkaroM ke zAsana meM ye samAnatA se mAne jAte haiM | bAvIsa tIrthaMkaroM ke sAdhuoM ke jo AcAra hai ve mahAvideha ke tIrthaMkaroM ke sAdhuoM ke bhI AcAra hote haiN| __pahale va aMtima tIrthaMkaroM ke sAdhuoM meM evaM zeSa bAIsa tIrthaMkaroM ke sAdhuoM meM yaha AcAra bheda hone meM sirpha jIva vizeSa hI kAraNabhUta hai| prathama tIrthaMkara ke sAdhu Rju - jaDa (sarala aura besamajha) hote the, unako jitanA kahA jAtA, utanA hI samajhate the, paraMtu vizeSa nahIM samajha sakate, zrI mahAvIrasvAmI ke tIrtha ke jIva vakra aura jaDa hai (uddhata aura mUrkha hote haiM) ve samajhAne se samajha lene para bhI jhUTha (galatI) svIkAra nahIM karate, kurtaka karake apanA bacAva karate haiM aura bIca ke bAvIsa tIrthaMkaroM ke sAdhu RjuprAjJa (sarala aura samajhadAra)hote hai, arthAt saMketa mAtra se ve saMpUrNa bAta samajha lete haiN| isI vajaha se pahale va aMtima tIrthaMkaroM ke sAdhuoM ke tathA bIca ke bAIsa tIrthaMkaroM ke sAdhuoM ke AcAra meM bheda huaa| On nemalonial For Personal Final Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ASEANIHINJR mA yIzAlakakA upasarga * dasa acchere (Azcarya) * aisI ghaTanAeM jo kabhI kabhI ghaTatI hai, sAmAnya rupa se sadA nahIM bntii| kiMtu kisI vizeSa kAraNa se anaMtakAla ke pazcAt hotI hai, use Azcarya (accherA) kahA jAtA hai| isa avasarpiNI kAla meM hue AzcaryoM kA saMkSipta vivaraNa isa prakAra hai| 1. upasarga :- atyaMta puNyazAlI AtmA hI tIrthaMkara pada ko prApta karatI hai| kevalajJAna hone ke pazcAt tIrthaMkaroM ko kabhI koI upasarga nahIM hote ! paraMtu bhagavAna mahAvIrasvAmI ko kevalajJAna hone ke bAda bhI kuziSya gozAle ne tejolezyA pheMkI, jisase bhagavAna ko bhI chaH mahIne taka tejolezyA kI jvAlA se rakta atisAra (khUna kI daste) lagane lgii| 2. garbha saMharaNa :- ASADha zukla cha8 ko bhagavAna mahavIrasvAmI svarga se cyavakara devAnaMdA brAhmaNI kI kukSI meM Aye / garbha avataraNa ke 82 dina pazcAt 2-garbha saMharaNa saudharma kalpa ke indra ke Adeza se senApati harinaigameSI deva ne unako mAtA devAnandA ke garbha se saMharaNa kara trizalA kSatriyANI ke garbha meM rakha diyA, kyoMki tIrthaMkara sadaiva hI ugra, bhoga, kSatriya, ikSvAku, jJAta, kauravya aura harivaMza Adi vizAla kuloM meM hI janma lete haiN| yaha dUsarA accherA huaa| 3. strI tIrthaMkara :- aisA niyama hai KAR 3-strI tIrthakara ki tIrthaMkara pada paruSoM ko hI prApta hotA hai| paraMtu mithilA nagarI ke rAjA kumbharAja kI putrI mallIkumArI ne tIrthaMkara pada ko prApta kiyaa| ve isa avasararpiNI ke 19veM tIrthaMkara ke rupa meM prasiddha huii| strI kA tIrthaMkara honA eka Azcarya hai| 4. abhAvita pariSad :- yAnI tIrthaMkara kI dezanA niSphala honaa| 4-abhAvita pariSada kevalajJAna hone ke bAda vaizAkha zakla dazamI ke dina bhagavAna mahAvIra svAmI ne apanI prathama dharma dezanA dii| dezanA sunakara kisI bhI zrotA ne cAritra grahaNa nahIM kiyaa| tIrthaMkaroM kI dezanA kabhI niSphala nahIM jAtI, yaha eka abhUtapUrva ghaTanA huii| 5. zrI kRSNa vAsudeva kA ghAtakI khaNDa kI amarakaMkA nAmaka nagarI meM gamana :- rAjA padmanAbha ghAtakI khaNDa meM sthita amarakaMkA nagarI kA rAjA thaa| nArada dvArA draupadI ke rupa lAvaNya kI prazaMsA sunakara usane devoM dvArA draupadI kA apaharaNa karavA liyaa| zrI kRSNa vAsudeva ko patA calA to ve amarakaMkA nagarI pahu~ce aura yuddha meM rAjA padmanAbha ko harAkara draupadI ko vApasa dvArakA kI ora le cle| saMgrAma vijayI hone para unhoMne zaMkhanAda kiyaa| usa zaMkha kI AvAja sunakara vahAM ke kapila vAsudeva ko Azcarya huA, jisase usane vahAM vicarate hue bhagavAna munisuvrata svAmI se daiodicatonanternationary FORTSTER& Valenty | 20 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aparakakA lavaNa samudra W zAzvata sUrya vimAna candra vimAna zaMkhanAda ke bAre meM pUchA to bhagavAna munisuvrata zrI kRSNa vAsudave 5-zaMkha dhvani svAmI ne zrI kRSNa vAsudeva ke bAre meM batAte hue kahA ki eka hI kSetra meM eka samaya meM do tIrthaMkara, do cakravartI, do baladeva aura do vAsudeva nahIM hote haiN| yaha sunakara kapila vAsudeva ko zrI kRSNa vAsudeva se milane kI tIvra icchA jAgrata huii| vaha sIdhe samudra taTa para phuNcaa| paraMtu zrI kRSNa vahAM se jA cuke the| dUra jAte unako dekhakara unhoMne zaMkhanAda karake milane kI icchA prakaTa kii| pratyuttara meM zrI kRSNa ne vApasa zaMkhanAda karake apane bahuta dUra nikala Ane para vApasa lauTane meM asamarthatA jtaaii| yoM zaMkhanAda ke mAdhyama se dono kA milana ho gyaa| yaha accherA huaa| KATOR 6. sUrya aura candra eka sAtha apane zAzvata vimAnoM meM AnA :- kauzAmbI nagarI meM virAjita bhagavAna mahAvIrasvAmI ke samavasaraNa meM sUrya aura candra deva apane - apane zAzvata vimAnoM sahita bhagavAna ko vaMdana - darzana ke lie aaye| sUrya aura caMdra deva kA zAzvata vimAnoM sahita AnA eka Azcarya hai| anyathA ve uttara vaikriya vimAnoM meM hI Ate haiN| 7. harivaMza kula kI utpattiH- saudharma devaloka ke harivaMza kala kilviSa deva ne harivarSa kSetra se hari nAma ke puruSa yugala kI utpatti kA apaharaNa kara liyA aura bharata kSetra kI caMpA nagarI meM le aayaa| vahAM ke rAjA caMdrakIrti kI mRtyu ho gaI thii| kilviSa deva ne devavANI kii| use sunakara vahAM ke maMtrI Adi ne hari ko apanA rAjA banA diyaa| hari rAjA banA, zAdI kii| usase harIvaMza kula kI utpatti huii| donoM marakara naraka meM gaye, yugaliyAM marakara kevala devagati meM hI jAte haiM, aura ye naraka meM gaye, isalie ise accherA mAnA gyaa| 8. camarendra kA saudharmakalpa meM jAnA :- asuroM kI nagarI camarakaMkA ke indra camarendra ne eka bAra apane avadhijJAna se saudharmAvataMsaka vimAna meM saudharmendra ko dekhA to krodhita hokara socane lagA "yaha saudharmendra mere sira para baiThA hai, ise sabaka sikhAnA caahie|" vaha usase yuddha karane saudharmakalpa kI ora cala diyaa| saudhamendra kI sabhA meM pahuMcakara usane apane zastra se saudharmendra para prahAra kiyA, saudhamendra ne bhI pratikAra meM vajra phaiNkaa| camarendra vajra se Darakara bhAgatA huA sIdhA bhagavAna mahAvIrasvAmI ke pAsa AyA, bhagavaMta ke pairoM ke pAsa jAkara chipa gyaa| saudharmendra ne jaba dhyAnastha bhagavAna ko dekhA to vajra ko vApasa khIMca liyA, aura bhagavAna ko vaMdana kara camarendra se bolA " bhagavAna kI kapA se tama baca gaye | jAo aba tama makta ho| bhaya mata karo | " yaha kahakara lauTa gyaa| camarendra baca gyaa| camarendra kA saudharmakalpa meM praveza karanA eka Azcarya hai| saudharma kalpa meM camarenTa RRRAIMIRRORARA...] leaton international For Persona al Use Only 21 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ re eka samaya eka sau ATha 9. utkRSTha avagAhAnA vAle eka sau ATha siddha nahIM kevalI siddha hote :- isa avasarpiNI kAla ke suSamA - duSamA nAmaka tIsare Are meM bhagavAna RSabhadeva apane 99 putroM evaM 8 pautroM ke sAtha mokSa meM pdhaareN| ve eka sAtha eka sau ATha jIva (99 putra ATha pautra evaM svayaM bhagavAna RSabhadeva) siddha hue| utkRSTha avagAhanA meM eka sAtha do hI vyakti siddhagati prApta kara sakate haiN| paraMtu eka sAtha 108 vyakti siddhagati ko prApta kiye vaha Azcarya hai| 10. asaMyatiyoM kI pUjA :- nauveM tIrthaMkara zrI suvidhinAtha bhagavAna ke nirvANa ke kucha samaya pazcAt sAdhu paraMparA kA asaMyati pUjA viccheda ho gyaa| logoM ne sthavira zrAvakoM ko hI dharma kA jJAtA samajha liyaa| ve zrAvaka apanI alpa buddhi anusAra dharma kI alaga alaga vyAkhyA karane lge| loga ina zrAvakoM ko hI jJAnI samajhakara inakI pUjA karane lage, dAna dene lge| pUjA - pratiSThA se inake mana meM abhimAna utpanna ho gayA aura ve dharma ke naye - naye niyama racane lge| sonA, cAMdI, gau, kanyA, hAthI, ghoDA, Adi dAna meM lene lge| dharma ke nAma para pAkhaNDa calane lgaa| hamezA saMyati hI pUje jAte haiM, magara isa avasarpiNI kAla meM asaMyatioM kI bhI pUjA huI hai, yaha accherA huaa| upayukta dasa acchere nimnalikhita tIrthaMkaroM ke zAsana kAla meM hue haiM :1. utkRSTa avagAhAnA vAle eka sau ATha eka samaya meM siddha hue - zrI AdinAtha bhagavAna ke tIrtha meM 2. harivaMzakula kI utpatti - zrI zItalanAtha bhagavAna ke tIrtha meM 3. zrI kRSNavAsudeva kA amarakaMkA meM jAnA - zrI neminAtha bhagavAna ke tIrtha meM ___4. strI kA tIrthaMkara honA - zrI mallinAtha bhagavAna ke tIrtha meM 5. asaMyatiyoM kI pUjA - zrI suvidhinAtha bhagavAna ke tIrtha meM 6. zeSa :- upasarga, garbhasaMharaNa, abhAvita pariSad, sUryacaMdra kA mUla vimAna se utaranA, camarendra kA urdhva gamana ye ___pAMca acchere zrI mahAvIra svAmI ke tIrtha meM hue haiN| ................. For reso n ate Use Only 22 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jaina tattva mImAMsA saMvara tattva *********** For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saMvara tatva * anAdi kAla se jIva karmavaza banakara saMsAra - sAgara meM paribhramaNa kara rahA hai| jIva kabhI karma kA kSaya karatA hai to kabhI karmoM kA baMdha karatA hai| paraMtu kSaya aura baMdha kI prakriyA se hI AtmA kA bhavapAra nahIM ho sktaa| Azrava ke kAraNa naye karmoM kA baMdha hotA rahatA hai| mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya aura yoga ye karma baMdha ke kAraNa hai| inase karmoM kA Agamana kaise hotA hai, Atma pariNAmoM kI sthiti kaise hotI hai, mithyAtva ke kAraNa AtmA ko saMsAra meM kaise paribhramaNa karanA paDatA hai Adi kA varNana Azrava tatva dvArA hotA hai| ____ AtmA karmAvRta banakara saMsAra meM paribhramaNa karatA rahatA hai, phira bhI Atma - vikAsa kI zakti usameM chipI rahatI hai| aMdhere se prakAza kI ora aura ajJAna se jJAna kI ora jAne ke lie jIva ke prayatna calate rahate haiN| isa prakAra ke prayatna karanA hI saMvara mArga para calanA hai| * Azrava ko rokanA tathA karma ko na Ane denA saMvara hai| saMvara Azrava kA pratipakSI hai| Azrava - tatva meM AtmA ke patana kI avasthA dikhAyI gayI hai aura saMvara meM AtmA ke utthAna kI avasthA dikhAI gayI hai| Azrava kA mArga saMsAralakSI hai to saMvara kA mArga mokSa lakSI hai| saMvara patha ke apanAne se sAdhakoM kA kevala bhaviSya hI ujjavala nahIM banatA apitu ve mokSa pada ko bhI prApta kara lete haiN| * saMvara kI paribhASA :- saMvara zabda sam tathA vR se milakara banA hai| sam upasarga hai aura vR dhAtu hai| vR kA artha hai rokanA yA nirodha krnaa| tatvArtha sUtra meM kahA hai 'Azrava nirodha saMvara' Azrava kA nirodha saMvara hai| 'saMvRNoti karma aneneti saMvara' arthAt jisake dvArA AnevAle navIna karma ruka jAe vaha saMvara hai| kalpanA kIjie - eka vyakti kisI tAlAba ko khAlI karane ke lie usakA pAnI ulIca ulIca kara bAhara pheMka rahA hai| dina rAta atyadhika parizrama karatA hai| vaha eka ora se pAnI nikAla rahA hai dUsarI ora se nAlI se pAnI aMdara A rahA hai| isa prakAra dina - rAta parizrama se jitanA tAlAba khAlI hotA hai usake barAbara yA usase adhika pAnI tAlAba meM bharatA bhI jA rahA hai| isa sthiti meM kitanA bhI prayatna yA parizrama kiyA jAya kiMtu tAlAba khAlI hone kI saMbhAvanA nahIM hai| jaba nAloM ko baMda karake pAnI ulIcA jAegA, tabhI tAlAba khAlI ho skegaa| prastuta rupaka saMvara ke lie samajhanA cAhie ! AtmA eka tAlAba ke samAna haiM usameM karma rupI pAnI bharA haiM Azrava rupa nAloM se usameM dina rAta karma rupa pAnI bharatA hI rahatA hai| sAdhaka tapa Adi sAdhanoM ke dvArA karma rupI jala ko ulIca ulIca kara nikAlane kA prayAsa karatA hai| kiMtu jaba taka karmoM ke Ane ke dvAra ko baMda nahIM karatA taba taka karma jala se Atma - sarovara khAlI nahIM ho sktaa| una nAloM ko baMda karanA hI saMvara tatva hai| * saMvara ke prakAra :jaina darzana meM saMvara ke do bheda haiM :___1. dravya saMvara 2. bhAva saMvara 1. dravya saMgraha meM kahA gayA hai - Ate hue navIna karmoM ko rokanevAle AtmA ke pariNAma athavA AtmA kI akaSAya avasthA yA AtmA kA zuddhopayoga bhAva saMvara hai evaM usase rukanevAle karmapudgala dravya saMvara hai| saMvara kI saMkhyA kI aneka paraMparAeM prApta hai - mukhya rupa se saMvara ke pAMca bheda hai : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. ........................... FOR SOM v ate Use Only 24 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. samyaktva :- viparIta mAnyatA se mukta honA athavA mithyAtva kA abhaav| 2. vrata yA virati :- aThAraha prakAra ke pApoM kA sarvathA tyAga krnaa| 3. apramAda :- dharma ke prati pUrNa utsAha honaa| 4. akaSAya :- krodha, mAna, mAyA, lobha Adi kaSAyoM kA naSTa honaa| 5. ayoga :- mana, vacana aura kAyA kI duSpravRttiyoM ko roknaa| * saMvara ke bIsa bheda :1-5 :- samyaktva, virati, apramAda, akaSAya, ayog| 6-10 :- hiMsA, jhUTha, corI, abrahmacarya aura parigraha se nivRtti lenaa| 11-15 :- zrota, cakSu, ghrANa, rasa, sparzana Adi pAMca indriya kA nigraha krnaa| 16-18 :- mana, vacana aura kAyA ko saMyama meM rkhnaa| 19 :- bhAMDopakaraNa :- vastra - pAtra Adi upakaraNa jayaNA se rkhnaa| 20 :- susaMga - kusaMgati se dUra rhnaa| isa prakAra saMvara ke bIsa bheda bhI hote haiN| tatvArtha sUtra meM saMvara ke satAvana bheda mAne gaye haiM jo nimnalikhita hai| 1. tIna gupti 2. pAMca samiti 3. dasa yati dharma 4. bAraha bhAvanA / anuprekSA 5. bAIsa parISaha aura 6. pAMca cAritra * gupti :- "saMsAra kAraNAt Atmana gopanaM gupti' saMsAra ke kAraNoM se AtmA kI jo surakSA kare - vaha gupti hai| mana - vacana tathA kAyA ko hiMsAdi sarva azubha pravRttiyoM se nivRta karanA, samyak prakAra se upayoga pUrvaka pravRti karanA gupti hai| gupti ke tIna prakAra hai:1. manogupti :- azubha vicAroM kA tyAga karanA aura zubha vicAroM ko dhAraNa karanA manogupti hai| 2. vacanagupti :- asatya bhASaNa se nivRtta honA aura mauna dhAraNa karanA vacana gupti hai| AcAraMga sUtra meM isake do rupa milate haiN| * bhagavAna ne jaise kahA hai tadanusAra prarupaNA karanA arthAt zAstra maryAdA ke anusAra bolanA aura * vANI - viSayaka mauna sAdhanA arthAt zAstrAnusAra nirdoSa vacana kA prayoga karanA aura sarvathA mauna dhAraNa karanA bhI vacanagupti hai| Gupti 3. kAyagupti :- binA kAraNa kAyA kI caMcalatA kA tyAga karake kAyA ko saMyama meM rakhanA arthAt sonA, baiThanA, uThanA, paira phailAnA Adi Avazyaka kAyika kriyA kI caMcalatA para tathA anAvazyaka pravRttiyoM para aMkuza lagAnA evaM maryAdA anusAra zarIra kI ceSTA ko saMyamita krnaa| upasarga Adi pratikUla prasaMgoM meM sarvathA sthira hokara zarIra kI ceSTA kA tyAga karake kAyotsarga karanA bhI kAyagupti hai| jaise gajasukumAla muni ne kii| For Personal e Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * samiti :- zrI jinezvara bhagavAna kI AjJAnusAra yatanApUrvaka samyak pravRtti karanA / saMsAra kA pratyeka prANI kucha na kucha pravRtti avazya karatA hai| pravRtti ke abhAva se vaha na jI sakatA hai aura na vyavahAra kara sakatA hai| jaba taka zarIra kA tyAga nahIM hotA taba taka jIvana vyatIta karane ke lie kucha na kucha bolanA, khAnA, pInA, uThanA - baiThanA Adi kriyAeM karanI paDatI hai| isalie dazavaikAlika sUtra meM ziSya ne se prazna kiyA hai| guru kahaM care, kahaM ciTThe, kaha mAse, kahaM sae / kahaM bhuMjato bhAMsato, pAvaM kammaM na baMdhai ? " gurudeva ! maiM kaise calUM, kaise khar3A rahUM, kaise baiThUM, kaise soUM, kaise khAuM, kaise boluM, jisase pApa karmoM kA baMdha na ho|" gurudeva ne pharamAyA hai : "jayaM care, jayaM ciTThe, jayamAse, jayaM sae / jayaM bhujaMto bhAsato, pAvaM kammaM na baMdhai / / " yatanA se calo, yatanA se khaDe raho, yatanA ye baiTho, yatanA se soo, yatanA se khAo, yatanA se bolo, jisase pApa karmoM kA bandha na ho| " ataH yatanApUrvaka pravRtti kA nAma samiti hai| samiti ke pAMca prakAra hai| 1. iryA samiti 2. bhASA samiti 3. eSaNA samiti 4. AdAna bhaMDamata nikSepaNA samiti 5. pariSThApanikA samiti 1. iryA samiti :- iryA yAnI gamana ke viSaya meM samyag pravRtti karanA arthAt zAnta citta se calanA, gamanAgamana meM viveka rakhanA, bhUta bhaviSya kI smRti - kalpanAoM meM na DUbakara vartamAna kSaNa meM upayoga rakhanA, iryA samiti hai| dravya kSetra kAla aura bhAva kI apekSA se yaha cAra prakAra kI hai| * dravya :- sUrya - prakAza aura netra prakAza se bhalI bhAMti dekhate hue nIcI dRSTi rakhakara calanA / * kSetra :- lagabhaga sADhe tIna hAtha Age kI bhUmi dekhakara calanA / * kAla :- rAtri meM anivArya kAraNavaza calanA paDe to pramArjana kie binA na calanA / * bhAva :- upayogapUrvaka calanA 2. bhASA samiti nirdoSa vacana (muhapattI kA upayoga rakhakara ) bolanA sAvadha vacanoM kA tyAga karate hue sarvajana hitakArI aura parimita vacanoM kA bolanA bhASA samiti hai| jo vacana madhura ho, parimita ho, prayojana hone para hI bole gaye ho, jo garva rahita ho, tuccha na ho, buddhi se vicAra kara bole gaye ho aura jo dharmamaya ho, aise vacanoM ko bolanA bhASA samiti hai / - - : - Samiti - 3. eSaNA samiti :- svAdalolupatA, rasapoSaNa ko mahatva na dekara, AhAra pAnI meM bayAlIsa doSoM ko tyAgakara nirdoSa padArtha svIkAra karanA eSaNA samiti hai| 4. AdAna bhaMDamata nikSepaNA samiti :- arthAt AdAna grahaNa karanA :- bhaMDamala arthAt pAtra Adi ko jayaNApUrvaka nikSepaNA karanA yAnI vastu uThAne meM, rakhane meM jIva maitrI kA bhAva rakhakara vivekamaya pravRtti krnaa| arthAt vastra, pAtra, Asana, zayyA Adi saMyama ke upakaraNa tathA jJAnopakaraNoM ko upayogapUrvaka pramArjanA karake uThAnA aura rakhanA AdAna bhaMDa mata nikSepaNA samiti hai| 26 ******** Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. pariSThApanikA samiti :- pariSThApanikA samiti ko utsarga samiti bhI kahate haiN| isakA pUrA nAma uccAra prazravaNa khela siMghANa jalla pariSThApanikA samiti hai| isakA artha hai uccAra arthAt mala, zravaNa yAnI mUtra, khela yAnI thUka yA kapha siMghANa yAnI nAka kA maila aura jalla yAnI pasInA / mala mUtra zlezmAdi nissAra tatva pheMkate samaya jIva hiMsA na ho aisA dhyAna rakhakara kriyA karanA pariSThApanikA samiti hai| dravya, kSetra, kAla aura bhAva kI apekSA se isake cAra bheda hai : * dravya H- tyAgane yogya vastuoM ko aisI UMcI jagaha na paraThe jahAM se nIce gire yA bhe| aisI nIcI jagaha meM bhI na paraThe jahAM ekatra hokara raha jaay| aisI aprakAzita jagaha meM bhI na paraThe jahAM jIva jaMtu dikhAI na de| aisI jagaha bhI na DAleM jahAM cIMTiyoM Adi ke bila ho, anAja ke dAne ho, anya jIva jaMtu ho / * kSetra : * jisakI jagaha ho, usa svAmI kI AjJA lekara paraThe, yadi ve na ho to zakrendra kI AjJA lekara prtthe| * kAla :- dina meM acchI taraha dekhabhAla kara niravadha bhUmi meM paraThe aura rAtrI ke samaya, pahale dina meM dekhI huI bhUmi para pramArjana kara prtthe| : * bhAva se zuddha upayogapUrvaka yatanA se paraThe ! paraThane ke lie jAte samaya Avassahi (Avazyaka kAryavaza jAtA hUM) zabda kA tIna bAra uccAraNa kreN| paraThate samaya "aNujANaha jassuggaho" bole / paraThane ke bAda vosirAmI (isa vastu se aba merA koI prayojana nahIM hai|) zabda ko tIna bAra boleN| paraThakara jaba apane sthAna para lauTe taba nissahIM (kArya meM nivRta huA hU~) zabda tIna bAra uccAraNa kreN| samitI = viveka pUrvaka AcaraNa * iryA :- jayaNApUrvaka calanA * bhASA :- hita - mita, priya, satya aura saMdeha rahita vacana bolanA * eSaNA :- nirdoSa AhAra lenA kara lenA va rakhanA * AdAna :- upakaraNoM ko dekha-bhAla * pariSThA :- janturahita sthAna para mala - mUtra Adi kA tyAga krnaa| * dazayati dharma - - dharma jIvana kA amRta hai| yadi dharma manuSya ke jIvana meM na ho to karmoM kA nirodha yA kSaya nahIM kiyA jA sktaa| yahI kAraNa hai bhAratIya RSi muniyoM ne dharma ko jIvana kA prANa kahA hai jo saMjIvanI bUTI kI bhAMti hai| dharma hI eka aisA tatva hai jo jIvana ke pratyeka kSetra kI samasyAoM ko sulajhA sakatA hai| parivAra meM hI nahIM vizva ke hara kSetra meM dharma zAMti, surakSA aura sauhArdra sthApita kara sakatA hai| jaba usake zuddha svarupa ko samajhA jAya aura tadanusAra zraddhApUrvaka usakA AcaraNa kiyA jAya / tatvArtha sUtra meM dharma ke dasa prakAra batAyA hai| - 27 "uttamaH kSamAmArdavArjavazaucasatyasaMyamatapastyAgAkiMcanyabrahmacaryANi dharmaH" 1. uttama kSamA 2. uttama mArdava 3. uttama Arjava 4. uttama zauca 5. uttama satya 6. uttama saMyama 7. uttama tapa 8. uttama tyAga 9. uttama akiMcanya aura 10. uttama brhmcry| ye dazavidha uttama dharma saMvara nirjarA rupa hai| - Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. uttama kSamA : krodha kA prasaMga upasthita hone para bhI pratikriyA na karanA uttama kSamA haiN| Aveza kA nimitta sAmane hone para aura pratikriyA karane kA sAmarthya hote hue bhI bhAvoM meM malinatA na Ane denA tathA pUrva ke vaira virodha kA smaraNa karake sakAraNa yA akAraNa uttejita nahIM honA kSamA hai| "adhyAtmaprakaraNa' meM likhA hai ki sambhAva se gAlI sahana karane vAle ko 66 karoDa upavAsa kA phala milatA hai| kSamA dharma pAMca prakAra kA batAyA gayA hai| 1. upakAra kSamA : * kisI ne hamArA nukasAna kiyA hai, to bhI isane amuka samaya para hama para upakAra bhI to kiyA thA, aisA jAnakara sahanazIlatA rakhanA, upakAra kSamA hai| yadi maiM krodha karUMgA to vaha hAni pahuMcAyegA, aisA socakara kSamA 2. apakAra kSamA : karanA apakAra kSamA hai| 3. vipAka kSamA : rakhanA vipAka kSamA hai| 4. vacana kSamA : rakhanA vacana kSamA hai| - yadi krodha karUMgA to karmabaMdha hogA, aisA socakara kSamA zAstra meM kSamA rakhane ke lie kahA hai, aisA socakara kSamA 5. dharma kSamA : AtmA kA dharma hI kSamA hai, aisA socakara kSamA rakhanA :- namratA rakhanA athavA mAna kA tyAga krnaa| AtmA meM mAna kaSAya ke abhAva meM jo dharmakSamA hai| 2. uttama mArdava komalatA yA mRdulatA pragaTa hotI hai use mArdava kahA jAtA hai| mArdava jIvana meM tabhI AtA hai jaba jAtimada Adi ATha prakAra kA mada na ho| nizcaya dRSTi se para- padArthoM kA maiM kartA hUM aisI mAnyatA rupa ahaMkAra kA unmUlana karanA mAdarva hai| abhimAna ke prasaMga para namratA ko dhAraNa karanA aura turaMta apane lie socanA ki maiM eka dina nigoda meM thaa| dhIre dhIre vikAsa karate hue maiMne manuSya janma pAyA hai aba prApta saMyogoM kA ahaMkAra karane se maiM durgati meM calA jAuMgA, to merA patana hogaa| isa prakAra ahaMkAra para roka lagAne se saMvara kA lAbha hogA aura Atma guNoM kA darzana karane se nirjarA kA lAbha hogaa| 3. uttama Arjava:- Arjava arthAt saralatA / kapaTa rahita honA, yA mAyA, dambha ThagI Adi kA sarvathA tyAga karanA, Arjava dharma hai| bhagavAna mahAvIrasvAmI ne saralatA kI upalabdhi ke viSaya meM kahA hai, Arjava se kAyA kI saralatA, bhAvoM kI saralatA, bhASA kI saralatA aura yogoM kI avisaMvAditA jIva prApta kara letA hai aura avisaMvAditA saMpanna jIva zuddha dharma kA ArAdhaka hotA hai| vaha saMvara - nirjarA rupa karmakSayakAraNaka dharma kI ArAdhanA kara pAtA hai| uttama saralatA taba kahalAegI jaba hama kisI kI kuTilatA ko jAnakara bhI usake sAtha saralatApUrvaka vyavahAra kreN| sarala vyakti ke sAtha saralatA kA vyavahAra AsAna hai para jaTila aura kuTila vyakti ke sAtha bhI saralatA kA vyavahAra karanA uttama saralatA hai| 4. uttama zauca :- zauca dharma kA dUsarA nAma hai nirlobhatA / lobha ko jItanA va paudgalika padArthoM para Asakti na rakhanA zauca dharma hai| zauca dharma ke sAdhaka ko socanA cAhie ki sAMsArika para padArthoM ko to anaMta anaMta - 28 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAra grahaNa kiyA hai aura choDA hai isalie lobhajanita mahAdoSoM kA vicAra karake isa para vijaya prApta karanI cAhie tabhI saMvara nirjarA dharma kI ArAdhanA ho sakatI hai| 5. uttama satya :- hita - mita - priya vacana bolnaa| satya meM bhAva, bhASA aura kAyA tInoM kI saralatA apekSita hotI hai| samavAyAMga sUtra meM sAdhu ke mUla guNoM meM bhAva sacca, karaNa sacca, yoga sacca arthAt bhAvasatya, karaNa satya aura yoga satya batAye gaye hai| * bhAva satya :- bhAvoM meM, pariNAmoM meM sadA satya kA bhAva rhe| * karaNa satya :- karaNIya kartavyoM ko samyak prakAra se krnaa| * yoga satya :- mana vacana kAyA kI stytaa| vyavahArika dRSTi se satya - dharma, vANI, mana aura zarIra ke dvArA abhivyakta ho sakatA hai| isa dRSTi se satya ko dharma kahA gayA hai| satya dharma ke sAtha uttama vizeSaNa mithyAtva kA abhAva aura samyagdarzana ke astitva kA sUcaka haiN| ataH jo jaisA hai use vaisA hI mAnanA jAnanA aura usI rupa meM rAga - dveSa rahita hokara vItarAga bhAva meM pariNata honA satya - dharma hai| 6. uttama saMyama :- mana, vacana aura kAyA kA niyaMtraNa karanA arthAt inakI pravRtti meM yatanA karanA saMyama hai| saMyama kA dUsarA artha hai - saM arthAt samyak prakAra se, yama - yAnI niyamoM kA pAlana krnaa| hiMsAdI azubha pravRttiyoM se nivRtta hokara pAMca mahAvrata yA aNuvratoM kA pAlana karanA saMyama dharma hai| muni ke satraha prakAra ke saMyama batAye gaye hai| 1 - 5 :- pAMca mahAvrata 6-10 :- pAMca indriya nigraha 11 - 14 :- cAra kaSAya jaya 14 - 17 :- tIna daMDa kI nivRtti (mana, vacana, kAyA ke azubha vyApAra) saMyama ke sAtha jo uttama zabda hai vaha samyagdarzana ke astitva kA sUcaka hai kyoMki samyagdarzana ke binA saMyama kI utpatti, sthiti, vRddhi yA phala - prApti saMbhava nahIM hai| kevala bAhya - pravRtti kA tyAga karanA saMyama nahIM haiM | sAdhaka saMyama se yukta tabhI hotA hai jaba usake jIvana meM indriyoM ke vikAroM kA evaM rAga - dveSa kA muNDana hotA hai| apanI najara ko para - padArthoM se sameTakara Atma - sanmukha karanA yAnI apane meM sImita karanA uttama saMyama kahA jAtA hai| 7. uttama tapa :- tapa kA sAmAnya artha kiyA gayA hai, "aSTakarma tapanAt tapaH" arthAt ATha karmoM ko tapAkara Atma zuddhi karanA tapa hai| upasargoM ko samabhAvapUrvaka sahane meM tathA dharma - pAlana karane meM tapa zarIra aura mana ko sakSama banAtA hai| deha aura Atma kA bheda vijJAna jAnanA hI samyag tapa hai| samyag darzana ke abhAva meM karoDo varSoM taka kiyA gayA ugra tapa bhI nirarthaka hai| isalie jainAgamoM meM kahA hai - isa janma ke lie yA para - janma ke lie yA kIrti kI kAmanA se tapa nahIM karanA caahie| tatvArtha sUtra meM AcArya umAsvAti ne kahA hai "icchAnirodhastapaH" icchAoM kA nirodha karanA tapa hai| kevala zarIra ko tapAnA tapa nahIM hai vaha to tApa hai| mana kI AzA aura tRSNA ko rokanA tapa hai| tapa bAraha prakAra ke hai unakA vistRta varNana nirjarA tattva meM kiyA jaaegaa| Binafteriorat seeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee For persoal Favale Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. uttama tyAga :- pAtra ko jJAnAdi sadguNa pradAna karane ko uttama tyAga kahate haiN| ThANAMga sUtra meM cAra prakAra kA tyAga batAyA hai| 1. maNAciyAe :- mana ke vikAroM kA tyAga krnaa| 2. vayaciyAe :- vacana se azubha tathA aprItikara zabdoM kA tyAga krnaa| 3. kAyaciyAe :- kAyA se anaitika aura azuddha kriyAoM kA tyAga krnaa| 4. uvagaraNaciyAe :- upakaraNoM kA tyAga krnaa| 9. uttama AMkicanya :- bAhya aura abhyaMtara parigraha kA tyAga karake Atma - bhAvoM meM ramaNa karanA AMkicanya dharma hai| 'a' arthAt nahIM, kiMcana - koI bhii| kisI bhI prakAra kA parigraha yA mamatva na rkhnaa| vastu apane Apa meM parigraha nahIM hotI usakegrahaNa kA bhAva, saMgraha kI icchA aura usa para mamatva Adi rakhanA parigraha hai| yadi para - padArthakegrahaNa yA saMgraha kI bhAvanA aura usa para mamatA nahIM hai topara - padArthakI upasthiti parigraha nahIM hai| AkiMcanya dharmavAle muni upalakSaNa se zarIra, dharmopakaraNa Adi ke prati yA sAMsArika padArthoM ke prati nirmamatva hote haiN| ve niSparigrahI hokara apane lie AhAra pAnI Adi saMyama jIvana nirvAha kelie hI lete haiN| jaisegADI kepahiyekI gati ThIkarakhane kelie usakI dhurI meM tela DAlA jAtA hai, vaise hI zarIra rupI gADI kI gati ThIka rakhane ke lie ve mUrchArahita hokara AhAra pAnI lete haiN| rajoharaNa aura vastrapAtrAdi anya upakaraNa bhI saMyama evaM zarIra kI rakSA ke lie dhAraNa karate haiN| yahI parigraha tyAga rupa AkiMcanya kA rahasya hai| 10. uttama brahmacarya :- AdhyAtmika daSTi se brahmacarya kA artha isa prakAra kiyA gayA hai - brahma arthAta AtmA aura carya arthAt clnaa| AtmA meM vicaraNa karanA brahmacarya haiN| vyavahArika dRSTi se navavADa sahita mana - vacana - kAyA se maithuna kA tyAga karanA brahmacarya dharma hai| vADa se jaise kSetra kA rakSaNa hotA hai, usI prakAra navavADa se brahmacarya kA rakSaNa hotA hai| usake nau prakAra hai| 1. saMsakta vasatityAga :- jahAM para strI / puruSa / pazu va napuMsaka rahate ho usa sthAna kA tyAga krnaa| 2. strIkathA tyAga :- strI / puruSa ke rupa, lAvaNya kI carcA na krnaa| 3. niSadhA tyAga :- jisa sthAna yA Asana para strI, puruSa baiThe ho usa para 48 miniTa taka nahIM baitthnaa| 4. aMgopAMga nirIkSaNa tyAga :- strI / puruSa ke aMgopAMga rAgAtmaka dRSTi se na dekhnaa| 5. saMlagna dIvAra tyAga :- saMlagna dIvAra meM jahAM daMpatti rahate ho aise sthAna kA tyAga krnaa| 6. pUrvakrIDita bhogoM kA vismaraNa :- pUrvakAla meM bhoge hue bhogoM ko yAda na krnaa| 7. praNIta AhAra tyAga :- gariSTa evaM vikArajanaka AhAra na krnaa| 8. ati AhAra tyAga :- pramANa se adhika bhojana na krnaa| 9. vibhUSA tyAga :- snAna, itra, tela Adi se mAliza Adi zarIra kI zobhA baDhAnevAlI pravRttiyoM kA tyAga krnaa| upayukta dasa prakAra kedharmauttama dharmakahalAneyogya tabhI hote haiM jaba ve AtmazuddhikAraka aura pApa nivaarkho| SEARRASS HAMARREARRIORAIIIIIIIIIIIANS RRRRRRRRRRRRR titvaliditatonary 1301 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ N * bAraha anuprekSA/bhAvanA * jIvana - nirmANa kA sAmarthya vicAroM meM hai| suvicAroM kI saMpadA ne hI bhagavAna mahAvIra jaise mahApuruSa banAye aura kuvicAroM ne kaMsa, gozAlaka, koNika Adi adhogAmI manuSya bnaaye| jo vicAra aMtarikSa meM dera taka gUMjate haiM ve apanA prabhAva vahAM choDa jAte hai| usakA kaMpana kAphI samaya taka vAtAvaraNa meM banA rahatA hai| suvicAroM kA bAra - bAra ciMtana / anuprekSana karane se ve suvicAra kartA ke mAnasa para gaharI chApa choDa jAte haiN| jaina - karma vijJAna kI bhASA meM inheM bhAvanA yA anuprekSA kahA jAtA hai| anuprekSA jaina darzana kA paribhASika zabda hai| prekSA kA artha hotA hai prakarSa rupa se dekhanA arthAt ekAgra aura sthita hokara kisI tatva yA tathya ko sukSmatA se dekhnaa| anupasarga prekSA se pUrva lagane se isakA artha hotA hai, AgamoM yA dharmagraMthoM meM paDhe hue tathya tathA satya kA anuciMtana krnaa| citta ko sthira karane ke lie kisI tatva para punaH punaH ciMtana karanA anuprekSA hai| ise eka prakAra se jJAna kI jugAlI kahA jA sakatA hai| jaise gAya, pazu Adi khAne ke bAda ekAnta sthAna meM baiThakara jugAlI karate haiM, vaise hI sIkhe hue jJAna ko anaprekSAoM dvArA hRdayagama kiyA jA sakatA hai| bAra bAra ciMtana manana se vaha daDha ho jAtA hai. aMtara cetanA meM tA hai| kabhI vismata nahIM hotaa| "uttarAdhyayana satra" meM bhagavAna mahAvIra svAmI ne anaprekSA kA AdhyAtmika lAbha batAte hue kahA hai anuprekSA se AtmA AyuSya karma ke alAvA zeSa sAta karmoM kI pragADha prakRtiyoM ko zithila kara letI hai| dIrghakAlina sthiti ko alpakAlIna kara letI hai, tIvra rasa ko maMda rasa kara letI hai, bahU pradezoM ko alpa pradezoM meM badala detI hai, AsAtAvedanIya karma kA bAra bAra baMdha nahIM karatI tathA saMsAra ko zIghratA se pAra kara letI hai| isalie bhAvanA ko bhava nAzinI kahA gayA hai| anuprekSA kA dUsarA nAma bhAvanA bhI hai| mokSamArga ke prati bhAva kI vRddhi ho aisA ciMtana karanA bhAvanA hai| isI kAraNa jaina darzana meM mumukSu ke lie saMvara nirjarA rupa bAraha AdhyAtmika bhAvanAoM se bhAvita hone kA nirdeza diyA hai| ve isa prakAra hai :1. anitya 2. azaraNa 3. saMsAra 4. ekatva 5. anyatva 6. azucitva 7. Azrava 8. saMvara 9. nirjarA 10. lokasvabhAva 11. bodhi durlabha aura 12. dharma 1. anitya bhAvanA :- saMsAra ke sabhI paudgalika padArtha anitya hai| saMsAra kI koI bhI vastu zAzvata nahIM hai| yahAM kI sabhI vastueM nazvara hai, parivartanazIla hai, utpanna hote hai, aura naSTa ho jAte haiN| yaha zarIra indriyA~, yauvana, Arogya, dhana - samRddhi, pada - pratiSThA, viSaya - sukha aura jIvana saba kucha anitya hai| jagat meM sabhI padArtha kAlakrama meM parivartita hote rahate haiN| saMsAra kA jo svarupa prAtaHkAla thA vaha madhyAhna kAla meM nahIM rahatA hai aura jo madhyAhna kAla meM rahatA hai vaha aparAhnakAla (sAyaM) meM nahIM rahatA hai| sabhI saMbaMdha yA saMyoga viyoga janita hai| AtmA ke alAvA isa saMsAra meM koI bhI padArtha nitya nahIM hai| isa prakAra kA bAra - bAra ciMtana karanA anitya bhAvanA hai| cilAhAkula jIvana evaM pana aMjalIjalake samAna asthira hai| Hotstarteddeduourtnertisticita For persona te 131 se Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvAcAryoM ne isI tathya kA samarthana karate hue kahA hai, lakSmI bijalI kI camaka ke samAna caMcala hai| adhikAra pataMga ke samAna asthAyI hai, Ayu hAtha kI aMjalI meM jala kI taraha pratipala ghaTatI jAtI hai aura kAma - bhoga indradhanuSa ke samAna utpanna hone ke sAtha hI thoDI dera meM naSTa ho jAte haiN| jisake antasthala meM yaha bAta jama jAe ki dhana, dhAnya, yovana, parivAra, iSTa padArthoM kA saMyoga Adi saba anitya hai to vaha inake naSTa yA kSINa hone para duHkhI nahIM hotaa| vaha duHkha ko jAnatA hai para duHkha ko bhogatA nahIM / kahA jAtA hai -- bhava vana meM jI bhara ghUma cukA, kaNa kaNa ko jI bhara bhara dekhA, mRga sama mRga taSNA ke pIche, mujhako na milI sukha kI rekhA / jhUThe jaga ke sapane sAre, jhUThI mana kI saba AzAeM, tana jIvana yauvana asthira hai, kSaNa bhaMgura pala meM murjhaaeN| bhava rupI vana meM maiMne jI bhara ghUmakara dekhA ki saMsAra sukha mRga tRSNA ke samAna hai jo dikhatA hai paraMtu prApta nahIM hotii| ataH isa jagata se kisI prakAra kI AzA karanA vyartha hai, yahAM sabhI saMyoga asthira hai, yaha tana- dhana yauvana kSaNa bhara meM nAza hone vAle haiN| isa prakAra kI bhAvanA samrATa zrI bharata cakravartI ne bhAyI thii| 2. azaraNa bhAvanA :- azaraNa - bhAvanA meM yaha vicAra karanA anivArya hai ki isa saMsAra meM hamArI AtmA kA rakSaka use zaraNa pradAna karanevAlA koI nahIM hai| roga, Apatti, saMkaTa yA mRtyu Ane para saMsAra kA koI bhautika sAdhana athavA snehI, svajana, saMbaMdhI Adi hameM una duHkhoM se evaM vipattiyoM se bacA nahIM sktaa| kahA jAtA hai - JARA - mmr samrATa mahAbala senAnI, usa kSaNa ko TAla sakegA kyA ? azaraNa mRta kAyA meM harSita, nija jIvana DAla sakegA kyA ? koI samrATa ho athavA mahAbala ho, paraMtu maraNa ke samaya kauna TAla sakatA hai, na koI zaraNa de sakatA hai| duHkha, Apatti evaM bhaya se paripUrNa isa saMsAra meM arihaMta paramAtmA eka mAtra zaraNabhUta hai| unakI zaraNa aMgIkAra karane vAlI AtmA apane ajara, amara, avinAzI, pUrNAnandamaya svarupa ko avazya prApta kara sakatI hai| saMsAra kI azaraNatA tathA dharma kI zaraNatA samajhane ke lie anAthI muni kA prasaMga atyaMta preraka hai| rAjagRhI ke udyAna meM eka munivara dhyAnamagna the| unakA nAma thA anaathii| unakI deha atyaMta sukomala thii| aise samaya meM mahArAjA zreNika kA vahAM Agamana huA / ve munivara ko vaMdana kara khaDe rhe| dhyAna pUrNa hone para tatva ciMtana meM magana munirAja se rAjA zreNika ne puchA yauvanAvasthA meM Apako vairAgya kA sparza kisa prakAra huA ? munirAja ne uttara diyA :- " azAtA vedanIya karma ke udaya se maiM bImAra ho gyaa| aneka upacAra karane para bhI roga dUra nahIM huaa| usa samaya maiMne mana hI mana 32 Private Use Only isa saMsAra meM zaraNadAtA koI nahIM hai| maiM saMyama pAlana karake, apanA zaraNadAtA svayaM bnuuNgaa| azaraNa bhAvanA azaraNa bhAvanA kA cintana karate kauzAmbI maTha ke putra (anAtha mati) . Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 tithaMca saMsAra manuSya saMsAra naraka saMsAra deva saMsAra saMkalpa kiyA kI - yadi yaha roga dUra ho jAya to maiM dUsare hI dina dIkSA (cAritra) aMgIkAra kruNgaa| ___ isa saMkalpa ke pazcAt eka aisI ghaTanA huI jisase mere netra khula gye| isa saMsAra meM jIva ko saccI zaraNa kevala dharma kI hai| isa trikAlA bAdhita satya meM merA vizvAsa aDiga ho gayA, akhaNDa ho gyaa| ghaTanA isa prakAra hai suniye :- merI deha rogoM evaM asahya dAha - vedanA se grasta evaM trasta thI / phira bhI mere prati apratima vAtsalya kI vRSTi karane vAle mere mAtA - pitA - snehI svajana evaM merI prANa - priyA (priyatamA) meM se koI bhI na to merA roga, merI pIDA miTA sake na ve merA jarA sA duHkha bAMTa ske| sacamuca, mere tathAkathita samasta saMbaMdhI upasthita the| phira bhI maiM azaraNa thA, anAtha thaa| isa anubhava ke pazcAta mujhe yaha satya turaMta hRdayasAt ho gayA ki saMsAra meM koI kisI kA sagA nahIM hai, sagA hai to eka mAtra kevalI - kathita dharma hai| ataH roga kA zamana hote hI maiMne cAritra aMgIkAra kiyaa| loga mujhe anAthI muni ke nAma se pahacAnate haiN| munirAja kI kathanI sunakara mahArAjA zreNika kI jina bhakti (dharma ke prati zraddhA) pragADha ho gii| aura usI samaya unhoMne samyaktva kA upArjana kiyaa| 3. saMsAra bhAvanA :- isa saMsAra meM jIva anAdi kAla se janma - maraNa Adi vividha dukhoM ko saha rahA hai| karma ke kAraNa AtmA kA eka janma se dUsare janma ko prApta karane kA nAma saMsAra hai| jaba taka AtmA ke sAtha karma hai taba cAra patiyoM kA pAma saMsAra hai| taka use saMsAra meM paribhramaNa karanA paDatA hai| zubhAzubha karmoM ke anusAra naraka, tiryaMca, manuSya aura deva ina cAra gatiyoM meM vyApta isa saMsAra meM paribhramaNa karatA huA jIva nAnA prakAra ke duHkhoM ko bhogatA hai| tiryaMcagati meM kSudhA, tRSNA, mAranA, pITanA Adi kI pIDA evaM naraka gati meM kSetra janya, paramAdhAmI devoM dvArA evaM parasparakRta vedanAeM sahanI paDatI hai| manuSyagati meM janma, jarA mRtyu kI vedanA se gujaranA paDatA hai aura devagati meM alpatA, adhikatA ke kAraNa IrSyA, duHkha dveSa kI Aga meM jIva jhulasatA hai| eka bhI gati meM pUrNatayA sukha nahIM hai| kahA jAtA hai : saMsAra mahAduHkha sAgara hai, prabhu duHkha maya sukha AbhAsoM meM, mujhako na milA sukha kSaNabhara bhI, kaMcana kAminI prAsAdoM meN|| kSaNa bhara ke lie bhI saMsAra meM saccA sukha nahIM hai mAtra sukhAbhAsa hai arthAt sukha kA bhrama hai| saMsAra to yaha duHkhoM kA sAgara hai| abodha bAlaka thAvaccAputra ne saMsArAnuprekSA kI thii| eka dina thAvaccAputra ne paDosa meM gAye jAne vAle mana - bhAvana madhura gItoM ko sunakara mAM se pUchA :- mA~ ! ye gIta kyoM gAye jA rahe haiM ? mA~ ne batAyA :"vatsa! Aja paDosI ke yahA~ putra kA janma huA hai aura usakI khuzI meM ye maMgala - gIta gAye jA rahe haiN|' kucha samaya bAda maMgala madhura gIta ke badale karuNa vilApa ke rudana ke svara sunakara thAvaccAputra ne mAM se pUchA : amediatoninteridiohindi For Personale Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA~! aba ye apriya gIta kyoM gAye jA rahe haiM ? mA~ ne gaMbhIra svara meM kahA :- vatsa ! ye gIta nahIM rudana ke svara hai| jisa putra ke janma kI khuzI meM surIle gIta gAye jA rahe the usI putra ke viyoga meM aba zoka aura vilApa ke gIta gAye jA rahe haiN| thAvaccAputra ne kahA :- mA~! vaha baccA abhI janmA aura abhI mara gayA - kyA maiM bhI eka dina mruNgaa| mA~ ne kahA :- putra! yaha isa saMsAra kI anivArya ghaTanA hai, jisakA janma hotA hai usakI mRtyu bhI dera - savera avazya hotI hai| thAvaccAputra ne saMsAra kI anuprekSA karate hue mAM se pUchA :- mA~! kyA yaha jIvana janma, jarA, roga va maraNa yukta hokara yo hI calatA rahegA ? kyA isa saMsAra paraMparA kA koI aMta nahIM hai| mA~ ne batAyA :- vatsa ! yadi isa saMsAra paraMparA meM apavAda hai to bhagavAna ariSTanemi ke zaraNa meM jAne kA satparuSArtha karanevAlA manuSya janma maraNa kI duHkha paraMparA kA anta kara sakatA hai| bhagavAna kI zaraNa saMsAra paraMparA kA chedana bhedana amaratva kI prApta karA sakatI hai| mA~ ke mukha se amaratva prApti ke vacana sunakara thAvaccAputra pulakita ho utthaa| eka dina bhagavAna ariSTanemi kI vANI sunakara vaha virakta ho gayA aura dIkSita hokara usane saMsAra kA aMta kara diyaa| ___4. ekatva bhAvanA :- AtmA ke akelepana kA ciMtana karanA ekatva bhAvanA hai| kahA jAtA hai :maiM ekAkI ekatva lie, ekatva lie saba hI aate| katva bhAvanA tana dhana ko sAthI samajhA thA, para ye bhI choDa cale jAte || _saMsAra meM pratyeka manuSya akelA hI janma letA hai aura __ akelA hI maraNa ko prApta hotA hai, usake sAtha koI bhI svajana parijana nahIM hotA hai, jIva apane karmoM kA svayaM kartA aura bhoktA hotA hai, saMsAra meM bhramavaza tana - dhana, snehI svajana ko apanA sAthI mAnatA hai, lekina eka samaya ve use choDakara cale jAte haiN| aisA ciMtana ekatva bhAvanA hai| namirAjarSi ne ekatva bhAvanA bhAyI thii| mithilA nagara ke rAjA namirAjarSi ke zarIra meM dAha jvara utpanna ho gyaa| usa roga ke nivAraNa ke lie rAniyAM apane hAthoM se caMdana ghisakara namirAjarSi ke zarIra para lepa kara rahI thii| caMdana ghisate samaya rAnIyoM ke hAthoM meM pahane hue kaMgaNoM se AvAja ho rahI thii| namirAjArSi kaMgana ke zora se becaina ho gye| taba rAniyoM ne eka kaMgana apane apane hAtha meM rakhA jisase AvAja AnI baMda ho gyii| namirAjA ne pUchA "kyA caMdana ghisanA baMda ho gayA ?'' uttara milA - rAjan caMdana ghisA jA rahA hai kiMtu AvAja isalie nahIM A rahI hai ki rAniyoM ke hAtha meM eka - eka hI kaMgana hai| yaha sunakara unake ciMtana ne eka moDa liyA "saMsAra meM jahAM aneka hai vahAM duHkha hai, jahAM eka hai vaha sukha - zAMti hai| unhoMne saMkalpa kara liyA ki yadi maiM roga mukta ho jAUMgA to saba saMyogoM ko choDa ekatva kA avalambana luuNgaa| saMyoga se roga zAMta ho gayA aura namirAjarSi ne dIkSA aMgIkAra karake Atma kalyANa kiyA aura mukta hue| 5. anyatva bhAvanA :- yaha jo zarIra maiMne dhAraNa kara rakhA hai, vaha merA nahIM hai, phira ghara - parivAra, kuTumba, jAti, dhana - vaibhava Adi mere kaise ho sakate haiM ? maiM anya hU~ aura ye saba mujhase bhinna hai, alaga hai| zarIrAdi to jaDa (ORD 18401000RAM. wang 34| Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyatva bhAvanA tala tela dhAna chilake phala guThalI AtmA na kATA jA sakatA hai na jalAyA jA sakatA hai| hai, nAzavAna hai asthira hai| kSaNabhaMgura hai| maiM to AtmA hU~, cetana hU~, zAzvata huuN| zarIrAdi meM moha - Asakti rakhanA hitakArI nahIM hai| jisa prakAra tila se tela aura khalI, dhAna se chilakA aura bIja, phalo se guThalI aura rasa alaga ho jAtA hai usI prakAra yaha zarIra aura AtmA bhinna - bhinna hai| kahA jAtA hai : mere na hue ye maiM inase, ati bhinna akhaNDa nirAlA huuN| nija meM para se anyatva lie, nija sama rasa pIne vAlA huuN| na kabhI saMyoga mere hue, na kabhI maiM unakA huA, maiM sabhI se bhinna hU~, akhaNDa hU~ nirAlA hU~, nija para kA bheda karane para nija meM samabhAva ke rasa ko pIne vAlA huuN| pUrva janma ke saMskAroM ke kAraNa mRgAputra jaba sAdhu banane ke lie tatpara huA taba usake mAtA - pitA ne mamatva bharI bAteM kahakara use sAdhutva aMgIkAra karane se rokanA caahaa| mRgAputra ne mAtA - pitA se anyatva bhAvanA se anuprerita hokara kahA "yahAM kauna kisakA sagA - saMbaMdhI aura riztedAra hai" ve sabhI saMyoga nizcita hI viyoga rupa aura kSaNabhaMgura haiM mAtA - pitA, bhAI - bahana, putra - strI, dhana, dukAna, makAnAdi yahAM taka ki yaha zarIra bhI apanA nahIM hai| kabhI na kabhI ina sabako choDakara avazya jAnA pdd'egaa| yadi ina viSaya bhogoM ko jIva nahIM choDatA to ye viSaya bhoga svayaM jIva ko choDa dete haiN| isa taraha mAtA pitA ke praznoM kA uttara mRgAputra ne anyAnuprekSA kI dRSTi se diyaa| mAtA - pitA kI AjJA prApta kara mRgAputra ne mRga kI taraha akele banavAsI rahakara saMyama kI ArAdhanA karakemokSa ko prApta kiyaa| 6. azuci bhAvanA :- yaha zarIra azucimaya hai| zarIra rakta - mAMsa - majjA - mala mUtra Adi ghRNita padArthoM se banA huA piNDa haiM mAtA ke garbha meM azuci padArthoM ke AhAra dvArA isa zarIra kI vRddhi huii| uttama svAdiSTa aura rasIle padArthoM kA AhAra bhI isa zarIra meM jAkara azuci rupa se pariNata hotA hai| isa deha ko kitanA bhI sugandhita padArthoM se yukta jala se snAna karAyA jAe, caMdana, kezaraM Adi uttamotama padArthoM kA lepa kiyA jAe, sabhI dravya durgaMdha rupa meM rupAntarita ho jAte haiN| kahA jAtA hai : jisake zrRMgAroM se merA, yaha mahaMgA jIvana dhula jaataa| atyaMta azuci jaDa kAyA se isa cetana kA kaisA nAtA ? merA yaha anamola jIvana jisa deha ko saMvArane meM naSTa ho rahA hai, vaha kAyA to atyaMta azuddha hai aura usa jaDa kAyA se mujha cetana kA koI saMbaMdha bhI nhiiN| aise azucimaya zarIra ke prati kyA rAga karanA? isa prakAra isa zarIra kI azucitA kA ciMtana karanA azuci bhAvanA hai| yaha bhAvanA sanatakumAra cakravartI ne bhAyI thii| sanatakumAra cakravartI bahuta hI rupavAna the| unheM apane zarIra ke sauMdarya para garva thaa| brAhmaNa veSadhArI deva ke mukha se apanI prazaMsA sunakara ve aura bhI ahaMkAragrasta ho gaye the aura unhoMne brAhmaNa RARIAARRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRE RRRRRRRRRRRRRRoom. n omenstitutionnieroine 35 mobiwajalranditayporg Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AmavAjAne veSadhArI devoM ko apanA rupa dikhAne hetu rAjya sabhA meM AmaMtrita kiyA thaa| jaba deva rAjasabhA meM siMhAsanAsIna sanatakumAra cakravartI ke pAsa Aye to dekhakara daMga ho gye| devoM ne kahA - aba tumhArA rupa pahale jaisA nahIM rahA, ApakA zarIra rogagrasta ho gayA hai| asaMkhyAta kITANu ke sAtha sAta - sAta mahAroga isameM bhare paDe haiN| isalie isa para garva mata kro| devoM ke kahane para rAjA ne pAtra meM thukaa| thUka meM bilabilAte kIDe dikhAI diye aura durgandha phaila rahI thii| usI pala unhe zarIra kI azuci kA bhAna huA aura zarIra se vairAgya huaa| zarIra meM utpanna huI pIDAoM ko samabhAvapUrvaka sahana karane se ve siddhamukta ho ge| 7. Azrava bhAvanA :- mana, vacana aura kAyA ke zubhAzubha vyApAra dvArA jIva jo zubhAzubha karma grahaNa karate haiM, use Azrava kahate haiN| AtmA meM mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya tathA yoga rupa Azrava dvAroM se niraMtara nUtana karmoM kA Agamana hotA rahatA hai| isI karmabaMdha ke kAraNa AtmA ke janma maraNa kA cakra calatA rahatA hai| isa prakAra kA ciMtana karanA Azrava bhAvanA hai| kahA jAtA hai : dina rAta zubhAzubha bhAvoM meM merA vyApAra calA krtaa| mAnasa vANI aura kAyA se, Azrava kA dvAra khulA rhtaa|| mere dina rAta zubha - azubha bhAva calate hI rahate hai ataH mana, vacana, kAyA rupI dvAra karmoM ke Ane ke lie khule hI rahate haiN| jisa prakAra cAroM ora se Ate hue nadI, nAloM aura jharanoM dvArA tAlAba bhara jAtA hai, isI prakAra Azrava dvArA AtmA meM karma rupI jala AtA hai aura isa karma se AtmA malIna ho jAtI hai| karmoM kA Agamana kitane dvAroM se hotA hai aura inake Agamana ke kauna | kauna se kAraNa tathA usase kaisA phala pariNAma milatA hai Adi viSayoM para ciMtana kiyA jAtA hai| isa prakAra Azrava - bhAvanA kA ciMtana karane se jIva avrata Adi kA kupariNAma samajha letA hai, inakA tyAga kara vrata grahaNa karatA hai, indriya aura kaSAyoM kA damana karatA hai, yoga kA nirodha karatA hai aura kriyAoM se nivRta hone kA prayatna karatA hai| caMpAnagarI ke pAlita zrAvaka kA putra samudrapAla eka dina apane mahala ke jharokhe meM baiThA huA nagara ke dRzya dekha rahA thaa| yakAyaka usakI dRSTi eka mRtyudaMDa ke lie le jAte hue eka cora para pddii| cora ko baMdhana meM paDA dekhakara usane ciMtana kiyA kI azubha karma ke udaya se yaha cora baMdhana meM paDA hai| azubha karmoM kA udaya AegA to majhe bhI kauna choDegA. yaha karmodaya Azrava para nirbhara hai| isa prakAra Azrava ke pariNAmoM para gahana samudrapAla ko jAtismaraNa jJAna ho gyaa| ataH usane virakta hokara dIkSA aMgIkAra kara lii| tatpazcAt tapa - saMyama kI ArAdhanA kara mukti ko prApta hue| 8. saMvara bhAvanA :- saMvara bhAvanA meM Azrava dvAroM ko baMda karane ke samyaktva tathA vratAdi sAdhanoM - upAyoM para ciMtana - manana kiyA jAtA haiM / kahA jAtA hai : zubha aura azubha kI jvAlA se jhulasA hai merA antstl| zItala samakita kiraNeM phUTe saMvara se jAge atabala || Atya ikahara ciMtana RRRRRReOMMIRMIRROR 3000 R RRRRRRRRRRRRRRR....................eeeeeeeeeaaa rupindiangrivatetuseroniyo 36 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura maiM dIrghakAla taka saMsAra meM Asrava bhAvanA zubha aura azubha kI jvAlA se merA aMtara jala rahA hai| aparAdhI ko dekhakara karma (Amrava) samyagdarzana rupI kiraNeM hI ina zubhAzubha bhAvoM ko zAMta karake mere phala para cintana karatA smdpaal| aMtarabala ko jAgRta kara sakatI hai| isa prakAra ke ciMtana se manuSya meM dharmapUrvaka tapa, samiti, gupti tathA pariSaha jaya Adi se sad AcaraNa kI aura pravRtti baDhatI hai, jisase karmoM ke Agamana ke dvAra baMda ho jAte hai, arthAt karmoM kA saMvara hone lagatA hai| harikezI muni ne isa bhAvanA kA ciMtana kiyA thaa| unhoMne brAhmaNoM ko upadeza diyA ki - "hiMsAmaya yajJa kA tyAga karake sacce viSaya bhogoM se karma bandhana yajJa kA svarupa smjho| jIva rupa kuMDa meM azubha karmarupI IMdhana ko aura adhika sudRr3ha ho jAyeMge taparupI agni ke dvArA bhasma kro| hiMsAmaya yajJa to Asava yajJa hai, janma-maraNa karatA rhuuNgaa| pApabaMdha kA kAraNa hai| ataH use choDakara saMvara rupa pavitra dayAmaya yajJa kA anuSThAna kro|" yaha saMvara bhAvanA kA udAharaNa hai| 9. nirjarA bhAvanA :- baddha karmoM ko naSTa karane ke svarupa, kAraNa tathA upAya Adi kA ciMtana karanA nirjarA bhAvanA hai| nirjarA kA artha hai - jarjarita karanA, pUrvabaddha karmoM kA dhIre - dhIre kSaya hote jaanaa| jo nirjarA saMvara pUrvaka hotI hai, vahI AtmA ke lie upayogI hai| jisa nirjarA ke sAtha navIna karma kA baMdha nahIM hotA, vahIM nirjarA AtmA ko karmoM se mukta kara sakatI hai| aisI nirjarA tapa Adi ke dvArA hotI hai| tapa karate hue pariSaha va upasarga Ane para duHkha kI anubhUti nahIM hotI hai, apitu AnaMda kI anubhUti hotI hai| jIva use jJAnaparvaka samabhAva ke sAtha sahatA hai. tathA kaSAyoM para vijaya bhI prApta karatA hai| kahA jAtA hai : phira tapa kI zodhaka vanhi jage, karmoM kI kaDiyA TUTa pdde| sarvAMga nijAtma pradezoM se, amRta ke nirjhara phUTa paDe / / phira samyak tapa rupI zuddha agni se karma naSTa hote hai aura Atma pradezoM meM rahe AtmA ke zAzvata anaMta guNa pUrNa rupa se prakaTa hote haiN| rAjagRha nivAsI arjunamAlI pratidina 6 puruSa aura 1 strI yoM sAta prANiyoM kA ghAta karatA thaa| lagabhaga 1141 vyaktiyoM kI hatyA kara DAlI thii| paraMtu sudarzana seTha ke nimitta se vaha prabhu mahAvIra svAmI ke zaraNa meM pahuMca gayA va dIkSA aMgIkAra kara lI aura yAvajjIvana bele - bele tapa karane kI pratijJA grahaNa kii| pAraNe ke dina nagarI meM bhikSA ke lie jAte to unheM dekhakara loga tADanA - tarjanA, vividha prakAra kI yAtanAeM dete the kiMtu arjuna anagAra samabhAva, zAMti aura dhairya se sahana karate hue isa prakAra ciMtana karate the, maiMne to inake sambaMdhiyoM MAHARAMMARRAIMIMAGE Jain Education international MMMMMMMERMIRRIMERIMAR RRAIMIRMIRMIRRRRRRRRRRRRRRAIMARARIA For personazvae Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI hatyA kara dI thI, paraMtu ye to mAtra mujhe mAra pITa hI kara rahe haiM, isase merA kucha bhI nahIM bigaDatA balki ye mujhe karma - nirjarA kA suMdara avasara dekara merI sahAyatA kara rahe haiN| unhoMne chaha mahInoM meM hI samasta karmoM kA kSaya karake mokSa prApta kara liyaa| - 10. loka bhAvanA :- jisa bhAvanA meM loka ke yarthAtha svarupa, racanA, AkRti Adi para ciMtana kiyA jAtA hai, vaha loka bhAvanA hai| isameM urdhva, tiryaka aura adholoka kI sthiti evaM unameM rahe hue sarva padArthoM ke sva- para upayoga pUrvaka vicAra karanA hotA hai| urdhvaloka meM devavimAna tiryaMkaloka meM asaMkhyAta dvIpa tathA samudra aura adholoka meM sAta naraka bhUmiyA~ hai / loka anAdi, anaMta va SaDdravyoM kA samUha hai| ina dravyoM ke svarupa tathA paraspara saMbaMdhoM ke bAre meM ciMtana manana karanA, aise ciMtana se loka ke zAzvata aura azAzvata hone tathA yaha loka kisa para TikA hai, Adi se saMbaMdhita mithyA dhAraNAeM naSTa hotI hai / hama choDa cale yaha loka tabhI lokAnta virAje kSaNa meM jA nija loka hamArA vAsA ho, zokAnta bane phira hamako kyA arthAtaH- sabhI karmoM kA nAza hone para jIva isa duHkhamaya loka ko choDakara loka ke aMta meM sthita ho jAtA hai jahAM nija AtmA meM hI usakA vAsa hone se duHkhoM kA anta ho jAtA hai| gaMgA nadI ke taTa para bAla - tapa karate hue zivarAja RSi ko vibhaMgajJAna utpanna ho gayA thA jisase ve sAta dvIpa aura sAta samudra paryanta dekha sakate the| apane isa jJAna ko paripUrNa samajhakara ve prarUpaNA karane lage, loka meM sAta dvIpa aura sAta samudra hI hai isake Age kucha nahIM hai| eka dina unhoMne bhagavAna mahAvIra svAmI kI vANI dvArA yaha jAnA ki svayaMbhUramaNa samudra taka asaMkhya dvIpa aura samudra hai usa dina zivarAja RSi ke mana meM zaMkA utpanna huI aura ve ciMtana kI gaharAI meM Duba ge| phalataH tatkAla unakA vibhaMgajJAna avadhijJAna meM pariNata ho gyaa| bhagavAna mahAvIra ke pAsa dIkSA aMgIkAra kara lii| loka meM dvIpa aura samudra asaMkhyAta hai, bhagavAna kI isa prarUpaNA para unako dRDha zraddhA aura vizvAsa ho gayA, phira bAra bAra anuciMtana aura manana se unheM kevalajJAna kevaladarzana prApta ho gyaa| 11. bodhidurlabha bhAvanA :- * caurAsI lAkha yoniyoM aura cAra gatiyoM maM bhramaNazIla manuSyoM ko uttama kula prApta honA aura usameM bhI vizuddha bodha (Atma bodha) samyaktva milanA atyaMta durlabha hai| jaba aisI sthita prApta huI to usa mArga kI ora kyo na hama agrasara hoye ? jaba yaha ciMtana hotA hai taba vaha bodhi dularbha bhAvanA kahalAtI hai| saMsAra meM manuSya paryAya hI eka aisI paryAya hai jisameM dharma ko dhAraNa karate hue samyak saMyama, tapAdi kA AcaraNa kara karmabaMdha se mukta huA jA sakatA hai| yAni mokSa ko prApta kiyA jA sakatA hai| jAge mama durlabha bodhi prabhu, durnayatama satvara Tala jaave| basa jJAtA duSTA raha jAU~, mada, matsara moha vinaza jAve / / arthAtaH- satya bodha ko pAnA ati durlabha hai| ina bhAvanAoM ke ciMtana se mujhe satya bodha kI prApti ho, durnaya arthAta mithyA mAnyatA kA nAza ho| ahaMkAra moha Adi bhAva viniSTa ho aura jJAtA dRSTA sAkSI bhAva prApta karuM / 38 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarga-sutha Atma-bodha bhagavAna RSabhadeva zraddhA bhagavAna RSabhadeva ke 98 putroM ne prabhu kI preraNA se isa bhAvanA kA ciMtana kiyaa| bhagavAna ne unheM kahA - sabujjhaha, kiM na bujjhaha saMbohi khalu pecca dullahA - samajho kyoM nahIM samajhate ho ? bodhi bIja kI prApti honA atyaMta bodhidurlabha mahApA durlabha hai| bhautika rAjya to anaMta bAra prApta ho cukA hai paraMtu bodhi - bIca kI prApti punaH punaH nahIM hotii| ataeva tuma samyaktva aura cAritra prApta karake mokSa kA avicala rAjya prApta kro| bhagavAna kI vANI se pratibodha pAkara 98 putroM ne saMyama grahaNa karake mokSa kA akSaya sAmrAjya prApta kiyaa| 12. dharma bhAvanA :- jisa bhAvanA meM dharma aura tatva kA ciMtana kiyA jAtA hai bhagavAna RSabhadeva ne apane aTThAnaveM vaha bhAvanA dharma bhAvanA haiN| saMsAra meM pratyeka vastu kI prApti sulabha hai paraMtu putroM ko jo upadeza diyAsaMbajraha ! samajho! bodhidarlabha hai| dharma ke sAdhaka - sthApaka - upadezaka arihaMta prabhu kI prApti mahAdularbha hai| isameM manuSya yaha ciMtana karatA hai ki yaha merA ahobhAgya hai ki mujhe yaha dharma milA hai, jo prANI mAtra kA kalyANa karane meM samartha, sakSama tathA sarvaguNa saMpanna hai kyoMki yaha dharma tIrthaMkaroM ke dvArA batAyA gayA haiN| jaba manuSya para vipatti, roga, zoka, bhaya kI AMdhiyAM umaDa rahI hoM taba zAMti, dhairya, mamatva dvArA Atma - svabhAva meM sthira rakhanevAlA eka mAtra dharma hai| uttarAdhyayana sUtra meM bhI dharma kI zaraNa ko hI uttama zaraNa kahate hue kahA hai ki saMsAra meM dharma hI zaraNa hai| janma - jarA - mRtyu ke pravAha ke vega meM Dubate hue prANiyoM ke lie dharmadvIpa hI uttama sthAna aura zaraNa rupa hai| isake atirikta anya koI rakSaka nahIM hai| kahA jAtA hai : cira rakSaka dharma hamArA ho, ho dharma hamArA cira sAthI, jaga meM na hamArA koI thA, hama bhI na rahe jaga ke saathii|| dIrghakAla meM dharma hI rakSaNa karane vAlA hai ataH aba dharma hI merA sthAyI sAthI hai, vAstava meM isa jaga . meM hamArA koI nahIM thA, aba hama bhI jaga ke sAthI nahIM hai| ataH manuSya janma tabhI sArthaka hai jaba isa dharma kA satata ciMtana va manana kara tadanurupa AcaraNa meM utArA jaae| yaha bhAvanA dharmaruci anagAra ne bhAyI thii| nAgazrI brAhmaNI ne dharmaruci anagAra ko kaDave tumbe kA zAka baharAyA thaa| vaha lekara jaba ve guru ke pAsa Aye aura unheM vaha AhAra batAyA to guru ne ise viSailA jAnakara niravadha bhUmi meM paraThAne kI AjJA dii| dharmaruci anagAra usa zAka kI eka bUMda pRthvI para ddaalii| usI samaya aneka ciMTiyAM vahAM A gaI aura zAka khAkara mara gii| muni se yaha nahIM dekhA gyaa| unhoMne apane peTa ko hI sarvottama nivadha jagaha mAnakara yaha AhAra kara liyaa| usase sAre zarIra meM vedanA utpanna ho gii| munirAja dayA dharma meM rahakara jIvarakSA ke lie usa vedanA ko samabhAva se sahate . rhe| AyupUrNa kara ve sarvArthasiddha vimAna meM utpanna hue| agale bhava meM karmoM kA kSaya karake mokSa meM jaayeNge| zAstra RRRRRRRRRRRRRRRRRRRROR For Personalizovae Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ................................................................................................. isa prakAra ina bAraha bhAvanAoM ke ciMtana karane se koI bhI manuSya apane janma aura maraNa ko sArthaka kara sakatA hai| * bAIsa pariSahajaya * pariSaha zabda pari + saha ke saMyoga se banA hai| arthAt parisamantAt - saba tarapha se, samyak prakAra se, saha -arthAt sahanA samabhAvapUrvaka sahana krnaa| saMyama mArga meM AtI huI vikaTa bAdhAoM ko samabhAvapUrvaka sahana karanA pariSaha kahalAtA hai| pariSaha - jaya ko saMvara kahA gayA jisakA matalaba yaha hai ki kaSToM se na ghabarAkara aura nimitta ko na kosate hue duHkhoM kA sAmanA karanA tathA una para citta ko kahIM para bhI saMkleza meM na le jJAnarupa vijaya paanaa| tatvArtha sUtra meM pariSaha sahana ke do uddezya batAte hue kahA hai| mArgacyavana - nirjarArthapariSoDhavyA : pariSahA - mArga se cyuta na honA evaM karmoM ke kSaya ke lie jo sahana karane yogya ho, ve pariSaha hai| pariSaha sahana karane kA prathama uddezya hai mArga cyavana yAnI jo sAdhaka vItarAga mArga para cala rahA hai usase cyuta nahIM honA arthAt usameM sthira bane rhnaa| dUsarA uddezya nirjarA hai, yAnI pUrvabaddha karmoM ke kSaya ke lie pariSaha sahana karanA caahie| pariSaha bAIsa prakAra ke batAye gaye hai:- 1. kSudhA 2. pipAsA 3. zIta 4. uSNA 5. daMza 6. acela 7. arati 8. strI 9.caryA 10. niSadhA 11. zayyA 12. Akroza 13. vadha 14. yAcanA 15. alAbha 16. roga 17. tRNa - sparza 18. mala, 19. satkAra - puraskAra 20. prajJA 21. ajJAna 22. samyaktva/darzana 1. kSudhA pariSaha :- saMyama kI maryAdA ke anusAra bhikSA na milane para bhUkha ko samabhAvapUrvaka sahana karanA paraMtu sAvadya yA azuddha AhAra grahaNa na karanA va ArtadhyAna bhI nahIM karanA, kSudhA pariSaha kahalAtA hai| 2. pipAsA pariSaha :- jaba taka nirdoSa acitta jala na mile taba taka pyAsa sahana karanA para sacita athavA sacita acita mizrita jala nahIM pInA, pipAsA pariSaha kahalAtA haiN| 3. zIta pariSaha :- ati ThaMDa paDane se aMgopAMga akaDa jAne para bhI apane pAsa jo maryAdita evaM parimita vastra ho, unhIM se nirvAha karanA evaM Aga Adi se tApa na lenA, zIta pariSaha hai| 4. uSNa pariSaha :- garmI ke mausama meM tapI huI zilA, reta Adi para padatrANa ke binA calanA, bhISaNa garmI meM bhI snAna vilepana kI icchA na karanA, maraNAnta kaSTa Ane para bhI chatra - chatrI kI chAyA, vastrAdi athavA paMkhe kI havA na lenA uSNa parISaha hai| 5. daMza pariSaha :- varSAkAla Adi meM DAMsa, macchara, khaTamala Adi kA upadrava hone para bhI dhueM, auSadha Adi kA prayoga na karanA, na una jIvoM para dveSa karanA balki unake DaMka kI vedanA ko samabhAvapUrvaka sahana karanA, daMza pariSaha kahalAtA hai| 6. acelaka pariSaha :- apane pAsa rahe hue alpa tathA jIrNa - zIrNa vastroM meM saMyama nirvAha karanA, bahumUlya vastrAdi lene kI icchA na karanA, atyalpa mile to bhI dInatA kA vicAra na RRRRRRRRRRRRRRR 40 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karanA, acela parISaha hai| 7. arati pariSaha :- aMgIkRta mArga meM aneka kaThinAiyoM ke kAraNa aruci kA prasaMga Ane para bhI mana meM aruci - aprasannatA vaira bhAva na lAte hue dhairyapUrvaka saMyamamArga meM ruci rakhate hue dRDha rahanA arati pariSaha hai| 8. strI pariSaha : - puruSa yA strI sAdhaka ko apanI sAdhanA meM vijAtIya AkarSaNa yA moha kA prasaMga Ane para na lalacAnA, samabhAva evaM jJAnabala se mana ko moDanA, strI pariSaha kahalAtA hai| 9. caryA pariSaha :- caryA arthAt calanA, vihAra krnaa| calane meM jo thakAvaTa hotI hai tathA vihAra ke samasta kaSToM ko samabhAvapUrvaka sahana karanA tathA mAsakalpa kI maryAdAnusAra vihAra karanA caryA pariSaha kahalAtA hai| 10. niSadhA pariSaha :- zmazAna, zUnya, gRha, guphA Adi meM dhyAna avasthA meM manuSya - pazu - deva dvArA kisI bhI prakAra kA anukUla athavA pratikUla upasarga Ane para usase bacane ke liye usa sthAna ko choDakara na jAnA balki una upasargoM ko dRDhatApUrvaka sahana karanA niSadhA pariSaha hai| 11. zayyA pariSaha :- sone ke lie uMcI - nIcI kaThora jamIna milane para bhI mana meM kisI prakAra kA dveSa bhAva na lAkara sahajatA pUrvaka svIkAra kara lenA, zayyA pariSaha hai| 12. Akroza pariSaha :- koI ajJAnI gAlI de, kaTuvacana kahe, tiraskAra yA apamAna kareM taba bhI usase dveSa na karanA, satkAra samajhakara prasannatApUrvaka sahana karanA Akroza pariSaha hai| 13. vadha pariSaha :- koI ajJAnI puruSa sAdhu ko DaMDe se, lAThI yA cAbuka se mAre - pITe athavA hatyA bhI kara de taba bhI mana meM kiJcita roSa na lAnA, vadha pariSaha hai| 14. yAcanA pariSaha :- sAdhu koI bhI vastu mAMge binA grahaNa nahIM krtaa| usakI prApti ke lie maiM rAjA thA, dhanADhya thA ityAdi mAna evaM ahaM kA tyAga karake ghara - ghara se bhikSA mAMgakara lAnA, yAcanA karate samaya apamAna va lajjA Adi ko jItanA, yAcanA pariSaha hai| 15. alAbha pariSaha :- mAna tathA lajjA kA tyAga kara ghara ghara bhikSA mAMgane para bhI na mile to lAbhAntarAya karma kA udaya jAnakara zAMta rahanA, duHkhI athavA uttejita na honA, alAbha pariSaha hai| 16. roga pariSaha :- vyAdhi hone para cikitsA zAstra vidhi anusAra karanA roga dUra na ho to vyAkula na honaa| zarIra ke moha meM paDakara vyAdhi Adi ke nivAraNa ke lie sadoSa cikitsA jisameM jIva - hiMsA hotI ho, usakA prayoga na kareM, apane karma kA vicAra karake samatApUrvaka sahana karanA, roga pariSaha kahalAtA hai| 17. tRNa - sparza :- tRNa Adi ke bane saMthAre meM yA anya samaya meM tRNa Adi kA tIkSNatA yA kaThoratA kA anubhava hone para bhI mRdu - zayyA ke sparza jaisI prasannatA rakhanA tRNa - sparza hai| 18. mala pariSaha :- sAdhu ke lie snAna zRMgAra varjita hai aura zRMgAra viSaya kA kAraNa rupa hai, ataH zarIra para pasIne ke kAraNa mailAdi jamane para durgaMdha AtI ho taba bhI use dUra karane ke lie snAnAdi kI icchA na karanA, mala pariSaha hai| 19. satkAra - puraskAra :- sAmAjika, dhArmika, rASTrIya satkAra sammAna prApta hone para bhI mana meM harSa tathA garva / na karanA aura na milane para kheda na karanA, satkAra - puraskAra pariSaha hai| 20. prajJA pariSaha :- prakhara buddhi hone para bhI garva na karanA aura buddhi kama hone para kheda na karanA, prajJA pariSaha For Person e use only www.jainellorary.org Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahalAtA hai| 21. ajJAna pariSaha :- jJAna prApti ke liye athaka prayAsa, tapasyA tathA jJAnAbhyAsa karane para bhI jJAna kI prApti na hone para apane Apa ko puNyahIna, nirbhAga mAnakara khinna na honA, apitu jJAnAvaraNIya karma kA udaya samajhakara citta ko zAMta rakhanA, ajJAna pariSaha hai| 22. samyaktva yA darzana pariSaha :- nAnA prakAra ke pralobhana athavA aneka kaSTa va upasarga Ane para bhI anya pAkhaMDiyoM ke ADambara para mohita na hokara sarvajJa praNIta dharma tattva para aTala zraddhA rakhanA, zAstrIya sUkSma artha samajha meM na Ane para udAsIna hokara viparIta bhAva na lAnA, samyaktva / darzana pariSaha hai| * kisa karma ke udaya se kauna-sA pariSaha hotA hai * jJAnAvaraNIya :- prajJA, ajJAna * aMtarAya : alAbha * darzana mohanIya :- samyaktva / darzana puraskAra * cAritra mohanIya :- acelaka, arati, strI, niSadyA, Akroza, yAcanA, satkAra - * vedanIya : :- kSudhA, tRSA, zIta, uSNa, daMzamazaka, caryA, zayyA, vadha, roga, tRNasparza, mala eka sAtha eka jIva ko 1 se lekara 19 pariSaha saMbhava hai| 19 kauna sI :- uSNa, zayyA, + 17 zeSa zIta caryA, 19 = + 17 * pAMca cAritra khAlI * sAdhaka jIvana kA mUlAdhAra cAritra hai / caya yAni ATha karma kA caya - saMcaya, use rikta karanevAle anuSThAna kA nAma cAritra hai| arthAt Atmika zuddha dazA meM sthira rahane kA prayatna karanA hI cAritra hai| uttarAdhyayana sUtra meM cAritra kI paribhASA karate hue kahA gayA hai| eyaM cayarittakaraM cAritaM hoI AhiyaM niSadhA + 1 1 AtmA kA pUrva saMcita karmoM ko dUra karane ke lie sarva pApa rupa kriyAoM kA tyAga karanA, samyak cAritra hai | cAritra pAMca prakAra kA hai| 1. sAmAyika cAritra 2. chedopasthApanIya cAritra 3. parihAra vizuddhi cAritra 4. sUkSma saMparAya cAritra aura 5. yathAkhyAta cAritra / 1. sAmAyika cAritra : sam samatA bhAvoM kA, Aya lAbha ho jisameM, samatA kA - - lAbha ho vaha sAmAyika hai| samabhAva meM sthita rahane ke lie saMpUrNa azuddha yA sAvadya pravRttiyoM kA tyAga karanA sAmAyika cAritra hai| isake 2 bheda haiM- itvArika yaavtkthik| - 42 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *. itvarika sAmAyika cAritra :- itvara arthAt alpkaaliin| alpa kAla ke lie jo sAmAyika cAritra diyA - liyA jAtA hai| jisameM bhaviSya meM dubArA karane kA vyapadeza ho, use itvarika sAmAyika cAritra kahate haiN| zrAvaka ke 48 minaTa (2 ghaDI) tathA prathama va aMtima tIrthaMkara ke zAsana meM choTI dIkSA se baDI dIkSA taka kA cAritra itvarika hai| yaha jaghanya 7 dina, madhyama 4 mAsa tathA utkRSTa 6 mAsa kA hotA hai| yaha cAritra kevala bharata tathA airAvata kSetra ke prathama va carama tIrthaMkaroM ke zAsana meM hI hotA hai| *. yAvatkathika sAmAyika cAritra :yAvajjIvana kI sAmAyika yAvatkathika sAmAyika cAritra kahalAtI hai| prathama va aMtima tIrthaMkara ko choDakara bIca ke 22 tIrthaMkaroM ke sAdhuoM evaM mahAvideha kSetra ke tIrthaMkaroM ke sAdhuoM ke dIkSA ke prAraMbha se jIvana ke aMtima samaya taka kA cAritra yAvatkathika sAmAyika kahalAtA hai| 2. chedopasthApanIya cAritra :- pUrva cAritra paryAya kA cheda karake punaH mahAvratoM kA AropaNa jisameM kiyA jAtA hai, use chedopasthApanIya cAritra kahate haiN| chedopasthApanIya cAritra do prakAra kA haiN| * niraticAra chedopasthApanIya cAritra :- choTI dIkSAvAle muni ko evaM eka tIrthaMkara ke zAsana se dUsare tIrthaMkara ke zAsana meM jAnevAle sAdhuoM meM jo puNaH vratAropaNa kiyA jAtA hai, use niraticAra chedopasthApanIya cAritra kahate haiN| ___*. sAticAra chedopasthApanIya cAritra :- mUla guNoM kA ghAta karanevAle sAdhu ke pUrva paryAya kA cheda kara jo punaH mahAvratoM kA AropaNa karAyA jAtA hai, use sAticAra chedopasthApanIya cAritra kahate haiN| 3. parihAra vizuddhi cAritra :- parihAra arthAt tyAga yA tapazcaryA vizeSa | jisa cAritra meM tapa vizeSa se karma nirjarA rupa zuddhi hotI hai, use parihAra vizuddhi cAritra kahate haiN| tIrthaMkara, kevalI, gaNadharAdi athavA jinhoMne pUrva meM parihAra vizuddha cAritra aMgIkAra kiyA ho, unake pAsa yaha cAritra svIkAra kiyA jAtA hai| isakI ArAdhanA 9 sAdhu milakara karate haiN| isakI avadhi 18 mahine kI hotI hai| prathama 6 mAsa meM 4 sAdhu tapasyA (Rtu ke anusAra upavAsa se lekara paMcaulA taka kI tapazcaryA) karate haiM, cAra sAdhu unakI sevA karate haiM aura eka vAcanAcArya (gurusthAnIya) rahatA hai| dUsare 6 mahIne meM tapasyA karane vAle sevA aura sevA karanevAle tapa karate haiM, vAcanAcArya . 1431 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vahIM rahatA hai| isake pazcAt tIsarI 6 mahIne meM vAcanAcArya tapa karate haiM, (unameM se eka sAdhu vAcanAcArya ho jAtA hai|) zeSa sAdhu unakI sevA karate haiN| hara bAra tapa kA pAraNA sabhI sAdhu AyaMbila se karate haiM, isa dRSTi se parihAra kA tAtparyArtha tapa hotA hai usI se vizeSa Atma zuddhi kI jAtI hai| yaha tapa pUrNa hone para ve sAdhuyA to isI kalpa ko punaH prAraMbha karate hai yA jina kalpa dhAraNa kara lete haiM yA vApasa gaccha meM A jAte haiM / bharata tathA airAvata kSetra meM hI yaha cAritra hotA hai| strI ko yaha cAritra nahIM hotaa| vartamAna meM yaha cAritra nahIM hai| 4. sUkSma samparAya cAritra :- sAmAyika athavA chedopasthApanIya cAritra kI sAdhanA karate - karate jaba krodha, mAna, mAyA ye tIna kaSAya upazAMta yA kSINa ho jAte haiM, kevala eka mAtra saMjvalana lobha kaSAya sUkSma meM rupa raha jAtA hai, usa sthiti ko sukSmasaMparAya cAritra kahate haiN| yaha cAritra dazave guNasthAnavartI sAdhu - sAdhviyoM ko hotA hai| 5. yathAkhyAta cAritra :- jaba cAroM kaSAya sarvathA upazama yA kSINa ho jAte haiM, usa samaya kI cAritrika sthiti ko yathAkhyAta cAritra kahate haiN| yaha cAritra guNasthAna kI apekSA se do bhAgoM meM vibhakta hai| 1. upazamAtmaka yathAkhyAta cAritra 2. zrayAtmaka yathAkhyAta cAritra 1. prathama cAritra gyArahaveM guNasthAna vAle sAdhaka ko, aura dvitIya cAritra bArahaveM aura usase Upara ke guNasthAnoM meM hotA hai| isa prakAra 5 samiti, 3 gupti, 10 yati dharma, 12 bhAvanA, 22 pariSaha aura 5 cAritra ye kula milAkara saMvara ke 57 bheda hote haiN| **** * BHAIResesexestorestress 44 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jaina AcAra mImAMsA * * AhAra zuddhi * zrAvaka ke caudaha niyama Per vate user Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * AhAra zuddhi* jaina darzana kA lakSya anAhArI pada arthAt mokSa prApta karane kA hai| anAdi kAla se AtmA karmavaza zarIra kA nirmANa karatI hai aura ise TikAne ke lie nita nayA AhAra letI hai| AhAra se rakta Adi dhAtuoM kA nirmANa hotA hai aura isI ke anusAra vicAradhArA kA nirmANa hotA hai| AtmA ke pariNAma zuddha rakhane ke lie khAdya padArthoM kI zuddhi ati Avazyaka hai| * AhAra viveka :- anAdikAla se dehadhArI jIva ko AhArasaMjJA, rasa, svAda kI vRtti nyUnAdhika aMza meM satAtI hai| isa vRtti ke aniyaMtrita hone para svAsthya hAni hotI hai| roga ke kAraNa jIvana parAdhIna hotA hai asamAdhimaraNa hotA hai aura phalasvarupa paraloka meM AtmA kI durgati hotI hai| rasalolupatA ke daNDa svarupa asaMkhya, anaMta kAla taka aikendriya pRthvI, pAnI, agni, vAyu aura vanaspatikAya meM bhramaNa karanA paDatA hai| ataH zarIra ke vikAsa, mana kI nirmalatA aura AtmA ke ojasva ko pragaTAne ke lie AhAra meM viveka Avazyaka hai| * AhAra ke prakAra :- AhAra arthAt bhojana sAmagrI cAra prakAra kI hai :- azana, pAna, khAdima, svAdima bhojana meM lie jAnevAle khAdya padArthoM ke saMkhyA aneka hai| yugalika yuga se lekara Aja taka manuSya ne citta kI pariNitiyoM evaM saMyogoM ke calate aneka prayogoM dvArA vividha rasavRtiyoM kA nirmANa kiyA hai| ina padArthoM ke bhI do vibhAga kiyA jA sakate hai| * bhakSya :- khAne yogya padArtha jaise vanaspati. anAja. auSadhi aadi| * abhakSya :- nahIM khAne yogya padArtha jaise kaMdamUla, pAU, baTara, biskITa, AcAra, mAMsa, madirA Adi vstueN| * AhArazuddhi aura mana :- AhAra kA saMbaMdha jitanA zarIra ke sAtha hai utanA hI mana ke aura jIvana ke sAtha bhI hai| kahAM bhI hai jaisA anna vaisA mana aura jaisA mana vaisA jiivn| sAtha hI jaisA jIvana vaisA mrnn| AhAra zuddhi se vicAra zuddhi aura vicAra zuddhi se vyavahAra meM zuddhi AtI hai| dUSita abhakSya AhAra grahaNa karane se mana aura vicAra dUSita hote haiN| ataH sAtvika guNamaya jIvana vyatIta karane ke lie evaM aneka doSoM se bacane ke lie bhakSya - abhakSya vyavahAra ke guNa doSoM kA parizIlana karanA Avazyaka hai| * bhakSya AhAra se lAbha :-- * zuddha sAtvika AhAra se anaMta trasa va sthAvara jIvoM ko abhayadAna prApta hotA hai| * mana prasanna, sAtvika banatA hai| * zarIra nirogI, suMdara banatA hai| * tyAga - tapa Adi ke saMskAra kA AtmA meM bIjAropaNa hotA hai| * jIvana - maraNa samAdhimaya banatA hai| * paraloka sadgatimaya banatA hai| * sAtAvedanIya karma kA baMdha hotA hai| * abhakSya AhAra se hAni : * anaMta trasa va sthAvara jIvoM kI hiMsA hotI hai| * mana ke pariNAma kaThora banate haiN| dowludwigathedrary.orgh 45 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahubIja * mana vikAra grasta, tAmasI banatA hai| * zarIra rogoM kA kendra banatA hai| * kAma, krodha unmAda baDhatA hai| * azAtA vedanIya karmoM kA baMdha hotA hai| * narakAdidargati kA AyaSya baMdha hotA hai| * jaina darzana kI dRSTi ke prakAza se 22 abhakSya :- anaMta upakArI, anaMta karuNA ke sAgara zrI jinezvara paramAtmA ne svayaM ke nirmala kevalajJAna ke prakAza se hamAre samakSa AhAra vijJAna kA sUkSma vivecana kiyA hai, jo isa cArTa dvArA darzAyA gayA hai| * tyAgane yogya padArtha - 22 abhakSya * 4 - saMyogika abhakSya 4 - mahAvigaI | 32 - anaMtakAya | 4 - phala 5 - gulara phala 4- anaupayogI dvidala mAMsa sAga (9) baDa phala barapha calitarasa madirA auSadha (5) baiMgana pIpala phala ole AcAra zahada bhAjI (5) tucchaphala pIlaMkhana phala miTTI rAtribhojana makkhana jaMgalI (6) anjAna phala uduMbara phala jahara bela (7) kalubara phala * cAra saMyogika abhakSya :I. dvidala abhakSya :- jisameM do dala, do vibhAga ho aise dhAnya ko dvidala kahate haiN| * vyAkhyA : 1. jo vRkSa ke phalarupa na ho| . 2. jisako pIlane se tela na nikle| 3. jisako dalane para dAla bne| 4. jisake do bhAgoM ke bIca paDa na ho aise dhAnya jaise mUMga, masura, uDada, canA, moMTha, caulA, vaTAnA, methI kI dAla aadi| ina sabakI harI pattI evaM hare dAne unakA ATA sabhI dvidala kahalAte haiN| rAI, sarasoM, tila aura mUMgaphalI meM se tela nikalatA hai| isalie ve dvidala nahIM khlaate| * dvidala tyAga kA kAraNa :- uparokta cAroM lakSaNoM se yukta sabhI dhAnya evaM dhAnya se banI huI cIja kacce dahI, dUdha va chAsa ke sAtha milane para tatkAla beindriya jIva kI utpatti hotI hai| isa mizraNa ke bhakSaNa se jIva hiMsA kA mahAdoSa lagatA hai aura sAtha hI Arogya bhI bigaDatA hai| zrI dahAvar3A 1 kaccI chaach| zrAddhavRtti aura saMbodha prakaraNa meM dvidala kaccA dUdha likhA hai ki sabhI dezoM ke sadaiva gorasa se yukta samasta dalahanoM (dvidala) meM ati sUkSma paMcendriya jIva tathA nigoda ke jIva utpanna hote haiN| dahAvaDA dahI vAlA magadAna al ter mine RRRRRRRRRRRRRRRRRI Fresh 46 wwwaneerary.org Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dvidala se bacane kA upAya :- yadi kaDhI, rAyatA, dahI var3A Adi banAne hetu kaccA dUdha, dahI kaThola ke sAtha mizrita karanA par3e to use acchI taraha garama karane para dvidala kA doSa nahIM lgtaa| * dvidala kA doSa kahAM lagatA hai :___ 1. dahI vaDA :- vaDA mUMga, uDada Adi kI dAla se banatA hai| usake bAda usa para phrIja meM se nikAlA huA ThaNDA dahI DAlate haiN| yaha dahI aura vaDe kA saMyoga hone mAtra se tatkAla asaMkhya beindriya jIva utpanna ho jAte haiN| yaha baikTeriyA cIja jaise hI hotI hai, vaise hI kalara ke atisUkSma kIDe ke rupa utpanna hote haiN| paramAtmA jinezvara deva to kevalajJAna ke svAmI the. unhoMne apane jJAnaprakAza meM jo jIvotpatti dekhI hai use batAyA hai| isa para nizkAraNa saMdeha kiye binA use mastaka jhukAkara svIkAranA caahie| isa sthAna para dahI ko vaDe ke sAtha milAne se pahale acchI taraha se garama karake upayoga meM le| garama karane ke bAda khAte vakta yadi vaha ThaMDA ho jAe to harjA nahIM kyoMki ekabAra garama karane ke bAda phira usameM jo jIvAtpAdaka zakti thI, vaha naSTa ho jAtI hai| 2. rAyatA :- dahI kA rAyatA aneka prakAra se banatA hai, isameM jaba kaThola canAdAla ke ATe kI banI bUMdI miksa karate haiM to dvidala kA doSa lagatA hai| kaThola ke sAtha miksa karane se pahale dahIM ko ubAla le to doSa nahIM lgtaa| 3. methI ke parAThe :- methI aura methI kI bhAjI donoM kaThola kI ginatI meM AtI hai| Ajakala mahilAeM methI ke parAThe banAne baiThatI hai, to dvidala kI bAta bilakula bhUla jAtI hai| thAlI meM gehU~ bAjare ke ATe ko milAkara phira usameM methI ke patte milA detI hai aura phira usameM kacchI chAsa DAlakara use bahaneM gUMtha letI hai| isa vakta unheM yaha khyAla nahIM AtA kI tumhAre isa gUMthe hue ATe meM pUre cennaI meM na samAe itane sUkSma beindriya jIva paidA ho gae hai| ve tumhAre donoM hAthoM se masale jA rahe haiN| thoDe samaya bAda tuma unheM mauta kI ghATa (garama tave para) para utArane vAlI ho| 4. kaDhI :- jaba chAsa kI kaDhI banAnI ho, taba bahaneM cUle para chAsa tapelI meM caDhAkara garama hone ke pUrva hI usameM turaMta besana DAla detI hai| kaccI chAsa meM besana milate hI tatkAla asaMkhya jIva paidA ho jAte haiN| phira jaba kaDhI ubalatI hai taba ve jIva tapelI meM hI svAhA ho jAte haiN| isa taraha jIvoM kI utpatti aura saMhAra donoM kA doSa eka sAtha hotA hai| isalie garama hone se pUrva besana DAlane kI jaldI na kreN| baghAra meM methI kA upayoga bhUlakara bhI na kreN| dahI garama karane ke bAda kreN| 5. DhokalA :- khaTTe Dhokale banAne ke lie kaThola ke ATe kA chAsa meM ghola karate haiN| ye ghola karane ke pahale chAsa ko garama kara lenA caahie| chAsa ko garama kiye binA sIdhA ATA milA de to dvidala kA doSa lagatA hai| 6. dahIM aura methI ke parAThe :- bAharagA~va jAnA ho taba vyakti sAtha meM methI ke parAThe le jAtA hai| parAThe cAya ke sAtha upayoga Aye taba to ThIka hai, paraMtu kaI vyakti parAThe ke sAtha dahI khAte haiM, taba unheM yaha khyAla nahIM hotA hai ki parAThe ke aMdara methI kI bhAjI DAlI hai| kacce dahI ke sAtha methI kA saMyoga hogA to asaMkhya jIva utpanna hoNge| isa kAraNa methI ke parAThe ke sAtha dahIM na khaaye| dahIM ko garama kara lenA jarurI hai, nahIM to cAya ke sAtha parAThe khAye athavA binA methI aura kaThola ke parAThe bnaaye| aaaaaaaaaaaaaaaa 47 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. chAsa :- kaI parivAroM meM khAne ke bAda chAsa pIte haiN| kaccI chAsa ke sAtha kaThola kA saMyoga hone se beindriya kIDe utpanna hote haiN| doSa se bacane kI icchA vAle nara - nArI sabere chAsa ko acchI taraha garama karake phira dopahara meM bhojana ke samaya upayoga karate haiN| yaha rAstA saphala aura sepha hai| yadi kabhI kaccI chAsa pIne meM Aye to hAtha muMha bilkula sApha karanA caahie| kaThola kA sparza na ho isa taraha alaga se chAsa pIkara usa chAsa kI glAsa ko alaga se sApha karake rakhanA caahie| kaThola ke jhUThe ke sAtha yadi yaha glAsa kA saMyoga ho jAe to hiMsA saMbhava hai| isalie ye glAsa alaga se sApha karake pAnI pInA caahie| jisase kabhI doSa lagane kA saMbhava na rhe| peTa meM aMdara jA la miksa ho to dvidala kA doSa nahIM lgtaa| kyoMki zarIra meM to eka jabaradasta aNubhaTTI cAlU hai| dUsarI bAta yaha hai ki aMdara dAkhila hone ke sAtha hI turaMta usakA rupAMtara zuru ho jAtA hai| isa kAraNa peTa meM koI doSa nahIM lgtaa| thAlI, kaTorI, hAtha, aura mUMha sApha hone caahie| 8. kaccA dUdha :- kacce dUdha ko upayoga meM lAne kA prasaMga bahuta kama AtA hai| ghara meM dUdha kI tapelI khullI rakhane se kabhI usameM kaThola, dAla yA methI bhAjI kI pattI gira jAne kI saMbhAvanA hai| isa taraha kacce dadha ke sAtha kaThola kA samAgama hone para jIva utpanna hoMge isalie kacce dUdha ko barAbara Dhaka kara saMbhAlakara rakhanA caahie| * dahI kI kAla maryAdA :- dahI ke lie sAinsa kahatA hai ki dUdha ke sAtha jAvana DAlane ke sAtha hI usameM baikTeriyA utpanna ho jAte haiN| jaina darzana aisI mAnyatA meM sammata nahIM hai| aisA ho to beindriya jIvoM kI hiMsA se nirmita dahIM koI bhI bhojana upayoga meM nahIM le sktaa| dahIM kA upayoga to bhagavAna ke AnaMda kAmadeva zrAvakoM ke samaya meM bhI hotA thA aura Aja bhI hai| vijJAna jisako baikTeriyA kahatA hai, use hama paudgalika parAvartana kahate haiN| eka dravya meM / dUsarA dravya miksa hone para rAsAyanika parivartana hotA hai| aise parivartana ke samaya dUdha ke kaTore meM bhArI tUphAna uThatA hai, isako jIva mAnane kI jarurata nhiiN| yaha tUphAna jIvakRta nahIM paraMtu kemikalakRta mAnanA yogya hai| jaina darzana ne dahIM ke lie kAla maryAdA nizcita kI haiM dahIM jamane ke bAda do rAta rahe to abhakSya bana jAtA hai| isalie dahIM jamane ke bAda kabhI bhI do rAta pUrI hone denA nhiiN| do rAta pUrI hone hI dahIM khatma kara denA caahie| do rAta pUrNa hone ke pUrva dahIM bilAkara chAsa banA leMge to vaha chAsa phira do dina kAma meM A sakatI hai| aba isa chAsa ko do rAtri pUrNa hone ke pahale hI parAThA, pUDI banA deMge to vaha do dina taka cala sakatI hai| aba ye pUDI yA parAThA do rAtri pUre hone ke pUrva hI khAkharA jaise seka le to aba Age 15 dina taka cala sakatA hai| aba 15 dina pUre hone ke pahale hI khAkharoM kA cUrA karake civaDA banA dene para vaha punaH 15 dina taka clegaa| isa taraha pUre 36 dina taka dahIM kI maryAdA ko khIMca sakate haiN| paraMtu Apa aisA dhaMdhA mata krnaa| * cAvala kI kAla maryAdA :- jisa prakAra dahIM kI 16 prahara kI kAla maryAdA batAI hai usI prakAra cAvala bane taba se ATha prahara kA samaya ginA jAtA hai| bhAta ko chAsa meM milA deM to dUsare dina rakha sakate haiN| chAsa meM milA huA bhAta bAsI nahIM hotA paraMtu chAsa meM dAnA dAnA alaga honA cAhie aura milAne ke bAda pUrA aMdara DUba honA caahie| Upara cAra aMgulI jitanI chAsa tairanI caahie| isa taraha chAsa chIMTA huA nahIM paraMtu chAsa meM DUbA huA cAvala dUsare dina upayoga meM le sakate haiN| kucha bahaneM chAsa meM bhAta bhIgAne ke badale dUdha meM jAvana DAlakara bhAta milA detI hai| ye TekanIka bilkula jhUThI hai| aisA milA huA cAvala subaha meM nahIM cala sktaa| * dahI upayoga meM lete samaya vizeSa sAvadhAnI :- dahIM, chAsa, dUdha jaba garama kareM, taba khAsa dhyAna rakhanA ki vaha acchI taraha se garama honA caahie| aMdara se buDa - buDa AvAja na Aye taba taka ekadama kaDaka rItI se garama karanA caahie| kaI bahaneM mAtra bartana garama karake nIce utAra letI hai| yaha ThIka nahIM hai| aMgulI jaleM utanA garama honA chie| du RecenterRIRAMROmeeeeeeeeeeeeeeeeeee. winilafaintensitiyaight | 48 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PHOTO khorAkhAkharA calita rasa phagavAralelaDA N bAsI khAnA dhI II. calita rasa abhakSya :- calitarasa kA tyAga yaha jaina darzana kI eka mahattvapUrNa vizeSatA haiM hara eka padArtha kesalAmata rahane kI eka TAIma limiTa hotI hai| yaha limiTapUrI hote hI una padArthoM kA svarupa bhI badalane lagatA hai| padArthakA svarupa badalanepara padArthabhakSya honepara bhI abhakSya bana jAtA hai| * vyAkhyA :- jina padArthoM kA rupa rasa, gaMdha, sparza badala gayA ho, sAmAnyataH usameM eka kharAba taraha kI gaMdha AtI ho. svAda biDa gayA hotA hai aura vaha vastu phUla gayI hotI hai, vecalita rasa kahalAte haiN| unameM trasa jIvoM kI utpatti hotI hai| jaise saDehue padArtha, bAsI padArtha, kAlAtIta padArtha, phUlana AI huI ho aise calita rasa kepadArtha abhakSya hone se inakA tyAga karanA hitakara hai| * calitarasa ke prakAra 1. dUsare hI dina abhakSya bane rAtabAsI padArtha 2. 15/20/30 dina ke bAda abhakSya banate padArtha 3. 4/8 mAsa bAda abhakSya banate padArtha * dUsare hI dina abhakSya bane rAtabAsI padArtha :- jina padArthoM meM pAnI kA aMza raha jAtA hai ve sabhI padArtha bAsI kahalAte haiN| pAnI kA aMza hone ke kAraNa rasajalAra ke beindriya jIva utpanna hote haiN| unake khAne se jIva hiMsA kA doSa lagatA hai sAtha hI svAsthya bhI bigaDatA hai| * rAtabAsI padArtha * bAjarI / makkI / cAvala kI roTI, parAThA, roTalI, phalakA, bhAkarI, puDalA, puraNaporI, bhajIyA, vaDA DhokalA, hAMDavA,iDalI - DosA, kacorI, samosA, dUdhapAka, khIra, malAI, bAsuMdI, zrIkhaMDa, phrUTasalADa, dUdhI kA halavA, cIku kA halavA, kerabaDI, gulAba - jAmuna, kaccA mAvA, jalebI, rasamalAI, rasagullA, baMgAlI miThAI, saikA huA pApaDa, pAnIvAlI caTaNI, cAvala, khicaDI Adi sabjI, dAla Adi iDalI, DosA Adi kA ghol| * bahuta dina bAda abhakSya banate padArtha :- jina padArthoM ko sekakara banAte haiM, jina padArthoM ko talakara banAte haiM yA jina padArthoM ko cAzanI banAkara rakhate haiN| yaha padArtha pAka paddhati ke kAraNa dIrgha samaya taka bhI salAmata raha sakate haiN| aise padArthoM kI samaya maryAdA meM sIjana ke anusAra parivartana karane meM AtI hai| TAImalimiTa sIjana ke anusAra ThaMDI, garmI caumAse meM 30 / 20 / 15 dina kI batAI gaI hai| ovaralimiTa ho jAe to tyAga kara denA caahie| samaya se pahale bhI yadi kharAba ho jAe to tyAga kara denA caahie| * sIsanala TAIma limiTa * 1. zizira (ThaMDI):- kArtika suda 15 se phAlguna suda 14 taka = TAIma limiTa 30 dina 2. grISma (garmI) :- phAlguna suda 15 se ASADha suda 14 taka = TAIma limiTa 20 dina 3. varSA (caumAsA) :- ASADha suda 15 se kArtika suda 14 taka = TAIma limiTa 15 dina * bahuta mahInoM bAda abhakSya banate padArtha :- kaI padArthoM kA prakRtika svarupa hI aisA hotA hai ki ve cAra - ATha mahIne taka cala sakate haiN| kaI padArthoM ko taiyAra karane ki paddhati itanI joradAra hotI hai ki ve padArtha lambe samaya taka cala sakate haiN| jaise pApaDa, baDI, khIMciyA, AcAra aadi| bsiteoucatioiriternational A d itionaprivateuse only 1491 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaba kyA choDeMge? * eksapAyarI DeTa kaba ? 1. kArtika suda 15 se phAlguNa suda 14 taka khAnelAyaka padArtha bhAjIpAlA, dhanIyA, pattaravela ke pAna, khajUra, khAreka, tila, khoparA, badAma, kAju, cArolI, pIstA, kisamisa, akharoTa, khuramAnI Adi sabhI prakAra kA sukhA mevA 2. ASADha suda 15 se kArtika suda 14 taka khAnelAyaka padArtha :- badAma, khoparA (chAla sahita ) jisa dina phoDate haiM usI dina cala sakatA hai| ghI meM talane se 15 dina taka cala sakatI hai| Mother 3. kArtika suda 15 se ASADha suda 14 ke ATha mAsa taka khAnelAyaka padArtha :vaDI, pApaDa, khIMciyA, sIrAvaDI 4. AdrA nakSatra se tyAjya padArtha :- kairI, Ama, rAyaNa ityAdi / kerI, Ama Adi caumAse ke bAda kAma A sakate haiN| 1. dhUpa meM banate AcAra :- * kerI, mircI, Adi ko namaka milAkara dhUpa meM rakha dete haiM dhUpa se pAnI dhIre - dhIre sukha jAtA hai| 3, 5 yA 7 bAra kaDaka dhUpa dene ke bAda vanaspati jaba sUkhI baMgaDI jaisI hotI hai to use masAlA aura tela meM DUbokara banAyA AcAra 1 varSa paryaMta cala sakatA hai| 2. cUlahe para banate AcAra :- * murabbA Adi kaI AcAra cUlhe para banAe jAte haiN| isameM zakkara kI tIna tAra kI cAsanI hone taka kerI ke TukaDe DAla pakAyA jAtA hai| 3. khaTTe rasa meM banate AcAra: kerI, mirca, nIMba Adi ko khaTTe rasa meM tIna dina bhigokara phira bAhara nikAlakara tIna dina dhUpa meM sUkhAkara ekadama kaDaka karane ke bAda tela meM masAlA DAlakara banAyA jAtA hai| * AcAra sevana se honevAlI hiMsA : : III. apakva AcAra abhakSya :- Ajakala mAnava kI svAdavRtti hada se jyAdA bar3ha gaI hai| pahale mAtra kerI, mircI, kaira yA guMde kA AcAra banatA thaa| paraMtu Ajakala to kakar3I se lekara TIMDA taka kA AcAra banane lagA hai| yaha binA khaTAI vAle dUsare dina aura khaTAI vAle binA dhUpa die cauthe dina abhakSya ho jAte haiN| * AcAra ke prakAra * abhakSya AcAra meM aneka trasa jIva (baikTeriyA) utpanna hote hai aura marate haiN| trasa jIvoM kI hiMsA mahAdoSa hai| * teja dhUpa dikhAe binA banAe gae AcAra meM beindriya jIva utpanna hote haiN| * jUThe hAtha yA gIle hAthoM se sparza karane para paMcendriya samUrcchima jIva utpanna hote haiN| * sahI paddhati binA banAyA huA kaccA AcAra bola athANA kahA jAtA haiM / bola athANAM arthAt saiMkaDoM jIvoM kA virATa janarala vArDa samajhadAra mAnava ko aneka trasa jIvoM kI hiMsA se bacane ke lie jIvanabhara AcAra kA tyAga karanA lAbhadAyI hai| For Personal 50 Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IV. rAtrI bhojana :- sUryAsta ke pazcAt dUsare dina sUryodaya taka cAra prahara kI rAtri mAnI jAtI hai| usa samaya kiyA gayA bhojana rAtrI bhojana kahalAtA hai| bhagavAna mahAvIra ne kahA hai : "cauvvihe vi mAhora rAi bhoyaNaM vajjaNA" arthAt anna pAna, khAdima aura svAdima yaha cAra prakAra ke bhojana rAtri ke samaya nahIM karanA caahie| * rAtrI bhojana tyAga ke prabala kAraNa * sUryAsta ke pazcAt aneka sUkSma jIvoM kI utpatti hotI hai| unheM vidyuta prakAza meM bhI dekhe nahIM jA sktaa| aise jIva bhojana meM milakara naSTa ho jAte haiN| * hamArA nAbhikamala sUryodaya ke sAtha vikasita hotA hai, usakI kriyAzakti gatizIla hotI hai aura sUrya kI rozanI ke abhAva meM vaha murajhA jAtA hai tathA pAcana taMtra bhI kamajora paDa jAtA hai| ataH svAsthya aura zArIrika dRSTi se rAtrIbhojana tyAjya haiM * yogazAstra ke tIsare adhyAya meM rAtrIbhojana ke doSoM kA varNana karate hue kahA gayA hai ki rAta ke samaya niraMkuza saMcAra karane vAle preta-pizAca Adi anna jUThA kara dete haiM, isalie sUryAsta ke pazcAt bhojana nahI karanA caahie| rAtri meM ghora aMdhakAra hone se avaruddha zaktivAle netroM se bhojana meM girate hue jIva dikhAI nahIM dete, ataH rAta ke samaya bhojana nahIM karanA caahie| rAtribhojana karane se hone vAle doSoM kA varNana karate hue kahA hai ki jo dina - rAta khAtA K rahatA hai, vaha sacamuca spaSTa rupa se sIMga aura pUMcha rahita pazu hI hai| jo loga dina ke badale rAta ko hI khAte haiM, ve mUrkha manuSya sacamuca hIre ko choDakara kAMca ko grahaNa karate haiN| dina ke vidyamAna hote hue bhI jo apane kalyANa kI icchA se rAta meM bhojana karate haiM ve pAnI ke tAlAba (upajAU bhUmi) ko choDakara Usara bhUmi meM bIja bone jaisA kAma karate haiN| arthAt mUrkhatApUrNa kAma karate haiN| rAtri bhojana se aneka hAniyA~ rAtri bhojana se jalodara macchara se bukhAra makar3I se kuSTa roga bicchU se tAlubheda hI padArtha meM dasta ulTI bAla se svara bhaMga rAtri bhojana kA paraloka meM phala tica makkhI se ulTI sarpa viSa se mRtyu naraka cIMTI se buddhi maMdanA "chipakalI se gambhIra sthiti vizeSa jaMtu se kaiMsara paraloka meM vividha gati 51 rAtri meM bhojana karatA hai, vaha agale janma meM ullU, kauA, billI, giddha, zaMbara, sUara, sarpa, bicchu, goha Adi kI nikRSTa yoni meM janma grahaNa karatA hai| * rAta ko ur3anevAle macchara Adi jIva bhojana meM mila jAne se hiMsA hotI hai| * rAtrI bhojana se svAsthya biDatA hai, ajIrNa hotA hai, kAma vAsanA jAgRta hotI hai, pramAda va Alasya baDhatA hai, prAMtaH uThane kA mana nahIM hotA, roga hote haiN| * viSaile jaMtu kI lAra bhojana meM Ae to mRtyu ho jAtI hai| Private Use Only . Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * rAtrI bhojana ke kAraNa jisa AyuSya kA baMdha hotA hai vaha tiryaMcagati yA naraka gati kA hotA hai| * rAtrI bhojana karane para dhArmika kriyA, pratikramaNa, zubhadhyAnAdi nahIM ho skte| * naraka ke cAra dvAroM meM rAtrIbhojana prathamadvAra hai| isalie yaha tyAgane yogya hI hai| * cAra mahAvigai tyAga * vigai arthAt jisake bhakSaNa se jIva kA svabhAva vikRta ho jAtA haiM use vigaI kahate haiN| jaina darzana meM / vigai ke do bhAga batAe gae hai| * vigaI * 1. bhakSya :- dUdha, dahI, ghI, tela, kaDA - talA huA, guDa evaM zakkara 2. abhakSya (mahAvigai) :- mAMsa, madirA, zahada, makkhana bhagavAna mahAvIra ne uttarAdhyayana sUtra meM kahA hai ki :- "rasA pagAmaM na niseviavvA" __arthAt rasa yAne vigai kA adhika mAtrA meM sevana nahIM karanA, kyoMki vigai citta ko uttejita karatI hai aura pApa karma karavAtI hai| bhakSya vigai kA bhakSaNa bhI alpa honA cAhie toabhakSya vigai kA tyAga bhI nizcita hai| jaina darzana meM kahA gayA hai| " madhe mAMse mathuni ca, navanIte caturtha ke| ulpayante vilIyante, susUkSmA jnturaashyH||" arthAt zarAba, mAMsa, madhu aura makkhana ina cAroM padArthoM meM ati sUkSma jIva satata utpanna hote haiM aura marate haiN| V. mAMsa tyAga : * mAMsa ke prakAra * 1. jalacara kA mAMsa :- pAnI meM honevAle jiiv| macchI, kekaDA, kachuAM ityAdi kA maaNs| 2. sthalacara kA mAMsa :- dharatI para calane vAle jiiv| gAya, bhaiMsa, bheDa, bakarA, sAMpa, neUlA ityAdi kA maaNs| 3. khecara kA mAMsa :- AkAza meM uDanevAle jiiv| kabUtara, murgI, popaTa, ciDiyA~ ityAdi kA mAMsa aura aNddaa| 4. vikalendriya kA mAMsa :- mahIna jiivjNtu| kecuA, cIMTI, makoDA, tIDaghoDA ityAdi kA maaNs| uparokta prakAra meM se koI bhI prakAra ke jIva kA mAMsa khAnA mAMsAhAra kahalAtA hai jo mahApApa svarupa hai| carabI, jileTIna Adi bhI mAMsAhAra hI hai| phalita - aphalita donoM prakAra ke aMDe bhI mAMsAhAra hI hai, zAkAhArI aMDe jaisA kucha nahIM hai| aphalita aMDA bhI sajIva paMcendriya bhrUNa hI hai| paMcendriya prANiyoM kA vadha binA mAMsa taiyAra nahIM ho sktaa| balki usameM pratipala samUrchima jIva, anaMta nigoda ke ekendriya jIva, sUkSma kITa utpanna hote haiN| ataH mAMsa sarvathA abhakSya mAnA gayA hai| * mAMsAhAra se hone vAlI hAniyA~ * * mAMsa bhakSaNa se tAmasI vRtti, kaThoratA, krUratA AtI hai| * mAMsAhAra se kaiMsara, raktapitta, vAtapitta, patharI Adi roga utpanna hote haiN| * mAMsa meM nAiTrojena AvazyakatA se adhika hone se manuSya moTA ho jAtA hai| zarIra meM adhika uSNatA hone se / krodhI, kAmI, tAmasI bana jAtA hai| jisase choTI - choTI bAtoM meM khUnA kharAbA, balAtkAra Adi ke prasaMga baDhate jAte haiN| abhakSya AMMARIMARRIALI For Persona e Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madirA madirApAna kara nAlI meM girA * mAMsa zarIra kA mRta bhAga hai, zarIra se alaga hotI hI vaha sar3ane lagatA hai| tatkAla usameM usI varNa ke bArIka jaMtu (baikTeriyA) utpanna ho jAte haiM tathA usameM anaMta nigoda (phaMgasa) ke jIva utpanna ho jAte haiN| * mAMsAhArI manuSya kSaNika sukha ke lie paraloka ke, naraka - nigoda kI anaMta duHkha vedanA bhogane vAlA banatA hai| * mAMsa dikhane meM durgandhayukta, malina aura rakta ke jame hue malarupa hone se sarvathA tyAjya padArtha hai| VI. madirA tyAga :- madirA arthAt madya, surA, kAdambarI, viskI, dAru, zarAba, bIyara aadi| ina tamAma prakAra kI madirA meM usI raMga ke beindriya aura sUkSma rasaja trasa jIva satata utpanna hote haiM aura marate haiN| aneka varSoM taka aMgUra vagairaha ko saDAte haiN| usameM kIDeM utpanna hote haiN| kIDoM ko masalakara usakA rasa nikAlA jAtA hai jo mahAhiMsA kA kArya hai| durgandha ke sAtha nae trasa jIva bhI utpanna hote haiN| ina saba pApoM ke kAraNa madirA kI gaNanA abhakSya meM hotI hai| * madirApana se honevAlI hAniyA~ :- zrI hemacandAcArya ne yogazAstra meM madirApana kI hAniyoM kA varNana kiyA hai| * madirA pAna karanevAle kI buddhi usase dUra calI jAtI WLOD1000000 hai| ISADANAAMIO * madirApAna se parAdhIna cittavAlA manuSya apanA BAR viveka, saMyama, jJAna, satya, zaurya, dayA aura kSamA kA hanana kara detA hai| ____* madyapAna se kAMtI, kIrti, buddhi lakSmI kA nAza ho jAtA hai| * madyapAna zarIra ko zithIla, indriyoM ko nirbala banAtA hai aura murchA lAtA hai| * madirA se caMcala cittavAlA vyakti sva para kI pahacAna meM asamartha hotA hai| * zarAbI apane parivAra ke bharaNa poSaNa ke lie ucita vyaya nahI kara paataa| usakA adhika kharca madirA para ho jAtA hai| * madyapAna karane vAlo kA mastiSka aniyaMtri hone ke kAraNa munaSya anAcArI bana jAtA hai| VII. madha tyAga :- madha arthAt shhd| bhamarI, lAla bhamarIaura madhumakkhI - yaha tInoM jaMtu apanI lAra se madha banAte haiN| madhumakkhiyAM puSpoM para baiThakara phUloM kA rasa cUsatI hai| yaha rasa unake zarIra meM paca jAtA hai| rasa pacane ke bAda madhumakkhiyoM ke zarIra meM se tyAgI huI viSThA kA dUsarA nAma zahada hai| yaha viSThA madhumakkhiyAM kabhI lAra svarupa meM mukha se bahAtI hai| * madha banAne ki hiMsaka prakriyA :- madhumakkhI meM rahA huA zahada itanA mIThA aura cikanA hotA hai ki dUsare asaMkhya kIDe usameM paidA ho jAte haiN| zahada pIne ke lie jaba madhapaDe ko girAyA jAtA hai aura jaba use pUrA nicoDakara zahada chAnane meM AtA hai / usake sAtha - sAtha aMdara paDe hue saiMkaDoM saphada kIDe aura madhumakkhiyoM ke aMDe aura choTe choTe bacce bhI nicoDa die jAte haiN| isa hiMsA va vikRti ke kAraNa madha abhakSya mAnA gayA hai| * madha bhakSaNa se alAbha :- * yogazAstra meM kalikAla sarvajJa zrI hemacandrAcArya ne pUchA hai "are ! mAnava ke muMha se nikalI lAra ko koI cATane ke lie taiyAra nahIM hotA to madhumakkhI jaise kSudra jaMtu kI lAra cATane kauna taiyAra mRtA madhumakkhiyA madhu detaudailalitation setely www.jane arty.org 531 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ makkhana vikArI dRSTi TEPLICE makkhana kAmottejaka dravya hogA? arthAt madhu hiMsaka aura tuccha padArtha hone se nisaMdeha tyAjya hai| * anya zAstroM meM bhI kahA hai ki "sAta grAmoM ko agni se jalAne jitanA pApa zahada kI eka bUMda ke bhakSaNa se hotA hai" * zahada ke kSaNika miThAsa ke lobha meM paDakara usase janita vikAra pUrNa bhayaMkara azubha pariNAmoM ke kAraNa cirakAla taka naraka kI vedanA kA phala bhoganA paDatA hai| VIII. makkhana tyAga :- makkhana ko chAcha se bAhara nikAlate hI aneka sUkSma va usI varNa ke trasa jIva paidA ho jAte haiN| unakI hiMsA kA kAraNa tathA apritikArI hone se makkhana abhakSya mAnA gayA hai| makkhana tIna prakAra kA hotA hai:1. gAya, bhaiMsa ke dadha kA makkha na 2. bheDa, bakarI ke dUdha kA makkhana 3. DerI kA miksa makkhana makkhana ko khAte aura garama karate samaya jIvoM kI hiMsA hotI hai| aisI hiMsA se bacane ke lie chAsa meM se makkhana ko alaga karate vakta sAtha meM thor3I chAsa bhI uThA lenI caahie| chAsa ke sAtha rakhe hue makkhana meM chAsa kI khaTAI ke kAraNa jIvoM kI utpatti kI saMbhAvanA nahIM rhtii| do dina ke dahI ko nilone - mathane se vaha calita rasa ho jAtA hai| ataH aneka trasa jIvoM kA nAza hotA hai| * makkhana bhakSaNa se honI vAlI hAniyAM :* makkhana kAmavAsanA vikAra ko uttejita karanevAlA hotA hai| mana meM kuvicAra utpanna karatA hai aura cAritra ke lie hAnikAraka hai| * makkhana thoDe samaya meM vikRta ho jAtA hai aura vamana, bavAsIra, koDha tathA meda utpanna karatA hai| * sUkSma, trasa jIvoM kI hiMsA ke kAraNa makkhana kA sevana durgati meM le jAnevAlA banatA hai| IX. 32 anaMtakAya * vanaspati ke do prakAra hai : 1. pratyeka vanaspatikAya :- jisake eka zarIra meM eka jIva hote haiN| phala, phUla, chAla, kASTha, mUla, pattA, bIja meM alaga alaga jIva hotA hai| 2. sAdhAraNa vanaspatikAya :- jisake eka zarIra meM anaMta jIva hote haiN| gAjara adaraka anatakAya Ala lahasana anaMtakAya jIva ke lakSaNa :- "guDha sira sandhi pavvaM samabhagamahIrugaM ca dhinnaruhaM sAhAraNaM zarIram" * saMdhiyA dikhatI nahIM * nase dikhatI nahIM * gAMTha gupta ho / * jise pUrA toDane para ThIka taraha TUTa jAe aura pITane para barAbara cUrA ho jaae| * jisameM reze na ho C i tinutrientatientistribuataibutoday For Persona son54 e Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jise kATakara ugAne para phira se uga jAte haiN| ina lakSaNa vAle sAdhAraNa vanaspatikAya ke eka zarIra meM anaMtajIva hote haiN| jaise AlU, pyAja, gAjara, zakarakaMda harI adaraka Adi / eka AlU meM asaMkhya zarIra hote haiM aura pratyeka zarIra meM anaMta jIva hote haiN| isa prakAra kaMdamUla ke bhakSaNa meM anaMta jIvoM kA nAza hone se inheM abhakSya mAnA gayA hai| * vanaspatikAya * 1. pratyeka vanaspatikAya :- eka zarIra meM eka jIva 2. sAdhAraNa vanaspatikAya :- eka zarIra meM anaMta jIva :a. sAga :- bhUmikaMda, AlU, gAjara, mUlI, pyAja, lahasUna, vaMza - karelA, sUraNa, kaccI ImalI b. bhAjI :- pAlaka kI bhAjI, vatthuA kI bhAjI, thega kI bhAjI, harI motha, kisalaya c. patrabela :- amRtabela, virANIbela, gaDUcIbela, sukkarabela, lavaNabela, zatAvarIbela, girikarNikAbela d. auSadha :- lavaNaka, kuMvArapAThA, harIhaldI, harA adaraka, kacUrI e. jaMgalI vanaspatiyAM :- thora, vajrakaMda, loDhaka, kharasaIyo, khiloDIkaMda, mazaruma * anaMtakAya bhakSaNa se honevAlI hAniyAM * * anaMta jIvoM ke nAza se parabhava meM jivhA milanA durlabha hai| ekendriya jAti sulabhatA se milatI hai jahAM para asaMkhya yA anaMta utsarpiNI- avasarpiNI kAla vyatIna karanA paDatA hai| * jinheM khAne se buddhi vikArI, tAmasI aura jaDa banatI hai| dharma viruddha AcaraNa aura vicAra hotA hai| ataH aise anaMta jIvoM ke samUha rUpa anaMtakAya kA sevana sarvathA tyAga kara denA hI zreyaskara hai| *4 phala * X. bahubIja abhakSya :- jaina darzana meM vanaspati ke pratyeka aura sAdhAraNa jaise dUsare do bheda batAe gae hai| * bahubIja vanaspati :- jina sabjiyoM aura phaloM meM do bIjoM ke bIca aMtara na ho va eka dUsare se saTe / ho| jinameM gudA kama aura bIja adhika, jina phaloM aura sabjiyoM meM bIja ThasAThasa bhare ho, unheM bahubIja samajhanA caahie| jaise - khasakhasa, aMjIra, rAjagirA, koThIvaDA, paMpoTA, TiMbaru aadi| * alpa bIja vanaspati :- jina phaloM meM eka bIja ke bAda eka paradA ho phira bIja ho | isa taraha kI vyavasthA ho athavA bIja ke upara patalI chAla kI parata ho use bahubIja nahIM khte| jaise kAkaDI, kharabUjA, papItA aadi| bahubIja ke aMdara parata nahIM hone ke kAraNa aMdara harA aMjIra jIva paDanA saMbhava hai| bahubIja meM vipula sUkSma bIja hote haiM aura pratyeka bIja meM alaga alaga jIva hai| ataH unakI hiMsA hone se bahubIja abhakSya kahA hai aura usakA tyAga karameda karanA uttama hai| * bahubIja bhakSaNa se hAni : * bahubIja vAlI vastueM pittavardhaka hai| isalie laDDUpa khasakhasa aMjIra bahabAja papADA TImaru khasakhasa ke DoDave baiMgana didiiniti niupatneinraiyiorg 55 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arogya kI dRSTi se tyAjya hai| tAmasI vikArI XI. baiMgana abhakSya :- - saba prakAra ke baiMgana abhakSya hai| isameM bahuta sAre choTe choTe bIja hote haiM tathA usake sUkSma jIva bhI hote haiN| baiMgana kaMdamUla nahIM hai phira bhI mana aura tana donoM ko bigADane vAlA hone se bhagavAna ne usake bhakSaNa kA niSedha kiyA hai| baiMgana ko sukhAkara khAnA bhI niSedha hai| yaha hRdaya ko dhRSTa karatA hai| * baiMgana bhakSaNa se honevAlI hAniyAM : * baiMgana khAne se tAmasabhAva jAgRta hotA hai| unmAda baDhatA hai| dharmasaMgraha meM kahA gayA hai - pramAda aura nidrA ko baDhAtA hai aura vikAra paidA karatA hai| baiMgana begana ***** kSaya rogI * baiMgana khAne se zarIra meM kapha aura pitta baDhatA hai| * adhika baiMgana khAnevAle ke lie cAra - cAra dina jvara aura kSaya roga sulabha hai| * Izvara smaraNa meM bAdhaka hone se purANoM meM bhI isake bhakSaNa kA niSeka kiyA gayA hai| XII. tuccha phala abhakSya :- jisameM khAne yogya padArtha kama aura pheMkane yogya padArtha jyAdA ho| jisake khAne se na to tRpti hotI hai aura na zakti prApta hotI hai| bahuta sAre phala khAne ke bAda bhI peTa nahIM bharatA ho / jaise bera, tAphala, pIlu pIcu, pake guMde, sItAphala, jAmuna Adi / vidyAlaya tuccha phala ina tucchaphaloM ko khAne ke bAda hama unakI guThalI yA bIja bAhara pheMka dete haiN| jhUThe hone se isameM satata samurcchima jIva utpanna hote rahate haiN| bIja idhara udhara pheMka dene se unakI miThAsa ke kAraNa aneka cIMTiyAM aura jIva jaMtu Ate haiN| pairoM ke nIce Ane se una jIvoM kI hiMsA bhI hotI hai| isa taraha bahuta virAdhanA hotI hai| ataH tuccha phaloM kA bhakSaNa tyAga karanA caahie| anajAna phala XIII. anajAna phala abhakSya :- yaha phala yA phUla abhakSya hai jinake nAma jAti, guNa doSa se hama anajAna haiM unake guNoM yA doSoM se ajJAta hama unake bhakSaNa se rogagrasta yA maraNa ko bhI prApta kara sakate haiN| isalie unakA tyAga yuktiyukta hai| udAharaNa :- hitaiSI, mahAna upakArI guru mahArAja ne vaMkacUla cora ko ajJAta phala ke tyAga kA niyama karavAyA thA / usane prabala bhUkha lagane cAhI phArma para bhI isa niyama kA dRDhatA se pAlana kiyaa| phalataH unake prANa baca gae aura usake anya cora sAthI ajJAta phala ke bhakSaNa ke kAraNa viSa ke vazIbhUta ho maraNa dharma ko prApta hue / abhakSya tyAga ke mahimA ko pArAvAra nahI hai| isase vaMkacUla ne AtmarakSA kara aura uttarottara niyama ke pAlana dvArA jIvana saphala kiyaa| mRtyu pazcAt vaMkacUla niyama ke prabhAva se 12veM devaloka meM gye| For Person 56 e Use Only khajUra - Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIpalakA vadha kAlubara kA vRkSa * pAMca gulara phala :- pAMca prakAra ke udambara phala (TeTA) kA tyAga :___XIV. vaDa kA phala XV. pIpala kA phala XVI. pIlaMkhana kA phala XVII. uduMbara kA phala XVIII. kalubara kA phala ina pAMcoM vRkSoM ke phala uMbara athavA gUlara kahalAte haiN| inameM rAI ke dAnoM se bhI bArIka anaginata bIja hote haiN| eka dama bArIka asaMkhya bIjoM ke aMdara bahuta sAre bahuta hI sUkSma macchara jaise trasa jIva hote haiN| jinheM najara se dekhanA bhI muzkila hai| aise sUkSma jaMtuoM kI hiMsA se bacane ke lie aisI tuccha hiMsaka cIjoM kA tyAga kara denA caahie| __* pAMca gUlara phaloM ke bhakSaNa se hAniyAM * * yaha jIvana yApana ke lie anupayogI aura rogotpAdaka hai| inheM khAne se asaMkhya sUkSma jIvoM kA nAza hotA hai| * laukika zAstra meM kahA hai ki udambara phala meM vidyamAna koI jIva khAne vAle ke mastiSka meM praveza kara jAya to akAla mRtyu hotI hai| * prANoM kA tyAga karanA acchA hai, paraMtu aneka trasa jIvoM kA tathA bahu bIjoM se bhare phala kA bhakSaNa karanA ucita nahIM hai| * cAra tuccha cIjeM * XIX. barpha (hima) abhakSya :- chAne, anachAne pAnI ko jamAkara yA phrIja meM rakhakara barpha jamAyA jAtA hai| ___ jaina darzana ne pAnI kI eka bUMda meM asaMkhya jIva kA astitva dekhA hai| eka - eka jIva ko yadi sarasoM kA rupa diyA jAye to pUrA vizva bhara jAegA paraMtu jalabUMda ke jIva samApta nahIM hoNge| aisI asaMkhya bUdoM ko ikaTThA karate haiN| taba eka AIsa kyUba banatA haiN| pAnI jaba jhIro DigrI para pahuMcatA hai taba barpha meM rupAntara hotA hai| isa taraha rupAMtarita jala meM asaMkhya beindriya jIva utpanna ho jAte haiN| viSThA meM khadabada karate kIDe barpha ke aMdara sapheda _ atyaMta bArIka jaise asaMkhya kIDe bhI dekhe jA sakate haiN| ___isa prakAra kI hiMsA aura anAvazyaka upayoga ke kAraNa evaM zarIra ke lie hAnikAraka hone ke kAraNa jJAniyoM ne barpha ko abhakSya kahA hai| * barpha bhakSaNa se hone vAlI hAniyA~ * * isake bhakSaNa se maMdAgni ajIrNa Adi rogoM kI utpatti hotI hai| * yaha Arogya kA dazmana hai. phrIja kepeya padArtha bhI hAnikAraka hote haiN| * barpha kA upayoga anya khAdya padArthoM meM karane se, vaha bhI abhakSya bana jAte haiN| Locatha Location jaLarAgni aura jIvana ko 57 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PEP * abhakSya AIskrIma se baceM * AIskrIma barapha aura namaka ke saMyoga se sAMce meM yaMtra dvArA yA maTake meM hAtha se ghumAkara banAI jAtI hai| jisameM asaMkhya pAnI aura namaka ke jIva naSTa hote haiN| * jileTIna arthAt haDDI kA pAvaDara kA upayoga kiyA jAtA hai| * keka tathA aMDe kA rasa milAyA jAtA hai| * svAda hetu vividha rAsAyanika kemikalya mizrita kiye jAte haiN| * AIskrIma kI baranI (DibbI) sApha na ho to bAsI dUdha ke rasa meM aneka baikTeriyA jantu aura trasa jIva utpanna ho jAte haiN| * abhakSya ThaMDe peya padArtha * zarabata (kokAkolA, thamsaapa Adi) kI botaleM jAti jAti ke uMca nIca loga aura rogI logoM dvArA mu~ha se lagI hone ke kAraNa jhUThI hotI hai| unheM ThIka prakAra se sApha kie binA nayA peya bhara diyA jAtA hai, jisase inameM samUrchima jIva, bAsI, hAne ke kAraNa aura adhika samaya paDe rahane ke kAraNa calitarasa banane se rasaja trasajIva paidA hote hai| atyaMta bhArI PEP hiMsA ke sAtha svAsthaya kI hAni ke kAraNa yaha peya padArtha sarvathA tyAjya hai| mAnava kI kiDanI phela karanevAle ThaMDe peya padArtha baoNTala meM paika karake alaga - alaga nAma se bikate haiN| ve saba abhakSya hai| zakkara, pAnI aura phruTa ke rasa milAne ke bAda mAtra eka rAta bItane para ye padArtha abhakSya bana jAte haiN| bisalerI kI vaoNTara baoNTala bhI eka rAta bItane ke bAda apeya bana jAtI hai| kolDrInksa aura bisalerI kA pAnI kabhI chanatA nhiiN| * AIsakrIma aura ThaNDe peya padArthoM se honevAle nukasAna :* jo vyakti ThaMDe peya padArtha, AIskrIma, phrIja kA ThaMDA pAnI, AIskenDI aura atyaMta ThaMDe padArtha peTa meM DAlate haiM, ve peTa ke aMdara kI pradipta jaTharAgni (pAcaka zakti) ko samApta karate haiM / zarIra kI UrjA sTezana maMda par3ane ke sAtha hI cAroM tarapha se roga dhAvA bolane lgeNge| sarvaprathama vyakti ko bhUkha nahIM lagatI, phira nIMda nahIM AtI, bhUkha aura nIMda jAne ke bAda kucha bhI khAne kA rahatA nhiiN| bAkI kA saba svayaM calA jAtA hai| mahAroga, rAjaroga binA bulAye hI A dhamakate haiN| * AiskrIma zarIra ke lie hAnikAraka hai| gale kA TAMsila, svaranalI, annanalI meM sUjana A jAtI hai| kapha se sardI, khAMsI aura jvara ho jAtA hai| * botaloM meM bhare zarabata, esensa vAle DiMksa Adi pIne se svAsthya bigaDatA hai, roga ke kITANuoM kA cepa legatA hai, AMtaDiyAM athavA annanalI meM saDana, alsara aura kensara jaise roga bhI utpanna hone meM dera nahIM lgtii| * bhArata tathA videzoM meM milane vAle aneka raMgoM kI tathA phaloM ke kRtrima svAda vAlI AiskrIma banAne meM jina rasAyanoM ko kAma meM liyA jAtA haiM, ve zarIra ke anukUla nahIM hote apitu pratikUla hote haiN| 58 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * phaloM kA rasa jise sophTa DriMksa kahate haiM, usameM sevaphala rasa, saMtarA rasa aura Ama rasa Adi meM seva, saMtarA yA Amaphala kA aMza bhI nahIM rahatA hai, mAtra zakkara, pAnI, phlevara aura rasAyana hote haiN| ataH sabhI ko sAvadhAna hokara Arogya ke khataroM se bacanA caahie| * AIskrIma meM prayoga kiye jAnevAle kemikalsa aura unake duSprabhAva 1. beMjIla esITeTa AiskrIma meM sTroberI nAmaka phala kA svAda AtA hai| vaha AiskrIma meM milAe gae beMjI esITeTa se AtA hai| yaha rasAyana nAITreTa jaise teja tejAba ke sAlveMTa ke rupa meM prayukta hotA haiM, teja hone ke kAraNa yaha peTa para kuprabhAva DAlatA hai| hameM ve padArtha rucikara lagate haiM jo svAdiSTa hoM, kiMtu unakI pRSThabhUmi meM kitanI duHkha aura pIDAeM nihita haiM, yaha jAnane ke lie rasAyana zAstra ke rahasya pragaTa kareM to vidita hogA AIskrIma meM bhayAnaka padArthoM kA upayoga hotA hai| : 2. emIla esITeTa :- AiskrIma meM kele ke svAda lAne ke lie ise prayukta kiyA jAtA hai| vAstavikatA yaha hai ki hamAre gharoM kI dIvAroM para lagane vAle Ayala peMTa ko patalA karane ke lie isakA upayoga hotA hai| yahIM padArtha AiskrIma banAne ke kAma AtA hai| isakA pAcaka rasa para gaMbhIra prabhAva paDatA hai| 3. DithIla glukola :- aneka AiskIma vAle yaha dAvA karate haiM ki ve usameM aMDA DAlate haiN| isase pratyeka aMDe meM paMcendriya garbhaja jIva kI hatyA hotI hai| aMDe se honevAlI gaMbhIra hAniyoM kA varNana pahale kiyA jA cukA hai| aMDe kI mahaMgAI ke kAraNa AiskrIma meM usake sthAna para DithIla glukola kA mizraNa kiyA jAtA hai, jo aNDe ke svAda kA AbhAsa pUrA kara detA haiM keka meM kucha loga aNDe kA aura kucha loga DithIla glukola kA upayoga karate haiN| kisI bhI pakke raMga ko dUra karane meM yaha padArtha kAma meM AtA hai| isalie yaha rakta ke lAla kaNoM para bahuta burA prabhAva DAlatA hai aura svAsthya kamajora karatA hai| 4. elaDI hAiDasI 17 :- AiskrIma meM cerI nAmaka phala kA svAda isa rasAyana ke mizraNa kA pariNAma hai| yaha AMtaDiyoM aura peTa meM phoDA phunsI karane vAlA hai| plAsTika aura rabar3a meM isakA prayoga hotA hai| 5. ithIla esITeTa :- isakA uddezya anAnAsa kA svAda utpanna karanA hai| kArakhAnoM meM isakA upayoga camaDe aura kapar3oM ko sApha karane ke lie hotA hai| isa udyoga meM kAma karane vAle vyakti jabase ithIlaesITeTa kI vASpa ke saMbaMdha hue haiM, taba se unake phephaDoM, hRdaya aura vizeSataH lIvara kI hAni huI hai| anAnAsa ke svAda zarabata aura anya aneka padArtha khAne pIne ke kAma meM Ate hai jinake sAtha ithIla esITeTa ko udara meM sthAna dekara hama apane Arogya ko jAnabUjhakara saMkaTa meM DAlate haiN| 6. buTrAlaheDa :- AiskrIma meM mahaMge bhAva ke sUke mevoM kA upayoga koI utpAdaka kareM to bikrI baDha nahIM sktii| ataH kAjU, bAdAma yA piste kI ekAdha katarI DAlakara bAda meM inakA svAda utpanna karane ke lie buTrAlaheDa nAmaka rasAyana ko milA dete haiN| rabara aura simenTa meM isakA upayoga hotA hai| isase svAsthya ko hAni pahuMcatI hai| 7. piparohAla :- sapheda raMga kA venIlA AiskrIma meM pIparohAla kA upayoga hotA hai| yaha eka dhImI gati kA jahara (slo paoNIsana) hai| yaha rasAyana aneka jantuoM kA nAzaka hai| yaha peTa meM jAte hI AMta ko nukasAna pahuMcAtA hai| cerI kI AiskrIma, sTroberI glesacerIjha meM I-202 nAma kA rasAyana hotA hai| jo kocInIla hai / jo IllI aura kaoNkaroca se banatI hai / " vejITeriyana" nAma dekara phasAyA jAtA hai| isalie deza- pradeza meM, vimAna meM, hoTala resTaoNrenTa meM khAnA TAlanA caahie| - 59 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ andeekAjala * phAsTaphuDa, TInaphuDa, phosesDaphuDa * * jaina darzana kI mAnyatAnusAra koI bhI bAjAru padArtha bhakSya nahI bana sakatA kyoMki jaina darzana ne taiyAra kiye gaye khAdya padArthoM kI jo samayasImA dI hai vaha 15, 20, aura 30 dina kI hI hai| tamAma khAdya padArthoM kI sImA samApta hone ke bAda ve turanta abhakSya bana jAte haiN| * AhArazuddhi ke niyamAnusAra tamAma phAsTaphuDa, TInaphuDa, kolDrIMksa, bisalerI Adi khAdya peya padArtha ekaspAyarDa DeTa vAle hote haiN| prabhu ne jo bAte batAI haiM vaha kevalajJAna ke prakAza se batAI jo kabhI asatya ho hI nahIM sktii| * khAdya padArtha ko laMbe samaya taka rakhane ke lie kemikala, kanTeInara, kolDasToreja aura phrIja vijJAna ne khoja liyaa| hara eka ke ghara meM ye sabhI cIjeM Ane ke bAda aba raha - rahakara vijJAna jora - jora se zora kara rahA hai ki ye phAsTaphuTa, TInaphuDa khAnA nahIM, isako khAne se roga hotA hai| * DabbA peka (TinDa) vejITebala, phala aura Dabbe meM peka biyara, Dabbe ke aMdara kA rasAyanavAlA AvaraNa Adi puruSa ke vIrya ko duSita karatA hai| bisphenola e nAma kA rasAyana phUDakensa ke aMdara ke AvaraNa meM upayoga hotA hai| aMdara kI dhAtu kharAba na hoM isalie ye rAsAyanika AvaraNa caDhAte haiM paraMtu ye rasAyana khAdya padArthoM meM jAtA hai aura vaha khAne se usameM rahA huA osTrojena nAma kA tattva puruSoM meM napuMsakatA lAtA hai| * cAya, kaoNphI, dAru, ThaMDApAnI tathA bAjAra meM milanevAle phAsTaphuDa aura prosesDa phuDa, caoNkaleTa vagairaha jAnalevA rogoM ke lie javAbadAra hai| * TIna phuDa ko phreza rakhane ke lie sI boTulijama nAmaka sUkSma jIvANu paidA karate hai| jIvANu sirpha tIna cAra mAikromITara hote hai| (eka mAIkromITara yAnI mITara kA dasa lAkhavA~ bhAga) ve gaharI jamIna meM rahate haiN| aneka sajIvoM ke lie prANavAyu prANadAtA hai| jabaki sI boTulijama ke lie aisA nhiiN| isa khAsiyata ke kAraNa kudaratI saMyoga vaha hI khatarA rupa nahIM banatA kyoMki havA meM usakA adhika TikanA kaThIna haiM paraMtu havA custa Dabbe meM kudaratI saMyama nahIM hote| khurAka bacAne ke lie utpAdaka usameM zUnyAvakAza utpanna karate haiN| isalie khurAka meM prANavAyu ke abhAva ke bIca use maukA milatA hai| jIvANuoM kI cayApacaya kI kriyA jora pakaDatI hai| boTulinsa nAma kA jahara mukta karatA hai| cayApacaya se halAhala jahara khurAka meM milatA hai| khurAka kA yaha DabbA jo grAhaka kharIdeM usakA 90 pratizata to A banA samajho / prathama hamalA pakSAghAta (lakavA) kA hotA hai| kyoMki zarIra meM praveza kiyA boTalijama jahara sabase pahale jJAnataMt kA saMcAra baMda kara detA haiM phephaDe aura hRdaya kI gati ko niyaMtrita karanevAlA bhI jJAnataMtra hai| isalie mauta donoM ora se TInaphuDa ke zaukInoM ko ghera letI hai| * jaina darzana reDa signala batAtA hai ki pAnI ke aMzavAlI hara eka bAsI vastu meM rAtrI pasAra hote hI naye - naye asaMkhya trasajaMtu - baikTeriyA utpanna hote haiN| yaha jaharIle jaMtuoM kA rasa phUDa ko jaharIlA banAtA hai| jisako khAne se dasta ulTI athavA mRtyu bhI ho jAtI hai| * Arogya, zakti aura dIrghAyu hone ke lie zuddha aura tAjA bhojana Avazyaka hai| phAsTa phuDa ko lajjatadAra banAne hetu upayoga meM lie gae vividha masAle aura esensa bhI U~cI kvAliTI ke nahIM hote haiN| phAsTa phuDa aura orensanelawstandsaumaan 60 RRRRRRRRRRRRRRRRRE hi Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prosesDa phuDa meM DAle gae buTileTeDa hAiDroksI, enIsola, mono soDima, gluyameTa, enToI AksIDanTa Adi zarIra ko hAni pahuMcAte haiN| isa khAdya sAmagrI ko phUlana na caDhe isalie soDiyama proparneTa aura jyAdA samaya rakhane ke lie nAiTreTa yA soDiyama nAiTreTa milAyA jAtA hai| * mono soDiyama aura gluTAmeTa jaise rasAyana kensara, baccoM ko mastiSka roga paidA kara sakate haiM, isase dila kI dhaDakana baDhatI hai, siradarda aura pheMphaDe bigaDate haiN| mu~ha, chAtI, galA aura carma roga va unakI saMvedanazIlatA ghaTane lagatI hai| soDiyama Adi ke saMyojana se khAdya sAmagrI ko svAdiSTa banAne meM AtI hai, usase bhI dAtoM meM saDAna, hRdaya roga, tIvra raktacApa, phephaDoM kI bimArI ho sakatI hai| bAjAru peya, AcAra, hoTa Doga, jAma jelI meM Ane vAle amArantha se kensara hotA hai| 8. jileTina :- gAya kI haDDI aura paira kI khura meM se banatA hai| jailI AIskrIma, cIjha, keka, videzI miThAIyoM aura minTa meM upayoga hotA hai| bahuta sArI AIskrIma meM jileTIna + carabI + I nAma kA mAMsAhArI aDITI upayoga hotA hai| * jileTIna prANiyoM ke haDDiyoM kA pAuDara hai| isakA upayoga jelI, AIskrIma, pIparamenTa, kepsula, cyuiMgama Adi banAne meM kiyA jAtA hai| POD -: CRACKLE Vicnic DESCR DAIRY SILK * jAjAbsa, ekasTrA sTrAMga, sapheda pIparamenTa, jelI krizTala meM jileTIna AtA hai| * baTara meM usI raMga ke asaMkhya trasa jIva-jaMtu hote haiN| * cAinAgrAsa - samudrI kAI - sevAla (lIla) ke mizraNa se banAyA jAtA hai| * krAphTa cIsa 2-3 dina ke janmeM bachaDe ke jaThara ko nicoDakara rasa nikAlA jAtA hai| yaha pIjhA ke upara lagAne meM kAma AtA hai| * menTosa :- ise banAne meM bIphaTelo, bona (haDDI kA pAuDara aura jileTIna) kA upayoga kiyA jAtA hai| * polo :- isameM jileTIna aura (bIpha orijIna) gAya - baila ke mAMsa kA mizraNa kiyA jAtA hai| isameM mAMsANu ke kAraNa inheM khAne vAloM ke HALDWAN svabhAva meM tIkhApana, bAta-bAta meM ciDaciDApana Adi hotA hai| * nUDalsa seva pekeTa - isameM cikana phlevara (murgI kA aura aMDe kA rasa hotA hai jo nAste meM khAte haiN| - Little 61 Heari DAL * sUpa pAuDara tathA sUpa kyubsa :- isameM bhI murgI kA rasa AtA hai| * pepsIna (sAbudAnA kA vephara) :- * ratAlu nAma ke jamInakaMda ke rasa se banatI hai| rasa ke kuMDa meM asaMkhya kIDe Adi jantu paira se kucala die jAte haiN| usa rasa ke gola gola dAnoM ko sAbudAnA kahate haiN| isameM anaMtakAya aura asaMkhya trasa jaMtuoM kA kacUmara nikalatA hai| * TUthapesTa :- prAyaH sabhI meM aMDe kA rasa, haDDI kA pAuDara, tathA prANija glisarIna kI milAvaTa hotI hai| isake KASHMIR Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 sthAna para vajradaMtI, vaidyanAtha, lAla daMta maMjana, vikko, harbo evaM daMtezvarI Adi kA upayoga kreN| * snAna ke sAbunaH- isameM adhikatara prANija carbI hotI hai| * lipsTIpaka, zempu H- isameM jAnavaroM kI haDDI kA pAvaDara, lAla khUna, carbI, jAnavaroM ke nicoDa kA rasa hotA hai| ina sabakI jAMca suara, cUhe, baMdara Adi kI AMkhoM meM kI jAtI hai| jisase ve aMdhe ho jAte haiN| * breDa pAva :- isameM abhakSya maidA, Iyala jaise aneka kIDoM kA nAza, khAmIra banAte samaya trasa jIvoM kA agni meM saMhAra tathA pAnI kA aMza raha jAne se bAsI ATe meM karoDoM jIva (baikaTeriyA) utpanna ho jAte haiN| XX. ole (gAra) abhakSya :- kabhI kabhI varSA ke sAtha AkAza se barpha ke goleM (gAra) girate haiN| yaha barapha ke samAna pAnI ke komala garbha kA piNDa hai| inheM olA kahA jAtA hai| inameM pAnI ke asaMkhya jIva hote haiN| jIvana nirvAha ke lie yaha anAvazyaka haiM tathA barapha ke sadRzya Arogya ke lie hAnikAraka bhI hai| isalie jJAni puruSoM ne ise abhakSya kahA hai| miTTI pIlI miTTI (Masal khaDI bhutaDA miTTI kAlI miTTI kaccA namaka_ lAla miTTI XXI. miTTI abhakSya :- * sabhI prakAra kI miTTI khaDI, cUne se milI huI kalara, kaccA namaka Adi abhakSya hai| inake kaNa meM pRthvIkAya ke asaMkhya jIva hote haiN| ina vastuoM kA bhakSaNa jIvana ke lie anAvazyaka hai| isase na to peTa bharatA hai aura na zakti milatI hai, ataH tyAjya hai| kaNa For Personal - * miTTI bhakSaNa se honevAlI hAniyAM : : * isake bhakSaNa se patharI, pAMDUroga, sepTika, pecisa jaisI bhayaMkara bimArIyAM hotI hai| * miTTI se pIliyA, AMva, pitta tathA zarIra durbala ho jAtA hai| bicchU * kaI prakAra kI miTTI meMDhaka Adi samUrcchima jIvoM kI yonI rupa hai, vaha piTIna meM jAne se galA gAti kA bhAga utanA hai| XXII. viSa abhakSya :- viSa arthAt jahara / yaha AhAra kA eka rA bhAga nahIM hai, kyoMki peTa meM praveza pAte hI yaha manuSya ke prANoM kA haraNa kara letA hai| bhrama, dAha Adi doSa utpanna karake dhImeM dhImeM vedanA dekara mAra DAlatA hai| viSa sva para jIvoM kA ghAtaka hone se abhakSya mAnA gayA hai| 62 khAna viSa aphiNa AkaDA karA dhatUrA sarvajJa prabhu ne 15 karmAdAnoM meM viSa vyApAra bhI niSedha kiyA hai| isake vyApAra se aneka anartha sarjita hote haiM aura AtmA kI durgati hotI hai| isalie viSa kA AtmaghAta meM yA vyasana meM prayoga nahIM karanA caahie| aMgrejI davAIyA~ chipakalI sarpa MERERR Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * viSa ke prakAra 1. khanija (rasAyanika) 2. prANija 3. vanaspatija 4. mizraNa kie gae rasAyana, tAlapuTa Adi mizraNa viSa hai| abhakSya arthAt anaMta jIvoM kI hiMsAvAlA, trasa jIvoM kI hiMsAvAlA ayogya bhojana / zarIra, mana va AtmA kA ahita karanevAlA bhojana | zarIra nirvAha ke lie anupayogI bhojana / duSTa vRttiyoM ko utpanna karanevAlA bhojana / loka - paraloka ko bigADanevAlA bhojana / : viSa se satva nikAlakara athavA anya auSadhi prayoga se taiyAra zrI sarvajJa bhagavaMta ne 22 prakAra ke abhakSyoM ko niSedha kahA haiM vaha vastutaH yuktiyukta hai| jina doSoM ke kAraNa ina padArthoM ko abhakSya kahA gayA hai, ve nimnAnusAra hai : 1. kandamUlAdi padArthoM meM anaMta jIva kA nAza hotA hai| mAMsa madirAdi padArthoM meM dvIndriya se lekara paMcendriya taka ke asaMkhya trasa jIvoM kA nAza hone se abhakSya haiN| 2. abhakSya khAna pAna se AtmA kA svabhAva kaThora aura niSThura bana jAtA hai| 3. AtmA kA ahita hotA hai| 4. AtmA tAmasI banatI hai| 5. hiMsaka vRtti bhaDakatI haiM 6. anaMta jIvoM ko duHkha dene se asAtA vedanIyAdi azubha karmoM kA baMdha hotA hai| 7. dharmaviruddha bhojana hai| 8. jIvana sthiratA hetu nirarthaka hai| 9. zarIra, mana aura AtmA ko asvastha karatA hai| 10. jIvana meM jaDatA lAtA hai jisase dharma meM ruci utpanna nahIM hotI hai| 11. durgati kI Ayu kA baMdha karatA hai| 12. kAma krodha kI vRddhi karatA hai| 13. rasalAlasA se bhayaMkara roga paidA karatA hai| 14. acAnaka asamAdhimaya mRtyu hotI hai| 14. anaMtajJAnI ke vacana para vizvAsa bhaMga ho jAtA hai| ina samasta hetuoM ko dhyAna meM rakhakara aneka doSotpAdaka abhakSya padArthoM kA AjIvana tyAga sabhI ke lie hitakara hai| - abhakSya padArthoM meM kina jIvoM kA nAza hotA hai| * gUlara ke pAMcoM phaloM meM vanaspati ke anaginata bIjoM ke jIva * madhu, madirA, makkhana, bola acAra, dvidala, calita rasa, rAtribhojana meM asaMkhya dvIndriyAdi trasa jIva / * mAMsa meM, viSa meM paMcendriya jIva, nigoda ke anaMta jIva, samUrcchima jIva, kRmI aadi| * barapha, ole meM pAnI ke asaMkhya jIva / * miTTI meM pRthvIkAya ke asaMkhya jIva / * bahubIja, baiMgana, tuccha phala meM vanaspati ke jIva aura trasa jIva, eThI guThalI para samUrcchima jIva / * anaMtakAya meM kaMdamUla ke kaNa kaNa meM anaMta jIva * ajJAta phala-phUla, vanaspati ke jIva, paMcendriya jIva tathA trasa jIvoM kA nAza hai| 63 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrAvaka ke caudaha niyama * jIvana ko anuzAsita banAne ke lie tyAgamayI vRttiyoM meM dRDhatA lAne ke lie pratyeka zrAvaka ko apanI dinacaryA ko niyamabaddha karane kA vidhAna jainAgama meM hai| jagat kI sabhI vastue~ usake upayoga meM nahIM A sktii| ataH una vastuoM ke upayoga kA anAvazyaka pApa baMdha na ho isake lie caudaha niyama lenA caahie| isameM Avazyaka cIjeM khulI bhI rakha sakate haiM aura anAvazyaka ke tyAga kA lAbha bhI ho jAtA hai| ___ khAte pIte binA kisI takalIpha ke pApoM se bacane kA suMdara va sarala upAya hai, yaha caudaha niyama isa prakAra hai: " sacita davva - vigaI - vANaha - taMbola vattha kusumesu| vAhaNa - zayana vilevaNa - baMbha disi NhANa bhattesu / / '' 1. sacita :- sacita arthAt jisameM jIva sattA hai| isameM sacita padArthoM ke sevana karane kI dainika maryAdA rakhI jAtI hai| sacita padArtha ve hai| jaise kacci sacitta mayAdA harI sabjI, phala, namaka, pAnI Adi kA saMpUrNa tyAga athavA itanI saMkhyA se adhika upayoga nahIM karUMgA aisA niyama krnaa| 2. dravya :- dravya kI pratidina maryAdA rakhanI hai, isameM padArthoM kI saMkhyA kA nizcaya kiyA jAtA hai| bhinna - bhinna duvya mayAMdA nAma va svAda vAlI vastueM itanI saMkhyA se adhika khAne ke kAma meM nahIM luuNgaa| jaise khIcaDI, roTI Adi kA niyama krnaa| vigaya (vikRtika) maryAdA 3. vigaI : - abhakSya vigaI, madirA, mAMsa, zahada aura makkhana inakA sarvathA tyAga honA caahie| :- bhakSya vigaI - pratidina tela, ghI, dUdha, dahI, zakkara yA guDa tathA ghI - yA tela meM talI huI vastu ye chaH vigaya hai| paNNI (upAnaha niyama) inakA yathAzakti tyAga krnaa| 4. vANaha :- jUtA, mojA, cappala Adi pAva tAmbala parimANa meM pahanane kI cIjoM kI maryAdA rkheN| 5. taMbola :- mukhavAsa ke yogya padArthoM, pAna - supArI Adi kA dainika tyAga karanA yA parimANa rkhnaa| Meeeeeeeeek and content ...............secasaste For Personal se Only GA Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bastra maryAdA kasama vidhi vAhana maryAdA 6. vattha :- pahanane oDhane ke vastroM kI dainika maryAdA rkhnaa| Aja meM amUka saMkhyA meM vastroM ko apane zarIra para dhAraNa karuMgA, isase adhika saMkhyA meM vastra ko nahIM phnuuNgaa| 7. kusuma :- puSpa, tela, itra, krIma, pAuDara Adi sugaMdhita padArthoM kA dainika maryAdA rkhnaa| 8. vAhana :- rikzA, skUTara, kAra, basa, Trena Adi kA dainika tyAga yA maryAdA kreN| 9. zayana :- zayyA, Asana, kursI, bichonA, zayana niyama palaMga Adi kA pramANa krnaa| 10. bilevaNa :- sAbuna, tela, pAuDara Adi kA pramANa kreN| 11. brahmacarya :- parastrI kA sarvathA tyAga svastrI ke sAtha maryAdA kA saMkalpa kreN| brahmacarya niyama 12. dizA :- dasa dizAoM meM athavA amuka dizA meM itane ki.mI. se adhika dUra jAne kI sImA nizcita krnaa| 13. snAna :- zrAvaka pratidina snAna, hAtha paira dhone meM saMkhyA kI maryAdA rkhnaa| C . I .. vilepanaM niyama FIRSTERREDITIREFERREHEFTERTFREPRENERAL dizA parimANa 14. bhatta niyama :- pratidina anna, pAnI Adi cAroM AhAroM kA tola rkhnaa| | bhakta niyama snAna niyama ina caudaha niyamoM ke atirikta anya bhI kucha niyama hai jo upayogI hone se unakA bhI pAlana karanA jarurI hai| RAMERAMAIRANIIIIIIIII RRRRRE 165 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piTaTA prathvIkAya kAlI miTTI sarovara svarNa karA cA~dI la haritaNu taDakAya bijalI kASTa agni dhanavAta koyalA argana 1 agni ICO mavIra 1. pRthvIkAya :- miTTI, namaka, patthara Adi jo khAne va kisI kAma ke upayoga meM Ave unakA pramANa krnaa| 2. apkAya :- jo pAnI snAna karane, kapaDe dhone va pIne ke kAma meM Ave usakA pramANa krnaa| apakAya 3. teukAya :- culhA, bhaThI, cirAga, gesa, bijalI, svIca Adi kA pramANa krnaa| 4. vAyukAya :- jhulA, paMkhA, vAyukAya ai.sI. Adi kI maryAdA rkhnaa| ganA 5. vanaspatikAya :harI vanaspati Adi kA pramANa krnaa| 6. trasakAya :niraparAdhI calate phirate jIvoM ko na mArane kA niyama rakhanA, anajAne meM mara jAe usakA micchAmi dukkaDam denaa| * tIna karma :1. asikarma :- talavAra, kaiMcI, sUI, cAku, miksI Adi zastroM kI saMkhyA rakhakara niyama krnaa| 2. masikarma :- kAgaja, kalama, davAta pena, pensila Adi likhane - paDhane ke sAdhana kA pramANa krnaa| 3. kRSikarma :- khetI, bagIcA Adi kA pramANa krnaa| ina caudaha niyama ko citArane vAle prAtaHkAla sUryodaya ke samaya aura sAyaMkAla ke samaya zuddhabhUmi para baiThakara prathama tIna navakAra ginakara nimnalikhita paccakkhAna leN| " desAvagAsiyaM bhogaparibhogaM paccakkhAmi aNNatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiyAgAreNaM vosiraami|" cakrAkAra utkAlika poka vanaspati ke 2 beTa Jain Education Interational *eeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeekRRRRRRRRRRRIPS For Perse 1866 Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jaina karma mImAMsA * * mohanIya karma * AyuSya karma anditioidiedio m amalindialist FUPEE SP use only . Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohanIya karma karma AtmA ke sabhI taraha ke samyaktva aura cAritraguNa kA ghAta karatA hai athavA jo karma jIva ko sva paraviveka meM tathA svarupa ramaNa ke viSaya meM viparItatA lAtA hai tathA bAdhA pahu~cAtA hai, use mohanIya karma kahate haiM / ATha karmoM meM yaha sabase adhika zaktizAlI hai| anya sAta karma prajA hai to mohanIya karma rAjA hai| isake prabhAva se vItarAgatA prakaTa nahIM ho paatii| isa karma kI tulanA madirA pie hue zarAbI se kI gaI hai| jaise madirA ke naze meM vyakti sudha-budha kho baiThatA hai, jahA~-tahA~ gira jAtA hai, hita-ahita ko nahIM jAnatA, bolane kA bhI viveka nahIM aura kriyA vyavahAra kA bhI viveka nahIM rakhatA, apanA niyaMtraNa kho detA hai, ThIka vaise hI mohanIya karma ke udaya se AtmA apane hitAhita kA, kartavya - akartavya kA, satya asatya kA aura kalyANa - akalyANa kA bhAna bhUla jAtI hai| dharma-adharma kA viveka nahIM kara pAtI / vaha saMsAra ke vikAroM meM ulajha jAtI hai, hitAhita ko kadAcita jAna-samajha bhI le kintu isa karma ke udaya se AcaraNa nahIM kara paatii| yaha karma AtmA ke AnaMdamaya zuddha svarupa ko AvRta kara detA hai jisase AtmA indriyoM ke kSaNika vaiSayika sukhoM ko hI sukha samajhatI hai| vaha anubhava karatI hai| yaha karma AtmA kemUlabhUta kSAyika samyaktva guNa aura yathAkhyAta cAritra guNa ko prakaTa nahIM hone detA hai| mohanIya karma ke kula bheda - 28 1. darzana mohanIya * mohanIya karma ke bheda mukhya bheda - 2 2. cAritra mohanIya 1. darzana mohanIya: AtmA ke samyaktva guNa kA ghAta karane vAle karma ko darzana mohanIya karma kahate haiN| yaha dhyAna meM ki darzanAvaraNIya karma ke "darzana" zabda aura darzana mohanIya karma ke darzana zabda ke artha bilakula bhinna bhinna haiM / darzanAvaraNIya karma ke darzana zabda kA artha kisI padArtha kA sAmAnya bodha (jJAna) hai| jabaki darzana - mohanIya karma ke darzana zabda kA artha zraddhA yA pratIti hai| jo padArtha jaisA hai, use vaisA hI samajhanA darzana hai| arthAt tatvArtha zraddhA ko darzana kahate haiN| yaha AtmA kA guNa hai| isameM vikalatA paidA karane vAlA yA AvRta karane vAlA karma ko darzana mohanIya kahate haiN| isa karma ke udaya se jIva sudeva, suguru, sudharma aura Atmasvarupa ke prati sahI zraddhA nahIM kara paataa| sahI ko galata aura galata ko sahI mAnatA hai| aise samaya meM usakI ruci aura zraddhA laukika aura sAMsArika lAbha dene vAle camatkArI devoM ke prati, hiMsaka, aura hiMsA Adi jIvana jInevAle evaM hiMsA Adi meM dharma batAnevAle guruoM ke prati tathA sAMsArika padArthoM ke bhoga - upabhoga kI ora prerita karane vAle dharma ke prati pragADha rupa se hotI hai| yahI nahIM darzana mohanIya karma ke kAraNa AtmA para padArthoM meM ruci rakhatI hai / jaise strI- putrAdi mere haiM, yA dhana - dhAnyAdi saMpatti merI hai, zarIra aura bhogoM meM "maiM" aura "merepana" kI kalpanA karatI huI AtmA unake iSTa - aniSTa meM hI svayaM ke iSTa - aniSTa kA bhAva rakhatI hai| unakA upabhoga karane meM hI sukha mAnatI hai aura unake viyoga meM dukha mAnatI hai| isa prakAra ke mithyA zraddhA rupa moha ko darzana mohanIya karma kahate haiN| 2. cAritra mohanIya :- AtmA ke sva bhAva meM ramaNa karanA cAritra hai| jo karma isa cAritra guNa kA ghAta karatA hai, use cAritra mohanIya karma kahate haiN| yaha karma AtmA ke cAritra guNa ko mUrcchita kara usameM viparItatA lAtA hai| isake kAraNa AtmA ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya, aparigraha, sAdhu - gRhastha dharma Adi sadAcAra ke mArga para cala nahIM sktii| itanA nahIM cAritra mohanIya karma AtmA ko itanA parAdhIna aura mUDha banA detA hai ki vaha para bhAva ko sva-bhAva mAna baiThatA hai| vyakti kSamA, vinaya, saralatA, saMtoSa Adi AtmA ke svabhAva ko choDakara krodha, mAna, mAyA, lobha Adi para bhAvoM meM For Personal 68 Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te hue punaH mohanIya karma kA baMdha karatA hai| * darzana mohanIya karma ke 3 bheda 1. mithyAtva mohanIya jisake udaya se jIva ko tatva para azraddhA ho, athavA viparIta zraddhA ho / tatvoM ke yathArtha svarupa kI ruci hI na ho use mithyAtva mohanIya kahate haiN| isa karma ke udaya se jIva vItarAga dharma ke sarvapraNIta mArga se unmukha rahakara usake pratikUla mArga para rujhAna (AsthA) rakhatA hai| vaha sanmArga se vimukha rahatA hai, jIva ajIva Adi tatvoM ke upara zraddhA nahIM karatA hai aura apane hita ahita kA vicAra karane meM asamartha rahatA hai| hita ko ahita aura ahita ko hita samajhatA hai| : - 2. mizra mohanIya :- isakA dUsarA nAma samyaktva - mithyAtva mohanIya hai| jisa karma ke udaya se jIva ko jina kathita tatva para zraddhA yA azraddhA kA milA huA bhAva ho, DaMvADola manaHsthiti rahe, use mizra mohanIya kahate haiN| 3. samyaktva mohanIya :- jisake udaya se samyag darzana kI prApti hone para bhI nava tatvoM para zraddhA hote hue bhI kSAyika samakita kI tulanA meM vaha kamajora hotI hai| jo eka taraha se aticAra rupa hai| yaha karma jIva ko kSAyika samyaktva kI prApti meM bAdhA pahuMcAtA hai| yaha samyaktva kA nAza to nahIM karatI kiMtu cala mala agADha doSa lagAkara use malIna karatI hai| * cAritra mohanIya karma ke 25 bheda - mukhya bheda - 2 (1. kaSAya mohanIya 2. nokaSAya mohanIya) kaSAya mohanIya- 16 nokaSAya mohanIya 9 = 25 bheda * kaSAya mohanIya :- kaSa yAnI janma maraNa rupa duHkhabharA saMsAra aura Aya arthAta prApti yA vRddhi arthAt jisa karma se saMsAra kI vRddhi ho use kaSAya kahate haiM / "tatvArtha rAjavArtika' meM kaSAya mohanIya kI paribhASA dete hue batAyA gayA hai, "cAritra pariNAma kaSaNAt kaSAya" arthAta jisake kAraNa cAritra ke pariNAma kSINa hote hai, use kaSAya kahate haiN| jisa karma ke kAraNa krodha, mAna, mAyA aura lobha ina kaSAyoM kI utpatti ho use kaSAya- mohanIya kahate haiN| yaha kaSAya jIva ko saMsAra ke sAtha ekatva karAne meM tathA AtmA ke mUla guNoM se dUra rakhane meM atyaMta mahatvapUrNa bhUmikA nibhAte haiN| kaSAya mohanIya ke 16 bheda hai jinakA saMkSepa meM nirupaNa karate haiN| mUla rUpa meM kaSAya ke cAra bheda hai aura unakI tat prakAraka - khAsiyata ke AdhAra para pratyeka kaSAya ke cAra bheda hone se kaSAya ke 16 bheda prarupita kiye gaye haiN| kaSAya kemUla 4 bheda isa prakAra haiM: 1. krodha:- samabhAva ko bhUlakara Aveza se bhara jAnA dUsaroM para roSa karanA, apane aura dUsare ke apakAra yA upaghAta Adi karane ke krUra pariNAma lAnA krodha hai / krodha eka aisA AtmA ke adhyavasAyoM kA vikAra hai, jisake utpanna hone para zArIrika mAnasika saMtulana bigaDa jAtA hai| zarIra meM aneka parivartana hote hai, jaise- cehare kA tamatamAnA, AMkhe lAla honA, bhukRTi caDhAnA, hoMTha phaDaphaDAnA, jIbha laDakhaDAnA, vAkya vyavasthA skhalita honA ityAdi / krodhAvasthA meM thAyarAyaDa glaiNDa Adi graMthiyAM samucita kArya nahIM karatI, jisase svAsthya para pratikUla prabhAva paDatA hai| hRdayagati (Heart Beat), rakta cApa (Blood Pressure) tathA nADI kI gati bar3ha jAtI hai| pAcana kriyA meM vighna AtA hai, rudhira kA dabAva baDhatA hai| manovijJAna kI mAnyatA hai, tIna minaTa kiyA gayA tIvra krodha nau ghaMTe kaThora parizrama karane jitanI zakti ko samApta kara detA hai| jaise dina bhara calane vAlI havA se ghara meM utanI miTTI nahIM AtI, jitanI dhUla pAMca minaTa kI AMdhI meM A jAtI hai, vaise hI pUre dina bhara kI bhAvadazA se itane karma paramANu AtmA meM nahIM Ate - jitane pAMca minaTa ke krodha meM A jAte hai| - 2. mAna :- garva, abhimAna, ahaMkAra, magarurI (Pride) Adi jhUThe Atma darzana ko mAna kahate haiN| yaha eka aisA manovikAra hai, jo svayaM ko ucca evaM anya ko nimna halkA samajhane kI vRtti rakhatA hai| 69 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstra meM zrI hemacandrAcArya ne kahA hai - mAna : vinaya, zruta aura sadAcAra kA hanana karane vAlA hai| dharma artha aura kAma kA ghAtaka hai| viveka rupI cakSu ko naSTa karane vAlA hai| 3. mAyA :- kapaTabhAva (vakratA), mana - vacana - kAyA kI pravRtti meM eka rupatA kA na honA, kathanI aura karanI meM asamAnatA honA mAyA hai| kahA jAtA hai ki jisa AtmA meM mAyA (vakratA) hai usa AtmA meM dharma nahIM Tika sktaa| jaise baMjarabhami meM boyA bIja niSphala jAtA hai yA malina cAdara para caDhAyA kesariyA raMga vyartha ho jAtA hai| ThIka vaise hI mAyApUrvaka kiyA gayA dharma kArya bhI niSphala hotA hai| jitanI mAtrA taka vaha mAyA karatA hai, utanI mAtrA taka usakI sAdhanA nirarthaka hai| usakA saMsAra paribhramaNa cAlU rahatA hai| 4. lobha :- bAdya padArthoM ke prati mamatva (merApana) evaM tRSNA kI buddhi lobha hai| yaha kaSAya saba pApoM kA bApa mAnA jAtA hai| lobha kA vistAra AkAza ke samAna anaMta hai yaha eka aisI manovRtti hai jisake vazIbhUta hokara vyakti pApoM ke dala - dala meM pAMva rakhane ke lie taiyAra ho jAtA hai| isalie zAstrakAra ne ise sarvavinAzaka kahA hai| dazavaikAlika satra meM AcArya svayaMbhavasarijI ne kahA hai krodha se prIti. mAna se vinaya. mAyA se mitratA kA nAza hotA hai, kiMtu lobha to saba guNoM kA vinAza kara detA hai| isalie ise pApa kA bApa kahA jAtA hai| ye cAroM kaSAya prANI ke citta ko kasailA banA dete haiM / sabhI jIvoM ke kaSAya samAna rupa se udaya meM nahIM Ate, isalie ina cAroM kaSAyoM ke punaH cAra prakAra batAye gaye haiN| jo kramazaH anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnI, pratyAkhyAnI tathA saMjvalana ke nAma se kahe jAte haiN| inake lakSaNa ye hai:* anaMtAnubaMdhI kaSAya :- jo kaSAya karmoMkA punaH punaH baMdha karavAne ke mAdhyama se anaMta saMsAra kA anubaMdha karAne vAle hai unheM anaMtAnubaMdhI kahate haiN| isa kaSAya ke prabhAva se AtmA anaMta kAla taka saMsAra meM paribhramaNa karatI hai| yaha kaSAya samyaktva kA ghAta karatA hai, jIvana paryanta banA rahatA hai aura mukhya rupa se naraka meM le jAtA hai| isake cAra bheda haiM 1. anaMtAnubaMdhI krodha :- AtmA ke prati aruci bhAva rakhanA, anaMtAnubaMdhI 1.anantAnubandhIkrodha krodha hai| ajJAnAvasthA meM zarIra meM ahaMbuddhi tathA padArthoM meM mamatvabuddhi hotI hai| zarIra, svajana, saMpatti Adi meM mamatva bhAva tIvra hotA hai| priya saMyogoM kI prApti meM bAdhaka tatva apriya lagatA hai| svArtha ke Thesa lagane para jo krodha paidA hotA hai vaha anaMtAnubaMdhI krodha hai| yaha krodha parvata meM par3I huI darAra ke samAna hai| jaise parvata ke phaTane se par3I huI darAra kA juDanA parvata meM par3I atyaMta kaThina hai usI prakAra anaMtAnubaMdhI krodha athaka darAra ke samAna parizrama va aneka upAya karane para bhI zAMta nahIM ho paataa| kaThora vacana, paraspara vaira ityAdi kisI bhI kAraNa se utpanna krodha aisA bhaMyakara hotA hai jo eka jiMdagI meM nahIM zaila aneka janmoM taka vaira - paraMparA ke rupa meM jArI rahatA hai| 2. anaMtAnubaMdhI mAna :- AtmajJAna ke abhAva meM vyakti zarIra ko maiM rupa mAnakara usakA abhimAna karatA hai| para ke AdhAra para apanA mUlyAMkana karanA anaMtAnubaMdhI mAna hai| yaha mAna patthara ke staMbha (khambhe) ke samAna hai| athavA vajrastaMbha ke samAna hai| aisA staMbha TUTa jAtA hai para kisI bhI taraha jhukatA nhiiN| isI prakAra anaMtAnubaMdhI mAna vAlI AtmA apane jIvana meM kabhI namra nahIM bntii| ati kaThora staMbha anannAnavidhApAnakAra For Person anale Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. anaMtAnubaMdhI mAyA :- apane svarupa se bhinna svarupa gayA kaSAya mAnanA arthAt zarIra ke prati "maiM" kA bhAva honA anaMtAnubaMdhI mAyA hai| yaha bAMsa kI jar3oM ke samAna hai, jo kabhI sIdhI yA sarala nahIM hotii| isI prakAra isa kaSAya se yukta jIva sarala nahIM banatA hai| 1.anantAjubaMdhI lobhakaSAya 4. anaMtAnubaMdhI lobha :- jIvana nirvAha ke lie vastu para mamatva buddhi rakhanA athavA para meM sukha mAnakara usakI abhilASA karanA anaMtAnubaMdhI lobha hai| jaba deha ko maiM svarupa jIva mAnatA hai, taba vaha jIne kI AkAMkSA, iSTa padArthoM ke saMyoga kI kAmanA, priya vyaktiyoM se saMbaMdha banAne kI bhAvanA rakhatA hai| ise kiramicI ke raMga kI upamA dI gaI hai| jisa prakAra kiramicI kA raMga kabhI nahIM miTatA, usI prakAra anaMtAnubaMdhI lobha kA dhAraka vastu ke prati mamatva yA lAlasA kabhI nahIM choddtaa| * apratyAkhyAnI kaSAya :- jo kaSAya AtmA ko dezavirati cAritra (zrAvaka dharma) prApta karane meM bAdhA pahuMcAe, jisake kAraNa jIva alpatama paccakkhANa bhI nahIM kara pAtA hai, athavA tyAga ke pariNAma meM jo kaSAya bAdhaka banatA hai, use apratyAkhyAnI kaSAya kahate haiN| yaha kaSAya AtmA ko pApoM se virata nahIM hone detaa| apratyAkhyAnI kaSAya meM mithyAtva dUra hotA hai aura samyaktva prakaTa hotA hai, jo AtmA ko zraddhAvAn banAkara sacce deva - guru - dharma kI pahacAna karAtA hai| isa kaSAya ke udaya se jIva tiryaMca gati kA baMdha karatA hai| isa kaSAya kI kAla maryAdA adhika se adhika eka varSa kI hai| yadi yaha kaSAya eka varSa se adhika raha jAe to anaMtAnubaMdhI meM pariNata ho jAtA hai| isa kAla maryAdA ko dhyAna meM rakhate hue hI jaina paraMparA meM sAMvatsarika pratikramaNa kI vyavasthA hai| varSa bhara meM hue samasta vaira - virodha, dveSa - roSa Adi ko samApta karanA, kSamA AdAna - pra karanA, pUrva kaSAya saMskAroM ko kSaya karanA isa pratikramaNa kA uddezya hotA hai| isake cAra bheda isa prakAra hai| 1. apratyAkhyAnI krodha :- samyag darzana prApta hone para Atma tatva kA bodha hotA hai| jagat ke samasta jIvoM ke prati AtmIya apratyAkhyAnIya krodha bhAva utpanna hotA hai| aisI sthiti meM kisI ke prati anyAya hone para jo krodha hotA hai vaha apratyAkhyAnI krodha hai| samyagdRSTi ko deva - guru - dharma kA rAga hotA hai| ataH deva - guru - dharma kA apamAna karane vAle ke prati jo krodha AtA hai vaha apratyAkhyAnI miTTI meM par3I darAra ke samAna krodha hai| jaise vastupAla mahAmaMtrI ne rAjA ke mAmA dvArA eka bAla muni ko thappaDa mArane para usakA hAtha kaTavA diyA thaa| pRthvI meM AI huI darAra jisa prakAra pAnI ke saMyoga se phira bhara jAtI hai, usI prakAra apratyAkhyAnI krodha kI Aga vizeSa parizrama tathA upAya ke dvArA miTa jAtI hai| 71 . Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FAS RAKESAKASEAN kaTAra asthi staMbha 2. apratyAkhyAnI mAna :- samyag dRSTi samyaga artha meM svAbhimAnI hotA hai| sva svarupa prApti ke lie use deva - guru - dharma kA rAga hotA hai, usakA gaurava hotA hai vaha apratyAkhyAnI mAna hai| samrATa akabara ne anya kaviyoM ke samAna kavi gaMga ko apanI khuzAmada karate nahIM dekhaa| eka dina apanI stuti karavAne hetu eka samasyA pUrti pada diyA, "saba mila Asa karo akabara kii....| kavi gaMga ne dohe kI racanA karate hue aMta meM kaha diyA jisa prabhu para vizvAsa nahIM, vaha saba mila Asa karo akabara kii'| samrATa ke ruSTa hone kI bhI ciMtA kavi gaMga ne nahIM kii| jisa prakAra haDDI ko namAne ke lie kaThina parizrama karanA paDatA hai, tela Adi kA mardana karanA paDatA hai ThIka usI prakAra yaha mAna atyaMta mehanata va puruSArtha se dUra hotA 2apratyAkhyAnAyamAna kaSAya 3. apratyAkhyAnI mAyA :- satya 2 apratyAkhyAnIyamAyA kaSAya paNa svaruva kA jJAna hone para tatva - bodha ho jAtA hai| kiMtu kabhI kabhI nyAya - nIti hetu anyAya ko samApta karane ke bhAva se asatya kA Azraya liyA jAtA hai vaha apratyAkhyAnI mAyA hai| mahAbhArata yuddha meM kSAyika samyaktvI zrI kRSNa ne drauNAcArya ko parAsta karane ke lie asatya bhASA kA Azraya yudhiSThira ko dilaayaa| azvatthAmA hataH zabda spaSTa uccAraNa karake aspaSTa rupa se naro va kuMjaro vA bolA " droNAcArya ne apane putra kI mRtyu samajhakara zastra tyAga kiyaa|" bheDa ke sIMga kI vakratA mahAprayatna se dUra hotI hai, apratyAkhyAnI AtmA ati parizrama se sarala pariNAma ko prApta hotI hai| 4. apratyAkhyAnI lobha :- samyagdRSTi kI kAmanA jagata - kalyANa kI hotI hai| sAdhaka meM dharma-vAtsalya umaDatA hai| tIrthaMkara banane yogya AtmA isa avasthA meM bhAvanA karatI hai 'savi jIva karuM zAsana rasI' jagata ke samasta jIvoM kA maiM kalyANa kara dUM, unheM zAzvata sukha duuN| kSAyika samyaktvI zrI kRSNa vAsudeva ne apane rAjya meM ghoSaNA kI thI, "jo bhI nagaravAsI prabhu neminAtha ke caraNoM meM saMyama grahaNa kareM, usake kuTumba pAlana kA uttaradAyitva merA hai|" ve apane nikaTastha pratyeka vyakti ko dIkSA aMgIkAra hetu preraNA dete the| yaha apratyAkhyAna lobha hai| gADI ke pahiye ke kITa ke samAna yaha lobha ati kaThinatA se dUra hotA hai| isa kaSAya ke udaya se jIva tiryaMca gati kA baMdha karatA hai| * pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya :- jisake udaya se jIva ko sarvavirati cAritra (sAdhu dharma) kI prApti meM rukAvaTa AtI hai, arthAt jo kaSAya hiMsA, asatya, corI, abrahmacarya aura parigraha rupa mahApApoM ke sarvathA tyAga meM bAdhaka banatA hai| use pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya kahate haiN| isa kaSAya kI adhikatama kAla sthiti cAra mAsa kI hai| yaha kaSAya cAra mahIne se adhika udaya meM nahIM raha sktaa| isa kAla meM sAdhaka apane doSa kA prAyazcita evaM anya ke aparAdha ko kSamAdAna detA apratyAkhyAnI lobha ARRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRIER Education international For Personal use only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| cAturmAsika pratikramaNa kA uddezya yahI hai ki avirati rupa apratyAkhyAnI kaSAya kA udaya na ho| isake udaya se AtmA manuSya gati kA baMdha karatI hai| isake cAra bheda haiM: - 3. pratyAkhyAnIya krodha bAlU rekhA ke samAna 1. pratyAkhyAnAvaraNa krodha samyag dRSTi sAdhaka sAMsArika kAryoM ko saMkSipta karake zrAvaka jIvana ke bAraha vrata svIkAra karatA hai| usake vrata pAlana meM koI bAdhaka banatA hai to use jo krodha AtA hai vaha pratyAkhyAnAvaraNa krodha hai / saMyama lene ke lie tatpara mumukSu AtmA ko jaba usake saMyama meM rukAvaTa paidA hotI hai, usa samaya use jo krodha AtA hai vaha pratyAkhyAnAvaraNa krodha hai| -- yaha krodha reta yA bAlu meM paDI huI rekhA ke samAna hai, jo havA ke calane para kucha samaya meM miTa jAtI hai| yaha krodha bhI kucha samaya meM zAMta ho jAtA hai| 2. pratyAkhyAnAvaraNa mAna : sAdhanA paddhati meM jo viziSTa rAga kA kAraNa hotA hai, vaha pratyAkhyAnAvaraNa mAna haiN| jaise mAMDavagaDha ke mahAmaMtrI pethaDazAha ko prabhu - pUjA ke samaya rAjA bhI unheM maMdira se bAhara nahIM bulA sakate the, maMtrI pada bhI isa zarta ke sAtha pethaDazAha ne svIkAra kiyA thaa| yaha mAna lakaDI ke khaMbhe ke samAna hai| jaise lakaDI ko namAne ke lie taila mAliza Adi karanA paDatA hai, usI prakAra yaha mAna thoDe parizrama se namratA meM parivartita ho jAtA hai| 3. pratyAkhyAnAvaraNa mAyA :- * svayaM dharmamArga se juDane ke pazcAt anya vyaktiyoM ko jaise calate hue baila ke mutra kI dhAra jamIna para TeDhI - meDhI dikhatI hai, kiMtu zIghra hI sukhakara samApta ho jAtI hai, vaise hI pratyAkhyAnI mAyA (vaktA) bhI alpa prayAsa se saralatA meM parivartita ho jAtI hai| 3 pratyAkhyAnIya mAyA kapAya dharmamArga se joDane ke bhAva prAyaH sAdhaka ko rahatA hai| aise kArya meM icchita phala kI prApti na hone para sAdhaka kaI bAra jo mAyA kA Azraya letA hai vaha pratyAkhyAnAvaraNa mAyA kahalAtI hai| jaise mahAmaMtrI pethaDazAha se devapurI ke zrAvakoM ne nivedana kiyA 'he mAMDavagaDha zrRMgAra ! Apane apanI nagarI ko jinAlayoM se suzobhita kiyA hai kiMtu eka prabhu maMdira hamArI nagarI meM bhI banavAie ! " kyA bAdhA hai ? aisA prazna hone para spaSTa kiyA " hamAre nagara meM anya dharmAvalambI hamArA jinAlaya banane meM rukAvaTa dete hai tathA pRthvIpati rAjA unhIM kI salAha anusAra nirNaya detA hai | mahAmaMtrI pethaDazAha ne devapura ke maMtrI ke sAtha maitrI saMbaMdha bAMdhane ke lie mAMDavagaDha aura devapura ke madhya eka atithigRha, bhojanazAlA Adi kA nirmANa karavAyA aura usakA nirmAtA devapura ke maMtrI hemU ko ghoSita kiyA gyaa| maMtrI hemu kI yaza, kIrti cAroM ora phailane lgii| donoM nagara ke maMtriyoM ke madhya mitratA saMbaMdha sthApita huaa| maMtrI hemu ke mAdhyama se pethaDazAha ne devapura meM eka deva- vimAna tulya jinAlaya kA nirmANa krvaayaa| 4. pratyAkhyAnAvaraNa lobha :- sAdhanA - kSetra meM tIvra gati se Age baDhane kI bhAvanA ko pratyAkhyAnI lobha kahate haiN| bAraha vrata grahaNa kara pratimAeM dhAraNa 73 mRdu vIrU staMbha zrI. pratyAkhyAnIya mAna kApAya - pratyAkhyAnI lobha . Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karane kI icchA isa lobha meM hotI hai| kAjala ke raMga ke samAna yaha lobha kucha prayatna se dUra hotA hai| * saMjvalana kaSAya :- sarva virati yukta sAdhu ko jo kaSAya maMda / alpa rupa se doSa yukta banAtA hai, cAritra ko malina karatA hai, AtmA ko yathAkhyAta cAritra kI prApti na hone detA hai, vaha saMjvalana kaSAya hai| yaha kevalajJAna kI utpatti meM bAdhaka banatA hai| yaha kaSAya upasarga yA kaSTa Ane para sAdhu ke citta meM samAdhi aura zAMti nahIM rahane detA kiMtu isakA asara lambe samaya taka bhI nahIM rhtaa| isa kaSAya kI kAla maryAdA adhika se adhika paMdraha dina kI hai| pAkSika pratikramaNa kA vidhAna isI hetu se haiN| yadyapi sAdhaka ko rAtri evaM divasa saMbaMdhI doSoM kI AlocanA pratidina kara lenI cAhie, nahIM to pAkSika pratikramaNa to avazya hI karanA cAhie, jisase pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya kA udaya na ho jaae| isa kaSAya ke udaya se AtmA ko devagati kA baMdha hotA haiM / isake bhI nimna cAra bheda haiN| 1. saMjvalana krodha :- zuddha svarupa prApti kI sAdhanA meM jinheM apane doSa para roSa hotA hai, vaha saMjvalana krodha hai| zrImad rAjacaMdrajI ne 4.saMjvalana krodha apUrva avasara meM kahA hai 'krodha pratye to varte krodha svabhAvatA' - krodha ke prati hI krodha ho| apanA doSa kaMTaka kI taraha apane ko hI cubhane lage vaha saMjvalana krodha hai| jaise araNika muni ne apanI bhUla kI prAyazcita meM anazana dhAraNa kiyaa| jala rekhA ke samAna yaha krodha pAnI meM khIMcI huI lakIra ke samAna haiM pAnI meM khiMcI gayI lakIra jisa prakAra Age Age calane se pIche pIche naSTa ho jAtI hai, vaise hI yaha krodha jaldI zAMta ho jAtA hai| 2. saMjvalana mAna :- vinayazIla, samajhadAra vyakti kabhI ahaMkAra karatA bhI ho to vaha viveka tinizalatA jAgRta hone para zIghra hI ahaMkAra ko chor3a detA hai| saMjvalana mAna ke udaya se bAhubali ko kevalajJAna upalabdhi ke pazcAt samavasaraNa meM jAne kA bhAva banA thaa| isa mAna vAlA jIva sAmAnya parizrama se namAye jAne vAle beMta ke samAna hotA hai, jo zIghra hI apane Agraha ko choDa detA hai| 3. saMjvalana mAyA :- kabhI - kabhI sAdhanA hetu bhI mAyA hotI hai| mahAbala muni ne mitra muniyoM se adhika tapa karane kI bhAvanA se unheM pAraNA karane diyA evaM svayaM asvasthatA kA bahAnA lekara tapa kiyaa| mAyApUrvaka kiyA gayA yaha tapa tIrthaMkara nAma karma ke sAtha - sAtha strIveda baMdha kA kAraNa bnaa| ve mahAbala muni zrI malli tIrthaMkara he| saMjvalana mAyA bAMsa ke chilke ke samAna sva alpatama vakra hai| jaise chIle jAte hue bAMsa ke chilako kA TeDhApana vizeSa prayatna kiye binA miTa jAtA hai vaise jo mAyA AsAnI se apane Apa dUra ho jAtI hai vaha saMjvalana mAyA hai| 4. saMjvalana lobha :- zIghrAtIzIghra mukti kA AnaMda mile, yaha saMjvalana lobha hai| jaise gajasukumAla muni ne nemInAtha prabhu ke caraNoM meM dIkSA aMgIkAra karake sarvaprathama yaha prazna kiyA thA "prabho ! jaldI se jaldI mukti kaise prApta karuM ? !" staMbha saMjvalanAmAvukavAya jvalana mAyA kapAya PROMOR AAAAAAAAAAAAAAAAAAAA R RRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRIORAININARASIMIRRRRRRRRRRRRRRRRIAAAAAAAAAAAAAAAAAAMIRMIRE OURajaindibrary.orghin 74 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjvalana lobha saMjvalana lobha haldI ke raMga ke samAna hai jaise vastra para lagA huA haldI kA raMga sahaja meM uDa jAtA hai, usI prakAra jo lobha vizeSa prayatna kiye binA tatkAla apane Apa dUra ho jAtA hai vaha saMjvalana lobha hai| isa prakAra sAdhaka kramazaH samasta kaSAyoM kA kSaya karatA huA akaSAya/vItarAga avasthA ko prApta hotA hai| ina kaSAya ko cArTa dvArA saralatA se samajha sakate haiM : cAra koTI ke kaSAya apratyAkhyAnI pratyAkhyAnI saMjvalana svarupa AtmA kA anaMta kAla AtmA pApoM se | sAdhu dharma kI kevalajJAna meM bAdhaka saMsAra meM paribhramaNa virakta nahIM ho pAtI prApti nahIM hotI krodha parvata kI rekhA jamIna kI rekhA reta para rekhA pAnI para rekhA mAna pASANa stambha zarIra kI haDDI lakaDI stambha bAMsa kI beMta mAyA bAMsa kI jaDa bheDha ke sIMga | baila kI mUtra dhArA bAMsa kI chAla lobha kiramicI raMga | pahiye kA kIcaDa kAjala kA dAga haldI kA dAga kAla maryAdA AjIvana - eka varSa taka | cAra mAsa taka 15 dina taka guNa - ghAta samyaktva guNa deza virati guNa sarva virati guNa vItarAgatA guNa gati baMdha naraka gati tiryaMca gati | manuSya gati deva gati * no kaSAya mohanIya * cAritra mohanIya kA dUsarA prakAra nokaSAya mohanIya hai| yahAM no zabda kA artha no (9) nahIM hai, isakA artha alpa athavA sahAyaka hai| jo kaSAya to na ho, kiMtu kaSAya ke udaya ke sAtha jisakA udaya hotA hai athavA kaSAyoM ko paidA karane meM, uttejita karane meM sahAyaka ho use nokaSAya kahate haiN| yaha naukaSAya pUrvokta solaha kaSAya ke sahacArI hai| pUrvokta kaSAya kA kSaya hone ke bAda nokaSAya bhI nahIM rahate / kaSAyoM kA kSaya hote hI inakA bhI kSaya hone laga jAtA hai| athavA nokaSAya kA bhI udaya hone para kaSAyoM kA bhI udaya avazya hotA hai| inake nau bheda haiN| 1. hAsya :- jisake udaya se sakAraNa yA akAraNa haMsI aaveN| haMsanA eka kriyA hai| isa kriyA meM bhAva aneka hote haiN| vyakti kabhI mAnavaza kisI kA upahAsa karatA hai, kabhI kisI ko haMsAne ke lobha meM svayaM ko majAka banAtA hai| draupadI ko haMsI AI thI duryodhana pr| jaba sthala ko jala samajhakara duryodhana phisala gayA thaa| satyadharma kA upahAsa evaM haMsI majAka se hAsya mohanIya karma baMdha hotA hai| 2. rati :- jisake udaya se iSTa padArtha ke prati rAga - AnaMda ho| rAga kI tIvratA se rati mohanIya karma kA baMdha hotA hai| mahAzataka kI patnI revatI ne pauSadha vrata dhAraka pati ko rIjhAne ke lie kitanI krIDAeM kI kiMtu saphala nahIM huii| 3. arati :- aruci yA upekSA bhAva honaa| kaNDarika muni kI rasa lolupatA itanI adhika ho gaI thI ki saMyamI jIvana se arati ho gyii| pApa meM ruci evaM saMyama meM aruci utpanna karane vAlI pravRtti se haMsI ur3AnA ReeeeemeManamannametesetteeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeneeeeeeee IRNSARTIMIRMIRE 75 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arati mohanIya karma kA baMdha hotA hai| 4. bhaya :- bhaya utpanna honaa| kArAgRha meM kaida zreNika rAjA talavAra hAtha meM lie putra ko Ate dekhA to bhayabhIta ho aMgUThI kA hIrA cUsakara prANa tyAga die| svayaM bhayabhIta hone se athavA anya ko bhayabhIta karane se bhaya mohanIya karma kA baMdha hotA hai| 5. zoka :- jisake udaya se iSTa ke viyoga se, aniSTa ke saMyoga se, citta meM aphasosa ho yA duHkhI honA zoka hai| cakravartI kI strI ratna (paTarAnI) chaH mahine taka mahAzoka karake chaTThI naraka meM utpanna hotI hai| svayaM zoka karanA athavA anya ko duHkhI karane se zoka mohanIya karma kA baMdha hotA hai| 6. jugupsA :- jisake udaya se durgaMdhI padArthoM ke prati ghRNA paidA honaa| azucimaya padArthoM ko athavA kurupatA ko dekhakara nAka - bhauM sikoddnaa| abhimAna vaza kisI kI ghRNA karane se jugupsA mohanIya karma kA baMdha hotA hai| eka koDhI ko samavasaraNa meM Ate dekhakara kaI vyaktiyoM ko karuNA AI, kisI ko karma svarupa kA ciMtana prAraMbha huA, kisI ko zarIra vyAdhi ghara hai, isa satya kA bodha huA kiMtu kucha jugupsA bhAva grasta bhI hue| 7. strIveda :- jisa karma ke udaya se puruSa ke sAtha bhoga karane kI icchA ho| dina - rAta viSaya Asakti meM Dube rahane se tathA dUsaroM se IrSyA bhAva rakhane se strIveda karma kA baMdha hotA hai| 8. puruSa veda :- jisake udaya se strI ke sAtha bhoga karane kI icchA ho| jo puruSa parastrI kA tyAga karake apanI strI meM saMtuSTa rahatA hai vaha puruSa veda kA baMdha karatA hai| 9. napuMsaka veda :- jisake udaya se strI aura puruSa donoM ke sAtha bhoga karane kI icchA ho| tIvra kAmukatA se isa veda kA baMdha hotA hai| isa prakAra kula milAkara mohanIya karma ke 28 bheda hue haiN| * darzana mohanIya ke baMdha ke kAraNa * 1. unmArga kI dezanA :- unmArga arthAt galata mArga yA viparIta mArga kA upadeza denaa| saMsAra ke kAraNoM aura kAryoM kA mokSa ke kAraNoM ke rupa meM upadeza dene ko unmArga dezanA kahate haiN| 2. sanmArga kA nAza :- sanmArga arthAt sumArga, saccA maarg| aise mArga kA vinAza krnaa| jaise na mokSa hai, na puNya - pApa hai, jo kucha sukha hai vaha isI jIvana meM hai| khAo - pIo mauja uDAo ! punarjanama nahIM hai| kyuM tapa karake zarIra sukhAnA? Adi upadeza dekara bhole jIvoM ko sanmArga se haTAne se darzanamohanIya karma kA baMdha hotA hai| jisa prakAra naze meM manuSya apane ko pala jAtA hai usI prakAra mohanIya karma meM AtmA nijasvarUpa ko bhalAkA saMsAra meM bhaTaka jAtA-hA Jan Education International For Personal e Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuvidha saMgha pravacana, darzana jJAna jinamaMdira Joges 4. jinezvara paramAtmA, arihaMta paramAtmA kI pratimA, maMdira, caturvidha saMgha (sAdhu-sAdhvI zrAvaka-zrAvikA ), zrutajJAna Adi bhavasAgara tirane ke lie nAva ke samAna hai| inakA vaira - virodha, zatrutA, niMdA, TIkA TippaNI karane se darzana mohanIya karma kA baMdha hotA hai| darzana mohanIya karma se jIva durlabha bodhI hotA hai evaM anaMta bhavoM taka bhaTakatA rahatA hai| * kaSAya mohanIya baMdha ke kAraNa cAritra 3. devadravya kA haraNa :- jina maMdira / pratimA hetu arpita rAzi ko devadravya kahate haiN| usa rAzi kA haraNa karanA, anya ko haraNa karate hue jAnane para bhI upekSA karanA, zakti hone para bhI use nahIM roknaa| - svayaM kaSAya karanA, dUsaroM meM bhI kaSAya jagAnA tathA kaSAya ke vazIbhUta hokara aneka tuccha pravRttiyAM karanA Adi kaSAya mohanIya baMdha ke kAraNa haiN| * mohanIya karma ke nivAraNa ke upAya 1. sabhI jIvoM ke sAtha samAna vyavahAra, sahanazIlatA, samyaka samajha aura saMsAra meM kamala kI taraha nirlipta rahane se mohanIya karma kA kSINa hotA hai, jaise bharata cakravartI ko chaH khaNDa kI rAjya - samRddhi aura bhoga sAmagrI milI phira bhI ve sabase nirlipta rahe / pariNAma svarupa apane mahala meM hI mohanIya karma kA kSaya karake kevalajJAna prApta kiyaa| 2. AtmA aura zarIra ke bheda vijJAna kA ciMtana karane se sagge - saMbaMdhI parivAra, dhana-daulata Adi zarIra ke saMbaMdhI hai, AtmA ke nahIM 3. krodhAdi kaSAyoM para vijaya pAne kA prayAsa karane se| arthAt krodha ko kSamA se, mAna ko namratA se, mAyA ko saralatA se, aura lobha ko saMtoSa se jItane se / 4. hAsyAdi nokaSAyoM se sAvadhAna hokara calane se / 5. mithyAtva kI gADhatA ko miTAkara sudeva - suguru- sudharma ke prati zraddhA rakhane se / 6. Atma svarupa kA ciMtana karane se aura para - padArthoM ke prati virakti rakhane se tathA / 7. rAga - dveSa moha karma ke bIja hai| ataH sukha - duHkha, saMyoga viyoga kI paristhiti meM samabhAva rakhane se mohanIya karma kSaya hotA hai| 77 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * AyuSya karma * isa saMsAra meM eka manuSya sau varSa jItA hai, to eka manuSya janmate hI mara jAtA hai| koI caDhatI javAnI meM maratA hai, to koI vRddhAvasthA meM mara jAtA hai| yaha dekhakara jijJAsA ho jAtI hai ki jIvana aura mRtyu kA koI nirNAyaka tatva avazya honA caahie| karma - siddhAMta ke anusAra isa jijJAsA kA samAdhAna karAne vAlA tatva hai AyuSya karma, jo jIvana dhAraNa karane kI avadhi kA niyAmaka hai| AyuSya karma ke astitva se prANI jIvita rahatA hai aura isake kSaya hone para mRtyu kA AliMgana karatA hai| deva, manuSya, tiryaMca aura naraka ina cAra gatiyoM meM se kisa AtmA ko kitane kAla taka apanA jIvana vahAM bitAnA hai yA usa niyata zarIra se baddha rahanA hai, isakA nirNaya AyuSya karma karatA hai| jisa karma ke udaya se jIva nizcita kAla (jIvana kAla) kI pUrNatA se pahale mRtyu prApta nahIM kara sakatA hai use AyuSya karma kahate haiN| ___ AyuSya karma kA svabhAva kArAgraha ke samAna hai| jaise aparAdhI ko aparAdha ke anusAra amuka kAla taka kArAgRha meM DAlA jAtA hai, aura aparAdhI usase chuTakArA pAne kI icchA bhI karatA hai, kiMtu avadhi pUrI hue binA nikala nahIM pAtA hai, use nizcita samaya taka vahAM rahanA paDatA hai, vaise hI AyuSya karma ke kAraNa jIva ko nizcita avadhi taka narakAdi gatiyoM meM rahanA paDhatA hai jaba bAMdhI huI Ayu bhoga letA hai, tabhI use usa se chuTakArA milatA hai| AyuSya karma kA kArya jIva ko sukha - duHkha denA nahIM hai, paraMtu niyata avadhi taka kisI eka zarIra meM banAye rakhane kA hai, naraka gati ke nArakI pala - pala mauta kI icchA karate haiM, paraMtu jaba taka AyuSya karma purA na ho, taba taka ve mara nahIM skte| vaise hI una manuSya aura devoM ko jinheM viSaya - bhogoM ke sAdhana prApta hai aura unheM bhogane ke lie jIne kI prabala icchA rahate hue bhI AyuSya karma ke pUrNa hote hI paraloka sidhAranA paDatA hai| arthAt AyuSya karma ke astitva se jIva apane nizcita samaya pramANa apanI gati evaM sthUla zarIra kA tyAga nahIM kara sakatA hai aura kSaya hone para maratA hai, yAnI samaya pUrA hone para usa sthUla zarIra meM nahIM raha sakatA hai| * AtmA AyuSya karma kaba bAMdhatI hai ? * isa saMsAra meM cAra prakAra ke jIva hai - deva, nArakI, tiryaMca aura mnussy| devoM aura nArakoM kA AyuSya unakI chaH mahIne kI Ayu zeSa rahane para baMdha jAtI hai| manuSya aura saMjJI tiryaMca paMcendriya kA AyuSya isa niyama se hai - vartamAna janma kI nizcita Ayu ko tIna bhAgoM meM bAMTane para inameM se do bhAga bIta jAne ke bAda jo zeSa rahe usa eka bhAga meM agale janma kI Ayu baMdha sakatI hai| yadi usa samaya Ayu na baMdhe to zeSa rahe eka bhAga ko tIna hissoM meM bAMTane para unameM se do bhAga bIta jAne ke bAda jo zeSa bace usa eka hisse meM Ayu baMdhatI hai| yo karate - karate aMtima antarmuhurta meM AyuSya avazya hI baMdhatI hai| udAharaNa ke taura para mAna lijie, kisI vyakti kA vartamAna janma kA AyuSya nabbe varSa kA hai| to sATha varSa vyatIta ho jAne para MARRRRRRRIAAIIIIIItem Jain Education Interational For Personal & gue Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgAmI janma kA AyuSya baMdha sakatA hai| yadi usa samaya na baMdhe to zeSa tIsa varSa ke do bhAga yAnI bIsa varSa bIta jAne para zeSa 1/3 yAnI dasa varSa meM usakA AyuSya baMdha sakatA hai arthAt pUrNa Ayu nabbe varSa kI hone se assI varSa bIta jAne para AyuSya baMdhatA hai| usa vakta bhI na baMdhe to aMtima dasa varSa ke bhI do bhAga bIta jAne para AyuSya karma baMdhatA hai| * AyuSya karma ke do prakAra hai: 1. anapavartanIya AyuSya 2. apavartanIya AyuSya 1. anapavartanIya AyuSya :- yaha AyuSya vaha hai jo bIca meM TUTatI nahIM aura apanI pUrI sthiti bhoga kara hI samApta hotI hai| arthAt jitane kAla ke lie baMdhI hai utane kAla taka bhogI jAye vaha anapavartanIya AyuSya hai| isameM AyuSya karma kA bhoga svAbhAvika evaM kramika rupa se dhIre - dhIre hotA hai| deva, nArakI, tIrthaMkara, cakravartI, baladeva, vAsudeva, prativAsudeva, uttamapuruSa, carama zarIrI (usI bhava meM mokSa jAne vAle jIva) aura asaMkhyAta varSa jIvI, akarmabhUmi ke manuSya aura karmabhUmi meM paidA honevAle yaugalika mAnava aura tiryaMca ye saba anapavartanIya AyuSya karma vAle hote haiN| 2. apavartanIya AyuSya :- yaha AyuSya vaha hai jo kisI zAstra, viSa, pAnI Adi kA nimitta pAkara bAMdhe gaye niyata samaya se pahale bhoga lI jAtI hai| isameM AyuSya karma zIghratA se eka sAtha bhoga liyA jAtA hai| arthAt Ayu kA bhoga kramika na hokara Akasmika rupa se hotA hai use apavartanIya A yuSya kahA jAtA hai| ise vyAvahArika bhASA meM akAla mRtyu athavA Akasmika maraNa bhI kahate haiN| bAhya kAraNoM kA nimitta pAkara bAMdhA huA AyuSya antarmuhurta meM athavA sthiti pUrNa hone se pahale zIghratA se eka sAtha bhoga liyA jAtA hai| * AyuSya karma kI uttara prakRtiyA~ * __AyuSya karma kI uttara prakRtiyAM cAra hai :- 1. narakAyu 2. tiryaMcAyu 3. manuSyAyu aura 4. devaayu| isa saMsAra meM jitane bhI saMsArI jIva hai unheM naraka, tiryaMca, manuSya aura deva ina cAra vibhAgoM meM bAMTA gayA hai| samasta saMsArI jIva AyuSya karma se yukta hote haiN| isalie AyuSya karma ke cAra bheda batAye gaye haiN| narakAyu :- jisa karma ke udaya se naraka gati kA jIvana bitAnA paDatA hai, use narakAyu kahate haiN| sthAnAMga sUtra meM narakAyuSya karmabaMdha ke cAra kAraNa batAye gaye haiM 1. mahAraMbha 2. mahAparigraha 3. paMcendriya vadha aura 4. mAMsAhAra narakAyuSya karmabaMdha ke 1. mahArambha :- Arambha arthAt hiMsAjanaka kriyaaklaap| tIvra cAra kAraNa hai| krUra bhAvoM ke sAtha adhika saMkhyA meM yA adhika mAtrA meM kiyA gayA kArya mahArambha kahalAtA hai| jo AtmA mahAraMbha meM Asakta rahatI hai vaha naraka gati kA AyuSya bAMdha letI hai| mahAraMbha meM Asakta kAlasaurika kasAI pratidina pA~ca sau bhaiMsoM kI hatyA karane ke kAraNa sAtavIM naraka meM gyaa| jo loga baDe paimAne para aisI pArTI yA mahAbhoja Ayojita karate hoM jisameM asaMkhya trasa jIvoM kI hiMsA hotI ho evaM jo mAMsa - machalI, aNDoM kA niryAta karate haiM to unheM fiotiraudraiya 79 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hiMsaka vRtti ke phalasvarupa mahAraMbha ke kAraNa naraka gati kA mehamAna bananA paDatA hai| jisa vyavasAya meM asaMkhya jIvoM kI (ekendriya se paMcendiya taka) hiMsA hotI hai, usako AraMbha samAraMbha kahate haiN| jo manuSya AraMbha - samAraMbha meM Asakta rahate haiM yA jo AraMbha samAraMbha karate hue karaNIya - akaraNIya kArya kA tanika bhI vicAra nahIM karate ve naraka gati kA AyuSya bAMdha lete haiN| 2. mahAparigraha :- isakA artha hai vastuoM para atyaMta mUrchAbhAva yA Asakti rkhnaa| atyAdhika parigraha rakhane kA bhAva yAnI atyadhika saMcaya karane kI vRtti| jaise mammaNa seTha ne sAMsArika padArthoM para atyaMta Asakti rkhii| usane hIre - motI ratnoM se jaDita eka baila banA liyA thA aura vaisA dUsarA baila banAne ke lie vaha kaThora zrama kara rahA thA kiMtu marane ke bAda use sAtavIM naraka meM jAnA paDA jahAM bhayaMkara yAtanAeM sahanI paDatI hai| mamatA - mUrchA bhAva hI vastutaH parigraha kA kendriya artha hai| bAhya vastuoM para yA apane zarIra Adi para jo Asakti hai vaha parigraha hai| yahAM mahA zabda se mamatA bhAva kI tIvratA sUcita kI gaI hai| vizAla dhana - saMpatti hone mAtra se koI mahAparigrahI nahIM ho jAtA | jaise AnaMda, kAmadeva Adi zramaNopAsakoM ke pAsa bAraha kroDa sonaiyA Adi kI saMpatti thI kiMtu usa dhana ke prati unako tIvra mamatA nahIM thii| bharata cakravartI ke pAsa chaH khaNDa kA sAmrAjya tathA vizAla vaibhava thA kiMtu ve mahAparigrahI nahIM the kyoMki ve anAsakta the| jisake pAsa saMpatti nahIM hai paraMtu saMpatti kI kalpanA karake jo Asakti karatA hai vaha bhI naraka gati kA AyuSya karma bAMdha letA hai| manuSya ke pAsa saMpatti - vaibhava ho yA na ho jahAM Asakti hai vahA~ parigraha hai| ____3. paMcendriya vadha :- manuSya, pazu - pakSI Adi paMcendriya jIva saMkalpa kI buddhi se vadha krnaa| jo loga deva - devIyoM ko bali caDhAne, taskarI - DakaitI karane, zikAra karane yA kasAIkhAnA calAne ke lie AtaMkavAda se prerita hokara yA krUratApUrvaka dveSavaza nirdoSa manuSyoM, pazuoM, pakSiyoM, machaliyoM Adi paMcendriya prANiyoM kA vadha karate haiM aura garbhapAta karAte haiM ve bhI nArakIya jIvana prApta karate haiN| 4. mAMsAhAra :- mAMsa, machalI aura aNDoM Adi zA itana meM mizrita padArthoM kA sevana karanA - karAnA bhI tIvra hiMsAkAraka pariNAma hone se narakAyu kA baMdha karAtA hai| * tiryaMcAyu :- jisa karma ke udaya se AtmA ko tiryaMca yonI meM jIvana bitAnA paDe vaha tiryaMcAyu karma hai| tiryaMcAyu ke karmabaMdha ke cAra kAraNa hai| abhakSya tiryaMcAyu karmabaMdha ke cAra kAraNa : For Personal pese Only 801 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. gUDha mAyA :- kapaTa ko kapaTa ke dvArA chipAnA, bAhara se mitratA sahayoga - sadbhAva dikhAnA aura bhItara se kaSAya, vairabhAva aura Akroza rakhanA / mukha se rAma, bagala meM chUrI kahAvata kI bhAMti dhUrtatA yA ThagI karane se bhI tiryaMcAyuSya kA baMdha hotA hai| 2. sazalya (mAyA karanA) : kapaTa aura zalya yukta honA, mahAvrata - niyama bhaMga hone para AlocanA nahIM karanevAlA, kisI anya ke nAma se AlocanA lekara zalya sahita AlocanA karane vAlA tiryaMca AyuSya kA baMdha karatA hai| lakSmaNA sAdhvI ne sazalya AlocanA grahaNa karake bhArI saMsAra kA upArjana kiyA thaa| 3. asatya bhASaNa : * satya AtmA kA svabhAva hai aura jhUTha bolanA eka asahaja tanAva hai| krodha, lobha, bhaya aura svArtha manuSyAyu | karmabaMdha ke cAra kAraNa : - ke kAraNa manuSya asatya bhASaNa karatA hai aura tiryaMcAyu kA baMdha kara letA hai| asatya bhASaNa kA pariNAma pazu jIvana kI prApti ke rupa meM milatA hai kiMtu jhUTha bolate samaya aneka doSoM kI aura kusaMskAroM kI jo puSTi hotI hai vaha mahAghAtaka hai| 4. jhUThA tola - mApa karanA :- * kharIdane ke tola mApa aura becane ke tola bhinna rkhnaa| vyAvahArika jagat mApa bhinna meM chala kapaTa karanA vizvAsaghAta hai| paraMtu dhArmika jagat meM chala-kapaTa mahAghAtaka haiM jo loga dharmake nAma para pAkhaNDa phailAte haiM, dambha - - dikhAvA karate haiM bhola logoM ko Thagate haiM usake kaTu pariNAma isa janma meM nahIM, agale janma meM bhI bhogane paDate haiM / isI bAta ko sUtrakRtAMga sUtra meM spaSTa kahA hai "jo * mAyA pUrvaka AcaraNa karatA hai vaha anaMta bAra janma maraNa karatA hai| - -- * manuSyAyuSya jisa karma ke udaya se manuSya gati meM janma ho athavA jisa karma ke udaya se AtmA ko amuka samaya taka manuSyabhava meM rahanA paDe use manuSyAyuSya karma kahate haiN| cAra kAraNoM se AtmA manuSyAyu karma kA baMdha karatI haiM / jaise 1. saralatA 2. vinamratA 3. dayAlutA (IrSyA rahita hone se ) 4. amatsaratA - - - 1. saralatA : mana vacana kAyA kI ekarupatA ko saralatA kahate haiN| jahAM hRdaya kI saralatA ho vahAM dharma ke bIjoM kA vapana hotA hai| isI kAraNa prakRti kI bhadratA ko manuSyAyu baMdha kA kAraNa kahA hai| 81 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. vinamratA :- vinamratA kA abhiprAya daba kara calanA yA Dara kara rahanA nahIM hai| vinamratA kA artha hai antas se jhuknaa| jhukane se hRdaya ke dvAra khulate haiM aura aisA vinaya bhAva hI manuSyAyu kA baMdha karAtA hai| ___3. dayAlutA :- dUsaroM ke duHkha meM duHkhI honA dayA hai| dayApUrNa hRdaya se sadbhAva evaM sahayoga kA janma hotA hai| apane sukha kA tyAga karake bhI dUsaroM ke kaSToM ko dUra karane kA bhAva jisa hRdaya meM ho vaha manuSyAyu kA baMdha karatA hai| 4. IrSyA rahita honA :- IrSyA eka prakAra kI jalana hai jisakA nizAnA dUsaroM kI tarapha hotA hai kiMtu vyakti svayaM ghAyala ho jAtA haiM IrSyA kI agni samasta sukhoM ko jalI detI hai| dUsaroM ke sukhoM ko dekhakara jo vyakti jalatA - kuDhatA hai use manuSyAyu prApta nahIM hotii| * devAyuSya :- jisa karma ke udaya se AtmA ko amuka samaya taka devagati meM jIvana vyatIta karanA paDatA hai use devAyu kahate haiN| deva - bhava kI nizcita Ayu pUrI hone para devatA vahAM cAha kara devAyuSya baMdha ke cAra kAraNa : bhI eka kSaNa adhika nahIM raha skte| devAyuSya baMdha ke cAra kAraNa hai :- 1. sarAga - saMyama 2. saMyamAsaMyama 3. bAla tapa aura 4. akAma nirjarA 1. sarAga - saMyama :- saMyama kA artha hai AtmA ko pApoM se dUra kara lenaa| hiMsAdi sabhI pApoM se virati rupa cAritra grahaNa kara lene para bhI jaba taka rAga yA kaSAya kA aMza zeSa hai taba taka vaha saMyama zuddha nahIM hone se use sarAga - saMyama kahate haiN| zuddha saMyama se karmakSaya hotA hai kiMtu rAgayukta saMyama hone ke kAraNa devAyukarma kA baMdha hotA hai| ___2. saMyamAsaMyama :- isakA artha hai kucha saMyama aura kucha asNym| ise dezavirati cAritra kahate haiN| zrAvaka ke vrata meM sthUla rupa se hiMsA, jhUTha, corI Adi kA pratyAkhyAna hotA hai kiMtu sUkSma ekendriya jIvoM kI ArambhajA hiMsA kA sarvathA tyAga nahIM hotaa| aise saMyamAsaMyama kA pAlana karane vAlA gRhastha bhI devAyu kA baMdha karatA hai| ____3. bAla tapa :- isakA artha hai ajJAna yukta tapa yA samyak jJAna se rahita tapa jisa tapa meM Atmazuddhi kA lakSya na hokara anya koI bhautika yA laukika lakSya ho use bAla tapa kahate haiN| jaise dhUnI ramAnA, vRkSoM ke sAtha svayaM ko ulaTA bAMdha denA, ThaNDe pAnI meM khaDe rahanA, mahInoM taka talaghara yA guphA meM esea HAIR medicintitatition Recenessettesetteseeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee aee...... diresidindiaintingsteroni marnatarialyag182 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tapa bAla tapa haiM samyagajJAna ke abhAva meM kiyA gayA yaha ajJAna tapa bhI devAyu kA baMdha karAtA hai| AgamoM meM aise aneka bAla tapasviyoM kA varNana hai| tAmalI tApasa, agnizarmA Adi bhI bAla tapa ke phalasvarupa devagati meM gye| 4. akAma nirjarA :- anicchA se yA dabAva se, bhaya se yA parAdhInatA se, lobhavaza yA majabUrI se bhUkha Adi ke kaSTa ko sahana karanA akAma nirjarA hai| yadyapi peDa - paudhe, nArakI Adi jIva bhayaMkara kaSTa sahate hai, unheM anicchA se kaSTa sahanA paDatA hai tathApi samyagjJAna na hone se ve kaSTa ke samaya samabhAva evaM Atma - ciMtana nahIM kara pAte / majabUrI meM kaSTa sahane se unakI akAma nirjarA hotI hai kiMtu sAtha hI dAna hone se ve devAyu kA baMdha nahIM kara paate| ******** ityAdi 83 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sUtrArtha * * maMdiramArgI paraMparA ke anusAra- jaga ciMtAmaNi (tapAgaccha) jaM kiMci sUtra * jayau sAmia ( kharataragaccha ) jAvaMti ceiAiM * parameSThi namaskAra * jayavIyarAya sUtra . namutthuNaM (zakrastava) sUtra jAvaMta kevi sAhU * uvasaggaharaM sUtra arihaMta ceiyANaM sUtra * sthAnakavAsI paraMparA ke anusAra * namutthuNaM icchAmi NaM bhaMte kA pATha * Agame tivihe kA pATha * * * cattAri maMgalaM kA pATha * * icchAmi ThAmi kA pATha darzana samyaktva kA pATha *********...................................................ee For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaganAha jagaha nAha:-jagat ke svaamii| jagarakravaNa * jagaciMtAmaNi - suttaM * jagaciMtAmaNi ! jagahanAha ! jaga guru ! jaga rakkhaNa ! jaga baMdhava ! jaga - satthavAha ! jaga bhAva viakkhaNa ! jagaciMtAmaNi aTThAvaya saMThaviya ruva ! kammaTTha viNAsaNa ! cauvIsaM pi jiNavara ! jagaciMtAmaNi :jagat meM ciMtAmaNi ratna smaan| jayaMtu appaDihaya - sAsaNa ! ||1|| kammabhUmihiM kammabhUmihiM paDhamasaMghayaNi, ukkosaya sattarisaya, jiNavarANa viharaMta labbhai, navakoDihiM kevalINa, koDisahassa nava sAhu gmmi| jaga-rakkhaNa:- jagat kA rakSaNa krnevaale| saMpai jiNavara vIsa muNi, vihuM koDihiM varanaNI, samaNaha koDi sahassa, dua, jaga - guru :- samasta jagat ke guru| jagavAva thuNijjai nicca vihANi ||2|| jayau sAmiya ! jayau sAmiya ! risaha sattuMji, ujjiti pahu - nemijiNa ! jayau vIra ! saccauri maMDaNa ! jaga baMdhava :- jagata ke baMdhu jaga satthavAha :- jagata ke iSTa sthala para bharuacchahiM muNisuvvaya ! (mokSa meM) pahuMcAnevAle jagat ke uttama saarthvaah| mahuri pAsa ! duha - duria - khaMDaNa avara videhiM titthayarA, cihuM disi vidisi jiM ke vi, tiANAgaya - saMpaiya, vaMduuM, jiNa savve vi / / 3 / / sattANavai sahassA, lakkhA chappanna atttthkoddio| jagabhAvabiyakravaNa battIsa saya bAsIyAI, tialoe ceie vaMde / / 4 / / jaga bhAva viakkhaNa :jagata ke sarvabhAvoM ko jAnane meM tathA pannarasa koDi sayAI, koDI bAyAla lakkha addvnnaa| prakAzita karane meM nipunn| chattIsa sahasa asIiM, sAsaya biMbAiM pnnmaami|| / / 5 / / aTThAvaya saMThaviya ruva : aSTApada parvata para jinakI pratimAe~ sthApita kI huI hai aise| jamaguru jagavannAva RELEB mahAnavasaniyarUvA kAbIna cini RRRRRRRRRRRRRRRRRRRRettes RRRRRRRRRBees RRRRRRRRRRRRRRRRRRRRROS 84 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kammaTThaviNAsaNa kammaTTha viNAsaraNa :ATho karmoM kA nAza karanevAle cauvIsaM pi:caubIsoM jiNavara : he jinavara RSabhAdi tIrthakara jayaMtu ApakI jaya ho| rAjyabhugiri utkRSTa 170 tIrthaMkara 1 85 appaDihayasAsaNa appaDihaya sAsaNa akhaNDita zAsanavAle, abAdhita upadeza denevaale| ANT kamyagiri ATION saMghayaNa haDDiyoM kI viziSTa racanA / jinezvaroM kI saMkhyA / : kammabhUmihiM :- karmabhUmiyoM meM paDhamasaMghayaNi prathama saMhananavAle, vajra RSabha nArAca saMghayaNa vAle ukkosaya: adhika se adhika sattarisaya eka sau sattara (170) / jiNavarANa viharata :- vicaraNa karate hue vidymaan| labbhai prApta hotI hai| navakoDihiM nau karoDa / kevalINa kevaliyoM kI, sAmAnya kevaliyoM kii| koDisahassa nava :- nava hajAra karoDa / sAhu gammai : sAdhu hote hai, jJAnI hote haiN| saMpai :- vartamAnakAla meN| jinavara : tIrthaMkara vIsa biis| muNi: muni bihuM koDihiM do karoDa varanANi kevalajJAnI / samaNaha :koDi sahassa dua: do hajAra karoDa / thuNijjai stavana kiyA jAtA hai| nicca nitya vihANi :- prAtaH kAla meN| : zramaNoM kI saMkhyA utkRSTa 170 tIrthaMkara Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayau sAmiya :- he svAmI ! jaya ho| risaha :- zrI Rssbhdev| sattuMji:- zatrujaya giri pr| ujjita :- zrI giranAra parvata para pahu nemi jiNa :- he prabho nemijin| jayau :- ApakI jaya ho| vIra :- he mahAvIra svaamii| saccauri maMDaNa :sAcora nagara ke mNddnrup| mahuri pAsa:mathurA meM virAjita hai pArzvanAtha prbho| duha - duria - khaMDaNa :duHkha aura pApa kA nAza krnevaale| bharuacchahiM muNisuvvaya :- bharuca meM virAjita munisuvrata prbho| RARRBettesetteerters ReetsARRRRRRRRRRRRRRRRR NRAMRATARRIERRRRRR 86 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagaciMtAmaNi avaravidehi titthayarA XXR 202 222 - 28 1 155Xxxx tIrthakara cihuM disa vidisi cAroM dizA aura vidizAoM meN| anAgata aura bhUta, bhaviSyata tathA vartamAnakAla meM praadurbhuut| sattANavai sahassA :- sattANave hajAra (97,000) / - avara :- anya (tiirthNkr)| videhiM mahAvideha kSetra meM titthayarA ji ke vi jo koI bhI tI ANAgaya saMpaiya atIta baMdu jiNa savvevi :- saba jinoM ko vaMdana karatA huuN| lakkhA chappana chappana lAkha (56,00,000) / aTTha koDIo :- ATha karoDa (8,00,000,00) 1 I 2 1 battIsa saya :battIsa sau (3200) bAsIyAI bayAsI (82) tialoe tInoM loka meN| ceie caitya jina prAsAdoM ko vaMde maiM vaMdana karatA huuN| pannarasa koDi savAI paMdrahasau karoDa (15000000000) koDI vAyAla : bayAlIsa karoDa (42,00,000,00) 1 lakkha aDavannA: aTThAvana lAkha (5800000) 1 chattIsa sahasa: chattIsa hajAra ( 36000) / asIiM assI (80) | sAsaya biMbAI:- zAzvata bimboM ko paNamAmi maiM praNAma karatA hU~ / (jakici nAmatitthaM) (jAvati ceiyAI) bhAvArtha:- jagat meM ciMtAmaNiratna smaan| jagat ke svAmI! jagat ke guru jagat kA rakSaNa karanevAle jagat ke niSkAraNa vandhu ! jagat ke uttama sArthavAha ! jagat ke sarva bhAvoM ko jAnane meM tathA prakAzita karane meM nipuNa ! aSTApada parvatapara (bharata cakravartIdvArA) jinakI pratimAeM sthApita kI gayI haiM aise ! AThoM karmoM kA nAza karanevAle tathA abAdhita (dhArA pravAha se) upadeza dene vAle ! he RSabhAdi caubIsoM tIrthaMkaroM / ApakI jaya ho / 87 karmabhUmiyoM meM pAMca bharata, pAMca airAvata aura pAMca mahAvideha meM vicaraNa karate hue vajra RSabha nArAca saMghayaNa vAle jinoM kI saMkhyA adhika se adhika eka sau sattara kI hotI hai, sAmAnya kevaliyoM kI saMkhyA adhika se adhika nau karoDa kI hotI hai aura sAdhuoM kI saMkhyA adhika se adhika nau hajAra karoDa arthAt nabbe araba kI hotI haiM vartamAna kAla meM tIrthaMkara bIsa hai, kevalajJAnI muni do karoDa hai aura zramaNoM kI saMkhyA do hajAra karoDa arthAt bIsa araba hai jinakA ki nitya prAtaH kAla meM stavana kiyA jAtA hai| he svAmina ApakI jaya ho ! ! ! jaya ho zatruMjaya para sthita he RSabhadeva ujjayaMta (giranAra) para virAjamAna he prabho nemijina sAMcora ke zrRGgArarUpa he vIra bharuca meM birAjita he munisuvrata / mathurA meM virAjamAna, duHkha aura pApa kA nAza karanevAle he pArzvanAtha ! ApakI jaya ho, tathA mahAvideha aura airAvata Adi kSetroM meM evaM cAra dizAoM aura vidizAoM meM jo koI tIrthaMkara bhUtakAla meM ho gaye ho, vartamAnakAla meM vicaraNa karate ho aura bhaviSya meM isake pazcAta honevAle ho, una sabhI ko maiM vaMdana karatA huuN| tIna loka meM sthita ATha karoDa sattAvana lAkha, do sau bayAsI (8,57,00,282) zAzvata caityoMkA maiM vaMdana karatA huuN| tIna loka meM virAjamAna paMdraha araba, bayAlIsa karoDa, aTThAvana lAkha, chattIsa hajAra assI (15,42,58,36080) zAzvata jina bimboM ko maiM praNAma karatA huuN| ty.org Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||1|| ||2|| * jayau sAmiya caityavaMdana * jayau sAmiya ! jayau sAmiya ! risaha ! sattuMji, ujjiti pahu - nemijiNa ! jayau vIra ! saccauri maMDaNa ! bharuacchahiM muNisuvvaya ! mahuripAsa ! duha - duria - khaMDaNa avara videhiM titthayarA, cihuM disi vidisi jiM ke vi, tiANAgaya - saMpaiya, vaMdUM, jiNa savve vi kammabhUmihiM kammabhUmihiM paDhama saMghayaNi, ukkosaya sattirasaya, jiNavarANa viharaMta labbhaiH navakoDihiMkevaliNa, koDi sahassa nava sAhu gmmi| saMpai jiNavaraNa bIsa muNi bihuM koDihiM varanANa, samaNaha koDi sahassa dua, thuNijjai nicca vihANi sattANavai sahassA, lakkhA chappanna atttthkoddio| causaya - chAyAsIyA, tialoe ceie vaMde vaMde navakoDisayaM, paNavIsaM koDi lakkha tevnnaa| aTThAvIsa sahassA, causaya aThThAsiyA paDimA ||3|| ||4|| ||5|| jayau sAmiya:- he svAmI ! jaya ho| risaha :- zrI Rssbhdev| sattuMji :- zatrujaya giri pr| *e-ser.....eekeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeks diindianvirolitonganth didinfaitahistratyhung 88 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ujjita :- zrI giranAra parvata para pahu nemi jiNa :-he prabho nemijinA: bharuacchahiM muNisuvvaya :- bharuca meM virAjita munisuvrata prbho| jayau :- ApakI jaya ho| vIra :- he mahAvIra svaamii| saccauri maMDaNa :sAcora nagara ke mNddnrup| mahuri pAsa :mathurA meM virAjita hai pArzvanAtha prbho| duha - duria - khaMDaNa :duHkha aura pApa kA nAza krnevaale| jaciMtAmaNi - avaravidehi titthayaNa (jakici nAmatittha) (jAvati ceDyAI) avara / - anya (tIrthakara) viveDiM:- mahAviveza kSetra meN| tityaparA :- tIrthakara / citu visa vivisi :- cAroM dizA aura vidizAoM meN| mikevi:- jo koI bhii| sIANAgaya-saMpAya :-atIta-anAgata aura bhUta, bhaviSyata tathA vartamAnakAla meM prAdurbhUtA baMdu jiNa savi:- saba jinoM ko baMdana karatA huuN| PARMARKERS RRRRRRRRRRAND amerisahasildinitioniseruinition 1897 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kanyAbhumihi kacyAbhumihi TitutnaitiTIITH utkRSTa 170tIrthakara utkRSTa 170 tIrthakara kammabhUmihiM :- karmabhUmiyoM meN| paDhamasaMghayaNi:- prathama saMhananavAle, vajra RSabha nArAca saMghayaNa vaale| saMghayaNa haDDiyoM kI viziSTa rcnaa| uklosaya :- adhika se adhik| sattarisaya :- eka sau sattara (170) / jiNavarANa :- jinezvaroM kI sNkhyaa| viharaMta :- vicaraNa karate hue vidymaan| labhai :- prApta hotI hai| navakoDihiM:- nau krodd| kevalINa :- kevaliyoM kI, sAmAnya kevaliyoM kii| koDisahassa nava :- nava hajAra krodd| sAhu gammai :- sAdhu hote hai, jJAnI hote haiN| saMpai:- vartamAnakAla meN| jinavara :- tiirthNkr| vIsa:- biis| muNi:- muni| bihaM koDihiM :- do krodd| varanANi:- kevljnyaanii| samaNaha:- zramaNoM kI saMkhyA - koDi: sahassa dua:-do hajAra karoDa / thuNijjai:- stavana kiyA jAtA hai| nicca - nity| vihANi :- prAtaH kAla meN| sattaNavai- sahassA :- sattANave hjaar| lakkhA chappanna :- chappana laakh| aTTha koDio :- ATha krodd| cau - saya :- cAra sau| chAyAsIyA:- chyaasii| tia-loe:-tIna loka meN| ceie - caitya jina maMdira meN| vaMde :- vaMdana karatA huuN| nava koDi:- nau krodd| sayaM :- sau| paNavIsaMkoDI:- paccIsa krodd| lakkhatevannA:- trepana laakh| aTThAvIsa sahassA :- aTThAisa hjaar| aTThAsIyA paDimA :- aTThAsI pratimAoM ko| bhAvArtha :- zatrujaya parvata para pratiSThita he zrI RSabhadeva prabho ! ApakI jaya ho| zrI giranAra parvata para virAjamAna he neminAtha bhagavana ! ApakI jaya ho| sAcora nagara ke bhUSaNarupa he zrI mahAvIra prabho ! ApakI jaya ho| bharuca meM rahe hue he munisuvrtsvaamii| ApakI jaya ho| TiToI gAMva athavA mathurA meM virAjita he pArzvanAtha prabho ! ApakI jaya ho| ye pAMcoM jinezvara duHkhoM tathA pApoM kA nAza karanevAle haiN| pAMcoM mahAvideha meM vidyamAna jo tIrthaMkara hai evaM cAra dizAoM tathA cAra vidizAoM meM atItakAla, anAgatakAla aura vartamAnakAla saMbaMdhi jo koI bhI tIrthaMkara hai una sabako maiM vaMdana karatA huuN| ve saba dukhoM aura pApoM kA nAza karanevAle haiN| __ saba karmabhUmiyoM meM (jina bhUmiyoM maM asi, masI, kRSi rupa karma hote haiM aise pAMca bharata, pAMca airAvata, aura pAMca - mahAvideha kSetra meM jahAM pratyeka meM battIsa - battIsa vijaya hone se kula 160 vijaya haiM, kula milAkara 5 bharata, 5 airAvata tathA pAMca mahAvidehoM ke 160 vijaya = kula 170 karma bhUmiyoM meM) prathama saMghayaNa (vajra - RSabha - nArAca - saMhanana) vAle adhika se adhika 170 tIrthaMkara kI saMkhyA pAyI jAtI hai| sAmAnya kevaliyoM kI adhika se adhika saMkhyA nau karoDa (90000000) kI hotI hai aura sAmAnya sAdhuoM kI saMkhyA adhika se adhika nau hajAra karoDa arthAt nabbe araba (90000000000) kI hotI hai, vartamAnakAla meM sarvasaMkhyA jaghanya hai arthAt sImaMdharasvAmI Adi bIsa tIrthaMkara (pratyeka mahAvideha ke 8veM, 9veM, 24veM, 25veM vijaya meM eka - eka tIrthaMkara) pAMcoM mahAvideha kSetroM meM vicarate haiN| sAmAnya kavelajJAnI muniyoM kI saMkhyA do karoDa (20000000) tathA sAmAnya sAdhuoM kI saMkhyA do hajAra arthAt bIsa araba (20000000000) hai| ina sabakI nirantara prAtaH kAla meM maiM stuti karatA huuN| daliticidicolateinteinition Sandialist 90 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BE Urdhvaloka, tiracheloka tathA adholoka ina tInoM lokoM meM kula ATha karoDa chappana lAkha sattANave hajAra cAra sau chayAsI (85697486) zAzvata caitya hai unako maiM vaMdana karatA huuN| uparyukta saba caityoM meM virAjamAna nau so karoDa (nau araba) paccIsa karoDa, trepanna lAkha, aTThAIsa hajAra, cAra sau, aTThAsI (9255328488) zAzvata jina pratimAoM ko maiM vaMdana karatA huuN| * jaMkiMci sUtra * . jaMkiMci nAma titthaM, sagge pAyAli mANuse loe| jAiM jiNa biMbAI, tAiM savvAiM vaMdAmi ||1|| * zabdArtha * jaM kiMci :- jo koii| jAI :- jo| nAma titthaM :- nAma mAtra se bhI prasiddha aise tIrtha hai| jiNa biMbAI :- jinabimba hai| sagge :- svarga meN| tAI :- un| . pAyAli :- pAtAla meN| savvAiM :- saba ko| mANuse loe :- manuSya loka meN| vaMdAmi :- maiM vaMdana karatA huuN| bhAvArtha :- (sAmAnya jina tIrthoM tathA jina bimboM ko namaskAra) svargaloka, pAtAla loka aura manuSya loka meM (urdhva, adho tathA madhyaloka meM) jo koI nAma mAtra se bhI tIrtha hai tathA unameM jo pratimAeM virAjamAna hai, una sabako maiM vaMdana karatA huuN| * NamutthuNaM (zakrastava) sUtra * ' NamutthuNaM arihaMtANaM bhagavaMtANaM ||1|| AigarANaM, titthayarANaM, sayaM saMbuddhANaM ||2|| purisuttamANaM, bhagavaMtANaM purisa - sIhANaM, purisa - vara puMDarIANaM, sarvottama aizvarya rUpa yaza zrI purisa - varagaMdhahatthINaM / / 3 / / NaM, loga - nAhANaM, loga - hiANaM, loga - paIvANaM loga - pajjoagarANaM / / 4 / / NamutyuNaM arihaMtANaM surAsurendra pUjita va aSTa prAtihArya yukta dharma pravartaka AigarANaM zruta dharma dvAdazAMgI ke prArambhakartA titthayarANaM caturvidha saMgha ko sthApita karane vAle For Persona etohy mereeeeeeeeeeeeeeeeeeeee Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purisuttamANaM marisasIhANa sabaddhANa sayaM-saMbaDANa: purisattamAH purisa sIhANaM :puruSoM meM siMha samAna nirbhayoM ko| puruSoM meM jAnAdi guNoM se usAmoM ko| purisa praharIANa purisantarasyAghahatyINA abhaya - dayANaM, cakkhudayANaM, maggadayANaM, saraNa - dayANaM bohi - dayANaM / / 5 / / dhamma - dayANaM, dhamma - desayANaM, dhamma - nAyagANaM, svayaM bodha prApta kiye huoM ko| dhamma - sArahINaM, dhamma - varacAuraMta cakkavaTTINaM / / 6 / / appaDihaya vara nANa - daMsaNa - dharANaM, viaTTa - chaumANaM / / 7|| jiNANaM jAvayANaM, tinnANaM tArayANaM, buddhANaM bohayANaM, muttANaM moagANaM / / 8 / / savvannRNaM, savvadarisINaM, loguttamANaM siva - mayala - marua - maNaMta makkhaya mavvAvAha mapuNarAvitti siddhigai nAmadheyaM logahiyANa ThANaM saMpattANaM Namo jiNANaM jia bhayANaM / / 9 / / je a aIA siddhA, loga hiANaM :- loka kA hita karanevAloM ko| je a bhavissaMti NAgae kaale| saMpai a vaTTamANA, savve tiviheNa vaMdAmi / / 10 / / purisa vara puMDarIyANaM :puruSoM meM uttama zetakamala ke samAna ko| purisa varagaMdhahatthINaM :puruSoM meM sAta prakAra kI ItiyA~ dUra karane sarvazreSTha gaMdhahasti sadRzoM ko| loguttamANaM :- loka meM uttamoM ko| loganAhANA kapAya Sh mokSamArga ke prApaka. saMrakSaka-yoga-kSemakartA bodhI bIja jise prApta nahIM hai use prApta karanA - yoga jinheM prApta hai usakA rakSaNa karanA - kSema loga-pajjogarANa loga - pajjoagarANaM :loka meM atizaya prakAza karanevAloM ko logapar3avANaM loga paIvANaM :- loka meM dIpakoM ko| tipatieindialy.dige 92 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAkhudAyamA cittAnukalatI prazaMsA abhaya dayANaM :- abhaya pradAna karanevAloM ko| magga dayANaM :dharma kA mArga dikhalAne vAloM kA cakkhu dayANaM :- zruttarupI cakSu dene vAloM ko| saraNAdayANa dhammadayAyata misayANAM / vAhidayA tattvavodha saraNa dayANaM :- zaraNa denevAloM ko| bohi dayANaM :- samyaktva denevAloM ko| dhamma dayANaM : dhamma desayANaM :dharma kA svarupa samajhAnevAloM ko| dharma kA upadeza dene vAloM kaa| dhammanAyagANaM pravartana-pAlana-damana / appaDihaya-vastANadasaNa-gharANa dhammasArahANaM dhamma sArahINaM :dharma ratha ko calAne meM kuzala sArathiyoM ko| parivArAna cAlakadahIgA dhamma vara cAuraMta caLavaTThINaM :- dharmarupI zreSTha caturanta cakra dhAraNa karane vAloM ko, cAra gatiyoM kA nAza karane vAle tathA dharmacakra ke pravartaka uttama cakravartiyoM ko| appaDihaya-vara-nANadasaNa-gharANaM cAra ghAtI karma kSaya kara paramAtmA abAdhita kevala jJAna-darzana se samasta vizva ko dekhate haiN| pamma nAyagANa:- dharma ke nAyakoM ko| CORo0OOO tiNNANa tArayANa jiNANa jAvagANaM 60 titrANaM tArayANaM :- svayaM saMsAra samudra se pAra ho gaye hai tathA dUsaroM ko bhI pAra pahuMcAnevAloM kaa| jiNANaM jAvayANaM :rAga - dveSa ko jItanevAle aura jitAnevAle viyaTTachaumANa viyaTTa - chaumANaM :ghAtI karmoM se rahita hone se jinakI chadAsthAvasthA calI gaI hai unko| Politisarvatra sabaMdI, ziva-acala-aja-ana-akSaya-ayamA apanarAvati zivizati-mAma savAnA / PROD Louismamming buddhANa bohayANaM buddhANaM bohayANaM :svayaM buddha hai tathA dUsaroM ko bhI bodha denevAloM kaa| muttANaM moagANaM :- svayaM mukta hai aura dUsaroM ko mukta karAne vAloM kA sabbanUNaM saca darisiNaM :- sarvajJoM ko, sarva darziyoM ko ziva. upadrava rahita, acala-sthira, arUca. roga rahita, anaMta-aMta rahita, akSaya-kSaya rAhata, avyAvAdha-karma janya pIDA rahita, apunarAvRtti- punarAgamaNa rahita siddhagai nAma dheya :- siddhagati nAma vAle ThANaM saMpattANaM :- sthAna, mokSa ko prApta kiye huoM ko Namo jiNANaM:- namaskAra ho jinoM ko jija bhayANaM :- bhaya jItane vAloM ko R a inmeditationtilternational perstarhatyaRICUse only 93 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arte saMpar3a a baTTamAnA je a ar3ayA siddhA je a bhavissaMti nAgae kAle sabve tibiheNa vaMdAmi je : jo a :- aura aIA :- bhUtakAla meM, atItakAla meN| siddhA:- siddha hue hai| je :- jo a :- aura bhavissaMti :- hoNge| aNAgae :- bhaviSya / kAle : kAla meN| saMpai vartamAna kAla meN| vaTTamaNA: vidyamAna hai| savve :- una sabako / tiviheNa :- trividha, mana vacana kAyA se / vaMdAmi :- maiM vaMdana karatA huuN| bhAvArtha :- namaskAra ho arihaMta bhagavaMtoM ko / zrutadharma (dvAdazAMgI) kI Adi karane vAloM ko, caturvidha saMgha kI sthApanA karanevAloM ko, apane Apa bodha prApta kiye huoM ko / loka meM uttamoM ko, loka ke svAmiyoM ko, loka ke hitakAriyoM ko, loka ke pradIpoM ko, aura loka meM atizaya prakAza karane vAloM ko, abhaya pradAna karane vAloM ko, zrutarupI netroM ko dAna karanevAloM ko, dharmamArga dikhalAne vAloM ko, zaraNa dene vAloM ko aura boMdhivIjasamyaktva dene vAloM ko dharma kA svarupa samajhAnevAloM ko, dharma kA upadeza denevAloM ko, dharma ke netAoM ko, nAyakoM ko, dharmarupI ratha ko calAne meM dakSa sArathiyoM ko, tathA cAra gati kA nAza karanevAle aura dharma cakra ke pravartaka uttama cakravartiyoM ko, naSTa na hone vAle kevalajJAna kevaladarzana dhAraNa karanevAloM ko, ghAtIkarmoM ke nAza karane se chadmasthAvasthA rahitoM ko, svayaM rAga dveSa ko jItane tathA dUsaroM ko rAga-dveSa jitAne vAloM ko, svayaM saMsAra samudra se tire huoM tathA dUsaroM ko saMsAra samudra se tirAne vAloM ko, svayaMbuddho tathA dUsaroM ko bhI bodha denevAloM ko, svayaM mukta hone vAloM tathA dUsaroM ko bhI mukti dilAnevAloM ko, sarvajJoM ko, sarvadarziyoM ko, upadrava rahita, nizcala, vyAdhi vedanA rahita, antarahita, kSayarahita, karmajanya bAdhA pIDAoM se rahita aura apunarAvRtti (jahAM jAne ke bAda saMsAra meM vApisa AnA nahIM rahatA) aisI siddhi gati nAmaka sthAna ko pAye huoM ko, aise jinoM ko, bhaya jItane vAloM ko merA namaskAra ho, ( zakrastava se bhAva jinako vaMdana kiyA hai) 94 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo bhUtakAla meM siddha ho gaye haiM, jo bhaviSyakAla meM siddha honevAle haiM tathA jo vartamAnakAla meM siddha vidyamAna hai, una saba ko maiM zuddha mana, vacana aura kAyA trividha yoga se vaMdana karatA huN| (isa gAthA meM dravya jina ko vaMdana kiyA gayA hai|) jaba tIrthaMkara bhagavAna devaloka se cyavakara mAtA ke garbha meM Ate haiM taba zakra (indra) isa sUtra ke dvArA / unakA stavana karate haiN| isalie zakrastava kahalAtA hai| * jAvaMti ceiAI sUtra * jAvaMti ceiAI, uDe a ahe atiria loe a| svavAI tAI vaMde, iha saMto tattha saMtAI ||1|| * zabdArtha * jAvaMti :- jitne| a :- evN| ceiAI :- caitya, jina bimb| savvAiM tAI :- una sbko| uDDe :- Urdhva loka meN| vaMde :- maiM vaMdana karatA huuN| a:- tathA / iha :- yahAM ahe :- adho loka meN| saMto :- rahatA a:- aura tattha :- huA tirialoe :- tiryaga loka meN| saMtAI :- rahe huoM ko| C bhAvArtha :- Urdhvaloka, adholoka aura tirachAloka meM jitane bhI caitya (tIrthaMkaroM kI mUrtiyAM) hai una sabako maiM yahAM rahatA huA vaMdana karatA huuN| * jAvaMta ke vi sAhU * jAvaMta ke vi sAhU, bharaheravaya - mahAvihede a| savvesiM tesiM paNao, tiviheNa tidaMDa virayANaM ||1|| jAvIta kevi sAhU,00 jAvaMta :- jo| ke :- koii| vi :- bhii| sAhU :- saadhu| bharahevaravaya - mahAvidehe :- bharata, airAvata aura mahAvideha kSetra meN| a:- aur| savvesiM tesiM :- una sbko| paNao :- namana karatA hU~ | tiviheNa :- karanA, karAnA aura anumodana karanA ina tIna prakAroM se / tidaMDa - virayANaM :- jo tIna daMDa se virAma pAye hue haiM, unko| bhAvArtha :- bharata - airAvata aura mahAvideha kSetra meM sthita jo koI bhI sAdhu mana, vacana aura kAyA se pApa pravRtti karate nahIM, karAte nahIM, karate hue anumodana nahIM karate unako maiM namana karatA huuN| titidinjarneitorarytarge 95 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * paMcaparameSThi namaskAra * namo'rhatsiddhAcAryopAdhyAya-sarvasAdhubhyaH bhAvArtha :- arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya aura sarva sAdhuoM ko namaskAra ho| * uvasaggaharaM stotra * uvasaggaharaM pAsaM, pAsaM vaMdAmi kamma ghaNa mukkaM / visahara visa ninnAsaM, maMgala kallANa AvAsaM ||1|| visahara phuliMga maMtaM, kaMThedhArei jo sayA mnnuo| tassa gaha roga mArI duTThajarA jaMti uvasAmaM ||2|| ciTThau dUre maMto, tujjha paNAmo vi bahuphalo hoi| nara tiriesu vi jIvA, pAvaMti na dukkha dogaccaM / / 3 / / tuha sammatte laddhe ciMtAmaNi kappapAyava bbhhie| pAvaMti aviggheNaM, jIvA ayarAmaraM ThANaM ||4|| iasaMthuo mahAyasa ! bhattibhara nibbhareNa hiaenn| tA deva ! dijja bohiM, bhave bhave pAsa jiNacaMda / / 5 / / * zabdArtha * uvasaggaharaM :- upasargoM ko dUra krnevaale| jaMti :- ho jAte haiN| pAsaM :- pArzva nAmaka yakSa ke svaamii| uvasAmaM :- shaaNt| pAsaM :- teIsave tIrthaMkara zrI pArzvanAtha bhagavAna ko| ciTThau dUre :- dUra rhe| vaMdAmi :- maiM vaMdana karatA huuN| maMto :- yaha viSadhara sphuliMga dvArA mNtr| kammaghaNamukkaM :- karma samUha se mukta bane hue tujjha :- Apako kiyA huaa| visahara visa ninnAsaM :- sAMpa ke jahara kA nAza krnevaalaa| paNAmo :- prnnaam| maMgala kallANa AvAsaM :- maMgala aura kalyANa ke sthAna bhuut| vi :- bhI visahara phuliMga maMtaM :- viSadhara sphuliMga nAmaka maMtra ko| bahuphalo :- bahuta phala dene vaalaa| kaMThe dhArei :- kaMTha meM dhAraNa karatA hai, smaraNa karatA hai| hoi :- hotA hai| jo:- jo nara tiriesu vi jIvA :- manuSya aura tIryaMca jIva bhI sayA :- nity| pAvaMti na :- nahIM pAte haiN| maNuo :- mnussy| dukkha dogaccaM :- duHkha tathA durdazA ko tassa :- uske| tuha :- ApakA gaha roga mArI duTThajarA :- grahacAra, roga, mArI sammabhatte laddhe :- samyagdarzana prApti hone pr| (haijA, plega Adi) aura kupita jvara ciMtAmaNI kappapAyava bbhahie :- ciMtAmaNI ratna 1. graha :- zani Adi aniSTa grahoM kA kuprabhAva aura kalpavRkSa se bhI adhik| 2. roga :- solaha mahAroga tathA anya roga bhii| pAvaMti - prApta karate haiN| 3. mArI :- jina rogoM se bahuta jana saMhAra ho athavA aviggheNa :- saralatA se vighnarahita hokr| abhicAra yA maraNa prayoga se sahasA phUTa nikalane vAle rog| jIvA :- jiiv| 4. duSTa jvara :- viSamajvara, sannipAta aadi| ayarAmaraM ThANaM :- mokSa sthAna ko, mukti ko| SET I RESER 96 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ia saMthuo - isa prakAra stuti kI hai| deva :- he deva mahAyasa :- he mhaayshsvin| dijja bohiM :- samyaktva pradAna kro| bhatibbhara nibbharaNa :- bhakti se bharapUra bhave - bhave :- pratyeka bhava meM hiaeNa :- hRdaya se pAsa jiNacaMda :- he pArzva jiNacaMdra tA :- isalie bhAvArtha :- saMpUrNa upadravoM ko dUra karanevAlA pArzva nAma kA yakSa jinakA sevaka hai, jo karmoM kI rAzi se mukta hai, jinake smaraNa mAtra se sarpa ke viSa kA nAza ho jAtA hai, aura jo maMgala tathA kalyANa ke AdhAra hai aise bhagavAna zrI pArzvanAtha ko maiM vaMdana karatA huuN| jo manuSya bhagavAna ke nAma garbhita viSadhara sphuliMga maMtra ko hamezA kaMTha meM dhAraNa karatA hai arthAt paThana smaraNa karatA hai usake pratikUla graha, kaSTa, sAdhya roga, bhayaMkara mArI athavA mAraNa prayoga se sahA phUTa nikalane vAle roga aura duSTa jvara ye sabhI upadrava zAMta ho jAte haiN| uvasaggaharaM stotra caudaha pUrvadhara AcArya zrI bhadrabAhu svAmI ne banAyA hai| isake bAre meM aisI kathA pracalita hai:- ki bhadrabAhu svAmi kA barAhamihara nAmaka bhAI thA, vaha kisI kAraNa se IrSyAvaza hokara jaina sAdhupana kA tyAga karake dUsare dharma kA anuyAyI ho gayA thaa| taba se jyotiSazAstra dvArA apanA mahatva batalAkara jaina sAdhuoM kI niMdA karane lgaa| eka bAra eka rAjA kI sabhA meM bhadrabAhu ne usakI jyotiSazAstra viSayaka bhUla batalAI isase vaha aura bhI adhika jaina dharma kA dveSI ho gyaa| aMta meM marakara vaha kisI halkI yoni kA deva haA aura vahAM para pUrvajanma kA smaraNa karane para jaina dharma para usakA dveSa phira bhaDaka utthaa| isa dveSa se andha hokara usane jaina saMgha meM mArI kA upadrava kiyaa| taba usakI zAMti ke lie zrI saMgha kI prArthanA para zrI bhadrabAhu svAmI ne sAta gAthA kA yaha uvasargahara stotra bnaayaa| vaha stotra paDhane, smaraNa karane tathA sunane se mArI zAMta ho gii| aisA camatkAra dekhakara loga niraMtara isa stotra kA jApa pATha karane lge| isake prabhAva se dharaNendra ko pratyakSa honA paDatA thaa| dharaNendra kI prArthanA se guru mahArAja ne do gAthAe~ nikAla dii| isa samaya isa stotra meM pAMca gAthAeM hai unakA smaraNa karane se saba prakAra ke upadrava - upasarga zAMta ho jAte haiN| zrI bhadrabAhu kA samaya IsA pUrva cauthI zatAbdI hai| he bhagavaMta ! viSadhara sphuliMga maMtra kI bAta to dUra rahI sirpha Apako kiyA huA praNAma bhI bahuta phaloM ko detA hai| arthAt praNAma mAtra karane vAle jIva phira vaha cAhe manuSya gati meM ho athavA tiryaMca gati meM ho duHkha, daridratA tathA durdazA ko nahIM paate| he bhagavan ! ciMtAmaNI ratna aura kalpavRkSa se bhI adhika mahimA vAlA ApakA samyaktva pA lene para jIva kisI bhI vighna ke binA saralatA se ajarAmara sthAna arthAt mokSa pada ko pAte haiN| he mahAyazasvI prabho ! isa prakAra bhaktipUrNa hRdaya se ApakI stuti karake maiM cAhatA hU~ ki bhava - bhava meM mujhakoM ApakI kRpA se samyaktva kI prApti ho| * paNihANa suttaM * (jaya vIyarAya sUtra) jaya vIyarAya ! jaga guru ! hoU mamaM tuha pabhAvao bhayavaM ! bhava nivveo maggANusAriA iTThaphala siddhI ||1|| antatuswww.jatherlotary.org 97 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAR saMsAra sukhamaya jaya vIyarAya / jaga guru / hoU:- ho / mamaH- mujhe| tuha :- Apake / pabhAvao :- prabhAva se, sAmarthya se bhavanirveda kalaha bhayavaM :- he bhagavan / bhava - nivve o :- saMsAra ke prati vairAgya kupaNa jayavIyarAya loga viruddhaccAo, jagaguru gurujaNa pUA paratthakaraNaM c| suhaguru jogo tavvayaNa sevaNA AbhavamakhaMDA ||2|| vArijjai jai vi niyANa baMdhaNaM mArgAnusAritA vIyarAya tuha smye| taha vi mama hujja sevA, bhave bhave tumha calaNANaM ||3|| dukkha khao kamma khao, samAhi maraNaM ca bohi lAbho a| saMpajjau maha eaMtuha nAha ! paNAma karaNeNaM ||4|| sarva maMgala mAMgalyaM sarva kalyANa kAraNam maggANusAriA :- mokSamArga meM calanekI zakti pradhAnaM sarva dharmANAM, jainaM jayaMti lokavirudatyAga zAsanam ||5|| iSTaphalasindi rogapI samAdhi zubhecchA AjIvikA samAdhi devadarzana iTThaphala siddhi:- iSTaphala kI siddhi gurujanapUjA AjJA svIkAra pitRsevA rAmacandrajI mazkarI dharmI kI hosI zubhaguruyoga toga viruddha ccAo-lokaniMdA ho aisI pravRtti kA tyAga, loka niMdA ho aisA koI bhI kArya karane ke lie pravattana honaa| gurujana pUA :- dharmAcArya tathA mAtApitAdi baDe vyaktiyoM ke prati paripUrNa Adara bhaav| parArthakaraNa suhaguru jogo :- sadguru kA yog| karmakSayaM / saharSa sahana svakAra guruvacunasavA : dhAriza dhAgarika hitopadeza yA jinasahita lae tazIla paratyakaraNaM :- dUsaroM kA bhalA karane kI ttprtaa| ca:- aura duHkhakSaya kAma zoka kammakhao :- karma kA nAza savayaNa sevaNA- unakI AjJAnusAra calane kI shkti| Apa - jaba taka saMsAra meM parizramaNa karanA par3e taba takA a - akhara rIti se| pAriyA--niSedha kiyA hai| jaya di-bapi / niyAmaparNa-nivAna-baMdhana, phatakI yAcanA bIyarA-hai vItarAga / Tha- Apake / samo-zAsa meM. pravacana meM / baha vi-tathApi nmH|- mujhe| hana- ho| sevA - upavAnA / mo mo :- pratyeka bhava meM tumhA-Apake bisavAya - caraNoM kI IyA RKAdharva dInatA, Adhi-citA bodhilAbha 0 jinavacana zraddhA jJAna abhimAna cAritra dukkhakhao :- duHkha kA nAza samAdhi maNa bohitAmo :- bodhi tAma, samyaktvakI gati | a. aura saMpAdaka:- ayana ho| mahaH- mujhe| eka aisI paristhiti samAhimaraNaM :- zAMtipUrvaka maraNa | ca :- aura NAalanceduboxRRRRRRR..... | 98| Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prANaghA jinamaMdira catavidha saMgha pra vacana bIca jina jaina jatizAsanam bhAvArtha :- he vItarAga prabho ! he jagadguru ! ApakI jaya ho / he bhagavan ! Apake sAmarthya se mujhe saMsAra ke prati vairAgya utpanna ho, mokSamArga meM calane kI zakti prApta ho aura iSTaphala kI siddhi ho (jisase maiM dharma kA ArAdhana saralatA se kara skuuN|) he prabho ! (mujhe aisA sAmarthya prApta ho ki jisase) merA mana lokaniMdA ho aisA koI bhI kArya karane ko pravRtta na ho, dharmAcArya tathA mAtA pitAdi baDe vyaktiyoM ke prati paripUrNa Adara bhAva kA anubhava karU aura dUsaroM kA bhalA karane ko tatpara bnu| aura he prabho ! mujhe sadguru kA yoga mile, tathA unakI AjJAnusAra calane kI zakti prApta ho | yaha saba jahAM taka mujhe saMsAra meM cAritra paribhramaNa karanA paDe, vahAM taka akhaNDa rIti se prApta ho| he vItarAga ! Apake pravacana meM yadyapi nidAna baMdhana arthAt phalakI yAcanA kA niSedha hai, tathApi maiM aisI icchA karatA hU~ ki pratyeka bhava meM Apake caraNoM kI upAsanA karane kA yoga mujhe prApta ho| he nAtha Apako praNAma karane se duHkha nAza ho, karma kA nAza ho, samyaktva mile aura zAMtipUrvaka maraNa ho aisI paristhiti utpanna ho| sarva maMgaloM kA maMgalarupa, sarva kalyANoM kA kAraNarupa aura sarva dharmoM meM zreSTha aisA jaina zAsana jaya ko prApta ho rahA hai| sAdha | sAdhvI aura zrAvaka / zrAvikA dina evaM rAtri ke bhAga meM jo caityavaMdana karate haiM, usameM yaha sUtra bolA jAtA hai| mana kA praNidhAna karane meM yaha sUtra upayoga hai isalie yaha paNihANa - sUtta kahalAtA haiM isameM vItarAga ke samakSa nimna vastuoM kI prArthanA kI jAtI hai| 1. bhavanirveda :- phira - phirakara janma lene kI aruci| 2. mArgAnusAritA :- jJAniyoM dvArA pradarzita mokSamArga meM calane kI shkti| 3. iSTaphala siddhi :- icchita phala kI praapti| 4. loka viruddha tyAga :- manuSya niMdA kareM, aise kAryoM kA tyaag| 5. gurujanoM kI pUjA :- dharmaguru, vidyAguru, baDe vyakti Adi kI puujaa| 6. parArthakaraNa :- paropakAra karane kI vRtti| 7. sadguru kA yoga 8. sadguru ke vacanAnusAra calane kI zakti 9. vItarAga ke caraNoM kI sevA 10. duHkha kA naash| 11. karma kA nAza 12. samAdhi maraNa - zAMtipUrvaka mRtyu 13. bodhi lAbha - samyaktva kI (jaina dharma kI) praapti| * ceiyathaya sUttaM * (arihaMta ceiyANaM sUtra) ___ arihaMta ceiyANaM karemi kAussaggaM vaMdaNa - vattiyAe pUaNa - vattiyAe sakkAra - vattiyAe sammANa - vattiyAe bohilAbha - vattiyAe niruvasagga - vattiyAe saddhAe mehAe dhiIe dhAraNAe aNuppehAe vaDDamANIe ThAmi kaaussggN| arihataceiyANa RRRRRRRRRRRRRRRRRRRRR Howeremom m on Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zabdArtha * arihaMta ceiyANaM :- arhat caityoM ke, arhata pratimAoM ke| bohilAbha vattiyAe :- bodhilAbha ke nimitta se caitya bimba, mUrti athavA pratimA niruvasagga vattiyAe :- mokSa ke nimitta se karemi :- karatA hU~, karanA cAhatA huuN| saddhAe :- zraddhA se, icchA se kAussagaM :- kaayotsrg| mehAe :- medhA se, prajJA se vaMdaNa vattiyAe :- vaMdana ke nimitta se| dhiIe :- dhRti se, citta kI svasthatA se pUaNa vattiyAe :- pUjana ke nimitta se dhAraNAe :- dhyeya kA smaraNa karane se, dhAraNA se sakkAra vattiyAe :- satkAra ke nimitta se aNuppehAe :- bAra bAra ciMtana karane se sammANa vattiyAe :- sammAna ke nimitta se vaDDamANIe :- vRddhi pAtI huI, baDhatI huI ThAmI kAusaggaM :- maiM kAyotsarga karatA huuN| bhAvArtha :- arhat pratimAoM ke Alambana se kAyotsarga karane kI icchA karatA huuN| vaMdana kA nimitta lekara pUjana kA nimitta lekara, satkAra kA lekara, sammAna kA nimitta lekara, bodhilAbha kA nimitta lekara, tathA mokSa kA nimitta lekara baDhatI huI, icchA se baDhatI huI prajJA se, baDhatI huI cittakI svasthatA se, baDhatI huI dhAraNA se aura baDhatI huI anuprekSA se maiM kAyotsarga karatA huuN| * NamutthuNaM zakrastava sUtra * . NamutthuNaM arihaMtANaM bhagavaMtANaM ||1|| .. AigarANaM, titthayarANaM, sayaM saMbuddhANaM ||2|| purisuttamANaM, purisa - sIhANaM, purisa vara puMDarIANaM, purisa varagaMdhahatthINaM / / 3 / / loguttamANaM, loga nAhANaM, loga hiANaM, loga paIvANaM loga pajjoagarANaM / / 4 / / abhaya - dayANaM, cakkhudayANaM, maggadayANaM, saraNadayANaM jIvadayANaM bohidayANaM / / 5 / / dhamma dayANaM, dhamma desayANaM, dhamma nAyagANaM, dhamma sArahINaM, dhamma varacAuraMta cakkavaTTINaM ||6|| dIvottANaM saraNagaipaiTThANaM appaDihaya vara nANa daMsaNa dharANaM, viaTTa chaumANaM ||7|| jiNANaM jAvayANaM, tinnANaM tArayANaM, buddhANaM bohayANaM, muttANaM moagANaM / / 8 / / savvannRNaM, savvadarisINaM, siva - mayala - marua - maNaMta makkhaya mavvAvAha mapuNarAvitti siddhigai nAmadheyaM ThANaM saMpattANaM Namo jiNANaM jia bhayANaM / / 9 / / ....44401111... |101 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zabdArtha * NamutthuNaM :- namaskAra ho dhamma sArahINaM :- dharma ratha ko calAne meM kuzala arihaMtANaM bhagavaMtANaM :- arihaMta bhagavaMtoM ko| sArathiyoM ko| AigarANaM :- dvAdazAMgI (zrutadharma) kI Adi karanevAle ko| dhamma vara cAuraMta cakkavaTTINaM :- dharmarupI zreSTha caturanta titthayarANaM :- tIrthaMkaroM ko, caturvidha saMgha kI cakradhAraNa karane vAloM ko, cAra gatiyoM kA nAza karane sthApanA karane vAloM ko| vAle tathA dharmacakra ke pravartaka uttama cakravartiyoM ko| sayaM - saMbuddhANaM :- svayaM bodha prApta kiye huoM ko| __ dIvottANaM :- saMsAra sAgara meM dvIpa kesamAna AdhArabhUta purisuttamANaM :- puruSoM meM jJAnAdi guNoM se uttamoM ko| saraNagaipaiTThANaM :- duHkhI prANiyoM ko Azraya purisa sIhANaM :- puruSoM meM siMha samAna nirbhayoM ko| denevAle aura sadgati meM sahAyaka purisa vara puMDarIyANaM :- puruSoM meM utta zvetakamala kesamAna rahitoM ko| appaDihaya varanANaM daMsaNa dharANaM :- jo naSTa na ho aise purisa varagaMdhahatthINaM :- puruSoM meM sAta prakAra kI zreSTha kevalajJAna, kevaladarzana ko dhArana karane vAloM ko| ItiyA~ dUra karane sarvazreSTha viyaTTa - chaumANaM :- ghAtI karmoM se rahita hone se gaMdhahasti sadRzoM ko| jinakI chadmasthAvasthA calI gaI hai unko| loguttamANaM :- loka meM uttamoM ko| tinnANaM tArayANaM :- svayaM saMsAra samudra se pAra ho loga nahANaM :- loka ke nAthoM ko| gaye hai tathA dUsaroM ko bhI pAra pahuMcAnevAloM kaa| loga hiANaM :- loka kA hita karanevAloM ko| buddhANaM bohayANaM :- svayaM buddha hai tathA dUsaroM ko loga paIvANaM :- loka meM dIpakoM ko| bhI bodha denevAloM kaa| muttANaM moagANaM :- svayaM mukta hai aura dUsaroM ko loga pajjoagarANaM :- loka meM atizaya prakAza mukta karanevAloM kaa| karanevAloM ko| savvannUNaM sasavvadarisINaM :- sarvajJoM ko, abhaya dayANaM :- abhaya pradAna karanevAloM ko| sarva darziyoM ko| cakkhu dayANaM :- zruttarupI cakSu dene vAloM ko| sivaM :- ziva, upadravoM se rhit| magga dayANaM :- dharmamArga dikhalAne vAloM ko| mayala :- acala, sthira, nizcala saraNa dayANaM :- zaraNa denevAloM ko| marua :- roga rahita, vyAdhi aura vedanA rahita bohi dayANaM :- samyaktva denevAloM ko| maNaMta :- aMta rhit| dhamma dayANaM :- dharma kA svarupa samajhAnevAloM ko| makkhaya :- kSaya rhit| dhamma desayANaM :- dharma kA upadeza dene vAloM kaa| mavvAbAha :- karma janya bAdhA pIDAoM se rhit| dhamma nAyagANaM :- dharma ke nAyakoM ko| mapuNarAvitti :- jahAM jAne ke bAda vApisa Y Geeteeeeeeeeeeeeeeeeeeer a datitividiobidolititelmaitutnant .eeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee Personal 102 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AnA nahIM rahatA aisaa| siddhigaI - nAma dheyaM :- siddhigati nAma vaale| ThANaM :- sthAna ko, mokSa ko| saMpattANaM :- prApta kiye huoM ko| Namo :- namaskAra ko| jiNANaM :- jinoM kaa| jia - bhayANaM :- bhaya jItane vAloM kA je :- jo| a :- aura aIA :- bhUtakAla meM, atItakAla meN| siddhA :- siddha hue hai| bhavissaMti:- hoNge| aNAgae :- bhvissy| kAle :- kAla meN| saMpai :- vartamAna kAla meN| vaTTamaNA :- vidyamAna hai| savve :- una sbko| tiviheNa :- trividha, mana - vacana - kAyA se| vaMdAmi :- maiM vaMdana karatA huuN| icchAmi NaM bhaMte ! tubbhehiM abbhaNuNNAe samANe devasiyaM paDikkamaNaM / ThAeemi devasiya nANa daMsaNa cArittAcaritta tava aiyAra ciMtaNatthaM karemi kAussaggaM * pratikramaNa sUtra * icchAmi NaM bhaMte kA pATha he bhagavAna ! maiM cAhatA hU~, yAnI merI icchA hai| isalie Apake dvArA AjJA milane pr| divasa saMbaMdhI pratikramaNa ko| karatA huuNv| divasa saMbaMdhI jJAna darzana zrAvaka vrata tapa aticAroM ko ciMtana karane ke lie| kAyotsarga karatA huuN| * icchAmi ThAmi kA pATha * maiM kAyotsarga karanA cAhatA huuN| jo maiMne divasa sNbNdhii| aticAra (doSa) sevana kiye haiM cAhe ve mana, vacana aura kAyA saMbaMdhI sUtra siddhAMta ke viparIta utsUtra kI icchAmi ThAmi kAussaggaM jo meM devasio aiyAro kao kAio, vAio, mANasio ussutto frstudioreonaireninventosuruitmya 1031 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prarupaNA kI ho| ummago, akappo, akaraNijjo jinendra prarupita mArga se viparIta unmArga kA kathana kiyA va AcaraNa kiyA ho| akalpanIya nahIM karane yogya kArya kie hoM, ye kAyika vAcika aticAra hai, isI prkaar| dujjhAo, duvviciMtio aNAyAro aNicchiyavvo mana se karma baMdha hetu rupa duSTa dhyAna va kisI prakAra kA kharAba ciMtana kiyA ho| anAcAra sevana kiyA va nahIM cAhane yogya kI vAMchA kI ho| asAvaga pAuggo zrAvaka dharma ke viruddha AcaraNa kiyA ho| nANe taha daMsaNe jJAna tathA darzana evaM carittAcaritte, sue sAmAie tiNhaM guttINaM zrAvaka dharma, sUtra siddhAMta, sAmAyika meM tIna gupti ke gopanatva kaa| cauNhaM kasAyANaM paMcaNha maNuvvayANaM cAra kaSAya ke sevana nahIM karane kI pratijJA kA pAMca annuvrt| tiNhaM guNavvayANaM cauNhaM sikkhAvayANaM tIna aNuvrata, cAra zikSA vrata rup| bArassa vihassa sAvaga dhammassa bAraha prakAra ke zrAvaka dharma kA jama khaMDiyaM jaM virAhiyaM jo mere deza rupa se khaNDana huA ho, sarva rupa se virAdhanA huI ho to jo me devasio aiyAro kao jo maiMne divasa saMbaMdhI koI aticAra doSa kiye ho to| tassa micchAmi dukkaDaM ve mere duSkRta karma rupa pApa mithyA, niSphala ho| * Agame tivihe kA pATha * . Agame tivihe paNNatte taM jahA Agama tIna prakAra kA kahA gayA hai vaha isa prakAra hai jaise :suttAgame, atthAgame, tadubhayAgame sUtra, rupa, artha rupa Agama, donoM (mUla artha yukta) rupa Agama isa taraha tIna prakAra ke Agama rupa jJAna ke viSaya meM jo koI aticAra lagA ho to AlouM jaM vAiddhaM vaccAmeliyaM jo isa prakAra hai| ina AgamoM meM jo kucha krama choDa kara arthAt pada akSara ko Age pIche karake paDhA ho| eka sUtra kA pATha anya sUtra meM milAkara paDhA gayA ho| hINakkharaM, accakkharaM payahINaM, viNayahINaM akSara ghaTA karake va baDhA karake bolA gayA ho, pada ko kama karake, vinayarahita paDhA ho| jogahINaM ghosahINaM suTTadiNNaM mana vacana va kAyA ke yoga rahita paDhA ho, udAtta Adi ke ucita ghoSa binA paDhA ho, ziSya kI ucita zakti senyUnAdhikajJAna diyA ho| duTThapaDicchiyaM akAle kao sajjhAo duSTa bhAva se grahaNa kiyA ho, akAla meM svAdhyAya kiyA ho| E aton nemafon For Persona alse Only 104 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAle na kao sajjhAo asajjhAie sajjhAyaM kAla meM svAdhyAya na kiyA ho, asvAdhyAya kI sthiti meM svAdhyAya kiyA ho| svAdhyAya kI sthiti meM svAdhyAya na kiyA ho| sajjhAie na sajjhAyaM bhaNatAM guNatAM vicAratAM jJAna aura jJAnavaMta puruSoM kI avinaya azAtanA kI ho to tassa micchAmi dukkaDaM * darzana samyaktva kA pATha arihaMto mahadevo jAvajjIvaM sAhuNo guruNo jiNa paNNattaM tattaM ia sammattaM mae gahiyaM jIvana paryanta arihaMta mere deva / susAdhu nirgrantha guru hai| jinezvara kathita tattva sAra rUpa hai, isa prakAra kA samyaktva maiMne grahaNa kiyA hai| paramattha saMthavo vA sudiTTha paramattha sevaNAvAvi paramArtha kA paricaya arthAt jIvAdi tatvoM kI yathArtha jAnakArI karanA, paramArtha ke jAnakAra kI sevA karanA / samakita se gire hue tathA mithyA dRSTiyoM kI saMgati choDane rup| ye isa samyaktva ke (merI zraddhA banI rahe) zraddhAna hai| isa samyaktva ke pAMca aticAra rupa pradhAna doSa hai jo jAnane yogya hai kiMtu AcaraNa karane yogya nahIM hai| ve isa prakAra hai unakI maiM AlocanA karatA hU~ / zrI jina vacana meM zaMkA kI ho, paradarzana kI AkAMkSA kI ho| dharma ke phala meM saMdeha kiyA ho| para pAkhaNDI kI prazaMsA kI ho, para pAkhaNDI kA paricaya kiyA ho / * mere samayaktva rupa ratna para mithyA rupI raja maila lagA ho to tassa micchAmi dukkaDaM * cattAri maMgalaM kA pATha vAvaNa kudaMsaNa vajjaNA ya sammatta saddahaNA isa sammattassa paMca aiyArA peyAlA jANiyavvA na samAyariyavvA taM jahA te AlouM saMkA kaMkhA vitigicchA para pAsaMDa pasaMsA para pAsaMDa saMthavo cattAri maMgalaM arihaMtA maMgalaM siddhA maMgalaM sAhU maMgalaM, kevali paNNatto dhammo maMgalaM cattAri loguttamA arihaMtA loguttamA siddhA loguttamA, sAhU loguttamA, kevali paNNatto dhammo loguttamo cattAri zaraNaM pavajjAmi, arihaMte zaraNaM pavajjAmi siddhe zaraNaM pavajjAmi, sAhU zaraNaM pavajjAmi kevalI paNNattaM dhammaM saraNaM pavajjAmi cAra maMgala hai, arihaMta maMgala hai, siddha maMgala hai, sAdhu maMgala hai, kevalI prarupita dayA dharma maMgala hai| cAra loka meM uttama hai, arihaMta loka meM uttama hai| siddha loka meM uttama hai, sAdhu loka meM uttama hai| kevalI prarupita dharma loka meM uttama hai| caraNoM ko grahaNa karatA hU~, arihaMta bhagavAna kI zaraNa grahaNa karatA huuN| siddha bhagavAna kI zaraNa grahaNa karatA hU~, sAdhuoM kI zaraNa grahaNa karatA huuN| kevalI prarupita dazA dharma kI zaraNa grahaNa karatA huuN| 105 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * mahApuruSa kI jIvana kathAeM * kalikAla sarvajJa zrI hemacandrAcArya sAdhvI zrI lakSmaNA zrI bharata aura bAhubalI satI zrI subhadrA . . . . . . . ... . Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * kalikAla sarvajJa hemacandrAcArya * bhagavAna mahAvIra ke pazcAt jaina paraMparA meM aneka prabhAvazAlI vidyAsiddha lokopakArI mahAna AcArya hue jinameM AcAryazrI hemacaMdrasUri kA nAma svarNa akSaroM meM maMDita hai| AcAryazrI hemacaMdrasUri asAdhAraNa vibhUtiyoM se saMpanna mahAmAnava the| ye utkRSTa zruta puruSa the| vyAkaraNa - koSa- nyAya - kAvya chandazAstra - yoga-tarka - itihAsa Adi vividha viSayoM para adhikArika sAhitya kA nirmANa kara sarasvatI ke bhaMDAra ko akSaya zruta nidhi se bharA thaa| ve jJAna ke mahAsAgara the| sAtha hI unhoMne gujarAta ke rAjA siddharAja aura kumArapAla ko jainadharmAnurAgI banAkara jinazAsana ke gaurava meM cAra cAMda lgaaye| dhArmika ., sAmAjika aura rAjanItika kSetra meM navacetanA jgaaii| unakI bahumukhI vilakSaNa pratibhA ke prati sammAna prakaTa karane ke lie gurjara nareza zrI kumArapAla ne unheM kalikAla sarvajJa ke viruda se alaMkRta kiyaa| dhaMdhUkA nagara meM cAciMga nAmaka seTha rahate the| unakI pAhinI nAmaka patnI thii| vaha guNavAna va zIlavatI thii| jaina dharma ke prati unheM pUrNa zraddhA thii| eka rAtri ko pAhinI ko svapna aayaa| use do divya hAtha dikhe| divya hAthoM meM divya ratna the| yaha ciMtAmaNi ratna hai, tU grahaNa kara koI bolA, pAhinI ne ratna grahaNa kiyaa| vaha ratna lekara AcArya deva zrI devacaMdrasUri ke pAsa jAtI hai| gurudeva yaha ratna Apa grahaNa kareM aura ratna gurudeva ko aparNa kara detI haiN| usakI AMkhoM meM harSa ke AMsa ubhara Ate haiN| vapna parA ho jAtA hai| vaha jAgatI hai| jAgakara navakAra maMtra kA smaraNa karatI hai| vaha socatI haiM gurudeva zrI devacaMdrasUri nagara meM hI hai| unako milakara svapna kI bAta kruuN| subaha uThakara snAnAdi se nivRtta hokara vaha gurudeva ke pAsa gaI aura svapna kI bAta unako khii| gurudeva ne kahA 'pAhinI, tujhe khUba acchA svapna AyA hai| tujhe zreSTha ratna jaisA putra hogA aura vaha putra tU mujhe degii| yaha terA patra jinazAsana kA mahAna AcArya banegA aura zAsana ko zobhAyamAna kregaa| vi.saM. 1145 kI kArtika pUrNimA ko pAhinI ne putra ko janma diyaa| putra kA nAma rakhA gayA caaNgdev| usa samaya AkAzavANI huI 'pAhiNI aura cAciMga kA yaha putra tattva kA jJAtA banegA aura jina dharma kA prasAraka bnegaa| pAMca varSa kA cAMgadeva pAhinI ke sAtha eka bAra jinamaMdira meM gyaa| AcArya zrI devacaMdrasUrijI vahAM darzanArtha vahAM padhAre the| unake ziSya ne AcAryadeva ko baiThane ke lie Asana bichAyA thA jisapara cAMgadeva baiTha gyaa| yaha dekhate hI AcArya haMsa pdde| cAMgadeva bhI hasane lgaa| AcAryazrI ne pAhinI ko kahA zrAvikA tujhe yAda to hai na terA svapna, ratna tujhe mujhako sauMpanA hogaa|" "terA putra merI gaddI saMbhAlegA aura jinazAsana kA mahAna prabhAvaka AcArya bnegaa| usakA janma ghara meM rahane ke lie nahIM huaa| vaha to jinazAsana ke gagana meM camakane ke lie janmA haiM / isalie usa para kA moha choDakara mujhako sauMpa de| zrI devacaMdrasUri saMgha ke agragaNiyoM ko lekara pAhiNI ke ghara pdhaare| pAhine ne apanA mahAbhAgya samajhakara AnaMdapUrvaka cAMgadeva ko gurucaraNoM meM samarpita kara diyaa| comdustriantartosaaditya www.janelayorg 107 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurudeva zrI devacandrasUrijI cAMgadeva ko paDhAne lge| usakA vinaya aura buddhi dekhakara gurudeva ko bharosA ho gayA ki yaha laDakA jaldI vidvAna bana jaayegaa| saba zAstroM kA abhyAsa kara legaa| eka dina gurudeva ne gujarAta ke mahAmaMtrI udayana ko apane pAsa bulAkara cAMgadeva ke bAreM meM bAta kii| unako jaina dharma para baDI zraddhA thii| unhoMne cAMgadeva kI dIkSA mahotsava pUrvaka mAghasudi caudasa ke dina baDe utsavapUrvaka karavAI aura usakA nAma somacaMdra muni rakhA gyaa| AcAryadeva zrI devacandrasUrIzvarajI svayaM somacaMdramuni ko abhyAsa karavAte the| sAdhujIvana ke AcAra - vicAra sikhAte the| ___ eka bAra adhyayana karate samaya somacandra muni ne sarasvatI mAtA kI upAsanA karane kI icchA apane guru ko btaaii| guru ne unheM kazmIra meM sthita sarasvatI devI kI zaktipITha meM jAkara ArAdhanA karake apane manoratha ko saphala karane ko khaa| gurudeva kA AzIrvAda pAkara anya eka muni ke sAtha somacandra muni ne kazmIra kI ora prayANa kiyaa| vihAra karate hue ve khaMbhAta nagara ke bAhara aaye| vahAM neminAtha bhagavAna kA saMdara jinAlaya thaa| bhagavAna kI nayanaramya mUrti dekhakara somacandra muni dhyAna meM baiTha gaye aura vAtAvaraNa zAMta hone se rAtri ko usI maMdira meM sarasvatI devI kI ArAdhanA prAraMbha karane lge| padmAsana lagAkara baiTha gaye aura devI sarasvatI ke dhyAna meM lIna ho gye| isa prakAra rAtrI ke chaH ghaNTe bIta gye| munirAja sthira mana se jApa - dhyAna kara rahe the aura devI sarasvatI sAkSAta prakaTa huii| devI ne muni para sneha brsaayaa| kRpA kA prapAta bhaayaa| devI ne kahA 'vats ! aba mujhe prasanna karane ke lie tujhe kAzmIra jAne kI jarurata nahIM hai / terI bhakti aura dhyAna se maiM devI sarasvatI tujha para prasanna huI huN| mere prasAda se tU siddha sArasvat bnegaa| taba se somacandramuni dharmagraMthoM kA sajana karane lage aura dina va rAta eka hI kArya meM juTa ge| eka bAra devacandrasUrijI ziSya parivAra ke sAtha nAgapura pahuMce vahAM para dhanada nAmaka eka dhanavAna seTha rahatA thaa| karmasaMyoga se usake vyApAra meM bahata hAni ho gii| jamIna meM svarNa se bhare caru vipatti ke samaya kAma meM lene kI icchA se gADhe the| unako jaba nikalA to sone kI jagaha koyale hI hAtha lge| jaba somacandrasUri unake ghara gocarI lene gae to havelI meM sone se bhare caru ko dekhA aura phira vicAra karane lage ........ee rorpersonaruwaose only 108 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ki yaha seTha isa prakAra daridra avasthA meM kyo raha rahe haiN| unhoMne apane sAtha Aye anya muni se yaha kahA / suvarNa ke viSaya meM bAta sunakara dhanada seTha ne somacandra muni se kahA ki ve apane kara kamaloM se usa koyale ke Dhera ko suvarNa banA deN| namaskAra maMtra kA smaraNa kara muni ne jaba aisA kiyA to koyale se bhare caru suvarNa yukta ho ge| dhanada seTha ne devendrasUrIzvarajI kI salAha anusAra usa dhana se prabhu mahAvIrasvAmI kA eka suMdara maMdira banavAyA / somacandra muni baDe vinayI, vinamra, vivekI, buddhimAna, guNavAna, bhAgyavAna aura rupavAna the| unake guru ne unheM AcAryapada dene kA socaa| saMgha ko ikaTThA karake somacandramuni ko AcArya pada dene kI bAta khii| saMgha ne harSapUrvaka bAta ko svIkArA / vaizAkha sudi tIja akSayatRtIyA ke dina zubhamuhUrta meM somacandramuni ko devacandrasUrijI ne AcArya padavI dI aura unakA nAma hemacandrasUrijI jAhira kiyaa| saMgha ne unakA jayajayakAra kiyaa| 90 AcArya zrI hemacandrasUri pATaNa ke rAjamArga para cale jA rahe haiN| unake pIche do ziSya haiM sAmane se gujarAta ke rAjA siddharAja kI savArI A rahI thii| rAjA kI najara hemacandrasUri para girI / pratApI va prabhAvazAlI AcArya ko dekhakara rAjA stabdha ho gayA aura use lagA ki yaha sAdhu kauna hoMge ? maiMne Aja taka aise sAdhu dekheM nahIM hai| hAthI upara se rAjA kI aura zrI hemacandracArya kI AMkha se AMkha milii| rAjA ne do hAtha jor3akara praNAma kiye| AcArya ne dAhinA hAtha U~cA karake dharmalAbha kA AzIrvAda diyA / yaha thI siddharAja ke sAtha hemacandrAcArya kI pahalI mulaakaat| isake bAda kabhI - kabhAra AcAryazrI rAjasabhA meM jAne lge| unakI madhura aura prabhAvazAlI vANI kA rAjA para acchA asara paDane lagA aura rAjA jaina dharma tarapha AkarSita huaa| eka bAra rAjasabhA meM hI rAjA ne rAjAbhoja dvArA racita "sarasvatI kaNThAbharaNa" kA graMtha hAtha meM lekara rAjasabhA meM baiThe hue vidvAnoM ko kahA, rAjA bhoja dvArA race gaye aise vyAkaraNa zAstra jaisA zAstra kyA gujarAta kA koI vidvAna nahIM raca sakegA ? kyA aisA koI vidvAna vizAla gujarAta meM nahIM janmA hai ? rAjA kI aura AcArya hemacandrasUri kI AMkhe milii| maiM rAjA bhoja ke vyAkaraNa se bhI savAye vyAkaraNa kI racanA kruuNgaa| AcArya hemacandrasUrijI ne AhvAna svIkAra kara liyaa| 109 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya deva ne vyAkaraNa ke ATha graMtha kAzmIra se mNgvaaye| ina saba graMthoM kI khUbiyAM, kamajorI khUba bArIkAI se pahacAna lii| siddharAja se mAMgane para saba suvidhA milane lagI jisase eka hI varSa meM savA lAkha zloka se pramANita vyAkaraNa kA mahAgraMtha banAyA aura usakA nAma diyA 'siddha hema vyAkaraNa' siddha yAne siddharAja aura hema yAne hemcndrsuuri| siddharAja yaha graMtha dekhakara baDA prasanna huaa| usane gAje - bAje ke sAtha hAthI ke sira para rakhakara baDI dhUmadhAma ke saba rAjamArgoM para ghUmAkara rAjasabhA meM le gyaa| isa graMtha kA pUjana karake graMtha ko graMthAlaya meM rakhA gyaa| 300 kAtiboM ko biThAkara isa graMtha kI pratilipiyAM kI gii| rAjA dvArA ye pratilipiyAM bhArata ke sabhI rAjyoM meM bhejI gyii| aneka viddhAnoM ne isa graMtha kI prazaMsA kii| Aja bhI saMskRta bhASA kA abhyAsa karanevAle siddhahema' vyAkaraNa paDhate haiN| rAjA siddharAja saba bAta se sukhI thaa| paraMtu use eka hI duHkha thA ki use koI saMtAna na thii| rAjA ne isa viSaya meM gurudeva hemacandrAcArya se carcA kii| gurudeva ne kahA - Apake bhAgya meM putra yoga nahIM hai| aura Apake bAda gujarAta kA rAjA kumArapAla bnegaa| * kauna kumArapAla' ? rAjA ne Azcarya se puuchaa| 'tribhuvanapAla kA putra kumArapAla' gurudeva ne khaa| siddharAja atyaMta khinna ho gyaa| aba putraprApti kI icchA pUrNa nahIM hogii| aisA samajhane se siddharAja ne apanA dhyAna kumArapAla kA kAMTA nikAlane meM lagAyA aura apane tarIke se kArya prAraMbha kiyaa| AcArya zrI hemacandrAcArya ne athAga mehanata se apanI bIsa varSa kI Ayu se sAhityasarjana kA kArya prAraMbha kiyA thA jise unhoMne apanI caurAsI varSa para huI mRtyu taka yAne causaTha varSa taka cAlU rkhaa| unake sAhitya sarjana meM - siddhahema zabdAnuzAsana vyAkaraNa' ke alAvA abhidhAna ciMtAmaNI dvArA unhoMne eka artha ke aneka zabda diye - anekArtha saMgraha dvArA eka zabda ke aneka artha diye| 'alaMkAra cUDAmaNi' aura 'chaMdAnuzAsana' dvArA kAvya chaMda kI carcA kI aura dvAyAzraya dvArA gujarAta, gujarAta kI sarasvatI aura gujarAta kI asmitA kA varNana kiyaa| dvAyAzraya meM caudaha sarga taka siddharAja ke samaya kI bAteM kI aura bAda meM sargoM meM kumArapAla ke rAjyakAla kI bAteM AtI hai| kula milAkara sADe tIna karoDa zloka pramANa jitanA unakA sAhitya mAnA jAtA hai| jaba unako lagA ki merA aMta samaya najadIka hai taba unhoMne saMgha ko, ziSyoM ko, rAjA ko, sabako AmaMtrita karake aMtima hita zikSAeM dI aura sabase kSamApanA karake yogindra kI bhAMti anazana vrata dhAraNa karake, zrI vItarAga kI stuti karate hue deha choddaa| zrI hemacandrAcArya kA janma saMvat 1145, dIkSA 1156, AcAryapada 1166 aura svargavAsa saMvat 1229 meM huaa| JMERRRRRRRRRRRRRRRR H orreroora nyaneroseronmy 1101 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * bharata aura bAhubali bhagavAna AdinAtha kI do patniyAM : sumaMgalA aura sunaMdA / sumaMgalA aura RSabha yugalika rupa meM sAtha sAtha janme the| sunaMdA ke sAthI yugala kI tADa vRkSa ke nIce sira para phala girane se mRtyu ho gaI thI / yugala meM do meM se eka kI mRtyu ho aisA yaha prathama kissA thaa| Credit Ecce wwww 60 saudhamendra indra ne RSabhadeva ke pAsa jAkara kahA Apa sumaMgalA tathA sunaMdA se byAha karane yogya ho, hAlAMki Apa garbhAvasthA se hI vItarAga ho lekina mokSamArga kI taraha vyavahAramArga bhI Apase hI prakaTa hogaa| yaha sunakara avadhijJAna se RSabhadeva ne jAnA ki unheM 83 lAkha pUrva taka bhogakarma bhoganA hai| sira hilAkara indra ko anumati dI aura sunaMdA tathA sumaMgalA se RSabhadeva kA vivAha huaa| 4 samayAnusAra RSabhadeva ko sumaMgalA se bharata aura brAhmI nAmaka putra putrI janme evaM sunaMdA se bAhubali aura suMdarI kA janma huaa| uparAMta, sumaMgalA se anya 49 juDave jnme| AdikAla ke prathama rAjA RSabhadeva ne saMsAra tyAga se pUrva hI sArI hissedArI kara dI thii| bharata ko ayodhyA vinItA nagarI kA rAjA bnaayaa| takSazilA kA adhipati bAhubalI ko bnaayaa| zeSa aTThANuM putroM ko bhI choTe - choTe rAjya diye gaye / 111 - bharata mahArAjA ne apane pitA RSabhadeva prabhu kA kevalajJAna mahotsava ThATha bATha se mnaayaa| - samavasaraNa meM prabhu kI dezanA sunakara bharata ke 500 putra aura 700 pautra bodha ko prApta hue aura dIkSA grahaNa kii| inameM se puNDarIka kumAra prathama gaNadhara huaa| aba rAjamahala Akara bharata mahArAjA ne apane AyuddhazAlA meM utpanna hue cakraratna kI pUjA ke lie aTThAI mahotsava karake cakraratna kA ArAdhana kiyA / cakravartI kA pada prApta karane, chaH khaNDoM ko sAdhane meM bharata mahArAjA ko 60 hajAra varSa lge| rAjan Apa SaTakhaNDa ke adhipati bana cuke haiN| sabhI rAjAoM ne ApakI adhInatA svIkAra kara lI hai| samasta rAjamukuTa ApazrI ke caraNoM meM natamastaka haiM para Apake aTThANuM choTe bhAI evaM anuja bhrAtA bAhubalI abhI bhI apanA svataMtra rAjya liye baiThe haiN| ve jaba taka Apake AjJAnusArI nahIM banate haiM taba taka yaha vijaya yAtrA adhUrI hai| Apa unako saMdeza preSita kIjie ki saMpUrNa vizva ko eka nizrA evaM eka saMrakSaNa mile| sabhI kAhI saMrakSaka ho, isa apekSA se Apa sabhI mere anugAmI bane / merI adhInatA svIkAra kreN| sabhI saMtuSTa aura tRpti ke bhAva se apanA jIvana jI rahe the| rAjya vistAra kI lipsA kisI ke mana meM Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahIM thii| jisako jitanA milA thA, usameM AnaMda aura saMtoSa kA anubhava thaa| jyeSTha bhrAtA bharata kA saMdeza sunakara aTThANuM bhAIyoM ne vicAra vimarza kiyaa| eka bhAI ne kahA " kyA hama unakI sattA svIkAra kara apane rAjya ko usameM vilIna kara deM aura apanI svataMtratA ko miTA deM ? yaha bhI to hamAre kSatriyatva kA gaurava nahIM hai| samajhautA kareM yA saMgharSa donoM bAteM hamAre liye sahaja nahIM hai| unhoMne socA - pitA RSabhadeva bhagavAna hI hameM sahI rAha dikhaayeNge| ve saba cala paDe samavasaraNa kI or| paramAtmA ko vaMdana kara nivedana kiyA paramAtman hama sabhI sukha zAMti se jIvana jI rahe haiN| hama saMtuSTa hai apane Apase / bhAI bharata hamAre rAjya ko haDapanA cAhatA haiM, hama kyA kareM bhagavan ! saMgharSa yA sevA ? - prabhu AdinAtha ne kahA - vatsa ! saMsAra meM vyakti jise sukha kA kAraNa mAnatA hai, vahI duHkha kA kAraNa banatA haiM jahAM saMsAra hai, vahAM tanAva aura TakarAva hai| - yuddha se samasyA kA na nirAkaraNa ho sakatA hai, na nivaarnn| saMgharSa se saMgharSa baDhatA hai| zatrutA baDhatI hai| samasyA kA nirAkaraNa apane Apako, apanI AtmA ko, AtmA ke nityAnaMda ko prApta karane meM hai| tuma apanI AtmA kI adhInatA svIkAra karoM aura bana jAo apane anaMta Atma sAmrAjya ke samrAT saMtoSa, prema aura sahajAnaMda meM hai| meMdUta kA Agamana huaa| rAjan Arya bAhubalI ne Apake nivedana ko ThukarA diyA hai| bharata aura bAhubalI donoM yuddha para Upara aaye| yuddha 12 varSa lambA claa| aura donoM kI senA ke aneka manuSyoM kA saMhAra huA, magara donoM meM se kisIkI bhI hAra jIta na huI / mahA jIvahiMsA na ho isalie indramahArAja Aye aura donoM bhAiyoM ko kleza nivAraNa ke lie nyAya yuddha kA upadeza diyaa| aura pAMca prakAra ke yuddha kAyama kiye| paramAtmA kI yathArtha vANI sunakara aTThANuM rAjAoM ko vairAgya ho gayA aura pravajita hokara cala paDe vItarAga ke patha para vItarAgI banane ke lie| jaba aTThANuM bhAIyoM ke dIkSita hone kI khabara bharata cakravartI ke kAnoM meM pahuMcI to unakA hRdaya glAni se bhara utthaa| "dhikkAra hai mujhako, maiM anuja bhAIyoM kA rAjya lene calA huuN| unhoMne to rAja vaibhava kA hI tyAga kara diyaa| abhI maiM jAtA hU~ unase kSamAyAcanA karane ke lie| kSamA mAMgakara glAni aura avasAda se mukta hone ke lie| itaneM meM cakravartI kI sabhA 1. dRSTi yuddha 2. vacana yuddha 3. bAhu yuddha 4. daNDa yuddha 5. muSTi yuddha yaha pAMca yuddha kAyama hone se donoM tarapha kI senA samatA se baiTha gaI / indrAdi deva isameM sAkSI bhUta rahe / prathama 4 yuddhoM meM bAhubalI kI jIta huI, bharata mahArAjA hAra ge| jaba muSTi yuddha kI bArI AI, prathama bharatezvara 112 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne bAhubali ke sira para jora se muSTi prahAra kiyaa| bAhubali ghuTanoM taka jamIna meM dhaMsa gye| phira balapUrvaka nikalakara bharata ko mArane ke lie muSTi uThAkara bAhubalI daudde| bharata, bhayabhIta hokara cakra choDA, paraMtu bAhubalI samAna gotrIya hone se vaha cakra bhI kucha na kara skaa| bAhubalI ko chU kara vApisa bharata ke hAtha meM A gayA, taba bharata mana meM ati khedAtura huA aura roSita bAhubalI ko AtA huA dekhakara vicAra meM paDa gayA ki kyA koI ye navIna cakravartI hai ? kyA merI samagra Rddhi chIna legaa| aisA vicAra kara rahA thA ki indra aura devoM ne yaha ghoSaNA kara dI ki tamAma yuddhoM meM bAhubalI jIte aura bharata haare| baMdhI huI muTTI se mArane ko Ate hue bAhubalI ne citta meM vicAra kiyA ki 'aho ! mere pitA tulya mere baDe bhAI ko mAranA mere lie anucita hai, "lekina yaha uThAI huI muTTI bhI vyartha kaise ho sakatI hai ?| aisA socakara bAhubali ne usa muTTI se usI samaya apane sira ke bAloM kA locana kara DAlA aura vahIM para cAritra bhI grahaNa kara liyaa| usI samaya bharata mahArAjA unheM vaMdana karake apane aparAdha ko khamAkara apane sthAna meM lautte| aba bAhubalI muni vicAra karane lage ki "pUrva dIkSita mere choTe bhAI dIkSA paryAya meM mere se bar3e haiM ! yadi maiM abhI prabhu ke pAsa jAU~gA to una choTe bhAIoM ko bhI vaMdana karanA pddegaa| maiM bar3A hokara ke choTe bhAIoM ko vaMdana kaise karUM ? isalie jaba kevalajJAna hogA tabhI hI prabhu ke pAsa jaauuNgaa| aisA abhimAna karake eka varSa taka kAusagga meM khaDe rhe| O nitiaididildrenit 1131 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAhubalIjI eka varSa taka kAusagga meM hI khaDe rahe / zarIra para saiMkaDoM zAkhAoMvAlI latAeM lipaTa gaI thii| pakSIyoMne ghoMsale banA liye the / bhayaMkara prANI bhI roSa choDakara nirdoSa bana gye| para mahAbalI bAhubalI ke mana meM chipA ahaMkAra kA kATA nahIM nikala paayaa| sAdhanA uccatA ke zikhara para AruDha hone ke . lie taiyAra thI para citta kA sAmAnya ahaM bhAva use roka rahA thaa| paramAtmA RSabhadeva ke kevalajJAna ke darpaNa meM saba kucha pratyakSa jhalaka rahA thaa| unhoMne brAhmI - suMdarI se kahA bAhubalI kA avicala dhyAna kevalajJAna kI bhUmikA ke nikaTa pahuMca cukA hai paraMtu abhimAna kA patalA sA paradA usameM bAdhaka bana rahA hai| jAo ! use jagAo ! brAhmI aura suMdarI bAhubalI ke nikaTa pahuMcI aura pukArane lagI " vIrA mhArA gaja thakI utaro, gaja caDhyA kevala na hoya re - bhaiyA ! hAthI para baiThe baiThe kevalajJAna kI bAtI nahIM jala sktii| kevalajJAna pAne ke lie gaja para caDhanA nahIM, gaja se nIce utaranA hotA hai| rukanA nahIM, jhukanA hotA hai| - bAhubalI ke kAnoM meM zabda paDe to pahacAna gaye ki bhaiyA kahakara bahaneM mujhe hI pukAra rahI hai| ve gaja se utarane kI bAta kaha rahI hai para maiM kahAM gaja para savAra hUM ? para vIrA kA saMbodhana to mere liye hI hai| bAhubalI ke dila meM khalabalI maca gyii| kyA kaha rahI hai merI bahaneM ? maiMne to sAmrAjya saMpadA kA tyAga kara diyA hai| kucha bhI to nahIM hai mere paas| na hAthI hai na ghodde| to gajAruDha hone kI bAta kisalie ? nIce utarane kI prArthanA kyoM ? jarura isameM koI gaharA rAja chipA hai| "hAthI" kA IzArA kisa tarapha hai ? ciMtana karate karate rAjarSi bAhubalI utara gaye bhItara meN| aMtara ko TaTolate hI, bhItara kI AMkheM kholate hI sArA najArA sAmane A gyaa| ahaMkAra kI kAlI parachAI A gayI najara ke saamne| dhIre dhIre bhAvoM kI nirmalatA siddhatva ke zikhara kI ora baDhane lgii| abhimAna kA barpha pratibodha kI Aga pAkara pighalane lgaa| mAna kI gAMTha khulate-khulate pUrI khula gyii| ahaMkAra miTA | vinaya prakaTa huA aura bhAvAvega meM jyoMhi bAhubalI ne apane bhAIyoM ko namaskAra karane ke lakSya se kadama uThAyA ki ve jaise aMdhere se ujAle meM A gye| alpajJa se sarvajJa bana gye| baMdhana TUTa gaye aura muni nirbandha sthiti ko upalabdha ho gye| AtmA kevalajJAna ke Aloka meM jagamagA utthii| sAdhaka ne use sAdha liyA jise sAdhanA thA, jisake lie sAdhanA kI / Atma- darpaNa para chAI 114 ******** Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darpa kI dhUla dhula gayI aura zAzvata prakAza khila utthaa| cetanA ke svarupa meM / kevalI bana gaye bAhubalI / cakravartI vijetA bana gaye Atma vijetA / dUsarI ora bharata mahArAjA eka dina snAna karake, zarIra para caMdana kA lepa lagAkara sarva aMgoM para divya ratna AbhUSaNa dhAraNa karake aMtaHpura ke AdarzagRha meM gye| vahAM darpaNa meM apanA svarupa nihAra rahe the taba eka maMdrikA gira gii| usa aMgUli para najara paDate vaha kAMtivihIna lagI / unhoMne socA ki yaha aMgUli zobhArahita kyoM hai? yadi anya AbhUSaNa na ho to aura aMga bhI zobhArahita lageMge ? aisA socate socate eka eka AbhUSaNa utArane lge| saba AbhUSaNa utara jAne ke bAda zarIra patte bagaira ke peDa samAna lgaa| zarIra mala aura mUtrAdika se malina hai| usake Upara kapUra evaM kastUrI vagairaha vilepana bhI use dUSita karate haiN| aisA samyak prakAra se socate socate kSapaka zreNI meM AruDha hokara zukladhyAna prApta hote hI sarva ghAtikarma kA kSaya hone se kevalajJAna prApta kiyaa| 115 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * lakSmaNA sAdhvI Aja se 80vI~ cauvIsI ke aMtima tIrthaMkara ke zAsana meM lakSmaNA nAma kI eka rAjakumArI thii| vivAha ke samaya zAdI ke maMDapa meM hI vaha vidhavA ho gaI / zrAvaka dharma kA pAlana karatI huI zubha dina ko usane dIkSA aMgIkAra kii| bAda meM aneka ko pratibodha dekara aneka ziSyAoM kI guruNI bnii| eka dina ciDA - ciDI kI saMbhoga kriyA dekhakara lakSmaNA sAdhvI vicAra karane lagI ki arihaMta bhagavAna ne saMbhoga kI anumati kyoM nahIM dI ? athavA bhagavAna avedI the, ataH veda vAle jIvoM kI vedanA unheM kyA mAlUma ? aisA vicAra kSaNamAtra ke lie use aayaa| phira use pazcAtApa huA maiMne yaha galata vicAra kiyA hai, kyoMki arihaMta bhagavAna to sarvajJa hote haiN| ataH sarvajIvoM kI vedanA jAna sakate haiN| isa bhayaMkara vicAra kI mujhe AlocanA lenI caahie| aisA vicAra karake usane AlocanA lene ke lie prayANa kiyA, paraMtu prayANa karate hI paira meM kAMTA cubha gyaa| usa vakta sAdhvIjI ke mana meM yaha vicAra aMkurita huA ki yaha apazakUna haiM ataH AlocanA lene para maiM adhama ginI jaauNgii| gurudeva mujhe kaisI sattvahIna gineMge ? aura zalyayukta ucita nahIM hai ityAdi vicAra karake usane AlocanA dUsare ke nAma se lene kA nirNaya kiyaa| usane gurudeva ke pAsa jAkara pUchA- he gurudeva ! kisI ko isa prakAra kA vicAra AyA ho, to kyA prAyazcita AtA hai ? (maiMne aisA vicAra kiyA yaha bAta chipA dii|) usake pazcAt 10 varSa taka chaTTha, aTThama, cAra upavAsa pAMca upavAsa aura pAraNoM meM nivI kii| 2 varSa taka upavAsa ke pAraNe upavAsa kiye| 2 varSa taka bhune hue dhAnya kA AhAra kiyaa| 16 varSa taka mAsakSaNa kiye| 20 varSa taka AyaMbila kiye| isa prakAra 50 varSa taka ghora tapa kiyA, phira bhI pApa kI zuddhi nahIM huii| anAgata cauvizI ke prathama tIrthaMkara ke zAsana meM vaha mokSa jaaegii| isa prakAra mAyA kapaTa kara zuddha AlocanA nahIM lii| ataH usakA bhava bhramaNa baDha gyaa| agara usane mAnasika AlocanA le lI hotI, to use itanA tapa nahIM karanA paDatA aura na durgati bhI hotI / pApa ko chipAne se usakA tapa bhI saphala nahIM huaa| ataH mAnasika AlocanA lekara zuddha bananA caahie| Aja kucha jIva vAcika aura kAyika AlocanA le lete haiN| jaise ki apazabda boleM, jIva mAre ityAdi paraMtu mana se jaise taise vicAra kiye, aisI mAnasika AlocanA bahuta kama jIva lete haiN| mAnasika AlocanA ke sivAya saMpUrNa zuddhi nahIM hotI haiM ataH mAnasika, vAcika aura kAyika tInoM prakAra se AlocanA lenI caahie| kadAcit mAnasika AlocanA bhUla se raha gaI ho, yA jAnakara rakha lI ho to vApasa AlocanA lenI caahie| For Personal 116 Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * satI subhadrA basaMtapura nagara / jitazatru raajaa| jinadAsa maMtrI / jinadAsa kI patnI tattvamAlinI / jinadAsa kI putrI subhadrA subhadrA bacapana se hI dhArmika pravRtti kI bAlikA thii| logoM meM usake guNoM kI carcA kii| subhadrA ne yauvana kI dahalIja para pAMva rkhaa| yogya vara kI khoja hone lgii| jinadAsa kA mAnasika saMkalpa thA kI vaha apanI putrI kA vivAha dhArmika jaina yuvaka ke sAtha hI kregaa| caMpAnagara meM buddhadAsa nAma kA eka yuvaka thA / vaha bauddhadharma kA anuyAyI thaa| usane eka bAra subhadrA ko dekhaa| vaha usake rupa, lAvaNya aura guNoM para anurakta ho gyaa| usake lie subhadrA kI mAMga kI gaI / jinadAsa ne usakI dhArmika AsthA ko dekhate hue usa saMbaMdha ko asvIkAra kara diyA / buddhadAsa ne asvIkRti kA kAraNa patA lgaayaa| usane samajha liyA ki subhadrA ko pAne ke lie jaina zrAvaka honA jarurI hai| vaha chadma zrAvaka bnaa| usake jIvana meM dharma rama gyaa| usane sAdhuoM ke sAmane sahI sthiti spaSTa kara aNuvrata svIkAra kara liye| logoM kI dRSTi meM vaha pakkA zrAvaka bana gyaa| jinadAsa ne buddhadAsa ko dharmaniSTha aura jaina zrAvaka samajhakara usake sAtha subhadrA kA vivAha kara diyaa| subhadrA sasurAla gii| vahAM vaha buddhadAsa ke sAtha alaga ghara meM rahane lgii| vaha bauddha bhikSuoM kI bhakti nahIM karatI thI, isa bAta ko lekara usakI sAsa aura nanaMda donoM usase nArAja thii| eka dina unhoMne buddhadAsa se kahA subhadrA kA AcaraNa ThIka nahIM haiM jaina muni ke sAtha usake galata saMbaMdha hai|" buddhadAsa ne unakI bAta para vizvAsa nahIM kiyaa| eka dina subhadrA ke ghara eka jinakalpI muni bhikSA lene aae| subhadrA ne unako bhaktipUrvaka gocarI dii| usane muni kI ora dekhA to unakI AMkha meM phAMsa aTaka rahI thI aura usase pAnI baha rahA thaa| subhadrA jAnatI thI ki jinakalpI muni kisI bhI sthiti meM apane zarIra kI sAra-saMbhAla nahIM krte| isalie usane apanI 44 muni kI AMkha meM aTakI phAMsa nikAla dii| aisA karate samaya subhadrA ke lalATa para lagI siMdara kI biMdI muni ke bhAla para laga gii| subhadrA kI nanaMda khaDI khaDI saba kucha dekha rahI thii| vaha aise hI avasara kI Toha meM thii| usane apanI mAM ko sUcita kiyaa| mAM beTI ne buddhadAsa ko bulAkara kahA tuma apanI AMkhoM se dekha lo buddhadAsa ne una para vizvAsa kara liyaa| subhadrA ke prati usakA 37 Tra - " vyavahAra badala gyaa| subhadrA para duzcaritrA hone kA kalaMka aayaa| jinakalpI muni para kalaMka AyA aura jainadharma kI chavi dhUmila ho gii| subhadrA ke lie vaha sthiti asahya ho gii| usane pratijJA kI ki jaba taka vaha kalaMkAmukta nahIM hogI, taba taka anna-jala grahaNa nahIM kregii| isa pratijJA ke bAda vaha kAyotsarga karake baiTha gii| rAtri meM deva prakaTa hokara bolA- devi maiM Apake lie kyA karUM ? subhadrA bolI " jinazAsana kI avajJA se maiM duHkhI hu~' / deva bolA maiM caMpA ke cAroM daravAjeM baMda kara duuNgaa| usake bAda yaha ghoSaNA karUMgA ki jo pativratA nArI hogI, vahIM ise khola skegii| 117 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ una daravAjoM ko tumhIM khologii| isase jinazAsana kA apayaza dhula jaaegaa| subhadrA ke tIna dina kI tapasyA ho gii| cauthe dina loga sokara uThe to caMpA ke cAroM daravAje baMda the| dvArapAloM ne bahuta prayAsa kiyA, para dvAra nahIM khule| saMvAda rAjA taka phuNcaa| rAjA ke Adeza se madonmatta hAthiyoM ko choDA gyaa| daravAje nahIM ttuutte| nagara se bAhara Ane - jAne ke saba rAste baMda hone se loga parezAna ho gye| sahasA AkAzavANI huI - "koI satI kacce dhAge se calanI bAMdhakara kuMe se pAnI nikAle aura usase daravAjoM para chIMTe lagAe to ve khula sakate haiN|'' rAjA ne nagara meM ghoSaNA karavA dI ki jo mahAsatI yaha mahAna kArya karegI, use rAjakIya sammAna diyA jaaegaa| pUrva dizA ke dvAra para mahilAoM kA melA laga gyaa| nikaTavartI kuMe meM calaniyoM kA Dhera ho gayA, para pAnI nahIM niklaa| cAroM ora vyApta nirAzA ke bIca subhadrA ne apanI satIttva pramANita karane ke lie sAsa se AjJA maaNgii| sAsa ne do cAra kharI - khoTI sunaaii| subhadrA ne apane ghara meM hI calane se pAnI nikAlakara sAsa ko vizvAsa dilaayaa| usake bAda sAsa kI AjJA prApta kara vaha kueM para gii| usane kacce dhAge se calanI ko baaNdhaa| calanI kueM meM DAlakara pAnI nikaalaa| usa pAnI se pUrva, pazcima aura uttara dizA ke dizAoM para pAnI ke chITe die| daravAje apane Apa khula ge| cauthA daravAjA usane yaha kahakara baMda hI choDa diyA ki koI anya satI ise kholanA cAhe tokhola de| daravAje khulate hI nagara meM ullAsa chA gyaa| subhadrA satI ke jayaghoSoM se AkAza gUMja utthaa| rAjA ne rAjakIya sammAna ke sAtha use ghara phuNcaayaa| subhadrA ghara pahuMcI, usase pahale hI usake satItva kA saMvAda vahAM pahuMca gayA thaa| buddhadAsa, usake mAtA - pitA aura bahana kI sthiti bahuta dayanIya ho gii| aparAdhabodha ke kAraNa ve AMkha bhI Upara nahIM uThA paae| unhoMne apanI jaghanya bhUla ke lie kSamAyAcanA kii| usa samaya bhI subhadrA ne mana meM unake prati kisI prakAra kA roSa nahIM thaa| usakI sahiSNutA, vinamratA aura zAlInatA ne parijanoM ko itanA prabhAvita kiyA ki ve saba AsthA aura karma se jaina bana ge| jainazAsana kI akalpita prabhAvanA huii| CGGIGOG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jain Education Intematonal For Personal se Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ epenDIksa- jaina resipI 14 1. miThAI :- mAvA peDA panIra kI miThAI AIsa halavA rasagullA jalebI 6. sUpaH- krIma - AlmanDa vejITebala sUpa 7. pAineppala kaoNrna sUpa 8. sTArTara :- phalAphala kaTaleTa krispI TrAIengala panIra phrenkI caumina nUDalsa gobhI mancuriyana (Nachos) nAcosa vitha panIra saoNsa phahItA sAlasA TamATara saoNsa nAna khoyA maTara 18. mAikroveva harA bharA panIra TikkA panIra baTara masAlA sTapha TamATara vejITebala jAlaphrejI vejITebala pulAva caoNkaleTa akharoTa bAdAma phaja bekiMga :- nAnakhaTAI mAvA keka jaina breDa caoNkaleTa baoNla (Chocolate Ball) TenTara kokonaTa AIskrima ina kAjU kapa 16. 17. 23. 25. 26. 1191 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ina resipI ko prastuta karane kA hamArA Azaya : * pramukha rupa se jaina dharma, jaina kula, paramAtmA ke zAsana ko prApta karake isa ghora kaliyuga meM hoTala aura abhakSya khAna-pAna ke dvArA bahuta se loga apanA jIvana dUSita kara rahe haiM, bahutoM ke zarIra rogoM se pIDita ho gae hai evaM unake tana mana dhana zithila hote jA rahe haiN| * apanA abhakSya khAna pAna baMdha ho aura jinAjJA anusAra jIvana jIkara apane zarIra kA poSaNa aura AtmasAdhanA sahI rUpa se ho evaM prabhu kI AjJA mujaba vastukI kAla maryAdA pramANa (bhakSya) upayoga kara yogya AhAra kA sevana kara skeN| * jisake dvArA zarIra kI zuddhi ho, uttarottara pariNAma zuddhi aura Atmazuddhi ho eaisI aMtara kI bhAvanA hai| * mAvA peDA sAmagrI: : ilAicI pAuDara :- 1 TebalaspUna 1. eka pittala kI moTI kaDhAI meM dhImI AMca para mAve aura zakkara ko milAkara hilAte rhe| jaba taka mAvA halakA gulAbI raMga kA aura zakkara pighala na jAe taba taka hilAte rhe| sekA huA mAvA :- 1 kilo *fafe: - 2. jaba mAvA aura zakkara kA mizraNa kaDhAI ke sAIDa choDa de taba kaDhAI AMca se utAra de aura mizraNa ko ThaNDA ho taba taka hilAte rhe| 3. aba isa mizraNa ke 50-60 bhAga karake peDe ke AkAra banAleM / 4. do - tIna ghaNTo taka ThaMDA hone de| * mAvA banAne kI sAmagrI dUdha * vidhi : :- 1 kaTorI zakkara :- 400 grAma : ****** maidA :- 2 camaca 1. ghI garama karake maidA seke| ekadama lAla na hone de| 2. isameM dhIre se dUdha DAla de aura DAlate DAlate hilAte rahe, tAki gAMThe na paDe / isa mizraNa ko moTA hone taka hilAte rhe| 3. mizraNa moTA paDa jAe taba usameM phiTakarI DAla de| isase yaha mizraNa phaTa jaaegaa| mizraNa ko hilAte rhe| 4. mAvA jaisA kaThaNa ho jAe taba AMca se utAra de| jyAdA lAla na hone de| : noTa - yaha mAvA jisa dina banAyA ho usI dina usakA upayoga kreN| yahI jyAdA gADhA kara leM to dUsarI dina cala sakatA hai| ghI : :- 1 camaca eka capaTI phiTakarI For Personal 120 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * panIra kI miThAI * * sAmagrI :upara ke per3e ke lie :dUdha :- 2 liTara ravA :- 2 camaca (besana) caNe kA ATA :- 2 camaca dahI :- 2 kapa (panIra phADane ke lie) philIMga ke lie :mAvA :- 100 grAma nAriyala kA cUrA :- 25 grAma pisI huI zakkara :- 25 grAma cArolI, lAla drAkSa, ilAyacI, duudh| cAsaNI ke lie :zakkara:-500 grAma dUdha :- 1 TebalaspUna kesara * vidhi : 1. dUdha phADakara panIra banA leN| 2. panIra meM besana aura ravA milAkara acchI taraha se masala leN| 3. philiMga ke lie mAne meM pisI huI zakkara, nAriyala kA cUrA, drAkSa, ailacI kA pAuDara aura dUdha milAkara choTI golIyAM banA leN| 4. panIra ke mizraNa kI loI banAkara hathelI meM dabAkara bica meM philiMga kI golI rakhakara panIra ko upara se baMdha kara leN| 5. ina panIra kI golIyoM ko ghI meM halakA bhUna leN| 6. zakkara eka bartana meM lekara, zakkara bhIge utanA pAnI DAlakara ukalane de| dUdha DAlakara cAsaNI ke upara se mela httaaleN| kesara dUdha meM ghoTa kara cAsaNI meM milA deN| eka tAra kI cAsaNI taiyAra hone para panIra kI goliyA~ usameM DAla deN| ThaNDA hone para panIra kI miThAI taiyAra ho jaaegii| * AIsa halavA * * sAmagrI :maidA :- 1 kapa dUdha :- 1 kapa ghI :- 1 kapa zakkara :- AdhA kapa ilAicI pAuDara :- 1 camaca upara se DAlane ke lie bAdAma kI katarI * vidhi : 1. eka bartana meM milAkara, dhImI AMca para acchI taraha hilAte hue pkaae| 2. jaba yaha mizraNa bartana kI sAIDa se nikalane lage aura acchI taraha gADhA ho jAe taba AMca se utAra leN| 3. thAlI ko ulaTA rakhakara usa para eka plAsTika sITa (ghI lagAkara) meM yaha mizraNa DAla de aura 121 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upara eka aura plAsTika sITa se Dhakakara belana se bela leN| thoDA moTA rkheN| 4. isa bele hue halaveM ko cAroM tarapha se caukAra AkAra meM saphAI se sudhAra leN| 5. aba upara ilAcI pAuDara aura bAdAma chAMTakara usa para isI prakAra bane halave kA eka pIsa rakha deN| 6. Dibbe meM rakhate samaya nIce baTara pepara ke TukaDoM se eka eka halaveM kI parata para dUsarA pIsa rakheM tAki vaha cipaka na jaae| * rasagullA * * sAmagrI : gAya kA dUdha :- 1 liTara nIMbU kA rasa :- 1 athavA dahI - AdhA kapa (dUdha phADane ke lie) zakkara :- 300 grAma pAnI :- 8 kapa * vidhi : 1. ukalate hue dUdha ko dahI yA nIMbU rasa se phADa deN| 2. phADakara chalanI se chAna leN| 3. chAnate hI jaldI se aMdara ThaNDA pAnI DAlakara dhokara nithAra deN| 4. isa taraha bane panIra ko pAMca se dasa miniTa taka acche se masala deN| 5. panIra ko gola sepa dekara goliyAM banA leN| 6. eka bartana meM pAnI aura zakkara miksa karake ukalane deN| 7. jaba pAnI ukalane lage taba panIra kI goliyAM DAlakara pAMca miniTa ukalane deN| 8. panIra kI goliyAM thoDI phUla jAe taba ThaNDA kara leN| 9. rasagullA taiyaar| * jalebI * * sAmagrI:maidA :- 1 kapa caNe kA ATA :- 2 camaca (besana) tAjA dahI :- AdhA kapa pAnI :- aMdAja se AdhA kapa Ino soDA :- 1 capaTI pIlA rNg| talane ke lie ghii| * vidhi : 1. maidA, besana, raMga, soDA, dahI aura pAnI saba miksa karake eka hI dizA meM hilaae| 2. 10 minITa rahane de| 3. phira se thoDA jora se pheMTa le aura choTI plAsTika kavara meM DAlakara, usameM choTA cheda kara leN| 4. naoNnasTIka kaDhAI meM ghI ekadama garama kara leN| garama ghI karake plAsTika thelI se jalebI ke zepa meM ghumAkara ghI meM tala deN| 5. kaDaka ho taba ghI se nikAlakara chAsaNI meM DUbakara turaMta nikAla deN| REPelp124 ruperstaritalira u palonlyhe 122 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * cAzanI : : zakkara :- 2 kapa pAnI :- 1 kapa * vidhi -- * ina dono ko milAkara 5 miniTa ke lie bAju meM rakha deN| dhImI AMca meM ise pakAye aura jaba taka zakkara pighala na jAe taba taka hilAte rheN| aura ubalane ke bAda gaisa baMda kara deN| * paMjAbI Diza * * nAna * * sAmragI : zakkara :- 4 camaca ghI (pighalA huA) dahI namaka svAdanusAra :- AdhA kapa (garama kiyA huA) *fafer: 1. maide meM namaka, zakkara, moNa DAlakara milA leN| bIca meM khaDDA karake soDA DAlakara upara dahI DAlakara kavara kara leN| 10 miniTa aise hI rakhakara, phira ThIka se maide ke sAtha milAkara dUdha se ATA gUMtha leN| :- 4 camaca (moNa ke lie) 2. bhIge hue kapaDe se Dhakakara 2 ghaNTe taka rkheN| 3. thoDA masalakara ghI lagAkara luA banA leN| trikoNa AkAra meM baTa leN| * sAmagrI : 4. tave ke eka sAIDa para pAnI lagAkara pAnIvAlI sAIDa para nAna lagAkara garama tave para dhImI AMca para se AdhA miniTa taka seka leN| 5. utArakara aba sIdhe AMca para seka leN| 6. pheMTA huA ghI lagAkara sarva kreN| ghI TamATara palpa :- 500 grAma khoyA :- 200 grAma *fafe: maidA 3 kapa soDA :- 2 camaca dUdha :- AdhA kapa (ATA banAne ke lie) :- 2 camaca * khoyA maTara pramANanusAra namaka, lAla mirca - 2 Tebala spUna, haldI 1/4 Tebala spUna, dhaNiyA pAuDara 1 Tebala spUna, garama masAlA 1/4 Tebala spUna / maTara :- 500 grAma (ubale hue) kepsIkama (zimalA mirca ) :- 1 1. ghI garama karake usameM khoyA DAlakara 3 - 7 miniTa hilAe / 2. TamATara palpa, kepsIkama DAlakara acchI taraha milA leN| aba sUkhe huai pAuDara aura maTara DAlakara milA leN| 3. kothamIra se sajAkara sarva kreN| 123 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sAmagrI :- kaoNrna cipsa ke lie tIna cauthAI kapa maidA makAI kA ATA :tela :- 2 Tebala spUna moNa ke lie, talane ke lie anya sAmagrI : * meksikana Disa nAcosa vitha panIra sosa (Nachos With Paneer Sauce) panIra saoNsa :- 1 kapa * panIra saoNsa banAne kI vidhi : aurageno :- AdhA camaca ( suke hue patte bhI upayoga meM le sakate haiM) vinegara vAlI mircI : :- 1 cammaca cIlI phleksa :- 1 cammaca - panIra :- khisA huA (greTeDa) dUdha namaka svAdanusAra, pAnI :- 2 TebalaspUna * vidhi saba sAmagrI milAkara naoNnasTIka pena meM milA leN| jaba taka panIra acchI taraha miksa ho (pighala jAe taba taka hilAte rheN| panIra acchI miksa na ho to miksI meM bhI hilA sakate haiN| * kaoNrna cipsa kI vidhi : * sAmagrI : 1. makAI kA ATA, maidA, tela aura namaka DAlakara gunagune pAnI se halakA kaTaNa ATA gUMtha leN| 2. isa ATe se patalI roTiyA~ banAkara, usake caukora TukaDe karake (phorka se dabAkara) garama tela meM lAla kaDaka ho taba taka tala leN| philiMga ke lie tela : :- AdhA kapa 3. eka DIza meM cIpsa rakhakara upara garama panIra saoNsa DAlakara orageno, cilI phleksa aura mircI se sajAkara turaMta sarva kreN| * phahitA 1/4 kapa namaka : AdhA camaca -- * phahitA ke lie sAmagrI : maidA :- 2 kapa :- 1 TebalaspUna TamATara zimalA mirca 1/2 kapa (bIja nikale hue lambe sudhAre hue) panIra :- 1 kapa (lambe sudhAre hue) haldI pAuDara lAla mirca pAuDara :- 1- 1/2 camaca jIrA pAuDara :- 1 camaca orageno : 1/2 camaca 1/2 camaca vinegaravAlI mirca namaka svAdanusAra 124 : 1/2 kapa (patalI lambI kaTI huI) :- 1 camaca huMkA :- 1 kapa 9991 **************** Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tela :- 2 TebalaspUna namaka svAdanusAra sAlasA TamATara saoNsa :- 1/2 kapa panIra :- 1/2 kapa (khisA huA) * vidhi: 1. maidA, gehUM kA ATA, tela aura namaka milAkara gunagune pAnI se narama ATA gUMtha leN| 10 miniTa ke bAda patalI roTiyAM banAkara seMka le| phahitA ke lie maidA ke ToraTilA taiyAra ho jaaeNge| 2. aba philiMga ke lie tela garama karake usameM zimalA mirca bhUnakara bAkI sArI sAmagrI milA leM aura taiyAra kara leN| 3. ToraTIlA roTI ko tela DAlakara tave para rakheM aura usa para sAlasA TamATara saoNsa lagA leN| roTI ko AdhA sudhAra kara do bhAga bnaaleN| bIca meM philiMga kA mizraNa rakhakara kona ke AkAra banA leN| upara se panIra DAlakara garama garama sarva kreN| 4. icchA ho to taiyAra phahitA ko bekiMga pleTa meM rakhakara 200 DigrI tApamAna taka 3-7 miniTa taka beka kareM aura phira proseN| * sAlasA TamATara saoNsa * * sAmagrI :TamATara :- 6-7 tela :- 2 TebalaspUna zimalAmirca :- 1/2 kapa (bArika kaTI huI) harI mirca :- 1 camaca (bArika kaTI huI) lAla mirca pAuDara :- 1 camaca jIrA pAuDara :- 1 camaca orageno :- 1/2 camaca zakkara namaka :- svAdanusAra TamATara saoNsa :- 1/2 kapa kothamIra :- 1 Tebala spUna * vidhi : 1. TamATara ko garama pAnI meM DAlakara ubAla leN| 5 miniTa bAda nikAlakara usakA UparI bhAga nikAla deN| TamATara ko choTe choTe Tukar3oM meM sudhAra leN| 2. tela garama karake usameM zimalA mirca aura harI mirca DAlakara thoDA bhUna leN| 3. usake bAda TamATara aura sUkhe masAle milA deN| 4. aMta meM TamATara saoNsa aura kothamIra DAlakara miksa kara leN| * cAInisa Diza * 1. cAumina (nUDalsa) * nUDalsa banAne kI sAmagrI : maidA :- 2 kapa tela :- 2 TebalaspUna namaka svadAnusAra, pAnI, ATA gUMtha ke lie| * vidhi : 1. maide meM tela aura namaka DAlakara narama ATA gUMtha leN| . . . . . . . . e n . ... .............. . . . . . Bolershaivideosild 1251 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. patalI roTiyAM banAkara 10-15 miniTa sukhA leN| 3. patalI aura lambI DorI jaise roTI ko sudhAra kara upayoga meM le| 4. yadi dUsare dina upayoga meM letI ho to dhUpa meM sukhAkara Dabbe meM sTora kara deN| 5. seva ke sAMce meM banAkara bhI dhUpa meM sukhAI jA sakatI hai| 6. nUDalsa kA kAla pApaDa baDI jaisA samajhanA / * caumina sAmagrI : nUDalsa :- 100 grAma tela : :- 3 TebalaspUna gobhI :- 1 kapa (lambI) kaTI huI zimalA mirca 1/2 kapa (lambI kaTI huI) jaina cilI saoNsa :- 1 TebalaspUna soyAsaoNsa :- 1 TebalaspUna * vidhi : - vinegara :- 2 camaca namaka, zakkara, kAlImirca pAuDara svaadnusaar| * sAmagrI : sUkhI lAla mirca :-2-3 sUMTha pAuDara :- 1 camaca pattA gobhI soyAsaoNsa 1. nuDalsa ubAla kara taiyAra kara leN| 2. naoNnasTIka pena meM tela garama kara, usameM sUkhI lAla mirca pAuDara, sUMTha pAuDara, kaTI huI harI sabjIyAM aura masAle DAlakara bhUna leN| 3. icchA ho to thoDA pAnI DAlakara pakA leN| 4. isameM soyAsaoNsa, cilI saoNsa, vinegara aura cAvala kA ATA pAnI meM gholakara milA leM aura aMta meM nUDalsa ubale 'milAkara garama garama proseN| cAvala kA ATA :- 2 Tebala spUna * mancuriyana ke pakauDe * cAinIsa mancurIyana :- 2 kapa (khIsI huI) (greTeDa) :- 2 camaca namaka svAdanusAra, tela aura kothamIra 1. khIsI huI gobhI meM eka kapa cAvala kA ATA milAkara harI mirca DAlakara kaDaka ATA banA leN| 2. tela meM DIpa phrAya karake pakoDe banA leN| Personal & cAvala kA ATA :- 3 kapa hari mirca 3. ina pakoDoM ko grevI meM milAkara upara se kothamIra se sajAkara sarva kreN| 4. gobhI kI jagaha panIra ke TukaDe milAkara pakoDeM banA le to panIra mancurIyana taiyAra ho jaaegaa| 126 :- 2 camaca (bArika kaTI huI) : Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mancurIyana ke pakauDe upara batAI vidhi se banA leN| * sAmagrI : kepsIkama :- 1 kapa (lambI kaTI huI) cAvala kA ATA :- 1/2 kapa *fafer: - 1. tela meM bArIka kaTI huI harimirca milAkara usameM eka kapa pAnI DAla deM aura pAnI jaba ukala jAe to cAvala kA ATA milAkara gADhI grevI banAleM / * sAmagrI : : 2. phira se kaDhAI meM tela, kepsIkama aura namaka milAkara usameM pakoDe DAlakara Upara se jarurata ho utanI grevI miksa karake milaaeN| kothamIra DAlakara sarva kreN| * biskuTa (nAnakaTAI) bArika ravA :- 100 grAma ghI soDA badAma : * faft: : :- 250 grAma * DrAya mancurIyana : * sAmagrI : 1/2 camaca thoDI harI mirca :- 3-4 tela, soyAsaoNsa, kothamIra : maidA : 1. ravA aura maidA dono milA leN| 2. eka thAlI meM ghI lekara usameM zakkara aura soDA DAlakara acchI taraha pheNtte| isameM thoDA thoDA maidA aura ravA kA mizraNa DAlate jAe / :- 1 kapa. AyasiMga zugara koko pAuDara :- 1/4 kapa nIMbU kA rasa :- 1 TIspUna :- 400 grAma 3. isa taraha pUrA ATA gUMtha jAe to eka bartana meM lekara 4-5 ghaMTe ke lie rakha deN| 4. ilAicI kA pAuDara milAkara ATeM kI choTI choTI nAnakhaTAI bnaaleN| thoDA thoDA dUdha hAtha meM lagAkara mana cAhA AkAra deN| zakkara :- * 250 grAma (pisI huI) ilAicI :- 8 dUdha :- 1/2 lITara 5. eka bekiMga Diza meM rakhakara beka kara leN| 6. halakA bAdAmI raMga ho to nikAla deM aura ThaNDA hone para Dabbe bhara deN| * caoNkaleTa baoNla milka pAuDara :- 1/2 kapa pighalA huA 1:- 2 Tebala spUna venilA esensa : :- 1 TIspUna Personal & Private Use Only 127 RRR9999 rary.org Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * vidhi : 1. AyasiMga zugara, milka pAuDara aura koko pAuDara milAkara maide kI chalanI se chAna leN| phira usameM bAkI sabhI sAmagrI milaaeN| 2. isa mizraNa meM 1 - 1 choTA cammaca gunagunA pAnI DAlate hue acchA masala masalakara milAte hue isa mizraNa kA sakhta golA bnaaeN| ( dhyAna rahe ki pAnI kI mAtrA thoDI bhI jyAdA ho gaI to caoNkaleTa kA mizraNa patalA hokara usake baoNla acche se seTa nahIM ho paate| ) 3. isa mizraNa ko acche se masalakara usake choTe - choTe baoNla bnaaeN| * caoNkaleTa baoNla meM DAlane ke alaga alaga senTara * marjipAna senTara * sAmagrI: : AyasiMga zugara 1/2 kapa :- 3-4 bUMda bAdAma esensa *fafer: : * sAmagrI : : AyasiMga zugara :- 1/2 kapa DesikeTeDa kokonaTa 1/4 kapa * sAmagrI : sabhI sAmagrI milAkara isa mizraNa meM thoDA thoDA pAnI DAlakara usakA sakhta golA bnaaeN| phira usake choTe - choTe baoNla banAeM aura unheM bIca meM sTapha karake caoNkaleTa baoNla bnaaeN| * kokonaTa senTara : *faft : sTroberI kraza :- 1/4 kapa kAjU yA bAdAma kA pAuDara : - kAjU kA pAuDara :- 1/4 kapa pIlA raMga :- 1/4 TI spUna * vidhi : sabhI sAmagrI milAkara pAnI kI sahAyatA se usakA sakhta golA bnaaeN| phira usake choTe - choTe baoNla banAkara unheM bIca meM sTapha karake caoNkaleTa baoNla bnaaeN| * sTroberI senTara milka pAuDara - :- AvazyakatAnusAra 128 1/4 kapa sTroberI kraza meM AvazyakatAnusAra milka pAuDara milAkara usakA sakhta golA bnaaeN| phira usake choTe baoNla banAkara unheM bIca meM sTapha karake caoNkaleTa baoNla bnaaeN| Only (sTraoNberI kraza ke badale koI bhI phrUTa kraza yA DejarTa saoNsa le sakate haiN| jaise baTara skaoNca, blaika karaMTa, maiMgo, licI, kivI, pAyanepala Adi / ) Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * minTa senTara * * sAmagrI:AyasiMga zugara :- 1/2 kapa milka pAuDara :- 1/4 kapa miMTa esensa :- 3 - 4 bUMde harA yA nIlA raMga :- 1/4 spUna * vidhi: sabhI sAmagrI milAkara AvazyakatAnusAra pAnI se usakA sakhta golA banAeM / phira usake choTe - choTe baoNla banAkara unheM bIca meM sTapha karake caoNkaleTa baoNla bnaaeN| __ (miMTa ke badale apanI pasaMda kA koI bhI usake anurupa raMga le sakate haiN| jaise - lemana, pAyanApala, aureMnja, miksa phrUTa aadi|) _* TenDara kokonaTa AIskrIma ina kAju kapa * (Tender Coconut Icecream In Kaju Cup) * sAmagrI :dUdha :- 1/2 liTara kaoNrna phlora :- 4 Tebala spUna milka pAuDara :- 1/2 kapacInI :- 1 kapa roja esensa :- 1/4 TIspUna tAjA ThaMDI malAI :- 1 kapa desI lAla gulAba kI paMkhuDiyAM :- 1/2 kapa (bArIka kaTI) hare nAriyala kI malAI AdhA kapa (bArIka kaTI) * kAjU kapa ke lie sAmagrI : cInI pAva kapa kAjU kA moTA pAuDara AdhA kapa * sajAne ke lie sAmagrI : madhyama AkAra meM kaTe miksa phrUTa roja sirapa * vidhi : 1. dUdha, kaoNrna phlora, milka pAuDara aura cInI acche se milAkara cammaca se calAte hue use gADhA hone taka pkaaeN| 2. yaha mizraNa ThaMDA hone ke bAda usameM esensa milAkara miksI meM claaeN| phira use elyuminIyama ke Dibbe meM bharakara phrIjara meM seTa hone ke lie rkheN| dhyAna rahe, Dibbe meM AIskrIma ke mizrI kI levala DeDha - do iMca se jyAdA na ho| AiskrIma kA DibbA sIdhe cilIMga pleTa para rakhA ho| phrIja kI seTiMga maiksimam para rkheN| 3. malAI ko bITara se gADhA hone taka pheNtte| phira use phrIja meM rkheN| (phrIjara meM na rkheN|) 4. AiskrIma jaba acchI taraha se seTa ho jAe taba use bAhara nikAlakara usake choTe - choTe TukaDe sudhaareN| phira unheM miksI meM calAeM tAki usameM kI barpha kA cUrA bane aura mizraNa phUlakara halkA ho jaae| dhyAna rahe AiskrIma phrIjara se nikAlakara miksI meM calAne ke daramiyAna vaha pighale nhiiN| 5. AiskrIma ke mizraNa meM pheMTA huA gADhA malAI, gulAba kI paMkhuDiyAM aura nAriyala kI malAI 129 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acche se milAkara use vApasa Dibbe meM bharakara phrijara meM seTa hone ke lie rkheN| kama se kama 1 2 ghaMTe bAda upayoga meM laae| 6. kAjU kapa ke lie sUkhI kaDAhI meM cInI DAlakara use camaca se calAte hue pighalane taka garama kreN| gaisa baMda karake usameM kAjU kA cUrA milaaeN| yaha mizraNa turaMta sUkhe mArbala para DAlakara usakI patalI roTI belakara use garama rahate hue hI ulTI kaTorI ke Upara dabAeM tAki use kaTorI kA AkAra A jaae| roTI ThaMDI hote hI use kaTorI se alaga nikAleM to usakI kaTorI bana jaaegii| 7. isa kAjU kI kaTorI meM AiskrIma, phaloM ke TukaDe tathA roja sirapa DAlakara turaMta sarva kreN| * roja esensa, nAriyala kI malAI aura gulAba kI paMkhuDiyoM ke badale apanI pasaMda kA esensa tathA isake anurUpa raMga milAkara bhI Apa vividha prakAra ke AiskrIma banA sakate haiN| * usI taraha phaloM ke gADhe palpa jaise Ama, sItAphala, sTraoNberI, licI Adi milAkara Apa phrUTa AiskrIma banA sakate haiN| * usI taraha koko pAuDara milAkara caoNkaleTa AiskrIma banA sakate haiN| * phalAphala (kaTaleTa) * sAmagrI :kAbulI cane * vidhi bArIka kaTI pArsalI yA harI dhaniyA jIrA pAuDara :- 1 TIspUna namaka nIMbU kA rasa svAdAnusAra pohA 1/4 kapa : : * sAmagrI : -- 2 kapa : 1. canoM ko 5 - 6 ghaMTe pAnI meM bhigoeN| phira unakA pAnI nithAreM / 2. canoM meM harI mirca milAkara thoDA daradarA pIseM / 3. usameM bAkI sabhI sAmagrI milaaeN| agara yaha mizraNa jyAdA narama lage to usameM thoDA aura pohA kA cUrA milA sakate haiN| 4. isa mizraNa ke capaTe gola kaTaleTa banAkara unheM garama tela meM halkA lAla hone taka dhImI AMca para tala leN| 5. hAmUsa aura yogarTa tAhinI Dipa ke sAtha peza kreN| harI mirca : 3-4 1 kapa bekiMga pAuDara :- 1/4 TIspUna dUdhI 1/4 kapa maidA 2 Tebala spUna : bAdAma :- 20-25 bArIka kaTI zimalA mirca :- 2 Tebala spUna tela talane ke lie garama masAlA pAuDara :- 1 TIspUna kaoNrnaphloara 2 Tebala spUna * krIma oNpha AlmaMDa - vejITebala sUpa 130 :- 2 Tebala spUna ghI bArIka kaTI phrenca bInsa :- 1/4 kapa namaka - kAlI mirca pAuDara svAdanusAra malAI AdhA kapa Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ harA dhaniyA sajAne ke lie dUdha *faft : :- 1 kapa 1. bAdAma ko Adhe ghaMTe taka garama pAnI meM bhigokara rkheN| phira unakA chilakA utAra leN| 2. usameM se 5 - 6 bAdAma ke patale laMbe slAisesa kAMTe aura unheM halkA lAla hone taka seNke| bace hue bAdAma meM thoDA pAnI DAlakara unheM miksI meM mahIna pIseM / * sAmagrI :- sTaoNka ke lie 3. 1 Tebala spUna ghI, garama karake usameM zimalA mirca, phrenca bInsa, dUdhI DAlakara thoDA bhuuneN| phira usameM pAnI DAlakara sabjiyAM narama hone taka pkaaeN| yaha mizraNa ThaMDA hone para use miksI meM calAkara chAneM / 4. bacA huA 1 Tebala spUna ghI garama karake usameM maidA DAlakara thoDA bhuuneN| phira usameM dUdha DAlakara 'calAte hue ubAla Ane taka pkaaeN| isameM sabjI kA mizraNa, bAdAma kA pesTa, namaka aura kAlI mirca kara sUpa ko aura thoDA pkaaeN| Akhira meM sUpa meM malAI milaaeN| camaca 5. sUpa para bAdAma kI phAMke aura harA dhaniyA DAlakara proseN| * pAyanApala kaoNrna sUpa pAnI ghI 2 Tebala spUna maidA 1 Tebala spUna namaka, cInI, kAlI mirca svAdanusAra orageno AdhA TI spUna malAI pAva kapa * sAmagrI :- parosane ke lie :- 3 kapa choTe Tukar3oM meM kaTA pAyanApala :- 4 kapa svITa kaoNrna ke dAne : :- 1 kapa harI dhaniyA yA (saeNlarI) :- 1 DaMDI (bArIka kaTI) (agara ho to) pAnI :- 4 kapa * sAmagrI :- sUpa ke lie kaoNrna phleksa, pudIne ke patte 131 * vidhi : 1. sTaoNka kI sabhI sAmagrI milAkara kukara meM eka siTI hone taka pkaaeN| phira use miksI meM calAkara chAna leN| 2. sUpa ke lie ghI garama karake usameM maidA DAlakara thoDA bhuuneN| phira usameM sTaoNka, namaka, cInI, kAlI mirca aura orageno DAlakara eka ubAla Ane taka pkaaeN| Akhira meM usameM malAI milaaeN| bAUla meM garama sUpa ddaaleN| usake Upara kaoNrnaphleksa ddaaleN| pudIna kA pattA rakhakara garama peza kreN| Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * krispI TrAIengala * * sAmagrI :- kavara ke lie :maidA 2,1/4 kapa tela moyana ke lie 3 Tebala spUna namaka 1 TIspUna soDA pAva TIspUna tela talane ke lie * sAmagrI :- bharAvana ke lie :kacce kele 4 pohe kA cUrA AdhA kapa bArIka kaTe phrenca bIMsa pAva kapa pIsI harI mirca 1 Tebala spUna haldI pAva TIspUna dhaniyA - jIrA pAuDara 2 TIspUna garama masAlA 2 TIspUna AmacUra pAuDara 1 TIspUna namaka - cInI svAdanusAra * sajAne ke lie TamATara kA saoNsa, seva, harA dhaniyA * vidhi : 1. kavara kI sAmagrI meM se pAva kapa maide meM pAnI milAkara usakA gADhA pesTa bnaaeN| bace hue maide meM bAkI sAmagrI milAkara pAnI se thoDA kaDA ATA gNthe| 2. bharAvana ke lie kele ubAlakara chileN| phira unheM masalakara usameM bharAvana kI bAkI sabhI sAmagrI milaaeN| 3. kavara ke ATe kI pAva iMca moTI cAra roTiyAM beleN| una para maide kA pesTa lagAeM / eka roTI Adhe bharAvana kI parata phailaaeN| usa para dUsarI roTI maide kA pesTa lagI bAjU nIce karake DhaMkakara acche se dbaaeN| usI taraha bacI donoM roTiyoM meM bhI bharAvana bhreN| 4. ina roTiyoM ko churI se 4 tikone hissoM meM sudhaareN| (unake bAjU ke kinAroM para maidA kA pesTa lagAkara tleN|) 5. krispI TrAIengala ke bAju meM kinAroM para saoNsa lagAkara seva aura harA dhaniyA cipkaaeN| * mAvA keka * * sAmagrI :maidA 2 kapa soDA 1 TIspUna bekiMga pAuDara AdhA TIspUna pIsI huI cinI 1 kapa tAjA mAvA 150 grAma yA dUdha kI tAjI malAI 1 kapa kesara kI DaMDiyAM 15 - 20 (thoDe garama dUdha meM ghoMTakara leM) ilAyacI pAuDara AdhA TIspUna jAyaphala pAuDara cuTakI bhara dUdha 100 se 150 mi.lI. kAjU ke choTe TukaDe pAva kapa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d .............. ardARTICIPyaanse only co.ccreetreettes ___ 132 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * vidhi: 1. maidA, bekiMga pAuDara aura soDA milAkara chAna leN| 2. mAvA yA malAI, cInI, kesara, ilAyacI pAuDara aura jAyaphala pAuDara milAkara mizraNa halkA hone taka pheNtte| 3. isa mizraNa meM maide kA mizraNa acche se milaae| 4. AvazyakatAnusAra dUdha milAkara camaca se giranelAyakamizraNa taiyAra kreN| phira usameM kaajuukettkddemilaaeN| 5. yaha mizraNa keka kI choTI kaToriyoM jaise Tina meM bharakara 180 Di. tApamAna para pahale dasa miniTa garama kie ovana meM 30 se 35 niniTa taka beka kareM yA baDe keka Tina meM bhI beka kara sakate haiN| * panIra phainkI * * sAmagrI :- bharAvana ke lie :tela 2 Tebala spUna bArI kaTI zimalA mirca pAva kapa haldI pAva spUna lAla mirca kA pAuDara 1 TI spUna jIrA pAuDara 1 TI spUna garama masAlA AdhA TI spUna cATa masAlA 1 TI spUna namaka - cInI :- svAdAnusAra namaka - cInI :- svAdAnusAra panIra (masalakara) 1 kapa malAI 2 Tebala spUna bArIka kaTe TamATara pAva kapa harA dhaniyA 1 Tebala spUna * sAmagrI :- roTI ke lie :maidA ponA kapa gehU~ kA ATA AdhA kapa namaka AdhA TI spUna ghI roTI seMkane ke lie * sAmagrI :- TaoNpiMga ke lie : harI caTanI, TomeTo saoNsa * vidhi : 1. bharAvana ke lie tela garama karake usameM zimalA mirca thoDI lAla hone taka bhuune| phira usameM haldI, lAla mirca, jIre kA pAuDara, garama masAlA, cATa masAlA, cInI aura namaka milAkara thoDA aura bhuuneN| usameM masalA huA panIra, malAI, TamATara aura harA dhaniyA DAlakara vApasa thoDA bhuuneN| 2. roTI ke lie maidA, gehU~ kA ATA aura namaka milAkara pAnI se thoDA mulAyama ATA guuNthe| phira usakI 8-10 patalI roTiyAM beleN| ina roTiyoM ko tave para halkA sA seMkakara rkheN| 3. parosate samaya roTI ko ghI lagAkara vApasa sekeN| phira usa para thoDI harI caTanI aura thoDA TamATara kA saoNsa DAlakara acche se phailaaeN| roTI ke bIca meM laMbAkAra meM panIra kA bharAvana rkheN| roTI kA rola banAkara turaMta peza kreN| cAho to usake 2-2 iMca ke TukaDe sudhArakara unheM TUtha - pika se paika karake bhI de sakate haiN| . . . . . . . O nlinchition 133 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAIkroveva resipI * caoNkaleTa bAdAma akharoTa phaDja * * sAmagrI :mAvA :- 1 kapa cInI :- 1/2 kapa koko pAuDara :- 1 - 6 spUna bArIka Tukar3oM meM kaTA bAdAma :- 1/4 kapa bArika Tukar3oM meM kaTA akharoTa :- 1/4 kapa (bAdAma akharoTa hAI paoNvara para pleTa meM 5 minaTa seMke, bIca meM eka bAra calAe) * vidhi : 1. mAvA chalanI meM ragaDakara chAna leN| 2. mAvA mAikroveva sepha bAula meM DAlakara 6 minaTa hAI paoNvara para pkaae| bIca meM 2 bAra camaca se claae| phira usameM cInI milAkara vApasa 4 minaTa hAIpAvara para pkaae| bIca meM eka bAra claae| kokopAuDara milAkara vApasa 1 minaTa hAI pAvara para pkaae| 3. bAdAma akharoTa milAkara ghI cupaDe, TremeM phailAkara dbaae| ThaMDA hone de| phira caukora Tukar3oM meM phaja sudhaare| * harA - bharA panIra TikkA * * sAmagrI : pAnI nitharA gADhA dahI :- 1/4 kapa tAjI malAI :- 1 TebalaspUna cAvala kA ATA yA besana :- 1 TebalaspUna * pIsane kI sAmagrI : harA dhaniyA :- 1/4 kapa pudIne ke patte :- 15 - 20 patte harI mirca :- 1 TebalaspUna namaka :- 1 TebalaspUna * TikkA kI sAmagrI : zimalA mirca ke caukora TukaDe :- 10 - 12 panIra ke caukora TukaDe :- 10 - 12 TamATara ke caukora :- 10-12 * sajAne ke lie :cATa masAlA nIMbU kA rasa * vidhi : 1. besana le to dahI jarura pahaleM garama kareM ! pIsane kA masAlA pIsakara usameM dahI, malAI aura cAvala kA ATA yA besana DAlakara acche se milaae| phira usameM baDe caukora Tukar3oM meM kaTe panIra, zimalA, mirca, TamATara milAkara 15 - 20 minaTa rkheN| 2. lakaDI kI salAkhA meM TamATara, zimalAmirca, panIra kA eka eka TukaDA piroNe| isI taraha 3 - 4 salAkhoM meM pUrI taraha sabjiyAM piroM de| Fordpersohar t esyseonly 134 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. taiyAra salAkheM mAikroveva sepha pleTa meM rakhakara 3 minaTa hAI pAvara para pkaaeN| bIca meM 2 bAra salAkhoM ko ghumaae| (ise seMkane kA svAda dene ke lie gaise kI lauM para pakaDakara thoDA pakAeM) 4. Upara se nIMbU kA rasa, cATa masAlA lagAkara garamAgarama sarva kreN| * panIra baTara masAlA * * sAmagrI :ghI :- 2 Tebala spUna ilAcayI :- 2 lAlamirca pAuDara :- 2 TebalaspUna dhanIyA jIrA pauDara :- 1 TebalaspUna garama masAlA :- 1/2 TebalaspUna kasUrI methI :- 1 TebalaspUna namaka cInI :- svAdanusAra dUdha kI malAI :- 1/4 kapa panIra :- 200 grAma (caukora Tukar3oM meM) pIsane kA masAlA :- 2 TamATara, 10 - 12 bAdAma * vidhi : 1. pIsane kI sabhI sAmagrI milAkara mahIna pIsa le| 2. ghI aura ilAicI ko mAikroveva sepha bAula meM DAlakara 2 minaTa hAI paoNvara para pkaae| phira usameM bAkI saba masAle milAkara hAI paoNvara para 2 minaTa aura pkaaeN| Akhira meM malAI aura panIra milAkara vApasa 2 minaTa hAI paoNvara para pkaae| * vejITebala pulAva * * sAmagrI:bAsamatI cAvala :- 1 kapa ghI yA tela :- 1 TebalaspUna zAhajIrA :- 1/2 TebalaspUna dAlacInI, lauMga, harI ilAicI pratyekI 2 tejapattA :- 1 pIsI harI mirca :- 2 TebalaspUna miksa kaTI sabjiyAM :- 1 kapa (phrenca bInsa, gobI, zimalAmirca) tAjA maTara :- 1/4 kapa haldI :- 1/4 TebalaspUna garama masAlA :- 1/4 TebalaspUna namaka svAdAnusAra * sajAne ke lie : bArika TamATara, harA dhaniyA * vidhi : 1. cAvala dhokara pAnI nithArakara 10 miniTa rkheN| 2. baDe gahare mAikroveva sepha bAula meM ghI yA tela meM zAhajIrA, dAlacInI, lauMga, ilAicI aura tejapattA DAlakara 2 minaTa hAI pAvara para pkaaeN| pIsI mirca, sabjiyAM aura maTara ke dAne milAkara vApasa 2 minaTa hAI pAvara para pkaae| Akhira meM cAvala, haldI, garamamasAlA, namaka aura 2 kapa pAnI milAkara hAIpAvara para 10 minaTa pkaae| bIca meM 1 bAra camaca se claae| pulAva 3 minaTa sTainDiMga TAima para rkheN| Pawanlaainitelnorary.orgotte 135/ Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sTainDiMga TAIma :- TAima khatma hone ke bAda thoDI dera cIja aMdara hI rahane deN| use sTainDiMga TAima kahate haiM, upara se TamATara aura harA dhaniyA sajAkara proseN| * sTapha TamATara * (Stuff Tomato) * sAmagrI :baDe TamATara :- 4 kasA huA panIra :- 1 kapa tAjI malAI :- 1 TebalaspUna kAju ke TukaDe :- 1 TebalaspUna kisamisa :- 10 - 12 namaka kAlI mirca, cInI svAdanusAra jIrA pauDara :- 1/2 TebalaspUna cATa masAlA :- 1 TebalaspUna * vidhi : 1. TamATara ko bIca meM sudhArakara 2 hisse bnaae| phira unake aMdara kI bIja aura gUddhA camaca se khuracakara nikaale| 2. bAkI sabhI sAmagrI milAkara TamATara meM bhre| mAikroveva sepha pleTa meM TamATara rakhakara unake hAI pAvara para 3 minaTa pkaaye| 1 minaTa sTainDiMga TAIma para rkheN| hare dhanie se sajAkara garamAgarama peza kreN| __* vejITebala jAlaphrejI * * sAmagrI:tela :- 1 TebalaspUna bArIka kaTA zimalA mirca :- 1/4 kapa haldI :- 1/2 TebalaspUna lAlamirca pAuDara :- 2 TebalaspUna garamamasAlA :- 1/2 TebalaspUna jIrA pAuDara :- 1 TebalaspUna kasUrI methI :- 1 TebalaspUna laMbe kaTe TamATara :- 1/2 kapa laMbe kaTe panIra :- 1/2 kapa * vidhi : 1. eka cauDemAikroveva sepha bAUla meM tela zimalAmirca DAlakara 2 minaTa hAIpAvara para pkaae| 2. usameM haldI, lAlamirca, garamamasAlA, jIrA pAuDara, kasUrI methI, namakamilAkara 1 minaTahAIpAvara para pkaae| 3. Akhira meM TamATara aura panIra milAkara 1 minaTa hAI pAvara para pakAe, Upara se harA dhaniyA DAleM, garamAgarama sarva kreN| * jaina breDa * * sAmagrI : maidA :- 125 grAma yA gehUM kA ATA ino soDA :- 1,1/4 paikeTa dahI :- 1 kapa, namaka svAdanusAra zakkara :- 1/4 TebalaspUna MARRIORARIES . . . . Jain Education international For Person Pre Use Only 1136 . . . . . . . . . . . . . e Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *fafer : 1. maidA aura dahI ko miksa kreN| khamaNa ke jaise ghola bnaanaa| cAhe to pAnI meM DAla loN| namaka svAdanusAra aura thoDI zakkara ddaaleN| paina meM tela lagAkara ghola ddaaleN| gaisa para eka sAIDa 7 miniTa pakA leM (kama gaisa pr)| phira dUsarI sAIDa para ghumAkara 7 minaTa pakAnA / kapaDe para nikAlakara ghumaanaa| ThaMDA hone ke bAda sudhaareN| zAma ko khAnA ho to subaha bnaanaa| * TSP - Tea Spoon * TBS - Table Spoon ersonal & Private Use Only 137 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuta pustaka taiyAra karane meM nimnalikhita graMthoM kA evaM pustakoM kA AdhAra liyA hai| ataH una una pustakoM ke lekhaka, saMpAdaka evaM prakAzakoM ke hama sadA RNI raheMge uttarAdhyayana sUtra kalpasUtra Avazyaka sUtra nava tatva prakaraNa tIrthaMkara cAritra yogazAstra pravacana sAroddhAra nava tatva prakaraNa prathama karmagrantha karma sahitA sarca oNpha DAIniMga Tebala kaSAya pratikramaNa sUtra (sUtra - citra AlaMbana) pratikramaNa sUtra jaina dharma ke camakate sitAre 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. International suzIla saddbodha zataka pratikramaNa sUtra ( sUtra - citra AlaMbana) jaina tatvajJAna tana mana jIvana kI zuddhi karanevAlA mananIya grantha "AhArazuddhi" - - - - - For Personal & muni zrI jayAnaMdavijayajI ma.sA. paMnyAsa zrI padmavijayajI ma.sA. sAdhvI zrI hemaprabhAzrIjI ma.sA. DaoN. nilAMjanAzrIjI ma.sA. sAdhvIjI zrI yugalanidhizrIjI ma.sA. AcArya zrI vijaya hemaratnasUrijI ma.sA. sAdhvI zrI hemaprajJAzrIjI ma.sA. AcArya zrI bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma.sA. zrI pIyUSasAgarajI ma.sA. varajIvanadAsa vADIlAla zAha AcArya zrI jinottamasUrIzvarajI ma.sA. A. zrI bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma.sA. A. zrI guNaratnasUrIzvarajI ma.sA. pravartaka ratnamuni ma.sA. pa.pU. A. zrI rAjendrasUrIzvarajI ma.sA. 138 Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * parIkSA ke niyama * parIkSA meM bhAga lenevAle vidyArthiyoM ko phaoNrma bharanA Avazyaka haiN| kama se kama 20 parIkSArthI hone para parIkSA kendra kholA jA skegaa| bhAga 1 se 6 taka jJAnArjana kA abhilASI pharavarI, julAI * pAThyakrama * yogyatA * parIkSA kA samaya * zreNI nirdhAraNa vizeSa yogyatA prathama zreNI dvitIya zreNI tRtIya zreNI * parIkSA phala (Results) : 75% se 100% 60% se 74% 46% se 59% 35% se 45% parIkSA kendra para upalabdha rahegA/ www. adinathjaintrust.com saMbaMdhita parIkSA kendroM para pramANa patra bhijavAe jaaeNge| 1. Certificate Degree 2. Diploma Degree * pramANa patra Education temalona For PETSADES vate Use Only | 139 . Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jai NOTES For Personal & Private Use Only 140 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ he prabhu ! Apa merI hRdaya - kukSI meM padhAro merA saba kucha Thika ho jAyegA... Apa to bhaktavatsala ho... he nAtha ! janma ke sAtha hI Apane tInoM jagata ke sabhI jIvoM ko sukha zAtA kA anubhava krvaayaa| he vibhU ! utkRSTa aizvarya ke hote hue bhI Apa rahe virakta... o vitarAgI merI AsaktiyoM kA aMta kaba lAoge.. he sarvajJa ! Apane isI janma meM hI kevalajJAna dvArA kaisA anupama sukha prApta kiyA hai anaMtajJAnI mujhe mukti kaba dilavAoge... he paramAtmA. Apa to cale gaye siddhazilApara he kRpAlu maiM aSTa karmoM se mukta hokara zAzvata vAsa siddhazilA svasthAna para kaba pahucuMgA... / For Personal & Private Use Only