Isibhasiyaim

Author(s): Walther Schubring, Dalsukh Malvania
Publisher: L D Indology
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022594/1

Page #1

ISIBHASIYAIM A JAINA TEXT OF EARLY PERIOD
L. D. SERIES 45
EDITED BY
GENERAL EDITOR DALSUKH MALVANIA
DR. WALTHER SCHUBRING UNIVERSITY OF HAMBURG
L. D. INSTITUTE OF INDOLOGY AHMEDABAD 9

Page #2

ISIBHĀSIYĀIM A JAINA TEXT OF EARLY PERIOD
L. D. SERIES 45
EDITED BY
GENERAL EDITOR DALSUKH MALVANIA
DR. WALTHER SCHUBRING UNIVERSITY OF HAMBURG
L. D. INSTITUTE OF INDOLOGY AHMEDABAD 9

Page #3

Printed by Swami Tribhuvandas Sastri, Shree Ramanand Printing Press, Kankaria Road, Ahmedabad 22, and Published by Dalsukh Malvania Director LD. Institute of Indology, Ahmedabad 9.
FIRST EDITION JUNE, 1974
PRICE RUPEES 16/

Page #4

इसिभासियाई
प्राचीन जैन आगम
संपादक डॉ. वाल्थेर शुकिंग
वामी
प्रकाशक लालभाई दलपतभाई भारतीय संस्कृति विद्यामंदिर अहमदाबाद-९
मदाबाद

Page #5


Page #6

PREFACE
The L. D. Institute of Indology has great pleasure to publish Isibhasiyāim, a Jaina canonical text of early period, on the auspicious occasion of the 2500th anniversary of the Nirvāņa of Lord Mabāvīra. Dr. Walther Schubring edited the text with introduction and critical notes in German. It was published in den Nachrichten der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen in 1942, pp. 489-576. In 1951 Dr. Schubring edited and published the Sanskrit commentary (pp. 21-52) in the same Akademie. I requested Dr. Charlotte Krause (Subhadrā Devi) to translate the Introduction etc. into English and she very kindly did the translation. I should thank both these scholars. Dr. Schubring who is no more with us kindly allowed us to reprint the text with the English translation of his German Introduction, etc. Dr. Charlotte Krause has taken great care in translating the German Introduction etc.
The second edition of the text with the German translation of the text has been published from Hamburg in 1969. But we have not given in this volume the translation of the text. Only the German material published in 1942 and 1951 is translated into English.
Dr. Schubring in his preface to 1969 edition mentions Dr. Krause's English translation. We do not know whether he intends the translation of the text or that of his German Introduction etc. Dr. Krause completed the translation of German Introduction, etc, in 1958 and very kindly handed over to me for publication. All these years it was with me. Before writing this preface I wrote a letter to Dr. Krause to have her word for this publication, but I could get no reply from her.
The text was printed in Roman script only in both the abovementioned editions. But in this volume we have printed the text in Roman as well as in Devanāgari script. The transliteration from Roman to Devanagari script is done by Dr. Nagin J. Shah. For this my thanks are due to him.
Isibhāsiyaim is a unique Jaina canonical work because it contains the sayings of Non-Jaina Rșis. The work proves the catholicity and nobility of the early Jaina thinkers who collected the sayings of non-Jaina Rşis to form a canonical work. Again, the work points to the existence of the common etbical thought in early religions of various denominations. It is hoped that the publication of this important work will be of immense value to the keen students of Indian Religions.
L, D. Institute of Indology Ahmedabad-380009 1st June 1974,
Dalsukh Malvania
Director.

Page #7


Page #8

CONTENTS
-1-12 .1-101
ISIBHASIYAIM
A Jajna Text of Early Period . By Walther Schubring ISIBHĀSIYĀIM
१ नारदज्झयणं २ वजियपुत्तज्झयणं ३ दविलज्झयणं . अंगरिसिनामज्झयणं ५ पुप्फसालनामज्झयणं ६ वकलचीरिनामज्झयणं - ७ कुम्मापुत्तनामायणं ८ केतलिनामजायणं । ९ महाकासवज्झयणं १० तेतलिपुत्तज्झयणं ११ मंखलिपुत्तनामज्क्षयणं १२ अण्णवकीयनामज्झयण १३ भयालिनामज्झयण १४ बाहुकणामझयणं १५ मधुरायणिज्जणामज्झयणं १६ सोरियायणणामायणं १७ विदुणामज्झयणं १८ बरिसवणामज्झयणं १९ भारियणायज्झयणे २. उक्कलजायणं २१ गाहाबाइज्जं मामायणे १२ गहभीयनामजायण २३ रामपुत्तीयजायणं२४ हरिगिरिणामजायण .२५ अंबज्झयण २६ मायंगिज्जज्झयणं २५ वारत्तयनामायणं २८ अहइज्जज्झयणं २९ वदमाणनामजायणं

Page #9

३० वाउणामज्झयणं ३१ पासिज्जनामज्झयणं ३२ पिंगज्झयण ३३ अरुणिजनाममज्झयणं ३१ इसिगिरिणामज्झयणं ३५ भद्दालइज्ज्झ यण ३६ तारायणिज्जमज्झयण ३७ सिरिगिरिज्जणामझयणं ३८ साइपुत्तिज्जं णामज्झयणं ३९ संजइज्जं नामज्झयण १० दीवायणिज्जमज्झयण ११ इन्दमागिज्जज्झयणं १२ सोमिज्ज णामज्झयणं १३ जमणामज्झयणं १४ वरुणणामज्झयणं
४५ वेसमणिज्जं णाम अज्झयणं W. Schubring's Commentary ISIBHASIYAIM (Critical Apparatus) by W. Schubring ऋषिभाषितटीका Selection From the Stock of WORDS OF TEXT INDEX OF VERSES IN THE RŞIBHASITA INDEX OF PROPER NAMES
102-123
125-130 .. १३१-१६०
161-164 १६५-१७१ १७२

Page #10

ISIBH AS I Y ĀIM A Jaina Text of Early Period
By
Walther Schubring
Submitted by E. Sieg at Session of 19th June 1942
of the Isibbasiyāim (Rşibhāṣitāni) we have only scanty and mutually contradictory statements from ancient times. The mere name appears in the lists of literature not included in the Angas as found in the Nands (Āgamodayasamiti 202 b, Weber, Verz. II 679) and the Pakkhiya (Devchand Lalbhai Pustakoddbara 4, 66 a), among the kaliya texts of the Jainas, i.e. those works which (in contrast to the ukkaliya) were destined for the study-hours in the daily time-table. Țbāņa 506a, on the other hand, they appear as the third chapter of the 10 Paṇhāvāgaranaim, the 10th Anga, in the shape of which come down to us, however, they are not contained. Samavāya 68 a, they have 44 aj jhayana, while Jinaprabha in his Vibimaggapavā composed in s. 1363 (Weber p. 864-880) ascribes 50 sections to them. Haribhadra, when commenting on Āvassayanijjutti 2. 6. identifies them with the canonical Paiņņa (Prakırņaka) named Devindatthaya. and when commenting on Av. 8, 5 obviously with the Uttarajjhāyā. For details, Weber's Indische Studien Vols. 16 and 17 be referred to. Thus, already at an early time, there was uncertaintyl regarding a work which the author of the Āv. known under the famous name of Bhadrababu mentions among those (Av. 2, 6, cp, Leumann, Uebersicht ueber die Āvaśyaka-Lit, p. 245) which he intended to write a scholastic treatise (nijjutti). If he did carry out this intention, his work is however, so far as we know, not preserved. The original is mentioned by the Jaina-Granthāvali (p. 80) for several
libraries, but the individual lists of Jesalmer, Limdi, and the former p. 490 Deccan College of Poona do not contain it. Thus, attention was necessa
rily aroused when in 1927 at Indore an unpretentious pamphlet (43 pages, price 3 annas) appeared under the title "Srimadbhiḥ pratyekabuddhair bhasitani Rşibbaştasūtrāņi". It contains the text following below, and, as addenda, two Samgahaņi, which probably had been handed down together
1. And, correspondingly, to-day too. From MS. No. 1144 registered by Bhandarkar
Report...... 1887-88 ff. (1897) Leumann copied out "the supposed Rşibhäşita" (copybook of his legacy under the title Gautama-kulaka). But the 10 gähäs have nothing to do with the text to be discussed just now.

Page #11

with it, for a long time, and in which the names of the Rşis2 (6 gabās), and the catch-words of their utterances (4 gāhās) as well as the abovementioned quotations from Thāna, Samavāya, and Pakkhiya with their commentaries, are put together. That we have the old Isibhāsiyaim before us, cannot be doubted. Numerous, indisputably genuine reminiscences in language and style link the work up with the Āyara', the Sūyagada the Uttarajjhāyā, and the Dasaveyaliya, the seniors_of the canon. Just Leumann (loc. cit. p. 1) compares the Āvaśyaka, on account of its daily utilization, with the Lord's Prayer, one might liken the latter four texts, in view of their importance, at least for the svetambara Church, to the four Gospels, and add the Isibhāsiyāim as an apocryphical fifth one, just as at the side of the original Gospels more than one apocryphical Gospels were placed.
According to brahmanical model, the Jainas use the word rși in the sense of muni; in ecclesiastic names too either appears as well as the other, cp. Candra-rşi, Brahma-muni, Siddha-rși. In the Isibhāsiyaim however, a special meaning intrudes, since the speakers of the text are considered as pratyeka-buddhas, and also appear as such in tradition, just as the title of our printed pamphlet and the colophon of our MS. too are composed accordingly. The case of the Isimandala (pagaraņa), which will have to be referred to repeatedly later is similar. The idea of a pratyekabuddha, i. e, a man who arrived at the highest knowledge by himself, like the buddha, but, unlike the latter, did not form a community or school, has proved very useful for purposes of propaganda. It made it possible to claim for the Jaina faith men who originally stood aloof from the latter. Of this possibility, the author of our text has made good use by introducing a number of names of Vedic-brahmanic character and of buddhist competency. But that he did have pratyeka-buddhas in view, follows also from the fact that to each of the speakers a buitam, a mere dictum, is assigned, for therewith, their intention of teaching is denied. If the latter were present, we should find pannattam. For, the 45 sections of the Isibbasiyaim are, with one exception, based on the principle that a more or less laconic dictum stated to have been uttered by a Rşi, is discussed more or less minutely, and concluded with a stereotype final phrase culminating in ti bemi. The exception is formed by No. 20, which lacks in Rși, and it is perhaps due to it that the Samavaya speaks of only 44 ajjhayana.
p. 491
2. The latter are also mentioned in Weber Verz. II 949 from a very defective MS.
(vide below). 3. Especially with the Bambhaceräim, ed. 1910. Ay. Il refers to Jacobi's edition 1882.

Page #12

3
On the whole, the Isibhgsiygim are a row of uniform sections strung together. In them, we distinguish the motto, the exposition separated from the latter by the name of the Rși, and the conclusion. The conclusion is everywhere the same and needs not be discussed here, it is in prose. Motto and exposition have each prose and verses or either of the two. According to its nature, the execution is much more diffuse than the motto; in the last, the 45th section, it comes to 51 stanzas without any prose, in the 24th, with prose, still to 40, in the 9th to 33. In Nos. 42-44 however, it is missing. In Nos. 1, 4, 7, 42, 44, the motto has, besides the prose, one or also only half a sloka, in Nos. 2, 5, 29, 38, 43, it consists only of the latter two, in 30, one pada must suffice, Nos. 17 and 45 have 2 stanzas. No. 26 brings before the prose motto, a preamble of 7 slokas. In the proportion of motto and exposition, we observe several irregularities. In No. 33 the Rşi-name is separated from the prose motto by 16 doubtlessly executing stanzas; in No. 28 we find 20 stanzas before the name, 4 after it. Even though the latter draw the conclusion from the former (control vice desire), still the latter could scarcely be considered formally as the motto. It is the same in No. 41, where the ascetic by disposition is confronted with the bread-ascetic. In both cases, the concluding 4 stanzas, to judge from the metre, bring illustrations from the other poems. In No. 36, the Rși-name has obviously been pushed ahead by 2 lines. In the usual form. Its indication is missing in No. 25, here, Yaugamdharāyaṇa is implicitly to be understood as the Rşi. In the case of this speaker the Samgahan names in his place Ambada, who however only poses the opening question, the insertion of the piece reminding one of canonical dialogues is understandable. Not so is that of No. 20, where, it is true, we are reminded of the canon, but where decidedly no Rai, not to speak of a Rṣi-bhasita, is to be found.
-
By designating the originator of the section as ukkata-vädt, the SamgaP. 492 han referred to circumvents the difficulty and can speak of 45 Rsis. For,
it states that 20 Rsis belong to the time of Aristanemi, 15 to that of Pariva, and 10 to that of Vira. The same is stated by Isimandala 45 f. (cp. Weber 11 948), and this likewise without intimating which "patteyabuddha" fall into the period of which Tirthamkara. A plan in the order of the men is not noticeable, only in the second half a few who belong together are found close to one another, cp. 29, 31, 32, 34, 37 (these according to the shape of the names); 33, 35; 39, 40 and a final group 4245 is formed by the Lokapalas, and this for the matter of that, so scantily that the first three, as though they were only stop-gaps, are disposed off without the exposition of their mottoes. For our inspection, a grouping other than the pseudo-historical one recommends itself. In JannavakkaYajnavalkya (12), Bahuka, i, e. Nala (14), Soriyayana, cp; Sauryayani (16),

Page #13

Aruņa Mabāsālaputta (33), cp. Āruņi, and the latter himself : Addalaga= Uddalaka (35), the brahmanical prototypes known to us, clearly come to light. The epithet mahana-parivyāyaga stamps Pinga (32), Isigiri (34) and Sirigiri (37) as Brahmans; the pariyvāyaga Ambadat belongs here, as well as his interlocutor Jogamdharayaņa, i.e. Yaugamdharayaņa (25). Thus also Madhurayaņa (15) Āriyāyaṇa (19), and vitta Tarāyaṇa (36), who are not described in detail, and about the last of whom along with some others, one more word will have to be said just now, as also about Angarisi (4) and Varisavakaṇha (18). Buddhists appear in mahai-MabākāsavaMabakaśyapa (9) and Sa(t)iputta buddha = Sariputra (38), and in view of the disfigurations of well-known names it is, I suppose not too bold too see in Vajji(ya)putta (2) the head of the school of the Vatsiputras, i.e. Vatsiputra,5
P. 493
For want of clues we cannot linger with Pupphasālaputta (5), Ketali. putta (8), Vidu (17) Gahavaiputta taruna (21) Harigiri (24), Mātanga (26), and Vau sacca-samjutta (30)6. On the other hand, some of the aforementioned ones are known to us from Jaina literature : Bahuya (14), and Divāyana (40) we find mentioned in Süyagada 1, 3, 4, 2, the latter with Ambada (26) in Uvavaiya § 76 and most exhaustively in the legend of the end of Dvāravati (Jacobi ZDMG 42, 493 ff.); Angarisi Bharaddaya (4) is according to Thāņa 390 a, divided into two sub-gotras of the Goyama (Gautama), named Bharadda and Angirasa, a further one is, ibidem, Varisakaṇha, to whom here the Rși Varisavakanha (18) corresponds; one wonders whether both forms are not rather based on Varsaganya ? Tārāyaṇa (36) at last is called Tārāgaña in Suy. 1, 3, 4, 2, but by silānka ibid. Nārāyaṇa. Rāmagutta, who appears in the same place, is probably the same as Rāmaputta (23).
While, with the Jainas these Rșis appear only by names, others are the main figures in the stories named after them. For Jogamdharāyaṇa, it is true, this can only be inferred from a statement in the Abhidhānarajendra, according to which he occurs in the Āvassayacuņni, which is not accessible. Deva Nāraya (1) makes us think of the devarşi Nārada of the epic, but we are in fact rather concerned with Prince Naraya of Baravai. Vasudeva questions him, this is reported by Yaśodeva in his
4. Cp. Charlotte Krause, Prinz Aghata. Die Abenteuer Ambadas (Leipzig 1922), p.
155 ff. 5. The Paddhati of the Rşimandalavrtti (Weber II 948) just as it finds a risi in Angarisi,
also perpetrates the dissection of vajji(ya)putta into the two pratyeka-buddhas Vajra
and Putra. 6. Ketaliputta looks like a perplexity variant of Tetaliputta (10). Vidu is only the
adjective going back to vedic viduh according to Pischel Gramm. $ 411.

Page #14

Paksikasutratıka (Pakkhiya edition 67a/b) as a víddhasampradāya by which perhaps likewise the Āvassayacuņni is meant : “kim soyam (ie, saucam) ?" Reply : saccam (satyam) soyam. Question : "kim saccam ?” Naraya, who cannot give information (already the previous question had to be answered by a Tirthamkara), obtains, by meditation, remembrance of former existence, and becomes sambuddha. padhamam ajjhayanam "soyayvam eva" icc-āiyam vadati evam sesani vi datthavvāni?. The same story in Sanskrit Slokas Rşimandalavytti 47 a (Berlin MS.1912) on the basis of Isimandala st. 43f. (cp. Weber II 948), where Naraya is called kacchullas with the conclusion:
ad yam adhyayanam satyabhidham kstva siyam yayau (19)
iti Nayama Nārada-rși-sambandhaḥ. Here, the first section erroneously gets the name Satya, corresponding to the original (Sacca) a further proof of the insecurity of the tradition.
P. 494
What is reported about Naraya here, is a main feature of the narration, while in other cases, as will be shown in the course of our examination, our text, if a relation can be proved with the present expedients, has something by far more accidental as its starting point. With this it can be compared that from the mouth of Vaddhamana (29), i.e. Mahavira, of his adversary Mamkhaliputta (11) i.e Gośāla Maskariputra, and of his pathmaker Pasa (31), i.e. Pārsva, we learn nothing particularly characteristic of them. Every other Jaina Rşi of our text could have said the same, only in the case of Pāsa, the monk is called a cāujjama niantha. That the three have been placed at all in the row of the Rșis, is very strange. For the stories, the already mentioned Isimandala and its commentary, the Rşiman. dalavṛtti, among others, supply the basis of the criticism referred to. Asiya Davila (3), originally of course Asita Devala, who, however, is without any relation to the life of the Buddha, with the Jainas, forms a direct connection with our text in Isim 125. If it is said there :
bhaviyavyam bho khalu savva-kama-viraena' eyam ajjhayanam
bhasittu Devilāsuya-rāyarisi siva-suham patto. this cannot be separated from the Rşi-word bhaviyavvam khalu bho savvaleVõvaratenam here. There is no allusion to the fact that King Devilasuta-a
7. A remark like this latter one may have been the cause why the modern commentary
to Jinaprabha's Siddhāntāgamastava st. 9 designates Näraya as the author of the Isibhāsiyāim (Kavyamālā P. VII, p. 88; reference in Klatt's hand-written Ono
masticon). 8. This designation (according to Leumann an adjective in Weber II 474) is given to
N. in the Näyädhammakahão (Agamod. edition 243 b). Malayagiri takes it for a name
(etan-nāmā tāpasaḥ 220 a). 9. According to the Senapraśna of śubhavijaya (Devchand L. p. 51, 1917), 9 Nāradas
were contemporary to Vasudeva, the 9th of whom was called Unmukha (Abhidhānarājendra 4, 2013).

Page #15

matter which is not quite unimportant - nearly married his own daughter. Sūy. 1, 3, 4, 3 we read about Āsila and (?) Devila; “ilānka makes two persons of our Rși, just as there also exists an Asiyakahā.
Vāgalacıri (Vakkalaciri) ugga-tava (6) is known from Hemacandra's Parišiştaparvan. Not decisive worldly experiences of this jinistic Rşyaśộnga however, nor his obtaining pratyekabuddha-ship have been preserved by our text, but it appears that only his childhood, when he lived in the woods like an elephant (matanga), is reflected in the motto of the section. Kummāputta is among the Jaina saints, the model of puremindedness and sincerety of conduct, as can be read in Jinamāņikya's K. cariya (ed. Vaidya 1930). Nothing is recorded of the great injury that befell this monk of dwarfish, but well-proportioned exterior, still it is just the former which is stressed in our chapter. Teyaliputta (10) is known from Nayadhammakabão 14, but the idea that his own actions bring a man to the place where he stands, does not there play the part which one ought to expect from the motto. About Metejja Bhayāli (13) we read in Isim. 87 ff. with the help of the Vștti that Meyajja-as he is simply called therelo rather suffered deadly maltreatment than betraying a krauñca, who picked up the golden rice-grains destined for the princely Jina-pājā, to their maker, a gold-smith. Our section harmonizes with this in the minor point that Metejja may have addressed the question of his motto : “Why is no friendliness shown on your side ?” which, if our interpretation is correct, contains a reproach, to his tormentor. From the remarks on 13 to follow later, it will be clear that the dictum is turned quite differently, so that also the adjoining expression appaņo vimoyan-atthayāe cannot be linked with getting free from the torture, Varattaya (27) appears in Isim. 76 rather colourless as vihuya-raya-mala-vāratta-risi. The pratyeka-buddha Varattaka, thus the commentary relates, bestowed composure (ma bhir!-dana) on boys who ran to him frightened, from which happening a court-astrologer could predict to his prince the victory over Canda Pradyota, which took place indeed. From this occurance can be derived the motto "sādhu sucaritam ayyahata śramaņa-sampat" if we are right in seeing in these words a praise of the undisturbed company of the śramaņa. But the counterpart is likewise contained in the narration which towards the end adduces by way of a citation (yad arşam) the stanza :
thevo vi gihi-pasango jaiņo suddhassa pankam avahai
jaha so Varatta-risz hasio Pajjoya-naravaiņā. Addaga (28) appears Sūy. II 6 as defensor fidei. Nothing of this is mentioned in the section of the Isibbasiyaim bearing his name, which does not contain a motto of the usual kind. If the stanzas speak of the worldly
P. 495
10.
The basic form is of course Maitreya; Metārya is incorrectly sanskritzied,

Page #16

p. 496
desires (Kama) and their control, this goes back to the story of Addaga, which Silanka renders with regard to Suyagadanijjutti 190-200 (edition 387a). There we read that insight into the transitoriness of worldly treasures led Ardrakumāra to monkhood. If Sajmaya (39) and Divāyaṇa (40), the reciters of the epic Sanjaya and Dvaipāyana, were not standing side by side intention. ally, it would be a strange coincidence. We are however not concerned with the epical Sañjaya, but with the kingll known from Utt. 18 and sanskritized as Samyata. At least in 39, 4 this great huntsman is described. But in the commentary to 39 and 40 a conjucture will be ventured regarding the places of origin of several passages. No bridge leads to the motto from the narrative of Isim. 119, which is exclusively concerned with Samyata. From the pattern of the above-mentioned monstrous forms, one feels tempted to find Samjaya's teacher (Utt. 18, 22) as well as that of Khandaga (Viyahapannatti 2, 2), Gaddabhāli by name, in Dagabhāla (22), whose section is entitled the Gaddabbiya. As now regards Divāyaṇa, we know him best, as already stated, from ZDMG 42, 495 ff.12 as parivvāyaga, risi and muni, who cannot abandon bis anger about a bodily maltreatment. His buitam in our text, however, deals with the giving up of desire, and though each thirsting for revenge does contain a desire, yet the destruction of Dväravati is surely not thought of with regard to the iccha. The conclusion of this survey makes Indaņāga (44). Dressed in red, he accepted the gifts of many who announced themselves by a drum signal, thus the story to Isim. 95 reports. Under his name, though his motto remains withheld from us, our text is justified in making its reflections about the professional ascetics,
Now let us throw a glance on the metrical material of the Isibbasiyaim. They have 452 complete stanzas, and the extent of the adjoining prose can be called large, while the Dasaveyaliya contains 550 stanzas and little prose, the Uttarajjbāya 1-14 501 stanzas and almost no prose. The four and a half hundred stanzas would lead upto the middle of the 9th chapter in the purely metrical 1st half of the Sūyagada. Thus, as far as quantity is concerned, the Dasav, stands closest to the new text; the diversity of the metres connects Isibhas, with it as well as with Utt, and Suy., yet, again like in Dasav., the ślokas form the overwhelming majority. Besides them, there are only 13 stanzas of Vaitālıya and Aupacchandasaka-pădas, 9 epic Triştubhs, and 11 Āryās. Some, on the whole unessential, findings regarding the sloka, will be mentioned below in the remarks to chapter 26; regarding
1.
12
Jacobi has conjectured in SBE 45, 80 that this is a wrong rendering of this very same name Sanjaya or Srnjaya 495. 19 he is called Päräsara, and Divāyana only after his love-affair on an island (dvipa), from which his connection with Krsna Dvaipāyana Pārāśārya Mbh. 1,63 becomes clear. Uvav $ 76, Parāsara, Kanha, and Divāyana are three persons.

Page #17

8
Tristubha nothing is to be said. Among the Aryas, in which one includes 3, 4, f. with hesitation only, is one Giti, which occurs twice (12, 2-44, 16), while the old type, appearing in Ayara 1 (-Bambhacergim) 9, Suy. I 4 and Utt. 8, is not found. Vaitalya and Aupacchandasaka are only rarely p. 497 represented in the canon. The main passage is the chapter Suy. 12, which accordingly is entitled Veyaliya from the metre. Its stanzas are on whole correctly built, but on the other hand, Utt. 1513 and Dasav. 10 have correspondingly questionable padas, and such are numerous in the Isibhas, too. Opposite Isibhas. 2, 2 f. 8, 4; 27, 2-7; 28, 24; 39, 5, where throughout irregularities or Aupacchandasaka-, Tristubh-, and Jagati padas occur, only 4,22 and 27, 1 conform with the demands of the pure Vaitaliya, 8, 1, with the restriction that d is a Jagatı-pada. In the same way, 27, 5 a-c. 6b are Indravajra-padas. Such inclusion of Indra- (and Upendra)vajra-padas is likewise known from Utt, and Dasav. In Utt. 15, they are la, 7a, 8a, 13 a-c, 16 a-d; for Dasav. 10, where also an Arya-pada and a prose-line have crept in, Leumann's foot-note (ZDMG 46, p. 638) be referred. If in 3, 4f, the Aryas already just now indicated as doubtful, can at all be designated as such, they represent, in reality, a mixture of Aryas, Slokas, and perhaps also prose. In combination, the Arya appears in the shape of "Gaha-triple-bars", as they have been called in "Worte Mahaviras" p. 4 among the Vedhas of the Uvavaiya and kindred texts. Sporadically, viz. in 25, line 23 ff., this can also be noticed in our text vavagaya-cauk-kasaya, satta-bhaya-vippamukka, atthamaya#hana-jadha, nava-bambhacera-gutta have tripple-time rhythm, chajjivanikaya-sutthu-nirata is a Vedha. Such is presupposed in the passage of 37 indicated by java. Short pieces of prose too Short pieces of prose too are known to crop up between the Veḍhas.14 Intermingling of prose with verses is found in grand style in the Bambhaceraim, the first part of the Ayara, into which the editor in his time endeavoured to bring some order, whole stanzas, half stanzas, and single padas alternate with unmetrical executions. Exactly the same picture is offered, in a smaller measure, by the mottoes of the Isibbasiyaim. It has already been shown that, leaving complete stanzas aside, in 11 cases a half-or quarter-Śloka appear as representatives of rhythmical language. From all the four "seniors" a bridge thus leads formally to our text, not counting the parallels in language and expression, on which attention will be invited below the text and in the commentary.
p. 498
It is perhaps not only the charm of novelty which makes the Isibhaslyaim appear as an original work. To stand opposite a uniform creation
12" is to be deleted.
13. "Worte Mahaviras" p. 3 centre, "Utt. 14. They are to be distinguished from the Veḍhas in print in the work of A. C. Sen : "A critical Introduction into the Paṇhāvāgaraṇāim" (Hamburg Dissertation 1936).

Page #18

is already attractive, if, in the case of its sister creations, Sūy., Utt, and Dasav. one has to deal with more or less cleverly and transparently composed compilations,15 in the case of the Bambhacerāim, however, which could be compared most preferably, with considerably disturbed contexts and layers. That our text goes back to one single author, cannot be doubted; the parallelism in the structure of the individual chapters proves this no less than the throughout uniform style and the numerous self-quotations. The stanzas in a metre other than the sloka may, for a great part, come from elsewhere, one or the other among them is likewise repeated by way of quotation. Yet the author could not manage without greater borrowings either. Such a one is No. 25, especially since its beginning tae nam, according to the usage of the canon, continues a description, but does not start one. Section 20, void of Rşi and motto, likewise has a form frequent in the canon, and its starting-point, the 5 ukkala, is actually found in Tbāņa 343a. Some prose which remainds us of known passages may be a more or less conscious reminiscence. These foreign feath. ers however, are covered by the plumage of its own with which our work adorns itself. That is the considered, but not rigidly kept up form and the figurative expression. As considered form is also to be counted the shaping of the motto, so far as it stands in prose; a lapidary mode of speech, which must have been chosen intentionally, in order to characterize the solitary knowers not called upon to be teachers. Disciples of Vāgalaciri, Mamkhaliputta, Metejja Bhayāli, Soriyayaņa, Varattaya, to mention only the obscurest of our Rşis, would indeed have stood perplexed before these splinters from the thought-workshop of the master. With us it goes similarly. If lucidity is sinned against here by terseness, the verses, on the other hand, nearly suffer from a surfeit of comparisons. Yet they are in most cases to the point, and if one remembers the renown enjoyed by the after all harmless allegory of the bees, Dasav. 1, the question arises why the Isibbasiyžim, which are so much richer in this respect, have fallen into nearly complete oblivion.
We read some strange things in the Isibhāsiyaim. Right in the 1st section (1, 7.8) the fourth and fifth vows are contracted into one, as though we were still concerned with the doctrine of Parsva, which did not know as yet of their separation, but which, on the other hand, expressed itself differently. Perhaps Pārsva stood indeed close to the author, and this would also explain the copiousness in the dictum of this "Rsi" (31).
P. 499
15. Suy. proceeds according to the size of the chapter. utt., apparently without any
plan, except that some legendary sections are standing together, and the dogmatic ones towards the end. Dasav. alternates from 4 onwards, between general and special representations (Author, Dasaveyāliya Sutta, transl, Ahmebabad 1932, p. VI).

Page #19

10
Section 20, which has already been referred to repeatedly, must have been especially dear to him, for in view of the superabundance of Rșis which we find among others in the Isimandala, the introduction of an anonymous utkațavadin would not have been necessary, while there is no indication whatever that these expositions have been added later. Before all the last of the five "grand speakers", for whom, -as well as for these refereaces in general, the commentary following below should be compared, obtains, in the final portion, the explanation correct in itself in the materialistic sense. But while in the Süyagada, to which the passage is closely related the refutation does follow after all (in II 1, 17) it is missing here, and the reader of No. 20 is left with the impression that the author shares the point of view of materialism. For he himself introduces it, though certainly only in the course of his elucidation, with the words : therefore I rightly assert the following” (20, line 27), where the first person places itself at the side of those in section 21, 23, 24. We proceed. An allegory carried through, in Indian manner, up to the last point in 26 and 32, is based on the simile of the realization of dharma as of “divine farming” (divvā kisz). Are we too sensitive if we remember that the breaking of the earth" is forbidden to the Jaina layman by Uvāsagadasão § 51, and if we therefore feel the pretty comparison as somewhat out of place ? He who uses that simile in 32 is, it is true, a brahmanical wandering monk. Just such a one, Sirigiri, announces in 37, like a second Thales, that the world originated from water. Two more cosmogonic theories follow this dictum, till the fourth, presented rather unpretentiously, brings the dogmatically correct idea. Strinking like the just mentioned uajinistic saying, is also that one of the buddha Saiputta in 38; it is only in the third stanza of the section that the idea enjoined upon the Jaina appears. In the iwo last cases the motto as well as the originator, othewise the support of the whole, are made unworthy of belief,
p. 500
Thus we have before us a number of passages bewildering with regard to the contents. Earlier generations do not seem to have taken offence at this, otherwise the Pseudo-Bhadrabahu would scarcely have intended to annotate the work, as mentioned in the beginaing. That the Isibbasiyāim have a history, follows from the recording of bio padho in 31. Later on, opposition may possibly have appeared, which led to the neglect of the text.16 Besides everything mentioned, orthodoxy could take it least of all that the founders Vardhamana Mahavira, Pārsva, and the former's adversary Gošāla Maskariputra are represented as Pratyekabuddhas in the
16. Thus, the translation of Dasaveyāliya referred to above p. 498 note 15 likewise fall
into oblivion, since the Indian publishers do not distribute it for want of agreement with the rendering of Dasav. 5, I, 73.

Page #20

work. Leaving aside the fact that they were none in any case, Gośāla is here obviously more than a renegade disciple of Mahavira, and the conjecture already uttered before that the relationship of both has been given a biased representation in Viyahapannatti 15, gets confirmed. Other peculiarities, such as wavering in the judging of the riddhi (9 and 45), and the error concerning the agandhana (45), the repeated use of the same motto in 26 and 32, the transforation of current names, the Rși Ketaliputta besides Tetaliputta, may have been found less striking. They doubtlessly must be laid at the author's door, wbile frequently the diffcctive tradition is to be blamed. The apportioning of the findings to author or tradition cannot always be effected without doubt. The mutilation of Vedic names cannot be thought to have been perpetrated by a person who proves his Sanskrit in Sandhi forms like, among others, ego' saddheyam 10, 2; purāriyam 19, line 1; atthi nn esa 20, line 15; vattey a'. 24, 11. 16, in purā jāņāmi 21, line 1, in vahni 9, 24; durbuddhi 41, 6 and in the reference to the animal iable. Concerning those names, it however be objected that Asila and Divāyaṇa, which strongly differ from Asita and Dvaipāyana, are also found in other Jaina texts. On no account howeveer can we make the author responsible for those omissions which are to be stated in the beginning of 3 and at the end of 10. For these lacunae and various kinds of obvious disorder (cp. 10. 12. 17. 18. 22. 33. 36, 40), the tradition, or rather its contrary, is just as responsible a; for the incorrect or unsatisfactory shape of words. Opposite it, the editor often had to resort to conjectures of which the joint sigla HD render account. The right thing can scarcely be expected to have been hit upon in all cases; certain things resisted even conjecture. The translation of the whole has been reserved for the future.
For the edition of the text, after all, only two expedients were available. First the above-mentioned printed text, which, for (he matter of that is not very accurate. Its unnamed editor too has made conjectures (which partially were useful), by placing words or syllables into parentheses, sometimes also into square brackets. The former have been replaced by angular brackets in our foot-potes. The desire to be able to examine the MS. itself, was understandable. If it was true that it was with Acārya-mabārāja Anandasāgara Sūri, a request addressed to him has in any case not found a response. In a way so much the worthier of acknowledgement, and thanks to the mediation of my respected friend Muni Jayantavijaya, the Vijaya. dharma-Lakşmi-Jnāna-Mandira, Belaganj, Agra, sent me an undated, rather modern MS. (H), comparing which was not without value, though its wording does not essentially deviate from the print This MS., and in some cases also the print, writes about a dozen times (espeically in the second half of the text) initial p for b (pahue 14, line 9, palavam 22, 7, pahave 28, 3), once medial duppala for dubbala (38, 28). This points to a
p. 501

Page #21

12
prototype which designated the soft sound by a dot put into the pa, as is often found in palm-leaf MS. A second phenomenon familiar from there is the frequent preservation of the tenuis k and p between vowels (e. 8. muccati 1, 1; kandaka 4, 6; lokammi 4, 20; ripū 15, 24), where also many cases of wrong analogy occur (e. g. vikincitta 3, 6, jati 4, 3, joko 45, 52), which are marked by italics. The media too has often been saved from being dropped (vadati 1, 1 etc.). In contrast to these preservations stands the liberty with which the poet occasionally foregoes declension, About twelve times we find the pure stem. This is obviously what Pischel Gramm. 19 bad chiefly in view, when he calls (not with justification) the language of the Dasav. "often much degenerated; the number of occurrences may be about the same. So far the general remarks. The reference to details be reserved to the commentary, for whịch, however, very narrow space limits were drawn. Next follows the text. The foot-notes to the latter are meant accurately to reflect the statements of the two prototypes, up till now the only ones, since also mere slips of the pen can be useful for a gencology of newly to be added MSS.

Page #22

ISIBHĀSIYĀIM इसिभासियाई

Page #23

ISIBHĀSIYĀIM
1.
10
soyavvam eva vadati, soyavvam eva pavadati, jena samayam jive savva-dukkhāņa muccati. tamhā soyavvāto param ņ' atthi soyam ti deva-Nāra deņa arahatā isiņā buiyam.
panatipātam tivibam tivibeņam ņ' eva kujjā ņa kārave : pa. 5 dhamam soyavva-lakkhaṇam. musā-vādam tiviham tivihenam
n'eva büyā ņa bbasae : bitiyam soyavva-lakkhaṇam. adatt'adanam tiviham tivihenam n eva kujjā ņa kārave : tatiyam soyavva. lakkhaṇam. abbambha-parigga ham tiviham tivihenam n' eva kujja ņa kārave : cauttham soyavva-lakkaņam.
savvam ca savvahim ceva savva-kalam ca savvaha nimmamattam vimuttim ca viratim ceva sevate (1) savvato virate dante savvato parinivvude savvato vippamukk'appā savv'atthesu samam care (2) savvam soyayvam ādāya adayam uvahāṇavam
savva-dukkha-ppahime u siddhe bhavati ņirae (3) saccam c' evôvasevanti, dattam cevovasevanti, bambham c' evôva. sevanti. saccam cevôvabāņavam, dattam cevovahāṇavam, bambham c'evôvabāņavam.
evam se buddhe virate vipave dante davie alam tāí ņo punar-avi 20 icc-attham hayvam āgacchati tti bemi,
padhamam Nārad'ajjhayaņam samattam.
15
2.
jassa bhitā palāyanti jivā kammāņugāmiņo
tam ev' adāya gacchanti kiccă dinnam va vāhiņi (1) Vajjiya putteņa arahatā isiņā buitam.
dukkha parivittasanti pāņā maraņā jamma-bhayā ya savvasatta
tassôvasamam gavesamāņe appe ārambha-bhirue na satte (2) 1. Närada. soyavvam (this the key-words of the Sam gahani). Regarding the beginning cp. Peterson, A Third Report...(Bombay 1887) p. 253 (=P). 1 pavavati H, padavati P, vadati D. 3 °ņo HP. 9 tattha instead of cauttham H. 16 saccam c'evo missing HD. 19. evam...by HD mostly not written in full. 1-5: evam se buddhe; 6. 8. 24 : evam siddhe buddhe; the remaining ones : evam se siddhe buddhe; 1 :-āgacchai H, ägacchejja D; otherwise concluded after buddhe (4 : evam se buddhe mutte D) or abbreviated. After the running number of the chapter, which H adds, mostly follows, from 20 onward : siddhi 19 tại H. 21 pao missing H.
2. Vajjiyaputte. jassa.
1, L. 2=17, 1 d. L. 4=Āyāra 11, 27. 3 d=9, 29d=29, 19d=34, 60m3, 11d; bhavati nīrae Dasā 5, 16.

Page #24

इसिभासियाई
सोयव्वमेव वदती, सोयव्वमेव पवदति, जेण समयं जीवे सव्वदुक्खाणं मुञ्चति । तम्हा सोयव्वातो परं णत्थि सोयं ती देवनारदेण अरहता इसिणा बुइयं ।
पाणातिपातं तिविहं तिविहेणं णेव कुज्जा ण कारवे : पढमं सोयव्वलक्खणं । मुसावादं तिविहं तिविहेणं णेव बूया ण भासए : बितियं सोयव्वलक्खणं । अदत्तादाणं तिविहं तिविहेणं णेव कुज्जा ण कारवे : ततियं सोयवलक्खणं । अब्बम्भ-परिग्गहं तिविहं तिविहेणं णेव कुज्जा ण कारवे : चउत्थं सोयवलक्खणं ।
सव्वं च सव्वहिं चेव सव्वकालं च सव्वहा । निम्ममत्तं विमुत्तिं च विरतिं चेव सेवते ॥१॥ सव्वतो विरते दन्ते सव्वतो परिनिव्वुडे । सव्वतो विप्पमुक्कप्पा सव्वत्थेसु समं चरे ॥२॥ सव्वं सोयव्वमादाय अडयं उवहाणवं । सव्वदुक्खप्पहीणे उ सिद्धे भवति णीरए ॥३॥
सच्चं चेवोवसेवन्ती, दत्तं चेवोवसेवन्ती, बम्भं चेवोवसेवन्ती । सच्चं चेवोवहाणवं, दत्तं चेवोवहाणवं, बम्भं चेवोवहाणवं ।
एवं से बुद्धे विरते विपावे दन्ते दविए अलं ताई णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि । -
पढमं नारदज्झयणं समत्तं ।
२.
जस्स भीता पलायन्ति जीवा कम्माणुगामिणो ।
तमेवादाय गच्छन्ति किच्चा दिन्नं व वाहिणी ॥१॥ वज्जियपुत्तेण अरहता इसिणा बुइतं ।
दुक्खा परिवित्तसन्ति पाणा मरणा जम्मभया य सव्वसत्ता । तस्सोवसमं गवेसमाणे अप्पे आरंभभीरुए ण सत्ते ॥२॥

Page #25

ISIBHĀSIYÄIM
gacchati kammehi se 'ņubaddhe, puņar-avi āyati se sayamkadeņam jammaņa-maraņāi alle puņar-avi āyāti se sa-kamma-sitte (3) biyā ankura-nippbatti ankurāto puņo biyam bie samvujjhamāṇammi ankurass' eva sampada (4) biya-bhūtāņi kammāņi samsārammi aņādie moha-mohita-cittassa tato kammāņa samtatt (5) - mula-seke phal’uppatti, mula-ghāte hatam phalam phal'atthí sincati mulam, phala-ghāti ņa sincatı (6) moha-mulam aộivvāņam samsāre savva-dehiņam moha-mülāņi dukkhāṇi moha-mulam ca jammaņam (7) dukkha-mulam ca samsāre aņņāņeņa samajjitam
migāri va sar'uppatti baņe kammāņi mulato (8) evam se buddhe...ņo punar-avi icc-attham havvam āgacchati tti bemi.
ii biiyam Vajjiputt'ajjhayaņam.
bhavidayvam khalu bho savva-levóvarateņam. levóvalitta khalu bho jiva anekajamma-joni-bhay'avattam aņādiyam anavadaggam dihamaddham cãturantam samsāra-sāgaram [...] vitikantā sivam
atul amalam avvabāham apuņabbhavam apuņar-avattam sāsatam 6 thaņam abbhuvagatā citthanti. se bhavati savva-kama-virate
S.-sangatite S.-siņeh'atikante S.-viriya-parinivvude S.-kohóvarate S.-māņôv. S.-māyo'v. S.-lobhôv. S.-Vās'ādāņôv. su-savva-samvude S.-S.-savvovarate s.-S.-savvovasante s.-s.-parivude, no katthai sajjati
ya, tamhā savva-levovarae bhavissāmi tti kaļļu 10 Asieņa Da vilen a arahatā isiņā buitam.
suhume va bayare va pāņe jo tu vihimsai rāga-dosabhibhūt'appā lippate pāva-kammuņā (1) pariggaham giņhate jo u appam va jati va bahum
gehi-mucchāya doseņam lippae pāva-kammuņā (2) (2) ®mānā D. amne H. ārabhatīsoe H. (3) gacchamti H. 'him HD, atto D. āyāi D. sīnne D. (4) ankū° D. samjujjhao H, samjujjao D. (5) cimttassa H. (6) mülasitte H, mulasitte D. mulāghāte D. (7) va jao H. (8) annāne sao H. gäri-3, L. 4 thāna- missing H. hani D.
3. Asite, bhavi leve 1 ff. predominated Oratte D. 5 sa H. vāri instead of vīriya H. 7 väsādanoo H. 8 savvôvarate su-savva missing H, padivude D. katthayi sajjati H. 9 lovovate H, Asitena Devio H. (1) vão H. sati H. (2) gehi H. mutthā° H. lippate H.
2,4 c. d=15, 3 c, d. 6=13, 4= 15, 7. 79, 1 15, 1, 7b=9, 32d.

Page #26

इसिभासियाई गच्छति कम्मेहि सेऽणुबद्धे, पुणरवि आयाति से सयंकडेणं । जम्मण-मरणाइ अट्टे पुणरवि आयाति से सकम्मसित्ते ॥३॥ बीया अंकुरणिप्फत्ती अंकुरातो पुणो बीयं । बीए संवुज्झमाणम्मि अंकुरस्सेव संपदा ॥४॥ बीयभूताणि कम्माणि संसारंमि अणादिए । मोहमोहितचित्तस्स ततो कम्माण संतती ॥५॥ मूलसेके फलुप्पत्ती, मूलाघाते हतं फलं ।। फलत्थी सिंचती मूलं, फलघाती ण सिंचती ॥६॥ मोहमूलमणिव्वाणं संसारे सव्वदेहिणं । मोहमूलाणि दुक्खाणि मोहमूलं च जम्मणं ॥७॥ दुक्खमूलं च संसारे अण्णाणेण समज्जितं । मिगारि व्व सरुप्पत्ती हणे कम्माणि मूलतो ॥८॥ एवं से बुद्धे....णो पुणरवि इच्चत्थं हत्वमागच्छति त्ति बेमि ।
__इइ बिइयं वज्जियपुत्तज्झयणं ।
भविदव्वं खलु भो सव्वलेवोवरतेणं । लेवोवलित्ता खलु भो जीवा अणेकजम्मजोणीभयावत्तं अणादीयं अणवदग्गं दीहमद्धं चातुरंतं संसारसागरं [....] वीतीकंता सिवमतुलमलमव्वाबाहमपुणब्भवमपुणरावत्तं सासतं ठाणमब्भुवगता चिट्ठति । से भवति सव्वकामविरते सव्वसंगातीते सव्वसिणेहतिकंते सव्ववीरियपरिनिव्वुडे सव्वकोहोवरते सव्वमाणोवरते सव्वमायोवरते सव्वलोभोवरते सव्ववासादाणोवरते सुसव्वसंवुडे सुसव्वसवोवरते सुसव्वसव्वोवसंते सुसव्वपरिवुडे, नो कत्थई सज्जति य, तम्हा सव्वलेवोवरए भविस्सामि त्ति कटु असिएण दविलेणं अरहता इसिणा बुइतं ।
सुहुमे व बायरे वा पाणे जो तु विहिंसइ । रागदोसाभिभूतप्पा लिप्पते पावकम्मुणा ॥१॥ परिग्गहं गिण्हते जो उ अप्पं वा जति वा बहुं । गेही-मुच्छाय दोसेणं लिप्पए पावकम्मुणा ॥२॥

Page #27

İSIBHĀSIYĀIM
koham jo u udirei appaņo vā parassa vā
tam-nimittanubandhenam lippate pāva-kammuņa (3) evam java micchadamsaņa-salle.
pānativato levo, levo aliya-vayaņam adattam ca mehuņa-gamaņam levo, levo pariggaham ca (4) koho bahuviho levo, māņo ya bahuvidha-vidhio māyā ya bahuvidha levo, lobho vă bahuvidha-vidhio (5) tamba te tam vikimcittā pāva-kamma-pavaddhanam uttam'aytha.var'aggabi vīriyattāe parivvae (6) khire düsim jadha pappa viņāsam uvagacchati evam rāgo va doso va bambhacera-viņāsaņā (7) jadha kbiram padhanam tu mucchana' jāyate dadhim evam gehi-ppadosenam pāva-kammam pavaddhati (8) ranne dav'aggiņā daddhā rohante vaņa-padavā koh'aggiņā tu daddbāņam dukkbā dukkhāņa ņivvuta (9) sakkā vaņbi ņivaretum vāriņā jalito babim savvôdahi-jaleņâvi moh’aggi duņņivārao (10) jassa ete parinnātā jāti-maraṇa-bandhaņā
se chinna-jāti-maraṇe siddhim gacchati ņirae (11) evam se buddhe......ņo punar-avi icc-attham havvam āgacchati tti bemi.
taiyam Davil'ajjhayaņam.
4.
āyāņa-rakkhi purise, param kimci ņa jāņati. asāhu-kammakāri khalu ayam purise, puņar-avi pāvehim kammehim codijjati niccam samā piti. Angarisinā Bhāra d. dā eņam arahatā isiņā buitam.
no samvasitum sakkā silam jāņittu maņavā paramam khalu padicchanna māyāe duttha-māṇasā (1) niya-dose nigūhante ciram pi ņôvadamsae
kiba mam kovi ņa jāņe', jāņe n' atta-hiyam sayam (2)
(3) jo udirehi H. papava H. (4) Sväte D levo (2) missing HD. (5) kodho H. levo (2) missing HD vidho (2) H. (6) °ddhane D. viriattāe D. (7) doso ya H D. (9) oti H.
dukkhānam na nivattai D. (10) düņio H. (11) jassete H. pariņā° H.Ona H. sam chio D. Onā D. gacchamti nirayā D.
7 evam se buddhe virate yao (3) H D. Colophon missing H.
4. Angarisi. adana-rakkhi. 2 ohi ohi H. codijjaeti H. somāpīti H, samāpi (samsārammi)ti D. (1) Osittum D. sakkam HD. siham (nâsamvasatā sak kam silam] D. cchatta H. (2) "hämte H. koyi H. jjāne H. jjanam H attha H D.
3,6 c.d=7,3 c. d. 9 c=36, 5 c. 1036, 3. 4, L, 1=7 c. d.

Page #28

इसिभासियाई
कोहं जो उ उदीरेइ अप्पणो वा परस्स वा ।
तंनिमित्ताणुबंधेणं लिप्पते पावकम्मणा ॥३॥ एवं जाव मिच्छादंसणसल्ले ।
पाणातिवातो लेवो, लेवो अलियवयणं अदत्तं च । मेहुणगमणं लेवो, लेवो परिग्गहं च ॥४॥ कोहो बहुविहो लेवो, लेवो माणो य बहुविधविधीओ । माया य बहुविधा लेवो, लोभो वा बहुविधविधीओ ॥५॥ तम्हा ते तं विकिंचित्ता पावकम्मपवड्ढणं । उत्तमट्ठवरग्गाही वीरियत्ताए परिव्वए ॥६॥ खीरे दूसिं जधा पप्प विणासमुवगज्छति । एवं रागो व दोसो व बम्भचेरविणासणा ॥७॥ जधा खीरं पधाणं तु मुच्छणा जायते दधिं । एवं गेहिप्पदोसेणं पावकम्मं पवड्ढती ॥८॥ रणे दवग्गिणा दड्ढा रोहंते वणपादवा । कोहग्गिणा तु दड्ढाणं दुक्खा दुक्खाण णिव्वुती ॥९॥ सक्का वही णिवारेतुं वारिणा जलितो बहिं । सव्वोद हिजलेणावि मोहग्गी दुण्णिवारओ ॥१०॥ जस्स एते परिन्नाता जाती-मरणबंधणा ।
से छिन्नजातिमरणे सिद्धिं गच्छति णीरए ॥११॥ एवं से बुद्धे ....णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ।
विलज्झयणं ।
४.
आयाणरक्खी पुरिसे, परं किंचि ण जाणती ।
असाहुकम्मकारी खलु अयं पुरिसे, पुणरवि पावेहिं कम्मेहिं चोदिज्जती - णिच्चं समा पीति । अंगरिसिणा भारदाएणं अरहता इसिणा बुइतं ।
णो संवसितुं सक्का सीलं जाणित्तु माणवा । परमं खलु पडिच्छन्ना मायाए दुद्रुमाणसा ॥१॥ णियदोसे णिगृहंते चिरं पि णोवदंसए । 'किह में कोवि ण जाणे', जाणे णत्थहियं सयं ॥२॥

Page #29

ISIBHĀSIYĀIM
jeņa jāņāmi appāņam āvi vā jati vā rahe ajjayārim anajjam vā tam ņāņam ayalam dhuvam (3) suyāṇi bhittie cittam kațihe vā suņivesitam maņussa-hidayam pun' iņam gahaņam duvviyāņakam (4) annaha sa mane hoi, annam kuņanti kammuna anna-m-annani bhāsante, manussa-gahane hu se (5) tana-khanu-kandaka-latā-ghaņāņi valli-ghaņaņi gahanani sadha-niyadi-samkulāim maņussa-hidayāim gahaņāņi (6) bhunjitt' uccāvae bhoe samkappe kada māṇase ādaņa-rakkhi purise param kimci na janati (7) aduva parisa-majjhe aduvā vi rahe kadam tato ņirikkha appāņam pāva-kammā ņirumbhati (8) duppaciņņam sapehāe aņāyāram ca appaņo aņuvauhito sadā dhamme so pacchā paritappati (9) suppaiņņam sapehāe āyāram vā vi appaņo supatirthito sada dhamme so pacchā u ņa tappati (10) puvvarattavarattammi samkappena bahum kadam sukadam dukkadam vā vi kattāram anugacchai (11) sukadam dukkadam vā vi appaņo yâvi jāņati ņa ya ņam anno vijānāti sukkadam n'eva dukkadam (12) naram kallanakarim pi pavakarim ti bahira pävakarim ti ņam büyā silamanto tti bahira (13) coram pi tā pasamsanti, muņi vi garihijjati na se ittavatā 'core, ņa se ittavatā' muņi (14) n' annassa vayaņā 'core, ņ' annassa vayaņa 'muņi appam appā viyaņāti je vā uttama-ņāņiņo (15) jai me paro pasamsāti asādhum sadhu maņiyā na me sā tāyae bhāsā appāņam asamahitam (16) jai me paro vigarahati sadhum santam ņirangaņam na me s' akkosae bhāsā appaņam susamāhitam (17) jam ulukā pasamsanti jam vā ņindanti vayasa ninda va sā pasamsā vā vāyu jāle va gacchati (18) jam ca bala pasamsanti jam vā ņindanti kovida ninda va sä pasamsā vā pappa ti kurue jage (19) jo jattha vijjatı bhāvo jo vā jattha na vijjati So sabhavena savvo vi lokammi tu pavattati (20)
(6) ghanāni instead of gahao (3) H, missing D. (7) rakkha H. (8) niri(kkhi). nappa D, nirina H. (10) supațhito HD. ghunatappati H. (11) Occhai H. (13) ori tti H. păvakäri pi te buo H. (14) ettā° (1) D, ovate (1) H. (15) nalassa (1) H. (17) jati H. santim D. (18) nindam vāyü H. (19) nindatti H.
kurute D. 4,7 c. d=L. 1.
pappiti H

Page #30

इसिभासियाई
जेण जाणामि अप्पाणं आवी वा जति वा रहे । अज्जयारिं अणज्जं वा तं णाणं अयलं धुवं ॥३॥ सुयाणि भित्तिए चित्तं कठे वा सुणिवेसितं । मणुस्सहिदयं पुणिणं गहणं दुवियाणकं ॥४॥ अण्णहा स मणे होइ, अण्णं कुणन्ति कम्मुणा । अण्णमण्णाणि भासन्ते, मणुस्सगहणे हु से ॥५॥ तण-खाणु-कंडक-लताघणाणि वल्लीघणाणि गहणाणि । सढ-णियडिसंकुलाई मणुस्सहिदयाइं गहणाणि ॥६॥ भुंजित्तुच्चावए भोए संकप्पे कडमाणसे । आदाणरक्खी पुरिसे परं किंचि ण जाणति ॥७॥ अदुवा परिसामज्झे अदुवा वि रहे कडं । ततो णिरिक्ख अप्पाणं पावकम्मा णिरुम्भति ॥८॥ दुप्पचिण्णं सपेहाए अणायारं च अप्पणो । अणुवद्वितो सदा धम्मे सो पच्छा परितप्पति ॥९॥ सुप्पइण्णं सपेहाए आयारं वा वि अप्पणो । सुपतिद्रितो सदा धम्मे सो पच्छा उ ण तप्पति ॥१०॥ पुन्वरत्तावरत्तम्मि संकप्पेण बहुं कडं । सुकडं दुक्कडं वा वि कत्तारमणुगच्छइ ॥११॥ सुकडं दुक्कडं वा वि अप्पणो यावि जाणति । ण य णं अण्णो विजाणाति सुक्कडं व दुक्कडं ॥१२॥ णरं कल्लाणकारिं पि पावकारि ति बाहिरा । पावकारिं ति णं बूया सीलमंतो त्ति बाहिरा ॥१३॥ चोरं पि ता पसंसन्ति, मुणी वि गरि हिज्जती । ण से इत्तावताऽचोरे, ण से इत्तावताऽमुणी ॥१४॥ णण्णस्स वयणाऽचोरे, णण्णस्स वयणाऽमुणी । अप्पं अप्पा वियाणाति जे वा उत्तमणाणिणो ॥१५॥ जइ मे परो पसंसाति असाधु साधु माणिया । ण मे सा तायए भासा अप्पाणं असमाहितं ॥१६॥ जइ मे परो विगरहाति साधु सन्तं णिरंगणं । ण मे सऽक्कोसए भासा अप्पाणं सुसमाहितं ॥१७॥ जं उलूका पसंसन्ति जं वा णिन्दन्ति वायसा जिंदा वा सा पसंसा वा वायु जाले व्व गच्छती ॥१८॥ जं च बाला पसंसन्ति जं वा णिन्दन्ति कोविदा । णिन्दा वा सा पसंसा वा पप्पा ति कुरुए जगे ॥१९॥ जो जत्थ विज्जती भावो जो वा जत्थ ण विज्जती । सो सभावेण सव्वो वि लोकम्मि तु पवत्तती ॥२०॥

Page #31

ISIBHĀSIYĀIM
visam vā amatam vā vi sabhāvena uvatthitam canda-sūrā maņi joti tamo aggi diva khiti (21) vadatu jaņe jam se icchiyam, kim ņu kalemi udiņņam appaņo ? bhavita mama n' atthi elise iti samkhãe na samjalām' aham akkhôvanjaņam ādāya silavam susamāhite - - [(22) appaņā ceva-m appānam codito vahate raham (23) sil'akkha-raham ārüdho ņāņa-damsana-sarathi
appaņā c'eva appanam codittā subham ehatı (24) evam se buddhe ... no punar-avi icc-attham havvam agacchati tti bemi,
cauttham Angarisi-nām' ajjhayaņam.
māņā paccotarittāņam viņae appan' uvadamsae. Pupphas a la putten a arahatā isiņā buiyam.
pudhavim āgamma sirasā thalé kiccāņa anjalim pāņa bhojana se ciccā savvam ca sayan'āsaņam (1) ņamamsamāṇassa sadā santi āgamma vattati kodba-māņa-ppahīņassa ātā jāņai pajjave (2) ņa pāņe atipātejjā aliyâdiņņam ca vajjae ņa mehuņam ca sevejja, bhavejja apariggahe (3) kodha-mana-pariņnassa ātā jāņati pajjave
kuņimam ca ņa sevejjā, samadhim abhidamsae (4) evam se buddhe .... ņo puñar-avi icc-attham havvam āgacchati tti bemi,
pancamam Pupphasāla-nām' ajjhayaņam.
tam eva uvarate mātanga-saddhe kaya-bhedati āyatitam udabare deva-daņavânumatam. tenemam khalu bho lokam sanarâ. maram vasikatam eva manņāmi, tam aham bemi, viyatta-Vagala cirin ā arahatā isina buitam.
(21) jjoti H. divam H. (22) vadamtu HD. "tam H. kalemi H. bhā. veta mana H (23) ātāya H. (24) jedittāH, jaditta D. Schl. evam se buddhe mutteo (4) D. Colophon missing H.
5. Pupphasāle. māne. 1 paccottao HD. 2 sisio H, (1pudhavi HD. (2) samti H, sam(kham)ti D. agama HD. (3) ativā° H. Conclusion : evam se buddhe virae pāvao' HD. Colophon missing H.
6. Vakkala, tama. 1 mao HD. nam uo HD. 3 ttirayam HD.

Page #32

इसिभासियाई विसं वा अमतं वा वि सभावेण उवद्रुितं । चंद-सूरा मणी जोती तमो अग्गी दिवा खिती ॥२१॥ वदतु जणे जं से इच्छियं, किं णु कलेमि उदिण्णमप्पणो ? । भावित मम णत्थि एलिसे इति संखाए ण संजलामहं ॥२२॥ अक्खोवंजणमादाय सीलवं सुसमाहिते । अप्पणा चेवमप्पाणं चोदितो वहते रहं ॥२३॥ सीलक्खरहमारूढो णाणदंसणसारथी ।
अप्पणा चेव अप्पाणं चोदित्ता सुभमेहती ॥२४॥ एवं से बुद्धे....णो पुणरवि इच्चत्धं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ।
चउत्थं अंगरिसिनामज्झयणं ।
___ माणा पच्चोतरित्ताणं विणए अप्पाणुवदंसए । पुप्फ सा ल पु त्ते ण अरहता इसिणा बुइयं ।
पुढविं आगम्म सिरसा थले किच्चाण अंजलिं । पाण-भोजण से चिच्चा सव्वं च सयणासणं ॥१॥ णमंसमाणस्स सदा सन्ती आगम्म वट्टती । कोध-माणप्पहीणस्स आता जाणइ पज्जवे ॥२॥ ण पाणे अतिपातेज्जा अलियादिण्णं च वज्जए । ण मेहुणं च सेवेज्जा, भवेज्जा अपरिग्गहे ॥३॥ कोध-माण-परिणस्स आता जाणति पज्जवे । कुणिमं च ण सेवेज्जा, समाधिमभिदंसए ॥४॥ एवं से बुद्धे ....णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ।
पंचमं पुप्फसालनामज्झयणं ।
तमेव उवरते मातंगसड्ढे कायभेदाति आयतितमुदाहरे देवदाणवाणुमतं । तेणेम खलु भो लोकं सणरामरं वसीकतमेव मण्णामि, तमहं बेमि। वियत्त-वा ग लची रि णा अरहता इसिणा बुइतं ।

Page #33

ISIBHĀSIYĀIM
ņa ņāri-gana-pasatte appaņo ya abandhave ! purisā ! jatto vi vaccaha tatto vi judhire jane (1) ņirankuse va mātange chiņņa-rassi hae vi vā ņāņa-ppaggaha-pabhathe vividham pavate șare (2) ņāvā akaņņadhārā va sāgare vāyuņêrita cancala dhāvate nāvā sabhavão akovita (3) mukkam puppham va agāse ņiradhāre tu-se nare dadha-sumba-ạibaddhe tu vihare balavam vihim (4) sutta-metta-gatim c' eva gantukame vi se jaha evam laddhā vi sam-maggam sabhāvão akovite (5) jam tu param navaebim ambare vā vihamgame dadha-sutta-ạibaddhe tti siloko (6) ņāna-ppaggaha-sambandhe dhitimam paņihit'indie sutta-metta-gati ceva tadbā sādhu ņirangane (7) sacchanda-gati-payārā jivā samsāra-sāgare kamma-samặtāņa-sambaddha hiņdanti viviham bhavam (8) itth-'ņugiddhe vasae appaņo ya abandhave jatto vi vajjatı purise tatto vi judhire jane
mannati mukkam appāņam, padibaddhe palāyate (9) viyatte bhagavam Vak kalacuri ugga-tave tti. evam siddhe buddhe.....ņo puņar-avi icc-attham havvam āgacchati tti bemi.
chattham Vakkalacıri-nām' ajjhayanam.
savvam dukkh'āvaham dukkham, dukkham sausuyattanam. dukkhí va dukkara-cariyam carittā savva-dukkham khaveti tavasā. tambā adıņa-māņaso dukkhi savva-dukkham titikkhejjasi tti Kummā putteņa arahatā isiņā buiyam.
jana-vado na tāejjā acchittam tava-samjame samadhim ca viraheti je rittha-cariyam care (1)
(1) pasete H, pa[sete] [samvatu] satte D. jine D. (2) rave instead of hae H, rave shael D. näna-pao HD. (3) vavala H. (4) sukkam HD, vāre HD. Pre (su) tu D. je H D. sumve H, sumba D. vihamge H, vio missing D. (5) tumgakäme H, tum ga (gamtu) kāme D. sam-mao H. (6) na vähira ao H. dhe ti miloko nao H, oddhe tti miloko (vāhae tusine jage) não D. (7) nānā-pao HD. gatim HD tathā D. nirangane H. (9) vajjatā H. juvine H, jjhavine D. padivao H, oddho D. 5 viyatte H, viyate D u vägate H, uggavate D. Colophon missing H.
7. Kummã. savvam. 1 okkham ūsu’H. suūsuao D. 2 dukkhara H. vărio H. 3, maņa" HD. jjāse H D. (1) atthio D. °dheti H. rao HD. crio D.
7, 1 compare 8, L. 4.

Page #34

13
इसिभासियाई
ण णारीगणपसत्ते अप्पणो य अबंधवे ! । पुरिसा ! जत्तो वि वच्चह तत्तो वि जुधिरे जणे ॥१॥ णिरंकुसे व मातंगे छिण्णरस्सी हए वि वा । णाणप्पग्गहपभट्ठे विविधं पवते णरे ॥२॥ णावा अकण्णधारा व सागरे वायुणेरिता । चंचला धावते णावा सभावाओ अकोविता ॥३॥ मुक्कं पुप्फ व आगासे णिराधारे तु से णरे । दढसुम्बणिबद्धे तु विहरे बलवं विहिं ॥४॥ सुत्तमेत्तगतिं चेव गंतुकामे वि से जहा । एवं लद्धा वि सम्मग्गं सभावाओ अकोविते ॥५॥ जं तु परं णवएहिं अंबरे वा विहंगमे । दढसुत्तणिबद्धे त्ति सिलोको ॥६॥ णाणप्पग्गहसंबन्धे घितिमं पणिहितिन्दिए । सुत्तमेत्तगती चेव तधा साधू णिरंगणे ॥७॥ सच्छंदगतिपयारा जीवा संसारसागरे । कम्मसंताणसंबद्धा हिंडंति विविहं भवं ॥८॥ इत्थीऽणुगिद्धे वसए अप्पणो य अबंधवे ।। जत्तो वि वज्जती पुरिसे तत्तो वि जुधिरे जणे ।
मन्नती मुक्कमप्पाणं, पडिबद्धे पलायते ॥९॥ वियत्ते भगवं व क ल ची रि उग्गतवे त्ति । एवं सिद्धे बुद्धे....णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमी ।
छटुं वक्कलचीरिनामज्झयणं ।
सव्वं दुक्खावहं दुक्खं, दुक्खं सऊसुयत्तणं । दुक्खी व दुक्करचरियं चरित्ता सव्व-दुक्ख खवेति तवसा । तम्हा अदीणमाणसो दुक्खी सव्वदुक्खं, तितिक्खेज्जासि त्ति कुम्मा पु ते ण अरहता इसिणा बुइयं ।
जणवादो ण ताएज्जा अच्छित्तं तवसंजमे । समाधिं च विराहेति जे रिद्वचरियं चरे ॥१॥

Page #35

IŞIBHĂSIYẦIM alasseņâvi je kei ussuattam na gacchati teņavi se suhi hoi, kim tu saddbi parakkame (2) alassam tu pariņņāe jātī-maraņa-bandhanam uttim'atha-var'aggahı vıriyāto parivvae (3) kāmam akāmakarı attattāe parivvae
sāvajjam ņiravajjeņam pariņņāe parivvaejjāsi tti (4) evam se siddhe buddhe ... no punar-avf icc-atham havvam āgacchati tti bemi.
sattamam Kummāputta-Dām'ajjayanam
8.
āram duguņēņam, pāram eka-guņēņam Keta liputten a isiņā buitam.
iya uttama-gantha-cheyae raha-samiyā luppant' iv 'acchati samiyam vocchinda pavayam kosāra-kide va jabai ban
[dhaņam (1) tamba eyam viyāņiya gantha- jālam dukkham, duh'avaham chindiya hai samjame. se hu muội dukkha vimuccai. 6 evam siddhe buddhe ... ņo puñar-avi icc-attham bavvam agacchati tti bemi.
Ketali-Dām' ajjhayanam atthamam.
9.
jāva jāva jammam tāva tava kammam kammuņā khalu bho payā siya, samiyam uvanicijjai avacijjai ya. mahai-Mahakasa vena arahatā isiņā buiyam. kammuņā khalu bho appahīņeņam puņar.avi āgacchai hatthaccheyanāņi pāya-cch.evam kaņņa nakka uttha jibbha, sisadandaņāņi, udiņnena jivo kotłaņāņi pittaņāņi tajjanāni tālanāni, vahaņāim bandhaņāim parikilesaņāim, andu-bandhaņāim niyalabandhaņāņi jāvajiva-b, niyala-juyala-samkodaņa.modaņāim hiyay'
(3) alasam H, ā(la)ssam D. jāti(ti) D. (4) Ottae H. padinnāe H.
8. Keyali. ärãe. By oversight 8 has not been compared in H. 1 Te[Ke]talio D. (1) gandha-veyae D. mamiyā D. gacchamti D. sayam vä сhinda pāvae (sayam vocchinda ya kamma-samcayam without end-bracket D. 4 Rmo D. ccai dhuvam sivam gaim uvei praty-antare) D (the opening bracket is missing. Colophon : Te(Ke)talio D.
9. Kāsava. jāva, 1 jjamam H, tāva (2) missing H, Kammana H. sayā H. 2 uvanivijjai avavadijjai ('caijjai H) ya H D. 4 cchiyao H. 5 kanna etc. with cche° D. dao mundanāni D.
9, L, 3f, compare Ayāra II 93, 10 f.

Page #36

इसिभा सियाई
आलस्सेणावि जे केइ उस्सुअत्तं ण गच्छति । तेणावि से सुही होइ, किं तु सद्धी परक्कमे ॥२॥
आलस्सं तु परिण्णाए जाती - मरण - बंधणं । उत्तमवरग्गाही वीरियातो परिव्वए || ३ ||
कामं अकामकारी अत्तत्ताए परिव्वए । सावज्जं णिरवज्जेणं परिण्णाए परिव्वज्जासिति ॥४॥
एवं से सिद्धे बुद्धे.... णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति तिबेमि । सत्तमं कुम्मापुत्तनामज्झयणं ।
८.
आरं दुगुणेणं, पारं एकगुणेणं । के त लि पुत्ते ण इसिणा बुइतं । इय उत्तमगंथछेयए रहसमिया लुप्पंति व अच्छती ।
समियं वोच्छिंद पावयं कोसारकीडे व जहाइ बंधणं ॥ १ ॥
15
तम्हा एवं वियाणिय गंथजालं दुक्खं दुहावहं छिंदिय ठाइ संजमे । से हु दुक्खा विमुच ।
एवं सिद्धे बुद्धे.... णो पुणरवि इञ्चत्थं हव्वमागच्छति तिबेमि । केतलिनामज्झयणं अट्ठमं ।
जाव जाव जम्मं ताव ताव कम्मं । कम्मुणा खलु भो पया सिया, समियं उवनिचिज्जइ अवचिज्जइ य । महइ-म हा का स वे ण अरहता इसिणा बुइयं ।
कम्णा खलु भो अपहीणेणं पुणरवि आगच्छइ हत्थच्छेयणाणि पायच्छेयाण एवं कण्ण नक्क उट्ठ जिन्भ सीसदंडणाणि, उदिण्णेण जीवो कोट्टणाणि पिट्टणाणि तज्जणाणि तालणाणि, वहणाईं बंधणाई परिकिलेसणाई, अंदुबंधणाई नियल बंधणाणि जावजीवबंधणाणि नियलजुयलसंकोडणमोडणाई
-

Page #37

16
ISIBHĀSIYĀIM
uppādaņāim dasaņ'uppādaņāim ullambaņāim olambaņāim gham. 10 saņāim gholaņāiņ pilaņāiņ siha-pucchaņāim kadaggi-dahaņāim
bhatta.pāņa.nirohaņaim, dogaccāim dobhattāim domaņassāim bhāu.maraņāim bhaiņi-m. putta-m, dhūya-m. bhajja-m, aņņāņi ya sayaņa-mitta.bandhu-vagga-m. tesim ca ņam dog. dobh, dom.
appiya samvāsāim piya-vippaogāim hilaņāim khimasaņāim 16 garahaņāim pavvahaņāim paribhavaņāim agaddhaņāim anna.
yarāim ca dukkha-domaṇassāim paccaņubhavamāṇe aņāiyam aņavadaggam diha-m-addham cāuranta-samsāra-sāgaram aņupariyattati, kammuņā pahinenam khalu bho jivo no āgacchihiti
hattha.ccheyaņāņi tāim c'eva bhāniyavvāim jāva samsāra-kan20 tāram viivaitta sivam ayalam aruyam avakkhayam avvabāham apuņar-avattam sāsayam hāņam abbhuvagae citthati.
kamma-mulam anivvāņam samsāre savva-dehiņam kamma-mülāim dukkhaim kamma-mulam ca jammaņam (1) samsārasamtai-mūlam puņņam pāvam pure.kadam punna-pāva-nirohāya sammam samparivvae (2) puņna-pavassa āyāne paribhoge yâvi dehiņam samtar-bhoga-pāoggam puņņam pāvam sayam kadam (3) samvaro nijjara c'eva puņņa-pāva-viņāsaņam samvaram nijjaram ceva savvahā sammam āyare (4) micchattam aniyattı ya pamão yâvi negaha kasāyā c'eva jogā ya kamm'ādāṇassa karanam (5) jaba ande jaha bje taha kammam saririņam samtāne c'eva bhoge ya nāņā-vaņņattam acchai (6) nivvatti víriyam ceva saņkappe ya anegaba nāņā-vanna-viyakkassa dāram eyam hi kammuņo (7) esa eva vivann'āso samvudo samvudo puņo kamaso samvaro neo desa-savva-vikappio (8) sopāyāņā niradāņā vipākêyara-samjuya uvakkameņa tavasā nijjarā jāyae sayā (9) samtatam bandhae kammam nijjarei ya samtatam samsāra-goyaro jivo, viseso u tavo mao (10) ankura khandhakhandhiyo jahā bhavai viruho kammam tahā tu jivāņam sārā sārataram hitam (11)
9 ulamo ullamo H 10 pīluo H. 11 domanasäim H. 13 sāyana H. tesim ca nam missing H. 15 ägaţtao HD. 16° säi H. Omānā HD. 18°ttamti D. 19 vivao H. avakhao D. 21 °gayā citphamti HD ( according to Samavāya 1b). (1). dihio H. (2) sampurio H. (4) nijjara (2) H. (6) bie tahā missing H. oririo H. vanna HD (7) viri H. (9) siyā HD (11) odhīyā HD. sāramta H.
1 f.= 15 1f.

Page #38

इसिभासियाई
युप्पाडणाई दसणुप्पाडणाई उल्लम्बणाई ओलम्बणाई घंसंणाई घोलणाई पीलणाई सीहपुच्छणाई कडग्गिदाहणाई भत्तपाणनिरोहणाई, दोगच्चाई दोभत्ताई दोमणस्साई भाउमरणाई भइणिमरणाइं पुत्तमरणाइं धूयमरणाइं भज्जमरणाई अण्णाणि य सयणमित्तबंधुवग्गमरणाई तेसिं च णं दोगच्चाई दोभत्ताई दोमणस्साइं अप्पियसंवासाइं पियविप्पओगाई हीलणाइं खिसणाई गरहणाई पव्वहणाइं परिभवणाई आगड्ढणाई अण्णयराइं च दुक्खदोमणस्साई पच्चणुभवमाणे अणाइयं अणवदग्गं दीहमद्धं चाउरंतसंसारसागरं अणुपरियट्टति । कम्मुणा पहीणेणं खलु भो जीवो नो आगच्छिहिति हत्थच्छेयणाणि ताई चेव भाणियव्वाइं जाव संसारकतारं वीईवइत्ता सिवमयलमरुयमक्खयमव्वाबाहमपुणरावत्तं सासयं ठाणमब्भुवगए चिट्ठति ।
कम्ममूलमनिव्वाणं संसारे सव्वदेहिणं । कम्ममूलाइं दुक्खाई कम्ममूलं च जम्मणं ॥१॥ संसारसंतईमूलं पुण्णं पावं पुरेकडं । पुण्णपावनिरोहाय सम्मं संपरिव्वए ॥२॥ पुण्णपावस्स आयाणे परिभोगे यावि देहिणं । संतईभोगपाओग्गं पुण्णं पावं सयं कडं ॥३॥ संवरो निज्जरा चेव पुण्णपावविणासणं । संवरं निज्जरं चेव सव्वहा सम्ममायरे ॥४॥ मिच्छत्तं अनियत्ती य पमाओ यावि णेगहा । कसाया चेव जोगा य कम्मादाणस्स कारणं ॥५॥ जहा अंडे जहा बीए तहा कम्मं सरीरिणं । संताणे चेव भोगे य नाणावण्णत्तमच्छइ ॥६॥ निव्वत्ती वीरियं चेव संकप्पे य अणेगहा । नाणावण्णवियक्कस्स दारमेयं हि कम्मणो ॥७॥ एस एव विवण्णासो संवुडो संवुडो पुणो । कमसो संवरो, नेओ देससव्वविकप्पिओ ॥८॥ सोपायाणा निरादाणा विपाकेयरसंजुया । उवक्कमेण तवसा निज्जरा जायए सया ॥९॥ संततं बंधए कम्मं निज्जरेइ य संततं । संसारगोयरो जीवो विसेसो उ तवो मओ ॥१०॥ अंकुरा खंधखंधीयो जहा भवइ वीरुहो । कम्मं तहा तु जीवाणं सारा सारतरं ठितं ॥११॥

Page #39

ISIBHĀSIYĀIM
uvakkamo ya ukkero samchobho khavaṇam tathā baddha-puytha-nidhattāṇam, veyaņā tu ņikayite (12) ukkaddhantam jadhā toyam sārijjantam jadhā jalam samkhavijjā, ņidane vā pāvam kammam udiratı (13) appă țhiti sarirāņam bahum pāvam ca dukkadam puvvam bajjhijjate pāvam, teņa dukkham tavo mayam (14). khijjante pāva-kammāņi jutta-jogassa dhļmato desa-kamma-kkhaya-bbhūtā jāyante riddhiyo bahu (15) vijjósahi-șivāņesu vatthu-sikkhågatisu ya tava-sam jama-payutte ya vimadde hoti paccao (16) dukkham khaveti jutt'appā pāvam myse vi bandhane jadhā mise vi gahammi visa-pupphaņa chaddanam (17) sammattam ca dayam ceva sammam āsajja dullaham na ppamāejja medbāvi mamma-gabam jahârio (18) neha-vatti-kkhae divo jabā cayati samtatim āyāņa-bandha-rohammi taha 'ppā bhava-samtaim (19) dos’ādāņe niruddhammi sammám satthâņusāriņā puvv'autte ya vijjāe khayam vabi niyacchati (20) majjam dosā visam vaṇhı gab'aveso anam arı dhaṇam dhannam ca jivāņam viņņeyam dhuvam eva tam (21) kamm'ayane 'varuddhammi sammam maggāņusāriņā puvv'autte ya ņijjiņņe khayam dukkham niyacchatı (22) puriso raham āsūdho joggāe satta sam juto vipakkham ņihaņam nei, sammad-dithi taha anam (23) vahni.māruya-samyogā jaha hemam visujjhats sammatta-nāņa-samjutte tahā pāvam visujjhatı (24) jaha atava-samtattam vattham sujjhai variņa sammatta-samjuto appa tahā jhāņeņa sujjhatı (25) kancaņassa jaba dhāu-jogeņam muccae malam aņāle vi samtāṇe tavao kamama-sappkaram (26) vatth’adiesu sujjhesu samtāṇe gabaạe taha ditthantam desa-dhammittam, sammam eyam vibhāvae (27) avajjatı samugghāto joganam ca ņirumbhanam aniyatti eva selesi siddhi kamma-kkhao taha (28)
(12) sam chão H. tadha H. (13) jjāņa (pi]dio D. vyā H, udarati H. (15) sijja H, si[khi]jjao D. kammammi H. joginassa H. (16) vijāssao H. vabu H. Occayo D. (17) chatņuņam H. (18) mama H. (19) samtati (1) H. (20) vijjhāe HD. (21) jjīmặhi instead of vanhi H, dhammam H. (22) one niruo H, samma H. puvvātatte H. (25) vattha H. (26) tavao H. sam kara H. (27) ottham te H. (28) jogganam H.

Page #40

इसि भासियाई
उवक्कमो य उक्केरो संछोभो खवणं तथा । बनिधत्ताणं वेणा तु णिकायिते ॥ १२ ॥ उक्कड्ढतं जधा तोयं सारिज्जंतं जधा जलं । संखविज्जा, णिदाणे वा पावं कम्मं उदीरती ॥१३॥ अप्पा ठती सरीराणं बहुं पावं च दुक्कडं । पुव्वं बज्झिज्जते पावं तेण दुक्खं तवो मयं ॥ १४ ॥ खिज्जते पावकम्माणि जुत्तजोगस्स धीमतो । देसक मक्खयन्भूता जायन्ते रिद्धियो बहू ॥१५॥ विज्जोसहिणिवाणेसु वत्थु - सिक्खागतीसु य । तवसंजमपयुत्ते य विमद्दे होति पञ्चओ ॥ १६॥ दुक्खं खवेति जुत्तप्पा पावं मीसे वि बंधणे । जधा मीसे वि गाहम्मि विसपुप्फाण छड्डणं ॥ १७ ॥ सम्मत्तं च दयं चैव सम्ममासज्ज दुल्लहं । ण पमाएज्ज मेधावी मम्मगाहं जहारिओ ॥ १८ ॥ हवत्तिक्खए दीवो जहा चयति संततिं । आयाणबंधरोहम्मि तहड़प्पा भवसंतई ॥ १९॥ दोसादाणे णिरुद्धम्म सम्मं सत्थाणुसारिणा । पुव्वाउत्ते य विज्जाए स्वयं वाही णियच्छती ॥२०॥ मज्जं दोसा विसं वण्ही गहावेसो अणं अरी । धणं धन्नं च जीवाणं विण्णेयं धुवमेव तं ॥ २१॥ कम्मायाणेऽवरुद्धम्मि सम्मं मग्गाणुसारिणा । पुव्वाउत्ते यणिज्जिपणे स्वयं दुक्खं णियच्छती ॥२२॥ पुरसो रहमारूढो जग्गाए सत्तसंजुतो । विपक्खं णिहणं णेइ सम्मद्दिट्ठी तहा अणं ॥२३॥ वह्निमारुय संयोगा जहा हेमं विसुज्झती । सम्मत्तनाणसंजुत्ते तहा पावं विसुज्झती ॥ २४॥ जहा आतवसंतत्तं वत्थं सुज्झइ वारिणा । सम्मत्तसंजुतो अप्पा तहा झाणेण सुज्झती ॥२५॥ कंचणस्स जहा धाऊजोगेणं मुच्चए मलं । अणाईए वि संताणे तवाओ कम्मसंकरं ॥२६॥ वत्थादिसु सुझे संताणे गहणे तहा । दिट्ठतं देसधम्मित्तं, सम्ममेयं विभावए ॥ २७॥ आवज्जती समुग्घातो जोगाणं च णिरुम्भणं । अनियट्टी एव सेलेसी सिद्धी कम्मक्खओ तहा ॥२८॥
1

Page #41

20
ISIBHĀSIYĀIM
ņāva va vāri-majjhammi khiņa-levo aņaulo rogi va roga-nimmukko siddho bhavti ņirao (29) puvva-jogā asamgattā kāū vāyā maņo i va egato āgati c'eva kammabhāvā ņa vijjati (30) param ņav'aggahâbhāvā suhi āvarāņa-kkhayā atthi lakkhaņa-sabbhava nicco so paramo dhuvam (31) davvato khittato c'eva kālato bhavato taha ņiccâņiccam tu vinneyam samsāre savva-dehiņam (32) gambhiram savvaobhaddam savva-bhava-vibhāvanam
dhaņņā jiņ'āhitam maggam sammam vedenti bhāvao (33) evam se siddhe buddhe...ņo puņar-avi icc-attham havvam agacchati tti bemi.
navamam Mahakāsav'ajjhayaņam.
10.
ko kam thāvei ņ' anṇatt ha sagāiņ kammāim imāim ? saddheyam khalu bho samaņā vadanti, saddheyam khalu mahaņā, aham ego 'saddheyam vadissāmi. Tetaliputten a arahata isiņā
buiyam. 6 saparijaņam pi ņāma mama aparijaạo tti ko me tam sadda
hissati ? saputtam pi ņāma mamam aputte ttik. m. t. S. ? evam samittam piņāma mamam savittam pi ņāma mamam, sapariggaham pi ņāma mamam. dāņa-māņa-sakkārôvayāra
samgahite Tetaliputte sasayaņa-parijaņe virāgam gate, ko me tam 10 saddahissati ? jāti-kula-rūva-vìņaôvayāra-saliņi Poutilā Musikara.
dhuta miccham vippadivannā, ko me tam saddahissati ? kalakkama-niti-visārade Tetaliputte visādam gate tti k. m. t. s. ? Teta. liputtena amacceņam gibam pavisittā tālapudake vise khatite
tti se vi ya padihate tti k. m. t. s. ? Tetaliputteņa amaccenam 10 mahati-mahālayam rukkham durubittā pāse chiņne, tabā 'viņa mae, k. m. t. s. ? Tetaliputteņa mahati-mabalayam pāsāŋam givãe
(29) va missing HD, raregi instead of rogi H. nimuo H. (30) jogi H. käu H. ekato H. °tāvā H. nu H. (31) ņāvao HD. nivo H. (32) khittau H. Ottao D. (33) savvau" H. "hitam mao H. co(vo ?)denti H, Colophon missing H.
10. Tetalisute, saddhey (a). 1. ko ham H, ko'ham (kam) D. (i) mäim D. sao H. 2 saddhao H. mähänao D. 'savveo H. 5 janam ji H, ojano tti D. aparijejano H. 6 saddio H. mama ao
D 7 °ssati H. ppi H. pi (2) missing H. 8 nā instead of dāņa H. mānā H. sakā° H, 9 putta ssasao HD. 10 ssamti H. yolā instead of Poo H. 12 °da H. Ossati H, 13 ccena D. dake H. khatie H, khatite D. 15 'hită H. chine H. tao-mae missing H. ga(ma ?)vãe H.
33a=45, 30a.

Page #42

इसि भासियाई
णावा व वारिमज्झमि खीणलेवो अणाउलो ।
रोगी वा रोगणिम्मुको सिद्धो भवति णीरओ ॥ २९ ॥
पुव्वजोगा असंगत्ता काऊ वाया मणो इ वा । एगतो आगती चेव कम्माभावा ण विज्जती ॥३०॥
परं णवग्गहाभावा सुही आवरणक्खया । अत्थि लक्खणसम्भावा निच्चो सो परमो धुवं ॥ ३१ ॥ दव्वतो वित्ततो चेव कालतो भावतो तहा । णिच्चाणिच्चं तु विन्नेयं संसारे सव्वदेहिणं ॥३२॥
गंभीरं सव्वओभदं सव्वभावविभावणं । धण्णा जिणाहितं मग्गं, सम्मं वेदेंति भावओ ॥ ३३ ॥
एवं से सिद्धे बुद्धे.... णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि । नवमं महाकासवज्झयणं ।
21
१०.
को कं ठावेइ णण्णत्थ सगाई कमाई इमाई ? सद्धेयं खलु भो समणा वदन्ती, सद्धेयं खलु माहणा, अहमेगोऽसद्धेयं वदिस्सामि । ते त लिपुत्ते ण अरहता इसिणा बुइयं ।
सपरिजणं पि णाम ममं अपरिजणो त्ति को मे तं सद्दहिस्सति ? सपुत्तं पि णाम ममं अत्ति को मे तं सद्दहिस्सति ? एवं समित्तं पि णाम ममं, सवित्तं पि णाम ममं, सपरिग्गहं पि णाम ममं दाणमाणसक्कारोवयारसंगहिते तेतलिपुत्ते समयणपरिजणे विरागं गते, को मे तं सद्दहिस्सती ? जाति-कुल- रूव - विणओवयार- सालिणी पोट्टिला मूसिकारधूता मिच्छं विप्पडिवन्ना, को मे तं सद्दहिस्सति : कालक्कमनीतिविसारदे तेतलिपुत्ते विसादं गते त्ति को मे तं सदहिस्सति ? तेतलिपुत्तेण अमच्चेण हिं पविसित्ता तालपुडके विसे खातिते त्ति से वि य से पडिहते त्ति को मे तं सद्दहिस्सति ? तेतलिपुत्त्रेण अमच्चेणं महतिमहालयं रुक्खं दुरुहित्ता पासे छिण्णे, तहाविण मए, को मे तं सद्दहिस्सति ? तेतलिपुत्तेण महतिमहालयं पासाणं गीवाए

Page #43

ISIBHĀSIYĀIM
bandhitta atthāhāe pukkhariņie appā pakkhitte, tatth' avi ya nam thahe laddhe, k. m. t. s. ? Tetaliputteņa mahati-maha
liyam kattha-rasim palıvetta appā pakkhitte, se vi ya se agasi. 20 kāe vijjhāe, k, m. t. s. ?
tae ņam sā Puttilā Mūsiyāradhutā panca-vannaim sakhinkhiņitāim pavara-vatthaim parihittā antalikkha-padivannā evam vayāsı: „āuso Tetaliputta, ehi tā āyānābi: purao vitthinne giri
sibara.kandara-ppavate, pitthao kampemāņe wa meiņi-talam, 26 sākadąhante wa pāyave, ņipphodemāņeva ambara-talam.
savva-tamo-rasi va pindite, paccakkham iva sayam Katante bhima.ravam karente maba-vāraṇe samuthie, ubhao pasam cakkhu-nivae supayaņda-dhaņu-janta-vippamukkā pumkha-metta
vasesā dharani-ppavesiņo sarā ņipatanti, huyavaha-jalā-sahassaso samkulam samantato palittam dhagadhageti savvâraņņam, acirena
ya bāla-sūra-gun jaddha-punja-nikara-pakasam jhiyāi ingalabhutam giham. āuso Tetallputtā, katto vayamo ? tate nam se Tetaliputte amacce Poļtilam Musiyaradhūyam
evam vayāsı: Pottile, eņi tā āyāņābi : bhıyassa khalu bho pavvajja, 86 abhiuttassa [...] sa-vahaņa-kiccam, mātissa rahassa-k., ukkanthi
yassa desa-gamaņa-k., chubiyassa bhoyaņa-k., pivāsiyassa pāņak., param abhiunjiukāmassa sattha-kiccam. khantassa dantassa guttassa jitindiyassa etto ekkam avi na bhavai.
evam se siddhe buddhe... ņo puņar-avi icc-attham havvam 40 āgacchati tti bemi.
Tetaliputta-Dām' ajjhayanam.
11.
sitthayane vva ānaccā amuni. samkhae ya ħaccā ese tātite. Mamkhaliputteņa arahatā isiņā buiyam. se ejati veyati khubbhati ghayati phandati calati udreti, tam tam bhavam pariņamati, ņa se tāti. se ņo ejati ņo khubbhati 6 no veyati ņo ghattati no phandati ņo calati ņo udireti, ņo tam tam
18 cchāhe H. 20 vijjāe H. 21 tate H. yam ca H. 22 vathāim pavara parihitā HD. 23 to H. vicchio H D. 24 otthau H. 25 otthamte H. pāyakāne vipphoo H, 27 varāne H. Otthie vāsam cao H. D. 23 sueyao H. pumkkha HD. 29 visesā H. 31 jjhi HD. 33 "la H. 35 kim ccam (2) H. 36 chuo ... hinter pio ... D. kimccam (1) H. 37 khamttassa damtassa H. 38 etto te e° D. ekam H. bhavai H. Colophon missing H.
11. Mamkhali anavve ya (11) 1 siddhi anavva muo H, satthiane vva ānacca muo D, āe a HD. navvā H. ttätite H. 2 puitam H. 3 vedeti H, vedati D. saxati H. 4 no ve() HD.
11, L. 3f. see Viyahapannati 3, 3 (182b).

Page #44

इसिभासियाई
23 बन्धित्ता अत्थाहाए पुक्खरिणीए अप्पा पक्खित्ते, तत्थ अवि य णं थाहे लद्धे को मे तं सदहिस्सति ? तेतलिपुत्तेण महतिमहालियं कद्वरासी पलीवेत्ता अप्पा पक्खित्ते, से वि य से अगणिकाए विज्झाए, को मे तं सद्दहिस्सति ?
तए णं सा पुट्टिला मूसियारधूता पंचवण्णाइं सखिखिणिताइं पवर-वत्थाई परिहित्ता अन्तलिक्खपडिवण्णा एवं वयासी : आउसो ! तेतलिपुत्ता ! एहि ता
आयाणाहि : पुरओ वित्थिण्णे गिरिसिहरकंदरप्पवाते, पिट्ठओ कम्पेमाणे व्व मेइणितलं, साकड्ढन्ते व्व पायवे, णिप्फोडेमाणे व्व अम्बरतलं, सव्वतमोरासि व्व पिण्डिते, पच्चक्खमिव सयं कतन्ते भीमरवं करेन्ते महावारणे समुट्ठिए, उभओपासं चक्खुणिवाए सुपयण्डधणुजन्तविप्पमुक्का पुंखमेत्तावसेसा धरणिप्पवेसिणो सरा णितन्ति, पहुयवहजालासहस्ससंकुलं समन्ततो पलित्तं धगधगेति सव्वारण्णं, अचिरेण य बालसूरगुंजद्धपुंजणिकरपकासं झियाइ इंगालभूतं गिहं । आउसो ! तेतलिपुत्ता ! कत्तो वयामो ?"
तते णं से तेतलिपुत्ते अमच्चे पोट्टिलं मूसियारधूयं एवं वयासि : पोट्टिले ! एहि ता आयाणाहि : भीयस्स खलु भो पव्वज्जा, अभिउत्तस्स [...] सवहणकिच्चं, मातिस्स रहस्सकिच्चं, उक्कंठियस्स देसगमणकिच्चं, छुहियस्स भोयणकिच्चं, पिवासियस्स पाणकिच्चं, परं अभिउंजिउकामस्स सत्थकिच्चं, खन्तस्स दन्तस्स गुत्तस्स जितिन्दियस्स एत्तो ते एक्कमवि ण भवइ ।
एवं से सिद्धे बुद्धे....णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ।
तेतलिपुत्तनामज्झयणं ।
११. सिट्टयणे व्व आणच्चा अमुणी । संखाए य णच्या एसे तातिते। मं ख लिपु त्ते ण अरहता इसिणा बुइयं ।
से एजति वेयति खुब्भति घट्टति फन्दति चलति उदीरति, तं तं भावं परिणमति, ण से ताती । से णो एजति णो खुब्भति नो वेयति णो घट्टति णो फन्दति णो चलति णो उदीरेति, णो त तं

Page #45

24
ISIBHĀSIYĀIM
bhavam parinamati, se tāti. tātiņam ca khalu n' atthi ejaņā vedaņā khobhaņā ghattaņā phandaņā calaņā udiraņā tam tam bhavam pariņāme, tāti khalu appāṇam ca param ca cāurantão samsāra-kantārão tātiti tai
asammūdho u jo netā magga-dosa-parakkamo gamaņijjam gatim nāum jaņam pāveti gāmiņām (1) sittha-kammo tu jo vejjo sattha-kamme ya kovio moyaņijjāto so viro rogā moreti rogiņam (2) samjoe jo vihānam tu davvāṇam guna-lāghave so u sam joga-nipphaņņam savvam kuņai kāriyam (3) vijjo'payāra viņnātā jo dhimam satta- samjuto so vijjam sāhaittānam kajjam kuņai tak-khanam (4) nivattim mokkha-maggassa sammam jo tu vijānati
rāga-dose nirākiccā se u siddhim gamissati (5) evam se siddhe buddhe ... no punar-avi icc-attham havvam āgacchati tti bemi.
Mamkhaliputta-nām' ajjhayanam.
12.
jāva tava lo'esana tava tava vitt'esaņā, jāva tāva vitt'esana tāva tava lo'esaņā, se lo'esaņam ca vitt'esaņam ca parinnāe gopahenam gacchejjā, ņo mahāpahenam gacchejja. Ja n n a vak kena arahatā isiņā buitam. tam-jaha : jahā kavotā ya kavinjala ya
gão carantı iha pātarasam evam muội goyariya-ppavithe
no ālave ņo vi ya samjalejjā (1) panca-vanımaka-suddham jo bhikkham esaņãe esejjā tassa suladdbā labhā haņaņāe vippamukka-dosassa (2) panthānam rüva-sambaddham phal'avattim ca cintae
koh’ātiņam vivākam ca appaņo ya parassa ya (3) evam se siddhe buddhe ... no puñar-avi icc-attham havvam agacchati tti bemi.
Jannavakkiya-Dām' ajjhayanam 6 täna H, tātinam D. ca missing H, va D. 7 vedana... paripäme missing HD. 8 au 2 times H. 9 oti tā HD . (1) ijo H. (2) siddha H D. vejje H. viu H. (3) so (u) samo D. (4) vijjoyapa' H.
1 Janna. loge(ke H)sanā. 1 ānaccā H, ā(a)naccă D before jāva. täva tāva vio (2) H. 2 tāva (2) missing. H loe sa looH. 3 pahennam H. nā H, pehe H, (2) tikkham H. (3) cittae H. vipākam D. Colophon missing H.
12, 1. 2-41, 16. 15.

Page #46

इसिभासिमाई
भावं परिणमति, से ताती। तातीणं च खलु णत्थि एजणा वेदणा खोभणा घट्टणा फन्दणा चलणा उदीरणा तं तं भावं परिणामे । ताती खलु अप्पाणं च परं च चाउरन्ताओ संसारकन्ताराओ तातीति ताई ।
असंमूढो उ जो णेता मग्गदोसपरक्कमो । गमणिज्जं गतिं गाउं जणं पावेति गामिणं ॥१॥ सिटकम्मो तु जो वेज्जो सत्थकम्मे य कोविओ । मोयणिज्जातो सो वीरो रोगा मोतेति रोगिणं ॥२॥ संजोए जो विहाणं तु दव्वाणं गुणलाघवे । सो उ संजोगणिप्फण्णं सव्वं कुणइ कारियं ॥३॥ विज्जोपयारविण्णाता जो धीमं सत्तसंजुतो। सो विज्ज साहइत्ताणं कज्जं कुणइ तक्खणं ॥४॥ णिवत्तिं मोक्खमग्गस्स सम्मं जो तु विजाणति । रागदोसे णिराकिच्चा से उ सिद्धिं गमिस्सति ॥५॥ एवं से सिद्धे बुद्धे....णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ।
मंखलिपुत्तनामज्झयणं ।
१२. जाव ताव लोएसणा ताव ताव वित्तेसणा, जाव ताव वित्तेसणा ताव ताब लोएसणा । से लोएसणं च वित्तेसणं च परिन्नाए गोपहेणं गच्छेज्जा, णो महापहेणं गच्छेज्जा ज ण्ण व क्के ण अरहता इसिणा बुइतं । तंजहा - जहा कवीता य कविजला य
गाओ चरन्ती इह पातरासं । एवं मुणी गोयरियप्पवितु ।
णो आलवे णो वि य संजलेज्जा ॥१॥ पंचवणीमकसुद्धं जो भिक्खं एसणाए एसेज्जा । तस्स सुलद्धा लाभा हणणाए विप्पमुक्कदोसस्स ॥२॥ पंथाणं रूवसंबद्धं फलावत्ति च चिन्तए । कोहातीणं विवाकं च अप्पणो य परस्स य ॥३॥ एवं से सिद्धे बुद्धे ....णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ।
जण्णवक्कीयनामज्झयणं ।

Page #47

26
ISIBHĀSIYĀIM
13. kim-attham n'atthi lāvaņņatae ? Metejjena Bhayaliņa arahata isiņā buitam. no 'ham khalu ho appano vimoyan'atshatāe param-abhibhavissāmi, mā ņam mā nam se pare abhibhūyamāṇe mamam ceva ahitae bhavissati.
ātāņāe u savvesim gibi-buhaņata-rae samsāra-vasa-santaņam, kaham me hantum icchasi ? (1) santassa karaṇam n'atthi, ņāsato karaṇam bhave bahudhā dirbam imam suịthu : ņāsato bhava-samkaro (2) santam etam imam kammam dāreņ' eten' uvaghiyam nimitta-mettam paro ettha, majjha me tu pure kadam (3) mula-seke phaluppattı, mula-ghāte hatam phalam phalaths sincati mulam, phala-ghāti ņa sincati (4) luppati jassa jam atthi, nâsantam kimci luppati santato luppati kimci, nâsantam kimci luppati (5) "atthi me', teņa deti; 'n'atthi me' teņa dei me
jai se hojja, na me dejja; ņ'athi se' teņa dei me (6) evam se siddhe buddhe... ņo puñar-avi icc-attham havvam agacchati tti bemi,
Bhayali-nām' ajjhayaņam.
14. juttam ajutta-jogam ņa pamāṇam iti Bahukeņa arahata isiņā buitam. appaņiya khalu bho appaņam samukkasiya na bhavati baddhacindhe naravati, appaniyā khalu bho ya appanam samukkasiya 6 samukkasiya na bhavati baddha-cindhe seļths. evam ceva anuyoye jāņaha khalu bho samaņā mābaņā : gāme adu va raņņe adu vă game ņo vi raņņe
abhiņissae imam logam, para-logam paņissae, duhao vi loke apatitthite, akamae Bāhu e mate ti akāmae carae 10 tavam ak. kala.gae narakam patte, ak. pavvaie, akamate carate akamae kala-gae, siddhim patte akāmae.
[tavam, 13. Bhayali (ại H). kim-attham 1 kim aham H, kim aham(ttham) D. lāvanam H. D. tăe Me° 2 mal D.
14. Bāhuya. juttam. 3°siyā D. 5. Osiya na missing D, settha H. 7 vă rapņa ranne H. 9. Pāhue HD. 10. ee in stead of gae H. nao H. evvaie H. 11 siddhi HD. After akāmae repeated sakāla-ee não pao ao evvaie aote ca tao ao...siddhi pao ao H. 14, L. compare Ayāra 33. 20f.

Page #48

इसिभासियाई
किमत्थं णत्थि लावण्णताए ? मे ते ज्जे ण भ या लि णा अरहता इसिणा बुइतं ।
णो हं खलु हो अप्पणो विमोयणट्ठताए परं अभिभविस्सामि, मा णं मा णं से परे अभिभूयमाणे ममं चेव अहिताए भविस्सति ।
आताणाए उ सव्वेसिं गिहिबूहणतारए । संसारवाससन्ताणं, कहं मे हंतुमिच्छसि? ॥१॥ सन्तस्स करणं णत्थि णासतो करणं भवे । बहुधा दिटुं इमं सुठु : णासतो भवसंकरो ॥२॥ सन्तमेतं इमं कम्मं दारेणेतेणुवद्रियं । . णिमित्तमेत्तं परो एत्थ मज्झ मे तु पुरे कडं ॥३॥ मूलसेके फलुप्पत्ती, मूलघाते हतं फलं । फलत्थी सिंचती मूलं फलघाति ण सिंचती ॥४॥ लुप्पती जस्स जं अस्थि णासन्तं किंचि लुप्पती। .. सन्तातो लुप्पती किंचि, णासन्तं किंचि लुप्पती ॥५॥ 'अस्थि मे', तेण देति; नत्थि मे' तेण देइ मे । जइ से होज्ज, ण मे देज्जा; णत्थि से, तेण देइ मे ॥६॥ एवं से सिद्धे बुद्धे ... णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ।
भयालिनामज्झयणं ।
जुत्तं अजुत्तजोगं ण पमाणमिति बा हु के ण अरहता इसिणा बुइतं ।
अप्पणिया खलु भो अप्पाणं समुक्कसिय ण भवति बद्धचिन्धे णरवती, अप्पणिया खल्लु भो य अप्पाणं समुक्कसिय समुक्कसिय ण भवति बद्धचिन्धे सेट्ठी । एवं चेव अणुयोये जाणह खलु भो समणा माहणा : गामे अदु वा रण्णे अदु वा गामे णो वि रणे
___ अभिणिस्सए इमं लोगं परलोगं पणिस्सए,
दुहओ वि लोके अपतिट्ठिते । अकामए बा हु ए मते ति अकामए चरए तवं अकामए कालगए णरकं पत्ते, अकामए पव्वइए, अकामते चरते तवं,
अकामए कालगए, सिद्धिं पत्ते अकामए ।

Page #49

28
ISIBHĀSIYĀIM
sakāmae pavvaie, sak. carate tavam, sak. kala-gate narage patte, sak. carate tavam sak. kala-gate-siddhim patte sakāmae !
evam se siddhe buddhe.. no puņar-avi icc-attham havvam 16 āgacchati tti bemi.
Bahuka-ņām ajjhayanam
15.
[1.] sāyā. dukkhena abhibhute dukkht dukkham udjreti, asātā-d. a. d. d. u. ? sātā.d. a. d. d. u., ņo asātā-d. a. d. d. u. [2.] sātā.dukkheņa adhibhūtassa dukkhiņo dukkham udireti, asāta-d. abhibhūyassa, d. d. u. ? sātā.d. abhibhūtassa d. d. udjreti. 5 puccha ya vägaranam ca. [3] Santam dukkhs dukkham udireti, asantam d. d. u. ? santam d. d. u. sāta dukkheņa abhibhūtassa udgreti, no asantam dukkhi d. u. Madhura ya nena arahata isiņā buitam.
dukkheņa khalu bho appahıņeņam jie agacchanti hattha10 ccheyaņāim pāda-ccheyaņāim evam navamajjhatana-gamaenam
neyavvam java sāsatam nivvaņam abbhuvagata citthanti, navaram dukkhabhilavo.
pava-mulam aộivvāņām samsāre savva-dehiņam pava-mulaņi dukkhāņi pāva-mulam ca jammaņam (1) samsāre dukkha-mulam tu pāvam kammam pure.kadem pava-kammā-ņírodhāya sammam bhikhu parivvae (2) sabhave sati kandassa dhuvam vallıya rohanam bje samvujjhamāṇammi ankurass' eva sappada (3) sabhāve sati pāvassa dhuvam dukham pasūyate nâsato matriya-piņde nivvatti tu ghad'adiņam (4) sabhave sati kandassa jabā vallıya rohanam biyato ankuro ceva, dhuvam vallıya ankurā (5) pava-ghate hatam dukkhuộ puppha-ghāe jaha phalam viddhae mudha-sūie kato talassa sambhave? (6) mūlu-seke phal’uppatti, mula-ghate hatam phalam phal'atthy sincae mulam, phala-ghati na sincati (1) 12 °ge valga) te D. sae in stead of sakāmae (1) H. colophon missing H 15. Mahu. sātā. 2
. abhibhute jā(va missing H) ņo asão HD. dukkha in stead of dukkhi (2) H, 3 dukkhiņo (2) H. 4. dukkhino H. santa HD. ureti H. 6 asanta D. udiresi H. udirei (2) H. 11 d. h. dukkhena in stead of kammunä. (4) vasato D, nivatti HD. (5) dukkham instead of dhuvam H D. vao ao missing H. (6) chimdāe in stead of vio H. ovo D.
6 compare 25, 1.
15,

Page #50

इसिमासिया
सकामए पव्बइए, सकामए चरते तवं सकामए कालगते णरगे पत्ते, सकामए चरते तवं, सकामए कालगते – सिद्धिं पत्ते सकाम !
एवं से सिद्धे बुद्धे.... णो पुणरवि इत्थं हव्वमागच्छति बेमि । बाहुकणामज्झयणं । १५.
[१.] सायादुक्खेण अभिभूते दुक्खी दुक्खं उदीरेति, असातादुक्खेण अभिभूते दुक्खी दुक्खं उदीरेति ? सातादुक्खेण अभिभूते दुक्खो दुक्खं उदीरेति, णो असातादुक्खेण अभिभूते दुक्खी दुक्खं उदीरति । [ २.] सातादुक्खेण अभिभूतस्य दुक्खणो दुक्खं उदीरेति, असातादुक्खेण अभिभूयस्स दुक्खिणो दुक्खं उदीरेति ? सातादुक्खेण अभिभूतस्स दुक्खिणो दुक्खं उदीरेति । पुच्छा य वागरणं च । [३.] सन्तं दुक्खी दुःखं उदीरेति, असन्तं दुक्खी दुक्खं उदीरेति ? सन्तं दुक्खी दुक्ख उदीरेति, सातादुक्खेण अभिभूतस्स उदीरेति, णो असन्तं दुक्खी दुक्खं उदीरेति, मधु राय णेण अरहता इसिणा बुइतं ।
प्र
29
दुक्खेण खलु भो अपहीणेणं जीए आगच्छन्ति हत्थच्छेयणाइं पादच्छेयणाईं एवं णवमज्झतणगमएणं णेयव्वं जाव सासतं निव्वाणमब्भुवगता चिट्ठन्ति, वरं दुक्खाभिलावो ।
पवमूलमणिव्वाणं संसारे सव्वदेहिणं । पावमूलाणि दुक्खाणि पावमूलं च जम्मणं ॥१॥ संसारे दुक्खमूलं तु पावं कम्मं पुरेकडं । पावकम्मणिरोधाय सम्मं भिक्खु परिव्वए || २ || सभावे सति कन्दस्स धुवं वल्लीय रोहणं । बीए संवुज्झमाणम्मि अंकुररसेव संपदा ॥ ३ ॥ सभावे सति पावस्स धुवं दुक्खं पसूयते । णासतो मट्टियापिण्डे णिव्वत्ती तु घडादिणं ॥ ४ ॥ सभावे सति कन्दस्स जहा वल्लीय रोहणं । बीयातो अंकुरो चेव, धुवं वल्लीय अंकुरा ॥ ५ ॥ प्रावघाते हतं दुक्खं पुष्फघाए जहा फलं । विद्धाए मुद्धसूईए कतो तालस्स संभवे ? ॥६॥ मूलसेके फलुप्पत्ती, मूलघाते हतं फलं । फलत्थी सिंचए मूलं, फलघाती न सिंचति ॥ ७॥
नाह

Page #51

ISIBHĀSIYĀIM
dukkhito dukkha-ghatāya dukkhavetta sarıriņo padiyarena dukkhassa dukkham aņņam ņibandhai (8) dukkha-mulam purā kiccā dukkkam asajja soyati gahitammi ane puvvim adaittā ņa muccai (9) abar'atthi jahā balo vaṇhim sappam ca geņhati taha müdho sub'atthi tu pavam aņņam pakuvvatı (10) pāvam parassa kuvvanto hasati moba-mohito maccho galam gasanto vā viņighātam ņa passati (11) paccuppaņņa-rase giddho moha-malla-paņollito dittam pavati ukkaņțbam vāri-majjhe va vāraņā (12) parôvaghāta-talliccho dappa-moha-mal'uddhuro siho jaro dupāņe va guņa-dosam ņa vindati (13) sa-vaso pavam puro kiccā dukkham vedeti dummatı āsatta-kantha-pāso vā mukka-dhāro dub'attio (14) pāvam je u pakuvvanti jivā sātanugāmiņo vaddhatı pāvakam tesim anaggāhissa vă anam (15) aņubaddham apassantā paccuppanna-gavesaka te pacchā dukkham acchanti gal'ucchinnā jhasā jahā (16) ata-kadane kammāņam ātā bhun jati jam phalam tamba atassa atthae pāvam ādāya vajjae (17) sante jamme pasūyanti vābi-soga-jar'adao Dâsante dahate vaṇhi taru-cchettā ņa chindati (18) dukkham jara ya maccū ya sogo māņavamāņaņā jamma-ghate hatā hontı pupphaghāte jabā phalam (19) pattharen' āhato kivo khippam dasai pattharam migāri usaram pappa sar'uppattim va maggati (20) taba balo duhi vatthum babiram nindati bhisam dukkh’uppatti-viņāsam tu migāri vva ņa pappati (21) vanam vanhin kasae ya anam jam và vi du thitam āmagam ca uvvahanta dukkham pavanti pivaram (22) vanhi anassa kammassa āmakassa vaṇassa ya nissesam ghaiņam seyo, chiņno vi ruhatı dumo (23)
(8) dukkhato H. °tāyam H. °ņā H. Orina H. odhai D. (9) ásejja H, moo H. occai D. (10) vanahi H, vaphi D, va in stead of ca H. geṇaḥati H. anam H, (12) ukkam tham HD. (13) maladdhuo H, maludhdhuro D. videti D. (14) vasaņso pão HD. pāvo HD. Otthio H. (15) vagati H. vā nam H. (18) samti HD. pasüryamti H. cchio H. (19) ghato H. hato hoti HD. (20) 'habho H. vi H D. (21) tāhā H, dukkhampati H. pattīti H, pappati (ghattiti) D. (22) vaṇhi H D. aạnam D. āgamam H. (23) ghāyio D. rahatti H.
11-17=45, 4–10. 11-14-24, 27. 29. 28. 30. 12=41, 4 c. d. 5 a, b. 13=45, 6.
16a-c=Suyag. 1, 3, 4. 20-Surasundaricariya 6, 207 Päin-Sadda-Mahannavo sub voce Patthara).
,
adhuo , mar H. genahani
Pāvo HD.

Page #52

इसिभासियाई
दुक्खितो दुक्खघाताय दुक्खावेत्ता सरीरिणो । पडियारेण दुक्खस्स दुक्खमण्णं णिबन्धई ॥८॥ दुक्खमूलं पुरा किच्चा दुक्खमासज्ज सोयती । गहितम्मि अणे पुचि अदइत्ता ण मुच्चइ ॥९॥ आहारत्थी जहा बालो वहि सप्पं च गेण्हती । तहा मूढो सुहत्थी तु पावमण्णं पकुव्वती ॥१०॥ पावं परस्स कुव्वन्तो हसती मोहमोहितो । मच्छो गलं गसन्तो वा विणिघातं ण पस्सती ॥११॥ पच्चुप्पण्णरसे गिद्धो मोहमल्लपणोल्लितो । दित्तं पावति उक्कण्ठं वारिमञ्झे व वारणा ॥१२॥ परोवघाततल्लिच्छो दप्पमोहमलधुरो । सीहो जरो दुपाणे वा गुणदोसं ण विन्दती ॥१३॥ सवसो पावं पुरोकिच्चा दुक्खं वेदेति दुम्मती । आसत्तकण्ठपासो वा मुक्कधारो दुहट्टिओ ॥१४॥ पावं जे उ पकुव्वन्ति जीवा साताणुगामिणो । वड्ढती पावकं तेसिं अणग्गाहिस्स वा अणं ॥१५॥ अणुबद्धमपस्सन्ता पच्चुप्पण्णगवेसका । ते पच्छा दुक्खमच्छन्ति गलच्छिन्ना झसा जहा ॥१६॥ आता-कडाण कम्माणं आता मुंजति जं फलं । तम्हा आतस्स अट्ठाए पावमादाय वज्जए ॥१७॥ सन्ते जम्मे पसूयन्ति वाहिसोगजरादओ । नासन्ते डहते वण्ही तरुच्छेत्ता ण छिन्दति ॥१८॥ दुक्खं जरा य मच्चू य सोगो माणावमाणणा । जम्मघाते हता होन्ती पुप्फघाते जहा फलं ॥१९॥ पत्थरेणाहतो कीवो खिप्पं डसइ पत्थरं । मिगारि ऊसरं पप्प सरुप्पत्तिं व मग्गति ॥२०॥ तहा बालो दुही वत्थु वाहिरं णिन्दती भिसं । दुकखुप्पत्तिविणासं तु मिगारि व्व ण पप्पति ॥२१॥ वणं वहि कसाए य अणं जं वावि दुट्टितं । आमगं च उव्वहन्ता दुक्खं पावंति पीवरं ॥२२॥ वण्ही अणस्स कम्मस्स आमकस्स वणस्स य । णिस्सेसं घाइणं सेयो, छिण्णोऽवि रुहती दुमो ॥२३॥

Page #53

ISIBHĀSIYAIM
bhasa-cchaņņo jaha vaṇhs, güdba-kobo jaba ripu pāva.kammam taha liņam dukkha-samtaņa-samkadam (24) patt'indhanassa vanhissa uddāmassa visassa ya micchatte yâvi kammassa dittā vuddhi duh'avaha (25) dhuma-hiņo ya jo vanhi chiņņādāņam ca jam anam mantāhatam visam jam, ti dhuvam tam khayam icchati (26) chiņn'ādāņam dhuvam kammam jhijjate tap tab' ābatam aditta-rassi-tattam va chinn'adāņam jalaq (27) tamba u savva dukkbāņam kujjā müla-viņāsaņam valaggahi va sappassa visa-dose-viņāsaņam (28)
siddhe
buddhe...no punar-avi havvam
āgacchati
evam se tti bemi.
Madhurāyaṇijja-ņām'ajjhayanam
16.
jassa khalu bho visay'ayārā ņa parissavanti indiya va davehim, se khalu uttame purise tti Soriyā y a ņeņa arahatā isiņā buitam. tam kabam iti ? maņuņņesu saddesu soya-visaya-pattesu no sajje jja ņo rajjejjā ņo gijjhejjā ņo mujjhejjā ņo viņighāyam āvajje6jja. manuņnesu saddesu sotta-visaya-pattesu sajjamāṇe rajjamane
gijjhamāne mujjhamāṇe asevamāņe vippavahato pava-kammassa ādāņãe bhavati. tamhā maņunpåmaņuņņesu saddesu soya-v. p. no s. no r. no g. no mujjheija ņo āsevamāņe vi ppavabato... bhavejja). evam rūvesu gandhesu rasesu phasesu. evam vivariesu ņo düsejjā.
duddanta indiyā panca samsārāe saririņam te cc' eva niyamiyā santā ņejjāņāe bhavanti hi (1) duddante indie panca räga-dosa-paramgame kummo viva sa-angāim sae debammi sahare (2) vanbı sarıram ahāram jabā joena , junjatı
indiyāņi ya joe ya tabā joge viyaņasu (3) evam se siddhe buddhe...no icc-attham punar-avi havvam āgacchati tti bemi,
Soriyāyaṇa-ņām ajjhayaņam (24) chano H. (25) dikşā vatu H. (27) jjhio H, adiccao H. cchio H. (28) volao H. gāhi D. colophon missing H.
16. Soriyāna (°yāyā H), visaye. 1ņa ya dario HD. Ovatti H. oya H. 3 saddesu missing H. na rao H, po muo missing H. 6 sumano D for muo asovao H. 7 no gio no su no ano vi (for āse vio) H. po gio ne anne vi D. (8) pajoe ya taha jogo H. jahā D. colophon missing H.

Page #54

इसिभासियाई
भासच्छण्णो जहा वण्ही, गूढकोहो जहा रिप् । पावकम्मं तहा लीणं दुक्खसंताणसंकडं ॥२४॥ पत्तिन्धणस्स वहिस्स उद्दामस्स विसस्स य । मिच्छत्ते यावि कम्मस्स दित्ता वुड्ढी दुहावहा ॥२५॥ धूमहीणो य जो वण्ही छिण्णादाणं च जं अणं । मन्ताहतं विसं जं, ति धुवं तं खयमिच्छती ॥२६॥ छिण्णादाणं धुवं कम्मं झिजते तं तहाहतं । आदित्तरस्सितत्तं व छिण्णादाणं जहा जलं ॥२७॥ तम्हा उ सव्वदुक्खाणं कुज्जा मूलविणासणं ।
वालग्गाहि व्व सप्पस्स विसदोसविणासणं ॥२८॥ एवं से सिद्धे बुद्धे ....णो पुणरवि हव्वमागच्छति त्ति बेमि
गज्जणामज्झयणं ।
१६.
जस्स खलु भो विसयायारा ण परिस्सवन्ति इन्दिया वा दवेहिं, से खलु उत्तमे पुरिसे त्ति सो रि या य णे ण अरहता इसिणा बुइतं । तं कहमिति ! मणुण्णेसु सद्देसु सोयविसयपत्तेसु णो सज्जेज्जा णो रज्जेज्जा णो गिज्झेज्जा णो मुझेज्जा णो विणिघायमावज्जेज्जा । मणुण्णेसु सद्देसु सोत्तविसयपत्तेसु सज्जमाणे रज्जमाणे गिज्झमाणे मुज्झमाणे आसेवमाणे विप्पवहतो पावकम्मस्स आदाणाए भवति । तम्हा मणुण्णामणुण्णेसु सद्देसु सोयविसयपत्तेसु णो सज्जेज्जा णो रजेज्जा णो गिज्झेज्जा णो मुज्झेज्झा णो आसेवमाणे वि[प्पवहतो....भवेज्जा] । एवं रूवेसु गंधेसु रसेसु फासेसु । एवं विवरीएसु णो दूसेज्जा ।
दुद्दन्ता इन्दिया पंच संसाराए सरीरिणं । ते च्चेव णियमिया सन्ता णेजाणाए भवन्ति हि ॥१॥ दुद्दन्ते इन्दिए पंच रागदोसपरंगमे । कुम्मो विव सअंगाई सए देहम्मि साहरे ॥२॥ - वही सरीरमाहारं जहा जोएण जुंजती ।
इन्दियाणि य जोए य तहा जोगे वियाणसु ॥३॥ एवं से सिद्धे बुद्धे....णो इच्चत्थं पुणरवि हव्वमागच्छति त्ति बेमि ।
सोरियायणणामज्झयणं ।
.................वण्डी .

Page #55

ISIBHASIYĀIM
17. imā vijjā mabā-vijjā savva.vijjāņa uttamā jam vijjam sāhaittāņam savva-dukkhāņa niuccali (1) jena bandham ca mokkham ca jivaņam gati r-āgatim
aya-bhavam ca jāņāti sā vijjā dukkha-moyani (2) Viduņā arabatā isiņā buitam.
sammam roga-pariņņāņam, tato tassa viņicchitam rog'osaba-pariņņāņam jogo roga-tigicchitam (3) sammam kamma-parinņāņam tato tassa vimokkhanam kamma-mokkha-pariņņāņam karanam ca yimokkhaṇam (4) mammam sasalla-jivam ca purisam va moha-ghatiņam sall'ud dharana-jogam ca jo jāņai sa sallaha (5) bandhanam moyaņam ceva tabā phala-paramparam jivāņa jo vijānāti kammāņam tu sa kammahā (6 savajja-jogam ņihilam viditțā
tam ceva samma parijāņiüņam titassa Ņindāe samuthit'appa
sāvajja.vuttim tu ņa saddahejja (7) sajjhaya-jhānovagato jit'appa
samsāra-vasam bahudbā viditta sāvajja-vutti-karane 'hit'appa
niravajja-vitti u samāharejja (8) parakiya-savva-sävajjam jogam iha ajja duccariyam n' āyare aparisęsam ņiravajje țhitassa ņo kappati punar-avisāvajjam sevittae.
evam se siddhe buddhe......ņo puņar-avi icc-attam hayvam āgacchati tti bemi.
Vidu-ņām'ajjhayaņam.
18.
ayate khalu bho jive vajjam samādiyati. se kaham etam? pāņâtivācņam jāva pariggaheṇam, arati- jāva miccha-damsaņasalleņam vajjam samāitta hattha-ccheyaņāim pāya-ccheyaņāim jāva anupariyattanti navam'uddesa-gamenam. je khalu bho jive 5 no vajjam samadiyati, se kaham etam ? Varisa v ak an hen a
17. Vidū (behind it : Vimpū D). vijjā. (2) jāvānam H. (3) semmam H. (vi)nicchio D. yogo ya tio H. (4) oksaņam (1) H. pariņāo (2) D. (6) a missing H. (8) jjhā HD. one 'kitappă D. 2 pakkhiya sava sivajjam
H
a jjha H, ajjham D. 3 ghitao H. Colophon missing H.
18. Varise Kanhe. vaije. 1 °diti H, 3 llena D. pāyaṇāim H.

Page #56

इसिभांसियाई
१७.
इमा विज्जा महाविज्जा सव्वविज्जाण उत्तमा । जं विज्जं साहइत्ताणं सव्वदुक्खाण मुच्चती ॥१॥ जेण बन्धं च मोक्खं च जीवाणं गतिरागतिं । आयाभावं च जाणाति सा विज्जा दुक्खमोयणी ॥२॥ वि दुणा अरहता इसिणा बुझतं ।
सम्मं रोगपरिणाणं, ततो तस्स विणिच्छितं । रोगो सहपरिणाणं जोगो रोगतिगिच्छितं ॥३॥ सम्म कम्मपरिण्णाणं, ततो तस्स विमोक्खणं । कम्ममोक्खपरिणाणं करणं च विमोक्खणं ॥ ४ ॥ मम्मं ससल्लजीवं च पुरिसं वा मोहघातिणं । सल्लुद्धरणजोगं च जो जाणइ स सल्लहा ||५|| बन्धणं मोयणं चेव तहा फलपरंपरं । जीवाण जो विजाणाति कम्माणं तु स कम्मही ॥६॥
सावज्जजोगं णिहिलं विदित्ता तं चैव सम्मं परिजाणिऊणं ।
तीतस्स णिन्दाए समुट्ठितप्पा सावजवृत्तिं तु ण सहेज्जा ॥७॥ सज्झायज्झाणोवगतो जितप्पा संसारवासं बहुधा विदित्ता | सावज्जवुत्तीकरणेऽठितप्पा
निरवज्जवित्ती उ समाहरेज्जा ||८||
35
परकीय सव्वसावज्जं जोगं इह अज्ज दुच्चरियं णायरे अपरिसेसं । णिरंवंज्जे
ठितस्स णो कप्पति पुणरवि सावज्जं सेवित्तए ।
एवं से सिद्धे बुद्धे.... णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ।
दु
।
१८.
जाव
अयते खलु भो जीवे वज्जं समादियति । से कहमेतं : पाणातिवाएंणं परिग्गहेणं, अरति- जाव मिच्छादंसणसल्लेणं वज्जं समाइत्ता हत्थच्छेयणाईं पायच्छेयणाई जाव अणुपरियन्ति णवमुद्दे सगमेणं । जे खलु भो जीवे णो वज्जं समादियति, से कहमेतं ? वरिस व कण्हेण

Page #57

36
ISIBHĀSIYAIM
arahatā isiņā buitam. pāņâtivata-veramaņeņam jāva miccha-damsaņa-salla-veramaņeņam soindiya 5-niggaheņam ņo vajjam samajjinitta hattha-ccheyaņāim pāya-ccheyaņāim java domaņassaim vitivatitta stva-m-acala- jāva citthanti. .
sakuņi sanku.ppaghatam ca varattam rajjugam tabā
vāri-pattadharo cc'eva vibhāgammi vihavae (1) evam se siddhe buddhe...no punas-avi_ ice-attham havvam āgacchati tti bemi.
Varisava-ņām'ajjhayaņam.
19.
savvam iņam purâriyam āsi. Āriyā y a ņenam arahatā isiņā buitam.
vajjeji' aņāriyam bhāvam kammam ceva aņāriyam aņāriyāņi ya mittāņi ariyattam uvathie (1) je jaņā 'nātie ņiccam kammam kuvvant' aņāriyā aņāriehi ya mittehi, sidanti bhava-sägare (2) samdhijjā āriyam maggam kammam jam và vi äriyam ariyāņi ya mittāņi āriyattam uvalthie (3) je jaņā āriyā ņiccam kam mam kuvvanti āriyam ariehi ya mittebi, muccanti bhava-sāgara (4) ariyam ņāņam sāhū, āriyam sābu damsaņam
āriyam caraṇam sābū, tamba sevaya ariyam (5) evam se siddhe buddhe...ạo icc-attham punar-avi havvam agacchati tti bemi.
Ariyāyan'ajjhayanam.
20.
panca ukkalā pannatta, tam-jaba : [1.] dand'ukkale [2.] rajj'u. kkale [3.] taş'ukkale [4.] des'ukkale [5.] suvv'ukkale. [1.] se kim tam daņd'ukkale'? daņd'ukkale nāmam je nam
danda-ditthantenam adilla-majjh'avasāņāņam paņņavaņāe 'samu5 daya-metta'bhidhāņāim “ņ'atthi sarırāto param jivo' tti bhavagati-voccheyam vadati. se tam dand'ukkale.
6 buittam H 7 soindiya tā ni HD
8 °săim H. (1) sanku(cancu)ppao D. ppathātam H. veratta(m D) H D. rajja" HD. Colophon missing H. For the solution of the java compare 9.
19 Ariya. āriya. Ayario H D. (3) samdhijjo H. °thite H. (4) je yamnā H. mujjhanti H. Colophon missing H. Ayario D.
20. ukkalavāda (by Weber II 949 partly ovādi). ukkala. 4 ao— nänam (ādilla-majjhâvasāņa) pao D. ovaņā, esa D 'ņāi H. 5 rāto-7 je nam missing H. bhagavati D.

Page #58

इसिभासियाई
37
अरहता इसिणा बुइतं । पाणाइवातवेरमणेणं जाव मिच्छादसणसल्लवेरमणेणं सोइन्दिय ५-णिग्गहेणं णो वजं समज्जिणित्ता हत्थच्छेयणाइं पायच्छेयणाई जाव दोमणस्साई वीतिवतित्ता सिवमचल- जाव चिट्ठन्ति ।
सकुणी संकुप्पघातं च वरत्तं रज्जुगं तहा ।
वारिपत्तधरो च्चेव विभागम्मि विहावए ॥१॥ एवं से सिद्धे बुद्धे .. णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ।
वरिसवणामज्झयणं ।
सव्वमिणं पुराऽऽरियमासि। आ रि या य णे णं अरहता इसिणा बुइतं । वज्जेज्जऽणारियं भावं कम्मं चेव अणारियं । अणारियाणि य मित्ताणि आरियत्तमुवट्ठिए ॥१॥ जे जणाऽणारिए णिच्चं कम्मं कुव्वन्तऽणारिया । अणारिएहि य मित्तेहिं, सीदन्ति भवसागरे ॥२॥ संधिज्जा आरियं मग्गं कम्मं जं वा वि आरियं । आरियाणि य मित्ताणि आरियत्तमुवट्ठिए ॥३॥ जे जणा आरिया णिच्चं कम्मं कुव्वंति आरियं । आरिएहि य मित्तेहि, मुच्चन्ति भवसागरा ॥४॥ आरियं णाणं साहू, आरियं साहु दंसणं ।
आरियं चरणं साहू, तम्हा सेवय आरियं ॥५॥ एवं से सिद्ध बुद्धे....णो इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ।
आरियायणज्झयणं ।
२०.
पंच उक्कला पन्नत्ता, तंजहा : दण्डुक्कले १ रज्जुक्कले २ तेणुक्कले ३ देसुक्कले ४ सव्वुक्कले ५ ।
[१.] से किं तं 'दण्डुक्कले' ? दण्डुक्कले नामं जे णं दण्डदिद्वन्तेणं आदिल्लमज्झवसाणाणं पण्णवणाए 'समुदयमेत्ता भिघाणाइं “णत्थि सरीरातो परं जीवो" त्ति भवगतिवोच्छेयं वदति । से तं दण्डुक्कले ।

Page #59

38
ISIBHASIYAIM
[2.] se kim tam rajju'kkale'? rajj'ukkale ņāmam je nam rajjuditthanteņam samudaya metta-pandavaņāe panca-mahabbbūtakhandha-metta’bhidhāņāim samsāra-samasati-voccheyam vadati, se 10 tam rajju'kkale.
[3.] se kim tam "teņ'ukkale'? teņ'ukkale ņāmam je nam anna-sattha-diųhapta-gāhebim sa pakkh'ubbhāvaņā-ạitae "mama n'etam” iti para.karuna-cchedam vadati. se tam ten'ukkale.
[4] se kim tam des'ukkale'? des’ukkale ņāmam je nam "atthi 15 nn esa" iti siddhe jivassa akattādiehim gabehim des’uccheyam
vadati. se tam des’ukkale. [5] se kim tam 'savv'ukkale ? savv'ukkale ņāmam je nam “savvato savva-sambhavabhāvā ņu taccam, savvato savvabā
savva-kālam ca n'atthi” tti savva-cchedam vadati. se tam 20 savy'ukkale.
uddham pāya-tală ahe kes'agga-matthaka; esa ātā-pajjave kasiņe taya-pariyante jive, esa jive jivati, etam tam jiviam bhavaii. se jabā ņāmate daddhesu bjesu na puno ankur'uppatti bhavati,
evām eva daddbe sarjre na puņo sarır'uppatti bhavati. tamhā 25 iņam eva jivitam, ņ' atthi para-loe, n' atthi sukadd-dukkadānam
kammāņam phala-vitti-visese, ņo paccāyanti jivā, ņo phusanti punna-pāvā, apbale kallāna-pāvae. tamba eta sammam ti bemi : uddbam pāya-tala ahe kes'agga-matthakā esa āyā-pa[jjave)
ka[sine) taya-paritante esa jive. esa made, ņo etam tam [jivitam 30 bhavati]. se jabā ņāmate daddhesu bjesu [...]. evåin evâ daddbe
sarire [..). tambā puņņa-pāv'aggahaņā suba dukkha-sambhavabhavā sarįra-dāhe Pāva-kammabhāvā sariram dahettā ņo puņo sarır'uppatti bhavati.
evam se siddhe buddhe...no punar-avi icc-attham havvam 35 āgacchati tti bemi.
ukkal'ajjhayanam.
21.
naham pura kimci jāņāmi savva-lokamsi. Gabā vatiputten a taruņeņa arabatā isiņā buitam.
8 tena H. vanä, e panca D. 9 sati H D. Odamti D. 11 jena H. ekkh'uo H. 13 teta H D. karana H. ta H. 15 tt esa HD. ehi gło HD. 17 jena HD. 18 ne? na ? H. 19 va instead of ca HD. 21 °ddha HD. adhi H. e ātā H, e pajja' HD. 22 jivati H. jinam H. 25 sukkada-duo HD. 28 pāta H. āyā eya taya HD. esā D. na HD. 30 jio bha missing HD
20 L. 21f. =Süyagada II 1, 15 (276a). 21. Tarune, nåham ti jāņāmi.
iH
jinama HD. 2100, "hi ga

Page #60

इलिभासियाई [२.से किं तं 'रज्जुक्कले' ? रज्जुक्कले णामं जे णं रज्जुदिट्ठन्तेणं समुदयमेत्तपन्नवणाए 'पंचमहब्भूतखन्धमेत्ता'भिधाणाई संसारसंसतिवोच्छेयं वदति । से तं रज्जुक्कले।
[३.] से किं तं 'तेणुक्कले' ? तेणुक्कले णामं जे णं अण्णसत्थदिद्वन्तगाहेहिं सपक्खुब्भावणाणिरए "मम नेत" इति परकरुणच्छेदं वदति । से तं तेणुक्कले ।
[४.] से किं तं 'देसुक्कले' ? देसुक्कले णामं जे णं "अस्थि न्नेस" इति सिद्धे जीवस्स अकत्तादिएहिं गाहेहिं देसुच्छेयं वदति । से ते देसुक्कले ।
[५.] से किं तं 'सव्वुक्कले' ? सव्वुक्कले णाम जे णं “सव्वतो सव्वसंभवाभावा णो तच्चं, सव्वतो सव्वहा सव्वकालं च णत्थि" त्ति सव्वच्छेदं वदति । से तं सव्वुक्कले।
उड्ढं पायतला अहे केसम्गमत्थका, एस आतापज्जवे कसिणे तयपरि. यन्ते जीवे, एस जीवे जीवति, एतं तं जीवितं भवति । से जहा णामते दड्ढेसु बीएसु ण पुणो अंकुरुप्पत्ती भवति, एवामेव दड्ढे सरीरे ण पुणो सरीरुप्पत्ती भवति । तम्हा इणमेव जीवितं, णस्थि परलोए, णत्थि सुकडदुक्कडाणं कम्माणं फलवित्तिविसेसे । णो पच्चायन्ति जीवा, णो फुसन्ति पुण्णपावा, अफले कल्लाणपावए । तम्हा एतं सम्मं ति बेमि : उड्ढं पायतला अहे केसग्गमत्थका एस आयाप[ज्जवे] क[सिणे] तयपरितन्ते एस जीवे । एस मडे, णो एतं तं [जीवितं भवति । से जहा णामते दड्ढेसु बीएमु [....] एवामेव दड्ढे सरीरे [...] । तम्हा पुण्णपावऽग्गहणा सुहदुक्खसंभवाभावा सरीरदाहे पावकम्माभावा सरीरं डहेत्ता णो पुणो सरीरुप्पत्ती भवति ॥
एवं से सिद्धे बुद्धे....णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ।
उक्कलज्झयणं ।
णाहं पुरा किंचि जाणामि, सव्वलोकसि । गा हा व ति पुत्ते , तरुणेण अरहता इसिणा बुइतं ।

Page #61

40
ISIBHĀSIYĀIM
aņņāņa-mülakam khalu bho puvvam na jānăm na pāsāmi no 'bhisamavemi no 'bhisambujjbāmi, nāņa-mülākam khalu bho siyāņim jāņāmi pāsāmi abhisamāvemi abhisambujjhāmi, aññāņa. mulayam khalu mama kāmehim kiccam karaṇijjam, ņāņa-mula--- yam khalu mama kamehim akiccam akaraṇijjam, aņņāņa mūlayam jivā cāurantam samsāram jāva pariyatanti, ņāņa-mūlayam jivā
cāurantam: jāva viyivayanti, iamba anņāņam parivajja ņāņa10 mulakam savva-dukkhāņam antam karissāmi, savva.dukkhaṇam antam kicca sivam acala- jāva sāsatam abbhuvagate citthissāmi.
anņāņam paramam dukkham, aņņāņā jāyate bhayam aņņāņa-mulo samsāro viviho savva-dehiņam (1) miga bajjhanti pāsehim vibamgā matta-väraņā maccbā galehi sāsanti, aņņāņam sumabab-bhayam (2) jammam jara ya maccū ya soko māņo 'vamāņaņā aņņāņa-mulam jivāņam samsārassa ya samtati (3) aņņāņeņa aham puvvam diham samsāra sāgaram jamma-joni-bhay'āvattam saranto dukkha- jalakam (4) dive pato payangassa, kosiyārissa bandhanam kimpāka-bhakkhaṇam ceva añņāṇassa ņidamsaņam (5) bitiyam jaro dupāņattham dittho aņņāņa-mobito sambhagga gāta-lathi u migāri șidhanam gao (6) migārı ya bhuyango ya aņņāņeņa vimohita gaha-damsa-șivateņam viņāsam do vi te gatā (7) suppiyam tanayam Bhaddā aṇnāņeņa vimohita mātā tass' eva sogena kuddha tam ceva khadati (8) viņnāso osahiņam tu sam jogāņam va joyanam sāhanam vā vi vijjāņam aņņāņeņa na sijjhati (9) viņnāso osahıņam tu samjogāņam va joyaņam
sāhaņam vā vi vijjāņam ņāņa jogeņa sijjhati (10) evam se siddhe buddhe ... ņo puñar-avi icc-attham havvam āgacchati tti bemi.
Gahavaijjam nām' ajjhayaņam.
3 lakam missing D. 4. bhesamā° H. 5 pāsāmi H. abhigamāmemi H, ai.. mámemi D. ahisasuo H. 6 kimccam H. 8 samsāram missing H.
9 °ti H. anā° H 10 okkhinam (1) H. karişyāmi H. 11 abbhuo missing HD. (1) anānā H. (2) Phim D. apão H. (3) raya missing H. onano H. aņā° H. samtitam H. (4) saritto H D. jātasam H, jātasam (layam) D. (5) Orassa HD. (6) aņāna H. (7) "hito D. gāhā H, gāhā (dādhā) dao D. (8) se suo H D. anā H. (9) usao H. Chana D. anā H (10) vinnā° H, vinnaso D. usao H. sijjhajjati H, Colophon, missing H.

Page #62

. इसिभासियाई
अण्णाणमूलकं खलु भो पुव्वं न जाणामि न पासामि नोऽभिसमावेमि नोऽभिसंबुज्झामि, नाणमूलाकं खलु भो इयाणिं जाणामि पासामि अभिसमावेमि अभिसंबुज्झामि । अण्णाणमूलयं खलु मम कामेहिं किच्चं करणिज्जं, णाणमूलयं खलु मम कामेहिं अकिच्चं अकरणिज्जं ।. अण्णाणमूलयं जीवा चाउरन्तं संसारं जाव परियट्टयन्ति, णाणमूलयं जीवा चाउरन्तं जाव वीयीवयन्ति । तम्हा अण्णाणं परिवज्ज णाणमूलकं सव्वदुक्खाणं अन्तं करिस्सामि, सव्वदुक्खाणं अन्तं किच्चा सिवमचल- जाव सासतं अब्मुवगते चिट्ठिस्सामि ।
अण्णाणं परमं दुक्खं, अण्णाणा जायते भयं । अण्णाणमूलो संसारो विविहो सव्वदेहिणं ॥१॥ मिगा बज्झन्ति पासेहि विहंगा मत्तवारणा । मच्छा गलेहि सासन्ति, अण्णाणं सुमहब्भयं ॥२॥ जम्मं जरा य मच्चू य सोको माणोऽवमाणणा । अण्णाणमूलं जीवाणं संसारस्स य संतती ॥३॥ अण्णाणेण अहं पुव्वं दीहं संसारसागरं । जम्मजोणिभयावत्तं सरन्तो दुक्खजालकं ॥४॥ दोवे पातो पयंगस्स, कोसियारिस्स बन्धणं । किंपाकभक्खणं चेव अण्णाणस्स णिदंसणं ॥५॥ बितियं जरो दुपाणथं दिट्ठो अण्णाणमोहितो । सम्भग्गगातलट्ठी उ मिगारी णिधणं गओ ॥६॥ मिगारी य भुयंगो य अण्णाणेण विमोहिता । गाहादंसणिवातेणं विणासं दो वि ते गता ॥७॥ सुप्पियं तणयं भद्दा अण्णाणेण विमोहिता । माता तस्सेव सोगेण कुद्धा तं चेव खादति ॥८॥ विण्णासो ओसहीणं तु संजोगाणं व जोयणं । साहणं वा वि विज्जाणं अण्णाणेण ण सिज्झति ॥९॥ विण्णासो ओसहीणं तु संजोगाणं व जोयणं ।
साहणं वा वि विज्जाणं णाणजोगेण सिज्झति ॥१०॥ एवं से सिद्धे बुद्धे....णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ।
गाहावइज्जं नामज्झयणं ।

Page #63

ISIBHĀSIYĀIM
22. parisādı kamme, aparisādiņo buddha, tamba khalu aparisādiņo buddha pôvalippanti raeņam pukkhara-pattam va vāriņā. Dag abbale na arahatā Isiņā buitam.
puris'adiya dhammā purisa-pavara purisa-jettbā purisa-kappiya o purisa-pajjovitā purisa-samannāgatā purisam eva abhiunjiyāṇam
citthanti. se jahā nāmate aratı siya sarįramsi jātā sarıramsi vaddhiya sar[ra-samannāgatā sarjramsi e' eva abhiunjiyāņa citthati, evam eva dhammā vipuris'ādiya jāya citthanti.
evam gande vammīke thubhe rukkhe vaņasande pukkhariņi navaram 10 pudhaviya jātā bhāniyavvā, udaga pukkhale udagam netavvam.
se jabā ņāmate agaņi-kae siyā araniya jate jäva araṇim ceva abhibhūya citthati, evām eva dhammā vi puris'adiyā tam c eva.
dhit tesim gāma-nagarāņam jesim mahila paņāyika te yâvi dhik-kiyā purisā je itthiņām vasam gatā (1) gah’ākula sudivva va bhavaka madhurôdaka phulla va paumini rammā vāl'akkantā va malavi (2) hemā gubā sasihā vā mala va vajjha-kappita savisa gandha-juttı vā anto.duttha va vāhiņi (3) gar'antā madirā vā vi joga-kaņņā va saliņi ņāri logammi viņneyā jā hojjā sa-guņôdayā (4) ucchayaņam kulāņam tu, davva-hiņāņa laghavo patittha savva-dukkaņam, nitthanam ajjiyana ya (5) geham verāņa gambhiram, viggho sad-dhammacāriņam dutthåso akhaliņam va loke suta kimangaņā (6) itthy u balavam jattha gāmesu nagaresu va aņassayassa hesap tam apavvesu ya mundanam (7) dhit tesim gama-nagaraṇam silogo (8) daho bhayam hutāsāto, visāto maraṇam bhayam chedo bhayam ca satthāto, vālāto dasaņam bhayam (9) sankaņıyam ca jam vatthum appadikaram eva ya tam vatthum sutthu jāņejja jujjante je 'ņujoita (10)
22. Gaddabha. padisādi(osāri H). 1 °diņā buo H. tamhä u H. 'lu pario HD. 3 Dagabhäle(Gaddabhe)na D. 5 pajjao H.' 6 thamli H. arati H. ara D. sayā H, 7 oreņa vao D. abhioo H. evä dhao H. 9 gade D. Osaměthe H. 10 udaga HD. °tbāņi H. ovvāņi D 11 °ņi c'eva H. (1) vit H. vika H. (2) tivvā H. avakā H. mālagi HD. (4) gāratta HD. vijneya H. samano D. (5) dava H. aviyāna H. (6) viggho yamma H. putthao H. galiņam H, sūtă HD. sumanganā (kimanganā ?) D. (7) palao D. mandalam H. (8) 'namsim gama-pagarāņām H. (9) damsao H. (10) vatthu 2 mal H. jusamte H.

Page #64

इसिभामिवा
२२.
परिसाडी कम्मे अपरिसाडिणो बुद्धा, तम्हा स्खलु अपरिसाडिणो बुद्धा णोवलिप्पन्ति रएणं पुक्खरपत्तं व वारिणा । द ग भा ले ण अरहता इसिणा बुझतं ।
43
पुरिसादीया धम्मा पुरिसपवरा पुरिसजेट्ठा पुरिसकप्पिया पुरिसपज्जोविता पुरिससमन्नागता पुरिसमेव अभिउंजियाणं चिट्ठन्ति । से जहा नामते अरती सिया सरीरंसि जाता सरीरंसि वड्ढिया सरीरसमन्नागता सरीरं चेव अभिउंजियाण चिट्ठति, एवामेव धम्मा वि पुरिसादीया जाव चिट्ठन्ति । एवं गण्डे वम्मीके थूभे रुक्खे वणसण्डे पुक्खरिणी णवरं पुढवीय जाता भाणियव्वा, उदग पुक्खले उदगं तव्वं । से जहा णामते अगणिकाए सिया अरणीय जाते जाव अरणीं चेव अभिभूय चिट्ठति, एवमेव धम्मा वि पुरिसादीया तं चेव ।
वित् तेसिं गामणगराणं जेसिं महिला पणायिका । याविधिक्किया पुरिसा जे इत्थीणं वसं गता ॥ १ ॥ गाहाकुला सुदिव्वा व भावका मधुरोदका । फुल्ला व पउमिणी रम्मा वालक्कन्ता व मालवी ॥२॥ हेमा गुहा ससीहा वा माला वा वज्झकप्पिता । सविसा गन्धजुत्ती वा अन्तोदुट्ठा व वाहिणी ॥३॥ गरन्ता मदिरा वा वि जोगकण्णा व सालिणी । णारी लोगम्मि विण्णेया जा होज्जा सगुणोदया || ४ || उच्छायणं कुलाणं तु, दव्वहीणाण लाघवो । पतिट्ठा सव्वदुक्खाणं, णिट्ठाणं अज्जियाण य ॥ ५ ॥ गेहं वेराण गंभीरं, विग्धो सद्धम्मचारिणं । दुट्ठासो अखलीणं व लोके सुता किमंगणा ? ॥६॥ इत्थी उ बलवं जत्थ गामेसु णगरेसु वा । अणस्सयस्स हेसं तं अपव्वेसु य मुण्डणं ॥ ७॥ धित् तेसिं गामणगराणं सिलोगो ॥ ८ ॥ डाहो भयं हुतासातो, विसातो मरणं भयं । छेदो भयं च सत्थातो, वालातो दसणं भयं ॥ ९ ॥ संकणीयं च जं वत्थं अप्पडीकारमेव य । तं वत्सु जाणेज्जा जुज्जन्ते जेऽणुजोइता ॥ १०॥

Page #65

ISIBHĀSIYĀIM
jattb' atthi je samārambhā. je vā je sāņubandhiņo te vatthu sutthu jāņejjā.n' eva savva.viņicchaye (11) jesim jahim sub'uppatti je vā je sāņugāmiņo viņāsı aviņāsi vā jāņejjā kāla-veyavı (12) 8188-cchede dhuvo maccū, mūla-cchede hato dumo mulam phalam ca savvam ca jāņejjā sarva-vatthusu (13) sisam jabā sarjrassa, jabā mūlam dumassa ya
savvassa sadhu-dhammassa tabā jhāņam vidhiyate (14) evam se siddhe buddhe...ņo puñar-avi icc-attham havvam āgacchati tti bemi.
Gaddabhiya-nām' ajjhayaņam.
23.
duve maraņā assim loe evam āhijjanti, tam. jahā : suha-matam c'eva duha-matam ceva. Rāma putteņa arahata isiņā buitam. ettham viņņattim bemi imassa khalu mamaissa asamahiyalesassa ganda-palighāiyassa ganda-bandhaņa-paliyassa gandao bandhaņa-paạighātam karessāmi, alam pure-maeņam. tamba
ganda-bandhaņa-padighātam karettā ņ āņa-damsaņa-carittaim padisevissāmi, ņāņeņam jāņiya daņsaņeņam pāsittā samjameņam samjamiya taveņa auhaviba-kamma-raya-malam vidhuņita
visohiya aņādiyam aṇavadaggam diha-m-addham cāuranta. 10 samsāra-kantāram vītivatittā sivam ayalam aruyam akkhayam
avvabāham apuñar-avattiyam siddhi-gati-ņāmadhijjam hāņam sampatte aṇāgat'addham säsatam kalam citthissāmi tti. evam se siddhe buddhe...no punar-avi icc-attham havvam āgacchati tti bemi.
Rāmaputtıy'ajjhayaņam.
24.
savvam iņam pura bhavvam, idāņim puņa abhavvam. Hari. giriņā arahatā isiņā buitam. cayanti khalu bho ya neraiyā ņeratiyatta tirikkha tirikkhatta
(11) suhu H. (12) sah'uo H. ya instead of vā (2) H. (13) savva H. jānejā D. (14) jjhao H. Colophon missing H. Daga(bhāli) Gadda D.
23. Rāme, maranc. 3 ettha(m missing H) vittim vinnatti bemi HD. Chaya H. 5 maena D, 6 nănena HD. 7 Omena HD. 8 vijhuo D. 9 °taggam D. 10 °ttitta D. 11 thao H, 12 anataga° °ta H. Colophon otti D. Colophon missing H.
24. Ha(Hi H)rigiri, savvam (2 mal H). 1 sasvam H, saccam D. ivä H. 2 buim. H. 3 tiriya H.

Page #66

45
इसिभासियाई जत्थत्थी जे समारम्भा जे वा जे साणुबन्धिणो। ते वत्थु सु? जाणेज्जा णेव सव्वविणिच्छये ॥११॥ जेसिं जहिं सुहुप्पत्ती जे वा जे साणुगामिणो। विणासी अविणासी वा जाणेज्जा कालवेयवी ॥१२॥ सीसच्छेदे धुवो मच्चू , मूलच्छेदे हतो दुमो । . मूलं फलं च सव्वं च जाणेज्जा सव्ववत्थुसु ॥१३॥ सीसं जहा सरीरस्स, जहा मूलं दुमस्स य ।
सव्वस्स साधुधम्मस्स तहा झाणं विधीयते ॥१४॥ एवं से सिद्धे बुद्धे....णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ।
गद्दभीयनामज्झयणं ।
दुवे मरणा अस्सिं लोए एवमाहिज्जन्ति, तंजहा : सुहमतं चेव दुहमतं चेव। रा म पु ते ण अरहता इसिणा बुइतं । एत्थं विण्णत्तिं बेमि इमस्स खलु ममाइस्स असमाहियलेसस्स गण्डपलिघाइयस्स । गण्डबन्धणपलियस्स गण्डबन्धणपडिघातं करेस्सामि । अलं पुरेमएणं । तम्हा गण्डबन्धणपडिघातं करेत्ता णाणदंसणचरित्ताइं पडिसेविस्सामि । णाणेणं जाणिय दंसणेणं पासित्ता संजमेणं संजमिय तवेण अट्ठविहकम्मरयमलं विधुणित विसोहिय अणादीयं अणवदग्गं दीहमद्धं चाउरन्तसंसारकन्तारं वोतिवतित्ता सिवमयलमरुयमक्खयमव्वाबाहमपुणरावत्तियं सिद्धिगतिणामधिज्जं ठाणं संपत्ते अणागतद्धं सासतं कालं चिट्ठिस्सामि त्ति । एवं से सिद्ध बुद्धे....णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ।
रामपुत्तियज्झयणं ।
२४.
सव्वमिणं पुरा भव्वं, इदाणिं पुण अभव्वं । हरि गि रि णा अरहता इसिणा बुइतं ।
चयन्ति खलु भो य णेरइया णेरतियत्ता तिरिक्खा तिरिक्खत्ता

Page #67

46
ISIBHĀSIYAIM
maņussa maņussattā devā devattā, aņupariyatanti jivā cāurantam 6 samsāra-kantārām kammânugāmiņo. tadha vime jive idha-loke
sub’uppāyake, para loke duh'uppādae aạie adhuve aạitie aộicce asāsate sajjati rajjati gijjhati mujjhati ajjhovava jjati viņighatam āvajjati, imam ca ņam puņo sadaņa padaņa.vikiraña-viddham
saņa-dhammam anega-joga-kkhema-sa pāyuttap jivass' atārelu10 kim samsāra-nivveļhim kareti, samsāra-șivvedhim karetta aņāi
yam anavadaggam diha-m-addham cāuranta-saņsāra-sāgaram aņupariyalai. tamba 'dhuvam asāsatam inam samsāre savvajivāņam samsatı-kāraṇam iti ņaccā ņāņa-damsaņa-carittaņi se
vissāmi, ņāņa.damsaņa-carittāņi sevittā añadiyam jāva kantāram 15 Vītivatitta sivam acala jāva thāņam abbhuvagate ciųhissāmi.
kantare vāri-majjhe vā ditte vā aggi-sambhame tamamsi vā jadhā netā tadha dhammo jiņ'āhito (1) dhāraņi susaha ceva gurū bhesajjam eva vā sad-dhammo savva-jivāņam ņiccam loe hitamkaro (2) siggha.vați-samauttā radha-cakke jabā arā phaďantā valli-ccheyā vā suba-dukkhe sarīriņo (3) samsāre savva.jivāņam gehi sampariyattate udumbaka-tarūņam vā vasaņ'ussava-kātaņam (4) vanhiņ ravim sasankam vā sāgaram sariyam tabā indajjhayam aniyam ca sajjam meham va ciotae (5) jovvanam rūva.sampattim sobhagam dhaņa-sampadam jivitam vā vi jivāņam jala-bubbuya samạibham (6) dev'indā sumahidąbiyā dāņav'inda ya vissuta narindā je ya vikkantā samkhayam vivasā gata (7) savvattha ņiraņukkosä ņivvisesa-ppahāriņo sutta-matta-pamattāṇam ekā jagati 'ņiccatā (8) dev'inda dāņav'indā ya narindā je ya vissuta puņna-kammódaya-bbhūtam prtim pāvanti Pivaram (9) au dhaņām balam rūvam sobbāgam saralattaņam ņiramayam ca kantam ca dissate viviham jage (10)
5 tavā H. para-loka D. 7 satte H. sa missing H. gijjao H. 10 luke HD. karoti D. ottā sivam acala jāva citthissāmi ttit ao HD, 12 karanam HD. otāai H, 14 vitio HD. tthā H. (1) dadhā HD. sadha H, sayā D, (2) bhe missing H. sadhao H. (3) vāyi H D. Otte HD. 'tam HD. cchão H, dureka H. (4) geha HD, yattāta H. uduvakka HD. (5) ca D. (6) sobhaggam H. samnio D. (7) °do H. samao HD. °ddhiyā D. (8) jaggati H. (9) puna H. (10) aum ca ņam bao H Sobhaggam H. nirao HD.
7a, b la, b=45, 21 a. b.

Page #68

इसिमासियाई
मस्सा मणुता देवा देवत्ता, अणुपरियन्ति जीवा चाउरन्तं संसारकन्तारं कम्माशुगामिणो । तधा वि मे जीवे इधलोके सुहुप्पायके, परलोके दुहुप्पादए अणिए अधुवे अणितिए अणिच्चे असासते सज्जति रज्जति गिज्झति मुज्झति अज्झोववज्जति विणिघात मावज्जति । इमं च णं पुणो सडण - पडण - विकिरण-विद्धं सणधम्मं अणेगजोगक्मसमायुक्तं जीवस्सsतारेलुकिं संसारणिव्वेढिं करोति, संसारणिव्वेढिं करेत्ता अणाइयं अनवदग्गं दीहमद्धं चाउरन्तसंसारसागरं अणुपरियट्टा । तम्हाऽधुवं असासतमिणं संसारे सव्वजीवाणं संसतीकारणमिति णच्चा णाणदंसणचरिताणि सेविरसामि, णाणदंसणचरित्ताणि सेवित्ता अणादीयं जाव कन्तारं वीतिवतित्ता सिवमचल जाव ठाणं अब्भुवगते चिट्ठिस्सामि ।
कन्तारे वारिभिज्झे वा दित्ते वा अग्गिसंभमे । तमंसि वा जधा णेता तथा धम्मो जिणाहितो ॥१॥ धारणी सुसहा 'चेव गुरू मेसजमेव वा । सद्धम्मो सव्वजीवाणं णिच्चं लोए हितकरो ॥२॥ सिग्घवट्टिसमा उत्ता रधचक्के जहा अरा । फडन्ता वल्लिच्छेया वा सुहदुक्खे सरीरिणो ॥ ३॥ संसारे सव्वजीवाणं गेही संपरियत्तते । उदुम्बकतरूर्ण वा वसणुस्सवकारणं ||४|| वहिं रविं ससंकं वा सागरं सरियं तहा । इन्दयं अणीयं च सज्जं मेहं व चिन्तए || ५ || जोव्वणं रूवसंपत्ति सोभागं धणसंपदं । जीवितं वा वि जीवाणं जलबुब्बुयसंणिभं ॥ ६ ॥ देविन्दा महिड्ढीया दाणविन्दा य विस्सुता । रिन्दा जे य विक्कन्ता संखयं विवसा गता ॥७॥ सव्वत्थ णिरणुक्कोसा णिव्विसेसप्पहारिणो । सुत्तमत्तपमत्ताणं एका जगति णिच्चता ॥ ८॥ देविन्दा दाणविन्दा य णरिन्दा जे य विस्सुता । पुण्ण कम्मोदयन्भूतं पीतिं पावन्ति पीवरं ॥ ९ ॥ आऊ धणं बलं रूवं सोभागं सरलत्तणं । णिरामयं च कन्तं च दिस्सते विविहं जगे ॥ १० ॥
47

Page #69

ISIBHĀSIYĀIM
sadevôraga-gandhavve satirikkhe samāņuse şibbhayā ņivvisesā ya jage vattey aņiccata (11) dāņa māņôvayārebim sāma-bheya-kkiyahi ya ņa sakkā samnivāreum telokkeņâvi 'ņiccatā (12) uccam vā jati vā ņiyam dehiņam vā ņamassitam jāgar antam pamaitam vā savva-tthānā 'bhiluppati (13) “evam etam karissāmi, tato evam bhavissati” samkappo dehiņam jo ya ņa tam Kato padicchati (14) jā jayā sahajā jā vā savv'atth' evâņugāmiņi chāya va dehiņo gūļbā savyam anpeti 'ņiccata (15) kamma-bhāve 'nuvattanti disanti ya tadha tadhā dehiņam pakatim ceva liņā vattey añiccatā (16 jam kadam dehiņā jeņam ņāņā-vaņam subâsuham ņāņa'vatthantarôvetam, savvam aņņeti tam tabā (17) kanti jā vā vayovatthā jujjante jeņa kammuņā nivvatti tārisi tise vāyāe va padimsukā (18) taham kaqoday'ubbhūyā ņāņā-goya-vikappiya bhangôday' aņuvattante samsāre savva-dehiņam (19) kamma-mula jahā valli, valli-mulam jaba phalam moha-mulam taha kammam, kamma-mülā aṇiccayā (20) bujjhae bujjhae c'eva heu-juttam subbâsubham kanda-samdāņa-sambaddham valliņam va phalāphalam (21) chiņņ'ādāņam sayam kammam bhujjae tam na vajjae chinna-mulam va valliņam puvv'uppaņņam phalaphalam (22) chinna-mūlā jabā valli sukka-mulo jabā dumo nattha.moham taha kammam siņņam va haya-ņāyakam (23) appārohi jaha biyam dhūma-hino jaha 'nalo chinna-mülam tahā kammam nattha-saņņo va desao (24) jujjae kammuņā jeņam vesam dhārei tārisam vitta-kanti-samattho vā ranga-majjhe jabā nado (25) samsāra-samtai citta dehiņam vivíhôdayā savve dum'alayā ceva savva-puppha-phalôdayā (26)
(11) ya missing D. ovvam, okkham, osam HD. (12) kio H. ya D. (13) jāti H. vămana'
H ti H. (14) ete H. (15) jo jatā sahatā jā HD . omino D. otām D. (16) tathā tatbā D. vettayaņio HD. (17) dehinam HD. nā-vao H. ottham naroo D. aneti H. (18) jā vayoo H. jāva vaye D, jujao H. kassuņā H. (19)
dhika H. (20) olā jahā HD. (21) vajjhamte vyuo H, bujjham ta buo D. caijjuttam H. śubham H. (22) ovvupaņam H. (24) apão H. (25) otthā D. (26) ovvo H, ovvo (vvā) D. duyā H. duyā (mão) D.
11 a. b=28, 17 a, b=45, 47a, b.

Page #70

इसि भासियाई
सदेवोरगगन्धव्वे, सतिरिक्खे समाणुसे । ब्भिया णिव्विसेसा य जगे वत्तेयऽणिच्चता ॥११॥ दाणमाणोवयारेहिं सामभेयक्कियाहि य । ण सक्का संणिवारेउं तेलोक्केणाविणिच्चता । ॥१२॥ उच्च वा जति वा णीयं देहिणं वा णमस्सितं । जागरन्तं मत्तं वा सव्वत्थानाऽभिलुप्पति ॥१३॥ " एवमेतं करिस्सामि, ततो एवं भविस्सति । " संप्पो देहिणं जो य ण तं कालो पडिच्छती ॥१४॥ जा जया सहजा जा वा सव्वत्थेवाणुगामिणी । छाय व्व देहिणो गूढा सव्वमन्नेति णिच्चता ॥ १५॥ कम्मभावेऽणुवत्तन्ती दीसन्ती य तधा तधा । देहिणं पकतिं चैव लीणा वत्तेय णिच्चता ॥१६॥ जं कडं देहिणा जेणं णाणावण्णं सुहासुहं । resवत्थन्तवेतं सव्वमण्णेति तं तहा ॥१७॥ कती जा वा वयोवत्था जुज्जन्ते जेण कम्मुणा । णिव्वत्ती तारिसी तीसे वायाए व पडिँसुका ॥ १८ ॥ ताहं कडोदयुब्भूया णाणागोयविकप्पिया । भंगोदयऽणुवत्तन्ते संसारे सव्वदेहिणं ॥ १९ ॥ कम्ममूला जहा वल्ली, वल्लीमूलं जहा फलं । मोहमूलं तहा कम्मं, कम्ममूला अणिच्चया ॥२०॥ बुज्झए बुज्झए चेव हेउजुत्तं सुभासुभं । कन्दसंदाणसंबद्धं वल्लीणं व फलाफलं ॥ २१॥ छिण्णादाणं सयं क्रम्मं भुज्जए तं न वज्जए । छिन्नमूलं व वल्लीणं पुव्वुप्पण्णं फलाफलं ॥२२॥ छिन्नमूला जहा वल्ली सुक्कमूलो जहा दुमो ।
मोहं तहा कम्मं सिणं वा हयणायकं ॥ २३॥ अप्पारोही जहा बीयं धूमहीणो जहाऽनलो । छिन्नमूलं तहा कम्मं नटुसण्णो व देसओ ॥२४॥ जुज्जए कम्मुणा जेणं वेसं धारेइ तारिसं । वित्तकन्तिसमत्थो वा रंगमज्झे जहा नडो ||२५|| संसारसंतई चित्ता देहिणं विविहोदया । सव्वे दुमालया चैव सव्वपुप्फफलोदया ॥२६॥

Page #71

ISIBHĀSIYĀIM
pavam parassa kuvvanto hasae moha-mohio maccho galam gasanto va viņigghayam na passai (27) paróvaghāya-talliccho dappa-moha-bal'uddhuro siho jaro dupāņe va guņa-dosam na vindai (28) paccuppanna-rase giddho moha-malla paņolliodittam pāvai ukkaņķham vari-majjhe va vāraṇo (29) sa-vaso pāvam pura kiccă dukkham veći dummai asatta-kaņtha-pāso va mukka-ghão duh'aļțio (30) cancalam suham ādāya sattā mohammi māņavā aicca-rassi-tattā vā macchā jhijjanta-pāņiyā (31) adhuvam samsiyā rajjam avasā pāvanti samkhayam chijjam va tarum ārūdha phal'attbi va jabā narā (32) mohôdaye sayam jantu mohantam c'eva khimsai chiņņa-kaņņo jaha kor hasijja chinna-nasiyam (33) mohôdai sayam jantu manda-mohm tu khimsar hema-bbūsaņa-dhāri va jabā 'lakkha-vibhusanam (34) mohy mohıņa majjhammi kılae moha-mohio gahiņam va gahı majjhe jah'attham gaha-mohio (35) bandhantā nijjarantā ya kammam n' annam ti debiņo vari.ggāha ghadru va ghadijjanta-nibandhaņā (36) bujjhae muccae c'eva jivo citteņa kammuņā baddho vā rajju-pāsehiņ iriyanto paogaso (37) kammassa samtaim cittam sammam nacca ji'indie kamma-samtaņa-mokkhāya samahim abhisamdhae (38) davvao khettao c'eva kālao bhavao taba niccâniccam tu viņņāya samsāre savva-dehiņam (39) niccalam kaya-m-āroggam thanam telokka-sakkayam savvaņņu-maggâņugayā jīvā pāvanti uttamam (40)
evam siddhe buddhe ... ņo agacchati tti bemi,
puņar-avı
icc-attham
havyam
Harigiri-ņām' ajjhayanam.
(28) baddharo H odai H. (29) 'nolio H.One HD. (30) soso H. sukka H. dhāho H. Chaddao H. (31) tamttam H. tattam D. ijhio H, jio D. oyam HD. (33) vesai H D. kano H. (34) vă D. (36) kammam nanami H, kammam na 'nnamti D. diu gha H. (37) iriyatto H. pauo H. (39) Pau (1.2) H. (40) savvanu H, Colophon missing H.
27—30=15, 11. 13. 12. 14=45, 4, 6. 5. 7. 31 b see, Ayār. 27, 29=Say, 1 1, 1, 1, 6. 31 c see. 15, 27 c.
32 b=41, 6 b.

Page #72

इसिभासियाई
पावं परस्स कुव्वन्तो हसए मोहमोहिओ । मच्छो गलं गसन्तो वा विणिग्घायं न पस्सई ॥२७॥ परोवघायतल्लिच्छो दप्पमोहबलुधुरो । सीहो जरो दुपाणे वा गुणदोसं न विन्दई ॥२८॥ पच्चुप्पण्णरसे गिद्धो मोहमल्लपणोल्लिओ । दित्तं पावइ उक्कण्ठं वारिमझे व वारणो ॥२९॥ स-वसो पावं पुरा किच्चा दुक्खं वेएइ दुम्मई । आसत्तकण्ठपासो वा मुक्कघाओ दुहडिओ ॥३०॥ चंचलं सुहमादाय सत्ता मोहम्मि माणवा । आइच्चरस्सितत्ता वा मच्छा झिज्जन्तपाणिया ॥३१॥ अधुवं संसिया रज्जं अवसा पावन्ति संखयं । छिज्जं व तरुमारूढा फलस्थी व जहा नरा ॥३२॥ मोहोदये सयं जन्तू मोहन्तं चेव खिसई । छिण्णकण्णो जहा कोई हसिज्ज छिन्ननासियं ॥३३॥ मोहोदई सयं जन्तू मन्दमोहं तु खिसई । हेमभूसणधारि व्वा जहाऽलक्खविभूसणं ॥३४॥ मोही मोहीण मज्झम्मि कीलए मोहमोहिओ । गहीणं व गही मज्झे जहत्थं गहमोहिओ ॥३५॥ बन्धन्ता निज्जरन्ता य कम्मं नऽण्णं ति देहिणो । वारिग्गाह घडीउ व्व घडिज्जन्तनिबन्धणा ॥३६॥ बज्झए मुच्चए चेव जीवो चित्तण कम्मुणा । बद्धो वा रज्जुपासेहिं ईरियन्तो पओगसो ॥३७॥ कम्मस्स संतई चित्तं सम्मं नच्चा जिइंदिए । कम्मसंताणमोक्खाय समाहिमभिसंधए ॥३८॥ दव्वओ खेत्तओ चेव कालओ भावओ तहा । निच्चानिच्चं तु विण्णाय संसारे सव्वदेहिणं ॥३९॥ निच्चलं कयमारोग्ग थाणं तेलोक्कसक्कयं ।
सव्वण्णुमग्गाणुगया जीवा पावन्ति उत्तमं ॥४०॥ ऐवं सिद्धे बुद्धे....णो पुणरवि इच्चत्त्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ।
हरिगिरिणामज्झयणं ।

Page #73

ISIBHÀSIYĀIM
25. [1.] tae ņam Ambade parivvāyae Joga mdharāyaṇa m evam vayası:,, maņe me virai, bho devāņuppio, gabbh-vasāhi, kaham na tumam bambhayārı ?- tae nam Joga mdhara yaņe Ambad am parivāyagam evam vayāsı: „āriyā ebi yā ehi ta s āyāņābi. je khalu bāritā pāvehim kammehiņ, avippamukka te
khalu, gabbha-vasāhi sajjanti, te sayam eve pāņe ativătenti anne vi pāņe ativatāventi anne vi pāņeativātāvente vā sātijjanti samaņujāņanti; te sayam eva musam bhāsanti ... sātijjanti
samaņujāņanti; avirata appadihatâpaccakkbāta-pava-kammā 10 maņujā adattam adiyanti ... sātijjanti samaņujāņanti; te sayam
eva abbambha-pariggaham giņhanti misiyam bhaniyayvam jāva samaņujāņanti. evām eva te assamjatā aviratā appadihatâpaccakkhata-pāva-kammā sakiriyā asamvutā ekanta-daņdā ekanta
bala bahum pāvam kammam kali-kalusam samajjiņitta ito cutā 16 duggati-gamiņo bhavanti, ehi bāritā āyāṇabim.
[2.] je khalu, ariyā, pavebim kammehim vippamukka te khalu gabbha-vasahi ņo sajjanti, te ņo sayam eva pāņe ativatinti evam tadheva viparitam jāva akiriyā samvudā ekanta-paņditā vava
gata-rāga-dosā tigutti-guttā tidaņdovaratā Ņisallā āya-rakkhi 20 vavagaya.cauk-kasāyā
cau-vikaha-vivajjitā panca-mahavvayā ti-gutta pancindiya-samvuda
chaj-jıva-nikaya-sutthu-nirata satta-bhaya-vippamukka agha-maya-thaņa-jadha nava-bambhacera-jutta
-
satta
dasa-samahi-tthāna-sampayutta bahum pavam kammam kali
kalusam khavaittà ito cuya soggati-gāmiņo bhavanti. 30 [3.] te ņam, bhagavam, sutta-maggāņusātı khiņa.kasāyā dantêndiyā
25. Ambada. vamse (z. 1. : bambhe). Amvade H. Ammade D. 2 mano H. (sa)mane D. viraim H. 3 °cāri H. 4 bhārio HD. t...ayā D. 5
vehi HD. 6 rajjao HD. Oteti HD. annehi HD 8 bhāsanti (°tio D) sātio HD. 9 samaņu-jāva missing H. sao instead of samaņuo D. 'hatapao D. pāva-kao missing HD in its stead D). 10 adattam. annamo sātio jāva sāyam D. 12 jānam]ti-ovutā missing H. hatapao H D. 14 vālā H. 17 seijao H. titti H. 18 tatheva D. Prita H D. Opudā H. 19 duttă D. agaravā in stead of a°-rao H. 20 osāmā H. 21 pam (ca (1) missing H. vvayam H, oya D. suvudā D. 23 okāe suhu H. 27 sam missing D. páva HD. 30 se HD. suta D. khāņa H. Ose H. °die H.

Page #74

इसिभासियाई
53
२५. _[१.] तए णं अम्ब डे परिव्वायए जो गंध रा य णं एवं वयासी : "मणे मे विरई भो देवाणुप्पिओ, गब्भवासाहि, कहं न तुम बम्भयारि ?" तए णं जो गंधरायणे अम्ब डं परिव्वायगं ऐवं वयासी : आरिया एहि या एहि ता आयाणाहि । जे खलु हारिता पावेहिं कम्मेहिं, अविप्पमुक्का ते खलु, गब्भवासाहि सज्जन्ति । ते सयमेव पाणे अतिवातेन्ति अण्णे वि पाणे अतिवातावेन्ति अण्णे वि पाणे अतिवातावेन्ते वा सातिज्जन्ति समणुजाणन्ति; ते सयमेव मुसं भासन्ति....सातिज्जन्ति समणुजाणन्ति; अविरता अप्पडिहतापच्चक्खातपावकम्मा मणुजा अदत्तं आदियन्ति....सातिज्जन्ति समणुजाणन्ति; ते सयमेव अब्बम्भपरिग्गहं गिण्हन्ति मीसियं भणियव्वं जाव समणुजाणन्ति । एवामेव ते अस्संजता अविरता अप्पडिहतापच्चक्खातपावकम्मा सकिरिया असंवुता एकन्तदण्डा एकन्तबाला बहुं पावं कम्मं कलिकलुसं समज्जिणित्ता इतो चुता दुग्गतिगामिणो भवन्ति । एहि हारिता आयाणाहिं ।
[२.] जे खलु, आरिया, पावेहिं कम्मेहिं विप्पमुक्का ते खलु गब्भवासाहि णो सज्जन्ति । ते णो सयमेव पाणे अतिवातिन्ति एवं तधेव विपरीतं जाव अकिरिया संवुडा एकन्तपण्डिता ववगतरागदोसा तिगुत्तिगुत्ता तिदण्डोवरता णीसल्ला आयरक्खी
ववगयचउक्कसाया चउविकहविवज्जिता पंचमहव्वया तिगुत्ता पंचिंदियसंवुडा
छज्जीवणिकायसुटुणिरता सत्तभयविप्पमुक्का अट्ठमयट्ठाणजढा णवबम्भचेरजुत्ता
दससमाहिट्ठाणसंपयुत्ता बहुं पावं कम्मं कलिकलुसं खवइत्ता इतो चुया सोग्गतिगामिणो भवन्ति ।
[३.] ते णं, भगवं, सुत्तमग्गाणुसारी खीणकसाया दन्तेन्दिया

Page #75

ISIBHĀSIYAIM
sarira-sādhāran'aybā joga-samdhāṇatāe ņava-kodi-parisuddham dasa-dosa-vippamukkam uggam'uppāyaṇā-suddham itara-itarehim kulebim para kadam para-niųhitam vigat'ingalam vigata
dhūmam pindam sejjam uvadhim ca gavesamāņā samgata-viņa. 35 yôvagāra-saliņio kala-madhura-ribhita-bhāsiņjo samgāta-gata.
hasita-bhasita-sundara-thaņa-jahaņa-padirūvão itthiyão pāsitta no manasā vi pāubbhāvam gacchanti." ---- [4.] se kadham etam? vigatarāgatā sarāgass' avi ya nam
avikkha-hata-mohassa. tattha tattha itara-itaresu kulesu para40 kadam jāva padiruvão pāsittā ņo maņasā vi pădubbhavo bhavati. [5.] tam kaham iti ?
mula-ghate hato rukkho, puppha-ghate hatam phalam
chiņņāe muddha-sūje kato talassa rohanam ? (1) 16.se kadham etam? hatthi-mahārukkha-nidarisanam tellapau-dhammam kimpāga-phala-ạidarisanam. se jadba namate sākadie akkham makkhejja 'esa me no bhajissati bhaaram ca me vahissati', evam evóvamãe samaņe nigganthe chahim thaņehim
abaram ahāremāņe no atikkameti : vedaņā veyāvacce tam ceva. xose jadhā ņamate jatukārae ingalesuagani-kāyam nisirejjā 'esa me agaại-kāe ṇo vijjhahiti jatum ca tāvessāmi', evām evôvamãe samane nigganthe chahim hāņehim ahāram ābāremāņe no atikkameti: vedaņā veyāvacce tam ceva. se jadbā ņāmate usu
kārae tusebim agani-kāyam nisirejjā 'esa me agai-kae no vijjhas, hiti usum ca tāvessāmi', evām evôvamāe samaņe nigganthe sesam
tam ceva. evam se siddhe buddhe ... ņo puñar-avi ice-attham bavvam āgacchati tti bemi.
Ambad'ajjhayaņas.
26.
katare dhamme paņņatte ? savv'auso suņedha me
kinā bambhaņa-vaņņ'ābhā yuddham sikkhanti mābaņā (1)
31 thá- tāe na missing H. samdhanatā D. 33 kada H D. imggā° H, 34 esamāna H. 35 Oniu H. bhiribhio H. tasio H. 36 'yu H. 37 pähuo H. 38 katham D. Prāggattă H. 39 hite H, tattha (2) missing H. rätaresu H. 40 kada jāva rüvāim HD. 43 chināè H, sūyie H. 45 katham H. maha rukkhe H D. nida missing D. 46 dhamam H. jatha H. 47 Ossadi HD. 48 chahi H. tthā° H, nehl D. 49 ram āhāre missing Homāne vā no HD. eve H. 50 ingão H. 51 vijjā H. tāvio D. evôvā° H. 52 chahi H. tịhão H. 53 se ja ņā° D. 54 tusihi H. mirejjā vijjhātissati H D. evôvā° H. 26. Mayanga. dhamme. (1) mavvāuso H, savvā (mahā) uso D. kinnā HD.
26, 1 arsty. 1, 9, 1; 11, 1.

Page #76

55
इसिभासियाई सरीरसाधारणऽट्ठा जोगसंधाणताए णवकोडीपरिसुद्धं दसदोसविप्पमुक्कं उग्गमुप्पायणासुद्धं इतराइतरेहिं कुलेहिं परकडं परणिद्वितं विगतिंगालं विगतधूमं पिण्डं सेज्जं उवधिं च गवेसमाणा संगतविणयोवगारसालिणीओ कलमधुररिभितभासिणीओ संगतगतहसितभणितसुंदरथणजहणपडिरूवाओ इत्थियाओ पासित्ता णो मणसा वि पाउब्भावं गच्छन्ति"
[४.] से कधमेतं ? विगतरागता सरागस्स वि य णं अविक्खहतमोहस्स । तत्थ तत्थ इतराइतरेसु कुलेसु परकडं जाव पडिरूवाइं पासित्ता णो मणसा वि पादुब्भावो भवति ।
[५.] तं कहमिति ? मूलघाते हतो रुक्खो, पुप्फघाते हतं फलं । छिण्णाए मुद्धसूईए कतो तालस्स रोहणं ? ॥१॥
[६.] से कधमेतं ? हत्थिमहारुक्खणिदरिसणं तेल्लापाउधम्मं किंपागफलणिदरिसणं । से जधा णामते साकडिए अक्खं मक्खेज्जा 'एस मे णो भजिस्सति भारं च मे वहिस्सति', एवामेवोवमाए समणे णिग्गन्थे छहिं ठाणेहिं आहारं आहारेमाणे णो अतिक्कमेति : वेदणा वेयावच्चे तं चेव । से जधा णामते जतुकारए इंगालेसु अगणिकायं णिसिरेज्जा 'एस मे अगणिकाए णो विज्झाहिति जतुं च तावेरसामि', एवामेवोवमाए समणे णिग्गन्थे छहिं ठाणेहिं आहारं आहारेमाणे णो अतिक्कमेति : वेदणा वेयावच्चे तं चेव ।से जधा णामते उसुकारए तुसेहिं अगणिकायं णिसिरेज्जा 'एस मे अगणिकाए णो विज्झाहिति उसु च तावेस्सामि', एवामेवोवमाए समणे णिग्गन्थे सेसं तं चेव ॥
एवं से सिद्धे बुद्धे....णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागज्छति त्ति बेमि ।
अंबड न्झयणं ।
२६. कतरे धम्मे पण्णत्ते ? सव्वाउसो सुणेध मे । किणा बम्भणवण्णाभा युद्धं सिक्खन्ति माहणा ॥१॥

Page #77

ISIBHĀSIYAIM
rāyāṇo vaņiyā ? jāge mahaņā sattha-jivino andheņa jugen' addhe vipallatthe uttarâdbare (2) ārüdho rāya-raham adaņse yuddham arabhe sa-dhāmāim pişiddhanti vivetā bambha-palana (3) ņa māhane dhaņu-rahe, sattha-pāņi na mahaņe ņa māhane musam būjā, cojjam kujjā ņa māhane (4) mehuņam tu ņa gacchejjā, ņ' eva geņbe pariggaham dhamm'angehiņ ņijuttebim jhaņ'ajjhayaņa-parāyaṇo (5) savv'indiehim guttehim sacca-ppebj sa mahaņe sil'angehim ņiuttehim sila-ppehi sa mahaņe (6) chaj-jiva-kāya-hitae savva-satta-daya-vare
sa māhane tti vattavve ātā jassa visujjhatı (7) 1 divvam so kisim kisejjā, ņ' ev' appiñejjā. Mātangenam arahata islņā buitam.
ata chettam, tavo biyam, samjamo jua-nangalam jhanam pbālo nisitto ya, samvaro ya biyam dadham (8) akudattam ca kūdesu, viņae niyamaņe hite titikkha ya halısā tu, dayā guttı ya paggaha (9) sammattam gotthaņavo, samiti u samila taha dhiti- jotta-susambaddha savvaņņu-vayaņe rayā (10) panceva indiyāņi tu khanta dantā ya nijjitā mahaņesu tu te goņā gambhiram kasate kisim (11) tavo biyam avanjham se, ahimsā ņihaņam paramp vavasāto dhaņam tassa, juttā goņā ya samgaho (12) dhiti khalam vasuyikam, saddha medhi ya ņiccala bhavaņā u vatı tassa, iriyā dāram susamvudam (13) kasāyā malaņam tassa, kitti-vāto ya tak-khama nijjarā tu lavām' isā iti dukkhāņa Ņikkhati' (14) etam kisiņ kasittāņam savva-satta-dayâvaham mahaņe khattie vesse sudde vā 'pi visujjhati (15)
(3) dhā H D. rāyaham H. adio D, dhao H. otthanti H. bammha H. pāhune H D. 'ne ya H. (4) mao H. Praha HD. māhane (2) pa H. māne (3) H. (5) giặha H. nijjuo H D. (6) silam jālā ppeo H, sila [jālā] ppe D. (1) hitie H. 15 so sim kio H, kimse H, no dappio H, no vappio D. (8) chetam H. phalo H. ya (1) missing. H. piyam H, pitam D. (9) va HD. desum D. vite H. okkh ā āhao H. (10) mocchao H. samiti H. savvanu H. (11) yanim
H D. pao—oyānim 2 mal H. dantā missing H, °tā aṇio HD. jjitū H D. māmhao H, nasu HD. oti H. oto D. (12) tatto D. avajjham HD. yanam D. (13)
osuyika (hikka) D ovadam H. (14) omo HD. livā° HD.
(15) vaham missing HD, 8 a. b=32, 2 a. b. 15=32, 4.

Page #78

इसिभासियाई
रायाणो वणिया ? जागे माहणा सत्थजीविणो।
' अन्धेण जुगेणद्धे विपल्लत्थे उत्तराधरे ॥२॥ आरूढो रायरहं अडणीए युद्धमारभे । सधामाइं पिणिद्धन्ति विवेता बम्भपालणा ॥३॥ ण माहणे धणुरहे, सत्थपाणी ण माहणे । ण माहणे मुसं बूया, चोज्जं कुज्जा ण माहणे ॥४॥ मेहुणं तु ण गच्छेज्जा, णेव गेण्हे परिग्गहं । धम्मंगेहिं णिजुत्तेहिं झाणज्झयणपरायणो ॥५॥ सविदिएहिं गुत्तेहिं सच्चप्पेही स माहणे । सीलंगेहिं णिउत्तेहिं सीलप्पेही स माहणे ॥६॥ छज्जीवकायहितए सव्वसत्तदयावरे ।
स माहणे त्ति वत्तव्वे आता जस्स विसुज्झती ॥७॥ दिव्वं सो किसिं किसेज्जा, णेवप्पिणेज्जा। मा तं गे णं अरहता इसिणा बुइतं ।
'आता छेत्तं, तवो बीयं, संजमो जुअणंगलं । झाणं फालो निसित्तो य, संवरो य बीयं ददं ॥८॥ अकूडत्तं च कूडेसु, विणए णियमणे ठिते । तितिक्खा य हलीसा तु, दया गुत्ती य पग्गहा ॥९॥ सम्मत्तं गोत्थणवो, समिती उ समिला तहा । धितिजोत्तसुसंबद्धा सव्वण्णुवयणे रया ॥१०॥ पंचेव इंदियाणि तु खन्ता दन्ता य णिज्जिता । माहणेसु तु ते गोणा गंभीरं कसते किसिं ॥११॥ तवो बीयं अवंझं से, अहिंसा णिहणं परं । ववसातो धणं तस्स, जुत्ता गोणा य संगहो ॥१२॥ धिती खलं वसुयिकं, सद्धा मेढी य णिच्चला भावणा उ वती तस्स, इरिया दारं सुसंवुडं ॥१३॥ कसाया मलणं तस्स, कित्तिवातो व तक्खमा । णिज्जरा तु लवामीसा इति दुक्खाण णिक्खति' ॥१४॥ एतं किसिं कसित्ताणं सव्वसत्तदयावहं । माहणे खत्तिए वेस्से सुद्दे वापि विसुज्झती ॥१५॥

Page #79

58
ISIBHĀSIYĀIM
buddhe......ņo
puñar-avi icc-attham
havvam
evam se siddhe āgacchati tti bemi.
Māyangijj'ajjbayaņam.
27.
sadhu-sucaritam avvabata samaņa-sampayā. Varattaen am arabata isiņā buitam.
na ciram jaạe samvase muņi, samvāseņa siņehu vaddhati bhikkhussa aņicca-cāriņo att'atthe kammā duhāyatı (1) payahittu sineha-bandhanam jhaņ'ajjhayaņa-parāyaṇe muội şiddhatteņa sayā vi cetasā ņevvāņāya matim tu samdadhe (2) je bhikkhu sakheyam agate vayanam kanna-suham parassa
büyā se'ņuppiya-bhāsae hu muddhe at'atthe ņiyamā tu hāyati (3) je lakkhaņa-sumiņa-paheliyāu akkhāiyai ya kutubalao bhadda-dāņāim nare paunjae sāmannassa mah’antaram khu
se (4) je celaka-uvaņayaņesu vā vi āvāha-vivāha-vadhu-varesu ya junjei jujjhesu ya patthivāņam sāmaņņassa mah'antaram khu
se (5) je jivaņa-hetu pūyan'aybā kimci iha-loka-suham paunje atthi-visaesu payābiņe se sāmaņņassa mah’antaram khu
se (6) vavagaya-kusale samchiņņa-sote pejjeņa doseņa ya vippa.
mukko piya-m-appiya-sahe akimcane ya at'aytham ņa jahejja
dhamma-jivi (7) evam se siddhe buddhe ...... ņ) puņar-avi icc-attham havvam agacchati tti bemi.
Vārattaya-nām' ajjhayanam
28. chiņņa-sote bhisam savve kāme kuņaha savvaso kāma rogā maņussānam, kāmā duggati-vaddhana (1)
ne H. hãyabh; avvao H, (3) m, for vaddhati)
27. Vārattā. sāhu. 1 athāhatā H. (1) jine H. vattati (for vaddhati) H. (2) ottū D. jjhānao H. oddhu H, ceta D. navvā° H, (3) muham D. pāyā H. *nupiya H D. mutte H. addhe H. hãyabhi H. (4) °kkhảio H D. °yỗi D. bhadda (tahā ya) dā° D, bhadā dānnāim H. On (n D)a-bhāvassa ma'H D. (5) colaka HD vi(vi)vāha D. junjei-ya missing H. jujjei jujjesu D. sãmanna-bhāvassa mao HD. (6) jīvāna D hetum HD. addhi (thi) vise su D, sămana H. (7) yakuruje samo HD. china H, Colophon missing H.
28. Addae. sote.
H. Colophon addhi (thi) visecsu, samanna-bhā.

Page #80

इसि भासियाइं
एवं से सिद्धे बुद्धे.... णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ।
मायंगिज्जज्झणं ॥
२७.
साधु सुचरितं अव्वाहता समणसंपया वा र त एणं अरहता इसिणा बुझतं ।
न चिरं जणे संवसे मुणी, संवासेण सिणेहु वद्धती । भिक्खुस्स अणिच्चचारिणो अत्तट्ठे कम्मा दुहायती ॥१॥
पयहित सिणेहबन्धणं झाणज्झयणपरायणे मुणी । णिद्धत्तेण सया वि चेतसा णेव्वाणाय मतिं तु संदधे ॥२॥ जे भिक्खु सखेयमागते वयणं कण्णसुहं परस्स बूया । सेsप्पियभास हु मुद्धे आतट्ठे णियमा तु हायती ॥३॥ जे लक्खण सुमिणपहेलियाउ अक्खाईयइ य कुतूहलाओ । भद्ददाणाई गरे पउंजए सामण्णस्स महन्तरं खु से ॥४॥ जे चेलक उवणयसु वा वि आवाहविवाहवधूवरेसु य । जुंजे जुज्झेसु य पत्थिवाणं सामण्णस्स महन्तरं खु जे जीवणहेतु पूयणट्ठा किंची इहलोकसुहं पउंजे । अट्ठिविसएसु पयाहिणे से सामण्णस्स महन्तरं खुसे || ६ || ववगयकुसले संछिण्णसोते पेज्जेण दोसेण य विपप्मुको । पियमप्पियसहे अकिंचणे य आतट्टं ण जहेज्ज धम्मजीवी ॥७॥
से ॥५॥
59
एवं से सिद्धे बुद्धे....णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि । वारत्तयनामज्झयणं ।
२८.
छिण्णसोते भिसं सव्वे कामे कुणह सव्वसो । कामा रोगा मणुस्साणं, कामा दुग्गतिवड्ढणा ॥ १ ॥

Page #81

ISIBHĀSIYĀIM
ņ' asevejjā muņi gehi ekantam aņupassato kame kā memāņā akāmā janti doggatim (2) je lubbhanti kāmesu tivihan havati tuccha se ajjhovavaņņā kāmesu bahave jiva kilissanti (3) sallam kāmā, visam kāmā, kāmā āsivisóvama bahu-sādhāraṇā kāmā, kāmā samsāra-vaddhaņa (4) patthanti bhāvao kāme. je jivāmoha-mohiya duggame bhaya-samsāre te dhuvam dukkha-bhāgiņo (5) kama-sallam aņuddhittā jantavo kāma-mucchiya jarā-maraņa-kantāre pariyattant' avukkamam (6) sadeva-māņusā kāmā mae pattā sahassaso ņa yâham kāma-bhogesu titta-puvvo kayāi vi (7) tittim kāmesu n'āsajja patta-puvvam anantaso dukkham bahuvih'akaram kakkasam paramâsubham (8) kāmāņa magganam dukkham, titti kāmesu dullabhā pijj'ujjogo param dukkham, taṇha-kkhaya para subam (9) kāma-bhogabhibhūt'appā vitthiņņā vi narahiva phitim kittim imam bhoccā doggatim vivasā gayā (10) kāma-mohita-citteņam vihar'ābāra-kankhiņā duggame bhaya-samsare parītam kesa-bhagiņā (11) appa-kkatavaraho 'yam jivāņam bhava-sägaro seo jaraggavāņam vā avasāṇammi duttaro (12) appa.kkatávarāhehim jiva pāvanti vedaņam appa-kkatehi sallebim sallakāri va vedanam (13) jivo appôvaghātāya padate moha-mohito bandha-moggara-māle vā ņaccanto bahuvārio (14) asabbbavam pavattenti, dīņam bhāsanti vikavam kāma-ggahâbhibhūt'appā jivitam payahanti ya (15) himsådanam pavattenti kāmaso keti māņavā vittam ņāņam saviņņāņam keyı ņenti hi samkhayam (16) sadevõraga-gandhavvam satirikkham samānusam kāma-panjara.sambaddham kissate viviham jagam (17)
(2) ovajjā H. gehi HD. ekamttam H. kome H. oti H. (3) havatti H. sa H, ajjhe H. paha H, kilīsamti H. kilisamti D. (5) vau H. (6) jamyavo D. Oti vakkamam HD. (8) tettim H. tattim D. ohāhāram D. (9) tetti H. vijjujjoto HD. tanaha H. (10) vicchio HD. phātam H. (12) appattāvao HD. 'na bha H, seu H. jajaragga Hjaragao D. (13) 'tehim D. tehi jivă păvanti vedanam apakkatehi sao H. Ollohi H. (14) māvodă H, mākodā (voda-lodā) nao D. (15) otenti H pahayanti HD. tam (ya) D, ya H. (15) kamatā H. yittam D. (17) yanjara H.

Page #82

इसिभासियाई
णासेवेज्जा मुणि गेही एकन्तमणुपस्सतो । कामे कामेमाणा अकामा जन्ति दोग्गतिं ॥२॥ जे लुब्भन्ति कामेसु तिविहं हवति तुच्छ से । अज्झोववण्णा कामेसु बहवे जीवा किलिस्सन्ति ॥३॥ सल्लं कामा, विसं कामा, कामा आसीविसोवमा। बहुसाधारणा कामा, कामा संसारवड्ढणा ॥४॥ पत्थन्ति भावओ कामे जे जीवा मोहमोहिया । दुग्गमे भयसंसारे ते धुवं दुक्खभागिणो ॥५॥ कामसल्लमणुद्धित्ता जन्तवो काममुच्छिया । जरामरणकन्तारे परियत्तन्तवुक्कम ॥६॥ सदेवमाणुसा कामा मए पत्ता सहस्ससो । ण याहं कामभोगेसु तित्तपुवो कयाइ वि ॥७॥ तित्ति कामेसु णासज्ज, पत्तपुव्वं अणन्तसो । दुक्ख बहुविहाकारं कक्कसं परमासुभं ॥८॥ कामाण मग्गणं दुक्खं, तित्ती कामेसु दुल्लभा । पिज्जुज्जोगो परं दुक्खं, तण्हक्खय परं सुहं ॥९॥ कामभोगाभिभूतप्पा वित्थिण्णा वि णराहिवा । फीति कित्ति इमं भोच्चा दोग्गतिं विवसा गया ॥१०॥ काममोहितचित्तेणं विहाराहारकंखिणा । दुग्गमे भयसंसारे परीतं केसभागिणा ॥११॥ अप्पक्कतावराहोऽयं जीवाणं भवसागरो । सेओ जरग्गवाणं वा अवसाणम्मि दुत्तरो ॥१२॥ अप्पक्कतावराहेहिं जीवा पावन्ति वेदणं । अप्पक्कतेहि सल्लेहिं सल्लकारी व वेदणं ॥१३॥ जीवो अप्पोवघाताय पडते मोहमोहितो । बन्धमोग्गरमाले वा गच्चन्तो बहुवारिओ ॥१४॥ असन्भावं पवत्तेन्ति, दीणं भासन्ति वीकवं । कामग्गहाभिभूतप्पा जीवितं पयहन्ति य ॥१५॥ हिंसादाणं पवत्तेन्ति कामसो केति माणवा । वित्तं णाणं सविण्णाणं केयी णेन्ति हि संखयं ॥१६॥ सदेवोरगगन्धव्वं सतिरिक्खं समाणुसं । कामपंजरसंबंद्धं किस्सते विविहं जगं ॥१७॥

Page #83

62
ISIBHĀSIYĀIM
kama.ggaha-viņimmukka dhaņņā dhira jit'indiyā vitaranti meiņim rammam suddh'appa suddha-vādiņo (18) je giddhe kāma-bhogesu pāvāim kurute nare se samsarati samsāram cāurantam mabab-bhayam (19) jaha nissāviņim Dāvam jāti-andho durūhiya
icchate pāram āgantum antare cciya sidati (20) Adda en a arahatā isiņā buitam.
kale kāle ya mehāvi paņdie ya khaṇe khaņe kālāto kancaņassêva uddhare malam appaņo (21) anjaṇassa khayam dissa vammiyassa ya samcayam. madhussa ya samahāram ujjamo sam jame varo (22) ucc'ādiyam vikappam tu bhāvaņāe vibhavae na hemam danta kattham tu cakkavatti vi khadae (23) khaņa-thova-muhuttam antaram, suvihita, päūņam appakaliyam
[me? (24) tass' avi vipule phal'āgame, kim puņa je siddhim parakkaevam se siddhe buddhe ...... no punar-avi icc-attham havvam āgacchati tti bemi,
Addaijj'ajjhayaņam.
29.
savanti savvato sota, kim na soto-ġivaranam?
puţthe muņi āikkhe : kaham soto pihijjati (1) Vadd h am āņeņa arahatā isiņā buitam.
panca jāgarao suttā, panca suttassa jāgarā pancahim rayam adiyati, pancahim ca rayam hae (2) saddam sotam uvādāya maņuņņam vā vi pāvagam maņuņņammi ņa rajjejjā, ņa padussejja hi pavae (3) maņunnammi arajjante aduithe iyarammi ya asutte avirodhiņam evam soe pihijjati (4) rūvam cakkhum uvadāya...(5) (6) gandham gbāņam uvadāya ... (7) (8) rasam jibbham uvādāya ... (9) (10) phasam tayam uvādāya ...(11) (12)
(18) viņimuo D. jjio A. (19) rammti D. (20) rissão H. duo H. "hita D. (21) apao H. (22) ujjato H. varam HD (23) dantu H.
29. Vaddhamāne. savanti. (1) savvamti H. soti pio HD. (2) panca rao (2) H. (3) manunam H manunammi H. etussejja H. (4) oddhe H. asutthe H, asute D. (5) (6) ya manunnamoevam do silogā HD. (7) (8) nothing in H. evam gao D. (9) (19) evam rao H. (11) (12) evam pha HD. tayam missing HD.
19 b=4, 19 d. 29,2 a= 38; 6 a.

Page #84

इसिभासियाई
63
कामग्गह विणिम्मुक्का धण्णा धीरा जितिन्दिया । वितरन्ति मेइणि रम्मं सुद्धप्पा सुद्धवादिणो ॥१८॥ जे गिद्धे कामभोगेसु पावाइं कुरुते णरे । से संसरन्ति संसारं चाउरन्तं महब्भयं ॥१९॥ जहा निस्साविणिं नावं जातिअन्धो दुरूहिया ।
इच्छते पारमागन्तुं अन्तरे च्चिय सीदति ॥२०॥ अद्द एण अरहता इसिणा बुइतं
काले काले य मेहावी पंडिए य खणे खणे । कालातो कंचणस्सेव उद्धरे मलमप्पणो ॥२१॥ अंजणस्स खयं दिस्स वम्मीयस्स य संचयं । मधुस्स य समाहारं उज्जमो संजमे वरो ॥२२॥ उच्चादीयं विकप्पं तु भावणाए विभावए । ण हेमं दन्तकटुं तु चक्कवट्टी वि खादए ॥२३॥ खणथोवमुहुत्तमन्तरं, सुविहित, पाऊणमप्पकालियं ।
तस्स वि विपुले फलागमे, किं पुण जे सिद्धिं परक्कमे ॥२४॥ एवं से सिद्धे बुद्धे...णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ।
अदइज्जज्झयणं ।
सवन्ति सव्वतो सोता, किं ण सोतोणिवारणं ? ।
पुढे मुणी आइक्खे : कहं सोतो पिहिज्जति ? ॥१॥ व द्ध मा णे ण अरहता इसिणा बुइतं ।
पंच जागरओ सुत्ता, पंच सुत्तस्स जागरा । पंचर्हि रयमादियति, पंचर्हि च रयं ठए ॥२॥ सई सोतमुवादाय मण्णुण्णं वा वि पावगं । मणुण्णम्मि ण रज्जेज्जा, ण पदुस्सेज्जा हि पावए ॥३॥ मणुण्णम्मि अरज्जन्ते अदुढे इयरम्मि य । असुत्ते अविरोधीणं एवं सोए पिहिज्जति ॥४॥ रूवं चक्खुमुवादाय ॥५॥६॥ गन्धं घाणमुवादाय ॥७॥८॥ रसं जिब्भमुवादाय ॥९॥१०॥ फासं तयमुवादाय ॥११॥१२॥

Page #85

64
ISIBHASIYAIM
duddanta indiya panca samsaraya saririņam
te c' eva niyamiya sammam nevvaṇaya bhavanti hi (13) duddanteh' indieh' appa duppaham hirac bala duddantehim turamgehim sarahi va maha-pahe (14) indiehim sudantehim na samcarati goyaram. vidheyehim turamgehim sarahi vvava samjue (15) puvvam manam jiņittäņam väre visaya-goyaram vidheyam gayam ärüdho süro va gahit'ayudho (16) jitta maṇam kasae ya jo sammam kurute tavam samdippate sa suddh'appā aggi va havisåhute (17) sammatta-ṇiratam dhiram danta-koham jitindiyam deva vi tam namamsanti mokkhe ceva parayanam (18) savvattha viraye dante savva-varihim varie savva-dukkha-ppahine ya siddhe bhavati niraye (19)
evam se siddhe buddhe...... no punar-avi punar-avi icc-attham havvam agacchati tti bemi..
ii Vaddhamaṇa-nam' ajjhayaṇam
30.
adha-saccam inam savvam.
Vayun sacca-samjutteṇam arahata isiņā buitam. idha jam kirate kammam tam parato 'vabhujjai mala-sekesu rukkhesu phalam sahasu dissati (1) jarisam vuppate biyam tarisam bhujjae phalam ṇāṇa-samthaṇa-sambaddham ṇāṇa-sanṇa'bhisannitam (2) jarisam kijjate kammam tarisam bhujjate phalam nana-payoga-nivvattam dukkham va jai va suham (3) kallana labhati kallaṇam, pavam pava tu pāvati himsam labhati hantāram jaittā ya parajayam (4) sudaṇam sūdaittāṇam, ṇinditta vi ya nindaṇam akkosaitta akkosam, n'atthi kammam ņiratthakam (5) manṇanti bhaddaka bhaddaka i, madhuram madhuram ti
mänati kaḍuyam kaḍuyam bhaniyam ti, pharusam pharusam ti māṇati (6)
(15) jae D. (16) vare H.
(13) em ca H. (14) dirae H. pphe H. viveyam H D. (19) cari H D. 30. Vau. ahasavva H. 1 adha-savam H. (1) paralo H. (2) ba(va H)jjhae H D. ttha H. nano (2) H. (5) nimdamta H D. vi a H D. ka H. (6) bhaddakaim HD. ma madhunam H, madhuna D. mã missing HD. ka° (2) missing H. yaim H D. pharusaim (2) H D. ti missing D. maņemti H. Dasaveyaliya 1, 1 e, 19 d see to 1, 3 d.
18 c
39, 1

Page #86

इसि भासियाई
दुहन्ता इंदिया पंच संसाराय सरीरिणं ।
ते चैव नियमिया सम्मं णेव्वाणाय भवन्ति हि ॥ १३ ॥
9
तेहिंदिपा दुप्पहं हीरए बला । दुद्दन्तेहिं तुरंगेहिं, सारही वा महापहे ॥ १४ ॥ इन्दिएहिं सुदन्तेहिं ण संचरति गोयरं । विधेयेहिं तुरंगेहिं सारहिव्वाव संजए ॥ १५ ॥ पुव्वं मणं जिणित्ताणं वारे विसयगोयरं । विधेयं गयमारूढो सूरो वा गहितायुधो ॥ १६॥ जित्ता मणं कसाए या जो सम्मं कुरुते तवं । संदिप्पते स सुद्धप्पा अग्गी वा हविसाssहुते ॥१७॥ सम्मत्तरितं धीरं दन्तकोहं जितिन्दियं । देवा वितं णमंसन्ति मोक्खे चेव परायणं ॥ १८ ॥
सव्वत्थ विरये दन्ते सव्ववाहिं वारिए । सव्वदुक्खप्पहीणे य सिद्धे भवति णीरये ॥ १९ ॥
एवं से सिद्धे बुद्धे.... णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति तिबेमि । इइ वधमाणनामज्झयणं ।
३०.
अधासश्चमिणं सव्वं
वायु णा सच्चसंजुत्तेणं अरहता इसिणा बुइतं । इध जं करते कम्मं तं परतोवभुज्जइ । मूलसेकेस रुक्खे फलं साहासु दिस्सति ॥ १॥ जारिसं वुप्पते बीयं तारिसं भुज्जए फलं । णाणासंठाणसंबद्धं णाणासण्णाभिसण्णितं ॥२॥ जारिसं किज्जते कम्मं तारिसं भुज्जते फलं । णाणापयो गणिव्वत्तं दुक्खं वा जइ वा सुहं ॥ ३ ॥ कल्लाणा लभति कल्लाणं, पावं पावा तु पावति । हिंसं लभति हन्तारं जइत्ता य पराजयं ॥ ४ ॥ सूदणं सूदइत्ताणं, णिन्दित्ता वि यणिन्दणं । अक्को सइत्ता अक्कोसं, णत्थि कम्मं णिरत्थकं ||५||
मण्णन्ति भदका भदका इ मधुरं मधुरं ति माणति ।
कडुयं कडुयं भणियंति, फरुसं फरुसं ति माणति ॥ ६ ॥
65

Page #87

66
ISIBHASIYAIM
kallaṇam ti bhaṇantassa kallaṇā e-paḍissuya pävakam ti bhanantassa pavaya e-padissuya (7) paḍissuya-sarisam kammam ṇaccā bhikkhū subhâsubham tam kammam na sevejja jenam bhavati ṇārae (8)
evam se siddhe buddhe agacchati tti bemi,
no punar-avi icc-attham havvam
ii Vau-namam tsaimam ajjhayaṇam.
31.
[1] ke yam loe? [2] kaividhe loe? [3.] kassa va loe ? [4.] ke va loya-bhāve ? [5] kena va atthena loe pavucca ? [6.] kā gati? [7.] kassa va gati ? [8.] ke va gati-bhave? [9.] keņa vā attheņa gati pavuccati ? Pasen a arabatā isiņā buitam.
[1. jiva c' eva ajiva e' eva. [2] cauvvihe loe viyahite: davvato loe, khettao loe, kalao loe, bhavao loe, [3.] atta-bhave loe sämittam paducca jivanam loe, nivvattim paducca jivanam c' eva ajivānam c' eva. [4] aṇādie anihane pariņamie loka-bhave. [5.] lokatîti loko, 10[6.] jivana ya puggalaṇa ya gati 'ti abita. [7.] jivanam c' eva puggalāṇam c' eva gati davvato gati, khettao gati, kalao gati, bhavao gati. [8.] anãdie anidhane gati-bhave. [9.] gammatîti
gati.
[a.] uddha-gāmī jīvā, jiva, ahe-gami poggala. [b.] kamma-ppa15bhava jiva, parinama-ppabhava poggalā. [c.] kammam pappa phala-vivako jivanam, parinamam pappa phala-vivako poggaläṇam. [d.] n' ev ima paya kayat avvabaha-suham esiya kasam kasavaitt. [e.] jiva duviham vedanam vedenti pänâtivata [...] veramaṇeņam jāva miccha-damsana-veramanenam. kicca jiva, 25 taṇam veyanam vedenti. jass" atthae biheti, samucchijjissati auha samucci hissati. nitthita-karaņijje sante samsara-magga maḍ'ai niyanthe niruddha-pavance vocchinṇa-samsare vocchinnasamsara-vedanijje pahina-samsare pahina-samsara-veyaṇijje punar-avi itthattam havvam agacchati,
до
(7) na e D. pāvaā H. te H D. suva H. (8) ssua H. tam kam]mam bis 31, 19 kimtu jilva missing H.
31. Pase. loe. 1-18 ji missing H (see. 30, (8)). 2 uddhena D. 4 attha D. 6 viadhite D. 10 c' eva missing D. 12 anätie D. loka instead of gati D. 14 ahaggami D. 16°ka D. 17navima D. 19. vira D. kimtu H D. 20 tthae niheti sa H. jiheti biheti sa° D. samatitthijjissati H. samatthicchittässati D. 21 addha D. samutthi ni° H, samucchiṭṭhässati ni D. santi H D. bhaggs D. 22 °gga ammaḍāi H. ama° D. niru° H. pavva° H. 23 padhins HD. pahina H. na H. 24 iccattham HD,

Page #88

इसि भासियाई
कल्लाणं ति भणन्तस्स कल्लाणा एपडिस्सुया । पावकं ति भणन्तस्स पावया एपडिस्सुया ॥७॥ डिस्यासरिसं कम्मं णच्चा भिक्खू सुभासुभं । तं कम्मं न सेवेज्जा जेणं भवति णोरए ॥८॥ एवं से सिद्धे बुद्धे.... णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि । इइ वाउणामं तीसइममज्झयणं ।
67
३१.
[१.] केsयं लोए ? [२] कइविहे लोए ? [३] कस्स वा लोए ? [४.] के वा लोयभावे ? [५.] केण वा अद्वेण लोए पवुच्चई ? [ ६ ] का गती ? [७] कस्स वा गती ? [८.] के वा गतिभावे ? [९] केण वा अद्वेण गती पवुच्चति ! पा से अरहता इसिणा वुइतं ।
[१] जीवा चेव अजीवा चेव । [२] चउव्विहे लोए वियाहिते : दव्वतो लोए, खेत्तओ लोए, कालओ लोए, भावओ लोए । [३] अत्तभावे लोए सामित्तं पडुच्च जीवाणं लोए, निव्वत्तिं पडुच्च जीवाणं चेव अजीवाणं चेव । [४] अणादीए अणि पारिणामिए लोकभावे । [ ५ ] लोकतीति लोको । [६] जीवाण य पुग्गलाण य गतीति आहिता । [७] जीवाणं चेव पुग्गलाणं चेव गती दव्वतो गती, खेत्तओ गती, कालओ गती, भावओ गती । [८.] अणादीए अणिधणे गतिभावे । [९] गम्मतीति गती ।
Pari
[ अ ] उद्धगामी जीवा, अहेगामी पोग्गला । [ब] कम्मप्पभवा जीवा, परिणामप्पभवा पोग्गला । [ क. ] कम्मं पप्प फलविवाको जीवाणं, परिणामं पप्प फलविवाको पोग्गलाणं । [ ड.] विमा पया कयाई अव्वाबाह सुहमेसिया कसं कसावइत्ता । [इ.] जीवा दुविहं वेदणं वेदेति पाणातीवात - [...] वेरमणेणं जाव मिच्छादंसणवेरमणेणं । किच्चा जीवा, सातणं वेयणं वेदेति । जस्सट्ठाए बिहेति, समुच्छिज्जिस्सति अट्ठा समुच्चिट्ठिस्सति । णिट्ठितकरणिज्जे सन्ते संसारमग्गा मडाइ यिण्ठे णिरुद्धपवंचे वोच्छिण्णसंसारे वोच्छिण्णसंसारवेदणिज्जे पहीणसंसारे पहीणसंसारवेयणिज्जेणो पुणरवि इत्थत्तं हब्वमागच्छति ।
1

Page #89

ISIBHASIYAM
esevam se siddhe buddhe ... ņo puņar-avi icc-attham āgacchati tti bemi.
havvam
Pasijja-nām' ajjhayaņam. gati-vägarana-ganthao pabhiti jāva sāmittam tāva imo bio pad ho dissati, tam-jaha :
imam
ajjhayanam
30[6.].jina gati : payoga-eos, udaiya-pā
30[6.] jivā c eva gamaņa-pariņatā poggalā ceva gamaņa-pariņatā.
duvidbā gati : payoga-gati ya visasā-gati ya [7.] jivāṇam c' eva poggalanam ceva. [8.] udaiya-pāriņāmie gati-bhave. [9.] gammamāņā iti gats.
(a) uddham-gāmí jiva, adha-gāmi poggalā. [b. c.] pāva. a;kamma-kade nam jivāņam parināme, pāva-kamma-kade ņam pu
ggalāņam. [d.) na kayāti payā adukkham pakāsi'ti. (e.) atta-kada jiva, kicca kiccā vedenti, tam-jabā : pāņâtivāeņam jāva pariggaheņam.
esa khalu asambuddhe asamvuda-kammante cāujjāme şiyanțhe athavibam kamma-ganthim pagareti, se ya caubim hāņe4ohim vivāgam agacchati, tam-jabā : neraiebim tirikkha-joņiehim maņussehim devehim. atta-kada jivā, ņo para-kaņā; kiccā kicca vedinti, tam-jaha : pāņâtivata-veramaņeņam jāva pariggahaveramaņeņam. esa khalu sambuddhe samvuda-kammaste căujjāme niyanthe authaviham kamma-ganthim ņo pakareti, se ya caubim 45ļbāņehim no vipākam āgacchati, tam-jahā : neraiehim tirikkha
joņiehim maņussehim devehim. loe na katā n āsiņa katāi ņa bhavati na katāi na bhavissati, bhuvim ca bhavati ya bhavissati ya, dhuve șitie sāsae akkhae avvae avatthie nicce. se jaba
nāmate panca atthikayā ņa kayāti ņ' āsī jāva ņiccā evām eva soloke vi ņa kayāti ņ' asi jāva picce.
evam se siddhe buddhe ...... no, punar-avi icc-attham havvam agacchati tti bemi.
26 Occhamti H. Colophon missing H. 28 ebhiti H. samānitam HD. 29 biu H. 32 "iya D. pario H. gatim-bhāve H. gammanāmāņā H. 33 ivi D. 37 veditam H. jaha missig HD. 38 °de H D. (a)kao (a)căuo(a)nio D. the H. 39 "thi H. remti D. thao H. 40 tam jahā missing HD. 42 päta D. 43 sambuddhe missing HD. samvude samvuda H. ojjāmo HD. 44 Orati H, Cremti D.
31, 1, 22-24 see Viyahapannatti 2. 1, 2 (110b): madai nam niyanthe niruddha-bhave niruddha-bhava-pavance pahiņa-samsārae pahiņa-samsāra-veyanijje vocchiņna-samsāre vocchiņņa-samsāra-veyanijje nithiy'atthe nithiy'atha-karanijje po punar-avi itthattam havvam āgacchati,

Page #90

इसिभासियाई एवं से सिद्ध बुद्धे....णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ।
पासिज्जनामज्झयणं ।
गतिवागरणगंथाओ पभिति जाव सामित्तं इमं अज्झयणं ताव इमो बीओ पाढो दिस्सति, तंजहा :
[६.] जीवा चेव गमणपरिणता पोग्गला चेव गमणपरिणता । दुविधा गती : पयोगगती य वीससागती य [७.] जीवाणं चेव पोग्गलाण चेव । [८.] उदइयपारिणामिए गतिभावे । [९.] गम्ममाणा इति गती।
[अ.] उड्ढंगामी जीवा, अधगामी पोग्गला । [ब.क.] पावकम्मकडे णं जीवाणं परिणामे, पावकम्मकडे णं पुग्गलाणं । [ड.] ण कयाति पया अदुक्खं पकासीति । [इ.] अत्तकडा जीवा, किच्चा किच्चा वेदेन्ति, तंजहा : पाणातिवाएणं जाव परिग्गहेणं ।
एस खलु असंबुद्धे असंवुडकम्मन्ते चाउज्जामे णियण्ठे अट्ठविहं कम्मगण्ठि पगरेति, से य चउहि ठाणेहिं विवागमागच्छति, तंजहा : णेरइएहिं तिरिक्खजोणिएहिं मणुस्सेहिं देवेहिं । अत्तकडा जीवा, णो परकडा, किच्चा किच्चा वेदिन्ति, तंजहा : पाणातिवातवेरमणेणं जाव परिग्गहवेरमणेणं । एस खलु संबुद्धे संवुड-कम्मन्ते चाउज्जामे णियण्ठे अट्टविहं कम्मगण्ठि णो पकरेति, से य चउहिं ठाणेहिं णो विपाकमागच्छति, तंजहा : णेरइएहिं तिरिक्खजोणिएहिं मणुस्सेहिं देवेहिं । लोए ण कताइ णासी ण कताइ ण भवति ण कताइ ण भविस्सति, भुविं च भवति य भविस्सति य, धुवे णितिए सासए अक्खए अव्वए अवट्ठिए निच्चे । से जहा नामते पंच अत्थिकाया ण कयाति णासी जाव णिच्चा एवामेव लोकेऽवि ण कयाति णासी जाव णिच्चे ।
एवं से सिद्धे बुद्धे....णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ।

Page #91

ISIBHẤSIYÃIM
32.
divvam bho kisim kisejjā, ņo appiņejja. Pingen a māhana-parivāyaeņam arahatā isiņā buitam.
kato chettam, kato biyam, kato te juga-nangalam ? goņā vi te na passāmi, ajjo, ka ņāma te kisi ? (1) ata chettam, tavo biyam samjamo juga-nangalam abimsā samitj jojjā, esā dhamm'antara kisi (2) esā kisi sobhatarā aluddhassa viyāhita --- esa babu-sas hoi para.loka-suh'avaba (3) eyam kisim kasittāņam savva-satta-dayavaham mähane khattie vesse sudde vā vi ya sijjhati (4)
evam se siddhe buddhe ...... no punar-avi icc-attham bavvam agacchati tti bemi.
Ping'ajjbayaņam.
33.
dohim thāņehim bālam jāņejjā, dohim thāņehim panditam ja.' ñejja :
samma-miccha-paoteņam kammuņā bhāsaņeņa ya. dubhasiyae bhāsāe dukkadeņa ya kammuņā bālam etam viyāņejjā kajjâ kajja-viņicchae (1) subhasiyāe bhāsāe sukadeņa ya kammuņā paņditam tam viyānejjā dhammadhamma.viņicchae (2) dubhāsiyae bhāsāe dukkadeņa ya kammuņā joga-kkhemam vahantam tu usu-vāyo va sincati (3) subhasiyāe bhāsāe sukadeņa ya kam muņā Pajjanne kala-vāsi va jasam tu abhigacchati (4) n'eva balehi samsaggim n' eva balehi samthavam dhammadhammam ca bāleliņ ņ' eva kujjā kadāyi vi (5) th' evåkitti pavehim, peccā gacchei dogatim tamba balehi samsaggim neva kujja kadayi vi (6) sabuhim samgamam kujjā sāhūhim c'eva samthavam dhammadhammam ca sāhūhim sadā kuvvejja paņdie (7)
32. Pinge. kisi. (1) ola H. (3) sobha(suddha)tară D. hāi H. Colophon missing H.
33. Arune, bāle, I dohi H. 2 sammā-paoenam D miccha ya pao D. (1) bālom H. eta H. onojjā H. (2) oyāna H. Osae H. (3) bhā° missing H. (bhāsāe) D. jova H. kkheva mamhao H. vāyā HD. (5) olehim (1) HD.
lehim (2) H D. dhamam H. pāleo H. (6) 'vehi H. paccā Holehi H. droo D. (7) saytio (2) H, sådhuo D. kuvvio D.

Page #92

इसिभासियाई
३२. दिव्वं भो किसिं किसेज्जा, णो अप्पिणेज्जा । पिं गे ण माहणपरिव्वायएणं अरहता इसिणा बुइतं ।
कतो छेत्तं, कतो बीयं, कतो ते जुगणंगलं ? गोणा वि ते ण पस्सामि, अज्जो, का णाम ते किसी ॥१॥ आता छेत्तं, तवो बीयं, संजमो जुगणंगलं । अहिंसा समिती जोज्जा, एसा धम्मन्तरा किसी ॥ २ ॥ एसा किसी सोभतरा अलुद्धस्स वियाहिता । एसा बहुसई होइ परलोकसुहावहा ।। ३ ॥ एयं किसिं कसित्ताणं सव्वसत्तदयावहं । माहणे खत्तिए वेस्से सुद्दे वावि य सिज्झती ॥ ४ ॥ एवं से सिद्धे बुद्धे....णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ।
पिंगज्झयणं ।
३३. दोहिं ठाणेहिं बालं जाणेज्जा, दोहिं ठाणेहिं पण्डितं जाणेज्जा :
सम्मामिच्छापओतेणं कम्मुणा भासणेण य । दुभासियाए भासाए दुक्कडेण य कम्मुणा । बालमेतं वियाणेज्जा कज्जाकज्जविणिच्छए ॥१॥ सुभासियाए भासाए सुकडेण य कम्मुणा। पण्डितं तं वियाणेज्जा धम्माधम्मविणिच्छये ॥ २॥ दुभासियाए भासाए दुक्कडेण य कम्मणा । जोगक्खेमं वहन्तं तु उसुवायो व सिंचति ॥ ३ ॥ सुभासियाए भासाये सुकडेण य कम्मुणा । पज्जण्णे कालवासी वा जसं तु अभिगच्छति ॥ ४ ॥ णेव बालेहि संसग्गि णेव बालेहि संथवं । धम्माधम्मं च बालेहिं णेव कुज्जा कदायि वि ॥५॥ इहेवाकित्ति पावेहिं, पेच्चा गच्छेइ दोगतिं ।। तम्हा बालेहि संसरिंग णेव कुज्जा कदायि वि ॥६॥ साहूहिं संगमं कुज्जा साहूहिं चेव संथवं । धम्माधम्मं च साइहिं सदा कुवेज्ज पण्डिए ॥ ७ ॥

Page #93

72
ISIBHĀSIYAIM
ih' eva kittim paunati, pecca gacchai sogatim tamba sädhahi samsaggim sada kuvvejja pandie (8) khaiņam pamanam vattam ca dejja ajjati jo dhanam sad-dhamma-vakka-daṇam tu akkhayam amatam matam (9) punnam tittham uvagamma pecca bhojjahi tam phalam sad-dhamma-vari-daneṇam khippam sujjhati manasam (10) sab-bhava-vakka-vivasam savajj'arambha karakam dummittam tam vijaņejja ubhayo loga-viņasaṇam (11) sammatta-nirayam dhīram sāvajj'ārambha-vajjakam tam mittam sutthu sevejja ubhao loka-suh'avaham (12) samsaggito pasayanti dosa va jai va guņā vatato marutasseva te te gandha suh'avaha (13) sampunṇa-vahinio vi avanna Lavanodadhim
pappa khippam tu savva vi pavanti lavaṇattaṇam (14) samassita girim Merum nana-vaṇņa vi pakkhino savve hema-ppabha honti, tassa selassa so guņo (15) kallana-mitta-samsaggim Samja o Mihilâhivo
phitam mahi-talam bhocca tam-malakam divam gato (16) Arunena Mahasalaputteņa arahata isiņā buitam. sammattam ca ahimsam ca sammam pacca jitindie kallaṇa-mitta-samsaggim sada kuvvejja pandie (17)
no punar-avi icc-attham havvam
evam se siddhe buddhe agacchati tti bemi.
Arunijja-namam ajjhayanam tett saimam.
34.
pancahim thaṇehim paṇḍite balenam parisahôvasagge udirijjamane sammam sahejja khamejjä titikkhejja adhiyasejja : [1] bale khalu panditam parokkham pharusam vadejja tam pandite bahu mannejja: 'dithx me esa bale parokkham pharusam vadati, no paccakkham. mukkha-sabbāvā hi bālā, ṇa kimci balehimto na vijjati.' tam pandite sammam sahejja khamejja titikkhejja adhiyāsejjā.
H. (9) cakka H D. "him H, jam H D. muhu D. ubhato H.
(8) pacca H, soga° H. °him H D. kuvvi° D. °dito vatam HD. accāti yo dha° H D. (10) punnam H D. (11) dumi D. (12) niragambhiram D. ta H. suhu H. (15) samasi H, pi D. (16) metta H. °jayo H. 4 pui H. (17) niccā H. kuvvi D, Colophon missing H. 34. Isigiri. pandita-sahan, missing D. 4 mane H. ditthe H. a missing H.
2 kha missing H. 3 vadejjā-4 pharusam esa me H. 5 valo H. yale H. 7 titi

Page #94

इसिभासियाई
इहेव कित्ति पाउणति, पेच्चा गच्छइ सोगतिं । तम्हा साधूहि संसरिंग सदा कुग्विज्ज पण्डिए ॥ ८॥ खइणं पमाणं वत्तं च देज्जा अजति जो धणं । सद्धम्मवक्कदाणं तु अक्खयं अमतं मतं ॥ ९ ॥ पुण्णं तित्थमुवागम्म पेच्चा भोज्जाहि तं फलं । सद्धम्मवारिदाणेणं खिप्पं सुज्झति माणसं ॥ १० ॥ सब्भाववक्कविवसं सावज्जारम्भकारकं । दुम्मित्तं तं विजाणेज्जा उभयो लोगविणासणं ॥ ११॥ सम्मत्तणिरयं धीरं सावज्जारम्भवज्जकं । तं मित्तं सुट्ठ सेवेज्जा उभओ लोकसुहावहं ॥ १२ ॥ संसग्गितो पसूयन्ति दोसा वा जइ वा गुणा । वाततो मारुतस्सेव ते ते गन्धा सुहावहा ॥ १३॥ संपुण्णवाहिणीओ वि आवन्ना लवणोदधिं । पप्पा खिप्पं तु सव्वा वि पावन्ति लवणत्तणं ॥ १४ ॥ समस्सिता गिरिं मेहं णाणावण्णा वि पक्खिणो । सत्वे हेमप्पभा होन्ति, तस्स सेलस्स सो गुणो ॥१५॥ कल्लाणमित्तसंसग्गि संजओ मिहिलाहिवो ।
फीतं महितलं भोच्चा तंमूलाकं दिवं गतो ॥ १६ ॥ अरु णे ण म हा सा ल पुत्ते ण अरहता इसिणा बुइतं ।
सम्मत्तं च अहिंसं च सम्मं णच्चा जितिन्दिए।
कल्लाणमित्तसंसरिंग सदा कुवेज्ज पण्डिए ॥ १७ ॥ एवं से सिद्धे बुद्धे....णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि । अरुणिज्जनाममज्झयणं तेत्तीसइमं ।
३४. पंचहिं ठाणेहिं पण्डिते बालेणं परीसहोवसग्गे उदीरिज्जमाणे सम्म सहैजा खमेज्जा तितिक्वेज्जा अधियासेज्जा : [१.] बाले खलु पण्डितं परोक्खं फरसं वदेज्जा। तं पण्डिते बहु मण्णेज्जा : 'दिवा मे एस बाले परोक्खं फरुसं वदति, णो पच्चक्खं । मुक्खसभावा हि बाला, ण किंचि बालेहिन्तो ण विज्जति ।' तं पण्डिते सम्मं सहेज्जा खमेज्जा तितिक्खेज्जा अधियासेज्जा ।

Page #95

74
ISIBHĀSIYĀIM
[2.] bale khalu panditam paccakkham eva pharusam vadejja. tam paņdie bahu maạnejjā : 'dițbā me esa bāle paccakkham 1opharusam vadati, ņo dandeņa vā lajthiņā vā leythuņā vā muttbiņā vā bale kavāleņa vā abhihanati tajjeti taleti paritāleti paritaveti uddaveti. mukkha-sabhāvā hu bālā, na kimci balehimto ņa vijjati.' tam pandite sammam sahejjā khamejjā titikkhejjā ahiyāsejja. 15[3.] bale ya panditam daņdena vā laythiņā vā letihuņā vā muļthi
ņā vā kavalena vā abhihanejjā ... uddavejja, tam paņdie bahu maņņejjā : ditthā me esa bale dandeņa vā Jauhiņā vā letthuņā vā mutthiņā vā kavaleņa vā abhihaņati tajjeti tāleti paritāleti pari
tāveti uddaveti, no aạnatareņam sattha-jatenam annayaram sarirazojāyam acchindai vā vicchindai vā. mukkha-sabhāvā hi balā, na
kimci balehimto na vijjati.' tam pandie sammam sahejjā khamejja titikkhejjā ahiyāsejja. [4.] bale ya pandiyam aħnatareņam sattha-jāteņam annatarm sarıra-jāyam acchindejja vā vicchindejja va, tam pandie bahu esmannejjā : 'ditthā me esa bāle aņņatareņam sattha-jāteņam accbindati va vicchindati vā, ņo jivitāto vavaroveti. mukkha-sabhāvā hi bala, ņa kimci balehimto na vijjati.' tam paņdie sammam sahejjā khamejjā titikkhejja ahiyāsejja. [5.] bale ya panditam jiviyão vavarovejja. tam paņdite bahu somaņnejjā : 'dittha me esa bāle jivitão vavaroveti, oo dhammão bhamseti, mukkha-sabhāvā hi bālā, ņa kimci balehimto ņa vijjati.' tam pandite sammam sahejjā khamejjā titikkhejjā ahiyāse jja. Isigiriņā māhaņa-parivvāyaeņam arahata isiņā buitam.
jeņa keņai uvāeņam paņdio moijja appakam bălen' udrita dosā, tam pi tassa hitam bhave (1) apaļinna-bhāvao uttaram tu ņa vijjati saim kuvvai vese ņo, apaļiņạe iba mahaņe (2)
8 dite pao H. pacca khalu panditam pao H. 9 mattijja H, mannio D. diţthe H D. dande D. 10 leo vā missing H, (leo vā) D. 11 tālehi D. [pariitäleti] D. 12 hu HD. 13 titio ao missing H, in its stead : ke, 14 yam H. 15 vā evam tytam (missing D) ceva navaram no (missing D) HD. anao H. 20 vio vä missing H. na-vijjati missing HD, sahai without khao-ahio HD. 23 abāle H jāenam D. annao sao jāyam missing H D. 24 °dati 2 mal H D. pandiyam padu mam H. 25 ditthe HD jāyena D. otarenam sattha anamtaramsi sa acchi vicehi H. 26 bhāvā hi bão missing HD. 27 balão HD. pam HD, 28 sahi kha titi ahi H D. 29 bāle ya missing H, lisgiriņā mā° instead of bāle ya D. oyau H. pahu H, 30 dithe H D. o vavao missing HD. Omãu H, 'māto D. 31 bhāvā hi bão missing HD. na kimci) vã (bão) tam HD. sahe kha titi ahi HD. 33 isiņā “issing HD. (1) paờio H. hitā HD, (2) și ao H. i(ya) mā° D,

Page #96

- इसिभासियाई
15
[२.] बाले खलु पण्डितं पच्चक्खमेव फरुसं वदेज्जा । तं पण्डिए बहु मण्णेज्जा : 'दिट्ठा मे एस बाले पच्चक्ख फरुसं वदति, णो दण्डेण वा लट्ठिणा वा लेटुणा वा मुट्ठिणा वा बाले कवालेण वा अभिहणति तज्जेति तालेति परितालेति परितावेति उद्दवेति । मुक्खसभावा हु बाला, ण किंचि बालेहितो ण विज्जति ।' तं पण्डिते सम्मं सहेज्जा खमेज्जा तितिक्खेज्जा अहियासेज्जा ।
३.] बाले य पण्डितं दण्डेण वा लट्ठिणा वा लेटुणा वा मुट्ठिणा वा कवालेण वा अभिहणेज्जा....उद्दवेज्जा, तं पण्डिए बहु मण्णेज्जा : 'दिट्ठा मे एस बाले दण्डेण वा लट्रिणा वा लेटुणा वा मुद्रिणा वा कवालेण वा अभिहणति तज्जेति तालेति परितालेति परितावेति उद्दवेति, णो अण्णतरेणं सत्थजातेणं अण्णयरं सरीरजायं अच्छिन्दइ वा विच्छिन्दइ वा । मुक्खसभावा हि बाला, ण किंचि बालेहिंतो ण विज्जति ।' तं पण्डिए सम्मं सहेज्जा खमेज्जा नितिक्खेज्जा अहियासेज्जा ।
[४.] बाले य पण्डियं अण्णतरेणं सत्थजातेणं अण्णतरं सरीरजायं अच्छिन्देज्ज वा विच्छिन्देज्ज वा, तं पण्डिए बहु मण्णेज्जा-'दिट्ठा मे एस बाले अण्णतरेणं सत्थजातेणं अच्छिन्दति वा विच्छिन्दति वा, णो जीवितातो ववरोवेति । मुक्खसभावा हि बाला, ण किंचि बालेहिंतो ण विज्जति ।' तं पण्डिए सम्मं सहेज्जा खमेज्जा तितिक्वेज्जा अहियासेज्जा ।
[५.] बाले य पण्डितं जीवियाओ ववरोवेज्जा, तं पण्डिते बहु मण्णेज्जा : 'दिट्ठा मे एस बाले जीविताओ ववरोवेति, णो धम्माओ भंसेति । मुक्खसभावा हि बाला, ण किंचि बालेहिंतो ण विज्जति' । तं पण्डिते सम्मं सहेज्जा खमेज्जा तितिक्खेज्जा अहियासेज्जा।
इ सि गि रि णा माहणपरिवायएणं अरहता बुइतं ।
जेण केणइ उवाएणं पण्डिओ मोइज्ज अप्पकं । बालेणुदीरिता दोसा, तं पि तस्स हितं भवे ॥१॥ अपडिन्नभावाओ उत्तरं तु ण विज्जती । सई कुव्वइ वेसे णो, अपडिण्णे इह माहणे ॥ २ ॥

Page #97

76
ISIBHĀSIYĀIM
kim kajjate u dıņassa 'annattha deha-kankhanam kālassa kankhaṇam vā vi ņāņņattam vā vi hayatı (3) ņaccaņa aturam lokam lokam ņāņā-vābihi pilitam ņimmame ņirahaņkāre bhave bhikkhu jitindie (4) panca-mahavvaya-jutte akasae jitindie se hu dante suham suyatı ņiruvasagge ya jivati (5) je na lubbhati kamehim chiņņa-sote anasave
savva-dukkha-pahiņo u siddhe bhavati ņirae (6) evam se siddhe buddhe ...... ņo puņar-avi icc-attham hayvam agaccbati tti bemi. Isigiri ņām'ajjhayaṇam cautysaimam.
35. cauhim hāņehim khalu bho jiva kuppanta majjantā gūhanta lubbhanta vajjam samādiyanti, vajjam samādiitta cāuranta-sasāra-kantāre puņo puņo attāņam parividdhamsanti, tamp.jabā : koheņa māņeņam māyāe lobheņam. tesim ca ņam aham parisgbāta-heum akuppante amajjante agūhante alubbhante ti-gutte tidaņda.virate nissalle agātave cau-vikaha-vivajjie panca-samite pancêodiya-samvude sarira-sadhāraṇ'atthā joga-samdhan'atthā nava-kodi-parisuddham dasa-dosa-vippamukkam uggam’uppayaņā-suddham tattha tattha itarā-itara-kulehim para-kadam para201itthitam vigat'ingālam vigata.dhūmam sattbåtitam sattha pariņatam piņņam sejjam uvahim ca ese bhavemi tti Addala eņa m arahatā isiņā buitam.
aņņāņa-vippa mūdh'appa paccuppaņņabhidhärae kovam kiccā maha-baņam appā vindhai appakam (1) manne baņeņa viddhe tu bhavam ekkam viņijjati kodha-bāņeņa viddhe tu nijjatı bhava-samtatim (2) annāņa-... māņam... (3) maņne...
māņa-... (4) evam māyāe vi lobhe vi do siloka (5)–(8)
(3) udirananna” H. onnatta H D. kakkhao H. (4) palio H. °kkha H. (5) gutte H. me hu H, ham su missing H. ņirū° H. (6) ohi H D, anassave H. Colophon missing H.
35. Attālae, kuppaņā. 1 mejjao H. 2 °diyayamti D. 3 puno 2 ao D. jahā missing H D. 6 jae H. 9 itară H. Ora D. Chem H. kada H. 10 vi. tim ggao H. (1) maha-ppāņam H. (2) mavve H. koddha H. pā° H. one paviţthe (the D) HD. 'tati H. (3) mahä-pā° H. (4) mavve H. māņapāņāni H.
34, 4c=Sūy. 1, 9, 6.

Page #98

इसिभासियाई
किं कज्जते उ दीणस्स णऽण्णत्थ देहकंखणं ।
कालस्स कंखणं वा वि णऽण्णत्तं वा वि हायती ॥ ३ ॥ णच्चाण आतुरं लोकं णाणावाहीहि पीलितं । णिम्ममे णिरहंकारे भवे भिक्खू जितिदिए ॥ ४ ॥ पंचमहव्वयजुत्ते अकसाए जितिन्दिए ।
से हु दन्ते सुहं सुयती णिरुवसग्गेय जोवति ॥ ५ ॥ जेण लुभति कामेहिं छिण्णसोते अणासवे । सव्वदुक्खपहीणो उ सिद्धे भवात नीर ॥ ६ ॥
एवं से सिद्धे बुद्धे.... णो पुणरवि इच्चत्थं हवमागच्छति त्ति बेमि । इसिगिरिणामज्झणं चउतीसइमं ।
३५.
चहिं ठाणेहिं खलु भो जीवा कुप्पन्ता मज्जन्ता गूहन्ता लुब्भन्ता वज्जं समादियान्ति, वज्जं समादिइत्ता चाउरन्तसंसारकन्तारे पुणो पुणो अत्ताणं परिविसन्ति, तंजहा : कोहेणं माणेणं मायाए लोभेणं । तेसिं च णं अहं परिघात हे उं अकुप्पन्ते अमज्जन्ते अगूहन्ते अलुब्भन्ते तिगुत्ते तिदण्डविरते णिस्सल्ले अगारवे चउविकहविवज्जिए पंचसमिते पंचेन्दियसंवुडे सरीरसाधारणट्ठा जोगसंघणट्ठा णवकोडीपरिसुद्धं दसदोसविप्पमुक्कं उग्गभुप्पायणासुद्धं तत्थ तत्थ इतराइत र कुलेहिं परकडं परणिट्ठितं विगतिंगालं विगतधूमं सत्थातीतं सत्थपरिणतं पिण्डं सेज्जं उवहिं च एसे भावेमित्ति अदा ल ए णं अरहता इसिणा बुझतं ।
अण्णा विमूढप्पापचुप्पण्णाभिधाए ।
कोवं किच्चा महाबाणं अप्पा विन्धइ अप्पकं ॥ १ ॥
मण्णे बाणेण विद्धे तु भवमेक्कं विणिज्जति । कोण विद्धे तु णिज्जती भवसंततिं ॥ २॥
अण्णाण
माणं
मण्णे
....
11 3 11
माण || 8 ||
एवं मायाए विलोभे वि दो सिलोका ।।। ५-८ ।।
....
1"

Page #99

ISIBHĀSİYÁIM
tamba tesir viņāsāya sammam āgamma sammatim appam param ca jāņittă care 'visaya-goyaram (9) jesu jāyante kodh'āli kamma-bandha maba-bhayā te vatthū savva-bhaveņam savvabā parivajjae (10) sattham sallam visam jantam majjam valam dubhāsaņam vajjento tam-nimitteņam dosenam ņa vi luppati (11) atam param ca jāņejja savva-bhaveņa savvadhã äy'ațịham ca par'attham ca piyam jāņe tahêva ya (12) sae gehe palittammi kim dhāvasi parātakam ? sayam geham ņirittāṇam tato gacche parātakam (13) atautbe jāgaro hobi, mā par'authâbidbārae atathu hāvae tassa jo par’authâbidbārae (14) jai paro padisevejja pāviyam paņisevaņam tujjha monam karentassa ke atthe paribayati ? (15) att'alho nijjarāyanto, par'attho kamma-bandhanam attā samāhi-karaṇam appaņo ya parassa ya (16) annatayammi attālakammi kim jaggieņa virassa ? niyagammi jaggiyavvam, imo hu bahu-corato gāmo (17) jaggāhi, ma suvāhi, mā te dhamma-carane pamattassa kahinti bahum corā samjama-joge, hida-kammam (18) panc' indiyāi saņņā daņdā sallāi gāravā tiņni bavisam ca parísaha corā cattāri ya kasāyā (19) jāgaraba ņaļā niccam, mā bhe dhamma carane pamattanam kahinti bahū corā doggati-gamane hiņā-kammam (20) aņņāyakammi atļālakammi jagganta soyaņijjo si nahisi vaạito santo osaha-mullam avindanto (21) jagaraha narā ņiccam, jāgaramānassa jagarati suttam je suvati na se subite, jāgaramāṇe subs hoti (22) jāgarantam muņim viram dosā vajjenti durao jalantam jātaveyam vā cakkhusā daba-bhiruņo (23)
evam se siddhe buddhe ...... ņo punar-avi icc-attham havvam agacchati tti bemi.
Addālaijj'ajjhayaņam.
(9) samatim H. care vio H D. (12) savvatha D. (13) geha H, settam geo H. şirittă H. gacehati H. (14) hāyare H. ®âbbio (2) D. (16) atā H. (18) jaggāhi HD. mā hu te HD. himạākammam (joge hiţghā pra") D. (19) oyāim D. danda H D, sallāim D. osahā HD. cārā H. (20) dogati D. hitha H. (21) anā° H. olanammi H, santo missing H. (23) 'teyam HD. Colophon missing H.

Page #100

इस भासिया
तम्हा तेसिं विणासाय सम्ममागम्म संमति । अप्पं परं च जाणित्ता चरेऽविसयगोयरं ॥ ९ ॥ जेसु जायन्ते कोधाती, कम्मबन्धा महाभया । ते वत्थू सव्वभावेणं, सव्वा परिवज्जए ॥ १० ॥ सत्थं सल्लं विसं जन्तं मज्जं वालं दुभासणं । वज्जेन्तो तंणिमेत्तणं, दोसेणं ण वि लुप्पति ॥ ११ ॥ आतं परं च जाणेज्जा सव्वभावेण सव्वधा । आयट्ठे च परटुं च पिय जाणे तहेव य ॥ १२॥ सए गेहे पलित्तम्मि किं धावसि परातकं ? | सयं गेहं णिरित्ताणं ततो गच्छे परातकं ॥ १३ ॥ आत जागरो होहि मा परट्ठाहिधारए । आतो हावए तस्स जो परट्ठाहिधार ॥ १४ ॥
जइ परो पडिसेवेज्ज पावियं पडिसेवणं । तुज्झ मोणं करेन्तस्स के अट्ठे परिहायति ? ॥ १५॥ आतट्ठो णिज्जरायन्तो, परट्ठो कम्मबन्धणं । अत्ता समाहिकरणं अप्पणो य परस्स य ॥ १६ ॥ अण्णातयम्मि अट्टालकम्मि किं जग्गिएण वीरस्स ? । णियगम्मि जग्गियव्वं, इमो हु बहुचोरतो गामो ॥ १७ ॥ जग्गाही, मा सुवाही, मा ते धम्मचरणे पमत्तस्स । काहिन्ति बहु चोरा संजमजोगे हिडाकम्मं ॥ १८ ॥ पंचिन्दियाई सण्णा दण्डा सल्लाईं गारवा तिण्णि । बावीसं च परीसह चोरा चत्तारि य कसाया ॥ १९ ॥ जागरह णरा निच्चं, मा भे धम्मचरणे पमत्ताणं । काहिन्ति बहू चोरा दोग्गतिगमणे हिडाकम्मं ॥२०॥ अण्णायकम्मि अट्टालकम्मि जग्गन्त सोयणिज्जो सि ।
हिसि वणितो सन्तो ओसहमुल्लं अविन्दन्तो ॥ २१ ॥ 1. जागरह - राणिचं, जागरमाणस्स जागरति सुतं । जे सुवति ण से सुहिते, जागरमाणे सुही होति ॥ २२ ॥ जागरन्तं मुणिं वीरं दोसा वज्जेन्ति दूरओ । जलन्तं जातवेयं वा चक्खुसा दाहभीरुणो ॥ २३ ॥
एवं से सिद्धे बुद्धे.... णो पुणरवि इच्छत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ||
अद्दालइज्जज्झयणं ।।
79

Page #101

80
ISIBHASIYAIM
36.
uppatata uppatata uppayantam piena vocchami. kim santam vocchami ? na santam vocchami: 'kukkusaya vittena Täräy a nena arahata isiņa buitam.
pattassa mama ya annesim mukko kovo duh'avaho stamba khalu uppatantam sahasä kovam niginhitavvem
kovo aggi tamo maccu visam vādhi arı rayo jara hani bhayam sogo moham sallam parajayo (1) vanhino no balam chittam, koh'aggissa param balam appa gati tu vanhissa, kov'aggiss' amita gats (2) sakka vanhi niväretum värinä jalito babi savvôdahi-jaleṇāvi kov'aggi dunnivarao (3)
ekam bhavam dahe vaṇhi, dadḍhass' avi suham bhave imam param ca kov'aggi nissankam dahate bhavam (4) aggiņā tu iham daddha santim icchanti māṇavā
koh'aggina tu daddhaṇam dukkham santi puno vi hi (5) sakka tamo pivaretum maniņa jɔtiņa vi va kova tamo tu dujjeyo samsare savva-dehiņam (6) sattam buddhi mati medha gambhiram saralattanam koha-ggah' abhibbayassa savvam bhavati nippabham (7) gambhira-Meru-sare vi puvvam hoana samjame kov'uggama-rayo-dhute asarattam aticchati (8) maba-vise vahi ditte care datt'ankurôdaye citthe citthe sa rüsante nivvisattam upagate (9) evam tavo balatthe vi niccam koha-parayane aciren' avi kāleṇam tavo-rittattam icchati (10) gambhiro vi tavo-rāsī jivāṇam dukkha-samcito akkhevinam dav'aggi va kov'aggi dahate khaņā (11) koheņa appam dahati param ca
attham ca dhammam ca taheva kamam tivvam ca veram pi karenti kodha
adharam gatim va vi uvinti koba (12) koh'aviddha na yaṇanti mataram pitaram gurum adhikkhivanti sadha ya rayano devayani ya (13)
36. Vitte. uppata. 2 neyamtam vo° H. kuku 5°vantam H. (2) vahi H. (8) yamam instead of pu° H. da H D. ru° H. nivva H D. H. adhara D.
36,
1 tato uppa D. oppayantam H. H. 4 yam H. ko du H, ko (5) amggi H. santi D. va H. hotu H. tasa H, ta(a)sã° (10) °lena H. (11) dakheve
13=40,2.
°mi (2) H. (vo) du° D.
(6) kovam D,
D. (9) bahi D. °re
H. (12) vairam

Page #102

इसिभासियाई
उप्पतता उप्पतता उप्पयन्तं पितेण वोच्छामि । किं सन्तं वोच्छामि ? ण सन्तं वोच्छामि 'कुक्कुसया !' वित्तेण तारायणेण अरहता इसिणा बुइतं ।
पत्तस्स मम य अन्नेसिं, मुक्को कोवो दुहावहो । तम्हा खल उप्पतन्तं सहसा कोवं निगिहितव्वं ।
कोवो अग्गी तमो मच्चू विसं वाधी अरी रयो । जरा हाणी भयं सोगो मोहं सल्लं पराजयो ॥१॥ . वहिणो णो बलं छित्तं, कोहग्गिस्स परं बलं । अप्पा गती तु वहिस्स; कोवग्गिस्सऽमिता गती ॥२॥ सक्का वण्ही णिवारेतुं, वारिणा जलितो बहि । सव्वोदहिजलेणावि कोवग्गी दुण्णिवारओ ॥ ३ ॥ एकं भवं दहे वण्ही, द इढस्सऽवि सुहं भवे । इमं परं च कोवग्गी णिस्सन्कं दहते भवं ॥४॥ अग्गिणा तु इहं दड्ढा, सन्तिमिच्छन्ति माणवा । कोहग्गिणा तु दड्ढाणं दुक्ख सन्ति पुणो वि हि ॥ ५॥ सक्का तमो णिवारेतुं मणिणा जोतिणा वि वा । कोवतमो तु दुज्जेयो संसारे सव्वदेहिणं ॥६॥ सत्तं बुद्धी मती मेधा गम्भीरं सरलत्तणं । कोहग्गहऽभिभूयस्स सव्वं भवति णिप्पभं ॥७॥ गंभीरमेरुसारे वि, पुव्वं होऊण संजमे ।। कोवुग्गमरयोधूते असारत्तमतिच्छति ॥८॥ महाविसे वही दित्ते चरेऽदत्तंकुरोदये । चिट्टे चिट्ठे स रूसन्ते णिव्विसत्तमुपागते ॥९॥ एवं तवोबलत्थे वि णिच्च कोहपरायणे । अचिरेणऽवि कालेणं तवोरित्तत्तमिच्छति ॥ १०॥ गम्भीरोवि तवोरासी जीवाणं दुक्खसंचितो । अक्वेविणं दवग्गी वा कोवग्गी दहते खणा ॥११॥ कोहेण अप्पं डहती परं च । अत्थं च धम्मं च तहेव कामं । तिव्वं च वेरं पि करेन्ति कोधा अधरं गति वा वि उविन्ति कोहा ॥१२॥ कोहाविद्धा ण याणन्ति मातरं पितरं गुरुं । अधिक्खिवन्ति साधू य, रायाणो देवयाणि य ॥१३॥
11

Page #103

ISIBHĀSIYĀIM
kova-mulam niyacchanti dhaņa-bāṇim bandhaņāņi ya piya-vippaoge ya babū jammāim maraņāņi ya (14) jenâbhibhūto jahati tu dhammam
viddhamsati jeņa katam ca puņņam sa tivva-joti parama-ppamado
kodho, mabārāja, ņirujjhiyavvo (15) hattham karetîba ņirujjhamāņo -
bhāsam karetíha vimuccamāņo hatham ca bhāsam ca samikkba panne
kovam ņirumbhejja sada jit'appa (16) evam se siddhe buddhe ... ņo puņar-avi ice-attham āgacchati tti bemi.
iti Tārāyaṇijjam ajjhayaņam.
havvam
37.
10
[1.] savvan iņam pura udagam āsi tti Sirigiriņā mahaņa. parivvayageņa arahatā isiņā buiyam. ettha ande samtatte, etthaloe sambhūte, ettham sāsase, iyam ņe Varuņa-vibāne. [2] ubhayo-kālam ubhayo-samjham khram o ņavaṇyam madhu samidha-samābāramp khāram sankham ca piņdetta aggihotta-kundam padijāgaremaņe viharissāmīti tamha eyam savvam ti bemi. [3.] ņavi māyā, ņa kadāti ņāsiņa kadāti na bhavati na kadatl na bhavissati ya. paduppaņņam iņām soccā
süra-sahagato gacche : jatth' eva süriyeatthamejja khettaņsi vā ņiņņamsi vā tatth'eva ņam padu-ppabhāyāe rayaņiye java tejasā jalante evam khalu me kappati. pātiņam va paļiņam vā dāhiņam va udiņam vā purato jugamettam pehamāņe ahārıyam eva ritittae.
(14) vahū H. (15) dhamma H. punam H. odo va joti parama-ppamādo koo H. no mucciyavvo H. (16) karemtiha 2 mal HD, Ojhamāraṇā H. Colophon missing H.
37. Sirigiri. udaya (udae H). 1 puro H. asi tti D. 3 samcute H, samvute D. sāsese H. 4 Varana-vihānā H D. samjjham H. khāram H. 5 svāram st. khao H. khiram D. va HD. 6 pam dită D. 11 e khalu H.
padinam H D, Colophon missing H. 37, Z. 11 jāva see. Uvavāiya (Aupapâtika Sútra ed. Lunmann) $ 22: kallam pāu-ppabhāyāe rayaņie
phull'uppala-kamala-komal'ummiliyammi aha pandure pahāe rattāsoga-ppagăsa-kim suya-suyamuha-gunj'addha-răga-sarise kamal'ayara-sanda-bohae utthiyammi sure sahassa-rassimmi dinayare teyasă jalante,

Page #104

इसिभासियाई
3
कोवमूलं णियच्छन्ति धणहाणिं बन्धणाणि य । पियविप्पओगे य बहू, जम्माइं मरणाणि य ॥१४॥ जेणाभिभूतो जहती तु धम्म विद्धंसती जेण कतं च पुण्णं स तिव्वजोती परमप्पमादो, कोधो, महाराज, णिरुज्झियव्वो ॥ १५॥ हटुं करेतीह णिरुज्झमाणो भासं करेतीह विमुच्चमाणो । हट्टं च भासं च समिक्ख पण्णे कोवं णिरुम्भेज्ज सदा जितप्पा ॥ १६ ॥
एवं से सिद्धे बुद्धे....णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ।
इति तारायणिज्जमज्झयणं ।
३७. [१.] सव्वमिणं पुरा उदगमासि त्ति सिरिगिरिणा माहणपरिव्वायगेण अरहता इसिणा बुइयं ।
एत्थ अण्डे संतत्ते, एत्थ लोए संभूते, एत्थं सासासे, इयं णे वरुणविहाणे । [२.] उभयो-कालं उभयो-संझं खीरं णवणीयं मधु समिधासमाहारं खारं संखं च पिण्डेत्ता अग्गिहोत्तकुण्डं पडिजागरेमाणे विहरिस्सामीति तम्हा एयं सव्वंति बेमि, [३.] णवि माया, ण कदाति णासि ण कदाति ण भवति ण कदाति ण भविस्सति य । पडुप्पण्णमिणं सोचा
सूरसहगतो गच्छे : जत्थेव सूरिये । अत्थमज्जा खेत्तंसि वा णिण्णंसि वा तत्थेव णं पादुप्पभायाए रयणीये जाव तेजसा जलन्ते एवं खलु मे कप्पति पातीणं वा पडीणं वा दाहिणं वा उदीणं वा पुरतो जुगमेत्तं पेहमाणे अहारीयमेव रीतित्तए ।

Page #105

84
ISIBHÄSIYÃIM
havvam
evam se siddhe buddhe ... no puñar-avi icc-attham āgacchati tti bemi.
Sirigirijja-namajjhayaņam.
38. jam suheņa suham laddham accanta-sukham eva tam
jam sukhena duham laddham, mā me teņa samāgamo (1) Sātiputteņa buddheņa arahatā isiņā buitam.
maņuņņam bhoyaņam bhoccā maņuņņam sayaņ'āsaņam maņuņņamsi agāramsi jhati bhikkhu samāhie (2) amaņuņņam bhoyaņam bhoccā amaņunaam sayan'āsaņam amaņuņņamsi gebamsi dukkham bhikkhu jhiyāyatı (3) evam anega-vaņņāgam tam pariccajja pandite n'aņņattha lubbhai paņne, eyam buddhāņa sāsaņam (4) ņāņā.vannesu saddesu soya-pattesu buddhimam
gehim vāya-padosam vā sammam vajjejja pandie (5) evam rūvesu gandhesu rasesu phāsesu app'appanā'bhilaveņam.
panca jāgarao suttă appa-dukkhassa kāraņā tass' eva tu viņāsāya paņņe vattijja samtayam (6) vahi-kkhayāya dukkham vā suham vā ņāņa-desiyam moha-kkhayāya em eva duham va jai vā sulam (7) na dukkham na suham vā vi jaha-hetu tigicchati tigicchie sujuttassa dukkham vā jai vā suham (8) moha-kkbae u juttassa dukkham vā jai vā subam moba-kkhae jaha-heu na dukkham na vi vā suham (9) tucche jaṇammi samvego, nivvedo uttame jaņe atthi tā dīņabhāvānam viseso uvadesaņam (10) sāmanne gita-nimāņā, visese mamma vedhini savvannu-bbāsiyā vāņi ņāņā'vattho'day'antare (11) savva-salta-dayo veso ņārambho na pariggaho sattam tavam dayam ceva bhāsanti jiņa sattamā (12) dant:indiyassa virassa kim raņņen' assameņa va ? jattha jatth' eva modejjā tam rannam so ya assamo (13)
38, Sātiyaputta. suvvā (subhe H): (1) jam sukhena duo H. 3 isina missing D. (2) jjhāti H. (3) jjhio HD. (4) rūvam ao H. 12 appaņābhio D. (6) Orau H. appa missing H. pavao samo missing H, (vor pao D. (7) khao H, Øyava H D. dukkha ham vá ņão H. em eva HD. (9) suham (2) dukkham vā jai vă suham H. (10) ovvego H D. ttā H. D. uvaseo HD. (11) sämane H. mama H. vini HD. (12) Oggahe HD. "sati H, . (13) damtemdio D. modemjjete tam H, mohamte D.

Page #106

इसिभासियाई
85
एवं से सिद्धे बुद्धे....णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति ब्रेमि ।
सिरिगिरिज्जणामज्झयणं ।
३८. जं सुहेण सुहं लद्धं अच्चन्तसुखमेव तं
जं सुखेण दुहं लद्धं, मा मे तेण समागमो ॥१॥ सातिपुत्तेण बुद्धेण अरहता बुइतं ।
मणुण्णं भोयणं भोच्चा मणुण्णं सयणासणं । मणुण्णंसि अगारंसि, झाति भिक्खू समाहिए ॥२॥ अमणुण्णं भोयणं भोच्चा अमणुण्णं सयणासणं अमणुण्णंसि गेहंसि दुक्खं भिक्खू झियायती ॥ ३ ॥ एवं अणेगवण्णागं, तं परिच्चज्ज पण्डिते । णण्णत्थ लुब्भई पण्णे एयं बुद्धाण सासणं ॥४॥ णाणावण्णेसु सद्देसु सोयपत्तेसु बुद्धिमं
गेहिं वायपदोसं वा सम्मं वज्जेज्ज पण्डिए ॥ ५ ॥ एवं रूवेसु गन्धेसु रसेसु फासेसु अप्पप्पणाभिलावेणं
पंच जागरओ सुत्ता अप्पदुक्खस्स कारणा । तस्सेव तु विणासाय पण्णे वट्टिज्ज संतयं ॥६॥ वाहिक्खयाय दुक्खं वा सुहं वा णाणदेसियं । मोहक्खयाय एमेव दुई वा जइ वा सुहं ॥७॥ ण दुक्खं ण सुहं वा वि जहा-हेतु तिगिच्छति । तिगिच्छिए सुजुत्तस्स दुक्खं वा जइ वा सुहं ॥ ८॥ मोहक्खए उ जुत्तस्स दुक्खं वा जइ वा सुहं ।। मोहक्खए जहा-हेऊ न दुक्खं न वि वा सुहं ॥९॥ . तुच्छे जणम्मि संवेगो, निव्वेदो उत्तमे जणे । अत्थितादीणभावाणं विसेसो उवदेसणं ॥१०॥ सामण्णे गीतणीमाणा, विसेसे मम्मवेधिणी । सवण्णुभासिया वाणी णाणावत्थोदयन्तरे ॥ ११ ॥ 'सव्वसत्तदयो वेसो णारम्भो ण परिग्गहो । सत्तं तवं दयं चेव भासन्ति जिणसत्तमा ॥ १२ ॥ दन्तिन्दियस्स वीरस्स किं रणेणऽस्समेण वा ? । जत्थ जत्थेव मोदेज्जा तं रण्णं सो य अस्समो ॥१३॥

Page #107

86
ISIBHÂSIYÀIM
kim u dantassa rannenam dantassa vā kim assame ? natikkantassa bhesajjam ņa vā satthass' abhejjata (14) subhava-bhavit'appāņo suņnam rannam vaņam pi vā savvam etam hi jhāņāya salla-citte va salliņo (15) duha-rūva durantassa ņāņā'vattha vasumdharā kamm'ādāņāya savvam pi kāma-citte va kāmiņo (16) sammattam ca dayam ceva niņnidāņo ya jo damo tavo jogo ya savvo vi savva. kamma-kkhayamkaro (17) satthakam va vi ārambham jāņejjā ya ņiratthakam pațihatthim sa joento tadam ghäteti vāraṇo (18) jassa kajjassa jo jogo sāhetum-je na paccalo kajjam vajjeti tam savvam kāmi vā ņagga-mundanam (19) jāņejjā saranam dhiro, na kodim eti duggato ņa siham dappiyam cheyam ņêbham bhojjāhi jambuo (20) vesa-pacchāņa-sambaddhe 'sambaddham Vārae sada ņāņā-arati-pāyoggam ņâlam dhāretu buddhimam (21) bambhacāri jati kuddho vajjejja moha-divanam ņa mudhassa tu vahassa mige appeti sāyakam (22) pacchāņam ceva rüvam ca nicchayammi vibhāvae kim attham gāyate vāho tuņbikkā vā vi pakkhitā ? (23) kajja-şivvatti-pāoggam adeyam kajja-kāraṇam mokkha-nivvatti-pāoggam viņņeyam tu visesao (24) parivare ceva vese ya bhävitam tu vibhāvae parivāre vi gambhire ņa rāyā Ņila-jambuo (25) atth'adāim jaņam jāņe ņāņā-cittàņubbāsakam atth'ādāiņa visango pāsantass' attha-samtati (26) dambha-kappam katti-samam ņicchayammi vibhavae nikhil'amosa kārittu uvacärammi paricchati (27) sabbhave dubbalam jāņe ņāņā-vaņņâņubhāsakam pupph'ādāņe Suņandā vā pavakāra-gharam gatā (28) davve khette ya kale ya savva-bhāve ya savvadba savvesim linga-jivāņam bhāvanam tu vibavae (29)
(14) kimadao HD, raneo H. va H D, ņātikao H. oti H D. (15) jjhā° H. ya sao H. (16) vasudhao H. (17) tato joo HD (18) sätthao HD. bha H. tthissa jo'H. joeto D otiti H D. (19) joga H, kajjā HD. (20) deti H D. nabham H. tejja H. (21) patthāna H D. baddham H. savvaddham H, sabbao D. pāni HD. nilam H. buddhama D. (22) mohu H. saya missing D. patthānam HD (23) Okko HD. pakkhidā H. (24) payoo (1) H. päogam (2) H. (25) bhāvetam H, bhävitam (Looks like bhaktim) D. obuo D. (26) jā missing D. "kem H. dāemtatthassa H, dāsamo D. (27) nakaio H D. 'musa H, musu D. lārio H. Occhatto H. (28) duppale H D. pa 1 dao = pāda ? H, padao D. (29) bhāva HD. 'tha D. bhāvānam HD. Colophon missing H.

Page #108

इसिभासियाई
किमु दन्तस्स रण्णेणं दन्तस्स वा किमस्समे ? । णातिकन्तस्स भेसज्ज ण वा सत्थस्सऽभेज्जता ॥१४॥ सुभावभावितप्पाणो, सुण्णं रणं वर्णपि वा । सव्वमेतं हि झाणाय, सल्लचित्ते व सल्लिणो ॥ १५ ॥ दुहरूवा दुरन्तस्स णाणावत्था वसुंधरा । कम्मादाणाय सव्वंपि कामचित्ते व कामिणों ॥ १६ ॥ सम्मत्तं च दयं चेव णिण्णिदाणो य जो दमो । तवो जोगो य सव्यो वि सबकम्मक्खयंकरो ॥ १७॥ सत्थकं वा वि आरम्भं जाणेज्जा य णिरत्थकं । पडिहत्थिं स जोएन्तो तडं घातेति वारणो ॥१८॥ जस्स कज्जस्स जो जोगो साहेतुंजे ण पच्चलो । कज्जं वज्जेति तं सव्वं कामी वा णग्गमुण्डणं ॥ १९ ॥ जाणेज्जा सरणं धीरो, ण कोडिं एति दुग्गतो। ण सीहं दप्पियं छेयं णेभं भोज्जाहि जम्बुओ ॥ २०॥ वेसपच्चाणसंबद्धे संबद्धं वारए सदा । णाणा-अरति-पायोग्गं णालं धारेतु बुद्धिमं ॥२१॥ बम्भचारी जति कुद्धो वज्जेज्ज मोहदीवणं । ण मूढस्स तु वाहस्स, मिगे अप्पेति सायकं ॥ २२ ॥ पञ्चाणं चेव रूवं च णिच्छयम्मि विभावए । किमत्थं गायते वाहो तुहिक्का वावि पक्खिता ॥ २३ ॥ कज्जणिव्वत्तिपाओग्गं आदेयं कज्जकारणं । मोक्खनिव्वत्तिपाओग्गं, विष्णेयं तं विसेसओ ॥ २४ ॥ परिवारे चेव वेसे य भावितं तु विभावए । परिवारेऽवि गम्भीरे ण राया णोलजम्बूओ ॥२५॥ अत्थादाई जणं जाणे णाणाचित्ताणुभासकं । अत्थादाईण वीसंगो पासन्तस्सऽत्थसंतती ॥२६॥ डम्भकप्पं कत्तिसमं णिच्छयम्मि विभावए। णिखिलामोस कारित्तु, उवचारम्मि परिच्छती ॥२७॥ सब्भावे दुब्बलं जाणे णाणावण्णाणुभासकं । पुप्फादाणे सुणंदा वा पवकारघरं गता ॥२८॥ दव्वे खेत्ते य काले य सव्वभावे य सम्वधा । सव्वेसिं लिंगजीवाणं भावाणं तु विहावए ॥२९॥

Page #109

88
ISIBHĀSIYĀIM
evam se siddhe buddhe ...... no puñar-avi icc-attham havvam agacchati tti bemi.
Sāiputtijjam ņām' ajjbayanam.
39.
je imam pāvakam kammam neva kujjā ņa karave devā vi tam namamsanti dhitimam ditta-tejasam (1) je nare kuvvati pāvam andhakāram maham kare aņavajjam pandite kicca adicce va pabhāsatı (2) siyā pāvam saim kujjā, tam na kujjā puņo puņo ņāņi kammam ca ņam kujjā sādhu kammam viyāņiya (3) siya [............] kujja tam tu puno puņo
se nikāyam ca ņam kujjā, sāhu bhojjo vi jāyati (4) rabasse khalu bho pāvam kammam samajjiņitta davvao khettao 10kālao bhavao kammao ajjhavasāyao sammam apaliuncamāņe jah'attham aloejja. Sa mja eņa m arahata isiņā buitam.
navi atthi rasehim bhaddaehim samvāseņa ya bhaddaeņa ya
jattha mie kaņaņosite uvaņāmeti vabae Sanja e (5) evam se siddhe buddhe ...... ņo puņar-avi icc-attham havvam āgacchati tti bemi.
Samjaijjam nāmajjhayaņam.
40.
iccham aộiccham purā karejjā. Divā ya ņeņa arahatā isiņā buitam.
iccha bahuvidha loe jāe baddho kilissati tamhā iccham anicchae jiņitta suham edhati (1) iccha'bhibhūyā ņa jāṇanti mātaram pitaram gurum adhikkhivanti sādhu ya rāyāņo devayāņi ya (2) iccha-mulam niyacchanti dhana.hāṇim bandhaņāņi ya piya.vippaoge ya bahu jammāim maraņāņi ya (3) icchanten' icchate iccbā, aộiccham tam pi icchati tambā iccham anicchae jiņitta suham ehat (4)
39. Samjaya. pāve. (1) dumam H. du(i)mam D. (3) sivā navam H. (4) siyā kujjā H D sam ti kā° H. na D. 9f. 'au 6 mal H. 10 ajjhavavau H. apaliyamcao HD.
40. Dīvāyane. icch'aņicchā. (1) jāya H, jae D. (2) guru H. ya rā missing H. (3) bamņāņi H. bahum D.

Page #110

इसिभासियाई
89
एवं से सिद्धे बुद्धे....णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ।
साइपुत्तिज्जं णामज्झयणं ॥
३९. जे इमं पावकं कम्मं नेव कुज्जा ण कारवे । देवावि तं णमंसन्ति धितिमं दित्ततेजसं ॥१॥ जे णरे कुव्वती पावं अन्धकारं महं करे । अणवज्जं पण्डिते किच्चा आदिच्चेव पभासती ॥२॥ सिया पावं सई कुज्जा तं ण कुज्जा पुणो पुणो । णाणि कम्मं च णं कुज्जा साधु कम्मं वियाणिया ॥३॥ सिया [............] कुज्जा तं तु पुणो पुणो से निकायं च णं कुज्जा साहु भोज्जो वि जायति ॥४॥
रहस्से खलु भो पावं कम्मं समज्जिणित्ता दव्वओ खेत्तओ कालओ भावओ कम्मओ अज्झवसायओ सम्मं अपलिउंचमाणे जहत्थं आलोएज्जा । संजएणं अरहता इसिर्णा बुइतं ।
णवि अत्थि रसेहिं भद्दएहि संवासेण य भद्दएण य । जत्थ मिए काणणोसिते उवणामेति वहाए संजए ॥१॥ एवं से सिद्धे बुद्धे.....णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ।
संजइज्जं नामज्झयणं ।।
४०.
इच्छमणिच्छं पुरा करेज्जा । दी वा य णे ण अरहता इसिणा बुइतं ।
इच्छा बहुविधा लोए जाए बद्धो किलिस्सति । तम्हा इच्छमणिच्छाए जिणित्ता सुहमेधती ॥१॥ इच्छाभिभूया न जाणन्ति मातरं पितरं गुरु । अधिक्खिवन्ति साधू य रायाणो देवयाणि य ॥२॥ इच्छामूलं नियच्छन्ति धणहाणिं बन्धणाणि य । पियविप्पओगे य बहू जम्माइं मरणाणि य ॥३॥ इच्छन्तेणिच्छते इच्छा अणिच्छं तं पि इच्छति । तम्हा इच्छं अणिच्छाए जिणित्ता सुहमेहती ॥४॥

Page #111

90
ISIBHĀSIYĀIM
10 davvao khettao kalao bhavao jahā.tbāmam jaha-balam jadba
viriyam anigūhanto aloejjāsi tti. evam se siddhe buddhe ...... ņo punar-avi icc-attham havvam āgacchati tti bemi.
ii Divāyaṇijjam ajjhayaņam.
jesim ajivato appă şarāņam bala-damsaņam tavam te āmisam kiccā jaņā saņņicate jaņam (1) vikitam tesi sukadam tu tam ca nissāe jiviyam kamma-cetha ajātā vā jāņijjā mamakā sadha (2) gal’ucchinnā asote vā maccbā pāvanti veyaņam aņāgatam apassantā paccha soyanti dummati (3) macchā va jhiņa pāṇīyā kankāņam ghasam agatā paccuppaņņa-rase giddha moha-malla-paņolliyā (4) dittam pavanti ukkaņıham vāri-majjhe va vāraņa āhāra-metta-sambaddbā kajjakajja-nimillita (5) pakkhjạo ghata kumbhe va avasā pāventi samkhayam madhu pāsyati durbuddhi, pavātam se na passati (6) āmis'atthi jhaso c' eva maggate appaņā galam āmis'atthi carittam tu jive hiņsati dummati (7) anaggheyam maņim mottum sutta-mattā 'bhinandati savvann'u-sāsaņam mottum moh'ādiehim himsati soa-matteņa visam gejjham jāņam tatth' eva junjatı (8) ājiv'attham tavo mottum tappate viviham bahum tava-nissae jivanto tav’ājivam tu jivati (9) ņāņam evôvajivanto carittam karaṇam taha lingam ca jivaņ'atthāe avisudham ti jivati (10) vijjā-mantôpadesehim dūti-sampesaņehim va bhavi.bhavôvadesehim avisuddham ti jivati (11) mūla-kouya-kammebim bhāsā-paņaiehi ya akkhaiôvadesehim avisuddham tu jivati (12) 10 4 mal 'au H. cchāmam H.
14. Indanäge (ome H). ājīvao. (1) chala H. (2) kammāvațbā H. (3) ottā H D. āsāve H, äsäte D. pacchā pā° HD. Soyanti D. (4) jjhio H. ppa H. (5) dinnam D. ukkatham HD vārenā H, vārinā D. (6) nikkhio HD. kubhe H. pāvayanti H. pāveti D. durbuo HD. na missing H, se (na) pao D. (8) sotu and jotu st, mottum (1) and (2) H. matthābhiņindati H, osati H. matena H. jāna H. jujati ājīvattha va jujati H. (11) tavoo H D. (12) eņaio H. (13) pu H, b missing HD

Page #112

इसिभासियाई
दव्वओ खेत्तओ कालओ भावओ जहाथामं जहाबलं जधाविरियं अनिगूहन्तो आलोएज्जासि त्ति ॥ एवं से सिद्धे बुद्धे....णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ।
___ इइ दीवायणिज्जमज्झयणं ॥
जेसिं आजीवतो अप्पा णराणं बलदंसण । तवं ते आमिसं किच्चा जणा संणिचते जणं ॥१॥ विकीतं तेसि सुकडं तु तं च णिस्साए जीवियं । कम्मचेट्रा अजाता वा जाणिज्जा ममका सढा ॥२॥ गलुच्छिन्ना असोते वा मच्छा पावन्ति वेयणं । अणागतमपस्सन्ता पच्छा सोयन्ति दुम्मती ॥३॥ मच्छा व झीणपाणीया कंकाणं घासमागता । पच्चुप्पण्णरसे गिद्धा मोहमल्लपणोल्लिया ॥४॥ दित्तं पावन्ति उक्कण्ठं वारिमझे व वारणा । आहारमेत्तसंबद्धा कज्जाकजणिमिल्लिता ॥५॥ पक्खिणो घतकुम्भे वा अवसा पावेन्ति संखयं । मधु पास्यति दुर्बुद्धी पवातं से ण पस्सति ॥६॥ आमिसत्थी झसो चेव मग्गते अप्पणा गलं । आमिसत्थी चरित्तं तु जीवे हिंसति दुम्मती ॥७॥ अणग्धेयं मणिं मोत्तुं सुत्तमत्ताभिनन्दती । सवण्णुसासणं मोत्तं मोहादीएहिं हिंसती । सोअ-मत्तेण विसं गेज्झं जाणं तत्थेव जुंजती ॥८॥ आजोवत्थं तवो मोत्तुं तप्पते विविहं बहुं । तवनिस्साए जीवन्तो तवाजीवं तु जीवती ॥९॥ णाणमेवोवजीवन्तो, चरित्तं करणं तहा । लिंगं च जीवणद्वाए अविसुद्धं ति जीवती ॥१०॥ विज्जामन्तोपदेसेहिं दूतीसंपेसणेहिं वा । भावीभवोवदेसेहिं अविसुद्धं ति जीवति ॥११॥ मूलकोउयकम्मेहिं भासापणइएहि या । अक्खाइओवदेसेहिं अविसुद्धं तु जीवति ॥१२॥

Page #113

ISIBHASIYAIM
27 Indan agena arahata isiņa buitam.
92
māse mase ya jo bālo kus'aggeṇa āhārae na se sukkhaya-dhammassa agghati satimam kalam (13) mā mamam jāņaū koyi mā 'ham jāņāmi kamci vi annaten attha annatam carejja samudaniyam (14) panca-vanimaga-suddham jo bhikkham esange esejja tassa suladdha labha hanan'adı-vippamukka-dosassa (15) jaba kavota ya kavinjala ya
gavo caranti iha pataḍāo
evam muni goyariyam carejja,
no vilave no vi ya samjalejja (16)
evam se siddhe buddhe agacchati tti bemi.
no punar-avi icc-attham havvam
ii Indaṇagijj'aj'hayaṇam.
evam se siddhe buddhe agacchati tti bemi,
42.
appeņa bahum esejja jeuha-majjhima-kannasam. ṇiravajje thitassa tu no kappati puṇar-avi Somena arahata isiņa buitam.
sävajjam sevittae.
no punar-avi icc-attham havvam
ii Somijjam nam' ajjhayanam.
43.
labhammi je na sumano algbhe n eva dummaņo se bu setthe manussanam devaņam va Sayakkaa (1) Jamena arahata isiņa buitam.
evam se siddhe buddhe... no punar-avi icc-attham havvam agacchati tti bemi,
ii Jama-nam' ajjhayanam..
44.
dohim angehim uppilantchim ata jassa na uppilati rag'ange ya vidose ya se hu sammam niyacchati. Varunenam arahata isina buitam.
27 namena H. (15) kimer H D. °teņa tu a°H. tena 'ttha D. (17) jadha H. jatha D. colophon missing H.
42. Soma-. appä jeņa ya esitavva bahuyam tu. colophan missing H. kaum H. Colophon missing H.
43.-Yame. labhe. (1) 44. Varune, do thanehi. 41, 13 ~ Dhammapada 70.
1 oppilati D. 2 °ge ye H. va do HD.

Page #114

इसिभासियाई
93
इन्द ना गेण अरहता इसिणा बुइत ।
मासे मासे य जो बालो कुसग्गेण आहारए । ण से सुक्खायधम्मस्स अग्घती सतिमं कलं ॥१३॥ मा ममं जाणऊ कोयी माहं जाणामि किंचि वि । अण्णातेणऽत्थ अण्णातं चरेज्जा समुदाणियं ॥१४॥ पंचवणीमगसुद्धं जो भिक्खं एसणाए एसेज्जा । तस्स सुलद्धा लाभा हणणादीविप्पमुक्कदोसस्स ॥१५॥ जहा कवोता य कविंजला य गावो चरन्ती इह पातडाओ । एवं मुणी गोयरियं चरेज्जा
णो वीलवे णो वि य संजलेज्जा ॥१६॥ एवं से सिद्धे बुद्धे....णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि । इइ इन्दनागिज्जज्झयणं ॥
४२. अप्पेण बहुमेसेज्जा जे?मज्झिमकण्णसं ।
णिरवज्जे ठितस्स तु णो कप्पति पुणरवि सावज्ज सेवित्तए । सो मे ण अरहता इसिणा बुइतं । एवं से सिद्धे बुद्धे....णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ।
इइ सोमिज्जं णामज्झयणं ॥
४३. लाभम्मि जे ण सुमणो अलाभे णेव दुम्मणो ।
से हु सेटे मणुस्साणं देवाणं व सयक्कऊ ॥१॥ ज मे ण अरहता इसिणा बुइतं ।। एवं से सिद्धे बुद्धे ....णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ।
इइ जम-णामज्झयणं ॥
दोहिं अंगेहिं उप्पीलन्तेहिं आता जस्स ण उप्पीलति ।
रागंगे य विदोसे य से हु सम्म णियच्छती । व रु णे णं अरहता इसिणा बुइतं ॥

Page #115

94
ISIBHĀSIYĀIM
havvam
evam se siddhe buddhe ...... ņo punar-avi icc-attham āgacchati tti bemi.
ii Varuņa-ņām'ajjhayaņam.
45.
appam ca āum iha māņavāņam
suciram ca kālam naraesu vāso savve ya kāmā ņirayāņa mulam
ko ņāma kāmesu buho ramejjā ? (1) pāvam na kujjā, ņa hanejja pāņe
atīrase, n' eva rame kadayi uccāvaehim sayan'āsaņehim
vāyu vva jālam samatikkamejjā (2) Vesa manen am arahatā isiņā buitam.
je pumam kurute Pāvam na tass' appă dhuvam pio appaņā hi kadam kammam appaņā c'eva bhujjatı (3) pāvam parassa kuvvanto hasate moha-mobito maccho galam gasanto vā viņigbayam ņa passati (4) paccuppanna-rase giddho moha-malla-paņollito dittam pavati ukkantham vāri-majjhe va vāraṇo (5) paróvagbāta-talliccho dappa-moha-bal'uddhuro siho jaro dupāņe vā guņa-dosam ņa vindati (6) savaso pāvam purā kiccā dukkham vedeti dummati āsatta-kaņịha-pāso vā mukka-dhāro duh'alțio (7) pāvam je u pakuvvanti jivā sotânugāmiņo vaddhate pāvakam tesim anaggabissa vā aṇam (8) aņubaddham apassantā paccuppaņņa-gavesakā te paccha dukkham acchanti gal'ucchitta jadhā jhasā (9) ata-kadāņa kammāņam ātā bhunjati jam phalam tamba āyassa atbāe pāvam ādāya vajjae (10) je hutāsam viva jjeti jam-visam vā ņa bhunjati jam nam geņhati vā valam ņūņam atthi tato 'bhayam (11) Colophon missing HD.
45. Vesamaņe, appam pāņāņa (opāņa D) himsayu. (1) vāmso H. mula kā H. (2) atiramā novarame HD. (4) vinipăyam H, Orāyam D. (5) eccuo H. ppanoo H. Opha H. one H. (6) ja(ta)ro D u ddharo HD. (7) pura H. othio H. (8) ddhamte HD. (9) ayao H. dumamao H. (10) bhujjati H. māvam H, mogham D. (11)
thāņa bhuo H, jam vi samvāna (jehim saddhim ca) bhuo D. na H. jan na H, jan nam D. gehati vā cāo H D. lūņam H.
45, 1 a = Āyār. 6, 19.

Page #116

इसिभासियाई
95
एवं से सिद्धे बुद्धे....णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति त्ति बेमि ॥
इइ वरुण-णामज्झयणं ।
४५. अप्पं च आउं इह माणवाणं । सुचिरं च कालं णरएसु वासो । सव्वे य कामा णिरयाण मूलं को णाम कामेसु बुहो रमेज्जा ? ॥१॥ पावं ण कुज्जा, ण हणेज्ज पाणे । अतीरसे णेव रमे कदायी । उच्चावएहिं सयणासणेहिं
वायु व्व जालं समतिक्कमेज्जा ॥२॥ वे स म णे णं अरहता इसिणा बुइतं ।
जे पुमं कुरुते पावं ण तस्सऽप्पा धुवं पिओ । अप्पणा हि कडं कम्मं अप्पणा चेव भुज्जती ॥३॥ पावं परस्स कुवन्तो हसते मोहमोहितो । मच्छो गलं गसन्तो वा विणिघायं ण पस्सति ॥४॥ पच्चुप्पण्णरसे गिद्धो मोहमल्लपणोल्लितो । दित्तं पावति उक्कण्ठं वारिमच्झे व वारणो ॥५॥ परोवघाततल्लिच्छो दप्पमोहबलु रो । सीहो जरो दुपाणे वा गुणदोसं ण विन्दती ॥६॥ सवसो पावं पुरा किच्चा दुक्ख वेदेति दुम्मती । आसत्तकण्ठपासो वा मुक्कधारो दुहडिओ ॥७॥ पावं जे उ पकुव्वन्ति जीवा सोताणुगामिणो । वड्ढते पावकं तेसिं अणग्गाहिस्स वा अणं ॥८॥ अणुबद्धमपस्सन्ता पच्चुप्पण्णगवेसका । ते पच्छा दुक्खमच्छन्ति गलुच्छित्ता जधा झसा ॥९॥ आताकडाण कम्माणं आता भुंजति जं फलं । तम्हा आयस्स अट्ठाए पावमादाय वज्जए ॥१०॥ जे हुतासं विवज्जेति जं विसं वाण मँजति । जं गं गेण्हति वा वालं गुणमत्थि ततोऽभयं ।।११॥

Page #117

96
ISIBHĀSIYĀIM
dhavantam sarasam niram saccham dāļhim singiņam dosa-bhịrū vivajjenti, pāvam evam vivajjae (12) pava-kammódayam pappa dukkhato dukkha-bhāyaṇam dosā dosôdai c'eva pāva-kajjā pasūyati (13) uvvi-vārā jal'oh'antā tetanje matohitam jivitam vā vi jivāņam, jivam ti phala-mandiram (14) dejjahi jo marantassa sāgar’antam vasumdharam jiviyam vā vi jo dejjā, jivitam tu sa icchati (15) putta.daram dhanam rajjam vijjā sippam kala guņā jivite sati jivaņam jivitāya rati ayam (16) abar'ādi tu jivāņam loe jivāņa dijjatı pāņa-samdhāran'athāya dukkha-niggahaņā tahā (17) sattheņa vaņhiņā vā vi khate daddhe va vedaņā sae dehe jaha hoti evam savvesi dehiņam (18) pāņi ya pāņi-ghātam ca pāņiņam ca piyā dayā savvam etam vijāṇittā pāņi-ghātam vivajjae (19) ahimsā savva-sattāņam sadā ņivveyakārikā ahimsā savva-sattesu param bambham aṇindiyam (20) dev'indā dāņav'indā ya şar'indā je vi vissuta savva.satta-dayo'vetam mun'isam paņamanti te (21) tamha pāņa-day'atthae tella-patta-dharo jadha egaggayamanıbhūto day'atthi vihare muni (22) āņam jiņ'inda-bhaạitam savva-sattâņugāmiņim sama-cittā 'bhiņandittā muccanti savva-bandhaņā (23) vita-mohassa dantassa dhimantassa bhasitam jae je narā ņâbhiņandanti te dhuvam dukkha-bhayiņo (24) je 'bhiņandanti: bhāveņa jiņ'aņam, tesi savvadha kallāņāim suhāim ca riddhio ya ņa dullahā (25) maņam tadbā rammamāņam ņāņā-bhāva-guņôdayam phullam va paumiņi-saņņam sutittham gāha-vajjitam (26) rammam mantam jin'indāņam ņāņā.bhava-guņôdayam kass' eyam ņa ppiyam hojjā icchiyam va rasāyaṇam ? (27)
(12) 'vatam H. sarisam tāram HD. Phim (ca) sio D. m evam vi (13) pāva missing H. pappa H. dosi H. pāve H D. kujjhā H, kujjā D. (14) Otthitta H,
thitā D. (15) ijo H. (16) puttam D. (17) adim HD. jahā HD. (18) vanhita H. dāddha H. (20) sadā 'Rio H D. (21) visuo H, munissam HD. (22) jathā D.
virahe (hare) D. (23) savva-savvāņugāmiņām H. (24) dhi(i)mantassa bhā° ohne jae D. (25) savvathā H. °ņāi H. riddhio D. (26) jadhā H, jathā D. māņam missing H, bhutio H.

Page #118

भासियाई
धावन्तं सरसं नीरं सच्छं दाढिं सिंगिणं । दोसभी विवज्जेती, पावमेवं विवज्जए ॥१२॥ पावकम्मोदयं पप्प दुखतो दुक्खभायणं । दोसा दोसोदई चेव पावकज्जा पसूयति ॥१३॥ उव्विवारा जलोहन्ता तेतणीए मतोट्ठितं ।
'
जीवितं वा वि जीवाणं जीवन्ति फलमन्दिरं ॥ १४ ॥ देज्जा हि जो मरन्तस्स सागरन्तं वसुंधरं । जीवियं वा वि जो देज्जा, जीवितं तु स इच्छती ॥१५॥
पुत्तदारं धणं रज्जं विज्जा सिप्पं कला गुणा । जीविते सति जीवाणं जीविताय रती अयं ॥ १६ ॥ आहारादि तु जीवाणं लोए जीवाण दिज्जती । पाणसंधारणट्ठाय दुक्खणिग्गहणा तहा ॥ १७॥ सत्थे वहिणा वा वि खते दड़्ढे व वेदणा । सए देहे जहा होति एवं सव्वेसि देहिणं ॥ १८ ॥ पाणी य पाणिघातं च पाणिणं च पिया दया । सव्वमेतं विजाणित्ता पाणिघातं विवज्जए ॥ १९ ॥
अहिंसा सव्वसत्ताणं सदा णिव्वेयकारिका । अहिंसा सव्वसत्तेसु परं बम्भमणिन्दियं ॥२०॥ देविंदा दाणविंदा य णरिंदा जे वि विस्सुता । सव्वसत्तदयोवेतं मुणीसं पणमन्ति ते ॥ २१॥ तम्हा पाणदयट्ठाए तेल्लपत्तधरो जधा । एगग्गयमणीभूतो दयत्थी विहरे मुणी ||२२|| आणं जिणिन्दभणितं सव्वसत्ताणुगामिणि । समचित्ताऽभिणन्दित्ता मुच्चन्ती सव्वबन्धणा ॥ २३ ॥ वीतमोहस्स दन्तस्स धीमन्तस्स भासितं जए । जे गरा णाभिणन्दन्ति ते धुवं दुक्खभायिणो ॥ २४ ॥ जेsभिन्दन्ति भावेण जिणाणं तेसि सव्वधा । कल्लाणाई सुह- च रिद्धीओ य ण दुल्लहा ॥ २५ ॥ मण तथा रम्ममाणं णाणाभावगुणोदयं । फुल्लं व पउमिणीसण्डं सुतित्थं गाहवज्जितं ॥२६॥ रम्मं मन्तं जिणिन्दाणं णाणाभावगुणोदयं । कस्सेयं ण प्पियं होज्जा इच्छियं व रसायणं ? ॥२७॥
97

Page #119

98
ISIBHASIYAIM
naṇhāto va saram rammam vābito vā ruyaharam chuhito va jahâbāram rane müdho va bandiyam (28) vanhim sit'ahato vā vi ņivāyam va 'ạil'abato tātāram va bha'uvviggo an'atto vā dhan'āgamam (29) gambhiram savvatobhaddam hetu-bhanga-ņay'ujjalam saranam payato manne jin' inda-vayaņam tahā (30) säradam va jalam suddham puņņam vā sasi-maņdalam jacca-maņim aghattam vā thiram va metiņi-talam (31) sabhaviya-guņôvetam bhāsate jiņa-sāsaņam sasi-tārā-padicchaņņam sāradam va ṇabh’angaṇam (32) savvaņņu-sāsaņam pappa viņņāņam paviyambhate Himavantam girim pappa tarūņam cāru v agamo (33) sattam buddhi mati medbā gambbırattam ca vaddhati osadham vā su-y-akkantam jujjae bala-viriyam (34) payaņdassa narindassa kantare deslyassa ya arogga-karano c'eva āņa koho duh'avaho (35) sāsaņam jam ņarindāo kantare je ya desaga rog'ugghato ya vejjāto savvam etam bie hiyam (36) ana-kovo jin'indassa sarannassajuti mato samsare dukkha-sambahe duttāro savva.dehiņam (37) telokka-sāra-garuyam dhimato bhāsitam imam sammam kāeņa pbāsettā puņo na virame tato (38) baddha-cindho jadba jodho vamm'ārüờho thir'ayudho siha-ņāyam vimucittā palāyanto na sobhatı (39) agandbane kule jāto jadbā ņāgo maba-viso muncitta sa-visam bhūto piyanto jāti lāghavam (40) jadha ruppi-kul'ubbhūto ramaņijjam pi bhoyaņam vantam puņo sa bhunjanto dhid-dhi.kārassa bhayaņam (41) evam jin'inda-āņāe sall'uddharaṇam eva ya niggamo ya palittāo suhio, subam eva tam (42)
(28) tanhao H D, tã H. ya sao D. vẫrunāgha(tha ? Hram H D. vẽ. jao H. vandio H. (29) va in stead of vă (4) H.D. (30) napujjao H. (31) javvamā° HD. pim a missing H. (32) bhāvate H. D. °gana H. (33) pappa (1) H. Rru căgamam H. cāmagam D. (34) settam H, usao H. suimkao HD. pala H, (35) cc eva H. (36) deseya H. rogughāto H. rogo ghāto D. (37) saramnassa H, saunnassa D. samvāhe H, samgāhe D. (38) guruam H. puno ta vio H. (39) jatha D. vimuncio H. Ottā [vi] pao D. (40) nāgau H, mucio H.
(42) eva ya in stead of evam H D. jio-ao missing H, ya (2) missing H. Ottău H, mahi H.

Page #120

इसिभासियाई
नण्हातो व सरं रम्मं वाहितो वा रुयाहरं । छुहितो व जहाऽऽहारं रणे मूढो व बन्दियं ॥२८॥ वम्हि सीताहतो वा वि, णिवायं वाऽणिलाहतो । तातारं वा भउव्विग्गो अणत्तो वा धणागमं ॥२९॥ गम्भीरं सव्वतोभदं हेतुभंगणयुज्जलं । सरणं पयतो मण्णे जिणिन्दवयणं तहा ॥३०॥ सारदं व जलं सुद्धं पुण्णं वा ससिमण्डलं । जच्चमणिं अघट्ट वा थिरं वा मेतिणीतलं ॥३१॥ साभावियगुणोवेतं भासते जिणसासणं । ससीतारापडिच्छण्णं सारदं वा णभंगणं ॥३२॥ सव्वण्णुसासणं पप्प विण्णाणं पवियम्भते । हिमवन्तं गिरिं पप्पा तरूणं चारु वागमो ॥३३॥ सत्तं बुद्धी मती मेधा गंभीरत्तं च वड्ढती । ओसधं वा सुयक्कन्तं जुज्जए बलवीरियं ॥३४॥ पयंडस्स गरिंदस्स कन्तारे देसियस्स य । आरोग्गकारणो चेव आणाकोहो दुहावहो ॥३५॥ सासणं जं णरिन्दाओ कन्तारे जे य देसगा । रोगुग्घातो य वेज्जातो सव्वमेतं हिए हियं ॥३६॥ आणाकोवो जिणिन्दस्स सरण्णस्स जुतीमतो । संसारे दुक्खसंबाहे दुत्तारो सव्वदेहिणं ॥३७॥ तेलोक्कसारगरुयं धीमतो भासितं इमं । सम्मं काएण फासेत्ता पुणो ण विरमे ततो ॥३८॥ बद्धचिन्धो जधा जोधो वम्मारूढो थिरायुधो । . सीहणायं विमुचित्ता पलायन्तो ण सोभती ॥३९॥ अगन्धणे कुले. जातो जधा णागो महाविसो । मुंचित्ता सविसं भूतो पियन्तो जाती लाघवं ॥४०॥ जधा रुप्पिकुलुब्भूतो रमणिज्जं पि भायणं । वन्तं पुणो स भुंजन्तो धिद्धिकारस्स भायणं ॥११॥ एवं जिणिन्दआणाए सल्लुद्धरणमेव य । णिग्गमो य पलित्ताओ सुहिओ सुहमेव तं ॥४२॥

Page #121

ISIBHĀSIY AIM
indasan na tam kujjs, ditto vanhy, anam, ars asadijjanta sambandho jam kujja riddhi-garavo (43) sagaham sara-buddham visam vam' anujojitam samisam va nadı-soyam satx-kammam duhamkaram (44) kosikite vv asi tikkho bhasa-cchanno va pavio linga-vesa-palicchanno ajly'appa taha pumam (45) kāma musa-muht tikkha, sata-kammânusariņi tanha'satam ca, siggham ca tanha chindati dehiņam (46) sadevoraga-gandhavvam satirikkham samaņusam vattam tehim jagam kiccham tanha-päsa-nibandhanam (47) akkhovango, vane levo, tavanam jam jaussa ya ṇāmaṇam usuņo jam ca juttito kajja-karanam (48) ahar'adı-padikaro savvannu-vayan'shito appahu tivva-vanhissa samjam'atthae samjamo (49) hemam va yasam va vi bandhanam dukkha-karaṇam maha'gghassavi daṇḍassa nivãe dukkha-sampada (50) asajjamane divvammi dhimata kajja-karaṇam kattare abbicaritta viņıyam deha-dharanam (51) sägareṇavani-joko, aturo va turamgame bhoyaṇam bhijjachim vä jäṇejja deha-rakkhanam (52) jatam jatam tu viriyam sammam jujjejja sam jame pupph'adhi pupphäṇam rakkhanto adi-karanam (53) evam se siddhe buddhe no punar-avi icc-attham havvam agacchati tti bemi,
100
Vesamaņijjam nama ajjhayaṇam. Isibhasiyaim samattaim.
(43) sari HD, (45) kita H.
H. D. (47) cattam H D. tanhã esanio D. (50) raṇā H D. maharaghassa H.
ajjāhu H.
baddho H D. (44) visaga bhāva H D. cchano H.
D. vuddham H. chudham D. (46) musahi H. tapham sã (49) edi® H. (51) dhimamta D. publică H, (53) viri H D. yu" H D. °yame H D. puppādādi H. Colophon missing H. samma D, °ttaim patteya-vuddha-misiyim samattaim H.
viniyam HD. (52) jjoko H. D. bhijjadihi HD.

Page #122

इस भासियाई
इन्दासणी ण तं कुज्जा, दित्तो वण्ही, अणं अरी । आसादिज्जन्तसम्बन्धो जं कुज्जा रिधिगारवो ॥ ४३ ॥ सगाहं सरबुद्धं विसं वामणुजोजितं । सामिसं वा णदीसोयं साताकम्मं दुहंकरं ॥४४॥ कोसीकिते व्वसी तिक्खो भासच्छण्णो व पावओ । लिंगवेसपलिच्छण्णो अजियप्पा तहा पुमं ||४५ || कामा मुसामुही तिक्खा, साता काम्माणुसारिणी । तहासातं च, सिग्धं च तण्हा छिन्दति देहिणं ॥४६॥ सदेवार गगन्धव्वं सतिरिक्खं समाणुसं । वत्तं तेहिं जगं किच्छं तण्हापासणिबन्धणं ॥४७॥ अक्खोवंगो, वणे लेवो, तावणं जं जउस्स य । णामणं उसुणो जं च जुत्तितो कज्जकारणं ॥ ४८ ॥ आहारादीपडीकारो सव्वण्णुवयणाहितो । अप्पाहु तिव्ववहिस्स संजमट्ठाए संजमो ॥ ४९ ॥ हेमं वा आयसं वा वि बन्धणं दुक्खकारणां । महग्घस्सावि दण्डस्स णिवाए दुक्खसंपदा ॥५०॥ आसज्जमाणे दिव्वम्मि धीमता कज्जकारणं । कत्तारे अभिचारिता विणीयं देहधारणं ॥५१॥ सागरेणावणिजो को आतुरो वा तुरंगमे । भोयणं भिज्जएहिं वा जाणेज्जा देहरक्खणं ॥ ५२ ॥
जातं जातं तु विरियं सम्मं जुज्जेज्ज संजमे । पुप्फादीहि पुप्फाणं रक्खन्तो आदिकारणं ॥ ५३ ॥
एवं से सिद्धे बुद्धे.... णो पुणरवि इच्चत्थं हव्वमागच्छति तिमि ॥
वेसमणिज्जं णाम अज्झयणं ॥ इसि भासियाईं समत्ताईं ॥
101

Page #123

W. SCHUBRING, ISIBHASIYĀIM, COMMENTARY
1.
P. 552
With its emphatic reference to something which is "worth learning ” (śrotayya), this chapter has probably been placed at the beginning with intention. The homenymy of soyavva and soya (sauca) too is not accidental. And yet one cannot help surmising, especially since soya does not play any further part, that here too soyayya is meant: tamha soyayvāto param n'atthi soyayyam. But then it must be an old mistake, since the story referred to above p. 493, likewise speaks of soya.
The thing worth learning are, as the exposition explains, the main commandments, the fourth and fifth of which, however, as also 25, 1.11)', are contracted into one (bambha-pariggaha), so that only four are counted (cp.p. 499). L. 19 f., bambha again stands alone, while apariggaha is, for unknown reasons, as little remembered as ahimsā. L. 19, sacca seems to be missing wrongly. These small sentences have Slokarhythm, just as néva kujja na karave and similar, 1.7 ff., and have not been marked as such only on account of their repetitions. (a)datta, more Sanskritical than (a)dinna, also in Āyāra, adayam=ațan ? uvahāṇavam is transcribed by tapo-niştapta-deha in Süy. 1.6, 28. sacca, datta, and bambha are to be combined with uvahana: satyam evô pad hānam yasya bhavati sa satyopadhanayān; c'eva disrupts the compound.
p. 553
The concluding words no punar-avi icc-attham hayvam ägacchati recur 31,1.24 with itthattam. Since the supposition implied by icc-attham= ityartham "therefore" is not present, this is probably correct, and itthatta is equal to *atratva via *etthatta; the combination of -tya with an indeclinable does not make any difficulty at least to Abhayadeva, who, with reference to the parallel passage Viy. 110 b, renders itthatta with itthatva, which, however, ought to be itthamtya (in his case, the word is pafhantara for itthattham = enam artham). Dasav. 9,4. qw, we read itthamtham, which Haribhadra explains itthamstham (i. ca tyajati sarvaśaḥj; but according to the preceding päda (jati-maraņān mucyate), we are not concerned with a person, but with a thing or a condition, as is described by *atratua which certainly forms the basis here too with itthatta. Haribhadra's word is found in the negative as añitthamtha "being not so", in Viy. 858 a, in contrast to regular geometrical forms.
(1) Prose passages are quoted by lines, verses by stanzas,

Page #124

p. 554
COMMENTARY
103
2.
The comparison of a person who submits to Karman with a scattered (dirṇa ex conj.) army would be clearer if the even padas would interchange places. While fearing suffering, man load themselves with it. The genitive Jassa instead of the ablative jamha is in order, if one reads the ablative bhtto for bhua, Confusion of cases also in gabbha-väsähi na sajjanti 25,1.2.6.17; on the other hand, savvadukkhāņa muccai 1,1.3;17,1 is permissible.
sa-kamma-sitte (3) stands in the sense of sikta-sva-karmaḥ. A metrically wrong Pada with biya occurs also 26,8. It seems that c in stanza 8, regarding which 15,20 f, be compared, is not in its place.
3.
Every contamination by gullt (leva) is to be avoided. The adjoining passage, according to which contaminated (levôvalitta) souls conquer the world is completely contrary to this sentence. After samsara sägaram, the concluding word anupariyattanti and the positive counterpart starting from the levovarata has been omitted, which starts again with vitikanta only.
It would be out of place to draw general conclusions from bhavidavva in H and D, since no further softened t is found in the text. pakkhidā = pakita 38, 23 only in H).
4.
The leading idea of the exposition st. 1 ff, is that some hide their true nature and are often wrongly judged. While therefore the motto, in verse and prose, seems to say "man clings to what he absorbs (ayaṇa) guiltily, he knows nothing beside (it)", one has to translate, on the basis of the stanzas (cp. especially st. 7), as follows: "man retains for himself what he (etc.) Another one, one does not know in the least." ...khalu ayam purise like Ayara 11, 2 etc.; Suy. codiljatt is again taken up in st.23 f. samsarammiti, a conjecture of the Indian editor, is probaly wrong, the prose demands ramsi.
St. 9 f. sapehäe like A. ar, sa(m) pehae. In st. 16 f. pasamsati and vigarahati according to exigencies of the metre, iti samkhae like Say, 1 2,2, 1.2,21 in the same metre, and in Ayara
5.
Regarding this chapter, as also regarding 19, nothing is to be remarked,
6.
The ambiguous tameva of the beginning is understood as tamasy eva by the Samgahani, and we shall have to follow it, though the concurrence of the e-nominatives in the text would make us expect tamamsi, matanga

Page #125

104
COMMENTARY
śraddha seems to denote, according to st. 2, a layman living alone like the roaming elephant. As the elephant passes away in the darkness of the thicket, he too dies, as is to be supplemented, without witness and assistance. "When (plainly) the layman has died in the manner of the elephant, who goes (part, loc.) into the darkness for departing this life (kaya-bhedai= "daya ?), one calls him received among the deva and daṇava (both also 45,21). I (rather) believe that etc." This is an attempt to cope with the beginning, with its (like in 16) forced word-order.
"To be one's own friend", Ayara 16,12 too exhorts, and the same passage as Ayara 16,16;22,17 is recalled by the address purisa in st, 1. The word standing before Jane here and in 9, is apparently usable in the form judhire only, as which it may mean "fighting", i.e. "resorting to violence". laddha (5) should be future tense. Pada a in st. 6 is metrically wrong and not intelligible. The repetition of a Sloka is also suggested 22,8. The Rşi-name appears a second time, like Bahuya în 14; The case is different in 39. virata before the present name is both times the result of a conjecture, though not a far-fetched one.
7.
"All suffering brings along [new] suffering, [and already] the condition. of desire (sotsukatva) (is) suffering. "By penance, suffering is neutralized, The suffering appearing in it, must be borne. What suffering is thought of, is expressly stated in st. 1: "The talk of people should not lead the person whom it concerns (akṣipta) to abandon penance and self-control" (na tyajayet tapak-samyamau). The contrast to the duşkara-carya forms the arista-carya, which probably is hidden behind the transmitted rattha-cariya, St. 2 ff. again take up the sausuyattaṇa of the motto. In st. 4 ejjasi against the metre, a hienomenon familiar from A,ara, Say., Utt., and Dasav., in prose below
40,1.11.
8.
"On this side [one is fastened] by a double [rope], in the beyond only and alone by Guna". The popular pun. Regarding aram (arar) and param cp. aram param ca (thus against the metre Suy. I 6,28: correct aram and param Suy. I 2,2.8). St. 1 elaborates the loss of the binding by a simile: A loosener of the best binding, the pivot (samya) at the chariot breaks in worldly life. (iha surmised for iya) and drops, As from the body of the chariot (kosa abl.) the pivot, thus the guilt should separate [from you], just as the peg of the spockes (ara-kida) abandons the binding, "To understand samiyam as samyak is not permitted by the va (=iva) following it, still the word does appear in this meaing in the foilo wing chapter. The final reflection in prose recalls 7. By the way, the rhythm of the stanza rings through it,

Page #126

COMMENTARY
103
9
p. 556
“So long as birth [happens), so long karman [operates). By karman, propagation (praja) can be, and it is being accumulated and used up according to law (samyak)." The exposition in which the acc. pl. masc. samvāsaim and vippaogāim (1.12) are probably analogies rather than archaisms - says in prose that by retained (aprahīņa) Karman which comes up (udirna), bodily and mental pain appear, but that by Karman reduced [in the way of penance], the soul avoids the latter and attains salvation. The stanzas too deal, of course, with Karman, especially (st. 4 ff.) with its prevention and annihilation. St. 8 calls the former complete or incomplete ( savvena or desena ), st.9 makes the latter happen by accelerated consumption of Karman (upakrama, Umāsvāti 2,52) and by penances. St. 11 speaks of the intensity of Karman, and compares it to the plant developed stem-wise (khandhakhandhiya) from the shoot. Feeling of pain seems to be caused, according to st. 12 only by Karman conglomerated by nikācanal. The use of these special terms out of the doctrine of karman (cp. Lehre der Jainas $ 85 end) appears in no meterical passage of the the canon ukkaddhantam (13) means ukkaddhijjantam (utkarşyamānam); the point of departure is the idea of the water-filled bag, which is pulled up from the well. Regarding nidana cp. Jacobi, Samarāiccakaba p. XIX.XXX. If the just mentioned ukkaddhanta has no sign of the passive voice, bajjhijjate (14) has one in excess. On dwindling of the Karman, which is not a complete one (desenam), magic powers (riddhi) appear (15). In a person who practices penance and self-control (loc.) there exists, in case of a (conflict vimarda, again loc. !), faith in magic herbs and potions, and in application (agati again loc. !) of the Pūrva Sciences, which is here suggested by vastu (into which the latter are divided) (16). As from a handful of flowers, one throws aside the poisonous ones, just so the yukt'ātma destroys, out of a binding of [good and] bad Karman, the conse. quences of the latter (17). Niyacchati st.20 and 22 = nigacchati. In st. 30, asamgatta seems to be equal to asamgataḥ and the form to be explained by the same meterical consideration which also ruled in 4,16 f., or, according to Pischel, Grammar 194; cp. also nisitta = nisita 26, 8. The object of the non-unification (joga) stands in the abl, instead of the instr. By kārekaya, the assuption in the Āyāra-glossary gets confirmed.
(2) Abhayadeva writes, Vyākhyāprajñaptivștti 2+ b regarding nidhattimsu of the text :
nidhatta kytavantah, iha ca visli şānām parasparatah pudgalānām nicayam kytvā dharanam rūdhi-sabdatvena "nidhattam" ucyate, udvarttana pavarttana-vyatirikta-karaṇānām avi şayatvena karmano 'vasthānam iti. "nikāimsu"tti nikäcitavantah nitarām buddhavanta ity arthah; nikācanam c' aiņām eva pudgalānām paraspara-viślişānām ekikaranam anyonyavāgahitā agni-tapta-pratihanyamāna-šūci-kalāpasyeva sakala-karanānām avisayatayā, karmano vyavasthāpanam iti yāvat.

Page #127

106
COMMENTARY
10.
p. 557
“Who brings a man to the place (where he stands), if not his own actions ? They alone determine the doing of man. The conclusion of the chapter tries to explain this, where we read; "He who has fear [in the world), must become a monk,... he who cheats (māyin) must practise cunning, he who is homesick, go into his country, he who is hungry, must eat, he who is thirsty, drink, he who wants to teach another, use a text-book (śastra)". The second of these assertions (abhiuttassa sa-vahana-kiccam) is incomplete. Now we are in the fortunate position to be able to check chapter 10 by Nayādhammakabão 14 (190 b ff), and we read there : abhiuttassa paccayakaranam, addhana, parisantassa vāhana-gamanam-kiccam" he who has been attacked, must have courage, he who has got tired from the road must go by a vehicle.” It is characteristic of the transmission of the Isibhāsiya that such gaps can be demonstrated, to which is further added that the sa in savahaņa no doubt has its place before desa-gamaņa. For in Nāyādh. we read : ukkanthiyassa sa-desa-gamanam.
Towards these facts, especially the one mentioned as the first, viz. that of becoming a monk, the whole specifying prose of the chapter is steering. The sections preceding them, viz. the thoughts which Minister Teyaliputta, who was deeply grieved and embarrassed by the sudden disfavour of his prince, entertained after vain attempts at suicide, and after the comforting words of his former wife Pottilā Mūsiyāradhūtā have nothing to do with the moto, nor have therefore the opening words about the saddheya, placed near it. Teyaliputta, it is true, does speak these too, but before, as Pottila suggested to him by rhetorical question, he became a monk, shortly after he obtained jati-smarana. It would therefore be correct to bring Tetali puttena upto buiyam immediately after the motto, which reaches upto imaim. The latter as well as the concluding words khantassa etc. are our author's own work, who, however, in case of the latter, overlooked that monkhood had already been recommended with bhīyassa khalu bho pavuajja. The rest is a free, sometimes scantier, sometimes ampler adaptation from Nāyadh., partially translated by Huttemann, Jñāta-Erzahlungen, p. 42 f. It is inferior to the original, among others in the feature that in it the capacity of Poțţila as a deity is suppressed. Only by this feature, however, the words antalikkha-padivanna (1.22) become intelligible.
11. The wrong reading onayvā instead of oņacca is old, as it stands already in the Samgahanı, but that does not make it any more correct; cp. ad 1. tatite (= trāyikah), which is not taken up again in this shape, possibly stands for tati tti. One would take tat for tyagin, if the prose exposition would not depive it explicitly from tra just so the Commentary to Utt. 8,4

Page #128

COMMENTARY
101
(improble interpretation by Charpentier ibid). As the parallel passage of Viy, shows, veyai=vyejati (103 b) stands in the second place. Stanzas 1-4 deal with acquired knowledge, which, in st. 5, is contrasted by moral insight. In (3) samyojayet goes with the loc., and kāriyam stands for the usual kajjam.
12.
"So long as one seeks the world, one seeks property (vitta), and vice verse." This is one of the rhetorical “chiastic" figures, popular in the
Bambhacerāim of the Āyāra (first ibid. 3,14 ff, and p.53). While it never p. 558 shows an addition in 15 occurrence there, it is bere preceded by anacca,
which was already contained in the motto of 11. Probably it belongs (perhaps as a gloss) into that context, and got here wrongly only, for “ knowledge” has no place here. The sentence can be understood morally, as rendered above, in connexion with no logass' esanam care (no ya log' esanam care) Ayāra 17,26. But with greater probabality one can understand it materially:" If one looks for people (lokah), one looks for maintenance (vịtti) ". For this speaks vitti-ccheya in Āyāra 44,12, in connection with the human and animal guests, who are not to be put to loss. They appear in st, 2 as the five demanding ones" : they are according to Thāņa 341 b guest (atihi), beggar (kiviņa), brahmanical itinerant monk (mahaņa), dog (sāna), and Nirgrantha (samana). The stanzas are introduced by tam-jaha, which is perhaps intended to charactarise them as a quotation (iaha alone would be better), or something may have been omitted before.
13.
The short motto becomes somewhat more intelligible by the exposition in prose and in st. 1 f. One who is proud of his laymanship (gļhi-brmhanarataḥ, cp. padivūhanaya Āyāra 11, 15), wants to bring possible all who still stand in worldly life, to an acceptance of the true doctrine (adana), and in doing so, does not mind even an action of impulse (1). He is guided by the wish to come closer to his own salvation (atmano vimocanârtham, cp. above p.495), by the merit of converting that person. “This is not the action of one who attained piece (fantasya), but of a corrupter (nāśayataḥ cp. Pischel $ 553) (2 a)." From this starting-point, the motto might be translated tbus : “Why does no friendliness happen from your side ?" tae (tvaya, more natural would be tatto=tvattah) instead of the transmitted tãe recommends itself, because the specifying stanza 1 addresses some one. .
Harming activity results in many forms of existence for the doer (2b). But the harmed person must ascribe his misfortune to his own action in former time, that violent one only gives the impulse to the Karman, till then

Page #129

108
COMMENTARY
dormant (śānta), to take its course (3). This is confirmed by st. 4, a quotation from 2,6, just as the prose sentence too, looking ahead, specifies it.
The first of the stanzas 5 f, continues the Karman idea, while the
second seems to be dealing with material property. Both are connected by P. 559 their laconism. Whatever (of Karman] one possessess, vanishes [by its
consumption] ; nothing that is not there (na asat) gets lost; of that which exists (sattah), some vanishes (according to the way in which the existing one manifests itself]; dormant (santam) [Karman] does not get lost [prior to its manifestation) (5). “The alteration of the second ņāsantam into na santam appears unavoidable. "The one gives because he has something; another glves because he does not acknowledge possession of his own; were he to do so, he would not give to me; [but] he does not do so, therefore he gives to me.”
14.
“What [is] correct [in itself), is not valid on wrong application." “To extol himself (appaniyāzātmana, Hem 3,57,3)” this the ayukta-yoga- “does not befit a prince (and) a merchant"- to the position of both of whom it is in itself appropriate, yukta. baddha-cihna-the expression also Uvavāiya 49 IX - yodha 45,39 a warrior in uniform. “Whether a person, within the community, or away from it, or exclusively in it” - this the yukta – “inclines toward this world [or] pays homage to the world beyond” - this the ayukta-yoga - "in both cases the world (which he aspires to is) without duration", a subsequent existence leads him on from there. With Bāhuka, who was familiar to the non-Jainas addressed, it was different. "Bāhuka died (or: is considered as, mata) free from desire", this means that he passed through his last but one, and his last monk-existences free from desire (akamaka). His resolution and its application were in harmony. The representation of the hypothetical counterpart (sakāmaka) can only end in the rhetorical question siddhim prāptaḥ sakamakah? or with the supplimentation of an apostrophe of [a]siddhim. Questions without distinguishing particle in the next chapter too.
15. Under the supposition that sāyā-dukkha (śāta-duḥkha) denotes the suffering arisen as a consequence of sensual pleasantness, three assertions follow from the long motto. We must here manage without an interrogation-particle as already remarked with regard to the preceding chapter, yet we can refer to the sentence following the second assertion: “Here, question and answer [are before us]”.
1. It is indifferent whether the psychic or the bodily displeasure which one outwardly works off (cp, st. 8), is a consequence of pleasantness or

Page #130

COMMENTARY
109
p. 560
unpleasantness. 2. He whom that reaction bits, has only and alone been overcome by a suffering originating from sensual pleasantness. 3. This suffer. ing - we might also say : effect of Karman, since the prose treats the word dukkha alike with kamma in chaptar 9 - is a "dormant" one (śānta). For, Karman which is not in the condition of rest (aśānta), is already turning into effect, and one can therefore no longer awaken it to the latter (udirei).
The word dupāņa, which occurs four times, is according to 21,6=uda pāna. kiva (20) a bird, cp. Sen, Paṇhāvāgaraņāim 31,24. vahner...niḥśeşam ghātinām śreyo bhavati; icchati (26) = șcchati.
16. yasyêndriyāņi dravair iva na parisravanti vişay'ācārah, sa etc. The wordorder of the text is strangely forced, as in 8. The suggested comparison, derived from asrava, re-appears in vippavahato pava-kammassa: he who yields to pleasant impressions [disposed] for the absorption of bad Karman, which carries [him] away [into new existences].
In the motto, indiya is obviously acc. neut., as in st. 4, in st. 1 and 2 the masc, obtains. In (3), one expects sārıram
17.
The word ima in st. 1 points to something preceding, which can only be st.2. Should we have the motto before us in the prose at the end, and in st 3 ff. its exposition ? In the latter the words joga, sāvajja, niravajja. would have been resumed as usual.
18. To tam kaham iti, which introduces the discussion in 16, corresponds here 1.1 and 5, se kaham etam, and the name of the Rși can scarcely follow it, but must precede it and conclude the matto ayate...vajjam samadiyati. "The soul, which does not control itself, uses strong means (vajra) (for its purposes)", i. e. such as the ordinary circumstances offer it. Thus, the bird uses (st. 1) its beak, and the water carrier thong and rope.
19. The chapter completely stands off already by the fact that it classifies instead of bringing the nane of a Rşi. Moreover, as we saw already, the materialistic doctrines given here, are incompatible with the basic character of the work without their refutation. Thaņa 343a registers only the beginn. ing, and the commentator Malayagiri is, owing to the dificiency of the tradition, so little familiar with its meaning that he renders ukkala by utkalati, vşddhim yāti, and rajju by rajya. Doubtlessly, we have here utkața before us, people who have a high opinion of their power of conviction.

Page #131

110
COMMENTARY
In the choice of this word lies the only criticism of the contents of what they proclaim. The first of them is “he who, under the example of a staff, by showing its beginning, middle and end speaks of "mere concretum" (samudaya), moreover asserts that the soul does not live longer than its - body, and thus represents the negation (vyavaccheda) of the migration through the forms of existence” (vadati, to be sure, has to be mentally added to abhidhanāni, just so 1,9). The second is "he who, under the example of a rope, by demonstrating that this is only a concretum, speaks of a "mere aggregate of the five elements", and thus represents the negation of the course through the profusion of existences". samsāra and samsīti are synonymous; perhaps samtati is to be read instead of samsati, cp. 21,3. The third utkata is a "borrower" (stena). Thus it called "he who, with the help of examples which he picks out (grahaih) from other texts of instruction, is fond of extolling his own point of view, and, insisting on it, represents the negation (cheda) of tolerance". Fourthly, an utkața is named from the fact that "after the existence of a soul (independent of the body) (asti ny eșa) has been proved to bim he denies it (at least] partially (desa), by far-fetched (arguments) (grāhaih), according to which e.g. it does not act (akarty). In the fifth place finally stands the absolute disavower, who denies every possibility (sambhava) that a soul exists. The "third” (tacca), which does not come in question, seems to be the partial affirmation, lying between positive and negative, which is contained in 4,
As elsewhere the molto, thus here the assertion is provided with an expostion (1.21 ff.). If already the nom. jivo 1.5, and the five elements 1.8 recalled the Syyagada (anno jivo annam sariram Suy. II 1.15, pance-mahabbhuiya ibid. 20), literal reminsences of phe former passage follow here. From the preceding (1.17) comes sambhavabhāvā (1.32), but the application is a different one. The meaningless eya (1.29 can perhaps be interpreted as a misunderstanding of the abbreviation-syllables pa and ka. In case of the former, this has no difficulty.
21.
pura and puvvam are combined with the pres. tense in conformity with the syntax of Sanskrit, and this present-tense finite verb is represented by the pres. part. in st. 4 according to a conjecture lying near at hand. annāna-mülakam (once olakam like vannāgam 38,4) is an adverb (“on the basis of ignorance"), cp. 40,3. diftho (6) = drsfavān: for the lion in the well cp. Pancatantra 1,8, Hitopadeśa -2, 11. Bhaddā (8) recalls the mother or Sukosala, cp. v. Kamptz, Sterbefasten p. 37.
22.
The prese exposition 1.4 ff. stresses by means of a number of comparisons that the dhammā=gamadhammā, Āyara 135, 18, obtain for man exclu

Page #132

COMMENTARY
111
sively. It is in conformity therewith if st. 1-8 express disregard for woman. (In st. 5 laghavo instead of 'vam) The contents of st. 9-12 however can be summed up as the advice to think over the consequences of acting; for they are not at all connected with the former, They can however be joined to the motto, which says: "hurting is the Karman, free from what is hurting are the awakened one's etc. (cp. aparisādiya Utt, 1,35 = Dasav. 5,1,96; aparisādi Viy. 293a.) It is thus a middle piece 22, 1.4-(8), inserted between two parts belonging together. If we search for a reason of the linking up with the motto, only the phonological similarity of parisadi with purisadiyā offers itself. The identical cbservation in Āyāra be called to mind, cp. “Worte Mahaviras”, p.73, Note 4;p.81, Note 2, and in Nisība (Vavahāra and Nisiha-Sutta, p.9, Note 4).
The comparison of the dharmaḥ pertaining to man with a wart at the body (or the like, aratiya Āyāra II 13,14 = Nis 3,33), explicable from the nature of things, is continued by suggestion with a number of further protuberances, in the usual order earth-water-fire, udaga before pukkhale seems superfluous: (se jahā nāmae) pukkhale (siyā) udae jate etc.
23.
One speaks, on earth, of two ways of dying: the peaceful one and the one that is painful (by sticking to the world). The ambiguousness of mata = msta and mata may be intended. pura-maenam is however certainly - puro-matena and means the conception of dying as a misfortune. For, a speaker announces that he-the gen, imassa etc, reger to the subject contained in karessāmi- wants to save himself from the entanglements and bindings in the soul. Probably, the second ganda (cp. gandu, Comment, to Utt. 70,28 = granthi) is to be deleted, and paliya (for which the meanings given by Leumann, ZII 7, 159 and in the Āyāra. are not suitable) is to be supplemented to palighaiya "surrounded”. He who keeps to the programme given further on, will find happiness in death.
24.
bhayya (bhavya) does not mean here, as so often, "predestined for the salvation", but "pointing into the future". This was the world (savvam inam) previously, when I was not yet familiar with its transitory nature (aņiccata st. 8 and others); now however, it is no longer so [for me). In spite of (tadha vi) knowing about the Samsāra, my soul clings to the life here, which affords amenities, and to the life to come which will bring the reverse, or whose happiness is not enduring. The world (imam) with its disadvantages and advantages prepares for the soul a bondless display of the Samsāra,

Page #133

112
COMMENTARY
So far the range of thoughts in the expositionary prose. This "display" (if we correctly understand the atirya *nirveşti- or *nirvayaşți?.-) and the entering into salvation (siva) surely do not go together in any way, and we are led to the assumption that the letter has been wrongly anticipated from 1.14, where it stands likewise after an absolutive (vītivatitta-vyati patya) and has displaced a description of the manner of 9,1.16 f. Cp. the omission 3,1.3. Re atāreluka 1.9, cp. Pischel 395 end. The aniccata is further dealt with in st. 1-20, while the later ones discuss Karman. For tamañsi (1), one should expect tamammi in the verse, văţadhāna is up till now recorded as a proper name only (references in Charpentier, Paccekabuddhageschichten, p. 161), and Jacobi bas corrected himself accordingly in the glossary of his Ausgewaehlte Erzaeheungen. But in our passage, only a general conception is suitable at the side of kantara, vāri, aggi, and tamo. As such, vatadhana offers itself in the sense of "borough", literally "place of fences'. just as loc. cit. p.37,17 vadahāņaga hariesa cannot possibly mean the Candalas of the place Vatadhana, which would certainly not be mentioned, but only the inhabitants of the “borough” concerned. For the combination with kantāra cp, the frequent juxta-position of (a)ranna and gama, among others above 14,1.6f. For saya, one would expect savvattha with these designations of place. udumbaka (4) instead of bara. Correct vice jata (15) = yada would be sada. pakati (16) like nikkhati 26, 14, kata 28,12;36,15, mata 45,14, perhaps also 14,8; kita 45,45.
25.
Like the 20th chapter, the 25th too is not an original product, but a loan. Its character as a fragment stands out even more boldly, as the removal from a greater, unknown context becomes clear by the beginning tae nam (cp. OLZ 1932,145). Ambada (or Ammada) is canonically known from the Uvavaiya (389-116), but is not introduced there as a parivrajaka. His partner Jogamdharāyaṇa, after whom, properly speaking, the chapter ought to be named, is if identical with Udayana's Minister Yaugamdharayaņa, likewise a Brahmin, but he speaks as a Jaina here. According to Abhidbanarā jendra, he appears in a story of the Avassaya-Cunni. Ambada now questions him [1.] why he does not live as a brahmacärin, just as he himself has renou. nced sexual desire (gabhha-vāsāhi iostr. probably= garbha-varşebhyaḥ and 1.50 °şeşu), Yaugamdharāyaṇa replies that men are carried away (harita) by all sorts of “appropriations" (adana)' i. e, evil actions (pāpa karman), and out of this bondage then follows sexual activity. He thus means to make Ambada undarstand that renunciation alone, of which the latter bosts, is not enough. He who, however, [2] lives according to monastic ethics (1.16ff; ti-gutta 1.21 is out of place), for him [3] women with their allurements (1.34f.) do not even enter the spiritual horizon,

Page #134

COMMENTARY
113
This representative of a motto is followed, from 1.38 onward, likewise as in 20, by an exposition. It states in the beginning (4.) that "freedom from desire (rāga) exists in a person who does harbour desire (saraga), but in a certain direction (apeksya) is no longer subject to infatuation (moha)". This is, it is true, the contrary of what was taught in the beginning, where sexuality was considered as a particular case of submission to Karman and vanished with the latter. Here, however, we are told to our amazement, that the particular condition of a hata-mohd is equivalent with freedom from desire right away. A second section [5] of the exposition illustrates, by a śloka, already known, the metaphysical consequences of monastic life, a third one [6] (1,45ff.) starts from the alms (pinda) conforming with prescriptions mentioned 1.34, and states that the taking of nourishment is allowed to happen for a definite purpose only, as the allegories of the cartwright, the painter in lacquer, and the arrow-smith intend to illustrate. The nyāya
of the elephant and the forest-tree etc. previously suggested, are not intellip. 565 gible, however. pāu = pātra, cp. kāu = kāya 9.30 and p.556. The partaking
of a kimpāga 21,6 an example of foolishness. One is allowed to eat in order to appease one's hunger, to be able to serve one's superiors, to fulfil the prescribed observances, and to meditate on the Dharma, as well as in order to preserve one's life. These 6 reasons stand in Thāna 359a in the Gaba :
veyaņa veyāyacce iriy'atthae ya samjam'atthae
taha pana-vattiyae, chattham puna dhamma-cintde. The stanza is probably to be inserted here too, though the length in veyana might suggest an enumeration in prose. In 1.53, tam c 'eva is correct as a reference, in 1.49 wrong for icc-ai or similar,
26.
An allegory executed in st. 8-15 in detail, but in a rather motley manner, calls the soul a field, which is to be prepared by morality. The allegory recalls Suttanipāta 1,4 (st. 177) = Samyutta-Nikāya 1,7,2,1. Many details are unclear. Besides akūdattam "honesty” (9), we require a second nom. for the comparison. In kūdesum is contained küta(ka) as part of the plough. gocchanavo (10) of unknown meaning. In 11, kasate represents the plural. nihanam "end" in 12 looks doubtful. nisitta (8) =nisita, halısa (9) = haleşa. Instead of (a)valamba in 13, one may also suppose vilamba, but then the three next syllables would not satisfy. The annihilation (nirjarā) in 15 is Identified with "removal (nişksti) of the evils", where isa (“carriage-shaft") should be acc.
With these stanzas, the motto is specified, which designates that moral event as "divine agriculture" (divyām kļşim kşşati). It recurs in 32 with part

Page #135

114
COMMENTARY
of the verse-lines. In appiņai (ar payati), a giving back or passing on must be implied.
The stanzas preceding the motto are of different contents, but can be considered as outwardly connected with st. 15 of the discussed complex, by st. 2a, b and 7c.d. Does the beginning with its address- savv" = savvampoint backward to the description of a situation which is missing? The true mahana (also in st. 11) is contrasted with the Brahmin who, just like the Ksatriya and Vaisya, engages in gory ritual (yage lastra-jtvin). "They shut their capacities off from the discernment of good and evil (viveka) (and) from pure life". Here, 3c,d is compulsorily taken in advance and p. 566 linked with 2a. b, for both lines have the plural. adam Des. 1,16 marga.
Metrically, chapter 26 is remarkable by the fact that almost all deviations from the normal Śloka which our text shows, such as Vipulas and Padas with too few or too many syllables, are found together here. 26,2 also contains the only example of a weak caesura (within the word). Of ninesyllable metres, only 3,2 gis(h)ate, 3,6 vtr(i)yatta, 9,14 dukk(a)ram,29,2 adiyati be mentioned, Seven-syllable metres appear 15 times, 26,3 and 10 together with the bha-Vipula (Syllables 5-7 a dactyl). The latter has the caesura instead of after the 5th syllable, after the 4th one, in 32,3 and after the 6th, in 5,2. After the 4th, the na-Vipula stands (syllables 5-7 are 3 short syllables), in 26,4. The ma-Vipula (3 long syllables) shows, in 33,8 paunati, break-up of the last long syllable. In 3,1 and 45,26, the raVipula (amphimacer) appears; in the former place sa ought to stand instead of va. Wrong, like this Pada, are also, mostly by simultaneous shortness of the 2nd and 3rd syllables, or by length of the 7th in even place, the following padas; 2,4;6,6;26,8;28,3;30,1;36,6;45,31.
27.
To the motto "The good conduct of the pious man (consists) in undisturbed society of the Śramaņas "corresponds the exposition following it. It deals with the avoidance of worldy company. nidhatta (2) = nihita, sakheya (3) sakhya via sakhiya, avaha-vivaha (5) cp. Asoka, Girnar IX, 2, The metre demands ava-vivaha, cp. Leumann ZII 7,p.161, 1,6ff, samchinna-sola (7) is taken up again in 28, 1; metrically similar to sachinna is sapehae 4,9f., as well as pejjenam and sahě like janë st. 1
28.
The subject of st. 1-20 is the kama. "For those who are covetous in desires, even the three worlds (trividham se, jagat) are not enough (tuccham) (3). "anupassato (2) anupasyan shows a nom, with supression
=

Page #136

COMMENTARY
115
of the nasal. The conjecture (6) avakkamam would be apagato vyutkramo yatha bhavati tatha "without interruption" seya (12) =kardama Sūy. 2,1,2, end, = panka Nāyādb. 636 (68b). After 20, we learn, It is true, the originator of the motto, but not the latter itself, for the preceding stanzas cannot be considered as such. The 4 concluding stanzas speak of resignation,
29.
p. 567
In the motto, we are concerned with the damming up of the srotas, external influences. sota in st. 3 is however śrotra, as the corresponding stanzas 5.7.9.11 prove, and (4) unquestionably refers to the stanza of the motto. vă va (15) and yā (17) are abnormal, the latter is not even metrically necessary, like Dasav. 12,10, vārī probably expresses "segregation" in general, of which the well-known meaning "place for taming etc. of elephants" is only a narrowing-down.
30.
Once more some thoughts regarding the topic: as the seed, so the barvest; as the deed, so the reward. Already from here, the motto: "the world (subject to Karman) or: all happening on earth) is according to the state of affairs (effected by Karman)" is comprehensible. As (st. 6ff.) the judgement repeats the property of matter, just so the Karman is the echo (evampratiśrut) of the action which produces it. himsam (4) = himsan. manati (6.) - Mānayati in the sense of manute.
31.
In the dictum of Parsva”, mere questions appear; obviously, they could form the motto in combination with their answers only. The 6th question sums up, with regard to gati, the points which were separated in the 1st and 2nd one. The 6th reply has changed places with the 7th.
The lines 11 ff. form the exposition. After the World" depending on conditions (pariņāma) had become clear in the answers 1-5 as dualism of souls and non-animated matter, which assert themselves each in their way, a dualism to be dealt with according to the dialectics frequent in the canon-, the exposition starts from the "step of existence” in the primary meaning of "going”. This literal meaning still forms the foundation of the sentence a, by expressing the substantial upward drift of the soul to the uppermost region of the redeemed ones in the world ürdhva-gamin. The substances, on the other hand, do not possess it, for which reason they are called adhogamin. The gradation (gati) of the beings as men, gods, etc. has the further
details in vidual. [d] “Never can a being on earth (iyampraja) attain to p. 568 uoperturbed (avyabadha) happiness, if it has let the whip play (cp, kasam

Page #137

116
COMMENTARY
kasaittha Āyar. 42,16, i.e. has perpetrated damage)". The variant, however, which is likewise transmitted and ungrammatically intorduced, says that no man could ever produce anything but suffering ( prakārşīt).
For section e, we have initially a certain control in the variant 1.36 ff. The double perception" (of which the variant knows nothing) is probably that in the moment of acting and that at the appearance of the metaphysical effect. The soul, thus the variant states, has effected the perception by its own doing, not by that of some one else (ātmana kȚta jiva, na parena kȚtah). After pāņativāta 1. 42, there is a lacuna, similar to the one which was to be stated in 3; the word veramana is certainly not correct in direct continuation. The contrast between guilty action and its abstention appears in the variant 1.36 ff. With such a contrast lost in the text, the antithesis "but the creatures feel hurting (sātana) pain" is perhaps connected. The following poses several puzzles. If the conjectured verbal forms (samucchetsyati and samutthasyati) are correct, the reading is; “What a person fears [that] (tam is missing) he will remove, i.e. (arthat) : he will rise (to morality)". We should like to combine with this the abl, samsara-märgat, but the Viyahapannatti shows that nitfhita-karanijje must not be separated from maď'ai. maď'ai is, according to the commentary of that text, mộtādin, "he who eats [only] dead matter” (i.e. nothing that has lost its life for his sake), and designates, part pro toto, one who behaves ritually. Why we find in its place a(m)madai, cannot be explained; Ammada (Ambada) is scarcely to be thought of.
The end of the variant : loe does not seem to fit in, it looks like another answer to question 4.
32. Regarding this chapter, which mostly agrees with 26, nothing is to be remarked.
33. Motto: "From correct and wrong acting and talk respectively one recognizes the wise man and the fool”. The author of this wisdom has been deferred nearly up-to the end of specifying stanzas for unknown reasons, From (5) onward, the association (samsarga) with the former comes to the front therein, King Samjaya of Mitbilā is not further known to us. bhojja (10), also 38,20) might be bhu(n)jyat, mülākam as final part of an adv. compound cp. 21,1.3ff.
34.
p. 569
Here too, as in 33 and later on in 35, a statement of numerically defined cases, which is, for the matter of that, without parallels in Thana

Page #138

COMMENTARY
117
which is named therefrom. Not the beginning but progress confronts the wise man, i.e. the believer, with the fool, as it also happened in 33. St. 1 of the exposition exhaustively sums up how the former frees himself, by benevolent consideration, from the damage (dosā, abl.) which the latter does to him, and how all iniquity serves only for his benefit. For he is (st.2) free (apaļinna), frequent in Āyāra, cp. Worte Mahaviras”, p. 117, note 10) from all bondage, and causes no future forms of manifestation (veșa) by retaliationg actions. The ordinary person (diņa, gen. instead of instr.), however (st. 3) thinks only of the preservation of his body, while the longing for death and the knowlege of the identity of the self with the world of the living (nänyatva) plays no part (häyati).
35.
Four cases (thana), manifest in the cardinal faults, lead to the disregard of other being and result in wandering about in the Samsāra. Conduct according to the precept, causes cessation of those fundamental evils. The exposition particularly stresses that everybody should mind his own business and be wakeful in his huse, lest outward influences rob him of his moral assets (st. 18ff.) In st. 10 te vatthū = täni vastūni. hida (st. 18,22) may be =hiftha, like ada =aftha - ("eight") and an adhastat-karman may be equivalent to a nicaih-karman, as base action. nahisi (21) is a counterpart to najjai of the Paumacariya (Jacobi, Bhavisatta Kahā 60). Obviously the pres. pass, extant in jñāyate, can alternate with the fut, act. in the meaning of "as". Just so nahisi aram kao param Sūy. 12,1,8 is to be understood : "why [should) life yonder [be] as the life here ?" (deviating Jacobi SBE 45,259 according to Silānka). On account of the caesura of the Aryas beginning in st. 17, affalaka is considered as a compound here and in 21.
36.
This chapter is linked up with the preceding one by the subject of krodha. The latter emarges clearly enough from the stanzas of the exposition. In the
motto, it is pre-supposed by ut patat, which seems to play the same part here p. 570 as the samjvalana krodha in the theory of the kaşāya. Cp. also Dhammapada
222. "To one who goes up in violently blazing-up [anger), I will speak with a friendly [word]. What (however) shall I say to a peaceful one ? (In any case) not : "you empty-headed fellow" (literally : "You empty husk”). “The half-śloka now following states : "The anger of myself and others which is let loose on an object (patra) brings harm", where, it is true, instead of the three hard genitives, one locative and two instrumentals were to be expected. The adjoing prose sentence too has an unfortunate construction, for, kovam is possible as an acc, masc. only, e.g. with niginhissāmi or nigin. hami. Only after niginhitavyam, the motto seems to be completed. [aldatt'e

Page #139

118
COMMENTARY
nkurodae (9) =ankurāyāpy udayo na datto yena sah; instead of citthe one should like to see viddhe or, still better datthe (10c abs.) St. 15f. comes, to judge from the address mahārāja, from some other context, a fact which may also hold good for the remaining non-ślokas of this chapter.
37. In the missing of a metrical exposition, this chapter does not stand alone, cp.10,14,31. "Once upon a time, the world was water”, thus runs the motto, which, for the first time in this work, is a heterodox one - a second of this type is contained in the next chapter. The exposition, which then starts, elucidates the sentence as follows: "then the egg was glowing, then the world originated, then it breathed (sāśvāsa)". The mention. ing of Varuņa instead of Brahman may belong here, in view of his traditional connection with the waters : "the world is Varuņa's creation to us." A second non-Jinistic cosmogonical theory (ubhao-kalam etc.) apparently makes the world originate from the sacrifice, under significant absence of any mythical or mystical suggestion. Opposite these two brahmanical ideas, but without expressing an antithesis, only the third one (na vi maya etc.) leads us on Jaina ground, it asserts the reality and eternity of the world,
What then follows, has quite a new contents, viz. the coinciding of the (monastic) daily course with the course of the sun, regarding which Kappa 5, 6-8 = Nisiha 10, 31-34 compareda, also Dasaveyāliya 8,28. A bridge leading back to cosmogony, can, with good intention, be seen in the words paduppannam inam socca (a śloka-Pada?) "as he has learned that the world (after all) does exist”. But it is also possible that something has been omitted, as had to be stated repeatedly already. Also, the sentence "in the place or in the lowland where the sun sets (for him), there", requiros the supplement: "he shall remain till”- viz. till, after its re-rising, he is allowed to move on with the prescribed caution. In the Vedhas, known from Uvavāiya, which begin after pāu-ppabhayāes rayante, the word-order as demanded by the meaning, has been sacrificed to the metre, as happens not rarely, it would run : phulla'uppala-ummiliya-komala-kamalammi aha pandurappabhae (thus ad 1,1, *prabhake). sc. sūre. It must remain undecided whether, in the end, also before evam khalu, which seems to introduce a new sentance, -something is missing. Regarding the precept, cp. Ayāra II 83, 1, re the final words ibid. 86,33.36.
P. 571
(3) The translation (also Ind. Ant. 39 (1910), 265) is to be corrected not only on the
basis of this passage - : "A monk who regulates his way of life according to the rise
(of the sun), and puts his intentions in action before it sets" etc. (4) Cp. thalesu taheva ninnesu ya Uttarajjhāyā 12, 12 "on high ground or on low
ground" (Jacobi). (5) In Leumann's Glossary erroneously obhūyāe.

Page #140

P. 572
COMMENTARY
119
38.
Just like 37, this chapter too shows a heterodox motto. It speaks, in a most worldly way, of enjoyment and pleasure and happiness and of the turning away from suffering and, unhappiness, and is attributed to the Buddhist Rși in metrical form (st. 1). T. 2, with which the exposition begins, we know almost literally through Jacobi (SBE 45,269,3) from Silanka's Tika to Sayagada 1,3,4,6, who seems to have taken it from our text, and also states that it is directed against the Buddhists. The buddhas in st.4 however are the Jainas."
The further metrical exposition falls, after st. 6,9,12,17,19,25, into smaller sactions, whose spiritual link is the reflection on the relationship between action and purpose. (vannäga st, 4 varnaka) The use of pleasant or unpleasant remedies against corporal disease or spiritual confusion is prescribed, this to be meant in st. 7-9, by the knowledge, not by the respe ctive cause, viewed from outside, gimana st. 11 nirmana Like narambho napariggaho (12) also naghato 45,28. He who got over (the disease) (atikranta), 14), requires the medicine as little as the (sharp) the knife capacity to cut (bhedyata!), appano (15) seems to be gen, counterpart is (durantassa (16) In st. 15f, one might think of cinte'va (cinta iva). paccala (19) samartha (Des. 6.69). bhojja (20) cp. already 33,10. By way of conjecture pacchana (21.23)=pracchadana, siace patthaṇa-prasthana does not suit. Together with vesa, it is to characterize the appearance of the monk, Jati?2) can be taken, like ṇani 39,3 as pure stem. alam is adj., as in Nistha 14,8f. The blue jackal in st. 25 we know from Pañcatantra I 10, katti (27). referring to this, might be kṛtti "the [natural] skin". The story to which st. 28 alludes, cannot be traced, but pavakara "ship-builder" has perhaps been constituted correctly.
39.
As in 26, thus here too, the motto stands only after a number of stanzas. In it, rahasse and apaliuncamane, by which latter we are reminded of Vavahara 1, 1ff. are contrasts: guilt committed secretly, is to be openly confessed, St. 5, which follows after the motto, has nothing to do with this idea, cp. remarks regarding the next chapter. The centre of gravity of the stanzas standing before the motto (which, by imam, if this has been correctly conjectured, are linked up with something preceding which is not there), lies in the idea that also a knowing person can go wrong and attract Karma with the result of re-incarnation (bhojjo-bhyas) (3f).
40.
"First of all (pura), one is to transform the wish into its contrary (aniccha)." If aniccham is acc. here, then it is anicchan in st. 4, where icchate must be lechyate for isyate.

Page #141

COMMENTARY
The prose exhortation, openly to confess wrong-doings, does not belong into this context. It fits however excellently behind the motto in 39, while st. 5 of that passage speaks of the world of desire of our chapter. It may have obtained its place on account of the identity of the name of the great hunter adduced as an example from Utt. 18, with the Rşi, at which juncture the similarity between raschim and rahasse possibly recommended itself likewise the stems of which scarcely differ in pronunciation,
120
41.
A motto of the usual kind is missing; we have either a parallel case of 28 before us, where 20 stanzas precede the mere name of the Rși, or the motto is entangled in the loss which cost st. 13., its second half. The p. 573 series of stanzas, through suitable metaphors,-then the paksin conjectured
in st. 6 are winged insects-, deals with those who exhibit their asceticism, and by selling it for amisa, consider it a means of livelihood. Perhaps an instance of polemics against the Ajivakas, named from such practice. The 4 concluding stanzas (among them two self-citations) describe, under inclusion of a verse closely related with Dhammapada the alms-goer, who takes success or failure without expectations. With st. 14 cp. satimam pi kalam na agghai, Näyädhammakahão 214a. Opposite pratarala in 12,1, we find here, in st. 17, prakṛtaḥ (gavah) as an inferior varient.
42-44
The first of these three very short chapters, which lack in an exposition, visualizes, in its half-Śloka, the gain of something great by monastic penury. The counterpiece Say. 1,4,4.7: ma appeṇam lumpaha bahum. As for the three-gradation, one may think of a class of gods, especially also of the three ranks of the Graiveyaka (Gevejja). Possibly a second half of the Sloka gave the context, The dve ange in 44 raga and dveja surely must be identical with the do anta of Ayara 14,6:15;28. Here, ud is added to a, pra, and nik, which are found in Ayara 19,20, without any essential change of meaning. vidosavidvesa, is unsupported, but nevertheless possible, as cannot be said re ya va (or va...ya H).
45.
In this last and longest chapter, in which several unsolved puzzles remain, the specifying stanzas 3ff, start from the word pava, which is dealt with up to st. 13. Further subjects are up-to 22: jiviya and ahimsa; up-to 42; ana jig'indassa; up-to 47: kama and tanha; up-to 53: activity and abstention therefrom (kajja-karana and samjama). talliccha (6)-Des. 5,3 atpara, St. 14: "From the end of the earth, from the edge of the sea,
...

Page #142

COMMENTARY
121
or out of the fire, the life of the creatures has arisen again after death, [as it contains the requital for the actions, it is], so to say, a living fruit-store.” The softening in the composition (vāra=pāra) is otherwise not in the manner of this text, which writes 10, 1, 13 tala pudake; 25, 1.50.53 jatukārae, usukārae. Also teyani (written tetani)= tejant in the meaning of "fire", which seems to be indispansable here, is striking. Should we write atthaya, corre, ponding to niggahaņā (17) for Ohanae ?
Caution with a cruse of oil (taila-patra,22) we also find in the Nidanap.574 kathā, Jataka I 50, 4. In st. 24, read dhimato, as in 38. Side-pieces to
nanhato(28) vide 38,12. In 28b, an attempt to make something out of what is given in HD. (a)nila (29) with Dasav. 10,3, better (a)nila according to Hem. 1,228, and correspondingly anala 24, 24; atta instead of atta also Utt, 9, 10. agamo (33), constituted from agamam, means, unless something entirely different is at the root, the "acquaintance" (with the trees) and corresponds to the preceding vinnāna. The Dvandva ana-koha (35, -kova 37) is in sing. instead of pl. The first word refers to nar'inda and jiņ'inda, the second to desiya and saranna. Re 38a cp. Dasa 7 evam khalu (...bhikkhu-padimam) ahāsuyam...sammam kāenam phasitta paliita ...bhavai. There, bodily achievement in wider sense is referred to, here the kaya-sparsa is absorption through the ear. St. 39-41 are, examples for 38.c.d. In 40, we have a reminiscence of Dasav. 2,8. But where as there, the agandhana snakes as the nobler species do not suck up again their poison from the wound caused by their bite, as the gandhana đo this despicable action is here wrongly asserted just with regard to them. The ruppi = rukmin (41) of the records was surely permitted to be changed to sappa. palittao (42) sc. gehão like 35,13. Whereas in 9,154., we see the possession of magical powers (riddhi) mentioned positively or at least indi. fferently, their appreciation (gärava) and enjoyment (asvāda) is called pernicious in st. 43. A pleasure-accentuated action (sata-kamma) has trouble as its consequence, just as a lover in the end receives poison from woman's hand. Thus under the supposition that 44b is correctly emended. In a and c, the subject of the action and the latter itself have in like manner mentally to be added, viz. in c the fish, which, as it plays about in the water, gets at the bait (amisa), whereas the manifold interpretations which may have, shall not be discussed here. That graha (so also 9,17: 24,36) appears as neutre, is scarcely correct. (tehim 47) sc. tanhāe sāteņa ya ; tabhyam karanabhyam
(6) Dasaveyāliyacunni (Jinadasa : Daśavaikālikacürni, Indaur 1933) p. 87 : nāgānam do
jatiyo : gandhana ya agandhana ya. tattha gandhanā ņāma je dasiūna gayā manrehim āgacchiyā tam eva visam vana-muha-thiyā puno āviyanti te ; agandhana nama maranam vavasanti na ya vantayam aviyanti. Very similar Haribhadra's question in his Dasavaikālikaţikā (Daśavaikālikasūtra, Devcand Lālbhāi Pustakoddhāra 47, Bombay 1918) 95b (akadahiyā better than ägacchiyā).

Page #143

122
COMMENTARY
krechram vrttam jagat. In appa (49), the nom. stands instead of the gen. St. 51 makes the wise man be "a match for the celestial creator". Whereas the latter (allegedly) creates the body, the former arrests activity, and thus p.575 removes corporeablity, which (52) is absurd for him. Here tittaehim = trptakaiḥ is to be conjectured for bhijjachim on the basis of the frequent cases of confusion of bh with t. St. 53 contains the exhortion that one should set (yunjiyar) one's energy from case to case in a thoughtful way on samyama, [which would thereby progressively increase] by flowers and fruit (adi) one preserves the primary cause, [the seed] for [new] blossoms. Therewith the chapter concludes. This attempt of an explanation of the Isibhasiyalm be however concluded with the request to promote, by emendations of this attempt at an edition and interpretation, the understanding of the unique work, which embodies a special tradition,
agandhana 45 anga 44 attalaka 35
adant 26
adayam 1
anupassato 27
aläreluka 24
atta 45
adatt'ankurôdaya 36
addha-andha? 26
anala 45
apadinna 34
aparisadi 22
apaliuncamana 39 appaniya 14
abbambha-pariggaha 1
ara-kıda 8
arati(ya) 22
alam Adj. 88
-aim Acc. Pl. masc. 9 aṇacca 11
anakova (-koha) 45
-ati instead of -ati 4
amisa 41.45
ayaṇa 4
aram param 8 avaha-vivaha 27 icchati-rechati 15 iti samkhae 4 itthatta 1
īsā 26
ukkala 20
udumbaka 24
uppayanta 24 uppilai 44
e 5
-ejjasi 7
esiya-aisyat 31
kata, kati and similar 24 katti 38
kasam kasavaitta 31
kau 9
kariya-karya 11 kisi 26
khandhakhandhiya 9 khalu ayam purise 4
ganda 23
gabbha-vāsā 2
gaha 45 gocchanava 26

Page #144

citthe 36 Judhire 6
tae nam 25
talliccha 45
tai 11
tuccha 27 f.
leyant 45
tella-patta 45 dupana 15 dhamma 22
-na 38
naya 25
nahisi 35
nikaiya 9
nidarisana 25
nidhatta 9,27
niyacchati-niga° 9
nivvedhi 24
nisitta 9
nimana 38
paccala 38
pacchana 38
parisadi 22
palighaiya 23
paliya 23
pavakara 38
pottila (Pu) Müsiyaradhata 10
baddha-cindha 14
bitiyam 21
būhaṇatā 13
Bhadda 21
bhijjachim 45
bhejjata 38
bhojja 33
bhojjo 39
COMMENTARY
mad'a 31
manati 30
matanga 6
mülaka 21
ya 29
riddhi 9.45
ruyahara 45
laghavo 22
leva 3
vatta 45
vannaga 21 vāḍadhāṇa 24
väri 29
vidosa 44
veyai=vyejati 11
vesa 34.38
sakheya 27
sachinna 27
sapehae 4
sata-kamma 45
saya-dukkha 15
hda 35
active voice voice 9
123
instead of passive
chiastic figure 12
double passive volce 9
Dvandva in the singular number 45
interchange of cases 2
joining (connecting) by sound 22
metric haplology 27
passive voice instead of active voice 21
pure stem 501
Sanskritisms 500
metrics of the Sloka 26

Page #145


Page #146

ISIBHASIYAIM
By Walther Schubring
II nd (Final) Part
Submitted by E. Waldschmidt at the Session on 7-12-1951.
The text of the Isibhasiyaim, together with Introduction and a short Commentary, was printed in these "Nachrichten" for 1942, pp. 489-576. A translation was reserved for the future, vide p. 500. The following pages bring what appeared to the purpose in this respect. The "Sayings of the Wise have not been translated into German, but paraphrased in Sanskrit, because leaving aside other reasons, they thereby come closer to Indian readers, who already know the text, then they would in German shape. They have been abbreviated in so far as such stanzas, whose wording and contents offer no difficulties, are represented by their numbers only, according to Indian example. The prose however is complete, only the standing introduction of the Rşi has been replaced by a hyphen, since of the supposed speaker anyhow appears in the colophon. The formula preceeding the latter, is likewise rendered the first time only.
It is clear that the Sanskritizing required explanatory additions. They may please be received with forbearance. In their way, they serve the supplementation on the just mentioned commentary, which is greatly limited in bulk (cp.p.501). The pages 552-575, which contain it, have thus in no way become redundend, though some items had to be corrected (vide below). Just as little dispensible is, of course, the Sanskrit text. This already on account of the stanzas left out here, and then since a true image of the original, intelligible by itself, can never be created even by a paraphrase glossed upon (printed in italics).
The translation, long ready, was detained because it was hoped that among the MSS. which Alsdorf photographed, in spring 1951, in Indian Bhandars, there might be found such as would bring clearness into obscure passages This hope was not fulfiled. The Patan The Patan MSS1, "30" (=I). "da(bdo) 28 (?) (=), "da 9", (ll), and "da 41 nam(bar) 752"* (IV; here further "grantha 815"), all on paper, are very similar to one another in manner of writing, and I-III are probably of about the same
1. Other 12 Mss, are enumerated in the Jinaratnakoşa from various collections.

Page #147

COMMENTARY
age as IV, which is dated samvat 1495 maghe vadi 12 bhüma. They closely. agree with our H and D (like the latter, III likewise has the Samgahant). As one example for numberous ones, the first chapter right away will serve. There I, II and III read, in line 2, padavati, III and P edavati, which comes to the same (and has therefore already been corrected on P, 501), H padavati, while vadati in D is apparently a correction of the editor. In line 10, I, III, and IV have tati, II tatiya with deleted ya, in line 12, I and III ca/tattha, IV and H tattha instead of cauttham. In the colophon stands everywhere, also in P, a wrong 12 instead of the correct 1 (which is missing in H); before Narada (to be written this way); our padhamam is thus, so far, based on the print alone. The Rşi of 8 is in I-IV (and also of course in D) Tetaliputta, as in 10. Ketali, it is true, stands in H only, but, on the other hand, in the Samgahant (which D and III have), and may be correct merely on account of the differentiation.
126
II here and there goes its own way, in spite of regular agreement with H and D, I, III, and IV:
(1) In 3,1 is mentioned the guilt effected by Pranâtipata in 2 that effected by parigraha, i.e. violations of the 1st and 5th vows. The intervening 2nd till 4th vows are treated as follows in II:
2.
An entry from a later hand at the end of II (16b) reads: Nanduravara-nivās; Bhimaḥ samghadhipo 'bhavad bhavikaḥ sri-jina-dharm'adhāras, tat-tanayo Dumgaras sukyti (1) tad-vani'alka-viläst Prägvājas prakaça-jina-matabhyas Srigura-rajye guṇavan pada-pratiṣṣhadi-karayità (2) Sri-Satrunjaya-Ralvata-Jirapally-Arbud adi-yaträsu vitta-vyaya-saphalikyta-janma, tad-day ca Laşamās (3) tanayas tayoḥ suvinayo Kālā nāmākytanukyta-sukyti taj-jāyā Jasamai, Lalatādevi ca Virai (4) irt-fina-bhavana-jinarea-pustaka-sangh'dike sada kṣetre vitta-vyayasya karttā dānârthi-janânusamuddharttā (5) yugmam srimat-Kālū-namnā nija-kara-kamalarjitena vittena
citkose siddhantaḥ sasutrakā vṛtti-samyuktaḥ (6)
srimad-vācak-nayaka-Mahisamudrabhidhāna-mukha-kamalāt labdhva varôpadesam nandantu ca lekhitaḥ suciram(7) Mahopadhyaya-irt-Mahisamudra-gași-siṣya-pam Kahakajaya-gaṇi-likhāpita samvat 1551
var şe.
For the samghadhipa Bhima (s. 1327) see also Weber II 1009, line 5 from bottom, a Kālū, a Jasamadevi, and two Lalatādevi, but apparently other persons, are mentioned in my Berlin List (1944) No. 207, in a Digambara Mss. Śriguna-Sari, s. 1125, cp. Preface of Merutunga's Prabandhacintamani p. 10b, cannot be meant (st. 2). In st. 3, dam is obviously abstracted from dampati and is to mean "wife".
3. The later colophones are missing, and therewith the Rsis too. The Rși of 18 called Varisakanha in I-IV which brings him still closer to the Varṣaganya conjectured on P. 493.

Page #148

COMMENTARY
127
jo musam bhasae kimci appam va jai va bahum appan'attha parassa vā lippae pāya-kammana (2) adinnam genhai jo u...(
... [3] mehunam sevai jo u tericcham divvam māņusam rāga-dos' abhibhūy 'appa lippae pāva-kammaņa (4)
In the course of the text, no more numbers of stanzas. These stanzas are wrongly inserted between 3.2a and b. Though they are in themselves logical, it is nevertheless doubtful whether the supplementation was justified since in 1.1,19ff. too, the 2nd and 5th mahāyratas are missing for unknown reasons. The metrically wrong pādas 2c, and afterwards 3c as well as 4b and kammana instead of kammunā do not make the impression of an old text.
(2) Among the mis-carried attempts at suicide of Teyaliputta, 10,1. 12ff-, the one standing in the 2nd place in Nayadh. 1906, is missing. * II has it in the correct place 10,1.14, in the following form (whose spelling mistakes are corrected here). Telali puttenam amaccenam
niluppala-garala-guliya-ayasi-kusuma-p pagāse asi khura-dhare khand hamsi ni patite, se vi ya se asi uccalei, ko me tam sadda-hissati ?
Regarding the Vedha niluppala etc, cp. Uvay. 33.II continues : T.a. mahati-mahalayam rukkham duruhitta påse kahamsi (kandharamsi? nibaddhe, se vi yase päse cchinne ko me t. s. ?
The happening, it is true, is told soniewhat more completely than in the printed text, yet it is still defective, cp Nāyadh. 1905-rukkham durūhati 2ttā pasam rukkhe band hati 2tta appānam muyati, latth'avi ya se rajja chinna.
(3) In 16.1.4.5.7, we find after the verb gijjhai, the abbreviations ajjhosvavajjejja], ajjhoya (vajja]māne, ajjho[vajjejja]. According to 24,1.7. they were to be expected to stand for ajjhovavajjati, but also correspond to Āyāra II 1, 5, 5.
(4) In 20, 1. 22, after esa jīva jiyati, and before etam tam jivitam is added esa mae no -- jivai. This addition does not make much sense between the two statements as to what life consists in.
(5) Again, in the wrong place, like I., namely in 21,1,3, between annana-mulakam khalu bho puvyam and na jānami, stands the following. which also belongs to 20,1.30. di(da?)yānayi...ņa(?) damsaņā iti Ukhalavāiņā arah[ay]a isiņā buiyam. uddham pasya)-tala ahi kese (d.i. ahe keśagga-matthakā) esa āya taya-pari (yante). esa made, etam tam se jaha ņāmae adaddhesu biesu [a]nna ankur'

Page #149

128
COMMENTARY
uppati bhavai, evām eva adaddhe sarīre annā sarīruppatti bhavai. tamha tavasamjamebhi müle sariram [dahetta no puno sarır'u patti bhavai].
The biginning of this insertion (śloka ?) is so much the less intelligible as behind vi, 1 Akşara was not legible to the copyist. The carried through comparison, and what follows, shows, however, the attitude of the author, which we missed, p. 499, and, moreover, it is propably to be read accordingly in 20, 1. 30 f. 'daddhesu and biesu eyām ev' adoddhe sarire. In the conslusion, which I have supplemented according to the sense, there appears samjhamebhi, a highly archaic form, which, however, does not seem to go very well with the remaining impression of II. The position of the formula with the Rși (who also appears in the Samghani and is fictitious) makes me see in 20, I. 1-20 a kind of motto (p. 491), and, in 1.21 ff; its exposition.
(6) According to my expectation (p. 565), the stanza in 25, 1. 49 is given in full.
iriy'atthae ya samjam'atthae taha pāņa-vattiye chattham puna dhammacintae.
But then vedaņā veyāvacce tam c'eva ought not to have preceded in the first word, the metre demands vedana, and tam c'eva is only justified is a reference in 1.53. In this error, all the MSS. and the print agree, which means that the supplementation in II is interpolated, as in 4., and probably also in 1.
(1) For 31, 1. 18 too, I already noted an omission. In fact, we read in II:
pānêtiyaenam musāvāena( mn?) adinn'adanenam evam jāva miccha-sallenam kicca jiva asāyaṇam veyanam veyanti. pāņâtivāya-veramaņeņam java micchadamsaņa-salla-veramaneņam kicca jiva sātanam vetaņam vedenti jass'atthāe...
Accordingly, kicca has to be put down instead of kim tu in the printed text, all the more so since it is confirmed by kicca kiccā, 1.41. The vedana moreover can be aśātana "non-hurting" with the viramana only, Šatana with the offence only. Thus, II ought to have first sāyaṇam veyanam afterwards asāyanam v., but shares the second mistake with all the MSS. and the print. The paraphrase takes this into account.
An unknown admirer has prepared an epitome of the Isibhasiyain the so-called Rșibhāșitoddhāra (Pāțan 9, 29), likewise brought along by Alsdorf. It contains, on 3 leaves, almost exactly one third of the original text (147 out of 452 stanzas), at which occasion we notice, not without gratification, that, besides liking and incontestability, also intelligibility has been decisive for the selection, for the stanzas which were less lucid to us too, and the often so obscure motti are missing. The prose stands back on

Page #150

COMMENTARY
129
the whole among the 12 entirely omitted chapters (out of 45), viz., 12.16. 18. 20. 23, 25, 32. 34. 37. 39. 42 (quite short). 44 (ditto), it plays the main part in 20. 23. 25. 37. only. Out of the remaining ones, mostly the verses are taken, all ślokas except 27, 1.2.4 and 45,1. The prose motto is only found in 8. 22.33, the metrical one in 29.38.43, partially however abbreviated. Four of these chapters accordingly do give the Rși-formula, in such a way that the buiya of Ketaliputta (8), who is called Tetaliputta here too, Dagabhāla (22), Vaddhamāņa (29), and Sāiputta (38), is introduced in the standing four words. Without motto, this happens also in the case of Varattaya (27) and Addaga (28), who, in a certain conformity with my remark p. 491, has been placed quite in the beginning, i.e. before 28,1. The conclusion eyam se...and the colophon are missing everywhere, only after 1, we read prathama-Rşibhasite. Contrary to the published text, the spelling is throughout normal, of the tenues only kimpāka 24, 5; akāra 28,8 and sukha 38, 1 have remained standing; new is kopam 35, 1. The concordance is as follows:
421 k.v. k.v.
S
k.v.
12
14
OS
43.44 45,46
23
48
Isibhās. Uddhara 33
k. V. stanzas 10, line 34-38
not numbered 11, line, 3-9 1,1.2
1.
21 2,1.2
3.4 12 : 4-6
-5-7 13, 2.3 3,8
5,6 10
14, line 10 f. 4,1-5
10-14 12 f 12-17
15-20 15, line 1 f. 20
line 5 f. 22
18 5, line if
23 28 : 2
24 i 16 6,2-3
11, 1.2 8 7,1-4
28-31 19,1 8, line if,
line 3f. 9, line 1f.
341 21,1
24, line 3-13
6-8 12 14.15
k.v. k.v.
49 k.v.
67-69
70 71-72
73
18!
20
25
-
50.51
25-26
27
27 28 ab, 30 ab 29 ab, 31 ab
18
77
35
.
.
38
20
25 . . 26, 26, 3bc,
4bcd, 5ab 5cd, 6ab
-
35
1
3.4
36.37
5 8
10
39
83-84
19 25.26
59 ! k.v. 1
27. line 1, 1.2
4
40-41 | 22 line 1-12

Page #151

130
COMMENTARY
4
.
129-131
132 133-135
92
15
109
136
4
28,1.2
86,87
88 7-9
89-91 17 20-21 93_94 29,1-3 95-97
97! 5-6
99 7.8 Forgotten 9.10 11.12
101 13
102 30,4.5 . 103.104 31, line 14-17 k.v.
line 31 f k.v. 32 .
33 line 1f, 1.2 105.1061 8-10 6
107 13 108 16-18
20 34
39 35.1
110 + 40,1 9-10 111-112
12-16 - 113-117 4 1, 9cd. 10ab 36, 3-5 118-120 37 38,1, line 1 121 43 2.3
122-123 144 5 124 (ruvesu
45,1 125 (saddesu 15-17 line 2 [126-]
21 128
137 138 139 139
100
42
142
143
144-146
147
In the text of the Isibhasiyaim, the following alterations have been made and the variants, accepted previously, have been put, so far as necessary, into the foot-notes. 1, line 4 t 19f adattam (dattam HD) 3,1 vide above. 4,2 iha (kiha HD) 5 sa mane 18 ninda (nindam HD) 6, line 1 kāya-bhedati. ayati 7,1 rittha 8,1 iya (delete below) 9, lipe 16 paccaņubhayamāne (māņa HD) 20 puvv'auttae (utteyae HD) 10, line 12 vide above 31 gunjaddha 11, line 1 añacca amuni. samkha anaçca ese 3 saccam (savvam HD) 12,1 caranti 13,1 gihi bū° 5 santato na santam (ņāsao HD) 15,23 vanhissa ana-(vanht anassa HD) 20, line 22 below half śloka 30 vide above 22, line 9 ihūbhe rukhe vana° 24,5 meham va (ca D) 18 yayovattha 19 taham 22 phalaphalam 26 sauve 40 kaya-m-ao 25, line 49 vide above balam vasuh 27,1 duhāyati 6 (jivana D) (jivāna D) kimct iha-loke 31, line 7 [3] atta-bhāve loe. são 18f. vide below 38 half śloka 43 kammante 32, line 1 mahana-parivyāyaenam 33, line 23 sammamiccha-paoo (half-śloka on new line) 36, 16 karet il' anio 37, line 7 navi 38, 8 tigicchie suju 14° satthass' abhe 15 salla citte 16 kama citte 18 padihatthim sa joento (otthissa joo HD, joeto D) 20 eti 39,5 navi 41,12 bhavão (tavoo HD) 45,25 jin' anam 34 su-y-akkantam (suimkao HD) 41 sappa kuo 44 sagaham saram buddham vio (visa-gão D) 46 tanha' satam.

Page #152

ऋषिभाषितटीका १
सोयवंत श्रोतव्यं शिक्षितव्यमेव वदतीति श्रोतव्यमेव प्रवदति येन समय यद् आदाय मुच्यते लोकः सर्वदुः खेभ्यः । - तस्माच्छ्रोतव्यात् परं न किञ्चिदस्ति श्रोतव्यम् । सोयं ति शौचमिति पुस्तकानां पाठः वृद्धलेखकानां भ्रम इति नाद्रियते । प्राणातिपातं त्रिविधं त्रिविधेन काय वाङ् मनोभिरेव चरण-करण-त्रिकाभ्यामिति चेन्न, नैव कुर्यान्न कारयेदिति करणात्रेकस्य प्रथम- द्वितीयाङ्गयोरुक्तत्वात् । मृषावादोदत्तादानमब्रह्म-परिग्रहाविति द्वितीयादीनि श्रोतव्यानि चतुर्थ - पञ्चमे त्वेकीभूते इति चित्रम् । (१) (२) || अडयं ति अटमान इति मन्यामहे, उपधानं तपस्, तत् सेवमान उपधानवान् भवति (३)॥ सत्यमदत्तं ब्रह्मचर्यम् चेति त्रोण्येवोपसेवते श्रद्धी, उपधानवन्ति चैतानि त्रीण्येवोक्तानि महात्रते द्वितीय ( प्रथम ) पञ्चमे अनादृत्य ।
एवं स बुद्धो विरतो विगतपापो दान्तो द्रव्योऽलं ति समर्थस्त्यागी त्रायी वा न पुनरपि इच्चत्थं ति इत्यर्थं लौकिक वृत्त्यर्थ इत्थत्तं ति वाऽत्रत्वमत्रभावित्वं समागच्छति समागमिष्यतीति ब्रवीमीति सर्वेष्वप्यध्ययनेषूक्तमालापकमस्मिन् प्रथम एव लिखितुमलमिति । नारदाध्ययनम् ।
यस्मात् कृत्यात् पापकर्मणो भीताः पलायन्ते दीर्णेऽव वाहिनी सेना तदेवादाय जीवाः कर्मानुगामिनो भवन्तीत्यस्य श्लोकस्य द्वितीय चतुर्थपादयोरपरिहार्यौ विनिमयः (१) ॥ - अति आत्मनि ( २ ) || (३) (४) (५) (६) (७) | दुःखमूलं च मोहजन्मनीति सप्तमे श्लोक उक्ते अज्ञानेन संसारे समर्जितं यस्मात् तस्मात् कर्माणि मूलतो हन्यात् । मृगारिः सिंहो यथोषरं प्राप्य सरउत्पत्ति मार्गतीति पञ्चदशाध्ययनानुसारेणाध्याहार्यम्, अस्य तु श्लोकस्य तृतीयपादोऽन्यस्मात् कस्माच्चिदन्वयादिहैव प्रविष्टो भविष्यति ( ४ ) || वात्सीपुत्राध्ययनम् ।
३
लेपः कर्म कषायो वा । भवितव्यं खलु सर्वलेपोपरतेन । लेपोपलिप्ताः खलु भो जीवा अनमदग्रं दीर्घाध्वानं चतुरन्तं संसारसागरमनुपरिवर्तन्त इत्याद्यनेकशब्दा लुताः । लेपोपरतास्तु संसारं व्यतिक्रान्ता जीवा शिवेत्यादिविशेषितं स्थानमभ्युप

Page #153

ऋषिभाषितटीका
गतास्तिष्ठन्ति । स जीवः सर्वकर्मविरतो भवति न च कचित् सजति, तस्मात् सर्वलेपोपरतो भविष्यामीति कृत्वैवमर्हतर्षिणा भाषितम् ।। इति चिन्हित पुस्तकमनुसृत्य न केवलं हिंसा-परिग्रहाभ्यां किन्तु मृषावादाऽदत्तादान- मेहुनैर्वर्णितः कर्म लेपः, पाठस्त्वघस्ताल्लिखितः (१) ॥ (२) (३) (४) (५) (६) || क्षीरं यथा दूर्षि विषं प्राप्य विनाशमुपगच्छत्येवं रागो वा द्वेषो वा ब्रह्मचर्यविनाशनौ भवतः ( ७ )॥ यथा तु प्रधानं विशिष्ट क्षीरं मूर्च्छनया दधि जायत एवं गृद्धिदोषेण पापं कर्म प्रवर्धते ( ८ )|| अरण्ये दवाग्निना दग्धा वनपादपाः पुना रोहन्ति, मुनेस्तु क्रोधाग्निना दग्धानां दुःखानां निवर्तनं प्रत्यागमो न भवति । कस्तु नाम दुःखानां प्रत्यागममिच्छेदित्यस्पष्टम् (९) असित देविलाध्ययनम् ।
१३२
४
आदानं कर्मोपादानं, तद् रक्षति निगूहतीत्यादानरक्षी | आदानरक्षी भवति पुरुषो, न किञ्चिज्जानात्यपरं जनम् । असाधुकर्मकारी खल्वयं पुरुषः, पुनरपि पापैः कर्मभिश्चोद्यते नित्यं संसार इति । यस्य पापं शीलं जानन्ति तेन संवस्तुं न शक्नु वन्ति मानवास्तस्मात् परममध्यर्थं प्रतिच्छन्ना निगूढा भवन्ति मायया दुष्टमानसाः (१) ॥ निजदोषान् हि निगूहन्नात्मानं चिरमपि नोपदर्शयेदिह न कोऽपि मां जानीयादिति मत्वाऽऽत्महितं स्वयं न जानाति ( २ ) | | ( ३ ) || सुयाणि त्ति सुयाणे ति स्थाने सुज्ञातं भवति चित्रं भित्त्यां काष्ठे वा निवेशितम्, इदं मनुष्यहृदयं तु गहनं दुर्विज्ञातव्यम् ( ४ ) | अन्यथा स भवति मनसि, अन्यत् कर्मणा चेष्टितेन कुर्वन्ति, अन्यत् तु भाषन्ते, एवमन्येभ्यो मनुष्येभ्यो गहनः खलु स पुरुषः ( ५ )।। (६) (७) (८) (९) (१०) ॥ पूर्वरात्रे तथाऽपररात्रेऽतीतातीततरकाले सङ्कल्पेन चिकीर्षया बहु कृतं यत् सुकृतं वा दुष्कृतं वा कर्म तत् कर्तारमनुगच्छति तस्य जोवे सजति (११) ॥ सुकृतं दुष्कृतं वाऽप्यात्मनैव जानाति, न त्वन्यः कश्चिदेनं विजानाति ( १२ ) ॥ (१३) (१४) (१५) (१६) (१७) (१८) (१९) । यो यत्र विद्यते भावो यो वा यत्र न विद्यते स स्वभावेन सर्वोऽपि लोके प्रवर्तते (२० ) । विषं वाऽमृतं वाऽपि स्वभावेनोपस्थितम्, एवं चन्द्रसूर्यै मणिर्ज्योतिस्तमोऽग्निद्यः क्षितिः (२१) ॥ वदतु जनो यदस्येष्टम्, तृणवत् तद् गणयामि किं नु करोम्यहं यज्जनेनात्मतः स्वभावेनोदोर्णम् ? नैवास्मि तस्य कर्तेति भावः नास्तोदृशं मम भावितमिति संख्यायाऽहं न संज्वलामि न क्रुध्ये, किंतु जनस्याक्षेपं क्षमे । इदं तु लश्रुतिगर्भ वैतालोयमन्यस्य कस्यचित् कवेः कृतिरिव दृश्यते (२२) ॥ (२३) (२४)॥ आङ्गिरस भरद्वाजाध्ययनम् ।

Page #154

ऋषिभाषितटीका
३
मानात् प्रत्यवतीर्य मानं त्यत्क्वा विनय आत्मानमुपदर्शयेत् ।-(१)।। क्रोधमानाहीणस्यात्मा पर्यायान् जानाति । क्रोधस्थाने शमं सेवते मानस्थाने मार्दवम् (२)।। (३) (४) पुष्पशालपुत्राध्ययनम् ।
मातङ्ग इति ललितविस्तरग्रन्थतृतीयपरिवर्तानुसारेण कस्यचित् प्रत्येकबुद्धस्य नाम । अस्य त्वर्षेबुद्धक्षेत्रं रिञ्चतस्तेजोधातुं च समापद्योल्कैव परिनिर्वाणस्येहाध्ययनस्य गये च पद्ये चानुल्लेखितत्वान् मातङ्गो गज एवेत्यपरिहार्या व्याख्या । गनो मरणार्थ गहनं वनं यातीति प्रसिद्धम् । मातङ्गवदाचरन् श्राद्धो मातङ्गश्राद्धः । गनो यथा तमसि गहन उपरतो मृतस्तथा श्राद्धोऽपि कायभेदाय मरणायैकाक्येव प्रायोपगमं गच्छति । आयति भविष्यत्काले तं देवदानवानुमतं प्रशस्यमित्युदाहरेदुदाहरिष्यति जनः तेनाऽयं खलु भो लोकः सनराऽमरो वशीकृत एवेति मन्ये, तमहं विरतं विरजस्कं वेति ब्रवीमि । हे पुरुष, नारीगणप्रसक्तो मा भूरात्मनश्चाबान्धवः -- हे पुरुषाः, यस्मादारम्भाद् व्रजथ नरकमिति शेषः तस्माद् युद्धशीलो जनोऽपि व्रजति। स्त्रीगृद्धो हिंसकश्चोभी पापकारिणौ कर्मफलं लप्स्यते इति भावः (१)॥ निरङ्कुश इव मातङ्गश्छिन्नरश्मिर्हयोऽपि वा भ्राम्यति, एवं ज्ञान-प्रग्रह-प्रभ्रष्टो विविध प्लवते विनाशं गच्छति नरः (२)॥ अकर्णधारा नौरिव सागरे वायुनेरिता चञ्चला धावते नौरिति द्वितीयपदम तेरिक्तं स्वभावादकोविदा, पुष्पामवाऽऽकाशे मुक्तं स्थापितम् , एवं निराधारः स नरः, पुष्पमिव दृढ-शुल्ब-निबद्धं, एवं दृढसूत्रनिबद्ध इति षष्ठे श्लोकेऽभिहितमिहैवाध्याहार्य नरो बलवन्तं तपोविधिं विहरेदिति विहरतेः सकर्मकः प्रयोगः (३.४) यथा सूत्रमात्रगतिमेव गन्तुकाम एवं सन्मार्ग लप्स्यते स्वभावादकोविदोऽपि (५)। जं तु त्ति अस्य पादस्यार्थासुगमत्वादम्बर इव विहंगम इति पादं मुक्त्वा पष्ठस्य श्लोकस्यानुवादो न दीयते (६)। (७) (८) (९)। विरतो वक्तुं व्यरमद् यदि वा विरजस्क एवाभवद् ऋषिरुग्रतपः । वल्कलचीर्यध्ययनम् ।
सर्व दुःख दुःखावहं, दुःखं सोत्सुकत्वमिच्छा । दुःखी व त्तिः इवेति न, किंतु इवेति । आक्षिप्तं निन्दितं पुरुषं जनवादो न त्याजयेत् तपःसंयमी, समाधिं च विराधयति स हिनस्ति यो रिष्टचर्याम् अपूर्णतपश्चर्या चरति (१)।। यः कश्चिदालस्येन कारणनोत्सुकत्वं न गच्छति तेनापि स सुखी भवति भवतु इत्यर्थः, किं तु परंतु श्रद्धी सधी/मान् वा

Page #155

१३४
ऋषिभाषितटीका पराक्रामेदालस्यं न गच्छेत् (२)॥(३)॥ काममकामकारी परिव्रजेद् अत्तत्ताए त्ति आत्मत्वार्थम् आत्महितार्थ सर्व सावधं परिज्ञाय प्रत्याख्याय निरवद्येन चरितेन परिव्रजेत् (४)। कूर्मापुत्राध्ययनम् ।
आरं ति इहलोके द्विगुणेन द्विगुणपाशेनेव दृढतरं बध्यते जीव इति शेषः, पारं ति परलोक एकगुणेन केवलेन सम्यक्त्वेन । -हे पुरुष, जीवरथस्य शम्यामिवाणिमिव च्छिन्द्धि पापं कर्म, रथशम्या लुप्यमाना गच्छति नश्यति, इत्येवमुत्तमो ग्रन्थच्छेदको विशिष्टो मुनिर्लोकबन्धनं जहाति त्यजति कोशाद् रथनीडाद् आकोल इव । अत्र प्रथम-तृतीयपादयोर्विनिमयो द्वितीयाध्ययनवत् कार्यः (१)।। तस्माद् य एतद् ग्रन्थजालं विविधानि लोकबन्धनानि विज्ञाय दुःख दुःखावहं छित्त्वा संयमे तिष्ठति स खलु मुनिर्दुःखाद विमुच्यते । केतलिपुत्राध्ययनम् ।
यावद् यावज्जन्म तावत् तावत् कर्म । कर्मणा खलु भो प्रजा स्यात् , सम्यक् चरितमनुसृत्योपनिचीयतेऽपचीयते च कर्म ।-कर्मणा खलु भो अग्रहीणेन पुनरपि हस्तादिच्छेदनानि शीर्षदण्डनान्यागच्छत्यनुभवति जीवः, उदीर्णेन तु कर्मणा कुट्टनानीत्यादि, अन्दु त्ति शृङ्खला, तया बन्धनानि, निगडबन्धनानि, सीहपुच्छणाणि त्ति श्रीअभयदेवेन औपपातिकवृत्तौ मेहनत्रोटनमिति व्याख्यातानि, कडग्गिदाहणाई ति कटकेन वेष्टितुं प्रदीपनमिति दशाश्रुतस्कन्धचूर्णिः, शेषं कण्ठ्यम् , केवलं दुःखानि प्रत्यनुभवमानो जीवः संसारसागरमनुपरिवर्तते (१)॥(२)(३)(४)(५)(६)(७)(८)(९)(१०)(११)। उपक्रम उत्कर्षश्च, तथा संक्षोभः संक्षेपः क्षपणं बद्धस्पृष्टनिधत्ताणं ति निहितानां भवति कर्मप्रदेशानाम् , निकाचिते च कर्मणि वेदना पीडा (१२)॥ उत्कृष्यमाणं यथा तोयं सार्यमाणं यथा जलं कर्म संक्षपयेत् , अन्यत्र निदाने परलोकमधिकृत्य फलेप्सुः पापं कर्म शेषमुदीरयति (१३)॥ अल्पा स्थितिः शरीराणां, बहु च पापं दुष्कृतं भवति, पूर्व बध्यते पापं, तस्मात् तपो दुष्करं मतम् (१४)।। योगयुक्तस्य धीमतः पापकर्माणि क्षीयन्ते बव्य ऋद्धयश्च जायन्ते कर्मभागक्षयभूताः (१५)।। यदि कश्चित तपः-संयमप्रयुक्तस्य विमर्दो विरोधो भवति, तदा विद्यौषधिनिपाणेषु दृष्टिवादवस्तुशिक्षागतिषु च तस्य प्रत्ययः (१६)॥ सुकृतेण च दुष्कृतेन च मिश्रेऽपि सति कर्मबन्धने युक्तात्मा साधुः पापं दुःखं क्षपयति यथा मिश्रेऽपि हिताहितमिश्रितेऽपि पुष्पाणां ग्राहे संग्रहे विषवन्ति पुष्पाणि छर्दितानि भवन्ति (१७)॥ सम्यक्त्वं च दयां चैव दुर्लभां

Page #156

१३५
ऋषिभाषितटोका सम्यगासाद्य मेधावी न प्रमाद् यथाऽऽर्यो न प्रमाद्यति मर्मग्राहमासाद्य (१८)।। (१९)॥ पूर्वायुक्तया च विद्यया क्षणं व्याधिर्निगच्छति (२०)।।(२१)(२२)(२३)(२४) (२५)(२६)|| वस्त्रादिषु शोध्येषु शुद्धि प्रापयितव्येषु मार्गितव्येषु वा तपसश्च संताने षष्ठादिभक्तावल्यां पिण्डग्रहणे च देशधर्मित्वमपूर्ण धर्मानुष्ठानं बहुशो दृष्ट, एतत् धर्मित्वं तु सम्यङ् निःशेष विभावयेत् प्राकाश्यं नयेत् (२७)॥ तस्य फलमुच्यते यथा
आपद्यते कर्मप्रदेशानां समुद्घातः स्फोटनकल्पः, योगानां काय-वाङ्-मनःकर्मरूपाणां निरोधः, अनिवृत्तिरपुनर्भवः, शैलेशी योगनिरोधरूपावास्था, सिद्धिनिर्वाणं तथा कर्मक्षयः (२८)॥ पूर्वयोगेनासङ्गतानि भवन्ति कायो वाङ् मन इति वा, एकान्तेन कर्माभावादिहलोकागतिर्न विद्यते (३०)। नवग्रहाभावाज्ज्ञानदर्शनावरणक्षयाच्च परं ति परमं सुखी भवति पुरुषः, ध्रुवमसंशयं स नित्यः परमश्चास्त्युक्तलक्षणसद्भावात् (३१)॥(३२) (३३)॥ महाकाश्यपाध्ययनम् ।
कः कं स्वस्थाने नामगोत्रादिलक्षणे स्थापयति नान्यत्र स्वकीयानीमानि कर्माणि ! तेतलिपुत्रार्हतर्षिणा भाषितमिति अत्रैव प्रवेशनीयं श्रद्धेयमित्यादिवाक्यानां पूर्वगतेनासम्बद्धत्वात् । श्रद्धेयं खलु भो श्रमणा वदन्ति ब्राह्मणाश्च, एकोऽहमश्रद्धेयं वदिष्यामि । सपरिजनमपि नाम मां दृष्ट्वा अपरिजनोऽहमस्मीति को मे तच्छृद्धास्यति न कश्चिदित्यर्थः, एवमेव सपुत्रं समित्रं सवित्तं सपरिग्रहम् । दान-मान सत्कारोपचारसंगृहीतश्च तेतलिपुत्रः सस्वजन-परिजनो विरागं गतः, जाति-कुल-रूप-विनयोपचारशालिनी पोटिला मूषिकारदुहिता मिथ्या विप्रतिपन्ना, काल-क्रम-नोतीविशारदस्तेतलिपुत्रो विषादं गतः, तेतलिपुत्रेणामात्येन सता गृहं प्रविश्य तालपुटं नाम विषं खादितं तत् तु प्रतिहतम् । तेनैव नीलोत्पल-गवल-गुलिकाऽतसी-कुसुमप्रकाशोऽसिः क्षुरधारः स्कन्धे निपातितः, सोऽपि च तस्यासिरुच्चलतीति ॥-पुस्तकस्य पाठः, तेनैव मयाऽतिमहान्त वृक्षमधिरुह्य च्छिन्नः पाश इत्यपूणो कथा, तथाऽपि च न मृतः, तेनैव मयाऽतिमहान्तं पाषाणं ग्रीवायां बद्ध्वाऽस्ताघायां पुष्करिण्यामात्मा प्रक्षिप्तः तथाऽपि च स्थाघो लब्धः, तेनैव मयाऽतिमहान्तं काष्ठराशिं प्रदोप्याऽऽत्मा प्रक्षिप्तः सोऽपि च तस्याग्निकायो विक्षामः, सर्वमेतत् को मे श्रद्धास्यतीति ?
( ततः सा पोट्टिला मूषिकारदुहिता पञ्चवर्णानि सखिखिणिकानि प्रवरवस्त्राणि परिधाय देवी भूतेति ज्ञाताधर्मकथानां चतुर्दश तेतलिज्ञातमनुसृत्याध्याहार्यमन्तरिक्ष

Page #157

१३६
ऋषिभाषितटीका प्रतिपन्नैवमवादीद् यथा “आयुष्मंस्तेतलिपुत्र एहि तावद् आजानीहि यत् पुरतो विस्तीर्णो गिरिशिखरकन्दरप्रपातः, पृष्ठतो कम्पमानमिव मेदिनीतलम् , संकृष्यमाण इव पादपः, निःस्फोटयन्निवाम्बरतलम् , सर्वतमोराशिरिव पिण्डितः, प्रत्यक्षमिव स्वयं कृतान्तः भीमरवं कुर्वन् महावारणः समुत्थितः; उभयतःपार्श्व चक्षुर्निपाते सुप्रचण्डधनुर्यन्त्रविप्रमुक्ताः पुलमात्रावशेषा धरणीप्रवेशिनः शरा निपतन्ति, हुतवहज्वालासहस्रसंकुलं समन्ततः प्रदीप्तं धगधग इति शब्दायते सर्वारण्यम् अचिरेण च बालसूर्यगुजार्धपुञ्जनिकरप्रकाशं क्षायत्यङ्गारभूतं गृहम् । आयुष्मंस्तेतलिपुत्र क व्रजावः ? ततः स तेतलिपुत्रामात्यः पोट्टिलं मूषिकारदुहितरमेवमवादीद यथा “पोट्टिले, एहि तावद् आजानीहि यल्लोकभातस्य जनस्य खलु भोः प्रवज्या हिता, अभियुक्तस्य हितं प्रत्ययकरणम् , अध्वपरिश्रान्तस्येत्युक्तज्ञाताद् अध्याहार्यं वहनकृत्यम् , मायिनो रहस्यकृत्यम् , उत्कण्ठितस्य स्वदेशगमनकृत्यम् क्षुधितस्य भोजनकृत्यम् पिपासितस्य पानकृत्यम् , परं पुरुषमभियोक्तुकामस्य शास्त्रकृत्यम् । क्षान्तस्य तु दान्तस्य गुप्तस्य जितेन्द्रियस्यैषामेकमपि न भवति । तेतलिपुत्राध्ययनम् ।
आज्ञाय लौकिकज्ञानमधिगम्य शिष्टजन इवेति वा एवेति वा भवत्यमुनिः, परंत्वज्ञात्वालौकिकज्ञानमनधीत्याऽऽध्यात्मिकं सङ्ख्यायावधावेष स एव मुनिस्त्रायी भवति । त्रायी तु कीदृश इत्युच्यते-स पुरुष एजति व्येजति क्षुभ्यति धट्टति स्पन्दति चलति उदीरयति तं तं भावं परिणमति, न स त्रायी । स नैजति यावत् परिणमति, स त्रायो । त्रायिणां च खलु नास्त्येजनं व्येजनं क्षोभनं घट्टनं स्पन्दनं चलनं उदीरण तं तं भावं परिणामः । त्रायी खल्वात्मानं च परं च चतुरन्तात् संसारकान्तारात् त्रातीति त्रायी । असंमूढस्तु यो नेता मार्गदोषात् कुमार्गदोषं वर्जयन् पराक्रमो यस्य स तथा, सन्मार्गेण व्रजन्नित्यर्थः । गमनीयां गतिं ज्ञात्वा गामिनं तां प्रापयति (१) ॥ शिष्टकर्मा तु यो वैद्यः शस्त्रकर्मणश्च कोविदः स वोरः सन् रोगिणं मोचयति मोचनीयाद् रोगात् (२) यस्तु द्रव्याणां गुणलाघवे विधानं संयोजयति तृणमिव तानि गणयति, स सत्यं संयोगनिष्पन्न कार्य करोति (३)विद्योपचार विज्ञाता विद्योपचारयोः कोविदो यो घीमान् सत्त्वसंयुतो भवति स विद्या साधयित्वा तत्क्षण कार्य करोति (४)। (५)॥ मस्करिपुत्राध्ययनम् ।

Page #158

ऋषिभाषितटोका
यावद् यावल्लोकैषणा लोकसम्बन्धस्तावत् तावद् वृत्तैषणा लोभ इति तद्विपरीतश्वालापको द्रष्टव्यः । आणच्च त्ति आज्ञायेतीहासंबद्धत्वात् पूर्वगताध्ययनस्य टिप्पणत्वाच्चानादृतम् । स मुनि.कैषणां च वृत्तैषणां च परिज्ञाय त्यक्त्वा गोपथा गच्छेन्न महापथा राजमार्गेण । -तद् यथा कार्य तदुच्यते : गावः प्रातराशं चरन्ति, इह त्ति स्थाने इव त्ति युक्ततरमिव दृश्यते, एवं मुनिर्गोचर्या-प्रविष्टः सँल्लामे सति नालपेन्न मुदा लपेन्नापि चालाभे क्रोधेन संज्वलेत् (१)॥ पञ्च वनीपका अतिथि-कृपणब्राह्मण-कुक्कुर-श्रमणास्तैः शुद्धां दोषवर्जितां भिक्षां य एषणयैषयेत् तस्य हननदोषविप्रमुक्तस्य लाभाः सुलभा भवन्ति (२)॥ पथां मार्गाणां रूपसम्बद्धामनुरूपां फलापत्तिं च चिन्तयेत् क्रोध-मान-माया-लोभानां पिण्डैषणायामनुभूतानां चात्मानं परं चाधिकृत्य विपाकम् (३)॥ याज्ञवल्कीयमध्ययनम् ।
१३
किमर्थ त्वया लावण्यं मैत्री नास्ति न क्रियत इति बलात् प्रतिबुबोधयिषन्तं कञ्चिच्छ्रावकं प्रति भाषितम् । - नाहं खलु भो आत्मनो विमोचनार्थाय परमभिभविष्यामि, मा भूत् स परोऽभिभूयमानो ममैवाहिताय पापकर्मविपाकायेत्युक्तप्रकारेणाक्षिप्तश्रावकस्य स्यादध्यवसायः । सर्वेषां संसारवासे शान्तानां तुष्टानां गृही श्रावको यदि वा गृहिणां श्रावकाणां बृंहणरतः प्रशंसाप्रियः कर्मोपादानाय भूत्वा तैः प्रत्युक्तः कथमिति कुतोऽर्थे मे हन्तुमिच्छसीति (१)। सा ब्रहणरतिः शान्तस्य करणं नास्ति, शान्तो नैवं करोतीत्यर्थः, किं तु नाशयतो हिंसकस्य करणं भवेत् । नाशयतस्तु भवसंकरः संसारहिण्डनं भविष्यति, तद् बहुधा सुदृष्टं गुरुभिः (२)॥ हिंसितं पुरुषं त्विदं शान्तमबाधायुक्तं कर्मैतेन द्वारेण प्रकारेणोपस्थितं भवति, यथा मयैव पुरः पूर्वभवे यत् कृतं तस्य स परोऽत्र निमित्तमात्रं विपाक कारयितैव भवतीति (३)।(४)॥ यस्य यदस्ति कर्म तद्विपाकेन लुप्यते, यदशान्तमुदीरितं कर्म भवति तस्य न किञ्चिल्लुप्यते उदीरणावशादेव, शान्तात् कमणः किञ्चिल्लुप्यते किञ्चिन्न, शान्तेरसंक्षितत्वात्, विपाकात् पूर्व तु न लुप्यते शान्तं कर्म (५)॥ यत्कारणं भिक्षादिमार्गितस्य किञ्चिदस्ति तेन मम ददाति, यत्कारणं नास्यास्ति किञ्चित् तेनापि मम ददाति स्वधनस्यानङ्गीकारात्, यदि त्वस्य स्याद् यदि स्वधनमङ्गोकुर्यात् ततो मम न दद्यात्
१८.

Page #159

१३८
ऋषिभाषितटीका नास्त्यस्येति नाङ्गीकरोति तस्माद् मम ददातीत्येवमनयोः श्लोकयोरर्थः सम्यगगत इत्याशामहे (६)।। मैत्रेयभयाल्यध्ययनम् । '
युक्तमयुक्तयोगं न प्रमाणम् । - आत्मना खलु भो आत्मानं समुत्कृष्योन्नमय्य न भवति बद्धचिह्नो राजलक्षणसंयुक्तो नरपतिः, आत्मानं समुत्क्रष्टुं नावश्य तस्य सर्वपूजितत्वात्, तद्वद् विश्वमानितस्य श्रेष्ठिनः स्ववेषविशिष्टस्य । हे श्रमणा ब्राह्मणाश्च, अनुयोगे सत्युक्तस्य हेतुं यदि पृच्छथेत्यर्थः, एवमेव जानीत खलु भो यथा ग्रामे वाऽरण्ये वा, केवले वा ग्रामे न त्वरण्ये यदि कश्चिदिमं लोकमभिनिश्रयेत सेवेत परं वा लोकं देवलोकं प्रणिश्रयेत, न तत् सारवद् उभयोर्लोकयोरप्रतिष्ठितत्वादशाश्वतत्वात् । एष युक्तोपायानामयुक्तयोगः । तदेवोदाहरति यथा अकामको बाहुको मतः स्मृतः, मुक्तकामो ह्यकामकस्तपश्चरते:चरितवान्, अकामकः कालगतः पूर्वकर्मवशान्नरकं प्राप्तः, मनुष्यलोकोपपन्नोऽकामकः प्रवजितस्तपश्चरितवान् कालगतः सिद्धि प्राप्तः सर्वत्राकामकः । सकामकस्तद्वत् , केवलं किं सिद्धि प्राप्त इति प्रश्नः, नेत्युत्तरम् ॥ बाहुकाध्ययनम् ।
- शातं सुख, तस्मादुत्पन्नं दुःख शातदुःस्वम् । किं तेनाभिभूत उताशातदुःखेनाभिभूतो दुःखी दुःखमुदीरयतीति पृच्छा । न शातदुःखेन नाशातदुःखेनेत्युत्तरम् , उदीरणाहेतोनिःसारत्वादित्यर्थः संभाव्यते । अपरा पृच्छा यथा किं दुःखी शातदुःखेनाभिभूतस्योताशातदुःखेनाभिभूतस्य परस्य दुःखिनो दुःखमुदीरयतीति । शाताभिभूतस्येत्युत्तरं दुःखिनोऽभिभवपूर्व सुखीभावात् । पृच्छा च व्याकरणं चेति प्राचीनटिप्पणी । पुनः पृच्छा यथा किं शान्तं बाधारहितं दुःखं दुःख्युदीरयत्युताशान्तमिति । शान्तमेवेत्युत्तरमुदीरितस्योदीरणाया निरर्थकत्वात् । -दुःखेन खलु भो अप्रहीणेनेत्यादि नवमाध्ययनगमेन नेतव्यं कम्म त्ति स्थाने दुःखाभिलापेन (१)। (२) । कन्दस्यैवं सति स्वभावे ध्रुवं निःशङ्क वल्ल्यारोहणं भवति, बीजे समुह्यमानेऽपि अङ्कुरस्यैव संपद् भविष्यति (३)॥(४)(५)॥ पापघाते हतं दुःखं यथा फलं हतं पुष्पघाते कृते, कुतस्तालेफलस्य संभवो विद्वायां सत्यां मूर्धसूच्यां हते, तालपादपस्य शिखरे, तालफलानि द्रुमस्याग्रे पच्यन्त इति प्रसिद्धम् (६)॥(७)। दुःखितो दुःखघातार्थमन्यं कञ्चिच्छरीरिणं पुरुषं दुःखाकृत्वा वेदनां प्रापयित्वा एकस्य दुःखस्य प्रतीकारेणान्यद् दुःख निबध्नातीति विरोधः (८)॥(९) (१०)।

Page #160

ऋषिभाषितटोका
१३९
परस्य पापं कुर्वन् हसति मोहमोहितः, मत्स्य इव गलमिति ग्रीवादीति न, किं स्वामिषं तद् ग्रसन् विनिघातं विनाशं न पश्यति ( ११ ) | | ( १२ ) || परोपघात परो दर्प-मोहमलैरुद्धुर उद्धतो गुणदोषान् न विन्दति यथा वृद्धः सिंह उदपानं गतः प्राणिनो हन्ति विवेकमकृत्वा यदि वा यथा सिंह एकविंशाध्ययनकथितः परं जिघांसते (१३) ॥ (१४) (१५) (१६) (१७) (१८) (१९) || पाषाणेनाऽऽहतः कीवः पक्षिविशेषः क्षिप्रं पाषाणं दशति, मृगारिः सिंह ऊषरं प्राप्य सरउत्पत्तिमेव मार्गति, कीव - सिंहौ निरर्थकं कुरुत इति भावः (२० ) || तथा तेनैव प्रकारेण बालो दुःखी दुःखपीडितो बहिरं वस्तु भृशं निन्दति, न तु दुःखोत्पत्ति-विनाशौ प्राप्नोति सिंह इवेति द्वे पदे अतिरिक्ते (२१) ॥ व्रणं वह्निं कषायान् ऋणं चाऽऽमगं ति रोगं च यद् वाऽप्यन्यद् दुः स्थितं तद् उद्वहन्तोऽनुभवन्तः पीवरं महद दुःखं प्राप्नुवन्ति मानुषाः (२२) || वहिस्स त्ति वह्नेर्ऋणकर्मण: आमकस्स त्ति रोगस्य व्रणस्य च निःशेषं घातिनां यथासंख्यं निवारयितुर्दातुश्चिकित्सकस्य च श्रेय आनन्दो भवति गतमिति, वह्नचादीनि कालेन प्रत्यागमिष्यन्ति यथा द्रुमश्छिन्नोऽपि पुना रोहति ( २३ ) ॥ यथा वह्निर्भस्मच्छन्नो वा यथा रिपुर्गूढक्रोधो वा तथा लीनं गूढं पापकर्म दुःखसन्तानसङ्कटं भवति (२४)।।(२५) (२६) (२७) (२८) । मधुरायणीयमध्ययनम् ।
१६
यस्य खलु भो इन्द्रियाणि विषयाचारा न परिस्रवन्ति द्रवैरिव, स खलु भवत्युत्तमः पुरुषः । तद् परिस्रवणं कथमिति पृच्छा । मनोज्ञेषु शब्देषु रूपेषु गन्धेषु रसेषु स्पर्शेषु श्रोत्र- चक्षुर्नासा तालु त्वग्विषयप्राप्तेषु न सजेत न रज्येत न गृध्येत नाध्युपपद्येत न विनिघातमापद्येत । मनोज्ञेषु शब्दादिषु श्रोत्रादिविषयं प्राप्तेषु सजमानो रज्यमानो गृध्यमानोऽध्युपपद्यमानः सुमनाः सदभिप्रायवांस्तान् आसेवमानो विप्रवहतः पापकर्मणो भवति आदानाय तत् कर्माssददातीत्यर्थः । तस्मात् तेषु मनोज्ञेषु प्रागुक्तेषु न सजमान इत्यादि न सुमना इस्याद्युक्तपापकर्मणा न दुष्येत् । (१) ॥ ( २ )|| वह्निः परिणामतेजः शरीरमाहारं ति आहारेण यथा युनक्ति योगेन कारणेन तथा योगान् विजानीहीन्द्रियाणि तत्प्रयोगांश्च युञ्जतः इति श्लोकस्योत्त-रार्धस्य शङ्कनीयोऽर्थः ( ३ ) || शौर्यायणाध्ययनम् ।
-
१७
यया बन्धनं च मोक्षं च जीवानां च गत्यागतावात्मभावं च जानाति सा विद्या दुःखमोचनी (२)|| इयं विद्या महाविद्या भवति सर्वविद्यानामुत्तमा, यां विद्यां

Page #161

१४०
ऋषिभाषितटीका साधयित्वा सर्वदुःखेभ्यो मुच्यते (१)॥ एष त्वर्थत एव श्लोकयोरनुक्रम इति व्यक्तम् (३)॥(४)॥ मर्म सशल्यजीवं च पुरुषं वा मोहघातिनं गुरु शल्योद्धरणयोगं च यो जानाति स शल्यहा (५)।। (६) (७)। 'परकीयसर्वसावद्ययोगं दुश्चरितमिहाद्य नाचरेत् अपरिशेषं सर्वथा निरवद्ये चरिते स्थितस्य न कल्पते पुनरपि सावद्य सेवितुम् । एतानि गद्य-पदानि विदु-नामर्भाषितमिति दृश्यते, पूर्वगतास्तु तृतीयादयः श्लोकाः शेषभाषितानां कल्पेन तद्विवरणत्वाद् गद्यानुबद्धव्याः ॥ विद्वध्ययनम् ।
अयतो त्यक्तयत्नः खलु भो जीवः पुरुषो वज्र हिंसां समाददाति । कथमेतत् ! प्राणातिपातेनादिनाऽरतिरतिभ्यां मृषामायया मिथ्यादर्शनशल्येन वज्रं समादाय हस्तादिच्छेदनानि प्रत्यनुभवमानाः संसारसागरमनुपरिवर्तन्ते जीवा यथोक्तं नवमाध्ययने । यः खलु भो जोवो वज्रं न समाददाति, कथमेतत् ? अस्यास्तु पृच्छाया उत्तरादवियोजनीयत्वाद् ऋषि-नाम अयत इत्यादि प्रथमवाक्यमनुसारयितव्यम् । उत्तरं तु यथा प्राणातिपातादिविरमणेन श्रीत्रादीन्द्रियनिग्रहेण वज्रमसमय॑ हस्तादिच्छेदनानि व्यतिपत्य शिवं स्थानमभ्युपगतास्तिष्ठन्ति । शकुनी शङ्कुप्रघात तथा वारिपात्रधरो वरत्रं रज्जुं च विभज्य विभावयेताम् (१)॥ वार्षगण्याध्ययनम् ।
सर्वमिदं जगत् पुराऽतीतकाल आर्यमासीत् । -(१)॥(२) (३) (४)।। किंरूपं तु तदामिति आर्य साधु ज्ञानादित्रयं, तस्माद् आर्य सेवस्व (५)॥ आर्यायणाध्ययनम् ।।
२० उत्कटाः पञ्च प्रज्ञप्ताः, तद् यथा दण्डोत्कटो रज्जूत्कटः स्तेनोत्कटो देशोत्कटः सर्वोत्कटः । दण्डोत्कटो नाम यो दण्डदृष्टान्तेन आद्यमध्यावसानानां प्रज्ञापनया समुदयमानं शरीरमित्येतान्यभिधानानि व्याहरन् नास्ति शरीरात् परं जीव इत्येतेन प्रवादेन च भव-गति-यवच्छेदं वदति । रज्जूत्कटो नाम यो रज्जुदृष्टान्तेन समुदयमात्रशरीरप्रज्ञापनया पञ्चमहाभूतस्कन्धमात्रं शरीरमित्येतान्यभिधानानि व्याहरन् संसारसंसृतिव्यवच्छेदं वदति । स्तेनोत्कटो नाम योऽन्यशास्त्रदृष्टान्तग्राहैः स्वपक्षोद्भावनानिरतो ममैतदितिव्याहरन् परकरुणच्छेदं वदति । देशोत्कटो नाम योऽस्ति न्वेष जीव इति सिद्धे सति अकादिका है नीवस्य देशोच्छेदं अपूर्ण छेदं वदति । सर्वोत्कटो नाम यः सर्वतो जीवस्य संभवाभावान् न तृतीयं संभवासंभवयोः परं प्रागुक्तं देशसम्भवं भवति,

Page #162

ऋषिभाषितटीका
" किं तु सर्वतः सर्वथा सर्वकालं नास्ति जीव इति सर्वच्छेदं वदति । एतं नास्तिकवादमुदाहरति यथा ऊर्ध्वं पादतलेऽधः केशाग्रमस्तके एष आत्मपर्ययः कृत्स्नस्त्वक्पर्यन्तो जीवः एष जीवो जीवति एतज्जीवितं भवति । यथा दग्धेषु बीजेषु न पुनरङ्कुरोत्पत्तिर्भवति एवमेव दग्धे शरीरे न पुनः शरीरोत्पत्तिर्भवति । तस्मादिदमेवजीवितं, नास्ति परलोको, नास्ति सुकृतदुष्कृतकर्मणां फलवृत्तिविशेषः । न प्रत्यायान्ति जीवा, न स्पृशन्ति पुण्य-पापे, अफलं कल्याणपापकम् । तस्मादेतत् सम्यगिति ब्रवीमि यथा ऊर्ध्वमित्यादि यावत् त्वक्पर्यन्तो जीवः । एष मृतो, नैतज्जीवितं भवति । यथा नामादग्धेषु बोजेष्वन्याङ्कुरोत्पत्तिर्भवति एवमेवादग्धे शरीरेऽन्याङ्कुरोत्पत्तिर्भवति, तस्मात् तपःसंयमाभ्यां मूले शरोरं दग्ध्वा न पुनः शरोत्पत्तिर्भवतोति I - चिह्नितपुस्तकानुसारेणाध्याहार्ये नास्तिकं प्रत्युक्तम् तस्मात् पुण्यपापाग्रहणात् कर्म लब्धसुखदुःखसंभवाभावाच्छरीरदाहे पापकर्माभावाच्च शरीरं दग्ध्वा न पुनः शरीरोत्पत्तिर्भवति ॥ उत्कटाध्ययनम् ।
II_
१४१
२१
नाहं पुरा किञ्चज्जानामि सर्वलोके । - अज्ञानमूलमज्ञानं कारणं यथा तथा खलु भो पूर्वं न जानामि न पश्यामि नाभिसमवैमि नाभिसंबोधामि, ज्ञानमूलं खलु भो इदानीं जानामि यावद् अभिसंबोधामि । अज्ञानमूलं खलु मम कामैः कृत्यं करणीयम्, ज्ञानमूलं खलु मम कामैरकृत्य करणीयम् । अज्ञानमूलं जीवाश्चतुरन्तं संसारं परिवर्तन्ते, ज्ञानमूलं जीवास्तं व्यतिपतिन्ति । तस्मादज्ञानं परिवर्ज्य ज्ञानमूलं सर्वदुःखानामन्तं करिष्यामि कृत्वा शिवमचलं यावच्छाश्वतं स्थानं अभ्युपगतः स्थास्यामि । (१)। अज्ञानवशान्मृगा विहंगाः पक्षिणो मत्तवारणाश्च पाशैर्बध्यन्ते, मत्स्या आमिषेभ्यः स्रंसन्ति, अज्ञानं सुमहद्भयं भवति ( २ ) | | ( ३ ) ( ४ ) || दीपे पातः पतङ्गस्य कौशिकारेः पक्षिणो बन्धनं किम्पाकफलभक्षणं च त्रोण्येतान्यज्ञानस्य निबन्धनानि भवन्ति (५)| अज्ञानमोहितो वृद्धः सिंहः कथाप्रसिद्धो द्वितीयं सिंहमुदपानस्थं दृष्टवान् संभग्नगात्रयष्टिर्निधनं गतो मृत: ( ६ ) । सिंहश्च भुजङ्गश्चाज्ञानविमोहितौ ग्राह शनिपातेन द्वावपि विनाशं गताविति का कथेति न ज्ञायते ( ७ ) । 'सुप्रियं तनुजं - माता भद्रा नामाज्ञानविमोहिता तत्प्रतिबोधशोकेनात्मघातं कृत्वा व्याघ्रोभूता क्रुद्धा सत्यभिद्रुत्याखादीदिति सुकोशलमातृसहदेवीकथा, सा तु किमिहाधिक्रियते न वेति शङ्क्यते (८) । औषधानां विन्यासः संयोगानां योजनं भेषजानां मिश्रणं विद्यानां च साधनमज्ञानेन न सिध्यति, सिध्यति तु ज्ञानयोगेन (९, १०) | गृहपतिपुत्राध्ययनम् ।

Page #163

१४२
ऋषिभाषितटोका
२२
परशाति हिंसकं कर्म, अपरिशातिनो बुद्धाः, तस्मात् खल्व परिशातिनो बुद्धा.. नोवलिप्यन्ते रजसा पुष्करपत्रमिव वारिणा। --- धर्मा इति प्रामधर्मा मैथुनाभिलाषः । प्रामधर्माः पुरुषादिकाः पुरुषप्रवराः पुरुषज्येष्ठाः पुरुषमेवाधिकृत्य कल्पिताः प्रद्योतिताश्च पुरुषं समन्वागता भवन्ति, पुरुषमेवाभियुज्य पुरुषमवेक्षमाणास्तिष्ठन्ति । यथा नामारतीति गण्डविशेषः स्याच्छरीरे जाता शरीरे वृद्धा शरीरं समन्वागता शरीरमेवाभियुज्य तिष्ठति, एवं गण्डः स्फोटो शरीरे जात इत्यादि, वल्मीकः स्तूपो वृक्षो वनखण्डः पृथिव्यां जातः पुष्करिणी पृथिव्यां जाता पुष्कर उदके जातोऽग्निकायोऽरण्यां जातोऽरणीमेव मिभूय तिष्ठति, एवमेव धर्मास्तिष्ठान्ति ।
धिक तेषां ग्रामनगराणां येषां स्त्रियः प्रणायिकाः, ते चापि धिक्कृताः पुरुषा ये स्त्र णां वशं गताः (१)॥ सुदिव्या, भावका प्रेक्षणीया मधुरोदका पुष्पिता रम्येव पद्मिनो ग्राहाकुला, मालतीव व्यालाक्रान्ता, हैमगुहेव ससिंहा, मालेव वध्यकल्पिता, गन्धयुक्तिरिव सविषा, वाहिनीव नदी सेना वा अन्तर्दुष्टा, मदिरेव गरान्ता, योगकन्या स्त्रीरिव योगपरा शालिनी गृहिणी, एवं नारी लोके विज्ञेया भवेत् स्वगुणोदया प्रकटीकृतस्त्रोदोषा (२-४)।। कुलानां तूत्सादनं द्रव्यहीनानां लाघवम् अनादरः सर्वदुःखानां प्रतिष्ठा निष्ठा निधन चार्यिकाणां वैराणां गम्भीर गुप्तं गृहं सद्धर्मचारिणां विघ्नो दुष्टाश्वः मुक्तखलिनः, एवं श्रुता लोके किमङ्गना कुस्त्री, लाघवो अस्वलीणं बलवं ति पञ्चम-षष्ठश्लोकयोः पदेषु लिङ्गविपर्ययः (५६)॥ यत्र तु ग्रामेषु नगरेषु वा स्त्री बलवती तदनश्वस्य शुनादेहे षा शब्द इव पर्वरहितेषु वा दिनेषु मुण्डनमिव भवति (७. ८)। हुताशाद् भयं दाहो विषान्मरणं शस्त्राच्छेदो व्यालाद् दशनम् (९)॥ शङ्कनीयं च यद् वस्तु यच्चाप्रतीकारं तद् सुष्ठु व्यक्तं जानीयाद् यो युज्यमानानि युज्यमानानां वस्तूनामनुयोजयिता भवति (१०)॥ यत्र ये समारम्भा ये वैतेषां सानुबन्धा भवन्ति तानि वस्तूनि सुष्ठु जानीयात्, नैतत् सर्वविनिश्चये नैतदांधताहिते अनादृत्य निश्चयनीयम् (११)।। यत्र येषां समारम्भाणां सुखोत्पत्तिर्भवति ये वैतेषां सानुगामिनोऽनुगमसहिता विनाशिनो वा विपरीतं वा भवन्ति तान् जानीयात् कालवेदविद्, वेद इतीह लौकिकं ज्ञानम् (१२)॥ (१३) (१४)॥ नवमश्लोकादारभ्य परिसाडो कम्मे त्तिआदि-ऋषिभाषितं पुष्करपत्रोपमान्तमनुबध्यते इति व्यक्तम् ॥ दगभलाध्ययनं गईभीयेत्यपरनामकम् ।

Page #164

ऋषिभाषितटीका
द्वे मरणेऽस्मिल्लोक एवमाख्यायेते, तद् यथा सुखमृतं चैव दुःखमृतं चैव । -अत्र विज्ञप्ति व्यख्यानं ब्रवीमि । इमस्य खलु ममीकारिणोऽसमाहितलेशस्यासमाहितमनोवृत्तिकस्य गण्ड इति ग्रन्थ्यर्थे तेन परिघातितस्य बाधितस्य बन्धनपरिघातस्येति पाठोऽशङ्कनीय एव गण्डबन्धनप्रतिघातं करिष्यामि । अलं पुरो-मतेन दुःखं मरणमिति । तस्मात् तं पूर्वोक्तं कृत्वा ज्ञान-दर्शन-चारित्राणि प्रतिसेविष्ये । ज्ञानेन ज्ञात्वा दर्शनेन दृष्ट्वा संयमेन संयम्य तपसाऽष्टविधकर्मरजोमलं विधूय विशोध्यानादिकमनवदनं दीर्घाध्वानं चतुरन्तसंसारकान्तारं व्यतिपत्य शिवमित्यादिविशेषितं सिद्धिगतिनामधेयं स्थान संप्राप्तोऽनागताध्वानं शाश्वतं कालं स्थास्यामोति प्रतिबोधितस्य कस्यचिदध्यवसायः ॥ रामपुत्रीयाध्ययनम् ।
२४
सर्वमिदं पुरा भव्य भवितव्यावेक्षम् , इदानीं पुनरभव्यं भवितव्यानवेक्षं भवति । ध्यवन्ते खलु भो नैरयिका नैरयिकत्वात् तिर्यग्योनस्तिर्यग्योनित्वान्मनुष्या मनुष्यत्वाद् देवा देवत्वाद, अनुपरिवर्तन्ते जीवाश्चतुरन्तं संसारकान्तारं कर्मानुगामिनः । तथाऽपि मम जीव इहलोके सुखोत्पादकः, परलोके दुःखोत्पादकोऽनिजोऽध्रुवोऽनित्यः, अणितिए अणिच्चे त्ति पदे समव्युत्पत्ती, सजति यावन्मुह्यत्यध्युपपद्यते विनिघातमापद्यते । इमां च पुनः शटन-पतन-विकिरण-विध्वंसनधर्मामनेकयोगक्षेमसमायुक्तां जीवस्यातीया संसारनिर्व्यष्टिं करोति लोकप्रपञ्चं सेवते । इमां संसारनिर्व्यष्टिं कृत्वा संसारकान्तारमनुपरिवर्तते । तं त्वनुवृत्य संवेग-निर्वेदौ गत इति अर्थपूरणार्थमध्याहार्य, परं तु शिवमित्यादि यावत् चिट्ठिस्सामि त्ति अपास्यं मिथ्येह निवेशितत्वात् । तस्मादध्रुवमशाश्वतमिदं संसारे सर्वजीवानां संसृतिकारणमिति ज्ञात्वा ज्ञान-दर्शन-चारित्राणि सेविण्ये तानि सेवित्वा संसारकान्तारं व्यतिपत्य शिवं स्थानमभ्युपगतः स्थास्यामीत्यत्र निश्चयः ।
वाडधाणे त्ति पदत्यार्थो न ज्ञायते (१) (२) । वटि त्ति वृत्तिः परिवर्तः, शीघ्रया तया समायुक्ता रथचके यथाऽराः स्फटन्तो वा भङ्गुरा वल्लिच्छेदास्तथा शरीरिणः पुरुषस्य सुहदुक्खे त्ति द्विवचनं संस्कृतकल्पम् (३)॥ संसारे सर्वजीवानां गृद्धिः संपरिवर्तत उदुम्बरतरूणां प्रसवदोहदो यथा व्यसनोत्सवकारणं स्यङ्गचेष्टादीनां हेतुः (४)। वह्निमित्यादि सद्यो मेधमिव चिन्तयेद् अकाण्ड आगमन-गमनशीलम् (५)। (६) (७) (८) (९) (१०)। वत्तेयणिच्चत त्ति वर्तते वर्तेत वाऽनित्यता, षोडशेपि

Page #165

१४४
ऋषिभाषितटीका श्लोके एवमेव (११)॥ (१२) (१३) (१४) (१५) (१६) (१७) ॥ या कान्तिर्वयोऽवस्था वा येन कर्मणा युज्यते तादृशी तस्या निर्वृत्तिर्भवति वाचः प्रतिश्रुदिव (१८) । ताहं तासाम्, इह सम्बन्धे तु ताभ्यां कान्ति-वयोभ्यां कृतेनोदयेनोभृता नानागात्रविकल्पिता अनेकगात्रेषु कृता भङ्गोदयाः संसारे सर्वदेहिनामनुवर्तन्ते ताभ्यामनित्यत्वात् (१९)॥ (२०) ॥ अथ कर्मोच्यते । बुध्यते चैव कर्म हेतुयुक्तं शुभाशुभं यथा वल्लीनां फलाफलं पर्याप्तफलान्यपर्याप्तफलानि च बुध्यन्ते (२१)॥ स्वयमात्मप्रयत्नेन च्छिन्नादानमप्युपादानं छिन्नं यस्य तत् कर्म भुज्यते, न तद् वय॑तेऽवश्यं वेदनीयं भवति, यथा वल्लोनां फलाफलमिति पूर्ववत् पूर्वोत्पन्नं छिन्नमूलमपि भुज्यते (२२) । (२३) । अप्ररोहि यथा बीजं धूमहीन इवानलो नष्टसंज्ञो भ्रष्टोपदेश इव देशको गुरुस्तथा कर्म च्छिन्नमूलं (२४) ॥ येन कर्मणा युज्यते पुरुषस्तादृशं वेषं धारयति नटो यथा रङ्गमध्ये वृत्तकान्तिसमर्थः (२५)॥ चित्रा नानाप्रकारा विविधोदया च देहिनां संसारसंन्ततिः सर्वे द्रुमालया वनानीव भवन्ति सर्वपुष्पफलोदयाः (२६)॥ (२७- ३० यथा पञ्चदशेऽध्ययन एकादशादयः श्लोकाः) चञ्चलं सुखमादाय सक्ता मोहे मानवा भवन्त्यादित्यरश्मितप्ता इव मत्स्याः क्षीयमाणपानीयाः (३१) ॥ अध्रुवं राज्यं संश्रिता नरा अवशाः संक्षयं प्राप्नुवन्ति फलार्थिन इव च्छेद्य तरुमारूढाः (३२)॥ (३३) (३४)। मोहमोहितो मोहीनां मध्ये क्रीडति मोही यथा ग्रहीणां ग्रहवतां ग्रहगृहीतानां मध्ये ग्रही यथार्थ ग्रहमोहितः (३५)॥ नान्यत् कर्म नान्येषां देहिनां कर्म बध्नन्तो निर्जरयन्तश्च भवन्ति देहिनः, किं तु स्वकीयमेव, यथा वारिग्राहा घटीतो धव्यमाननिबन्धना भवन्ति, गृहीतं वारिमात्रं घटोमात्राधानं भवतीति भावः (३६)॥ बध्यते मुच्यते चैव जीवाश्चित्रेण नानाप्रकारेण कर्मणा, यथा रज्जुपाशैर्बद्धः कश्चिदन्यस्य प्रयोगेनेर्यते चाल्यते (३७) ॥ (३८) (३९)॥ निश्चलं कृतारोग्यं त्रैले क्यसंस्कृतं स्थानमुत्तमं प्राप्नुवन्ति जीवाः सर्वज्ञमार्गानुगताः (४०)॥ हरिगिर्यध्ययनम् ।
२५ ततश्चाम्बरः परिव्राजको यौगन्धरायणमेवमवादीद् यथा देवानुप्रिय, मनसि मे गर्भवर्षाभ्यो मैथुनाद् विरतिः, कथं न त्वं ब्रह्मचारी भवसीति । ततो यौगन्ध रायणोऽम्बटं परिव्राजकमेवमवादीद् यथा हारिताः पुरुषा एभिरेभिश्च तावदादानैः कर्मोपादनैः । ये खलु हारिताः पापैः कर्मभिरवियुक्तास्ते खलु गर्भवर्षासु सजन्ति । ते स्वयसेव प्राणिनोऽतिपतन्त्यन्यानपि जनान् प्राणिनोऽतिपातयन्त्यन्यानपि जनान् प्राणिनोड़

Page #166

ऋषिभाषितटोका
१४५ तिपातयतोऽनुमोदयन्ति समनुजानन्ति, एवमेव मृषा भाषन्त इत्यादि करणत्रिकम् , अविरता अप्रतिहताप्रत्याख्यातपापकर्मणो मनुजा इत्यतत्क्षणात् पठितव्यत्वादिहापास्यम् , ते स्वयमेवादत्तमाददते अब्रह्म-परिग्रहौ गृह्णन्तीत्यालापकः पूर्ववत् । एवमेव तेऽसंयताऽविरता अप्रतिहताप्रत्याख्यातपापकर्मणः क्रियावन्तोऽसंवृता एकान्तदण्डा एकान्तबाला बहु पापं कर्म कलिकलुषं समय॒तश्च्युता दुर्गतिगामिनो भवन्त्येभिर्दारिता आदानैः ।
ये खलु आर्याः पापैः कर्मभिर्विप्रमुक्ता भवन्ति ते खलु गर्भवर्षासु न सजन्ति । ते न स्वयमेव प्राणिनोऽतिपतन्तीत्यादि विपरीतं पूर्व यावदक्रियावन्तः संवृता. एकान्तपण्डिता व्यपगतरागद्वेषास्त्रिगुप्तिगुप्तास्त्रिदण्डोपरता निःशल्या आत्मरक्षिणो व्यपगतचतुःकषायाश्चतुर्विकथाविवर्जिताः पञ्चमहाव्रतधराः, धर त्ति अपरित्याज्यं, पुस्तकेषु तु न दृश्यते, तिगुत्त त्ति त्रिगुप्त न यथासंख्यं, पञ्चेन्द्रियसंवृत्ताः षड्जीवनिकायसुष्टुनिरताः सप्तभयविप्रमुक्ता अष्टमदस्थानहीना नवब्रह्मचर्ययुक्ता दशसमाधिस्थानसंप्रयुक्ता बहु पापं कर्म कलिकलुषं क्षपयित्वेतश्च्युताः सुगतिगामिनो भवन्ति ।
हे भगवन्नम्बट, ते सूत्रमार्गानुसारिणः क्षीणकषाया दान्तेन्द्रियाः शरीरसंधारणार्थ योगसंशनीय नवकोटिपरिशुद्धत्यादिप्रसिद्धलक्षणं पिण्डं तादृशां भिक्षां शय्यां चोपधिं च गवेषमाणाः साधवः सङ्गतगतहसितभणितैः सुन्दरस्तनजघनैश्च प्रतिरूपा रूपवत्यः स्त्रियो दृष्ट्वा न तेषां मनसाऽपि प्रादुर्भावं गच्छन्ति मैथुनार्था ग्रामधर्माः । एतावदेव ऋषिभाषितमित्यम्बटस्य संबोधितत्वादनुमेयम् , शेषाणामृषिभापितानां वाग्वृत्तिं त्वनुसृत्य हारिता इत्यादि लघुवाक्यं यौगन्धरायणभाषितमिति ।
कथमेतदिति कथं सा क्षीणकषायता दान्तेन्द्रियतेत्युच्यते । सा भवति विगतरागता सरागस्याप्यपेक्ष्येति केवले स्त्र विषये न तु सर्वथा हतमोहस्येत्यर्थ इव दृश्यते । तत्र तत्रेतरेतरेषु कुलेषु पिण्डं गवेषमाणा इत्यादि पञ्चदशाध्ययनवत् (१)॥ स शुद्धपिण्डः कथमिति हस्ति-महावृक्षनिदर्शनं, पाउत्ति पात्रम् , तैलपात्रधर्ममप्रमादगुणवर्णनगर्भ पञ्च चत्वारिंशाध्ययनस्य द्वाविंशे श्लोके सूचितं किम्माकफलनि
दर्शनं मूढत्वप्रकाशकं च । अपरं च-यथा नामैकः शाकटिकोऽक्षं म्रक्षेदेष मम - न भक्ष्यति भारं च मे वहिष्यतीति चिन्तयन्, एतयोपमया श्रमणो निम्रन्थः षट्सु स्थानेष्वाहारमाहारयन् नातिकामति, तद् यया वेदना-वैयापृत्य-ईर्या

Page #167

ऋषिभाषितटीका
संयम-प्राणवृत्ति-धर्मचिन्तेत्येतेषामर्थाय । अपरं च यथा नामैको जतुकारकोऽङ्गारेष्वग्निकार्य निसृजेदेष मेऽग्निकायो न विक्षायिष्यति जतुं च तापयिष्यामीति . चिन्तयन्ने तयोपमया इत्यादि पूर्ववत् । अत्यच्च यथा नामैको इषुकारकस्तुषेष्वग्निकार्य शेषं तदेव, केवलमिषु तापयिष्यामीति । अम्बटाध्ययनस्य यौगन्धरायणाध्ययनमिति युक्ततरं नाम भवेत् ।
१४६
२६
कतरो धर्मः प्रज्ञप्तः ? धर्मं न सम्यग् जानीथेति भावः । हे आयुष्मन्तः सर्व धर्मं यदि वा हे सर्वे आयुष्मन्तो धर्मे मम मत्तो वा शृणुत ! केनार्थेन ब्राह्मणवर्णाभा न तु ब्राह्मणाः सन्तो माहणत्ति मा हन्तेति श्लेषाद् युद्धं शिक्षन्ते हिंसां प्रकुर्वन्ति (१) ॥ शस्त्रजीविनो हि यागे भवन्ति ब्राह्मणाः, लौकिक व्यापारेषु तु राजानः क्षत्रिया वणिजो वैश्याश्च, स्वधामानि स्वगृहाणि स्वात्मनो वा पिनिदधति निरुन्धन्ति विवेकात् ब्रह्मपालनाच्चेति तृतीय श्लोकस्योत्तरार्धं द्वितीयस्य पूर्वार्धन सम्बन्धनीयम् (२.३) ॥ अन्धेन युगेनाचक्षुष्मता वाहयुग्मेन विपर्यस्त उत्तराधरस्मिन् राजरथमारूढ इव अडणीए त्ति मार्गे युद्धमारभते, न तु युद्धभूमौ सोऽब्राह्मणो यद् यद्धिसनकर्म प्रकरोति तत् सर्वं सर्वथा हतबुद्धेरिव निरर्थकमिति भावः (२.३) || यथार्थनामा ब्राह्मणो न धन्वो न रथी न शस्त्रपाणिः स्यान्न मृषा ब्रूयान्न चौर्यं कुर्यान्न मैथुनं गच्छेन्न परिग्रहं गृह्णीयात् स्यात् तु नियुक्त - नामाज्ञापितानां दशानामपि धर्माङ्गानां ध्यानाध्ययनपरायणः ( ४. ५ ) ॥ गुप्तैः सर्वेन्द्रियैः सत्यप्रेक्षी स्याच्छीलप्रेक्षी च सप्तस्वपि शीलाङ्गेषु नियुक्तेषु (६) ।। षड्जीनिकायहितः सर्वसत्त्वदयापरः स ब्राह्मण इति वक्तव्यो यस्याऽऽत्मा विशुद्धयति (७) || दिव्यं स कृषि कृषेन्नार्पयेन्न तां मुञ्चेत् । - आत्मा क्षेत्रं तपो बीजं संयमो युगलाङ्गले ध्यानं च फालो निशितः संयमश्च दृढं बीजमिति पादः संदिग्धपाठः पौनरुक्तचाच्छन्दसोऽशुद्धत्वाच्च ( ८ ) ।। कूटेसु वञ्चकेषु पुरुषेष्वकूटत्वं सरलत्वमङ्गीकरोति, अस्मिंस्तु पादे कृष्युपमा न दृश्यते, विनयो नियमनमिव स्थितः, तितिक्षा च हलेषा, दया- गुप्ती च प्रग्रहौ (९) ॥ सम्यक्त्वं गोच्छणवो त्ति अज्ञातार्थः। समितिस्तु शमिला, धृति-योक्त्र - सुसम्बद्धास्ते ये सर्वज्ञवचने रताः (१०) पञ्चैवेन्द्रियाणि तु क्षान्तानि दान्तानि निर्जितानि च यानि ब्राह्मणेषु तानि गोरूफणि गम्भीरं कृषि कृषन्ति (११) ॥ तपस्तस्य निर्व्याजस्य ब्राह्मणस्यावन्ध्यं बीजं, अहिंसा परमं निधनं गोत्रं, व्यवसायस्तस्य धनं सङ्ग्रहः संयमो युक्तौ बलिवर्दो
ܙ

Page #168

ऋषिभाषितटीका
१५७ (१२) ॥ धृतिर्बलं वसुधैका, श्रद्धा च निश्चला मेथिधुरोऽवष्टम्भः, भावना तु तस्य वृतिः, ईर्या सुसंवृतं द्वारम् (१३) ॥ कषायास्तस्य मर्दनं, कीर्तिवादश्च तत्क्षमा, निर्जरा तु ईषां लुनामि, एवं दुःखानां निष्कृतिर्भविष्यतीति तदभिप्रायः (१४)। एतां कृषि कृष्ट्वा सर्वसत्त्वदयावहां ब्राह्मणः क्षत्रियो वैश्यः शूद्रो वाऽपि विशुद्धयति (१५) ॥ मातङ्गीयमध्ययनम् ।
___ साधु साधोः साधु वा सुचरितमव्याहताबाधिता श्रमणसम्पच्छ्रमणैः सह संवासः । न चिरं लौकिकजनेन संवसेन्मुनिः, संवासेन हि स्नेहो वर्धते । अनित्यचारिणो भिक्षोः कर्मणो हेतोरात्मार्थो दुःखायते दुःखमापद्यते (१)॥ स्नेहबन्धनं प्रजहाय ध्यानाध्ययनपरायणो भवति । निहितेन वशीकृतेन सदापि चेतसा निर्वाणाय मतिं संदध्यात् (२) । यो भिक्षुः परेण सख्यमागतस्तस्य कर्णसुख वचनं ब्रूयात् सोऽनुप्रियभाषकश्चाटुकारः खलु मुग्ध आत्मार्थे हीयते नियमात् (३)॥ यो लक्षण-स्वप्न-प्रहेलिकाः कुतूहलादाख्याति, तस्य नरो जनो दानानि प्रयोजयेत् , तत् तादृशं करणं श्रामण्यान्महदन्तरं भवेत् विपरीतं भवेदित्यर्थः (४) । चेल त्ति चेटको दासो, यश्चेटकोपनयनेषु आवाहविवाहेषु वधूवरेषु च पार्थिवानां युद्धेषु चात्मानं योजयति तान्युपतिष्ठति, यो वा जीवनहेतोरात्मनः पूजनाथै किश्चिदिहलोकसुखम् इहलोकस्य मनोज्ञं प्रयुनक्ति प्रकरोत्यर्थिविषयेषु प्रदक्षिणः, उभयेषां तादृशं करणं श्रामण्यस्य विपरीतम् (५. ६ ) ॥ व्यपगतकुशलस्तु संछिन्नस्रोताः शोको वा प्रेम्णा द्वेषेण च विप्रमुक्तः प्रियाप्रियसहोऽकिञ्चनश्चात्मार्थ न जह्याद् धर्मजीवो (७) ॥ वारत्रकाध्ययनम् ।
- २८ छिन्नस्रोतसो निरुद्धास्वान् भृशं कुरुत सर्वान् कामान् सर्वशः । कामा मनुष्याणां रोगा भवन्ति, कामा दुर्गतिवर्धनाः (१) । नासेवेत मुनिर्गुद्धिमेकान्तमनुपश्यन् । अकामाः पुनः कामान् कामयमाना दुर्गतिं यान्ति (२)। ये कामेषु लुभ्यन्ति तेषां त्रिविधं जगत् तुच्छमिव भवति कामेष्वध्युपपन्ना बहवो जीवाः क्लियन्ति (३) । (४) (५) (६) (७) (८) (९) (१०) (११) (१२) (१३) (१४) (१५) (१६) (१७) (१८) (१९) (२०) (२१) । अञ्जनस्य कज्जलस्य क्षयं वल्मीकस्य च सश्चयं मधुनश्चाहारं चिरकालीनं दृष्ट्वा पुरषस्य संयम उद्यमो वरः श्रेयान् भवेन् , न तु कामः (२२) ॥ उच्चावचं गोत्रमधिकृत्य विकल्प

Page #169

१४८
ऋषिभाषितटोका भावनयाऽनुप्रेक्षादिना विभावयेत् , न हैमं दन्तकाष्ठं खादेत् खादितुं कामयेत चक्रवर्त्यपि (२३) ॥ हे सुविहितपुरुष, अल्पकालकमन्तरं क्षणस्तोकमुहूर्तमात्रं प्राप्य तस्य विभावयतोऽपि विपुलः फलागमः, किं पुनस्तस्य यः सिद्धि प्रति पराक्रामेत् ? ॥ आर्द्रकीयमध्ययनम् ।
स्रवन्ति सर्वतः स्रोतांसि, किं न स्रोतोनिवारणम् ? कथं स्रोतः विधीयत इति पृष्टो मुनिराख्यायात् (१) ॥ जाग्रतोऽप्रमत्तस्य मुनेरिन्द्रियाणि पञ्च सुप्तानि, सुप्तस्य मुनेस्तु पञ्च जाग्रति । पञ्चभिः सुप्तै रज आदोयते पञ्चभि न प्रद्भी रजः स्थापयेत् (२) ॥ शब्दं श्रोत्रं, रूपं चक्षुर्गन्धं घ्राणं, रसं जिह्वा, स्पर्श त्वगुपादाय मनोज्ञ वा पापकं वा मनोज्ञे न रज्येत् , पापके न प्रदुष्येत् मनोज्ञे अरज्यति मुनो, इतरस्मिन्नमनोज्ञे न दुष्टे, अविरोधिषूदासीनेषु वस्तुष्वसुप्तो भवेज्जागृयात्, एवं स्रोतः पिधोयते (३-१२) ॥ (१३) (१४) (१५)....विधेयं गजं....(१६) (१७) (१८) (१९) । वर्धमानाध्ययनम् ।
यथासत्यमिदं सर्वम् । इह यत् क्रियते कर्म तत् परतः परलोकेऽत्रबुध्यते, मूलसिक्तेषु वृक्षेषु तेषां शाखासु फलं दृश्यते (१) ॥ (२) (३) ।। हिंसन् हन्तारं लभते (४)। (५) ॥ भद्रकानि भद्रकानीति मन्यन्ते जनाः, मधुरं मधुर : परुषं परुषमिति मनुते, कटुकं कटुकमिति भणितम् (६) ॥ कल्याणमिति भणतः कल्याणैतत्प्रतिश्रुत् , पाप कमिति पापका (७) ॥ (८) ॥ वाय्वध्ययनम् ।
पाश्चीयाध्ययनस्य कृष्छा इह योज्यन्ते व्याकरणैः। कोऽयं लोकः ? जीवाश्चैवाजीवाश्चैवेति लोकः ? चतुर्विधो लोको व्याख्यातस्तद्यथा द्रव्यतः क्षेत्रतः कालतो भावतः । कस्य वा लोकः? आत्मभाव आत्मना भवति लोक इति योज्यम् । स्वाम्यमुद्दिश्य जीवानां लोको, निर्वृत्ति निष्पत्तिमुद्दिश्य जीवानां चाजीवानां च । को वा लोकभावः ? अनादिकोऽनिधनः पारिणामिको लोकभावः । । केन वाऽर्थेन लोक इति प्रोच्यते ? लोकतीति लोकः । का गतिः ? जीवानां च पुद्गलानां च गतिर्द्रव्यतः क्षेत्रतः कालतो भावतः । व्याकरणस्य तु पाठान्तरं यथा जीवश्चैव गमनपरिणताः पुद्गलाश्चैव गमनपरिणता इति । कस्य वा गतिः ? जीवानां च पुद्गलानां च गतिरित्याख्याता । केचित्तु पठन्ति यथा

Page #170

ऋषिभाषितटीका
१४९ द्विविधा गतिस्तद्यथा प्रयोगगतिः स्वेच्छया गतिर्विनसा गतिस्त द्विपरीता जीवानां च पुद्गलानां चेति । को वा गतिभावः ? अनादिकोऽनिधनो गतिभावः । पाठान्तरं तु यथा औदयिक-पारिणामिको गतिभाव इति । केन वाऽर्थेन गतिरिति प्रोच्यते ? गम्यते इति गतिः । अन्ये तु गम्यमाना इति गतिरिति पठन्ति । इमानि चत्वारि पाठान्तराण्यस्याध्ययनस्यान्ते गतिव्याकरणग्रन्थात् प्रभृति सामित्तं ति यावदयं द्वितीयः पाठो दृश्यत इति प्रवेशितानि । उत्तरगामिनामपि सूत्राणां स द्वितीयः पाठ इति वक्ष्यते । ऊर्ध्वगामिनो जीवा, अधोगामिनः पुद्गलाः । कर्मप्रभवा जीवाः, परिणामप्रभवाः पुद्गलाः; कर्म प्राप्य फलविपाको जोवानां, परिणाम प्राप्य पुद्गलानाम् । द्वितीयः पाठस्तु पापकर्मकृतो जीवानां परिणामः, स एव पुद्गलानामिति । न कदाचिदियं प्रजा मनुष्यादिकाऽव्याबाधसुखमनुपरुद्धसुखमेषेत कशां कशायित्वा हिंसां कृत्वा । द्वितोयपाठस्तु यथा न कदाचित् प्रजा प्राकार्षीद् अदुःखमिति । जीवा द्विविधां वेदनां वेदयन्त्यनुभवन्ति, तद्यथा प्राणातिपातेन यावन्मिथ्यादर्शनेन । विरमणपदं त्विह न युज्यते । अस्येह दृश्यमानत्वाद् वृद्धलेखकदोषेण विस्मृतानि कानिचित् सूत्राणीत्यनुमीयते । पूरितं विदं छिदं II-पुस्तकेन यथा एवं यावन्मिथ्यादर्शनशल्येन कृत्वा जीवाः शातनां वेदनां वेदयन्ति । प्राणातिपातविरमणेन तु यावन्मिथ्यादर्शनशल्यविरमणेन कृत्वा जीवा अशातनां वेदनां वेदयन्तीति । एतेनैव प्रकारेण द्वितीयपाठेन पूरितं छिद्रं यथा आत्मकृतो जीवा भवन्ति, कृत्वा कृत्वा यद् यद् कृतवन्तस्तत् तद् वेदयन्ति, तद् यथा प्राणातिपातेन यावत् परिग्रहेणेति । स एव द्वितीयः पाठोऽनुबध्यते यथा एष खल्वसम्बुद्धोऽसंवृतकर्मान्तश्चातुर्यामिको निम्रन्थोऽष्टविधं कर्मग्रन्थिं प्रकरोति, स च चतुःषु स्थानेषु विपाकमागच्छति, तद्यथा नैरयिकेषु तिर्यक्षु मनुजेषु देवेषु । आत्मकृता जीवा न पर कृताः कृत्वा कृत्वा वेदयन्ति, तद्यथा प्राणातिपातविरमणेण यावत् परिग्रहविरमणेण । एष खलु संबुद्धः संवृतकर्मान्तश्चातुर्यामिको निर्ग्रन्थोऽष्टविध कर्मप्रन्थि न प्रकरोति, स च प्रागुक्तेषु चतुःषु स्थानेषु न विपाकमागच्छति । आदिपाठस्तु मिथ्यादर्शनविरमणेनेतिप्रभृत्यनुबध्यते यथा किं तु जीवाः शातनां नाशनां वेदनां वेदयन्ति । यो यदर्थ यद्वस्तुनो बिभेति तत् न समुच्छेत्स्यते अर्थात् स एव समुत्थास्यति । निष्ठितकरणीयः सन् मडाइ त्ति मृतादी प्राशुकभोजी, उपलक्षणत्वादेषणीयादीति व्याख्याप्रज्ञप्तिवृत्त्यनुसारेण व्याख्येयम् । स्पशुकेति स्थाने तु प्राशुकेत्ययुक्तं प्रवदन्ति वृत्तिकारानुयायिनः । मृतादी निर्ग्रन्थो निरुद्धप्रपञ्चो व्यवच्छिन्नसंसारो व्यवच्छिन्नसंसारवेदनीयः प्रहीणसंसारः प्रहीणसंसारवेदनीयो संसारमार्गान् न पुनरप्यत्रत्वं समागच्छति । पार्थीयमध्ययनम् । द्वितीयपाठस्तु

Page #171

१५०
ऋषिभाषितटीका समापद्यते यथा लोको न कदाचिन्नासीन्न कदाचिन्न भवति न कदाचिन्न भविष्यति, अभूच्च भवति च भविष्यति च, ध्रुवो नित्यः शाश्वतोऽक्षयोऽव्ययोऽवस्थितो नित्यो भवति, यथा नाम पश्चास्तिकाया न कदाचिन्नासन्नित्यादि एवमेव लोकोऽपि । समाप्तं पाठान्तरम् ।
३२
दिव्यां भो कृषि कृषेन्नार्पयेत् । -कुतः क्षेत्रं कुतो बीजं कुतस्तक युगलागळे ? गा अपि तव न पश्यामि, हे आर्य, का नाम तव कृषिरिति प्रश्नाः (१)। आत्मा क्षेत्रं तपो बीजं संयमो युगलाङ्गले अहिंसा समितिश्च योग्या, एषा धर्मान्तरा धर्मगर्मा कृषिः (२)। एषा कृषिः अलुब्धस्य पुरुषस्य शुभतराऽतिशुभा व्याख्याता, एषा बहुसती अतिसाध्वी परलोकसुखावहा च भवति (३)॥ एतां कृषि कृष्ट्वा सर्वसत्त्वदयावहां ब्राह्मणः क्षत्रियो वैश्यः शूद्रोऽपि वा सिद्धयति (४)। पिङ्गाध्ययनं षड्विंशस्य द्वितीयपाठ इव ।
३३ द्वाभ्यां स्थानाभ्यां बालं जानीयात् , द्वाभ्यां स्थानाभ्यां पण्डितं जानीयात् यथा सम्यक्प्रयोगेन च मिथ्याप्रयोगेन च कर्मणा भाषणेन चेति श्लोकार्धम् । दुर्भाषितया भाषया दुःकृतेन च कर्मणा कार्याकार्यविनिश्चये बालमेतं विजानीयात् (१)(२) (३)॥ सुभाषितया भाषया सुकृतेन च कर्मणा पर्जन्यः कालववि यशोऽभिगच्छति (४)(५)(६) ॥ साधुभिः संगमं च संस्तवं च धर्म च कुर्यादिति स्पष्टं, कुतस्तु धर्मस्य विपरीतमधर्म कुर्यादिति न ज्ञायते (७)।(८)। क्षयि प्रमाणं वाती च देयाद् यो धनमर्जयति, सद्धर्मवाक्यदानं त्वक्षयममृतं च मतं भवति (९)॥ पुण्यं तीर्थमुपागम्य प्रेत्य भुञ्ज्याद्धीतं फलम् , सद्धर्मवारिदानेन क्षिप्रं तु शुध्यति मनः (१०)॥(११)(१२)(१३)(१४)(१५)॥ कल्याणमित्रसंसर्ग कृत्वा संजयो मिथिलाधिपः स्फीतं भुक्त्वा तन्मूलं भोजनं मूलं भवति यथा तथा दिवं गतः (१६)।।(१७)।। आरुणीयाध्ययनम् ।
पञ्चसु स्थानेषु पण्डितो बालेन परीषहोपसर्गानुदीर्यमाणान् सम्यक् सहेत क्षमेत तितिक्षाधिवासयेत, तद्यथा बालः खलु पण्डितं परोक्षं परुषं वदेत् , तत् पण्डितो बहु मन्येत यथा दिष्टयैष बालो मे परोक्षं परुषं वदति, न प्रत्यक्षम् ।

Page #172

ऋषिभाषितटोका
१५१
"
मूर्खस्वभावा हि बालाः, न किञ्चिद् बालेभ्यो कर्तृभ्यो न विद्यत इति । तत् पण्डितः सम्यक् सहेतेत्यादि । बालः खलु पण्डितं प्रत्यक्षमेव परुषं वदेत्, तत् पण्डित इत्यादि यावत् प्रत्यक्षं वदति, न दण्डेन वा यष्ट्या वा लेष्टुना वा मुष्ट्या वा बालः कपालेन वाऽभिहन्ति तर्जयति ताडयति परिताडयति परितापयति उद्वापयति व्यापादयति । मूर्ख इत्यादि पूर्ववत् । बालश्च त्ति संयोजने चेदर्थे वा पण्डितं दण्डेनेत्यादि यावद् उद्वापयेत् तत् पण्डित इत्यादि यावदुद्वापयति, न केनचिच्छस्त्रजातेन किञ्चिच्छरीरजातं शरीरभागमाच्छिनत्ति वा विच्छिनत्ति वा । मूर्ख इत्यादि पूर्ववत् । बालश्च चेद् वा पण्डितं केनचिच्छस्त्रजातेनेत्यादि यावद् विच्छिन्द्यात्, तत् पण्डित इत्यादि यावद् विच्छिनत्ति वा न जीविताद् व्यपरोपयति । मूर्ख इत्यादि पूर्ववत् । बालश्च पण्डितं जीविताद् व्यपरोपयेत्, तत् पंण्डित इत्यादि यावद् व्यपरोपयति, न धर्माद् भ्रंशयति । मूर्ख इत्यादि पूर्ववत् । येन केनचिदुपायेन पण्डित आत्मानं मुञ्चेत् दोषाद बालेनोदीरितात् । तदपि स दोष एव तस्य पण्डितस्य हितं भवेत् ( १ ) || अप्रतिज्ञभावादुत्तरं न विद्यते, स्वयं पण्डितो वेषान् अनेकरूपान् भविष्यद्भवान् न प्रकरोति यदि वा वेसे त्ति दोसे त्ति स्थाने लेखनभ्रमात् । अप्रतिज्ञ इह लोके भवति यथार्थो ब्राह्मणः (२)|| दीनेन सामान्येन पुरुषेण किं क्रियते देहकाङ्क्षणात् णण्णत्थ त्ति अन्यत्र न किञ्चिदित्यर्थः । दीनस्य कालकाङ्क्षणं प्रायोपगमनादिना मृत्युप्रतिक्षणं वा लोकादनन्यत्वं वा आत्मस्वभावस्य हीयते न ज्ञायते (३)।।(४) (५) (६) || इसिगिर्यध्ययनम् ।
३५
चतुःषु स्थानेषु स्खलु भो जीवाः कुप्यन्तो माद्यन्तो गृहन्तो लुभ्यन्तों वज्र समाददति वज्र' समादाय चतुरन्त संसारकान्तारे पुनः पुनरात्मानं परिविध्वंसयन्ति, तद् यथा क्रोधेन मानेन मायया लोभेन । तेषां च कषायाणामहं परिघात हैतोरकुप्यन्नमाद्यन्नगूहन्नलुभ्यं स्त्रिगुप्त स्त्रिदण्डविरतो निःशल्योऽगारवः स्त्रो-भक्त-देश-राजविशेषितचतुर्विकथा विवर्जितः पञ्चसमितः पञ्चेन्द्रियसंवृतः शरीरसंधारणार्थं योगसंघारणार्थं नवदोषकोटिपरिशुद्धं दशदोषविप्रमुक्तम् उद्मोत्पादनदोषशुद्धं तत्र तत्रेतरेतरेषु कुलेषु परार्थे कृतं परार्थं निष्ठितं विगताङ्गारं विगतसरसाहार - धनवददातृवर्णनं विगतधूमं विरसाहार कृपणदातृनिन्दनवर्जितं शस्त्रातीतं शस्त्रपरिणतं पिण्डं शय्यामुपधि चैष भावयामीत्यर्षिणा भाषितम् । - अज्ञानविप्रमूढात्मा प्रत्युत्पन्नाभिधा

Page #173

१५२
ऋषिभाषितटीका
रकः कोपं मानं मायां लोभं कृत्वा महाबाणमात्मा विध्यत्यात्मानम् । मन्ये बाणेन विद्ध एकमेव भवं विनीयते, क्रोध-मान-माया-लोभ-बाणेन विद्धस्तु भवसन्ततिं नीयते जनः (१-८)॥(९)(१०)(११)(१२)।। स्वस्मिन् गृहे प्रदीप्ते किं परं गृहं धावसि ? स्वमेव गृहं निरिच्य ततो गच्छेत् परं गृहम् (१३)॥ आत्मार्थे जागृहि, मा भूः परार्थाभिधारकः, तादृशस्यात्मार्थो हीयते (१४)।(१५) (१६ ) (१७)। जागृहि, मा स्वपिहि, मा धर्मचरणे प्रमत्तस्य तव चौराः पञ्चेन्द्रियादयः कषायान्ताः संयमयोगयोर्दुर्गतिगमने वा बहु कर्म कार्युः, हिड त्ति कर्म विशेषणं त्वज्ञातार्थम् (१८-२०)॥ अज्ञात अट्टालके जाग्रच्छोचनीयोऽसि णाहिसि त्ति यथा कश्चिद् धनहीनो व्रणितः सन्नौषधमूल्यमविन्दन् दातुं न शक्यः (२१)॥ हे नरा, जागृत नित्यम् ! जाग्रतो हि सुप्तं स्वप्नमेव जागर्ति धर्मे जाग्रतोऽप्रमत्तस्यालस्यं न विद्यते स्वप्नकल्पमित्यर्थः । यः स्वपिति न स सुखी, जाग्रत् तु सुखी भवति (२२)॥(२३)। औद्दालकीयमध्ययनम् ।
भृशमुत्पतता क्रोधेनेति शेषः उत्पतन्तं कञ्चित् प्रियेण प्रियवचनेन वक्ष्यामि किं शान्तं पापमिति सान्त्वनं वक्ष्याम्युत ण सन्तं ति अशान्तं तं पुरुषमिति शेषो वक्ष्यामि यथा हे तुष तुषकल्प निःसारजनेति ! एतत्तु मुनेर्न युज्यत इति भावः - मम चान्येषां च कोपः पात्रं प्रति किञ्चित् पुरुषं मुक्तो दुःखावहो भवति । तस्मात् खलत्पतन्तं सहसा कोपं निगृह्णन्तु मुनयो । यदि वा उत्पतन् कोपो निगृहीतव्यः । मोहं ति मोहः (१)। वर्तेर्बलं न क्षिप्तं नावमन्तव्यम् , क्रोधाग्नेस्तु बलं परं परमं बहेरल्पा गतिः, कोपाग्नेरमिता (२)॥ (३) (४) (५) (६) (७) ॥ पूर्व मेरुगिरिवद् गम्भीरसारेऽपि संयमे भूत्वा स्थित्वा कोपोद्गमरजसा धूत आवृतोऽसारत्वमतिछेत्यभिगच्छति (८)। महाविष इवाहिः :सो दृप्तोऽदत्ता
कुरोदयोऽङ्कुरायाप्युदयो न दत्तो येन स तथा चरेत् स रुष्यंस्तिष्ठति विषं च वृथा मुक्तवान् निर्विषत्वमुपागतो भवति, एवं तपोबलस्थोऽपि नित्यं क्रोधपरायणोऽचिरेणापि कालेन तपोरिक्तत्वमृच्छति (९.१०) ॥ गम्भीरोऽपि तपोराशिर्जीवानां साधुभिः पुरुषैर्दुःखेन कृच्छ्रतः संचितः, कोपाग्निस्त्वाक्षेपिणामाकर्षतां तपःकाष्ठानि दहति क्षणात् वनकाष्ठानीव दवाग्निः (११) ॥ (१२) (१३) (१४) ॥ महाराजत्ति सम्बोधनं श्लोकस्यान्यस्मात् कस्माच्चिदन्वयादिहावतारितत्वं प्रकटीकरोति (१५)। हृष्टं करोति पुरुषमनिरुध्यमानः कोपः, विमुच्यमानस्तु भस्म करोति भस्मीकरोति,

Page #174

ऋषिभाषितटीका
१५३ हृष्टं च भस्म च समीक्ष्य प्राज्ञो जितात्मा सदा कोपं निरुन्ध्यात् (१६) ॥ तारायणीयमध्ययनम् ।
३७
सर्वमिदं जगत् पुरोऽदकमासीत् । - अत्राण्डौं संतप्तमत्र लोकः सम्भूतः, अत्र साश्वासो जातः, इदं नोऽस्माकं मते वरुणविधानमिति केचित् । अन्ये तूभयतःकालमुभयतःसंध्यं क्षीरं नवनीतं मधु समित्समाहारं क्षारं शङ्ख च पिण्डयित्वाऽग्निहोत्रकुण्डं प्रतिजागरयमाणो विहरिष्यामीति तस्मादेतत् सर्वमिति ब्रवीमीति । वयं तु नवि त्ति न माया नैवाद्भुतविधानं मन्तव्यं, किं तु न कदाचिन्नासीन्न कदाचिन्न भवति न कदाचिन्न भविष्यति च लोक इति वदामः । पडुप्पण्णं इणं सोच्च त्ति प्रत्युत्पन्नं वर्तमानमिदं श्रुत्वेति त्रीणि पदानि श्लोकपाद इव दृश्यन्ते न च पूर्वगतेन न नैव पश्चाद्गतेन सम्बद्धुं शक्यानि । सूर्यसहगतो निर्ग्रन्थो गच्छेदाद् यत्रैव सूर्योऽस्तमियात् क्षेत्रे वा निम्ने वा तत्रैवोषित्वा प्रादुः प्रभातायां रजन्यामतीतायां रात्रावुत्थिते सूर्ये सहस्ररश्मौ दिनकरे कीदृशे ? तद् औपपातिकपाठेनोच्यते : विकसितोपले चोन्मीलितकमलकोमले च पण्डुरप्रमे रक्ताशोकप्रकाशे च किंशुकशुकमुखगुजार्धरागसदृशे च कमलाकरषण्डबोधके तेजसा ज्वलति सति एवं तत्क्षणमेव प्राचीनां वा प्रतीचीनां वा दक्षिणां वा उदीचीनां वा दिशं पुरतो युगमात्रमेव प्रेक्षमाणो यथारीत्येतुं तस्य कल्पते निर्ग्रन्थस्य ॥ श्रीगिरीयमध्ययनम् ।
__ यत् सुखं सुखेन लब्धं तद् अत्यन्तसुखमेव, यत् तु दुःखं दुखेन लब्धं मा मम तेन समागमो भूद् (१) ॥ इति बोर्षिणा भाषितम् । – मनोज्ञ भोजनं भुक्त्वा मनोज्ञे च शयनासने मनोज्ञेऽगारे बौद्ध भिक्षुः समाहितो ध्यायति (२) ॥ स एवामनोज्ञ भोजनं भुक्त्वा शयनासने चामनोज्ञे गृहेऽमनोज्ञे दुःखं ध्यायत्यार्तमपध्यानं करोतीत्यर्थः (३) ॥ तं तादृशमेवमनेकवर्णकमन्यतीर्थकं भिक्षु नानागुणपदार्थ वा परित्यज्य पण्डितः प्राज्ञो नान्यत्र लुभ्यति, एतद् यथार्थबुद्धस्य शासनम् (४) ॥ नानावर्णेषु शब्देषु रूपेषु गन्धेषु रसेषु स्पर्शेषु श्रोत्रादिप्राप्तेषु गृद्धिं वाक्प्रदोषं वा सम्यग् वर्जयेद् बुद्धिमान् पण्डितः (५) । जाग्रतोऽप्रमत्तस्य मुनेरिन्द्रियाणि पञ्च सुप्तान्यात्मदुःखस्य कारणानि हेतवः कारणाद् वा दुःखस्योत्पादयमानत्वात् ,

Page #175

१५४
ऋषिभाषितटीका तस्यैव तु विनाशाय संततं सदा प्राज्ञो वर्तेत (६)॥ व्याधिक्षयाय दुःखं वा सुखं वा यद् यद् औषध भवति तद् तद् वैद्यस्य ज्ञानेन देशितं दिष्टम् , एवमेव मोहक्षयाय दुःख सुख वा यो य उपायो दिष्टो गुरूणा (७) ॥ न चिकित्सति कुवैद्यो यदि वा न चिकित्स्यते कुवैधेन दुःख सुखं वा यथाहेतु हेतुविशेषं विभज्य, किं तु सामान्यचिकित्सिते वैद्यशास्त्रे सुयुक्तस्य कोविदस्य दुःखसुखे भवतः सुज्ञाते । एवमेव मोहक्षये अर्थाज्ज्ञानमार्गे युक्तस्योभे सुज्ञाते, न त्वयुक्तस्य हेतुविशेषेणेत्यनयोः श्लोकयोरथ ग्रहीतुमस्मत्प्रयत्नः (८.९) ॥ संवेगो नरकादिगत्यवलोकनात् संभीतिनिर्वेदो विषयेष्वनभिषङ्ग इति सिद्धसेनः । तुच्छे निःसारे जने संवेग इति, उत्तमे तु निर्वेद इत्येतो दीनानां जनानां भावो यदि वा दीनौ च भवतो भावी चेति दीन-भावौ, तयोर्विशेषस्तयोविशेषमधिकृत्य तावद् उपदेशनमुपदेशोऽस्ति, ज्ञानं लोकानामध्यात्मविद्यारूपं विना नास्त्युपदेश इति भावः (१०) ॥ नानाऽवस्थोदयान्तरे पुरुषाणां भिन्नावस्था अनुसृत्य सर्व स्तीर्थकरैर्भाषिता वाण्युपदेशः सामान्येन गीतनिर्माणोऽपदिष्टात्मपरिणामा भवति, विशेषे तु मर्मवेधिनी प्रत्येकपुरुषस्य छिद्रभित् (११) ॥ सर्वसत्त्वदयो वेषो लिङ्गलक्षितं मुनित्वं भवत्यनारम्भोऽपरिग्रहश्च, सत्त्वं सदभावं तपो दानं चैव जिनसत्तमा भाषन्ते (१२) ॥ (१३) ॥ किमु दान्तस्यारण्येनाश्रमेण वा ? न किञ्चिदित्यर्थः , यथाऽतिक्रान्तस्य रोगाद् विमुक्तस्य पुरुषस्य भैषज्यं नास्ति न च शस्त्रस्याभेद्यता, तद्धि स्वभावाद् अभेद्यम् एव (१४) ।। सुभावेन भावितात्मनः शून्यमिव दृश्यतेऽरण्यं ग्रामे वां धनं, सर्वमेतद्धि जगद् धर्मध्यानाय तस्य भवति यथा शल्यवतश्चित्ते शल्यमात ध्यानाय (१५)। दुरन्तस्य तु चित्ते नानावस्था वसुंधरा पृथिवी दुःखरूपा सर्वं च कर्मादानाय भवति यथा कामिनश्चित्ते कामः (१६) ॥ (१७) ॥ सार्थकमर्थसहितमिवारम्भ करणं निरर्थकं जानीयाद् यथा प्रतिहस्तिनं पश्यंस्तटं घातयति वारणः (१८)॥ यो यस्य कार्यस्य योगः प्रयत्नस्तं साधयितुं योऽसमर्थः स तत् कार्य सर्व वर्जयति कामींव श्रमणस्य नग्नभावं मुण्डभावं च (१९) ॥ धीरः शरणं जानीयात् , न दुर्गादजेयात् कोटिं गिरिशिखरं शरणरहितमेति, दृप्तं सिंहं छेकं वेभं गज जम्बुकः शृगालो न तेजयेत् क्रोधयेदिति, भोज्ज त्ति पाठो निरर्थकः शृगालस्य सिंहादिभोक्तत्वासंभवात् (२०)॥ वेषप्रच्छादनसंबद्धो रजोहरणादिलिङ्गसहितो नवतत्त्वरतोऽसंबद्धं तत्त्वविरुद्धं पुरुषं सदा वारयेत् , नालं भवति धारयितुं बुद्धिमान् नानारतिप्रयोजक (२१) ॥ सर्वदा न क्रुध्येन्मुनिर्यदि तु केनचित् कारणेन

Page #176

ऋषिभाषितटोका
१५५ ब्रह्मचारी यतिः क्रुद्धः संज्वलेत् तदात्मनो मोहदीपनं वर्जयेत् , मूढस्य हि व्याधस्य सायकं मृगान् नाप्येति न विध्यति, एवं मूढो मुनिर्न भवेज्ज्ञानभाक् (२२) ॥ प्रच्छादनं वेषं रूपं लिङ्गं च निश्चयेन विभावयेत् , किमर्थं वा गायति व्याधस्तूष्णीका तु भवन्ति पक्षिणः ? गायतोऽपि व्याधस्य हननाभिप्रायं वेषाच्च लिङ्गाच्चानुमान्ति विहगा इति भावः (२३) ॥ लौकिककार्यनिर्वृत्तिप्रयोजके कार्यकारणे आदेये, ते एव मोक्षनिर्वृत्तिप्रयोजके विशेषतो विज्ञेये (२४) ॥ परिवारेण च वेषेण च यद् भावितं तद् विभावयेन्न च ताभ्यां वञ्च्येत, परिवारेणापि गम्भीरेण परिवृतो नीलजम्बुकः कथाप्रसिद्धो न राजाऽभवच्छ्वापदानामवञ्चनीयत्वात् (२५) ॥ अर्थादायिनमर्थलोभिनं जनं जानीयान्नानाचित्तानुभाषकमन्यमतानुगामिनं, तस्माद् अर्थसन्तति निरन्तरार्थलोभं पश्यतः श्रेयान् भवत्यर्थादायिभिर्विसङ्गो वियोगः (२६) ॥ दम्भकल्पं कृत्तिसमं कृत्त्या जम्बुकसमानं निश्चयेन विभावयेत् निखिलं राजप्रतापस्यामोषं कृत्वोपचारे वृत्तौ परीक्ष्यते विज्ञायते (२७)॥ स्वभावे दुर्वलं जानीयान्नानावर्णानुभाषकं विविधजात्यनुकारिणं यथा सुनन्दा पुष्पादाने प्लवकारगृहं गता, अस्य तु श्लोकार्धस्यार्थः कथाया अज्ञातत्वादस्पष्ट एव (२८)। द्रव्ये क्षेत्रे च काले च सर्वभावे च सर्वथा सर्वेषां लिङ्गवतां जीवानां भावनां विभावयेत् । (२९) शारिपुत्रीयमध्ययनम् ।
३९
य इदं पापं कर्म न कुर्यान्न कारयेद्, देवा अपि तं नमस्यन्ति धृतिमन्तं दीप्ततेजसम् (१)।। (२) (३)।। चतुर्थस्य पूर्वार्धमपूर्णम्, उत्तरार्धे तु कर्मसञ्चयविषयं, यस्य विपाकेन साधुर्भूयोऽपि जायते (४)। रहस्ये खलु भो पापं कर्म समय॑ द्रव्यतः क्षेत्रतः कालतो भावतः कर्मतोऽध्यवसायतः सम्यग अपरिकुञ्चमानोऽनिगूहन्नालोचयेत् ।-भद्रकै रसैभद्रकेन च संवासेन लौकिकजीवितेन नास्ति मे कार्यम् । कोदृशेन संवासेन ? यत्र सञ्जयो काननवासिनो मृगान् वधायोपनामयति व्यापादयति (५)॥ सञ्जयीययमध्ययनम् ।
पुरा अचिरादेव प्रव्रजितः सन् साधुरिच्छां यदि वा पुरा प्रव्रज्यायाः पुरस्ताद् इच्छन्नभिलाषवाननिच्छां कुर्याद् आत्मसन्तोषमङ्गीकुर्यात् । -इच्छा बहुविधा भवति लोके यया बद्धः क्लिश्यति, तस्मादिच्छामनिच्छया जित्वा सुखम्

Page #177

१५६
ऋषिभाषितटीका एधते (१)॥(२)(३)॥ इच्छतेच्छा वाञ्छेष्यते, अनिच्छन्नपि तामिच्छति, तस्मादित्यादि पूर्ववत् (४)॥ हे साधो, द्रव्यतः क्षेत्रतः कालतो भावतो यथास्थाम यथाबलं यथावीर्यमनिगूहन्नालोचयेरिति ब्रवीमि ॥ द्वैपायनीयमध्ययनम् । -------
येषामात्मा रूपमाजीवाद्धेतोर्नराणां बलदर्शन तपोबलदर्शनाय भवति, ये जीवनार्थमात्मनस्तपोबलं नरान् दर्शयन्ति, ते जनाः स्वतप आमिषं कृत्वा जनं संनिचयन्ते मेलयन्ति (१)॥ तेषां सुकृतं तपो विक्रीतं भवति तच्च सुकृतमा श्रित्य जीवितं विक्रीतम् । कर्मचेष्टा व्यापारवन्तो जना अजात्या अनार्या वा मामकाः शठा भवन्ति, एतादृशांस्तान् जानीयात् (२)॥ यथोच्छिन्नगला अस्रोतंसि शुष्कस्थले वा मत्स्या वेदनं प्राप्नुवन्ति, तथाऽनागतमपश्यन्तो दुर्मतयः पश्चाछोचन्ते (३)॥ मत्स्या यथा क्षीणपानीयाः कंकानां घासमागता इति श्लोकार्ध पूर्वगतेन वा संबन्धनीयं लेखकदोषेग वा गलितमुत्तरार्धम् । प्रत्युत्पन्नरसे गृद्धा मोहमल्लप्रणुन्ना दृप्तां बलवतीमुत्कण्ठां प्राप्नुवन्ति वारिमध्ये वारणा इव (४.५)॥ माहारमात्रसम्बद्धाः कार्याकार्येभ्यो निमीलितचक्षुषः पक्षिणो विहगा घटकुम्भ इवावशाः पाशेन संक्षयं प्राप्नुवन्ति (५.६)॥ मधु प्राप्नोति दुर्बुद्धिः कथाप्रसिद्धः, प्रपातं तु न स पश्यतीति श्लोकाध पूर्ववत् । आमिषार्थी जीवः पुरुषो जीवे वा जीविते सम्यक्चारित्रं हिनस्ति (७)॥ अनयं मणि मुक्त्वा सूत्रेण गुणेन केवलेनाभिनन्दति दुर्मतिः, स सर्वज्ञशासनं मुक्त्वा मोहादिकैः कषायैः स्वचरित्रं हिनस्ति (८)। श्रोत्रमात्रेण, न तु मुखेन ग्राह्य विषं जानन्नेव तत्रैव श्रोत्रेणैव युनक्ति गृह्णाति, आजीवार्थ तपो मुक्त्वा संत्यज्य विविधं बहुप्रकारेण तप्यति, तप आश्रित्य जीवंस्तपआजीवेन जीवति (९.१०)॥ यो ज्ञानमेवोपजीवति स चरित्रं करणं च लिङ्गं च जीवनार्थम् उपजीवन्नविशुद्धमिति जीवति (१०.११)। विद्यामन्त्रोपदेशैर्दूतीसंप्रेषणर्वा भाविभवोपदेशैश्चाविशुद्धमिति जीवति (११.१२)। मूलकर्मभिः कौतुककर्मभिः भाषया प्रणयिमिश्चाख्यायिकोपदेशैरविशुद्धमिति जीवति (१२.१३)॥ यो बाल आजीवको मासे. मासे कुशाग्रेणैवाहारमाहरति स स्वाख्यातधर्मस्य न शततमां कलामर्हति (१४)। परंतु मा मां कश्चिज्जानातु मा चाहं कञ्चिज्जानामीत्यज्ञातेनाज्ञातमर्थ समुदानिकं भिक्षालब्धं चरेत् (१५)॥ (१६)(१७)॥ इन्द्रनागीयमध्ययनम् ।

Page #178

ऋषिभाषितटीका
४२-४४
१५७
अल्पेनाकिञ्चन्येन बहु देवत्वं ज्येष्ठमुपरिभवं मध्यमं कनीयसमधस्तनं, यदि वा बहु बहूनि कुलानि माननीयानि धनवन्ति वा मध्यमानि कनीयांसि दरिद्राण्येषयेत् । निरवद्ये स्थितस्य न कल्पते पुनरपि सावध सेवितुम् । - सोमीयमध्ययनम् । लाभे यो न सुमना अतिहृष्टोऽलाभे यो नैव दुर्मनाः असन्तुष्टः, स खलु मनुष्याणां श्रेष्ठो देवानामिव शतक्रतुः । - जमाध्ययनम् । यमाभ्यां रागद्वेषाभ्यामुत्पीडयद्भयां नैवोत्पीड्यते स रागाङ्गे च विद्वेषाने च सम्यगात्मानं नियच्छति । वरुणाध्ययनम् ।
यस्यात्मा
४५
अल्पं चायुरिह मानवानां सुचिरं च कालं यावन्नरकेषु वासः, सर्वे च कामा नरकाणां मूलम् को नाम बुधः कामेषु रमेतू ? (१) ॥ पापं च कुर्या - न्न प्राणिनो हन्याद् अतिगतरसः, न कदाचिद् उच्चावचेषु शयनासनेषु रमेत, किं तु तान् समतिक्रामेद् वायुरिव जलम् ( २ ) -(३)।।(४)(५)(६)(७)(८)(९) (१०)।। यं हन्ताऽभियोक्ता विवर्जयति यद्विषं नरो न भुनक्ति यं वा व्यालं गृह्णाति नास्ति ततो भयम् ( ११ ) ॥ सरसं नीरं स्वच्छं प्रतिधावन्तं दंष्ट्रिणं राङ्गिणं श्वापदं दोषभीरुणो विवर्जयन्ति, एवं पापं विवर्जयेत् ( १२ ) ॥ पापकर्मोदय प्राप्य दुःखेन दुःखभाजनं दोषेण च दोषोदयी पापकार्याणि प्रसूते (१३) || उर्वीपाराज् जलौघान्तात् तेजन्या वा दग्धात् तृणगुच्छान् मृतोत्थितम् उक्तस्थानेभ्यो मृत्वा प्रत्यागतमनश्वरं जीवानां जीवित, जीवदेव भवति फलमन्दिरं धान्यागारं कर्मफलभाजनमिति श्लेषः (१४ ) || यदि यो त्रियमाणस्य वसुंधरां पृथिवीं सागरन्तां दद्याजीवितं वाऽनयोरेकतरं वरयस्वेति, ततः स मरणभीरुर्जीवितमिच्छति (१५) | (१६) (१७) (१८) | ये प्राणिनस्तांश्च घातं च प्राणिनां च या प्रिया दया, सर्वमेतद् विज्ञाय प्राणिघातं विवर्जयेत् (१९) || (२०) (२१) ॥ तस्मात् प्राणिदयार्थमेकाग्रमना भूत्वा दयार्थी मुनिरप्रमत्तो विहरेद् यथा कश्चित् तैलपात्रधरः (२२) |(२३) (२४)|| ये भावेनाभिनन्दन्ति जिनाज्ञां तेषां कल्याणानि सुखान्यृद्धयश्च सर्वथा न दुर्लभा भवन्ति (२५) | (२६) (२७) || अस्नातो वा यथा रम्यं सरो, व्याधितो वा रोगहरं वैध, क्षुधितो वाऽऽहारं रणे युद्धे मूढो व्याकूलो वा बन्द लुण्ठितं, वह्नि शीताहतो वाऽपि निवातं वाऽनिलाहतस्त्रातारं वा भयोद्विग्न, ऋणार्त्तो वा

Page #179

१५८
. ऋषिभाषितटीका
धनागमं, तथा शरणं प्रयतो मन्ये भवेज्जिनवचनं गम्भीरं सर्वतोभद्रं हेतु भङ्गनयोज्ज्वलम् (२८-३०) || (३१) (३२) || सर्वज्ञशासनं पुरुषेण प्राप्तं यदि तदा विज्ञानं प्रविजृम्भते प्रकटीभवति यथा तरूणां चारुरागमो मनोज्ञः प्रादुर्भावो दृश्यतेपुरुषैर्हिमवन्तं गिरिं प्राप्तवद्भिः ( ३३ ) || सत्त्वादीनि वर्धन्ते यथा सुष्ट्वाक्रान्तं सुप्रयुक्तमौषधं बलवीर्यं योजयति शरीरेणेति शेषः (३४) || प्रचण्डस्य क्रूरस्य नरेन्द्रस्य कान्तारे संसारे च देशिकस्य गुरोस्तथा वैद्यस्यारोग्यकारण आज्ञाक्रोध आरोग्याद्यर्थं प्रशस्तोऽग्राज्ञा दुःखावहा अमनोज्ञा दृश्यते, परंतु यन्नरेन्द्राद् यच्च ये संसारे देशकांस्तेभ्यः शासनं वैद्याद् वा रोगोद्घातो रोगोन्मूलनं सर्वमेतद्धिते हितमतिहितं भवति ( ३५.३६ ॥ जिनेन्द्रस्य शरण्यस्य बुतिमतः संसारे दुःखसंबाधे सर्वदेहिनां दुस्तारो भवत्याज्ञाकोप उग्राज्ञा, तथाऽपि त्रैलोक्यसारगुरु धीमतो भाषितमिदं कायेण श्रोत्रेण सम्यक् स्पृष्ट्वा गृहीत्वा यदि वा भाषितमाज्ञावन्मस्तके गृहीत्वा न पुनस्तस्माद् विरमेत् ( ३७.३८ ) ।। यथा योधो बद्धचिह्नो वर्मारूढः स्थिरायुधः सिंहनादं विमुच्य पलायमानो न शोभते किं त्ववमान्यतां गच्छति, यथा नांगो भुजङ्गो महाविषोऽगन्धनकुले जातः स्वविषं मुक्त्वा भूयस्तत् पिबन् लाघवं याति, यथा च सर्पः कुलोद्भूतो रमणोयमपि भोजनं वान्तं पुनर्भुजन् धिग्धिकारस्य भाजनं भवति, अगन्धनास्तु नागा मरणं व्यवस्यन्ति न च वान्तमापिबन्तीति विपरीतमादिशति जिनदासो दशवैकालिकचूर्णौ, एवं जिनेन्द्राज्ञया सव्यथमात्मतस्तपसा शल्योद्धरणमेव तथा प्रदीप्ताद् गृहान्निर्गमनं सुखी सुहितं वा भवति, सुखमेव तत् ( ३९ - ४२ ) ॥ इन्द्राशनिर्दीप्तो वह्निऋणमरिर्न तत् कुर्युर्यत् कुर्याद् आस्वाद्यमानसम्बन्धम् ऋद्धिगौरवम् ऋद्धीनां बहुमान: ( ४३ ) ॥ शातकर्मेष्टं करणं दुःखकरं दुरन्तं भवति यथा सग्राहं शिशुमारादिगर्भ सरो बुद्धं विकसितोत्पलं वामया स्त्रिया वा कामिनोऽनुयोजितं विषं सामिषं वा नदीस्रोतो मत्स्यप्लवनयोग्यम्: (४४) ॥ कोशीकृतः कोशे निहित इवासिस्तीक्ष्णो भस्मच्छन्न इव पावकस्तथा लिङ्गवेषपरिच्छन्नः पुमान् कुसाधु र जितात्मा (४५) | | कामा मृषामुखिनो व्याजशीलास्तीक्ष्णाः, शातकर्मानुसारिणी तृष्णा चाशातं च, शीघ्रं च तृष्णा कामश्छिनत्ति देहिनं ( ४६ ) || सदेवोरगगन्धर्व सतिर्यक् समानुषं जगत् ताभ्यां शात-तृष्णाभ्यां कृच्छ्रं वृत्तं संभूतं तृष्णापाशनिबन्धनम्, के ते? उच्यते : अक्षोपाञ्जनं व्रणे लेपो यच्च जतुनस्तापनं यच्च ततो युक्तं कार्यकारणमिति (४७.४८)।। आत्मनो जीवस्य खलु तीव्रवह्नेः संयमार्थं संयम आहारादिप्रतीकाररूपः सर्वज्ञ

Page #180

ऋषिभाषितटीका
१५९
वचनेनाऽऽख्यातः (४९) । । हैमं वा बन्धनमायसं वाऽपि दुःखकारणमेव, महार्घ्यस्यापि दण्डस्य निपाते दुःखसंपद् भवेत् ( ५० ) || दिव्ये कर्तर्यासाद्यमाने ब्रह्मण: प्रतिरूपे क्रियमाणे धीमता मुनिना कार्यकारणमभिवार्य निराकृत्य देहधारणं विनीतं प्रायोपगमादिनाऽपनीतम् (५१) ॥ यथा सागरेणावनेर्योगः, आतुरो रोगी पुरुषस्तुरङ्गमारूढः, तृप्तकैर्भोजनम् एवं निरर्थकमश्रद्धेयं वा देहरक्षणं जानीयात् (५२) ॥ जातं जातं वीर्यं संयमेन सम्यग् योजयेत् पुष्पादिभिर्मुकुलपुष्पफलै रक्षन्निव पुष्पाणामादिकारणं बोजम् (५३) || वैश्र मणीयमध्ययनम् ।
समाप्तानि ऋषिभाषितानि ।

Page #181


Page #182

SELECTION FROM THE STOCK OF
WORDS OF TEXT
akannadhara 6,3 atirasa 45, 2
āditta 15, 27 akattā 20, L. 15
atta-kada 31, L. 41 ādiyai 25, L. 10; 29, 2 akāmaga 14, L. 9
atthaha 10, L. 17 adilla 20 L. 4 akkbaiyai 27, 4; 41, 13 atthi 38, 10
āmisa 41, 1. 7; 45, 44 akkhevi 36, 11 . atthikāya 31, L. 19 amosa 38, 21 akkhôvanga 45, 48 adu vā 14, L. 6f. āyāņa 25, L. 5. 15 akhôvanjana 4, 23 anala 24, 24
āyāņa.rakkbi 4, L. 1 akhaliņa 22, 6 andu 9, L, 7
ara 8, 1 agandhaņa 45, 40 apaļinna 34,2
āram 8, L. 1 aggihotta 37, L. 6 apaliuncamāņa 39, 10 alavai 12, 1 agbatta 45, 31
appaniyā 14, L. 3 alassa 7, 2f. ankura 2,4; 15,4; 20, appāhu 45, 49
aloei 40, L. 11 L. 23
appiņai 26, L. 15 ; 32, āvaha-vivāha 27, 5 anga 44,21 f.
L. 1
āsivisa 28,4 acchai 15, 16
abbambha 1, L.8; 25,L.11 ingāla 35, L. 10 accbitta 7,1
abhiņissayai 14, L. 8 iccatibam 1 conclusion ajjayāri 4,3
abhibhavai 13, L. 3f. ; itarā-itara 35, L. 9 ajjo 32, 2
15, L. 1 ff.
itthatta 31, L. 24 anjaņa 28, 22 amuņi 11 L. 1
ibha 38, 20 attālaka 35, 17.21 ara 24, 3
Isā 26, 14 adani 26, 3 araṇi 22, L. 11
ukkala 20 passim adayam 1, 3 arati 22, L. 6
ukkera 9, 12 aņa 15,9; 22, 15; 45, 8.. avukkama 28, 6
ucchāyaṇa 22, 5 43 f.
avvābata 27, L. 1 uccheya 20, L. 15 aņaggābi 15, 15 . asamgatta 9, 30
uttima 7, 3 aņaccā 11. L. 1
(aysaddheya 10, L. 3 udaga 37, L. 1 aņavadagga 3. L, 2; 23, asaya 15, 1. 2. udumbaka 24, 4 L,9 asota 41, 3
uddavai 34, L. 12 etc. aņassaya 22,7
assama 38, 131. uppayai 36, L. 1. 5 aņila 45, 29āgaddhaņa 9, 15
uppilai 44, L. 1 aņuppiya 27, 3 a jiva 41, 1, 10
uvasevai 1, L. 16 aņuyoya 14, L. 6 aņacca 11, L. 1; uvahānavam 1, L. 18 atareluka 24, L. 9 āņakova 45, 37
ussuarta 7, 2 aticchati 36,8 āņa-koha 45, 35
īsara 15, 20
21

Page #183

162
e- 30, 7
ejana 11, L. 6
ejati 11, L. 3f. e(d)hati 40, 1.4 esa 35, L. 11
esai 31, L. 17 ehi 10, L. 23; 25, L, 4. 15
kaḍaggi-dahana 9, L. 10 kannasa 42, L. 1 Katanta 10, L. 26 kattar 4, 11:45, 51 katti 38, 27
kammaha 17, 6 kallanakari 4, 13
kavinjala 12, 1; 41, 17 kavota 12, 1; 41, 17 kasai 32, 4
kasal 31, L. 17 kasavai 31, L. 17 kāṇana 39, 5
karttu 38, 27 kala-vasi 33, 4
kicca 2, 1 kiņā 26, 1
kimangana 22, 6 kimpaka-bhakkhana
kida 8, 1
kiva 15, 20
kukkusaya 36, L. 2
kutabala 27, 4
kunda 37, L. 6 kūḍesu 26, 9
ISIBHASIYAIM
kesa 28, 11 kottana 9. L, 6 kova ntr. 36, L. 5
kosära 8, 1
kosiyari 21, 5
kosikita 45, 45
21,5
kimpaga 25, L. 46 kilissati 40, 1
ghamsana 9, L. 9 ghaḍijjai 24, 36
kisi 11, 15; 26, L. 15; 32, gholana 9, L. 9 1.3
kissae 28, 17
kiha 4, 2
khandhakhandhiya 9, 11 juga 26, 2
khala 26, 13 khubbhati 11, L. 3
ganthi 31, L. 41. 44 ganda 23, L. 4 gantha-cheyaga 8, 1 gabbha-vasa 25, L. 2. 17 gala 15, 11. 16; 21, 2; 24, 27; 41, 3. 7; 45 4, 9 gavala p. 5
gaha 9, 21; 24, 35; 28, 18
gahi 24, 35
gā 12, 1; 41, 17 garava masc. 45, 43 gaha 9, 17. 18; 20, 35; 21, 7; 22, 2
gunjaddha 10, L. 31 guliya p. 5 gehi 3, 2
gotthanava 26, 10 gon 32, 1
go-paha 12, L. 3
goyariya 12, 1
caujjama 31, L, 38. 43 cauranta 3 L. 3; 9, L. 19
cindha 14, L. 47 celaka 27, 5
jara 15, 13; 21, 6 24, 28; 45, 6 jaraggava 23, 12
cojja 26, 4
chaddana 9, 17 chitta 36, 2
chetta 26, 8; 32, 4 f. cheya 38, 20 jatukaraya 25, L. 50 jambuya 38, 25
jutti 45, 48 judhira 6, 1. 9 joei 38, 19 jogga 9, 23
jojja 32, 2 jotta 26, 10
jhasa 15, 16; 41, 7 jhijjai 15, 27; 24, 31 jbina 41, 4
nannatta 34, 3 n'annattha 34, 3 ṇanhata 45, 28 ṇapariggaha 38, 12 navi 37, L. 7: 39, 5 narambha 38, 12 nahisi 35, 21 nikaiya 9, 12
nikkhati 26, 14 nidarisana 25, L. 45f, nidhatta 9, 12; 27, 2
nipphoḍei 10, L, 25 nimillita 41, 5 niyacchai 40, 3; 44, L. 2
ṇirittāṇam 35, 13 ṇirumbhana 9, 28 nirumbhati 4, 8 nivvatti 31, L. 8 nivveḍhi 24, L. 10 nisitta 26, 8 nissaviņi 28, 20
nimana 38, 11 nu 20, L. 13. 15 nejjana 16, 1 netā 11, 1; 24, 1 nevvana 27, 2; 29, 13 tanha 28, 9
taya 20, L. 22 taruna 21, L. 2 talliccha 15, 13; 45, 6

Page #184

WORDS OF TEXT
163
tāi (ya) 1, L. 19, 11, L.
1. 4 etc. tāla 15, 6 tāba 24, 19 tigicchati 38, 8 tuccha 28, 3 tusa 25, 54 te 35, 11 teņa 20, L. 2. 11 teyaņi 45, 14 tella patta 45, 22 tella pāu 25, L. 45 thāha 10, L, 18 thūbha 22, L. 9 dantakattha 28, 23 dava 16, L. 1 dāņava 6, L. 2 ditthā 34, L. 9 etc. diņņa 2, 1 ditta 15, 12. 25 divā 4, 21 dissate 24, 10 dupāņa 15, 13; 21, 6;
24, 28; 45, 6 durbuddhi 41, 6 dubāyati 27, 1 dūsi 3, 7 devaya 36, 13; 40, 2 dhagadhageti 10, L. 30 dbūma 35, L. 10 paogaso 24, 37 paccala 38, 19 paccāyāi 10, L. 26 pacchāņa 38, 21. 23 Pajjanna 33, 4 pajjava 5, 2. 4 padimsukā 24, 18 padissuya 30, 7f. padihatthi 38, 19 paņissayai 14, L 8 patthara 15, 20 padosa 3, 8 ; 38, 5 pantha 12, 3
payā 9, L. 2; 31, L.
17. 36 payāhiņa 27, 6 parakıya 17, L. 22 paramgama 16, 2 pariņāmiya, pā° 31, L.
9, 32 parrivvāyaga 25, L. 1 parisādi 22, L. 1 Parīta 28, 11 palighāiya 23, L. 4 paliya 23, L. 4 pavakāra 38, 28 pasaņsāti 4, 16 pasāyati 33, 13, 45, 13 passai s. Pāsai paheliyā 27, 4 pāu 25, L. 46 pāogga 9, 3 pātarāsa 12, 1 pādubbhāva 25, L. 40 pāyaṇā 41, 16 pāsai 21, L. 3, other
wise passai pijja 298, pittaņa 9, L. 6 pihijjati 29, 1.4 piti 4, L. 3 pumkha 10, L. 28 pucchā 15, L. 4 puggala, po° 31, L.
10 ff. 30 ff. puvvarattāvaratta 4, 11 Pottila 10, L. 21. 33 phadai 24, 3 phandai, dana 11, L.
3 etc. phalaphalam 24, 21 f. phāla 26, 8 phita 33, 16 pbiti 28, 10 bajjhijjate 9, 14 baddha-cindha 14, L.
3. 5; 45, 39 bahuvariya 28, 14. bahira 4, 13 buiya passim buddha 38. L. 1 büyā 1, L, 6; 4, 13;
27, 3 būhanata 13.1 bhajai 25, L. 47 bhadda 27, 4 Bhaddā 21, 8 bhāvaka 22, 2 bhasa 15, 24 bhijja 45, 52 bhuvim 31, L. 47 bhojjo 39, 4 madai 31, L. 22 mandira 45, 14 mamma 9. 18 malaņa 26, 14 maba-paha 12, L. 3 mabārāja 36, 15 mahila 22, 1 matanga 6, L. 1; 2 mālavi 22, 2 mābaņa 14, L. 6; 26,
1 ff.; 32, L. 1 migāri 2, 8; 15, 20f.;
21, 6f. muddha-sūi 15, 6; 25,
mūlāka 21, L. 3 ; 33,
16 meļbı 26, 13 modana 9, 8 moha ntr. 36, 1 yuddha 26, 1. 3 rahassa 39, 1 ritha 7, 1. ribhita 25, L. 35 ruppi 45, 41 roba 9, 19 . lavai 26, 14

Page #185

164
ISIBHĀSIYAIM
lāghava masc. 11, 3 lāvannayā 13, L. 1 leva 3, L. 1; 9, 29 lo'esaņā 12, L. If. lo kati 31, L. 9 vaccai 6, 1: vajjai 6, 1 vajjai 6, 9 vatti 24, 3 vaņımaka 12, 2 vaņņāga 38, 4 vati 26, 13 vattey-24, 11. 16 vatthu 9, 16 vammika, oya 22, 9;
28, 22 varatta 18,1 Varuņa 37, L. 4 vasant'ussava 24, 4 vasikata 6, L. 3 vasuyika 26, 13 vāgaraņa 15, L. 4 (5) vāri 29, 19 vala 22, 2.9 valaggāhi 15, 28 vāva 29, 15 vāha 38, 22 f. vahiņi 22,3 vigarahāti 4, 17 vijjhabiti 25, L. 51 viņijjati 35, 2 viņņatti 23, L. 3 vitta 12, L. 1f. ; 36, L.
2 vidosa 44, L. 2 vipāka 9, 9; 31, L. 45 vimadda 9, 16 viyatta 6, L. 3. 25 viraya 6, L. 24 vivasa 33, 11 vikava 28, 15
viriyatta 3, 6
savvabim 1, 1 Vilavai 41, 17
savvaho 9, 4 vutti 17, 7
sākadiya 25, L. 47 vuppate 30, 2
sākaddhai 10, L. 25 veyai, veyaņā 11, L. 3 sātaņa 31, L. 20 vessa 26, 15 ; 32, 4 satijjai 26, L. 10 voccheya 20, L. 6. 10 __sämitta 30, L. 7 samvu jihamāņa 2, 4; saya 25, L. Iff. 15; 15, 3
45, 46 samsati 24, L. 12 sāliņi 22,4 sak kaya 24, 40
sāsai 21, 2 sakka 36, 3. 6
sincati 33, 3 sakheya 27, 3
siņeha 27, 11. sankaniya 22, 10
sittha 11, 2 sanku 18, 1
sitthayaņa 11, L. 1 samkoņaņa 9, 8
sinna 24, 23 samchobha 4, 12 siloka 6, 6 Samjaya 39,5.
sukkada 4, 12 sadana 24, L. 8
sujjba 9, 27 satima 41, 14
Suņanda 38, 28 saddahai 10, 5 etc. sutta 6, 5 ff saddheya 10, L. 3 sudda 26, 15; 32, 4 samdbāņatā 25, L. 31 sumba 6, 4 sapehāe 4, 9f.
suyāṇi 4,4 sabhāva 15, 3
südana 30, 5 samam 1, 2
seka 2, 6; 30, 1 samayam 1, L. 1: seya 28, 12 - samādiyati 35, L. 2 selesi 9, 28 samiyā 7,1
soggati 25, L. 29 samila 26, 10
sopāyāņa 9, 9 samukkasiya 14, L. 3ff. Sobhatara 32, 3 samugghāya 9, 28 soya 1, L. 4 samuccit:hai 31, L. 21 soyavva 1, L. 1 ff. samucchijjai 31, L. 20 halısā 26, 9 samudāạiya 41, 14 bāriya 25, L. 4f. 15 sampayā 27, L. 1 hāyai 35, 15 Sayakkau 43. 1
hiļā-kamma 35, 18.90 sayayam 8,1
Himavanta 45, 33 sallabā 17,5
hutāsa 45, 11 savai 29, 1 savvaobhadda 9, 33

Page #186

INDEX OF VERSES IN THE RSIBHASITA
[In the following index the number before the point indicates the concerned Bhäșita and the number after the point the concerned gatha ] अंकुरा खंध खंधीयो ९. ११
अंजणस्स खयं दिस्स २८.२२ अकामए कालगए १४.
अकूटत्तं च कूडेंसु २६ ९ अक्खोवंगो वणे लेवो ४५. ४८ अक्खो वंजणमादाय ४. २३
अगन्धणे कुले जातो
४५. ४०
अग्विणा तु इहं
३६.५
अणग्भेयं मणि मोतु ४१.८ अणुबद्धमपस्सन्ता १५. १६ ४५. ९
अण्णा स मणे होइ ४.५
अण्णार्थ परमं दुक्ख २१. १ ३५. ३
अण्णाण
400101
अण्णाण विप्पमूढप्पा ३५.१
अण्णाणेण अहं पुखं २१. ४ अण्णातयम्मि अट्टालकम्मि ३५. १७ अण्णायकम्मि मट्टालकम ३५. २१ अत्थादाई जणं जाणे ३८. २६ 'अस्थि मे' ते देति; १३.६ अदुवा परिसाम ४. ८ अधुवं संखिया रज्जं २४. ३२ अपदिन्नभावाओ ३४.१ अप्पकताराहेहिं २८. १३ अप्पक्कताव राहोऽयं
२८. १२ भाणवाण ४५.१
अप्यं च आठ इह अप्पा ठिती सरीराणं अप्पारोही जहा बी अप्पेण बहुमेसेज्जा ४२. अभिणिस्सए इमं लोगं असंमूढो उ जो नेता ११. १ असम्भावं पवतेति
१४.
२८. १५
९. १४
२४.२४
अहिंसा सम्बसत्ताणं ४५. २० आऊ धणं बलं रूवं २४. १० आजीवत्थं तवो मोत्तु ४१. ९ आणं जिणिदं भणितं ४५. २३ आणाकोवो जिणिन्दस्स ४५. ३७ आतं परं च जाणेज्जा ३५. १२ आत जागरो होहि ३५ १४ आतट्टो मिनरायन्तो ३५. १६
आताकडाण कम्माण १५. १७ ४५. १०
आता छतं तवो बीयं ३२. २ आता छेत्तं तवो बीयं २६. ८ आताणाए उ सव्वेसि १३. १ आमिसत्थो झसो चेव ४१. ७ भायाणरक्खी पुरिसे ४-१ भरियं णाण साहू १९.५ आरूढो रायरई २६. ३ आलस्सं तु परिष्णाए ७. ३ आलस्सेणावि जे केइ ७.२ आयज्जती समुग्धातो ९. २८ भासज्जमाणे दिव्वम्मि ४५. ५१ आहारत्थी जहा बालो १५ १० महारादि तु जीवाणं ४५. १७ आहारादी पढीका ४५ ४९ इच्छन्तेणिच्छते इच्छा ४०.४ इच्छा बहुविधा लोए ४०.१ इच्छाभिभूया न जानन्ति ४०. २ इच्छामूलं नियच्छन्ति ४०. ३ इत्थी व बलवं २२.७ इत्थीऽणुगिद्धे वस ६. ९ इध जं कोरते कम्मं ३०.१ इन्दासणी ण तं कुज्जा
४५. ४३

Page #187

१६६
ISIBHÀSIYAM
इन्दिएहिं सुदन्तेहिं २९. १५ इमा विज्जा महाविज्जा १७.१ इय उत्तमगंथछेयए ८.१ इहेव कित्ति पाउणति ३३. ८ इहेवाकित्ति पावेहिं ३३. ६ उक्कड्दतं अधा तोयं ९, १३ उच्च वा जति वा णीयं २४. १३ उच्चादीयं विकप्पं तु २८. २३ उच्छायणं तु कुलाणं २२. ५ उवक्कमो य उक्केरो ९. १२ उन्विवारा जलोहन्ता ४५. १४ एकं भवं दहे वण्ही ३६.४ एतं किसिं कसित्ताण २६. १५ ३२. ४ एवं अणेगवण्णागं ३८.४ एवं जिणिन्दाणाए ४५. ४२ एवं तवो बलत्थे वि ३६. १० एवमेत करिस्सामि २४. १४ एस एव विवण्णासो ९. ८ एसा किसी सोभतरा ३२. ३ कंचणस्स जहा धाऊ ९. २६ कंतारे वारिमिज्झे वा २४.१ कज्जाणिव्वत्तिपाओग्गं ३८. २४ - कतरे धम्मे पण्णत्ते २६. १ कतो छेत्तं कतो बीयं ३२.१ कन्ती जा वा वयोवत्था २४. १८ कम्मभावेऽणुवतंती २४. १६ कम्ममूलमनिव्वाणं ९. १ कम्ममूला जहा वल्ली २४.२० कम्मस्स संतई रित्तं २४. ३८ कम्मायाणेऽवरुद्धम्मि ९. २२ कल्लाणं ति भणन्तस्स ३०. ७ कल्लाणमित्तसंसरिंग ३३. १६ १६ कल्लाणा लभति कल्लाणं ३०. ४ . कसाया मलणं. तस्स २६. १४ कामं अकामकारी ७.४ कामग्गहविणिमुक्का २८. १८ कामभोगाभिभूतप्पा २८, १०
काममोहित चित्तेणं २८. ११ कामसल्लमणुद्धित्ता २८ ६ कामाण मग्गणं दुक्ख २८. ९ ..... कामा मुसामुही तिक्खा १५. ४६ काले काले य मेहावी २८ २१ किं कज्जते उ दीणस्स ३४. ३ किमु दन्तस्स रण्णेणं ३८. १४ . कोध-माण-परिणस्स ५. ४ . कोवमूलं णियच्छन्ति ३६. १४ कोवो भग्गी तमो मच्चू ३६. १ कोसोकिते वऽसी तिक्खो ४५. ४५ कोहं जो उ उदीरेइ ३. ३ कोहाविद्धा ण याणन्ति ३६. १३ कोहेण अप्पं डहती परं च ३६. १२ कोहो बहुविहो लेवो ३.५ खइणं पमाणं वत्तं ३३. ९ खणथोवमुहुत्तमन्तरं २८. २४ खिज्जते पावकम्माणि ९.१५ खीरे दूसि जधा पप्प ३. ७ गंभीरमेरुसारे वि ३६. ८. गंभीर सव्वओ भई ९. ३३ गच्छति कम्मेहि सेऽणुबद्ध २. ३ गन्धं घाणमुवादाय २९. ७-८ गम्भीरो वि तवोरासी ३६. ११ गरन्ता मदिरा वा वि २२.४ गलुच्छिन्ना असोते ११. ३ . गाहाकुला सुदिव्वा व २२.२ गेहं वेराण गंभीर २२. ६ चंचलं सुहमादाय २४. ३१ चोरं पिता पसंसन्ति ४. १४ छज्जीवकायहितए २६. ७ छिण्णसोते भिसं सव्वे २८. १ छिण्णादाणं धुवं कम्मं १५.२७ छिन्नमूला जहा वल्ली २४. २३ छिन्नादाण सयं कम्म २४. २२ जइपरो पडिसेवेज ३५. १५ आइ में परो पसंसाति ४. १६

Page #188

INDEX OF VERSES
१६७
अइ मे परो विगरहाति ४. १७ जं उलका पसंसन्ति ४. १८ जं कडं देहिणा जेण २४ १७ जं च बाला पसंसन्ति ४. १९ जं तु पर णवएहि ६.६ . जं सुहेण सुहं लद्धं ३८. १ जग्गाही, मा सुवाहि ३५. १८ अणवादो ण ताज्जा ७.१ जत्थत्थी जे समारम्भा २२. ११ अधा खीर पधाणं तु ३. ८जधा रूप्पिकुलुन्भूतो ४५. ४१ जम्मं जरा य मच्चु य २१.३ . जस्स एते परिन्नाता ३. ११ जस्स कज्जस्स जो जोगो ३८. १९ । जस्स भीता पलायन्ति २. १ जहा मंडे जहा बीए ९.६ । जहा भातवसंतत्तं ९. २५. जहा कवोता य कर्विजला य १२.१ ११.१६ जहा ।नस्साविणिं नाव २८. २० । जागरन्तं मुणि वीरं ३५. २३ जागरह णरा णिच्च ३५. २२ जागरह णरा निच्च ३५. २. जा जया सहजा जा वा २५. १५ जाणेज्जा सरणं धीरो ३८. २० जातं जातं तु विरियं ४५. ५३ जारिस किज्जते कम्म ३०. ३ .. जारिस वुप्पते बीयं ३०.२ जित्ता मणं कसाए या २९. १७ जीवो अप्पोवघाताय २८. १४ । जुज्जए कम्मुणा जेण २४. २५ जेऽभिणन्दन्ति भावेण १५. २५ जे इम पावकं कम्म ३९. १ जे गिद्धे काम भोगेसु २८. १९ जे जणा आरिया णिचं १९.४ जे जणाऽणारिए णिच्चं १९. २ जेण जाणामि अप्पाणं ४.३ . जेण बन्धं च मोक्खं च १७.२
जे जीवनहेतु पूयणहा २७. ६ । जे चेलकठवणयणेसु वा २७. ५ जेण केणइ उवाएणं ३१. १ जे गरे कुव्वती पावं ३९. २ जे ण लुब्भति कामेहिं ३४.६ जेसि आजीवतो अप्पा ११. १ जेणाभिभूतो जहती तु धम्म ३६.१५ जे पुम कुरुते पावं ४५. ३ जे भिक्खू सखेयमागते २७ ३ जे लक्खणसुमिणपहेलियाउ २७. ४ जे लुब्भन्ति कामेसु २८.३ जेसिं अहिं सुहुप्पत्ती २२. १२ जेसु जायन्ते कोधाती ३५. १० जे हुतासं विवज्जेति ४५. ११ जो. जत्थ विज्जती भावो १. २० जोव्वणं रूव संपत्ति २४.६ डम्भकप्पं कत्तिसमं ३८. २७ डाहो भयं हुतासातो २२. ९ . णच्चाण आतुरं लोकं ३१.४ ण णारीगणपसत्ते ६१ णण्णस्स वयणाऽचोरे ४. १५ ण दुक्खं ण सुहं वा वि ३८.८ ण पाणे अतिपातेजा ५. ३ णमंसमाणस्स सदा सन्तो ५. २ ण माहणे धणुरहे २६.४ णरं कल्लाणकारिं पि ४. १३ णाणप्पग्गहसंबन्धे ६. ७ णाणमेवोवजीवन्तो ११.१. णाणावण्णेसु सद्देसु ३८. ५ णावा अकण्णधारा व ६.३ णावा व वारिमज्झमि ९. २९ णासेवेज्जा मुणि गेही २८. २ णियदोसे णिगृहंते १.२ णिरंकुसे व मागे ६. २ णिवत्तिं मोक्खमम्गस्स ११. ५ णेव बालेहि संसरिंग ३३. ५ हवत्तिक्खए दीवो .. १९

Page #189

१६८
३५. ९
संसितुं सक्का ४. १ तण-खाणु- कंडक - लताघणाणि ४. ६ तम्हा उ सव्वदुक्खाणं १५. २८ तम्हा ते तं विकिचित्ता ३. ६ तम्हा तेस विनासाय तम्हा पाणदयट्ठाए ४५.२२ तेलोकसारगरूयं ४५. ३८ तवो बीयं अवंझं से २६.१२ ताहं कडादयुन्भूया २४. १९ तहा बालो दुही वत्युं १५. २१ तिति कामेसु णासज्ज २८. ८ तुच्छे जणम्मि संवेगो ३८. १० दन्तिन्दियस्व वीरस्स ३८. १३ दव्वओ खेत्तओ चेव २४. ३९ दव्वतो खित्ततो चेव ९. ३२ दव्वे खेत्ते य काले य ३८, २९ दानमाणोवयारेहिं २४. १२ दित्तं पावन्ति उक्कण्ठं ४१. ५ दीवे पातो पयंगस्स २१. ५ दुक्खं खवेति जुत्ता ९. १७ दुक्ख जरा य मच्चू य १५. १९ दुक्खमूलं च संसारे २. ८ दुक्खमूल पुरा किच्चा १५. ९ दुक्खा परिवित्तसन्ति २. २ दुक्खितो दुक्खघाताय १५. ८ दुद्दन्ता इन्दिया पंच १६. १ दुहन्ता इंदिया पंच २९. १३ दुद्दन्ते इन्दिए पंच १६.२ दुद्दन्ते हिंदिएहऽप्पा २९. १४ दुष्पचिणं सपेहाए ४.९ दुभासियाए भासाए दुक्कडेण... ३३. ३
दुहरूवा दुरन्तस्स ३८. १६ देज्जाहि जो मरन्तस्स ४५. १५
देविंदा दाणविदा य ४५. २१ देविन्दा दाणविन्दा य २४ ९ देविन्दा महिइढीया २४. ७
ISIBHĀSIYAIM
दोसादाणे निरुद्धम्मि ९. २०
धारणी सुसहा चैव २४. २ धावन्तं सरसं नीरं ४५. १२ धित् तेसिं गामणगराणं २२. १, ८ धितो खल वसुयिकं २६. १३ धुमहोणो य जो वहि १५. २६ न चिरं जणे संवसे मुणी २७. १ नहातो व सर रम्मं ४५. २८ निश्चल कयमारोग्ग २४. ४० निव्वती वीरियं चेव ९. ७ पंच जागरओ सुत्ता २९. २ पंच जागरओ सुत्ता ३८. ६ पंचमहव्वयजुत्ते ३४. ५ पंचवणीमकसुद्धं १२.२ पंचवणीमगसुद्धं ४१. १५ पचिन्दिया सण्णा ३५. १९ पंचेव इंद्रियाणि तु २६. ११ पंथारुवसंबद्ध १२.३ पक्खिणो घतकुम्भे वा ४१.६ पच्चा चेव रूवं च ३८, २३ पच्चुप्पण्णर से गिद्धो ४५. ५ पचचुप्पण्णरसे गिद्धों १५. १२
पच्चु पण्णर से गिद्धो २४. २९ पत्थरेणाहतो कीवो १५. २० पत्तिन्धणस्स वहिस्स १५. २५ पढिस्यास रसं कम्म ३०.८ पत्थन्ति भावभो कामे २८. ५ पडस्स णरिन्दस्स ४५.३५ पयहित सिणेहबन्धण २७. २. परं णवग्गहा भावा ९.३१ परिग्गहं गिण्हते जो उ ३. २ परिवारें चेव वेसे य ३८. २५ परोवघाततल्लिच्छो ४५. ६. परोवघाततलिच्छो १५. १३
परोवधायतलिच्छो २४. २८

Page #190

INDEX OF VERSES
.
पाणातिवातो वो ३.१ पाणी य पाणिघातं च १५. १९ पावं जे उ पकुव्वन्ति १५. ८ पावं जे उपकुम्वन्ति १५. १५ पावं न कुज्जा ण हणेज्ज पाणे ४५. २ पावं परस्स कुब्वन्तो १५. ११ पार्व परस्स कुम्वन्तो २४. २७ पावं परस्स कुठवन्तो ४५. ४ पावकम्मोदयं पप्प १५. १३ . पावघाते हतं दुक्खं १५. ६ पावमूलमणिव्वाणं १५. १ पुढविं मागम्म सिरसा ५. १ पुणं तित्थमुवागम्म ३३. १० पुण्णपावस्स आयाणे ९.३ पुत्तदार धणं रज्जं ४५. १६ पुरिसो रहमारुढो ९. २३ पुव्वं मणं जिणित्ताणं २९. १६ .. पुन्वरत्तावरत्तम्मि ४-११ पुव्वजोगा असंगत्ता ९. ३० - फासं तयमुवादाय २९. ११-१२ बभचारी अति कुद्धो ३८. २२ बझए मुच्चए चेव २१.३५ पद्धचिन्धो अधा जोधो १५. ३९ बन्धंता निज्जरन्ता य २४. ३६ बन्धनं मोयणं चेव १७.६ वितियं जरो दुपाणत्यं २१.६ बीयभूताणि कम्माणि २. ५ बीया अंकुरणिप्फत्ती २.४ बुज्झए बुज्झए चेव २१.२१ भासच्छण्णो जहा वण्ही १५. २१ । भुजित्तुच्चावए भोए १.७ मच्छा व झोणपाणीया ११ १ मज्ज दोसा विसं वही ९.२१ मणं तथा रम्ममाणं ४५. २६ मणुण्णं भोयणं भोच्चा ३८.२ मणुष्णम्मि भरजन्ते २९. ४
मण्गन्ति भद्दका भदका ३०.६ मण्णे...... ३५. १ मण्णे बाणेण विद्धे तु ३५. २ मम्मं ससल्लजोवं च १७. ५ .. महाविसे वऽही दित्ते ३६.९ मा ममं जाणक कोयी ११. १४ मासे मासे य जो बालो ४१. १३ मिगा बज्झन्ति पासेहिं २१. २ मिगारी य भुयंगो य २१. ७ मिच्छत्तं अनियत्ती य ९. ५ मुकं पुष्पं व आगासे ६.४ मूलकोठयकम्मेहि ४१. १२ मूलपाते हतो रुक्सो २५.१ मूलसेके फलुप्पत्ती १३.. मूलसेके फलुप्पत्ती १५. . मूलसेके फलुप्पत्ती २.६ मेहुणं तु ण गच्छेज्जा २६. ५ मोहक्खए उ जुत्तस्स ३८. ९ मोहमूलमणिव्वाणं २. ७ मोही मोहीण मज्झम्मि २१.३५ मोहोदई सयं जंतू २४. ३. मोहोदये सय जन्तू २४. ३३ रणे दवग्गिणा दहढा ३. ९ रम्मं मन्तं जिणिन्दाणं ४५.२५ रस जिब्भमुवादाय २९. ९-१० रागंगे य विदोसे य१४. x रायाणो वणिया जागे २६.२ रूवं चक्खुमुवादाय २९. ५-६ लामम्मि जेण सुमणो १३. १ लुप्पतो जस्स जं भत्थि १३. ५ वज्जेज्जऽणारियं भावं १९. १ वणं वहि कसाए य १५. २२ वण्हिणो णो बलं छित्तं ३६ २ वम्हि रविं ससंकं वा २४. ५ . वहि सीताहतो वा वि १५. २९ वण्ही भणस्स कम्मस्स १५. २३

Page #191

so
ISIBHASIYAIM
२७
वही सरीरमाहारं १६. ३ बत्थादिएसु सुज्झेसु ९. वदतु जणे जं से इच्छियं ४ २२ ववगयकुसले संविण २७. ७
वह्निमारुय संयोगा ९. २४ वाहिक्खयाय दुवखं वा ३८. ७
सत्थं सल्लं विसं जन्तं ३५. ११ सत्थकं वा वि आरंभ ३८. १८ सत्थेण वहिणा वा वि ४५. १८ सदेवमाणूसा कामा २८.७ सदेवोर गंधवं ४५. ४७ सदेवोरगगंधव्वं २८. १७ सदेवोर गगन्धव्वे. २४. ११ सद्दं सोतमुवादाय २९.३ सन्तमेतं इमं क्रम्मं १३. ३ सन्तस्स करणं नस्थि १३. २ सन्ते जम्मे पसूयन्ति १५. १८
विकीतं तेसि सुकडं ४१. २ विज्जामन्तोपदेसेहि ४१. ११ विज्जोपयार विण्णाता ११. ४
बिज्जोसहिणिवाणेसु ९. १६ विष्णासो भसहीणं तु २१.९ विष्णासो भोसहीणं तु २१. १०
सम्भाववकविवसं ३३. ११ सब्भावे दुब्बलं जाणे ३८. २८
1
विसं वा अमतं वा वि ४२१ वीतमोहस्स दन्तस्स ४५. २४ वेसपच्चाण संबद्धे ३८. २१ नए गेहे पलित्तम्मि ३५. १३
संकणीयं च जं वत्थु २२. १० संजोए जो विद्वाणं तु ११. ३ संततं बंधए कम्मं ९. १० संधिजा आरियं मग्गं १९. ३ संपुण्णवाहिणीओ वि ३३. १४ संवरो मिज्जरा चेव ९. ४ संसग्गितो पसूयन्ति ३३. १३
सभावे सति कन्दस्स जहा १५० ५ सभावे सति कन्दस्स धुवं १५. ३ सभावे सति पावस्स १५. ४ समस्सिता गिरिं मेरुं ३३. १५ सम्म कम्मपरिणाणं १७. ४ सम्मत्तं गोत्थणवो २६. १० सम्मत्तं च अहिंसं च ३४. सम्मत्तं च दयं चेव ३८. सम्मत्तं च दयं चेव ९.
१७
१७
१८
संसार संत चित्ता २४. २६
सम्मत्तणिरयं धीरं ३३. १२ सम्मत्तणिरतं धीरं २९. १८ सम्मं रोगपरिणाणं १७. ३
संसारसंतईमूलं ९. २ संसारे दुक्खमूलं तु १५. २
सम्मामिच्छापओतेणं ३३. १ सल्लं कामा विसं कामा २८. ४
संसारे सव्वजीवाणं २४. ४ सकुणी संकुप्पघातं च १८. १
सक्का तमो निवारेतुं ३६. ६
सवन्ति सव्वता सोता २९. १ सवसो पावं पुरा किच्चा २४. . ३० सवसो पावं पुरा किच्चा ४५ ७
खका वण्हो णिवारेतुं ३६. ३
सका वही मिया ३. १० समाहं सरबुद्धं ४५. ४४ सच्छंदगतिपयारा ६.८ लज्झायज्झाणवतो जितप्पा १७. ८ सत्तं बुद्धी मती मेघा ३६. ७
अवसो पावं पुरोकिच्चा १५. १४ सव्वं च सम्वहिं चेव १. १ सव्वण्णु सासणं पप्प ४५. ३३ सव्वतो विरते दन्ते १. २ सव्वत्थ णिरणुकोसा २४. ८ सव्वत्थ विरये दन्ते २९, १९
सतं बुद्धी मती मेधा ४५. ३४

Page #192

ISIBHASI YAIM
सव्वसत्तदयो वेस्रो ३८. १२ सम्बं सोयव्वमादाय १. ३ दिए गुत्ते २६.६ सागरेणावणिजोको ४५. ५२ साभावियगुणोवेतं ४५. ३२ सामण्णे गीतणीमाणा सारदं व जलं सुद्धं ४५. ३१ सावज्जजोगं णिहिलं विदित्ता १७. ७ सासणं जं णरिन्दाओ ४५. ३६
३८. ११
L
साहूहि संगम कुज्जा ३३. ७ सिग्धवट्टिसमाउत्ता २४. ३
सिद्वकम्मो तु जो वेज्जो ११.२
सिया [...] कुज्जा ३९० ४ सिया पावं सई कुज्जा ३९. ३ सीसच्छेदे धुवो मच्चू १२. १३ सीसं जहा सरीरस्स २२. १४
सीलक्खर हमारूढो ४. २४
सुकडं दुक्कड़ वा वि ४. १२ सुत्तमेत गतिं चेव ६. ५ सूदणं सुदत्ताणं ३०. ५ सुप्पण्णं सपेहाए ४. १० सुप्पियं तणयं भद्दा २१.८ सुभाव भावितप्पाणो ३८. १५ सुभासियाए भासाए ३३. ४ सुभासियाए भासाए ३३. २ सुयाणि भित्ति चित्तं ४. सुमे व बायरे वा ३. १ सोपायाणा मिरादाणा ९.९ हट्ट करेतीह णिरुज्झमाणो ३६. १६ हिंसादाणं पवतेन्ति २८, १६ हेमं वा आयसं वा वि ४५. ५० हेमा गुहा ससीहा वा २२. ३
१७१.

Page #193

अंगरिसि ४ अंबड २५
अहइ २८
अद्दाल ३५
अरुण ३३ आरियायण
इन्दनाग ४१
इसिगिरि ३४
. उक्कल २०
कुम्मापुत्त केत लि .
गद्दम २२
७
माहावइ
२१
जण्णवक १२
१९
जम ४३
तारायण ३६ तेतलिपुरा १०
दविल ३ दीवायण
४०
भारद १
पास ३१
पिंग ३९ पुप्फसाल ५
INDEX OF PROPER NAMES [Figures refer to concerned Bhasitas]
बाहुक १४ मालि १३ मंखलिपुत्त 19
मधुराय १५
महाकासव ९
माग २६
रामपुत २३
बकलचोरि ६ बज्जियत २
वखमाण २९
वरिसव १८
वरुण ४४
वाउ
३०
वारतय २७
बिदु १७ वेसमण ४५
संजइ ३९
साइपुत्त ३८ सिरिगिरि ३७ सोम ४३
सोरियायण १६
हरिगिरि २४

Page #194

LALBHAI DALPATBHAI BHARATIYA SANSKRITI VIDYA MANDIR
L.D. SERIES S. NO. Name of Publications
Price
Rs.
40
*1. Sivāditya's Saptapadārthi, with a Commentary by Jinavardhana
Surl, Editor : Dr. J.S, Jetly. (Publication year 1963) 2. Catalogue of Sanskrit and Prakrit Manuscripts : Muniraja
Shri Punyavijaya ji's Collection. Pt. I. Compiler: Muniraja
Shri Punyavijayaji. Editor : Pt. Ambalal P. Shah. (1963) 3. Vinayacapdra's Kāvyaśikṣā. Editor : Dr. H.G. Shastri (1964) 4. Haribhadrasūri's Yogaśataka, with auto-commentary, along
with his Brahmasiddhantasamuccaya. Editor : Muniraja Shri
Punyavijayaji. (1965) 5. Catalogue of Sanskrit and Prakrit Manuscripts, Muniraja Shri
Punyavijayaji's Collection, pt. II. Compiler : Muniraja Srl
Punyavijayaji. Editor : Pt. A.P. Shah. (1965) 6. Ratnaprabhasūri's Ratnākarāvatārika, part I. Editor : Pt.
Dalsukh Malvania. (1965) *7. Jayadeva's Gitagovinda, with king Manānka's Commentary
Editor : Dr. V. M. Kulkarni. (1965) 8. Kavi Lavanyasamaya's Nemirangaratnākarachanda. Editor : . Dr. S. Jesalpura. (1965) 9. The Nātyadarpaņa of Rāmcandra and Guņacandra : A Critical
study : By Dr. K.H. Trivedi. (1966) *10. Acārya Jigabhadra's Viseşāvaśyakabhāşya, with Auto-commen
tary, pt. I. Editor : Pt. Dalsukh Malvanla. (1966) 11. Akalanka's Criticism of Dharmakirti's Philosophy : A study
by Dr. Nagin J. Shah. (1966) 12. Jinamāņikyagani's Ratnakarāvatārikādyaslokaśatārthi, Editor :
Pt. Bechardas J. Doshi. (1967) 13. Acārya Malayagiri's sabdanušāsana. Editor : Pt. Bechardas
J. Doshi (1967) 14. Ācārya Jinabhadra's Viseşāvaśyakabhāşya, with Auto-commen-
tary. Pt. II. Editor Pt. Dalsukh Malvania. (1968) 15. Catalogue of Sanskrit and Prakrit Manuscripts : Muniraja Shri
Punyavijayaji's Collection. Pt. III. Compiler : Muniraja Shri Punyavijayaji. Editor : Pt. A.P. Shah. (1968)
30/
87
307–
201 -
301 -
* out of print"

Page #195

16. Ratnaprabhasūri's Ratnākaravatārikā, pt. II. Editor : Pt.
10/Datsukh Malvapia. (1968) 17. Kalpalatāviveka (by an anonymous writer). Editor : Dr. Murari 32/
Lal Nagar and Pt. Harishankar Shastry. (1968) Ac. Hemacandra's Nigbaņķuseșa, with a commentary of Sri.
vallabhagani. Editor : Munirāja Shri Punyavijayji. (1968) 19. "The Yogabindu of Ācārya Haribhadrasuri with an English
Translation, Notes and Introduction by Dr. K.K. Dixit. (1968) 20. Catalogue of Sanskrit and Prakrit Manuscripts : Shri Āc...
Devasūri's Collection and Āc. Kşāntisūri's Collection : Part IV. Compiler : Munirāja Shri Punyavijayji, Editor : Pt. A.P.
Shah. (1968) 21. Ācārya Jinabhadra's Viseşāvaśyakabhāşya, with Commen : 21
tary, pt. III. Editor : Pt.Dalsukh Malvania and Pt. Bechardas
Doshi (1968) 22 The Šāstravārtāsamoccaya of Ācārya Haribhadrasūri with Hindi 20
Translation, Notes and Introduction by Dr. K.K. Dixit. (1969) 23. Pallipala Dhanapala's Tilakmañjarisära Editor : Prof. N. M.
Kansara. (1969) 24. Ratnaprabhasūri's Ratnākarāvatārikā pt. III, Editor : Pt.
81Dalsukh Malvania. (1969) 25. Āc. Haribhadra's Neminābacariu Pt. 1 : Editors : M. C. Modi 40/
and Dr. H, C. Bhayani. (1970) A Critical Study of Mahāpurāņa of Puşpadanta, (A Critical
301Study of the Deśya and Rare words from Puşpadanta's Mahapurāna and His other Apabbramsa works). By Dr. Smt. Ratna
Shriyan. (1970) 27. Haribhadra's Yogadrstisamuccaya with English translation,
Notes, Introduction by Dr. K. K. Dixit. (1970) 28. Dictionary of Prakrit Proper Names, Part I by Dr.
M. L. Mehta and Dr. K. R. Chandra, (1970) 29. Pramāņavārtikabbasya Kārikārdhapadasūci. Compiled by
Pt. Rupendrakumar. (1970) 30. Prakrit Jaina Kathā Sāhitya by Dr. J.C. Jaina, (1971) 31. Jaina Ontology, By Dr. K. K. Dixit (1971) 32. The Philosophy of Sri Syaminarayan by Dr. J. A. Yajoik. 33. Ac. Haribhadra's Nemināhacariu Pt. II : Editors : Shri 407.. M. C. Modi and Dr. H. C. Bhayani, 34. Up. Harşavardhana's Adhyātmabindu : Editors ; Muni Shri 6/
Mitranandavijayaji and Dr. Nagin J. Shah. 35. Cakradhara's Nyāyamañjarsgranthibhanga : Editor Dr. Nagin 36/
J. Shah,

Page #196

3
36. Catalogue of Mss. Jesalmer collection: Compiler: Muniraja Shri Punyavijayaji.
37. Prakrit Proper Names Pt. II. by Dr. M. L. Mehta and Dr. K. R. Chandra.
38. Karma and Rebirth by Dr. T. G. Kalghatagi.
Jinabhadrasüri's Madanarekha Akhyayika: Editor Pt. Bechardas ji Doshi,
Pracina Gurjara Kavya Sañcaya Editor: Dr. H. C. Bhayani and Shri Agarchand Nabata.
41. Jaina Philosophical Tracts: Editor Dr. Nagin J. Shah, 42 Sanatukumaracariya Editors Prof. H. C. Bhayani
100
and Prof. M. C. Modi
43. The Jaina Concept of Omniscience by Dr. Ram Jee Singh 44. Pt. Sukhalalji's Commentary on the Tattvärthasätra Translated Into English by Dr. K. K. Dixit.
40/
35/
6/
25
16 8/
30/
32/

Page #197


Page #198
_