Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 07

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 21

સન્તાન. ઉપગુના અપત્યનું સન્તાન. ઉપગુના અપત્યના અપત્યનું સંતાન.
.
અહીં એ વિચારવું જોઇએ કે અપત્યાર્થક ગણ્ વગેરે પ્રત્યયરહિત જ નામ પરમપ્રકૃતિ હોવાથી ગૌપાવસ્થાપત્યમ્ આ અવસ્થામાં આ સૂત્રના સામર્થ્યથી ગૌપાવ: આવો જ પ્રયોગ થવો જોઇએ; તેથી તસ્યાથૌપવિ: આ ઉદાહરણ યદિપ સફ્ળત નથી; પરન્તુ પાણિની વ્યાકરણના અનુસારે “गोत्रे स्वेकोनप्रत्ययानां परम्परा; यद्वा स्वयूनसङ्गेभ्योऽनिष्टोत्पत्तिः પ્રસન્યતે’ અર્થાત્ અપત્યાર્થક પ્રત્યયોમાં તે જેટલામાં ક્રમે હોય તેના કરતા એક સંખ્યાનૂનસંખ્યાક પ્રત્યયોની પરમ્પરા થશે. જેમકે આ સૂત્રના ઉદાહરણમાં ચતુર્થાંવસ્થાનું વર્ણન કરતા ત્રણ પ્રત્યયો બતાવ્યા છે. આ પ્રથમ વ્યવસ્થા છે. અથવા જેટલા પ્રત્યયોની પ્રાપ્તિ હોય એમાંથી બે પ્રત્યયો સિવાય શેષ પ્રત્યયોનું થવું અનિષ્ટ છે. આ બીજી વ્યવસ્થા છે. આમાંથી પ્રથમ વ્યવસ્થા મુજબ વિચાર કરીએ તો; ક્રમશઃ ગળુ ગ્ અને બાવનળ્ પ્રત્યય થવો જોઇએ. પરન્તુ ત્યાં બળ્ પ્રત્યય જ થાય છે. બીજી વ્યવસ્થા મુજબ વિચાર કરીએ તો ણ્ અને ગ્ પ્રત્યયથી અતિરિક્ત યનળુ પ્રત્યય થવો નહિં જોઇએ-એ ગ્રન્થકારને ઇષ્ટ છે. આથી સમજાય છે કે-અપત્યાર્થક પ્રત્યયથી રહિત અને અપત્યાર્થક પ્રથમ પ્રત્યયથી સહિત નામને પરમપ્રકૃતિ કહેવાય છે.
ર૬॥
वृद्धा यूनि ६।१।३०॥
યુવાપત્ય માં વિહિત જે પ્રત્યય છે; તે પરમપ્રવૃત્તિ (અપત્યાર્થક પ્રત્યયથી રહિત નામ) થી વિહિત વૃદ્ધાપત્યાર્થક પ્રત્યયાન્ત નામને જ થાય છે. આ સૂત્ર પૂર્વસૂત્રનું અપવાદ છે. સ્થાપત્ય વૃદ્ધનું આ અર્થમાં ń નામને ‘વૈ યંગ્ ૬-૧-૪૨' થી યગ્ પ્રત્યય. ń નામના આદ્ય સ્વર મૈં ને ‘વૃદ્ધિ:૦ ૭-૪-૧' થી વૃદ્ધિ ના આદેશ. ‘ગવર્ષે
૧૮