________________
કાકજંઘ, ચન્દ્રયશા, દંડવીર્ય વગેરે રાજાઓએ પણ પોતાની પ્રતિજ્ઞાઓનું કેવું ચુસ્તપણે-જાનના ભોગે-પાલન કર્યું હતું તે વાત ધર્મશાસ્ત્રોમાં આપણને વાંચવા મળે છે.
યુધિષ્ઠિર એવો ક્ષમાશીલ હતો કે પાણી પણ પોતાની સ્વાભાવિક શીતલતા છોડીને એક વાર કામચલાઉ ગરમ થઈ જાય, જ્યારે યુધિષ્ઠિર તો તેટલો ય ગરમ થવા માટે લાચાર હતો. તેની સત્યનિષ્ઠા તો બેનમૂન હતી. ‘પ્રાણ જાય અરુ વચન ન જાઈ' એ તુલસી મહારાજના વાક્યને જીવંતરૂપે આત્મસાત્ થઈ ગયેલું જો આપણે જોવું હોય તો રામાયણ-કથાના ૨ામમાં અને મહાભારત-કથાના યુધિષ્ઠિરમાં ખૂબ સુંદર રીતે જોવા મળે.
બહુ મોટા માણસો ચાતક જેવા સ્વભાવવાળા હોય છે. તેમની વિશિષ્ટતાઓ અદ્ભુત હોય છે. મરવું પસંદ કરે પણ ચાતક સ્વાતિ નક્ષત્રના વરસાદનું જ જલ પીને જીવે. અહીં રૂપક રૂપે આ વાત રજૂ કરું છું.
ચાતકનો બોધ
તરસ્યું ચાતકનું બચ્ચું દયામણું મોં કરીને બોલ્યું, “મા ! મારે પાણી પીવું છે, ખૂબ તરસ લાગી છે. હવે મારાથી રહેવાતું નથી.”
માએ ખૂબ જ શાંતિથી આકાશ તરફ મીટ માંડીને કહ્યું, “બેટા ! આકાશમાંથી હમણાં જ પાણી ટપકશે. તે તું પીજે.”
‘મા ! બહુ જ તરસ લાગી છે, ગળું સુકાય છે. હું મરી જઈશ. શું આ સામે ખાબોચિયામાં અને તળાવમાં પાણી છે તે ન પીવાય ?’
માએ કંપતે સ્વરે કહ્યું, “બેટા ! આપણા પૂર્વજોએ વરસાદના પાણી સિવાય બીજું પાણી પીધું નથી અને પીવાય પણ નહિ.”
બચ્ચું ગુસ્સાથી બોલ્યું,“તો શું મારે તરસે મરી જવું એમ ને ? તળાવ કે ખાબોચિયાનું ગંદું પાણી ન પીવાય પણ ગંગાજીનું પવિત્ર પાણી પીવામાં શો વાંધો ?”
મા નારાજગીથી બોલી,“જો તું ન જ માનવાનું હોય તો ગંગાજીનું પાણી પી.’
અને બચ્ચું ખુશખુશાલ થતું ઉડ્યું. ગંગાજી તો દૂર હતા. બપોર થઈ, સાંજ પડી ને રાત આવી. ત્યાં એક નાનકડું ગામ આવ્યું. તે ગામમાં એક ફળિયામાં પીપળાનું ઝાડ હતું તેના પર રાત વિતાવવાનું નક્કી કર્યું.
રાતે ઝાડ નીચે ખાટલામાં સૂતેલા વૃદ્ધ પિતા અને તેના દીકરાની વાત તેણે સાંભળી. દીકરો કહી રહ્યો હતો, “બાપા ! ખૂબ મહેનત કરું છું, પણ તમારી દવા માટે પૈસા બચતા નથી. આજે રસ્તે જતા ગાડામાંથી એક પોટલું પડ્યું. મન લલચાયું. તેમાં ઘણા પૈસા હતા. મને થયું કે બાપાની દવા થશે. પણ ત્યાં જ પૂર્વજોના પવિત્ર ઓળા ઉતરી આવતા હોય એમ લાગ્યું. તેઓ આપણા કુળની પરંપરાની મને યાદ આપવા લાગ્યા,‘ચોરી ન કરાય. અણહક્કની કોઈ વસ્તુ ન લેવાય !' અને ગાડાવાળાની પાછળ દોડીને તે પોટકું તેને પાછું આપ્યું. તે ઇનામ આપવા લાગ્યો તે પણ મેં ન લીધું.”
વૃદ્ધ તેને વળગી પડતાં બોલ્યો,“તેં કુળનો દીવો ઉજાળ્યો. હવે હું શાંતિથી મરીશ.”
સવાર થતાં જ ચાતક ગંગા નદી તરફ જવાને બદલે મા પાસે પહોંચ્યું ને તરસ્યા કંઠે ખૂબ થનગનતા અવાજે બોલ્યું, “મા ! મારે ગંગાનું પાણી પીવું નથી. કુળની રીત પ્રમાણે હું વરસાદના પાણીથી જ તરસ છિપાવીશ.”
ધર્મ તો મારો સ્વભાવ છે
૨૧
જૈન મહાભારત ભાગ-૨
