________________
ગુપ્ત સામ્રાજ્ય અને પશ્ચિમના ક્ષત્રિપ વર્ષ ઈ.સ. ૩૨૦ના ફેબ્રુઆરીની ૨૬મી તારીખથી ૩૨૧ના માર્ચની ૧૩મી તારીખ સુધીનું હતું. એટલે આ બે સાલમાંની પહેલીને ચંદ્રગુપ્ત ૧લાના રાજ્યાધિરેહણની સાલ લેખી શકાય.
ગાદીએ બેઠા પછી દસ કે પંદર વર્ષે ચંદ્રગુપ્ત ૧લો મરણ પામ્યો તે પહેલાં પિતાની લિચ્છવીવંશની રાણીથી થએલા પુત્ર સમુદ્રગુપ્તને
તેણે પોતાને યુવરાજ અને વારસ નીમ્યો હતો. ઈ.સ. ૩૩૦ થી કે ૩૩પ પિતાનાં પ્રેમ પક્ષપાત અને પસંદગી તદ્દન વ્યાજબી સમુદ્રગુસ હતાં એમ તે યુવાન રાજાએ બતાવી આપ્યું.
યુદ્ધ તેમજ શાંતિ સમયની સૌ કળાઓમાં તેણે ખૂબ નિપુણતા બતાવી. તેના આવા ગુણોને લઈ હિંદના મહાન યશસ્વી રાજાઓમાં ઉચ્ચ સ્થાન પામવાનો પોતાનો હક્ક તેણે સિદ્ધ કર્યો.
ગાદીએ આવતાં વાર જ સમુદ્રગુપ્ત પિતાના પડોશી રાજાઓને જીતી લઈ પિતાના મુલકનો વિસ્તાર વધારવાની મહત્ત્વાકાંક્ષી અને
આક્રમણાત્મક રાજાનો ભાગ ભજવવાની શરૂતેની આકણાત્મક આત કરી. પૂર્વના દેશોમાં જાહેરમત આક્રમણુંપ્રકૃતિ ત્મક વિગ્રહને વિરોધી નથી અને પિતાની
પ્રતિષ્ઠા વધારવાની કાળજીવાળો કેાઈ રાજા પિતાના રાજ્યની સીમાઓમાં શાંતિથી ઠરી બેસવાનું સાહસ ન કરે. રાજ્યો જીતવાં એ રાજાઓનો ધર્મ છે. એ સિદ્ધાંત અનુસાર વર્તવા સમુદ્રગુપ્ત જરાયે અચકાય નહિ અને ગાદીએ બેસતાં વાર જ તેણે વિગ્રહોમાં કાવ્યું અને તેના અસાધારણ લાંબા અમલ દરમિયાન તે તેમાં જ રોકાયેલો રહ્યો.
વિગ્રહોથી પરવારતાં પોતાનાં પરાક્રમોની પ્રશસ્તિઓ લખવા, સંસ્કૃત કાવ્યકળામાં કુશળ એક વિદ્વાન પંડિતને તેણે રોક્યો, અને છે
- સદી પહેલાં અશોકે ઊભા કરેલા અને તેનાં લેખેમાંથી મળતી શાસન જેની પર બેઠેલાં હતાં તેવા શિલા
સ્તંભ પર તે પ્રશસ્તિઓ બેદી લખાવી.
