________________
હિંદુસ્તાનને પ્રાચીન ઇતિહાસ કારણે, તેની પત્નીનાં સગાં જે સત્તા ભોગવતાં હતાં તેનો ચંદ્રગુપ્ત વારસ થયો. જૂના વખતમાં વૈશાલીના લિચ્છવી પાટલીપુત્રના રાજાના પ્રતિસ્પર્ધીઓ હતા. તેમના અશાંત વેગને કાબૂમાં રાખવા માટે મગધના રાજાએ પાટલીપુત્ર વસાવ્યું હતું એટલું જ નહિ પણ તેને કિલ્લેબંદીથી મજબૂત કર્યું હતું. પુષ્યમિત્રના અમલ પછી પ્રસરેલી અંધાધૂધીના સમય દરમિયાન પાટલીપુત્રનો કબજો લઈ લિચ્છવીઓએ મગધના રાજા જોડેને પિતાનો જૂનો હિસાબ ચૂકતે કર્યો.
એ તે નક્કી જ છે કે આ લગ્નસંબંધને કારણે ચંદ્રગુપ્ત તેના પિતા અને પિતામહની જેમ માત્ર એક સ્થાનિક રાજ્યને રાજા ન
રહ્યો, પણ તેની સત્તામાં એટલી બધી વૃદ્ધિ ઇ.સ. ૩૨૦.લિચ્છવી થઈ કે સાર્વભૌમ સત્તાના હકદારને જ શોભે લગ્નસંબંધ, ચંદ્રગુપ્ત એવી “મહારાજાધિરાજ'ની ઉપાધિ ધારણ કર
વામાં તેને કાંઈ ગેરવ્યાજબીપણું ન જણાયું.
પિત, પિતાની રાણી તથા લિચ્છવીઓનાં નામ સાથેના તેણે સિકકા પડાવ્યા. તેને પુત્ર અને વારસ હમેશાં ગર્વ સાથે પિતાને લિચ્છવીવંશની કુમારીના પુત્ર તરીકે વર્ણવતે. તેના તેજ નામધારી પૌત્રથી ઓળખાવા માટે ચંદ્રગુપ્ત ૧લાની સંજ્ઞાથી ઓળખાતા આ રાજાએ હાલ જ્યાં અલ્લાહાબાદ છે તે ગંગા-યમુનાના સંગમ સુધીના ગંગાની ખીણના પ્રદેશ પર પિતાના રાજ્યને વિસ્તાર કર્યો અને પોતાના ટૂંકા અમલ દરમિયાન તિહુંટ, દક્ષિણ બિહાર, અયોધ્યા તથા કેટલાક પડોશના પ્રદેશનો સમાવેશ કરતા, રસાળ અને વરતીવાળા મુલક પર રાજ્ય કર્યું. તેની સત્તા એટલી પ્રબળ હતી કે સર્વમાન્ય પ્રણાલી અનુસાર પાટલીપુત્રનો કબજે લઈ રાજ્યગાદી પર બેસતાં, તે મગધ મહારાજ્યની સત્તાને વારસ જાહેર થયા ત્યારે પૌર્વાત્ય રૂઢિને અનુસરી પિતાના રાજ્યાધિરેહણની સાલથી નવો શક પ્રવર્તાવવામાં એને કોઈ જ વાંધાભર્યું ન લાગ્યું. એકએકથી બહુ દૂર આવેલા ઘણા દેશોમાં કેટલાક સિકાઓ સુધી પ્રવર્તલા આ ગુપ્તશકનું પ્રથમ
૧ લે
