Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 7

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh

Page 124

• साधोः अरति-रत्यवकाशो नास्ति •
१९३५ नाऽरत्यानन्दयोरस्यामवकाशः कदाचन । प्रचारो भानुमत्यभ्रे न तमस्तारकत्विषोः ।।२४।।
वीराणामित्याद्यारभ्य नवश्लोकी प्रायो व्यक्तार्था ।।१६-१७-१८-१९-२०-२१-२२-२३-२४।। वीतमत्सरः - (ज.सं.दीक्षाविधान.१६/७) इति जयाख्यसंहितावचनं, विद्याविनयसम्पन्ने ब्राह्मणे गवि हस्तिनि । शुनि चैव श्वपाके च पण्डिताः समदर्शिनः ।। - (भ.गी. ५/१८) इति च भगवद्गीतावचनमप्यत्राऽनुसन्धेयम् ।
इदञ्चाऽत्राऽवधेयम् - नय-निक्षेप-प्रमाण-सप्तभङ्ग्यादिनाऽऽत्मनः स्थूल-सूक्ष्म-शुद्धाऽशुद्धविविधस्वरूपपरिच्छेदेऽपि यावन्न जायते सर्वत्र समभावः, तावन्नवाऽऽत्मसाक्षात्कारः सम्भवति । अतः तदर्थमेव सर्वैः यतितव्यमित्यत्र तात्पर्यमवसेयम् । प्रकृते → समभावदशाप्राप्तौ माध्यस्थ्यं जायते हृदि । साक्षित्वं जायते पश्चात्, दृश्याऽदृश्येषु वस्तुषु ।। आत्माऽनुभवसज्ज्ञानं, ततः सम्यक् प्रजायते । ततो नय-प्रमाणानां, शास्त्राणां न प्रयोजनम् ।। नय-प्रमाण-निक्षेप-भङ्गादीनां विकल्पतः । निर्विकल्पाऽऽत्मरूपं तु, प्राप्यते नैव योगिभिः ।। नयादीनां विकल्पेन श्रुतज्ञानविशारदैः । आत्मा न ज्ञायते साक्षानिर्विकल्पसुखोदधिः ।।
6 (कृ.गी.१६०-१६३) इति कृष्णगीतावचनानि स्मर्तव्यानि ।।२८/२३ ।।
कर्मक्षपणायोद्यतस्य धर्मध्यायिनः शुक्लध्यायिनो वा महायोगीश्वरस्य निरस्तराग-द्वेषाद्याभासस्य यत् स्यात् तद् दर्शयति- 'ने'ति । अस्यां = तत्त्वज्ञानाऽनुविद्धदीक्षायां कदाचन अपि अरत्यानन्दयोः = असातवेदनीयाऽरतिमोहनीयोदिताऽरतेः सातवेदनीय-पुरुषवेद-हास्य-रतिमोहनीयोपहितसुखस्य च अवकाशः = सम्भवो न = नैवाऽस्ति, → अरइं आउट्टे से मेहावी - (आचा. १।२।२।२९) इति आचाराङ्गसूत्रनियोगपरिणमनेन रत्यरत्याद्यनाक्रान्तविशुद्धाऽऽत्मस्वभावप्रवेदनात् । न हि भानुमति = आदित्याऽलङ्कृते अभ्रे = गगने तमस्तारकत्विषोः प्रचारः सम्भवति । तमसोऽरतिस्थानीयत्वं तारकत्विषश्चाऽऽनन्दतुल्यत्वमत्राऽवसेयम् । अपेक्षौत्सुक्यविरहेण सहजनिजाऽसङ्गसाक्षिभावमात्राऽवलम्बनेन तयोरत्राऽनवकाश इत्याशयः। ___ तदुक्तं आचाराङ्गे → का अरई ? के आणंदे ? इत्थंपि अग्गहे चरे, सव्वं हासं परिचज्ज आलीणगुत्तो परिव्वए 6 (आचा. १/३/३/११७) इति । अत्र श्रीशीलाङ्काचार्यकृता व्याख्या एवम् → इष्टाऽप्राप्तिविनाशोत्थो मानसो विकारोऽरतिः, अभिलषिताऽर्थाऽवाप्तावानन्दः, योगिचित्तस्य तु धर्मशुक्लध्यानाऽऽवेशाऽवष्टब्धध्येयान्तराऽवकाशस्याऽरत्यानन्दयोरुपादानकारणाभावादनुत्थानमेवेत्यतोऽपदिश्यते केयमरति म को वाऽऽनन्द इति? नास्त्येवेतरजनक्षुण्णोऽयं विकल्प इति । ‘एवं तीरतिरसंयमे संयमे चानन्द इत्येतदन्यत्रानुमतमनेनाऽभिप्रायेण न विधेयमित्येतदनिच्छतोऽप्यापन्नमिति चेत्? न, अभिप्रायापरिज्ञानाद् यतोऽत्रारतिरतिविकल्पाध्यवसायो निषिषित्सितः, न प्रसङ्गायाते अप्यरति-रती। तदाह- ‘एत्थंपी'त्यादि, अत्राप्यरतावानन्दे चोपसर्जनप्राये न विद्यते 'ग्रहो' गावँ तात्पर्य यस्य सोऽग्रहः, स एवम्भूतश्चरेद् = अवतिष्ठेत । इदमुक्तं भवति - शुक्लध्यानादारतोऽरत्यानन्दौ कुतश्चिनिमित्तादायातौ तदाग्रहग्रहरहि
ગાથાર્થ - દીક્ષામાં અરતિ કે આનંદને ક્યારેય અવકાશ નથી. ખરેખર સૂર્યથી શોભતા આકાશમાં અંધકાર કે તારાની કાંતિના પ્રચાર/પ્રસારને અવકાશ રહેતો નથી. (૨૮/૨૪)