Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 7

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh

Page 227

२०३४
• प्रतिबन्द्या दिगम्बरमतचर्वणम् • द्वात्रिंशिका-३०/१६ अन्यथाऽपौरुषेयमागमं वदतो मीमांसकस्य दुर्जयत्वाऽऽपत्तेरिति न किञ्चिदेतत् ।
अथ सुहृद्भावेन पृच्छामः- बुद्धिपूर्वकप्रवृत्ताविच्छाया हेतुत्वात् कथं केवलिनो देशनादावाहारादौ च प्रवृत्तिरिति चेत् ?, सुहृद्भावेन ब्रूमः-बुद्धिः खल्विष्टसाधनताधीरन्यस्याऽतिप्रसक्तत्वात्, = अनक्षरशब्दमात्रं प्रति पुरुषप्रयत्नाऽनुसरणध्रौव्यात् = पौरुषेयप्रयत्नावश्यकत्वनियमात् ।
एतेन → न हि सर्वज्ञस्य शब्दोच्चारणे रसनव्यापारोऽस्ति, तीर्थकरत्वनामकर्मोदयोपजनितत्वात् - (त.श्लो.वा.२/१९) इति तत्त्वार्थश्लोकवार्तिककृद्वचनं निरस्तम्, जिननामसहकारेऽपि रसनेन्द्रियव्यापारध्रौव्यात् । न ह्येककारणेन कारणान्तराऽन्यथासिद्धिः सम्भवति ।।
युक्तञ्चैतद्, अन्यथा = शब्दोच्चारणे रसनाव्यापारस्यान्यथासिद्धत्वोपगमे मीमांसाशाबरभाष्ये → 'वायवीयाः संयोगविभागाः शब्दमभिव्यञ्जयन्तो नादशब्दवाच्याः - (शा.मी.भा.पृ.१०१) इत्यादिना अपौरुषेयं = पुरुषप्रयत्नाऽजन्यं आगमं = वेदचतुष्टयं वदतः = प्रतिपादयतो मीमांसकस्य शबरस्वामिनः, → यथा घटादेर्दीपादिरभिव्यञ्जक इष्यते । चक्षुषोऽनुग्रहादेवं ध्वनिः स्याच्छ्रोत्रसंस्कृतेः ।। (मा.श्लो.१/ १/६/श्लो.४२, शब्दनित्यता. पृष्ठ.५२४) नित्येषु सत्सु वर्णेषु व्यवहारात् क्रमोदयः । घटादिरचना यद्वद् नित्येषु परमाणुषु ।। - (मी.श्लो.वा.शब्द-नित्यताधिकरण, गा.२९१/पृष्ठ ५६८) इत्यादिना मीमांसाश्लोकवार्तिके शब्दमात्रं नित्यं वदतः = प्रतिपादयतः च मीमांसकस्य = कुमारिलभट्टस्य दुर्जयत्वापत्तेः = दिगम्बरेण दुर्जेयत्वप्रसङ्गाद् इति न किञ्चिदेतत् । वेदान्ततत्त्वविवेकदर्शितेन ‘अहृदयवचसामहृदयमुत्तरमिति (वे.त.वि.पृ.१४) न्यायेनेदमवगन्तव्यम् । तदुक्तं न्यायतात्पर्यटीकायामपि → अहृदयवाचामहृदया एव प्रतिवाचो भवन्ति - (न्या.ता.टी.) इति ___अथ वयं दिगम्बराः सुहृद्भावेन श्वेताम्बरान् पृच्छामः बुद्धिपूर्वकप्रवृत्तौ इच्छाया हेतुत्वात् कथं केवलिनो वीतरागस्य देशनादौ = देश-कालनियतधर्मदेशनादौ आहारादौ च = आहार-विहार-निषद्यादौ च प्रवृत्तिः = चेष्टा स्यात् ? कारणं विना कार्योत्पत्तौ व्यतिरेकव्यभिचारप्रसङ्गात्, तत्सत्त्वे च वीतरागत्वोच्छेदप्रसङ्गाद् इति चेत् ?
तर्हि वयं श्वेताम्बराः तत्रभवतो दिगम्बरान् सुहृद्भावेन ब्रूमः - प्रकृते प्रवर्तिका बुद्धिः खलु इष्टसाधनताधीः = स्वेष्टसाधनत्वप्रकारिका धीः,अन्यस्य = स्वेष्टसाधनत्वप्रकारकत्वादिव्यतिरिक्तस्य प्रव
બાકી તો પુરુષપ્રયત્ન વિના વિદ્યમાન = અપૌરુષેય આગમ = વેદ માનનાર મીમાંસક વેદને અપૌરુષેય કહેશે તો દિગંબર માટે તે જીતાવો મુશ્કેલ થશે. માટે અનાક્ષર ધ્વનિમય ધર્મદેશનાની વાતમાં કાંઈ માલ નથી. જો અનરમય દેશના પ્રત્યે કારણ ન હોય તો તે કાયમ ૨૪ કલાક ઉત્પન્ન થયે જ રાખશે. આ પણ દોષ દિગંબર મતમાં આવશે.
દિગંબર :- અમે મિત્ર ભાવે શ્વેતાંબરોને પૂછીએ છીએ કે બુદ્ધિપૂર્વક જે જે પ્રવૃત્તિ થાય છે તે તમામ પ્રવૃત્તિ પ્રત્યે તો ઈચ્છા કારણ છે જ. આ તો નિર્વિવાદ વાત છે. તેથી કેવલી તીર્થકર ભગવંત ધર્મદેશના વગેરેમાં કે ભોજનાદિમાં પ્રવૃત્તિ કઈ રીતે કરી શકે ? કારણ કે વીતરાગ હોવાના કારણે તેમનામાં ઈચ્છા તો હોતી જ નથી. તો કારણ વિના કાર્ય કઈ રીતે સંભવે?
શ્વેતાંબર :- જો તમે મિત્રભાવે અમને પૂછતા હો તો અમે પણ મિત્રભાવે તમને કહીએ છીએ કે “બુદ્ધિપૂર્વકની પ્રવૃત્તિ પ્રત્યે ઈચ્છા કારણ છે.” આવો જે નિયમ છે તેમાં “બુદ્ધિ શબ્દનો અર્થ છે.