Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 7

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh

Page 131

•
1=
एकयोगेन विहितान्ययोगान्यथासिद्धिवरहः
१९४२
एतदेव भावयति - अध्यात्मादिकयोगानां ध्यानेनोपक्षयो यदि । हन्त वृत्तिक्षयेण स्यात्तदा तस्याप्युपक्षयः ।। २७ ।। एतदेव शुभ - शुद्धोपयोगयोः मोक्षे मुख्यहेतुत्वमेव भावयति - ' अध्यात्मे 'ति । पूर्वं योगभेदद्वात्रिंशिकायां ‘उपायत्वे’ ( द्वा. द्वा. १८/३१ भाग - ४ पृ. १२६२ ) इत्यादिनाऽयं श्लोको भावितार्थः तथाप स्थानाऽशून्यार्थं वक्तव्यान्तरोपदर्शनार्थञ्च विव्रियतेऽस्माभिः । तथाहि - यदि अध्यात्मादिकयोगानां अध्यात्मभावनायोगमर्यादावर्तिनां भिक्षाटन-विहार- प्रतिक्रमण-जप- देववन्दन- वैयावृत्त्यादीनां सदनुष्ठानानां ध्यानेन ध्यानयोगेन उपक्षयः = चरितार्थ कृतकृत्यता निष्ठितार्थता सफलता = उपक्षीणता कृतार्थता स्यात् ततश्च मोक्षं प्रति अन्यथासिद्धिः स्यात् तदा हन्त ! समतया वृत्तिक्षयेण वा तस्याऽपि ध्यानयोगस्य मोक्षं प्रति उपक्षयः = अन्यथासिद्धत्वं स्यात् । अध्यात्मादीनां ध्यान एव हेतुत्वं न तु मोक्षं प्रति, ध्यानसम्पादनेन तेषां चरितार्थत्वादिति यदि मन्यसे तदा ध्यानस्याऽपि समतायामेव हेतुत्वं न तु मोक्षं प्रति, समतासम्पादनेन तस्य कृतार्थत्वाद् यद्वा समताया अपि वृत्तिसङ्क्षय एव कारणत्वं, न तु मोक्षं प्रति, वृत्तिसङ्क्षयोपधानेन तस्याः सफलत्वादित्यपि वक्तुं शक्यत्वाद् वृत्तिसङ्क्षय एव केवलो मोक्षं प्रति हेतुः स्यात् । न चैतदिष्टम् । तदुक्तं भावप्राभृते छिंदंति भावसमणा झाणकुठारेहिं भवरुक्खं ← (भा.प्रा.१२२ ) । एतेन छिन्दन्ति ज्ञानदात्रेण स्पृहाविषलतां बुधाः ← ( ज्ञा.सा. १२/३) इति ज्ञानसारोक्तिरपि व्याख्याता 1
=
द्वात्रिंशिका - २८/२७
=
-
=
=
किञ्च प्राक्तनाऽध्यात्मादेः मोक्षकारणत्वाऽनभ्युपगमे चित्तस्य शुद्धये कर्म न तु वस्तूपलब्धये वस्तुसिद्धिर्विचारेण न किञ्चित्कर्मकोटिभिः ।। ← (वि. चू. ११) इति विवेकचूडामणौ वदन् शङ्कराचार्यः कथं जेयो दिगम्बरैः ?
वस्तुतस्तु जिनोक्तक्रियाकाले नैश्चयिकचारित्राऽनभ्युपगमे भवतामपसिद्धान्तोऽपि दुर्निवारः, तदुक्तं कुन्दकुन्दाचार्येणैव नियमसारे पडिकमणपहुदिकिरियं कुव्वंतो णिच्छयनयस्स चारित्तं । तेण दु विरागઉપયોગ એટલે શુભ ઉપયોગ. વિશુદ્ધ નિજચૈતન્યસ્વરૂપ ઉપલંભ એટલે શુદ્ઘ ઉપયોગ. છેલ્લી દલીલરૂપે ગ્રંથકારશ્રીએ જે જણાવેલ છે કે ‘શુભ ઉપયોગ ઉચિતગુણવૃત્તિરૂપ છે’- તેનો મતલબ એ સમજવો કે અરિહંતભક્તિ, ગુરુ સેવા, ગ્લાન વૈયાવચ્ચ વગેરે શુભ પ્રવૃત્તિઓ અને તત્કાલીન શુભ ઉપયોગ સાધુજીવનમાં પ્રથમ અવસ્થામાં ઉચિત ગુણપ્રાપક ચિત્તવૃત્તિસ્વરૂપ છે. તથા તે અવસ્થામાં તે શાસ્ત્રવિહિત પણ છે તથા આવશ્યક પણ છે. તેવું જાણવા છતાં જો મહાત્મા તેવી શુભ પ્રવૃત્તિ-શુભવૃત્તિ ન આદરે તો તે અનુચિત કહેવાય, ઔચિત્યભંગ કહેવાય. તે તો ઊલટું સામાયિક-ચારિત્રપરિણામ પ્રત્યે બાધક બની જાય. કારણ કે પંચાશકજીમાં (૧૧/૫) જણાવ્યા મુજબ સામાયિકચારિત્ર ચિતપ્રવૃત્તિપ્રધાન છે. માટે શુભવૃત્તિ-પ્રવૃત્તિને મોક્ષકારણ માનવા એ યુક્તિસંગત જ છે - એવું સિદ્ધ થાય છે. (૨૮/૨૬)
આ જ વસ્તુનું સમર્થન કરતા ગ્રંથકારશ્રી કહે છે કે
ગાથાર્થ :- જો અધ્યાત્મ વગેરે યોગોનો ધ્યાન દ્વારા ઉપક્ષય = અન્યથાસિદ્ધિ માનવામાં આવે તો ખેદની વાત છે કે વૃત્તિસંક્ષય નામના પાંચમા યોગ દ્વારા ધ્યાન વગેરે પણ ઉપક્ષીણ = અન્યથાસિદ્ધ થઈ જશે.(૨૮/૨૭) टीडार्थ :- खा गाथानो अर्थ पूर्वे (द्वाद्वा. १८/३१ भाग-४ ५.१२६२) भावित रेस छे. (२८/२७)