Book Title: Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 06
Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
View full book text
________________
१४/१३
* उपचरिताऽशुद्धपर्यायस्वरूपविमर्शः
*ઉપરિત, ન અશુદ્ધ તે, જે પરસંયોગ;
અસદ્ભૂત મનુજાદિક, તોઅે ન અશુદ્ધહ જોગ ॥૧૪/૧૩ (૨૩૯) શ્રી જિન. હિવઈં જો ઇમ કહસ્યો “જે ધર્માસ્તિકાયાદિકનઈ પરદ્રવ્યસંયોગ છઈં,તે ઉપચરિતŪ પર્યાય કહિઈં; પણિ અશુદ્ધપર્યાય ન કહિઈં, દ્રવ્યાન્યથાત્વ હેતુનઇં વિષઇં જ અશુદ્ધત્વ *વ્યવહાર છઇ.” તે વતી. कुश-काशावलम्बनन्यायेन दिगम्बरः प्रत्यवतिष्ठते - 'धर्मेति ।
धर्मादावुपचरितः परयोगो न सोऽशुद्धः पर्ययः ।
=
२१९३
શ્વેતુ ? તર્દિ ન નરવિા અશુદ્ધા:સ્ફુરસદ્ભૂતાસ્તુ।।૪/રૂ।। प्रकृते दण्डान्वयस्त्वेवम् - धर्मादौ परयोगः उपचरित: ( पर्ययः कथ्यते ) सः (तु) न अशुद्धः પર્યય (કૃતિ) વેત્ ? તદ્દેિ નરવિવાર નશુદ્ધા: ન હ્યુ, (તે) સમ્રૂતાસ્તુ (સ્યુ:)||૧૪/૧૩૫ [ स्वेतरजीवादिद्रव्यसंयोग उपचरितः पर्ययः क ચ્યતે, ન તુ સઃ = जीवादिसंयोगः अशुद्धः पर्ययः उच्यते, द्रव्यान्यथात्वहेतावेव अशुद्धपर्यायत्व- र्णि
अथ धर्मा
धर्मास्तिकायादिद्रव्ये परयोगः
=
व्यवहाराद् इति चेत् ? अत्र पक्षान्तरदर्शनार्थं चेद् अवगन्तव्यः, तदुक्तं साधुसुन्दरगणिना शब्दरत्नाकरे “પક્ષાન્તરે વે” (શ.ર. ૬/૧૦૬) કૃતિ પૂર્વા (૧૧/૮) સ્મર્તવ્યમત્રી
का
અવતરણિકા :- દરિયામાં ડૂબતો અભાગિયો કોઈક માણસ જેમ તણખલા-ફોતરા વગેરેનું આલંબન લે, તેમ દિગંબર દલીલ કરે છે કે :
=
प
可
શ્લોકાર્થ :- ધર્માસ્તિકાય વગેરે દ્રવ્યોમાં પરદ્રવ્યનો સંયોગ ઉપચરિત અસદ્ભૂત પર્યાય કહેવાય છે. પરંતુ તે અશુદ્ધ પર્યાય નથી' આવું જો તમે કહેતા હો તો (આત્માને અનાત્મા ન કરવાથી) મનુષ્ય વગેરે પર્યાય પણ અશુદ્ધ પર્યાય નહિ બને પરંતુ અસદ્ભૂત પર્યાય બનશે. (૧૪/૧૩)
વ્યાખ્યાર્થ :- શ્લોકના પૂર્વાર્ધમાં દિગંબર પોતાની વાહિયાત દલીલ કરે છે. તે નીચે મુજબ છે.
al
♦ ધર્માસ્તિકાયના અશુદ્ધ પર્યાય નથી : દિગંબર
21
દિગંબર :- (અથ.) ધર્માસ્તિકાય વગેરે દ્રવ્યોમાં તેનાથી ભિન્ન એવા જે જીવાદિ દ્રવ્યનો સંયોગ થાય છે તે ઉપચરિત પર્યાય કહેવાય છે. પરંતુ ધર્માસ્તિકાયાદિગત જીવાદિસંયોગ અશુદ્ધ પર્યાય કહેવાતો નથી. કારણ કે જે પર્યાય દ્રવ્યની અન્યથા (= પૂર્વ કરતાં વિભિન્ન) પરિણતિમાં હેતુ બને તે જ પર્યાયમાં અશુદ્ધ પર્યાય તરીકેનો વ્યવહાર થાય છે. આથી ધર્માસ્તિકાયમાં અશુદ્ધ પર્યાયને અમે માનતા નથી. મૂળ શ્લોકમાં રહેલ ‘શ્વેત્’શબ્દ પૂર્વે જણાવેલ શ્વેતાંબરમાન્ય પક્ષની અપેક્ષાએ ભિન્ન પક્ષને જણાવવાની દૃષ્ટિએ પ્રયોજેલ છે. સાધુસુંદરગણીએ શબ્દરત્નાકરમાં ‘શ્વેત્’ અવ્યયને પક્ષાન્તરદર્શક બતાવેલ છે. પૂર્વે (૧૧/૮) આ સંદર્ભ દર્શાવેલ છે. તેને અહીં યાદ કરવો.
♦ લા.(૧) + મ.માં ‘ઉપચારી’ પાઠ. કો.(૧)નો પાઠ લીધો છે. Þ મ.ધ.માં ‘જો' પાઠ. કો.(૧)નો પાઠ લીધો છે. * કો.(૧)માં ‘તે ન યશુદ્ધ યોગ' પાઠ. I ધ.માં ‘...ઉપચરિતપર્યાય ન કહીએ. દ્રવ્યાન્યથા...' આ મુજબ ત્રુટિત પાઠ છે. * મ.માં ‘વ્યવહર’ પાઠ. ધ.માં ‘વ્યવહારે' પાઠ. કો.(૯)+સિ.નો પાઠ લીધો છે.
