________________
मधिगमाय पूर्वमुनिशिल्पिकल्पितयोर्बहु-प्रवरगुणत्वेऽपि ह्रस्वतया महतामेव वाञ्छितवस्तुसाधनसमर्थयोवृत्ति - चूर्णिनाडिकयोः, तदन्येषां च जीवाभिगमादिविविधविवरणदवरकलेशानां संघटनेन बृहत्तरा अत एवाऽमहतामप्युपकारिणी हस्तिनायकादेशादिव गुरुजनवचनात् पूर्वमुनिशिल्पिकुलोत्पन्नैरस्माभिर्नाडिकवेयं वृत्तिरारभ्यते. इति शास्त्रप्रस्तावना । ३ અનુવાદઃ
સમવાય' નામના ચતુર્થ અંગનું વ્યાખ્યાન કરવામાં આવ્યું. હવે અવસપ્રાપ્ત વિઆહપષ્ણત્તિ' નામક પંચમ અંગનું વિવરણ કરીશ. આ પંચમ અંગ તે એક પ્રૌઢ જયકુંજર (ભાનીતા હાથી)ની પેઠે છે, કે જે લલિતપદની પદ્ધતિથી પ્રબુદ્ધ મનુષ્યોના મનને રંજન કરનાર છે, જે ઉપસર્ગનિપાતાવ્યયસ્વરૂપ છે, જેના શબ્દો ઘન અને ઉદાર છે, જે લિંગ અને વિભક્તિથી યુક્ત છે, જે સદાખ્યાત છે, જે સલ્લક્ષણયુક્ત છે, જે દેવાધિષ્ઠિત છે, જેનો ઉદ્દેશક સુવર્ણમંડિત છે, જેનું ચરિત વિવિધ પ્રકારનું, અભુત અને શ્રેષ્ઠ છે, જે છત્રીસ હજાર પ્રશ્નાત્મક સૂત્રદેહ સહિત છે, જેને ચાર અનુયોગરૂપ ચાર ચરણ છે, જેને જ્ઞાન અને ચારિત્રરૂપ નયનયુગલ છે, જેને દ્રવ્યાસ્તિક અને પર્યાયાસ્તિક નામના બે નયરૂપ બે દત્તશૂલ છે, જેને નિશ્ચય અને વ્યવહારનયરૂપ બે સમુન્નત કુંભસ્થલ છે, જેને યોગ અને ક્ષેમરૂપ બે કર્ણ છે, જેને પ્રસ્તાવનાની વચનરચનારૂપ પ્રચંડ શુંઢ છે, જેને નિગમન - ઉપસંહાર - વચનરૂપ અતુચ્છ પુચ્છ છે, જેને કાલાદિ અષ્ટ પ્રકારના પ્રવચનોપચારરૂપ મનોહર તંગ છે, જે ઉત્સર્ગવાદરૂપ અને
૧. જેમ ભગવતીસૂત્ર', દ્વાદશાંગી અન્તર્ગત હોવાથી અને શાશ્વતી હોવાથી ઉપસર્ગોનો – વિબોનો
, કુષ્યમટુમ્બમરિ-સમાવિનો] નિપાત થયે છતે પણ અવ્યય - અનાશ્વર સ્વરૂપ છે, તેમ હસ્તી પણ ઉપસર્ગોનો – વિનોનો દુિઃખદ અંકુશાદિનો નિપાત થયે છતે અવ્યય – અનશ્વર છે. આ વિશેષણ “ભગવતીસૂત્રના પક્ષમાં બીજા પ્રકારે પણ ઘટાવી શકાય છે. ભગવતીસૂત્રમાં ઉપસર્ગો, બ, પરા વગેરે) નિપાતો અને અવ્યયો આવતા હોવાથી તે ભગવતીસૂત્ર
ઉપસર્ગનિપાતઅવ્યયસ્વરૂપ કહેવાય. ૨. જેમ શ્રી ભગવતીસૂત્રના ઉદ્દેશકો સુવર્ણ – સારા વર્ષોથી મંડિત છે તેમ હસ્તીનો ઉદ્દેશક –
શિરોભાગ સુવર્ણ - સોનાથી મંડિત છે. ૩. કાલ, વિનય, બહુમાન, ઉપધાન, અનિદ્વવન (અપલાપ ન કરવો તે), વ્યંજન, અર્થ અને તદુભય (વ્યંજન અને અર્થ એ ઉભય) એ આઠ પ્રકારનો જ્ઞાનાચાર છે. - પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર અથવા કાલ, આત્મરૂપ, સંબંધ, સંસર્ગ, ઉપકાર ગુણિદેશ, શબ્દ અને અર્થ એ આઠ કાલાદિ કહ્યા છે.
* * - રત્નાકરાવતારિકા, ચતુર્થ પરિચ્છેદ
- અનુવાદક શ્રી ભગવતીસૂત્ર-વંદના
