________________
(ભોગવાયેલા કર્મોનું આત્મપ્રદેશોથી ધીમે ધીમે જુદા પડવું)ની સૈકાલિક બીના નારકાદિ ૨૪ દંડકોમાં વર્ણવી છે. પછી સંગ્રહગાથાનું રહસ્ય જણાવી તે કાંક્ષામોહને ભોગવવાની રીત જણાવતાં કહ્યું છે કે ૧. સંદેહ કરવાથી, ૨. જિનધર્મને તજી અન્યધર્મને ગ્રહણ કરવાથી, ૩. ફલની શંકા કરવાથી, ૪. શું આ જિનધર્મ (જિનશાસન) છે કે બૌદ્ધાદિનો ધર્મ એ જિનશાસન છે, આ રીતે અનિશ્ચય રૂ૫ મતિભંગ થવાથી, ૫. કલુષ ભાવ ધારણ કરવાથી, એટલે “આ શ્રી જિનેશ્વરદેવે કહેલી બીના સાચી નથી' આ રીતે બુદ્ધિના વિપરીતપણાથી; (આ પાંચ કારણરૂપે) કાંક્ષામોહનીય કર્મ ભોગવાય છે. આથી જણાવ્યું કે આ પાંચ સ્વરૂપમાંના કોઈ પણ એકાદિ સ્વરૂપે કાંક્ષામોહ ભોગવાય છે.
પછી કહ્યું કે જિનેશ્વરદેવોએ કહેલાં વચનો સાચાં છે. તેમાં શંકાને સ્થાન છે જ નહિ, આવી ધારણાથી (દઢતાથી) મોક્ષમાર્ગને સાધનારા જીવો આરાધક કહેવાય. પછી અસ્તિત્વ હોવાપણા)ના, ને નાસ્તિત્વના પરિણામના વિચારો જણાવતાં પ્રયોગ અને સ્વભાવનાં કાર્યો જણાવ્યાં છે. પછી કાંક્ષામોહના બંધના વિચારો જણાવી, તેને બાંધવાના કારણ તરીકે પ્રમાદ અને યોગ કહ્યા છે. અહીં પ્રસંગે એ પણ કહ્યું છે કે પ્રમાદને ઉત્પન્ન કરનાર યોગ છે. યોગનું જનક વીર્ય ને વીર્યનું જનક શરીર છે. શરીરને ઉપજાવનાર જીવ છે. પછી ઉત્થાન અને કમદિની હયાતી જણાવી ઉદીરણ, ગર્પણ અને સંવરણનું સ્વરૂપ જણાવી કહ્યું કે ઉદીરણા યોગ્ય કર્મ પુદ્ગલોનું ઉત્થાનાદિ વડે ઉદીરણ થાય. અનુદીર્ણનો ઉપશમ થાય ને ઉદયમાં આવેલાની નિર્જરા થાય. પછી એ કાંક્ષામોહના વેદનની બીના દશ ભુવનપતિમાં ઘટાવીને તે જ વિચાર સ્થાવરોમાં ગોઠવીને કહ્યું કે તેને તર્ક, સંજ્ઞા, પ્રજ્ઞા, મન કે વચન નથી છતાં તે તે કર્મને વેદે છે એવું જિનવચન છે, તે સાચું છે.
આ જ બીના વિકલેન્દ્રિયોમાં કહી જણાવ્યું કે પંચેન્દ્રિય તિર્યચોથી માંડીને વૈમાનિક દેવ સુધીના પાંચ દંડકોમાં આ કાંક્ષામોહાદિની બીના જેમ સામાન્ય જીવોમાં કહી તેમ જાણવી. અંતે શ્રમણો કાંક્ષામોહને વેદે છે? આ પૂછેલા પ્રશ્નના જવાબમાં પ્રભુ શ્રીમહાવીરદેવે કહ્યું કે જ્ઞાનાદિના ભેદોને જોઈને, જિનવચનમાં શંકા કરવાથી, કે પોતાનો ધર્મ તજી દેવાથી, ધર્મક્રિયાના ફલમાં
આ ધર્મક્રિયાનું ફલ મળશે કે નહિ? આવી શંકા કરવાથી, અનિશ્ચિતપણાથી કે વિપરીતતા પામવાથી (આ પાંચ સ્વરૂપોમાંથી કોઈ પણ સ્વરૂપે) શ્રમણ નિગ્રંથો તેને (કાંક્ષામોહને) વેદે છે. આ રીતે ત્રીજા ઉદ્દેશાના મુદ્દાઓ જાણવા. શ્રી ભગવતીસૂત્ર-વંદના
૪૯
