________________
નિર્ગથી પુત્ર અનગારે પદાર્થો સબંધી વિચારો કર્યા છે. નવમાં ઉદ્દેશામાં રાજગૃહ નગર સંબંધી વિચારણા કરી છે. દશમા ઉદ્દેશામાં ચંદ્રના પ્રશ્નોત્તરો જણાવ્યા છે. તે હકીકત ચંપાનગરીમાં જણાવી છે.
ઉ. ૧ઃ પૂર્ણભદ્ર ચૈત્યવાળા ઉદ્યાનમાં શ્રીગૌતમસ્વામીજીએ પ્રભુ શ્રી મહાવીરદેવને સૂર્યોદયાદિના પ્રશ્નો અને દિવસ-રાત્રિના વિચારોને અંગે પ્રશ્નો પૂછી ઉત્તર મેળવ્યા. પછી જંબૂદ્વીપના દક્ષિણાર્ધ અને ઉત્તરાર્ધના વિચાર અને મેરુના ઉત્તર-દક્ષિણનો વિચાર તથા અઢાર મુહૂર્તનો દિવસ, ને બાર મુહૂર્તની રાતની બીના, તેમજ દિવસ અને રાત્રિના માપમાં વધઘટ કહીને બાર મુહૂર્તનો દિવસ ને ૧૮ મુહૂર્તની રાત્રિના વિચારો અને વર્ષાઋતુ, હેમંતઋતુ વગેરેના પહેલા સમયનો વિચાર તથા પ્રથમસમયાદિ કાલસંખ્યા જણાવ્યા છે. અહીં સૂર્ય ઈશાન ખૂણામાં ઊગીને અગ્નિ ખૂણામાં આવે વગેરે સૂર્યની સ્પષ્ટ બીના જણાવી મેરુના દક્ષિણાર્ધમાં ને ઉત્તરાર્ધમાં પહેલે દિવસે રાત્રિનાં મુહૂર્તોના પ્રશ્નોત્તરો કહ્યા છે. પછી દક્ષિણાદિમાં સમય, આવલિકા વગેરેની પ્રથમતાનો નિર્ણય કહીને લવણસમુદ્રાદિમાં પણ સમય વગેરેની પ્રથમતાનું વર્ણન કર્યું છે. એ પ્રમાણે આનું ટૂંક રહસ્ય છે.
ઉ. ૨ઃ અહીં જણાવેલી હકીકતનું મૂલ સ્થાન રાજગૃહ નગર છે. દિષત્પરોવાત, પશ્ચાદ્ધાત, મંદવાત અને મહાવાતનું સ્વરૂપ કહીને દિશાઓને આશ્રીને વાયુના પ્રશ્નોત્તરો જણાવ્યા છે. પછી દ્વીપમાં વાતા વાયુ, સમુદ્રમાં વાતા વાયુ અને એ બંનેનો માંહોમાંહે વ્યત્યાસ વર્ણવ્યો છે. પછી એ વાયુઓને વાવાનાં કારણો, અને વાયુની ગતિ, તથા ઉત્તર ક્રિયા તેમજ વાયુકમારાદિ દેવો દ્વારા વાયુકાયનું ઉદીરણ જણાવીને કહ્યું કે તે શ્વાસોચ્છવાસ લે છે, અને મરી મરીને અનેક વાર વાયુમાં આવે છે. તથા સ્પષ્ટ (શરીરાદિને સ્પશયેલો) વાયુ મરે છે, તેમજ વાયુ શરીર સહિત નીકળે ને શરીર રહિત પણ નીકળે છે. વળી ઓદન, અડદ અને સુરા (દારૂ)નાં પુદ્ગલો અપેક્ષાએ વનસ્પતિનાં, પાણીનાં અને અગ્નિનાં શરીર કહેવાય, ને લોઢું, તાંબું, કલાઈ, સીસું, પાષાણ, કષપટ્ટિકા તથા કાટનાં પુગલો પૃથ્વીનાં ને અગ્નિનાં શરીરો કહેવાય. તથા બળેલાં હાડકાં, ચામડાં, શીંગડાં વગેરેનાં પુદ્ગલો ત્રસ જીવનાં ને અગ્નિનાં શરીરો કહેવાય. તેમજ અંગારો, રાખ વગેરે એકેન્દ્રિયથી માંડીને પંચેન્દ્રિયનાં શરીરો અને અગ્નિનાં શરીરો કહેવાય. પછી લવણસમુદ્રનો ચક્રવાલ-વિખંભ વગેરે જણાવી અંતે લોકસ્થિતિ જણાવી છે. પછી પ્રભુનો વિહાર વર્ણવ્યો છે. શ્રી ભગવતીસૂત્ર-વંદના
