________________
કે તમામ પુદ્ગલો સાર્ધ (જેના અર્ધા બે ભાગ થાય તેવા) છે, ને સમધ્ય એટલે મધ્યભાગવાળા તથા પ્રદેશવાળા છે. નિર્પ્રથીપુત્ર અનગાર આ વાત ખોટી સાબિત કરી સાચી હકીકત જણાવે છે. ત્યારે પોતાની ભૂલ કબૂલ કરી નારદપુત્ર અનગાર નિર્ણાંથીપુત્ર અનગારને ખમાવે છે.
પછી વિહા૨ જણાવીને શ્રી ગૌતમસ્વામીજીએ પૂછેલ પ્રશ્નના જવાબમાં પ્રભુએ કહ્યું કે જીવો વધેઘટે નહિ, અવસ્થિત છે. એમ સર્વ દંડકોમાં સમજવું. સિદ્ધોમાં પણ આ વિચાર જણાવી કહ્યું કે જીવો કાયમ સર્વ કાલ રહે છે. ને નારકો જઘન્યથી એક સમય સુધી ને ઉત્કૃષ્ટથી આવલિકાના અસંખ્ય ભાગ સુધી વધે છે ને ઘટે છે. તથા નારકોનું અવસ્થાન જઘન્યથી એક સમય, ઉત્કૃષ્ટથી ચોવીશ મુહૂર્તો સુધી જાણવું. એમ સાતે નરકમાં તેને લગતી વિશેષતા જણાવવાપૂર્વક આ બીના જણાવી છે. આ વિચારણા બાકીના દંડકોમાં અને સિદ્ધોમાં પણ જેમ ઘટે તેમ જણાવી છે. પછી જીવોના અને સિદ્ધોના સોપચયાદિ સ્વરૂપને અંગે જરૂરી બીના કહીને કાલની અપેક્ષાએ જીવમાત્રને લગતી એ જાતની વિચારણા કરી છે.
ઉ. ૯ઃ અહીં રાજગૃહ નગરનું સ્વરૂપ જણાવી કહ્યું કે શુભ પુદ્ગલોના સંસર્ગથી દિવસે પ્રકાશ અને અશુભ પુગલોની વિશેષતાથી રાતે અંધારું હોય છે. આ જ કારણથી નરકમાં પણ અંધારું જાણવું. એમ તેઇન્દ્રિયના દંડક સુધીના દંડકોમાં અંધારું હોય. પણ પછી ચતુરિન્દ્રિયાદિમાં પ્રકાશ અને અંધારું બંને હોય. તમામ સ્વર્ગોમાં પ્રકાશ હોય. નાકીઓને કાળનો ખ્યાલ ન હોય. કારણકે તેવો ખ્યાલ અઢીદ્વીપમાં જ હોય છે. એમ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોમાં પણ જાણવું. મનુષ્યોને કાળનો ખ્યાલ હોય ને દેવોને તે ન હોય.
પછી શ્રીપાર્શ્વનાથના સ્થવિરોએ પ્રભુ શ્રીમહાવીરને પૂછ્યું કે અસંખ્ય પ્રદેશવાળા લોકમાં અનંતા રાત્રિ-દિવસો શી રીતે ઘટી શકે ? પ્રભુએ શ્રીપાર્શ્વનાથની સાક્ષી આપીને તે વાત સ્પષ્ટ સમજાવતાં તેમને ખાત્રી થઈ કે પ્રભુ શ્રીમહાવીર ‘સર્વજ્ઞ છે.’ પછી પંચ મહાવ્રત ધર્મને સ્વીકારી આરાધીને તે સ્થવિરો મોક્ષે ગયા. આની પછી દેવલોકની ગણત્રી અને સંગ્રહ ગાથા કહીને વિહાર જણાવ્યો છે.
ઉ. ૧૦: અહીં ચન્દ્રની બીના જણાવતાં વિસ્તાર માટે પાંચમા શતકના પહેલા ઉદ્દેશકની ભલામણ કરી છે.
શ્રી ભગવતીસૂત્ર-વંદના
૭૭
