________________
ને આઠ ગતિનું તથા સેન્દ્રિયાદિ (ઇંદ્રિયોવાળા) જીવોનું, તેમજ જીવ પુદ્ગલોના સર્વ પર્યાયોનું અલ્પબહુત કહીને અંતે આયુષ્યકર્મને બાંધનારા ને નહિ બાંધનારા જીવોનું અલ્પબદુત્વ વિસ્તારથી સમજાવ્યું છે. અહીં સંસ્થાનોનું સ્વરૂપ વિસ્તારથી સમજાવ્યું છે.
ઉ. ૪: ચોથા ઉદ્દેશામાં યુગ્મના ભેદો ને તેનો નારક ને વનસ્પતિકાયમાં વિચાર, તથા દ્રવ્યના ભેદો તેમજ ધર્માસ્તિકાયાદિમાં કૃતયુગ્માદિની બીના કહી છે. પછી ધમસ્તિકાયાદિના પ્રદેશો અને ધમસ્તિકાયાદિનું અલ્પબદુત્વ, તથા ધર્માસ્તિકાયાદિના અવગાઢપણાનો વિચાર, તેમજ જીવદ્રવ્યમાં, નારકોમાં, જીવપ્રદેશોમાં, તથા સિદ્ધોમાં કતયુગ્માદિની વિચારણા કરીને પ્રદેશોની અપેક્ષાએ જીવોમાં ને સિદ્ધોમાં કૃતયુગ્ગાદિની ઘટતી બીના કહી છે.
પછી એક જીવને આશ્રયી ને અનેક જીવોને આશ્રયી તથા નૈરયિકાદિ દંડકો અને સિદ્ધોને આશ્રયી આકાશપ્રદેશોમાં કૃતયુગ્માદિની ઘટતી બીના કહીને જીવના અને નૈરયિકાદિ જીવોના સ્થિતિ-કાળના સમયોને આશ્રીને પણ કૃતયુગ્માદિની હકીકત સમજાવી છે.
પછી કૃષ્ણાદિ વર્ણોના અને મતિજ્ઞાનાદિના પર્યાયોમાં કૃતયુગ્માદિની ઘટતી હકીકત, અને શરીરના ભેદો જણાવીને, જીવોમાં દેશથી કે સર્વથી કંપતાનો ને નિષ્કપતાનો નિર્ણય જણાવ્યો છે. પછી પરમાણુનું, એક આકાશપ્રદેશમાં રહેલા પુગલોનું, એક સમયની સ્થિતિવાળા પુગલોનું અને એક ગુણવાળા પુદ્ગલાદિનું વર્ણન કર્યું છે. પછી પરમાણુ અને દ્વિપ્રદેશિક સ્કંધોનાં, દિપ્રદેશિક
સ્કંધોનાં અને ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધોનાં, દશપ્રદેશિક અને સંખ્યાતપ્રદેશિક સ્કંધોનાં, સંખ્યાતપ્રદેશિક અને અસંખ્યાતપ્રદેશિક સ્કંધોનાં, અસંખ્યાત પ્રદેશિક અને અનંતપ્રદેશિક સ્કંધોનાં દ્રવ્યાર્થરૂપે અને પ્રદેશાર્થરૂપે અલ્પબહુતો જણાવ્યાં છે.
પછી એકાદિ આકાશપ્રદેશાવગાઢ પુગેલોનાં, સમયાદિ સ્થિતિવાળા પુદ્ગલોનાં અને વર્ણાદિ વિશિષ્ટ પુગલોનાં દ્રવ્યાર્થરૂપે ને પ્રદેશાર્થરૂપે છૂટાં છૂટાં ને ભેગાં નાનાંમોટાં) અલ્પબદુત્વો સમજાવ્યાં છે. પછી પરમાણુ તથા ઢિપ્રદેશિકાદિ સ્કંધોમાં કૃતયુગ્માદિની બીના જણાવીને પરમાણુ અને ઢિપ્રદેશિકાદિ સ્કંધોની કૃતયુગ્માદિ સમયની સ્થિતિ, વર્ણાદિ પર્યાયોમાં ઘટતી કૃતયુગ્માદિની બીના, પરમાણુ અને ક્રિપ્રદેશિકાદિ સ્કંધોમાં સાર્ધતા (જેના અધ બે ભાગ થાય તેવું સ્વરૂપ) અને અનર્ધતા (જેના બે અર્ધા ભાગ ન થાય તેવા સ્વરૂપ)નો નિર્ણય જણાવીને પરમાણુની કંપતાનો ને નિષ્કપાવસ્થાનો કાળ
શ્રી ભગવતીસૂત્ર-વંદના.
૧૪૨
