________________
બહારના ભાગમાં કોષ્ટક નામનું ચૈત્ય છે તે શ્રાવસ્તી નગરીમાં હાલાહલા કુંભારણને ઘેર સંઘ સહિત ગોાલો આવ્યો. અહીં તેને ૬ દિશાચરોનો પરિચય થયો. અહીંના લોકો બોલે છે કે “આ ગોશાલો હું જિન છું એમ કહેતો ફરે છે તે શું સાચું માનવું?” ૧. આ પ્રસંગે પ્રભુશ્રી મહાવીરે ગોશાલાની સાચી હકીકત જણાવતાં કહ્યું કે શરવણ ગામના રહીશ મંખલિ નામના ભિક્ષાચરની ભદ્રા સ્ત્રીનો તે પુત્ર થાય. ગોબહુલ બ્રાહ્મણની ગોશાલામાં તે જન્મ્યો હતો તેથી તેનું ગોશાલો નામ સુપ્રસિદ્ધ થયું.
પ્રભુ શ્રીમહાવીરે માતાપિતા દેવલોક ગયા પછી દીક્ષા લીધી, તેના પ્રથમ વર્ષે અસ્થિક ગામમાં ચોમાસું કર્યું, ને બીજા વર્ષે રાજગૃહનગરમાં ચોમાસું કર્યું. જ્યારે પહેલો મા ખમણના પારણાંનો દિવસ આવ્યો, ત્યારે પ્રભુને વિજય ગાથાપતિએ પારણું કરાવ્યું તે સમયે પંચ દિવ્યો પ્રકટ થયાં. આ બનાવ ગોશાલાએ જોયો. બીજા માસખમણ તપનું પારણું આનંદ ગૃહપતિએ, અને ત્રીજા માસક્ષમણનું પારણું સુનંદ ગૃહપતિએ કરાવ્યું. પછી ચોથા માસક્ષમણનું પારણું કોલ્લાક સંનિવેશમાં બહુલ બ્રાહ્મણે કરાવ્યું. અહીં પ્રભુએ ગોશાલાને શિષ્ય તરીકે સ્વીકાર્યો.
અહીંથી આગળ કૂર્મગ્રામ તરફ વિહાર કરતાં પ્રભુને સાથે રહેલા ગોશાલાએ તલના છોડને જોઈને પૂછ્યું કે આ તલનો છોડ નીપજશે કે નહિ? પ્રભુએ કહ્યું “નીપજશે.” પ્રભુનું વચન ખોટું પાડવાના ઇરાદાથી તેણે તલનો છોડ ઉખેડી એક બાજુ ફેંકી દીધો. તેણે વેશ્યાયન નામના બાલ તપસ્વીની મશ્કરી કરી. તેથી તેણે ગોશાલાની ઉપર તેજોલેયા મૂકી, તેથી તે બળવા લાગ્યો, ત્યારે દયાની લાગણીથી પ્રભુએ શીતલેયા મૂકી તેને બચાવ્યો. પ્રભુની પાસેથી તેજોલેશ્યા સિદ્ધ કરવાનો વિધિ શીખ્યો. અહીંથી પ્રભુએ સિદ્ધાર્થ ગામ તરફ વિહાર કરતાં સાથે રહેલા ગોશાલાએ તલના છોડની હકીકત પૂછી. ત્યારે પ્રભુએ જે બીના કહી તે જ પ્રમાણે સાચી પડી. આ રીતે પ્રભુનું વચન સાચું પડવાથી ગોશાલો પરિવર્તનવાદ સ્વીકારીને પ્રભુથી જુદો પડ્યો. તેણે તેજોવેશ્યા સિદ્ધ કરી. અવસરે છ દિશાચરો તેના શિષ્યો થયા.
હું જિન છું' એમ કહેતો તે ફરવા લાગ્યો. આ બાબતમાં પ્રભુએ ગોશાલો જિન નથી વગેરે સાચી બીના કહી. તે સાંભળી ગુસ્સે થઈ પ્રભુના આનંદ નામના શિષ્યને ધમકી દેવાપૂર્વક કહેવા લાગ્યો કે “તું તારા મહાવીરને કહેજે કે ગોશાલો જિન નથી' એમ બોલે નહિ, હવેથી બોલશે તો હું તેને શ્રી ભગવતીસૂત્ર-વંદના
૧૧૯
