________________
ઉદ્દેશામાં કોશિક રાજાના ઉદિય હાથીની ને ભૂતાનંદ હાથીની પાછલા ભવની ને ભવિષ્યના ભવની બીના કહી છે. પછી કાયિકી વગેરે ક્રિયાઓનું સ્વરૂપ અને ઝાડનાં મૂળિયાંને હલા(ચલા)વનાર પુરુષને લાગતી ક્રિયા અને ઝાડના મૂળને લાગતી ક્રિયાનું વર્ણન, આ જ પદ્ધતિએ ઝાડના કંદને ચલાવનારને તેમજ કંદને લાગતી ક્રિયાનું વર્ણન કરી શીરો, ઇંદ્રિયો, અને યોગની હકીકત કહીને ઔદારિક વગેરે શરીરને બાંધતા જીવને લાગતી ક્રિયાઓનું, અને જીવો જે ક્રિયાઓ કરે છે તેઓનું તથા ઔદિયાદિ ભાવોનું વર્ણન કર્યું છે.
ઉ. ૨ : બીજા ઉદ્દેશામાં સંયત વગેરે જીવોના ધર્મ, અધર્મ અને ધર્માધર્મસ્થિતપણાનો નિર્ણય અને તે ત્રણેનું સ્વરૂપ, તથા ધર્માદિમાં બેસવાનો નિર્ણય જણાવીને તે વિચારો નાકાદિ દંડકોમાં સમજાવ્યા છે. પછી બાલપંડિતાદિની બાબતમાં અન્યતીર્થિકોની મિથ્યા (ખોટી) માન્યતા કહીને પંડિતાદિ ત્રણેનું સત્ય સ્વરૂપ જણાવ્યું છે. આ બીના ચોવીશે દંડકોમાં પણ વિચારી છે. અને જણાવ્યું છે કે એક જીવના વધની અવિરતિ છતાં પણ તે એકાંત બાલજીવ કહેવાય નહિ. તથા અન્યતીર્થિકો (બીજા ધર્મવાળા) જીવને અને જીવાત્માને અલગ માને છે, તેમાં સત્ય હકીકત જણાવતાં જીવનું ને આત્માનું અપેક્ષાએ એકપણું, પ્રાણાતિપાત વગેરેમાં, ને ઉત્થાનાદિમાં કહીને ફરમાવ્યું કે જ્યાં સુધી જીવ સંસારી હોય, ત્યાં સુધી તે રૂપી જ કહેવાય. દેહધારી દેવ અરૂપી રૂપ પદાર્થ) વિકુર્તી શકે નહિ, તે બંનેનું સ્પષ્ટ કારણ સમજાવ્યું છે.
ઉ. ૩: ત્રીજા ઉદ્દેશામાં શૈલેશી ભાવને પામેલા અનગાર પોતાની મેળે એજનાદિ ક્રિયા (યોગ ક્રિયા) કરતા નથી, એમ જણાવતાં એજના (હલનચલન હાલવુંચાલતું વગેરે)ના ભેદો, તથા દ્રવ્ય એજનાનું ને ક્ષેત્ર એજનાનું સ્વરૂપ કહ્યું છે. તે ભેદોની નારકાદિ દંડકોમાં હેતુ જણાવવાપૂર્વક વિચારણા કરી ચલનાના ભેદો, શરીરચલના, ઇંદ્રિયચલના ને યોગચલનાના ભેદો કહીને ઔદારિક વૈક્રિય શરીરચલના, શ્રોત્રેન્દ્રિયાદિ ચલના, મનોયોગ ચલનાને આ સર્વ ચલના કહેવાનાં કારણો સમજાવતાં છેવટે સંવેગાદિનું ફ્લ પ્રશસ્તપણું વગેરે હકીકત જણાવી
છે.
ઉ. ૪: ચોથા ઉદ્દેશામાં પ્રાણાતિપાત મૃષાવાદ વગેરેથી થતી ક્રિયા, સૃષ્ટ કે અસ્પૃષ્ટ કર્મ કરાય કે નહિ ? તેનો ખુલાસો, ક્ષેત્રને આશ્રયી કર્મ અને પ્રદેશને આશ્રયી કર્મનું સ્વરૂપ કહીને દુઃખ અને વેદના એ બે આત્મકૃત છે કે પરકૃત છે કે ઉભયકૃત છે ? આના સ્પષ્ટ ઉત્તરો જણાવ્યા છે. અંતે વેદનાને ભોગવવાને
૧૨૬
શ્રી ભગવતીસૂત્ર-વંદના
