________________
સમજાવી છે. પછી જીવોમાં પ્રત્યાખ્યાનીપણાની અને અપ્રત્યાખ્યાનીપણાની બીના વર્ણવી છે. અંતે કહ્યું કે પંચેન્દ્રિય જીવો જ પ્રત્યાખ્યાનાદિને જાણે છે. એ જ પ્રમાણે પચ્ચખાણ કરવાની બાબતમાં પણ સમજી લેવું. પછી પ્રત્યાખ્યાનાદિ અને આયુષ્યની હકીકત કહી છે.
ઉ. ૫ઃ અહીં કહ્યું છે કે તમસ્કાય એ પાણી કહેવાય. એમ કહીને તમસ્કાયના પાણીના સ્વભાવમાં સમાનતા સમજાવી છે, ૧ અરણોદય સમુદ્રથી તમસ્કાયની શરૂઆત થાય ને બ્રહ્મદેવલોકમાં એની સમાપ્તિ થાય છે. ૨. તમસ્કાય રામપાતરના મૂલની જેવો અને ઉપરના ભાગમાં કૂકડાના પાંજરા જેવો છે. ૩. તમસ્કાયના બે પ્રકાર છે. સંખ્યય યોજન વિસ્તારવાળો તમસ્કાય ને અસંખ્યય યોજન વિસ્તારવાળો તમસ્કાય. આનો વિખંભ તથા પરિક્ષેપ કહ્યો છે. ૪. શીધ્ર ગતિવાળો દેવ છ મહિના સુધી ચાલતાં પણ એનો પાર ન પામે એવડો મોટો તમસ્કાય છે. ૫. તમસ્કાયમાં ઘર વગેરે નથી. ૬. તમસ્કાયમાં મેઘો વરસે છે. ૭. તેને કરનારા અસુરકુમાર, નાગકુમાર અને સુવર્ણકુમાર દેવો છે. ૮. તમસ્કાયમાં દેવકૃત બાદર સ્વનિત અને બાદર વીજળી હોય છે. ૯. તમસ્કાયમાં વિગ્રહગતિને અપ્રાપ્ત સિવાય બાદર પૃથ્વી કે અગ્નિ નથી. ૧૦. તમસ્કાયમાં સૂર્યાદિ નથી, પણ તેની પડખે છે. ૧૧. તેમાં સૂર્યાદિની પ્રભા નથી, અર્થાતુ એ પ્રભા છે. ખરી, પણ તે તમસ્કાયરૂપે પરિણામ પામેલી છે. ૧૨. તેનો વર્ણ ભયંકર કાળો છે એથી દેવો પણ ભય પામે છે. ૧૩. તેનાં નામો ૧૩ છે, તે તમસ્કાય અંધકાર વગેરે જાણવા. ૧૪. તે પાણીના જીવનો અને પુદ્ગલનો પરિણામ છે. ૧૫. તમસ્કાયમાં જીવ માત્ર ઘણી વાર ઊપજ્યા છે. પણ બાદર પૃથ્વીપણે અને બાદર અગ્નિપણે ઊપજ્યા નથી.
આ રીતે તમસ્કાયની બીના પૂર્ણ થયા બાદ હવે કૃષ્ણરાજીઓની હકીકત જણાવે છે. તે આઠ છે અને સનસ્કુમાર કલ્પ અને મહેન્દ્ર કલ્પની ઉપર નીચે બ્રહ્મ દેવલોકના અરિષ્ટ વિમાનના પાથડામાં છે. તથા તેનો અખાડાના જેવો સમચોરસ આકાર છે. તેમજ ચારે દિશામાં બે બે માંહોમાંહે અડેલી છે. આ પ્રસંગે તેની લંબાઈ, પહોળાઈ અને મોટાઈ જણાવી છે. કૃષ્ણરાજીમાં ઘર વગેરે નથી ઇત્યાદિ હકીકત જેમ તમસ્કાયની કહી તેમ જાણવી. તેનાં કૃષ્ણરાજી, મેઘરાજી વગેરે ૮ નામો કહીને જણાવ્યું કે તે પૃથ્વીનો પરિણામ છે. એમાં બાદર પાણીપણે, બાદર અગ્નિપણે, અને બાદર વનસ્પતિપણે જીવો ઊપજતા નથી, બાકી બીજા કોઈ પણ પ્રકારે ઊપજે છે.
શ્રી ભગવતીસૂત્ર-વંદના
૮૯
