________________
સ્થિતિ ને પર્યાયોનું સ્વરૂપ જણાવ્યું છે. અંતે તે બધાનાં નાનાં મોટાં અલ્પબહુત્વ તથા પ્રસંગને અનુસરીને પરિહાર વિશુદ્ધિ આદિની પણ બીના વિસ્તારથી સમજાવી છે.
ઉ. ૩: ત્રીજા ઉદ્દેશામાં વૃક્ષ (ઝાડ)ના ભેદો વગેરે બીના કહી છે. અહીં ઝાડના સંખ્યાત જીવીનું, અસંખ્યાતજીવીનું, એક બીજવાળાં વૃક્ષોનું, તથા અનંત જીવોવાળાં વૃક્ષોનું સ્વરૂપ વગેરે કહીને જણાવ્યું કે કોઈ જીવના દેહના બે, ત્રણ કે સંખ્યાતા ટુકડા કર્યાં હોય, તો તેની વચ્ચેનો ભાગ જીવપ્રદેશોથી સ્પષ્ટ હોય કે નહિ ? તથા અરૂપી જીવપ્રદેશોને શસ્ત્ર વગેરેથી પીડા થાય કે નહિ ? આના સ્પષ્ટ ઉત્તરો દેતાં જણાવ્યું છે કે છેદાયેલા કાચબા વગેરેની વચમાં રહેલા પ્રદેશો અરૂપી હોવાથી શસ્ત્રાદિથી પીડા ન થાય. જેમ બારણાંની તડમાં ગિરોલીની પૂંછડી દબાઈ જવાથી કપાય, ત્યારે કપાયેલી પૂંછડીની અને બાકીના શરીરના ભાગની વચમાં રહેલા આત્મપ્રદેશો અરૂપી હોવાથી તેમને શસ્ત્રાદિના સંબંધથી પીડા વગેરે ન થાય. અંતે પૃથ્વીઓ વગેરેની ચરમાદ (ચરમપણું વગેરે)ની બીના સ્પષ્ટ સમજાવી છે.
ઉ. ૪: ચોથા ઉદ્દેશામાં કાયિકી ક્રિયા વગેરે પાંચ ક્રિયાનું વર્ણન કર્યું છે. ઉ. ૫: પાંચમા ઉદ્દેશામાં આજીવિકમતવાળા વાદીનો પ્રશ્ન જણાવતાં કહ્યું છે કે શ્રાવક સામાયિકમાં રહ્યો હોય, ત્યારે તેને ભાંડ (કરિયાણું, વાસણ) અને સ્ત્રી વગેરે મારાં છે, એવો મોહ હોતો નથી. તેથી તે વખતે કોઈ માણસ તેના ભાંડપાત્રાદિનું કે સ્ત્રીનું અપહરણ કરે, તો તે પોતાના ભાંડાદિને શોધે છે કે સ્ત્રીને શોધે છે એમ કેમ કહેવાય ? આનું સમાધાન એ છે કે સામાયિકમાં રહેલા શ્રાવકે મમત્વભાવનું પચ્ચખ્ખાણ કર્યું નથી, તેથી તે ચોરાયેલા પોતાના ભાંડને શોધે છે એમ કહી શકાય. તેમજ સ્ત્રીનું પ્રેમબંધન નથી ત્રુટ્યું, તેથી તે અપહરણ કરાયેલી પોતાની સ્ત્રીને શોધે છે એમ કહેવાય. પછી શ્રાવકનો સ્થૂલ પ્રાણાતિપાતાદિના પચ્ચખ્ખાણ કરવાનો વિધિ જણાવતાં ૪૯ ભાંગા કહીને આજીવિક મતનો સિદ્ધાંત, અને તેના બાર શ્રમણોપાસકો, શ્રાવકને તજવાનાં ૧૫ કર્માદાનો, દેવલોક વગેરે બીના વિસ્તારથી કહી છે.
ઉ. ૬ : છઠ્ઠા ઉદ્દેશામાં કહ્યું છે કે શ્રાવક સાધુને નિર્દોષ આહારાદિ વહોરાવે, તો તેને એકાંત કર્મનિર્જરાનો અપૂર્વ લાભ મળે, ને ભયંકર માંદગી, લાંબી અટવી આદિમાં મુનિઆદિનો વિહાર વગેરે ખાસ અગત્યનાં કારણો ગીતાર્થગુરુઆદિની જાણમાં હોય તેવા પ્રસંગે ગીતાÉદિની આજ્ઞાથી જ મુનિ
શ્રી ભગવતીસૂત્ર-વંદના
૯૨
