________________
મહાકર્મવાળા જીવને સર્વતઃ અને નિરંતર પુદ્ગલોનો ચય તથા ઉપચય થાય છે. તથા તેનો આત્મા અનિષ્ટાદિ સ્વરૂપે વારંવાર પરિણામ પામે છે. તેમાં કા૨ણ કહીને તાજા વસ્ત્રનું ઉદાહરણ જણાવ્યું છે. પછી અલ્પકર્મવાળા જીવને સર્વતઃ પુદ્ગલો ભેદાય છે, યાવત્ (એમ અંતે સમજવું કે) પરિવિધ્વંસ પામે છે. ને એનો આત્મા શુભાદિ સ્વરૂપે વારંવાર પરિણમે છે. તેમાં કારણ જણાવીને મલિન છતાં પણ પાણીથી ધોવાતા લૂગડાનું દૃષ્ટાંત કહ્યું છે. પછી જીવને કર્મોનો ઉપચય પ્રયોગથી જ થાય છે. જેમ વસ્ત્રાદિમાં પુદ્ગલોનો ઉપચય થાય છે, તેમ અહીં સમજવું.
પછી મનપ્રયોગ, વચનપ્રયોગ અને કાયપ્રયોગની વિચારણા તમામ દંડકોમાં કહીને સાદિ સાંત વગેરે ભાંગામાંથી વસ્ત્રને લગતો પુદ્દગલોપચય સાદિ સાંત છે એ પ્રમાણે જીવને લગતા પુદ્દગલોપચયની બાબતમાં પ્રશ્નોત્તરી જણાવીને કહ્યું કે ઈર્યાપથિક કર્મને બાંધનાર જીવનો કર્મપુદ્ગલોપચય સાદિ સાંત છે, ભવ્યનો અનાદિ સાંત અને અભવ્યનો અનાદિ અનંત કર્મપુદ્ગલોપચય જાણવો. પણ સાદિ છતાં અનંત એવો કર્મપુદ્ગલોપચય હોય જ નહિ. પછી કહ્યું કે જેમ વસ્ત્ર સાદિ સાંત છે તેમ નરકપણું વગેરે પદાર્થો પણ સાદિ સાંત છે, સિદ્ધિ સાદિ અનંત છે. ભવ્યો અનાદિ સાંત ને અભવ્યો અનાદિ અનંત છે. પછી આઠ કર્મપ્રકૃતિ તથા તેની અબાધા કાલવાળી બંધ સ્થિતિ જણાવીને કહ્યું કે એ કર્મોને બાંધનારા સ્ત્રી આદિ ત્રણમાંના કોઈ પણ જીવ હોય. આયુષ્યને સ્ત્રી આદિ બાંધે અને ન પણ બાંધે. પછી સંયાદિને લગતા પ્રશ્નોત્તરો કહીને સમ્યગ્દષ્ટિ વગેરે ૪૨ પ્રકારના જીવોને ઉદ્દેશીને કર્મબંધાદિના વિચારો જણાવ્યા છે. અને સ્ત્રી વેદકાદિ ચારેનું અલ્પબહુત્વ સ્પષ્ટ સમજાવ્યું છે.
ઉ. ૪: અહીં કાલની અપેક્ષાએ અને એકત્વ તથા બહુત્વને આશ્રીને જીવોના પ્રદેશ સહિતપણાના ને પ્રદેશરહિતપણાના વિચારો જણાવ્યા છે. એ જ રીતે આહા૨ક અનાહારક કહ્યા છે. તેમજ ભવ્યાદિ ત્રણ, સંશી આદિ ત્રણ, લેશ્યાવાળા, કૃષ્ણાદિ લેશ્યાવાળા અને અલેશ્ય જીવો તથા સમ્યગ્દષ્ટિ વગેરે ૩, તેમજ સંયાદિ ૩ કષાયી વગેરે ૬ જીવો, મતિજ્ઞાનાદિવાળા જીવો પ અને મતિઅજ્ઞાનાદિવાળા જીવો ૩, મનોયોગી આદિ ૪, સાકાર ઉપયોગવાળા, અનાકાર ઉપયોગવાળા જીવો તથા વેદવાળા જીવો વગેરે ૪, શરીરવાળા જીવો વગેરે ૬, પર્યાપ્તિવાળા જીવો ૬, અપર્યાપ્તિવાળા જીવો ૬ આ બધાને કાલાદેશની અપેક્ષાએ પ્રદેશ છે કે પ્રદેશ છે! એ હકીકત વિસ્તારથી શ્રી ભગવતીસૂત્ર-વંદના
૮૨
