________________
ઉ. ૪: અહીં કહ્યું છે કે મોહનીય કર્મના ઉદયવાળા જીવો બાલવીર્યથી ઉપસ્થાન પરલોકની ક્રિયાનો સ્વીકાર) કરે છે, ને બાલવીર્યથી કે બાલપંડિતવીર્યથી અપક્રમણ (ઉત્તમ ગુણસ્થાનકેથી હીનતર એટલે ઊતરતા ગુણસ્થાનકે જવું) કરે છે. અને જેમણે મોહનો ઉપશમ કર્યો છે તેવા જીવો પંડિતવીર્યથી ક્રિયામાં ઉપસ્થાન કરે છે, ને બાલપંડિતવીર્યથી અપક્રમણ કરે છે. આ હકીકત સ્પષ્ટ સમજાવીને કહ્યું કે પ્રદેશ કર્મ અને અનુભાગ કર્મ, આ બે ભેદમાં કર્મના પ્રદેશો જરૂર ભોગવાય જ પણ પ્રદેશ કર્મમાં તેનો રસ ન પણ ભોગવાય.
પછી વર્તમાનકાલ, ભૂતકાલ અને ભવિષ્યકાલને લક્ષ્યમાં રાખીને પુદ્ગલોની તથા જીવની અને કેવલજ્ઞાનીની બીના વિસ્તારથી સમજાવી છે. આ ચોથા ઉદ્દેશામાં મુખ્ય મુખ્ય મુદ્દાઓ આ રીતે કહ્યા છે–૧. આઠ કર્મ પ્રકૃતિ. ૨. ઉપસ્થાન અને અપક્રમણનો વિચાર વર્ણવતાં વચમાં બાલવીર્યાદિનું સ્વરૂપ કહીને ઉપશાંત મોહ જીવને અંગે ઉપસ્થાનાદિની બીના જણાવી છે. ૩. ઉપસ્થાનનો કે અપક્રમણનો કરનાર આત્મા પોતે જ છે. ૪. રુચિ-અરુચિની બીના ૫. કરેલાં કર્મો ભોગવવાં જ પડે; અહીં કર્મના બે ભેદો પણ સ્પષ્ટ કહ્યા છે. ૬. આલ્યુપગમિકી વેદના. ને ઔપક્રમિકી વેદનાની બીના કહી છે. ૭. પુદ્ગલ જીવ અને કેવલીના વિચારો; આ સાત મુદ્દાઓ ખાસ ધ્યાનમાં રાખવા. કારણકે તેનું જ અહીં વિસ્તારથી વર્ણન છે.
ઉ. ૫ઃ અહીં નરકાવાસોની, અસુરના આવાસોની તથા વિમાનોની સંખ્યા જણાવી નરકાવાસાદિ સ્થિતિ સ્થાનોમાં ક્રોધોપયુક્ત જીવો વગેરે કહ્યા છે. છેવટે અવગાહનાદિમાં, દૃષ્ટિજ્ઞાનાદિમાં, અસુરકુમાર વગેરેના આવાસોમાં, સ્થાવરમાં અને વિકલેન્દ્રિયાદિમાં ક્રોધોપયુક્તાદિના ભાંગા વગેરે બીના સ્પષ્ટ જણાવી છે.
ઉ. ૬ : અહીં સૂર્યનો ચક્ષુઃસ્પર્શ, અવભાસન (ઊગતાં ને આથમતાં દેખાવું) વગેરે તથા પ્રાણાતિપાતિકી વગેરે ક્રિયા તેમજ રોહકમુનિના પ્રશ્નો, અને લોકસ્થિતિના ૮ ભેદ (બસ્તિ પૂરણનું દૃષ્ટાંત) કહીને જીવ પુદ્ગલોનું માંહોમાંહે બદ્ધત્વ વગેરે અને બહનૌનું દૃષ્ટાંત) સૂક્ષ્મ સ્નેહકાયનું પડવું વગેરે બીના સ્પષ્ટ જણાવી છે. વચમાં ક્ષેત્રવિચારાદિ પણ કહ્યા છે.
ઉ. ૭: અહીં જીવોનો દેશોત્પાત અને સર્વોત્પાત અને આહાર, ઉદ્ધત્તના વગેરે તથા વિગ્રહ ગતિ વગેરે કહીને દેવોને ચ્યવનકાલે આહારનો અભાવ અને ગર્ભ૨ચના, ગર્ભોત્પત્તિ તથા માતાનાં ને પિતાનાં અંગો તેમજ તેનો કાલ શ્રી ભગવતીસૂત્ર-વંદના
૫૦
