________________
સ્વરૂપ જણાવતાં કહ્યું કે પ્રણીત ભોજનથી માંસ અને લોહી પાતળું પડે, ને હાડકાં મજબૂત બને છે. તેમજ અપ્રણીત ભોજનથી માંસ અને લોહી ઘટ્ટ બને છે, હાડકાં પાતળાં પડી જાય છે. અંતે જણાવ્યું કે આલોચના નહિ કરનાર માયી જીવ વિરાધક બને છે, ને અમાયી આલોચના કરી આરાધક બને છે.
ઉ. પઃ અહીં કહ્યું કે અનગાર (સાધુ) બાહ્ય પુદ્ગલોને લઈને સ્ત્રી વગેરેનાં રૂપો કરે. એવાં રૂપોથી જંબૂદ્વીપને ભરી દેવાનું માત્ર સામર્થ્ય તેનું હોય છે. પણ તેવું કરતા નથી. પછી યુવક, યુવતી, અસિચર્મપાત્ર, ઘોડા, હાથી વગેરેને રૂપે અનગારની, ને પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરવાની હકીકત કહીને આત્મઋદ્ધિ-૫૨ઋદ્ધિ વગેરેનું તથા વિકુર્વણાનું સ્વરૂપ જણાવ્યું છે. પછી કહ્યું કે માયી જીવ મરીને આભિયોગિક થાય અને અમાયી જીવ અનાભિયોગિક દેવપણું પામે. અંતે આના સારને જણાવનારી સંગ્રહ ગાથા કહી છે.
ઉ. ૬ : અહીં મિથ્યાર્દષ્ટિ અનગારની વિકુર્વણાનું સ્વરૂપ જણાવતાં કહ્યું કે તેને તથાભાવને સ્થાને અન્યથાભાવ થાય એટલે રાજગૃહને વારાણસી સમજે, ને વારાણસીને રાજગૃહ છે એમ સમજે. આ રીતે મિથ્યાત્વના પ્રતાપે તેને ભ્રમ થાય છે. એમ જનપદ વર્ગની વિકુર્વણાને પણ તે મિથ્યાસૃષ્ટિ અણગાર સ્વાભાવિક માને છે. એ પણ એનો ભ્રમ જ છે, એમ જાણવું. પછી કહ્યું કે આથી વિપરીત હકીકત સમ્યગ્દષ્ટિ અનગારની વિકુર્વણામાં બને છે. તેમાં અન્યથાભાવ ન જ હોય, કારણકે સમ્યગ્દષ્ટિ છે, તેથી જે પદાર્થ જેવા રૂપે હોય તેને તેવા સ્વરૂપે તે જાણે છે. પછી વીર્યલબ્ધિનું, વૈક્રિયલબ્ધિનું, અવધિજ્ઞાનલબ્ધિનું તથા પુરુષકાર વગેરેનું, ને પુદ્ગલોના ગ્રહણાદિનું તથા ગામના રૂપ વગેરેનું સ્વરૂપ કહીને ચમરેન્દ્રના ને બીજા ઇન્દ્રના આત્મરક્ષક દેવોની બીના જણાવીને છેવટે પ્રભુ મહાવીરનો વિહાર વર્ણવ્યો છે.
ઉ. ૭ઃ અહીં રાજગૃહનગરમાં બનેલી ચાર લોકપાલની હકીકત જણાવી છે. અનુક્રમે સોમ, યમ, વરુણ અને કુબેરનાં વિમાનાદિનું સ્વરૂપ દરેક લોકપાલના તાબાના દેવો, તેમના તાબાની ઔત્પાતિક પ્રવૃત્તિઓ જણાવતાં સોમ નામના લોકપાલના સંધ્યાપ્રભ, વરશિષ્ટ, સ્વયંજ્વલ, વલ્કુ આ ચાર વિમાન વગેરેનો હેવાલ આપ્યો છે. પછી તેના તાબાના દેવો અને સોમના તાબાની ઔત્પાતિક પ્રવૃત્તિઓ વગેરેનું વર્ણન કર્યું છે. એ જ પદ્ધતિએ યમ વગેરેનું વર્ણન કર્યું છે. યમના તાબાના રોગો તથા દુઃખો, વરુણના તાબાની પાણીને લગતી પ્રવૃત્તિઓ, તથા વૈશ્રમણ (કુબેર)ને સ્વાધીન લક્ષ્મી અને લક્ષ્મીવૃષ્ટિ વગેરેનું
૬૮
શ્રી ભગવતીસૂત્ર-વંદના
