________________
અસંયત જીવો દેવપણું પામે, ને તે સિવાયના જીવો ન પણ પામે. અહીં વાનભંતરનાં સ્થાનો વર્ણવતાં દેવલોકની બીના જણાવી પહેલો ઉદ્દેશો પૂર્ણ કરતાં અંતે જણાવ્યું કે આટલા પ્રશ્નો અને ઉત્તરો થયા બાદ શ્રીગૌતમસ્વામી ગણધરે પ્રભુ શ્રી મહાવીરદેવની સાથે વિહાર કર્યો.
6. રના મુદ્દાઃ ટીકાકારે પહેલા ઉદ્દેશાનો ને બીજા ઉદ્દેશાનો અર્થની અપેક્ષાએ સાંકળની કડીઓના જેવો સંબંધ જણાવી ઉદ્દેશાના અર્થને ટૂંકામાં જણાવનારી ગાથામાં કહ્યું છે કે જીવ ઉદયમાં આવેલા દુઃખ એટલે કર્મ અને આયુષ્યને વેદે છે એટલે ભોગવે છે. અને અનુદીર્ણ એટલે ઉદયમાં નહિ આવેલા કર્મને અને આયુષ્યને ભોગવતો નથી.
નારકી વગેરે જીવોના આહાર, કર્મ, વર્ણ, લેયા, સરખી વેદના, સરખી ક્રિયા અને સરખાં આયુષ્ય, આ સાત પદાર્થોના સમતા (સરખાપણાના) અને વિષમતાના પ્રશ્નોના ઉત્તરો પણ સમજવા લાયક છે. જે કર્મોનો કર્યા છે, તે જ જીવ કર્મના ફલને ભોગવે છે.” આ સત્ય બીના જણાવવા માટે પ્રભુએ કહ્યું કે કર્મનો કર્તા (બાંધનાર) જીવ જ ઉદયમાં આવેલા કર્મને ભોગવે છે. એ જ બીના આયુષ્યની બાબતમાં પણ સમજવાની છે.
ચોવીસે દંડકોના જીવોને લક્ષ્યમાં રાખીને પુછાયેલા પ્રશ્નોના જવાબોમાં પણ પ્રભુદેવે કહ્યું કે નારકી વગેરે જીવોમાંનો એક જીવ કે અનેક જીવો એ જ પ્રમાણે ઉદયમાં આવેલાં કર્મ, આયુષ્યને ભોગવે છે. અહીં આવા એકવચન બહુવચનવાળા પ્રશ્નો પૂછવાનાં બે કારણો પણ ટીકાકારે સમજાવ્યાં છે. પછી તમામ નારકીઓના આહારાદિ (આહાર, શરીર અને શ્વાસોચ્છવાસ) એક સરખા ન હોય તેમાં તેમના શરીરનું મોટાપણું ને નાનાપણું કારણ તરીકે જણાવ્યું છે. પછી બધા નારકીઓ સરખાં કર્મવાળા નથી, એનું કારણ જણાવ્યું કે નરકમાં પહેલાં ઊપજેલા જીવોને કર્મો થોડાં હોય, ને નવા ઊપજેલાને કર્મો વધારે હોય છે. આ વાત પણ વિસ્તારથી સમજાવીને તેમના વર્ણ, લેગ્યા અને વેદનાને અંગે પણ જણાવ્યું છે કે આ કારણટીકામાં જણાવેલા હેતુ)થી બધા નારકીઓનાં તે ત્રણે વાનાં સરખાં ન હોય. અહીં સંશીભૂત નારકીપણું અને અસંશીભૂત નારકીપણું સમજાવીને તે ત્રણેની વિષમતા વિસ્તારથી સમજાવી છે. પછી બધા નારકોને સરખી ક્રિયા ન હોય, તેમાં સમ્યગ્દષ્ટિપણું વગેરે ત્રણ કારણો કહ્યાં છે. વળી બધા નારકોનું આયુષ્ય એક સરખું ન હોય, ને તેઓ નરકમાં એક સાથે ઊપજતા નથી. અહીં પ્રસંગે નારકોના ચાર પ્રકાર પણ સ્પષ્ટ સમજાવ્યા
૪૬
શ્રી ભગવતીસૂત્ર-વંદના
