________________
કરવું જ જોઈએ; આ બીના વિસ્તારથી સમજાવીને ભગવતીજી સૂત્રના અભિધેય (વાચ્ય, કહેવાની હકીકત) અને પ્રયોજન (લ) તથા સંબંધ જણાવતાં આ સૂત્ર ભણવાને લાયક અધિકારી મુનિ વર્ગની બીના કહીને અનુબંધચતુષ્ટય કહેવાનો શિષ્ઠ માર્ગ સાચવ્યો છે. પછી ભગવતીનું પરિમાણ, ઉદ્દેશાનો અર્થ, દરેક ઉદ્દેશામાં કહેવાની બીના સંક્ષિપ્ત સાર કહી શ્રુતજ્ઞાનને નમસ્કાર કર્યો છે.
ગુરુપર્યક્રમ સંબંધ જણાવતાં સુધર્માસ્વામીની, ને જંબૂસ્વામીની ઓળખાણ કરાવી, રાજગૃહ નગરનું વર્ણન વિસ્તારથી કર્યું છે. તેમાં અવસરે ગુણશીલ ચૈત્ય, શ્રેણિક રાજા, ચેલ્લણા રાણી, પ્રભુ શ્રીમહાવીરદેવનું સ્વરૂપ, તેમનું અહીં પધારવું, દેવોએ રચેલા સમવસરણની બીના, સભાનું ઘેરથી નીકળવું, પ્રભુએ પર્ષદાને આપેલી દેશના, તે સાંભળી પર્ષદાએ કરેલી અનુમોદના, તેનું સ્વસ્થાને જવું વગેરે હકીકતો વિસ્તારથી જણાવી મુખ્ય ગણધર શ્રીગૌતમસ્વામીનો યથાર્થ બોધદાયક પરિચય ટૂંકામાં કરાવ્યો છે.
પછી પ્રશ્ન પૂછવાના સમયની પૂર્વાવસ્થાનું સ્વરૂપ જણાવીને પ્રભુની પાસે આવતાં અને આવીને કેવો વિનય વગેરે વિધિ સાચવે છે? કેવા સ્વરૂપમાં રહીને પ્રશ્નો પૂછે છે ? આ પ્રશ્નોના સ્પષ્ટ ખુલાસા કરી “વત્તમા 7િg'' ઈત્યાદિ પદોથી પ્રશ્નોનું સ્વરૂપ પણ જણાવ્યું છે. અહીં પહેલા ઉદ્દેશાની બીના શરૂ થાય છે. તેમાં “વના નિત” આ વાક્યને અંગે એકાર્થતાનો ને અનેકાર્થતાનો પ્રશ્ન પુછાયો છે. તેનો ખુલાસો કરતાં ઉત્પાદવિગમનું સ્વરૂપ કહ્યા બાદ અનુક્રમે સામાન્યથી જીવોમાં, પછી ક્રમસર નારકી વગેરેના ૨૪ દેડકોમાં સ્થિતિ, શ્વાસોચ્છવાસ, આહાર, આહારનો પરિણામ, ચિત, ઉપચિત, ચય, ઉપચય, પુદ્ગલ, ભેદ વગેરે પદાર્થો ઘટાવ્યા છે.
પછી એ જ પ્રમાણે જીવાદિમાં આત્મારંભ, પરારંભ, ઉભયારંભ, અમારંભ પદોના અર્થોની જેમ ઘટે તે રીતે ઘટના યોજના) કરી છે. અહીં આત્મારંભાદિનું સ્વરૂપ અને જીવોના ભેદ સમજાવીને તેમના આત્મારંભપણું વગેરે ઘટતા સ્વરૂપોમાં કારણો દર્શાવ્યાં છે. આ જ બીના સલેશ્ય લેશ્યાવાળા) જીવાદિમાં ઘટાવીને પૂછયું છે કે જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર અને તપ તથા સંયમ, એ આ ચાલુ ભવના સમજવા કે પરભવના સમજવા કે ઉભય ભવના સમજવા? તેનો ખુલાસો કરી અસંવૃત સાધુ મોક્ષે ન જાય, ને સંવૃત સાધુ મોક્ષે જાય તેનાં કારણો સ્પષ્ટ રીતે સમજાવ્યાં છે. પછી શ્રીગૌતમ ગણધરે પૂછયું કે અસંત જીવ દેવ થાય? આના જવાબમાં પ્રભુએ કહ્યું કે અકામ નિર્જરાદિ સ્વરૂપવાળા શ્રી ભગવતીસૂત્ર-વંદના
૪૫
