________________
વળી એ પણ યાદ રાખવું કે તે ઉત્તરો આત્મિક ગુણોરૂપી કમલોને વિકસાવનાર છે. તથા અહીં શ્રી ભગવતીસૂત્રમાં અનુષુપ છંદરૂપ સંખ્યાતા
શ્લોકો છે. બત્રીશ અક્ષરો એક અનુષ્ટ્રપ શ્લોકમાં આવે છે. તેમાં ૪ પાદ હોય છે, આઠ અક્ષરનો એક પાદ એટલે શ્લોકનો ચોથો ભાગ થાય. આ રીતે ગણતાં આના સંખ્યાતા શ્લોકો કહ્યા તે બે રીતે જણાવેલી પદસંખ્યાનો વિચાર કરતાં ઘટી શકે છે. સંખ્યાતી વાચનાઓ છે. શિષ્યોને સૂત્રાર્થ ભણાવવા તે વાચના કહેવાય. તે સંખ્યાતી છે. કારણ કે ગણત્રીની વાચનાઓથી આ સૂત્ર સંપૂર્ણ ભણાવી શકાય છે, અથવા અવસર્પિણી અને ઉત્સર્પિણીકાલની અપેક્ષાએ પણ સંખ્યાતી વાચનાઓ ઘટી શકે છે. તેમજ ઉપક્રમ વગેરે અનુયોગનાં દ્વારા પણ સંખ્યાતાં જ છે. કારણકે અધ્યયનો જ સંખ્યાતાં છે તે પ્રજ્ઞાપકનાં વચનો દ્વારા કહી શકાય છે. તથા સંખ્યાતી પ્રતિપત્તીઓ એટલે મતાંતરો છે. સંખ્યાતા વેષ્ટકો છે, વેખક એક જાતના છંદનું નામ છે. વેઢ શબ્દના ત્રણ અર્થો કહ્યા છે. તે આ પ્રમાણે: ૧. એક જાતનો છંદ, ૨. વેપ્ટન (લપેટો), ૩. એક વસ્તુ વિષયક (એક અધિકારને અનુસરતાં) વાક્યોનો સમુદાય. છંદવિશેષરૂપ અર્થ શ્રીનંદીસૂત્રની ચૂર્ણિમાં અને તેને અનુસરીને બનાવેલી શ્રીહરિભદ્રસૂરિકૃત ટીકામાં પણ જણાવ્યો છે. સમવાયાંગની વૃત્તિમાં “પાર્થ પ્રતિવર્લ્ડ વન સંરુત્તિ” એટલે એક અર્થને અનુસરતાં જે શૃંખલાબદ્ધ વાક્યો તે લેખક કહેવાય. તેમજ જ્ઞાતાસૂત્રના ૧૬મા અધ્યયનની ટીકામાં રરરમા પાનામાં વેષ્ટકનો અર્થ “એક વસ્તુ વિષયક પદપદ્ધતિ' અને ૨૩૦માં પાનામાં “વર્ણનાર્થ વાક્યપદ્ધતિ” એમ કહ્યું છે. - કેટલાએક વિદ્વાનો માને છે કે “આ વેષ્ટક છંદ આર્યા છંદનો પુરોગામી છંદ છે. અને વેઢનું માપ વિવિધ પ્રકારનું હોવાથી તેમાં કડીરૂપ વિભાગ હોતો નથી, માટે લયબદ્ધ ગદ્ય સ્વરૂપ આ વેષ્ટક છે.”
આવા સંખ્યાતા વેષ્ટકો આ શ્રીભગવતીજીમાં હતા, તેમજ નિક્ષેપ નિર્યુક્તિ વગેરે નિર્યુક્તિઓ પણ અહીં સંખ્યાતી છે. સૂત્રના વાચ્યર્થની વિશિષ્ટ જે યોજના તે નિર્યુક્તિ કહેવાય. બાકીનાં અધ્યયનોની ને ઉદ્દેશાની તથા શતકોની તેમજ વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિના દશ અર્થોની અને અગ્નિભૂતિ વગેરે પ્રશ્રકારોની બીના સ્પષ્ટ સમજાય એવી છે. તથા અહીં પ્રભુ શ્રીમહાવીરદેવના શ્રમણ જીવનના અપૂર્વ બોધદાયક જુદી જુદી જાતના પ્રસંગો વધારે પ્રમાણમાં જણાવ્યા છે. એ સર્વેનું રહસ્ય વિચારતાં આત્મિક ગુણો જરૂર નિર્મળ બને છે. કર્મોની સાથે નિશ્ચલપણે
ૐ ભગવઢસૂત્ર-dદરા
છે,
