________________
બોધ કરાવી શકે છે. માટે જ ગીતાર્થ મહાપુરુષો પણ વ્યાખ્યાનાદિના પ્રસંગે આવી પદ્ધતિને જરૂર અનુસરે છે. સંશયો, જિજ્ઞાસા બુદ્ધિને પ્રકટાવે છે; પણ સમ્યગ્દર્શનને મલિન કરતા નથી, તેથી જેને જેવો સંશય થાય, તે તેવો પ્રશ્ન પૂછે છે. કદાચ પૂછનારા જીવોએ ટૂંકામાં પ્રશ્ન પૂછ્યો હોય તો પણ ઉત્તર દેનાર મહાપુરુષોએ બીજાને તારવાની ભાવના રાખીને પ્રશ્નોનો જવાબ વિસ્તારથી દેવો જોઈએ. એમ વિત્યરેળ મતિયાળ'' આનું રહસ્ય વિચારતાં જણાય છે. કેવલજ્ઞાનથી પ્રશ્નોના મર્મને યથાર્થ સંપૂર્ણ સ્વરૂપે જાણતા પ્રભુ શ્રી મહાવીરદેવે જુદા જુદા સ્થલે જુદા જુદા પ્રસંગે જે જે ઉત્તરો આપ્યા તેમાં ધર્માસ્તિકાયાદિ દ્રવ્યોની, જ્ઞાનવર્ણાદિ ગુણોની, આકાશ વગેરે ક્ષેત્રની, સમયાદિ કાલની, સ્વ૫૨ પર્યાયોની અથવા નવુંજૂનું વગેરે પર્યાયોની, જીવાદિના પ્રદેશોની ને પરિણામોની બીના સમાયેલી હતી, તેમજ સંહિતાદિરૂપ આગમની, ઉદ્દેશનિર્દેશ-નિર્ગમાદિ દ્વારોના સમુદાયરૂપ અનુગમની, નામાદિ નિક્ષેપાની, નૈગમાદિ દ્રવ્યાસ્તિક તથા પર્યાયાસ્તિક જ્ઞાનનય તથા ક્રિયાનય તથા નિશ્ચયનય અને વ્યવહા૨ નયોની તથા પ્રમાણોની તેમજ આનુપૂર્વી વગેરેનું સ્વરૂપ તથા ઉપક્રમાદિ પદાર્થોની પણ સ્પષ્ટ હકીકતો જણાવી હતી. તથા લોકની ને અલોકની પણ બીના જાણવાનો લાભ મળતો હતો, વળી તે ઉત્તરો સાંભળવાના પ્રતાપે જ આસનસિદ્ધિક ભવ્ય જીવો મોક્ષ માર્ગને આરાધી નિર્વાણપદને પામતા હતા.
ઇંદ્રો પણ તે ઉત્તરો સાંભળી પ્રભુનાં વખાણ કરતા હતા. ભવ્ય જીવો તે ઉત્તરોની ને તેના દેનાર પ્રભુની અનુમોદના કરતા હતા. તેમજ તે ઉત્તરો કેવલજ્ઞાનથી જાણીને પ્રભુએ આપ્યા તેથી દીવા જેવા ને બુદ્ધિને વધારનારા હતા. શ્રુતજ્ઞાનને અનુસરતા ૩૬૦૦૦ પ્રશ્નોના ઉત્તરો શિષ્યાદિના અનર્થો નાશ પામી અર્થપ્રાપ્તિ (સાધ્યસિદ્ધિ મુક્તિનો લાભ) રૂપ હિતને લક્ષ્યમાં રાખીને અપાયા છે. વળી તે ઉત્તરો શ્રુતજ્ઞાનસંબંધી અર્થરૂપ છે. એટલે એમાં વિવિધ પ્રકારના અભિલાપ્ય (જેનું સ્વરૂપ વર્ણવી શકાય તેવા) પદાર્થોની બીના ભરી છે. એમ ‘મુત્થા વજ્જુ વિજ્ઞપ્પા” આનું રહસ્ય વિચારતાં જણાય છે. ‘શ્રૃતાર્થા’ આનો બીજો અર્થ ટીકાકારે એ જણાવ્યો છે કે શ્રીતીર્થંકર દેવની પાસેથી ગણધરે સાંભળેલા અર્થોથી શોભ્યમાન તે ઉત્તરો છે. આનો ત્રીજો અર્થ એ જાણવો કે ‘શ્રુતાર્થા:’ અહીં શ્રુત એટલ મૂલસૂત્ર, અને અર્થ એટલે નિર્યુક્તિ વગેરે. આ બંને બીના તે ઉત્તરોથી જણાય છે.
શ્રી ભગવતીસૂત્ર-વંદના
૩૭
