Book Title: Agam 18 Upang 07 Jambudveep Pragnapti Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________
प्रकाशिकाटीका द्वि० वक्षस्कार सू. ३९ ऋषभस्वामिनः त्रिगज्जनपूजनीयताप्ररूपणम् ३३७ sa जिनपदेन मनः पर्यवज्ञानी एव गृह्यते इति । तथा 'पढम केवली' प्रथम केवली = प्रथमकेवलज्ञानी-आद्यसर्वज्ञ इत्यर्थः । तथा 'पढमतित्थयरे' प्रथमतीर्थकर : आद्यश्चतुर्वर्णसवस्थापक:, अतएव 'पढमधम्मवर चाउरंतचक्कवट्टी' प्रथमधर्मवरचा तुरन्तचक्रवर्त्ती -दानशीलतपोभावैः चतसृणां नरकादि गतीनां चतुर्णां वा कषायाणामन्तो =नाशी यस्मात्, अथवा - चतस्रो गतिश्चतुरः कषायान् वा अन्तयति नाशयतीति, यद्वा-चतुर्भिर्दानशीलतपोभावैः : कृत्वा अन्तो = रम्यः, अथवा - चत्वारः - दानादयः अन्ताः - अवयवा यस्य, यद्वा चत्वारि = दानादीनि अन्तानि = स्वरूपाणि यस्य 'अन्तोऽवयवे स्वरूपे च' इति हेमचन्द्रः स चतुरन्तः, स एव चातुरन्तः, स एव चक्रं जन्म- जरामरणोच्छेदकत्वेन चक्रतुल्यस्वात्, वरं च तत् चातुरन्तचक्रं वरचातुरन्तचक्रं, वरपदेन राजचक्रापेक्षयाऽस्य श्रेष्ठत्वं व्यज्यते, लोकद्वयसाधकत्वात् धर्म एव वरचातुरन्तचक्रं : धर्मवरचातुरन्तचक्रं तादृशस्य धर्मातिरिक्तस्यासंभवात् अत एव सौगतादिधर्माभास निरासः, तेषां तात्विकार्थप्रतिषादकत्वाजावेगा । इसलिये यहां जिनपद से सिर्फ मनः पर्यय ज्ञानी का ग्रहण किया गया है, अवसर्पि काल में “पढमकेवली” ये ही सर्वप्रथम केवली हुए हैं, आयसर्वज्ञ हुए है । "बढमतित्थयरे” ये ही आद्य तीर्थंकर प्रकृति के उदयवाले हुए हैं - सर्वप्रथम ये ही चतुर्विध संघ के स्थापक हुए हैं, “पढमधम्मवरचा उरंतच कवट्टी समुपज्जित्था " ये ही प्रथम धर्मवर चातुरन्त चक्रवर्ती हुए हैं- दान, शील, तप और भावों के द्वारा चार गतियों का अथवा चार कषायों का जिससे नाश हो जाता है, अथवा चार गतियों का और चार कषाओं का जो विनाश कर देता है, अथवा दान, शील, तप और भावों से जो रम्य है, अथवा चार दानादिक जिसके " अन्तोऽवयवे स्वरूपेच" इस हेमचन्द्र कोश के अनुसार अवयव हैं या जिसके स्वरूप हैं वह चतुरन्त है। चतुरन्त ही चातुरन्त है, यह चातुरन्त ही जरा मरण का उच्छेदक होने से जन्म है, ऐसा जो श्रेष्ठ चातुरन्तकचक है वही वर चातुरन्तचक है; वर पद से राजचक्र की अपेक्षा इसमें श्रेष्ठता व्यक्त की गई है । क्योंकि यह लोक द्वय का साधक होता है ऐसा चातुरन्त चक्र धर्म के વામાં આવે તે ઉત્તર ગ્રન્થની સાથે પુનરુકિત દોષ આવી જશે. એથી જ અહી જિનપદથી ફક્ત મન: પયજ્ઞાનીનું ગ્રહણ કરવામાં આવેલ છે. અવસર્પિણી કાળમાં ફક્ત એએ જ સવપ્રથમ કેવલી થયા છે, આદ્ય સન થયા છે, એએ જ આદ્યતીથ કર પ્રકૃતિના ઉપવાળા થયા છે, ચતુવિધ સ ંઘના સ્થાપક થયા છે. એ એ જ પ્રથમ ધર્મ વર ચાતુરન્ત નાદિ ગતિઓના અથવા ચાર ગતિએના અને ચાર નરકાદિ ગતિને અથવા ચાર કષાયાના જેનાથી નાશ થઈ જાય છે, અથવા ચાર ગતિના અને ચાર કષાયાને જે વિનાશ કરે छे, अथवा हान, शीख, तय भने लावेोथी ने रभ्य छे, अथवा यार हानाहि 'अन्तोऽवयवे स्वरूपे च' थे हेभयन्द्र अपना उथन मुल्य अवयवो छे, अथवा लेना स्व३यो छे, ते ચતુરન્ત છે ચતુરન્ત જચાતુરન્ત છે, એ ચાતુરન્ત જ જરા મરણને ઉચ્છેદક હાવાથી જન્મ છે, એવા જે શ્રેષ્ઠ ચાતુરન્ત ચક્રની અપેક્ષા એમાં શ્રેષ્ઠતા વ્યકત કરવામાં આવી છે કેમ કે એ લેાકદ્રવ્યના સાધક હાય છે, ચક્ર છે તે જ ચાતુરન્ત ચક્ર છે, ચ પદથી
४३
જમ્બુદ્વીપપ્રજ્ઞપ્તિસૂત્ર
