Agam 18 Upang 07 Jambudveep Pragnapti Sutra Part 01 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 357

प्रकाशिकाटीका द्वि० वक्षस्कार सू. ३९ ऋषभस्वामिनः त्रिगज्जनपूजनीयताप्ररूपणम् ३४५ भवान् सावधक्रियोपदेशे प्रवृत्त: : इति चेत्, आह कालप्रभावेण वृत्तिहीनेषु दीनेषु जनेषु सत्सु तद्दुर्दशामालोक्य करुणरससमाप्लुतस्यान्तो भगवान् वृत्तिहीना एते चौर्यादि दुर्वृत्तिभाजो माभूवन्' इति विचार्य तेषां जीविकासाधनभूता कलाः समुपदिदेशेति अवशिष्टसत्कर्मप्रभावेण भगवतामर्हतां स्त्र्यादि परिग्रह स्वीकरणमिव भगवत आदिजिनस्य कलोपदेशकत्वमपि बोध्यमिति । एवं भगवतो राज्यधर्मप्रवर्तकत्वं दुष्टनिग्रहाय शिष्टपरिपालनाय विज्ञेयम् । अराजकत्वे हि मात्स्यन्यायप्रवृत्त्या लोके व्यवस्थाया नितरामभावः प्रसज्येत्, ततश्च सर्वे दुर्वृत्तिभाज एव भवेयुरिति सर्वेषां दुर्गति रेव स्यात् इति दुर्गतिभाजो मा भूवन् मनुजा इति विचार्यैव भगवता आदिजिनेन राजधर्मोऽपि प्रवर्तितः । किं च सर्वेऽपि आदिजिना - प्रथम केवलिनः राजधर्ममपि प्रवर्तयन्तीति जीतव्य
तो इसका उत्तर ऐसा है कि काल के प्रभाव से वृत्ति हीन हुए दीनजनों के हो जाने पर उनकी दुर्दशा के देखने से जिनका अन्तः करण करुणा रस के प्रवाह से भर गया है ऐसे अर्हन्त भगवन्त ने यह सोचकर कि वृत्ति से विहान हुए ये जान चौर्यादिरूप दुर्वृत्तिवाले न बन जायें उनकी जिविका की साधनभूत कलाओं का उपदेश दिया । अवशिष्ट सत्कर्मके प्रभाव से भगवन्त श्री अर्हन्त प्रभु जिस प्रकार स्त्री आदिरूप परिग्रह को स्वीकार करते हैं उसी प्रकार से भगवान् आदिजिनका यह कला का उपदेश भी समझना चाहिये । इस तरह भगवान् में राजधर्म की प्रवर्तकता दुष्टों के निग्रह के लिये और शिष्टजनों के पालन के लिये हुई जाननी चाहिये । लोक में अराजक अवस्था में मात्स्यन्यायकी प्रवृत्ति के अनुसार व्यवस्था का अत्यन्त अभाव हो जाता है । इस हालत में समस्त जन दुर्वृत्ति वाले हो जाते हैं । अतः इन जीवों को दुर्गति का पात्र न होना पड़े ऐसा विचार करके भगवान् आदि जिन ने राजधर्म की भी प्रवृत्ति की, किंच- समस्त आदि जिन राजधर्म की भी प्रवृत्ति करते हैं ऐसा जीत व्यवहार है । इसी लिये इन आदि जिन ने भो राजधर्म प्रवर्तित किया ।
ભગવાન સાવદ્ય ક્રિયાના ઉપદેશમાં કેવી રીતે પ્રવૃત્ત થયા ? તે પ્રÀાના જવાખ–આ પ્રમાણે છે કે કાળના પ્રભાવથી વૃત્તિહીન થયેલા હીન લાકોને જોઇને, તેમની દુર્દશા જોઇને જેમનું અન્તઃકરણુ કરુણા પ્રવાહથી તરમાળ થઈ ગયું છે, તેવા અહંત ભગવાને વૃત્તિહીન લેકા ચૌર્યાદિ રૂપ વૃત્તિવાળા થઇ ન જાય આમ વિચારીને તેમની જીવિકાના સાધનના રૂપમાં કલાઆને ઉપદેશ કર્યો. અવશિષ્ટ સત્ક્રમના પ્રભાવથી ભગવન્ત શ્રી અર્જુન્ત પ્રભુ જે રીતે સ્ત્રી આદિરૂપ પરિગ્રહને સ્વીકારે છે, તે રીતે ભગવાન આદિ જિનને! આ કલાને ઉપદેશ પણ સમજવા જોઇએ. આ પ્રમાણે ભગવાનમાં રાજ ધર્મની પ્રવતકતા દુષ્ટાના નિગ્રહ માટે અને શિષ્ટ જને!ના પાલન માટે છે આમ સમજવુ જોઇએ. લેાકમાં અરાજક અનસ્થામાં માત્મ્યન્યાયની પ્રવૃત્તિ મુજબ વ્યવસ્થાના જ્યારે અત્યન્તાભાવ થઈ જાય છે ત્યારે સ લોકો ધ્રુવૃ॰ત્તિવાળા બની જાય છે એથી જીવે ખરાબ રસ્તે જાય નહિ, તેમ વિચાર કરીને ભગવાન આદિ જિને રાજ ધર્મની પ્રવત ના કરી. કચ, સમસ્ત આદિ જિનો રાજ ધમની પ્રવૃત્તિ કરે છે, એવા જીત વ્યવહાર છે. એથી જ આ ભગવાન આદૃિ જિને પણ રાજધર્મની પ્રવ`ના કરી.
४४
જમ્બુદ્વીપપ્રજ્ઞપ્તિસૂત્ર