Agam 18 Upang 07 Jambudveep Pragnapti Sutra Part 01 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 408

३९६
जम्बूद्वीपप्रज्ञप्तिसूत्रे दुविहा' अर्हतः खलु ऋषभस्य द्विविधा-द्विप्रकारा 'अंतकरभूमि' अन्तकरभूमिः-अन्तस्य भवान्तस्य मोक्षस्य करा अन्तकराः मोक्षगामिनस्तेषां भूमिः कालः 'होत्था' अभवत् । कालो हि सर्वाधारः, अत आधारत्वसाम्येनात्र कालो भूमित्वेन विवक्षित इति । तामेवान्तकरभूमिमाह-'त जहा' इत्यादि । 'तं जहा' तद्यथा 'जुगंतकरभूमीय' युगान्तकरभूमिःयुगं-पञ्चवर्षात्मकः कालः, कृतयुगादिरूपो चा कालः, अयं च युगरूपः कालः ऋमिको भवति तथैव गुरुशिष्यप्राशष्यपरम्पराऽपि क्रमिका, अतो गुरुशिष्यपरम्पराऽपि युगशब्देनेह विवक्षिता । तया गुरुशिष्यप्रशिष्यपरम्परया समुपलक्षिता या अन्तकरभूमिः-मोक्षगामिकालः सा युगान्तरकरभूमिः । तथा 'परियाअंतकरभूमोय' पर्यायान्तकरभूमि:पर्याय: तीर्थकृतः केवलित्वकालः, तदपेक्षया अन्तकरभूमिः मोक्षगामिकालपर्यायः । अयं भावः-लब्धकेवलज्ञानस्य भगवतो यावति केवलित्वपर्याये व्यतीते मोक्षं गन्तुं प्रवृत्ता मोक्ष जीव को प्राप्त हो ही जाता है । "अरहओ ण उसभस्स दुविहा अन्तकरभूमी होत्था" उन आदिनाथ प्रभु के अन्तकर मोक्षगामी जीवों का काल दो प्रकार का हुआ. काल सर्वाधार होता है अतएव आधार की साम्यता को लेकर काल को यहां भूमिरूप से कह दिया है "तं जहा" वह द्विप्रकारता इस प्रकार से है "जुगंतकर भूमीय' एक युगान्तकर भूमि और "परियायंतकरभूमि य, दूसरी पर्यायान्तकर भूमि, पांच वर्ष प्रमाण काल का नाम युग है अथवा कृतयुगादिरूप काल का नाम युग है. यह युगरूप काल क्रमिक होता हैं इसलिये युगशब्द से गुरुशिष्यप्रशिष्य परम्परा भी विवक्षित हो जाती है. इस गुरुशिष्यप्रशिष्यपरम्परा से समुपलक्षित जो अन्तकर भूमि है मोक्षगामो जोवों का काल हैं वह युगान्तर भूमि है. तीर्थंकर का जो केवलित्य पर्याय का काल है वह पर्याय है. इस अपेक्षा जो मोक्षगामी जीवों का काल है वह पर्यायान्तकर भूमि है, इसका तात्पर्य ऐसा हैं जब भगवान् को केवलज्ञान हो चुका और उस
अवस्था में उनकी जितनी केवली अवस्थारूप पर्याय व्यतीत हो चुकी उस समय में जितने स मक्षय३५ भाक्ष छपने प्राप्त थ य छे. "अरहओ णं उसमस्स दुविहा अंत. करभूमी होत्था त माहिनाथ प्रभुने मन्त७२-मोक्षगामी वान। - प्रारना थया. કાળ સધાર હોય છે. એથી આધારની-સામ્યતાને લઈને કાળને અહીં ભૂમિ રૂપમાં કહે. पामा मावस छे. 'तं जहा' ते रिता २५॥ प्रभागेछ. "जुगतकरभूमीय' से युगान्त३२ भूमि भने मी “परियायतकरभूमी य पर्यायान्त४२ भूमि यांय 4 प्रमाण अनु નામ યુગ છે. અથવા કૃતયુગાદિરૂપ કાળનું નામ યુગ છે. આ યુગ રૂપ કાળ-ક્રમિક હોય છે. આ પ્રમાણે ગુરુશિષ્ય પ્રશિષ્ય પરંપરા પણ કમિક હોય છે. એથી જ યુગ શબ્દથી ગુરુ શિષ્ય પ્રશિષ્ય પરંપરા પણ વિવક્ષિત થઈ જાય છે. આ ગુરુ શિષ્ય પ્રશિષ્ય પરંપરાથી સમુપલક્ષિત જે અંતકર ભૂમિ છે. મોક્ષ ગામી નો કાળ છે, તે યુગાન્તકર ભૂમિ છે. તીર્થકરને જે કેવલિત્વ પયાય કાળ છે તે પર્યાય છે. એ અપેક્ષાએ જે મોક્ષગામી જીવને કાળ છે તે પર્યાયાન્તકર ભૂમિ છે. આનુ તાત્પર્ય આ પ્રમાણે છે કે જ્યારે ભગવાનને કેવળ જ્ઞાન થઈ ચૂક્યું અને તે સ્થિતિમાં તેમની જેટલા કેવલી અવસ્થા રૂપ પર્યાયવ્યતીત થઈ
જમ્બુદ્વીપપ્રજ્ઞપ્તિસૂત્રા