Agam 18 Upang 07 Jambudveep Pragnapti Sutra Part 01 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 530

५१८
जम्बूद्वीपप्रज्ञप्तिसूत्रे सन्ति
रोऽन्ताः - पूर्वापरदक्षिण समुद्रास्त्रयः चतुर्थी हिमवान् इत्येवं स्वरूपास्ते वश्यतया अस्येति चातुरन्तः सचासौ चक्रवर्त्ती चेति चातुरन्तचक्रवर्त्ती 'समुप्पज्जित्था, समुदपद्यत आसीदित्यर्थः स कीदृश: ? इत्याह - 'महया हिमवंतमहं मलय मंदर जाव रज्जं पसासेमाणे विहरइ, महाहिमवन्महन् मलयमन्दर यावद्राज्यं प्रशासयन विहरति यावत्पदात् प्रथमोपाङ्गतः, माहिंदसारे इत्यारभ्य समग्रो राजवर्णको ग्रामः राजा औपपातिके एकादश सूत्रे द्रष्टव्यः तथाहि महाहिमवान् हैमवत हरिवर्षक्षेत्रयो विभाजकः कुल पर्वतः तद्वत् महान् तथा मलयमन्दर महेन्द्राणां पर्वतविशेषाणां सार इव सारो यस्य स तथा अन्त बलं यद्वा मलयादिविसारः प्रधानो यः स तथा पर्वतानां तध्ये मलयादयः पर्वतविशेषाः प्रधानास्तथाऽयमपि अन्य नरेन्द्राणां मध्ये प्रधान इतिभावः, एतादृशविशेषणविशिष्टः राजा राज्यं प्रशासयन् पालयन् विहरति इत्यत एव भरतं वर्षमिति नन्वेवमपि शाश्वती भरतनाम प्रवृत्तिः तत्थं विणीयाए रायहाणीए भरहेणाम' - इत्यादि सूत्र २
टीकार्थ- - उस विनीता नाम की राजधानी में ( भरहेणामं राया चाउरंतचक कवट्टी समुपज्जत्था ) भरत नाम का चातुरन्त चक्रवर्तीराजा उत्पन्न हुआ - पूर्व पश्चिम और दक्षिण दिग्वर्ती तीन समुद्र और चतुर्थ हिमवान् पर्वत जिस राजा के आधीन होते हैं वह चातुरन्त कहलाता है. ऐसा चातुरन्त चक्रवर्ती राजा जो होता है वह चातुरन्त चक्रवर्ती राजा कहा जाता है । ( महया हिमवंत महंतमलयमंदर जाव रज्जं जाव पसासे माणे विहरइ ) यह चातुरन्त चक्रवर्ती भरत राजा हिमवान् पर्वत के, मलय पर्वत के, मंदर पर्वत के और महेन्द्र पर्वत के जैसा विशिष्ट अन्तर्बल वाला था - अथवा मलयादि पर्वतों के जैसा प्रधान था ये मलयादि पर्वत अन्य पर्वतों के बीच में प्रधान रूप से परिगणित हुए हैं इसी तरह से यह राजा भी अन्य राजाओं के बोच में प्रधान रूप से उल्लिखित होता था ऐसा यह राजा यावत् राज्य का शासन करता हुआ - हर तरह से उसका संरक्षण और संभाल करता हुआ आनन्द से रहता था. इस कारण इस क्षेत्र का नाम भरत क्षेत्र ऐसा हुआ है
तत्थ णं विणीयाए रायहाणीए भरते णाम - इत्यादि सूत्र - ॥२॥
टीअर्थ - ते विनीता नाम राज्धानीमा (भरहेणामं राया चाउरंत चक्कवट्टो समुपजित्था ) लरत नाभे ये यातुरन्त यवती राल उत्पन्न थयो पूर्व-पश्चिम भने દક્ષિણ દિશ્વતી ત્રણ સમુદ્રો અને ચતુ હિમવાન પર્યંત જે રાજાની અધિનતામાં હોય છે, તે ચાતુરન્ત છે. એવા જે ચાતુરન્ત ચક્રવતી રાજા હોય છે, તેને ચાતુરન્ત ચક્રવતી રાજા
वामां आवे छे. (महया हिमवंतमहंतमलयमंदर जाव रज जाव पसासे माणे विहरs) એ ચાતુરન્ત ચક્રવતી ભરત રાજા હિમવાન પર્વતના, મલય પર્વતના મંદર પર્યંતના અને મહેન્દ્ર પર્વતના જેવું વિશિષ્ટ અન્ત`ળ ધરાવતા હતા અથવા મલયાદિ પવ તાની જેમ તે પ્રધાન હતે. એ મલયાદિ પતેઃ અન્ય પ`તામાં પ્રધાન રૂપમાં પરિગણિત થયા છે, આ પ્રમાણે જ એ રાજા પણ અન્ય રાજાઓની વચ્ચે પ્રધાન રૂપથી ઉલ્લિખિત થતા હતા. એવા તે રાજા યાવત રાજા—શાસન સભાળતા, દરેક રીતે તેનું સ’રક્ષણ અને તેની સંભાળ કરત
જમ્બુદ્વીપપ્રજ્ઞપ્તિસૂત્ર