Agam 18 Upang 07 Jambudveep Pragnapti Sutra Part 01 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 984

९७२
जम्बूद्वीपप्रज्ञप्तिसूत्रे
है ? क्या बकपङ्क्ति - है या ध्वजा है ? इस प्रकार के जायमान संदेह को दूर करने के लिये निश्चय की ओर झुकते हुए ज्ञान का नाम ईहा है. जैसे यह ध्वजा होनी चाहिये. ईहा के बाद बिलकुल निश्चय करने वाले ज्ञान का नाम अवाय-अपोह है - जैसे૩-યહ-વના હો હૈ. તથા अन्यान्य धर्म का आलोचन करना इसका नाम गवेषण है. टीकाकार ने अवग्रह आदिकों केस्वरूप को इस प्रकार से समझाया है. जैसे- चक्रवर्ती ने-विचारा - शरीर में शोभा है. यह अवग्रह
उसे ज्ञान हुआ - पर इसके बाद उसे ऐसा संशय ज्ञान हुआ कि यह शारीरिक शोभा अलङ्कार जन्य है. या स्वाभाविकी है ? संशय को दूर करने के लिये निश्चय की ओर झुकता हुआ ईहा - ज्ञान उसे इस प्रकार से हुआ कि यह अलङ्कार विशिष्ट शरीर की शोभा अलङ्कार जन्य होनी चाहिये । इसके बाद फिर उसे ऐसा अवाय -अपोह -ज्ञान हुआ कि यह शारीरिक शोभा औपfast ही है स्वाभाविकी नहीं है । मतिज्ञान के जो सिद्धांतकारों ने अवग्रह आदि ४ भेद प्रकट किये हैं और उनमें एक अवाय नामका भेद प्रकट किया है उसी का नाम यहां अपोह कहा गया है । यह शारीरिक शोभा औपधिकी इसलिये निश्चित हुइ कहि गइ है कि यह अलंकारादिरूप बाह्य वस्तु के संसर्ग से जन्य हुई है. यह प्रत्यक्ष प्रमाण से सिद्ध हो रही है । इस शारीरिक शोभा के जो प्रकर्ष और अप्रकर्ष धर्म हैं वे बाह्य वस्तु के प्रकर्ष और अप्रकर्ष के अनुविधायी है। इस तरह अन्वयरूप धर्म की आलोचना करने का नाम मार्गणा है व्यतिरेक धर्म का आलोचन करना इसका नाम गवेषण है। और वह इस प्रकार से हैं—–यदि उस शारीरिक शोभा को स्वाभा પ્રમાણે જે સંદેહ ઉત્પન્ન થાય તેને દૂર કરવા માટે નિશ્ચય તરફ ઉન્મુખ થતા જ્ઞાનનુ નામ ઈહા છે. જેમ કે એ ધ્વજા જ હાવી જોઇએ. ઇહા પછી એકદમ નિશ્ચય કરાવનારુ સાન – અવાય–અપેાહ છે. જેમકે - એ ધ્વજા જ છે. તથા અન્ય ધમનું આલેાચન કરવું ગવેષણ છે. ટીકાકારે અવગ્રહ વગેરેના સ્વરુપને આ પ્રમાણે સમજાવ્યું છે-કે જેમ ચક્રવર્તીએ વિચાર કર્યાં કે શરીરમાં શાભા છે. એ અવગ્રહ રૂપ તેને જ્ઞાન થયું પણ ત્યારબાદ તેને આવુ... સંશય જ્ઞાન થયું કે એ શારીરિક શૈાભા અલ'કારજન્ય છે-કે સ્વાભાવિકી છે ? એ સંશયને દૂર કરવા માટે નિશ્ચય તરફ ઉન્મુખ થતુ. ઈહાજ્ઞાન તેને આ રીતે થયુ કે એ અલંકાર વિશિષ્ટ શરીરની Àાભા અલંકાર જન્ય જ હોવી જોઇએ. ત્યારબાદ તેને એવું અવાય-અપેાહ-જ્ઞાન થયું કે એ શારીરિક શૈાભા ઔષધિકી જ છે-સ્વાભાવિકી નથી. સિદ્ધાન્તકારાએ મતિજ્ઞાનના જે અવગ્રહ વગેરે ૪ ભેદાં પ્રકટ કર્યો છે અને તેમનામાં એક અવાયનામક ભેદ પ્રકટ કરેલ છે, તેનું જ નામ અહીં અપેા છે. એ શારીરિક શેાભા ઔષધિકી એટલા માટે નિશ્ચિત થયેલી પ્રકટ કરવામાં આવી છે કે એ અલંકારાદિ રુપ બાહ્ય વસ્તુના સંસગ થી જન્ય છે. એ વાત પ્રત્યક્ષ પ્રમાણથી સિદ્ધ થઈ રહી છે એ શારીરિક શાભાના જે પ્રકર્ષ અને અપ્રક" ધર્યાં છે તે ખાહય વસ્તુના પ્રક અને અપ્રકર્ષના અનુવિધાયી છે, આ પ્રમાણે અન્વય રુપ ધર્મની આલેાચના કરવાનુ નામ માણા છે. – વ્યતિરેક ધર્મનું આલેાચન કરવું એ ગવેષણ છે, અને તે આ પ્રમાણે છે-જો એ શારીરિક શૈાભા સ્વાભાવિક રુપમાં માનવામાં આવે તેા પછી ભારભૂત આભૂષણા શરીર ઉપર શામાટે ધારણ કરવામાં
=
જમ્બુદ્વીપપ્રજ્ઞપ્તિસૂત્ર