Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ३ सू.४ सेन्द्रियद्वारनिरूपणम् अपर्याप्तकाः विशेषाधिकाः भवन्ति प्रचुरतरप्रतरामुलासंख्येयभागखण्डप्रमाणत्यात् 'बेइंदिया अपज्जत्तगा विसेसाहिया' द्वीन्द्रियाः अपर्याप्तकाः विशेषाधिका भवन्ति, तेषां प्रचुरतमप्रतराङ्गुलासंख्येयभागखण्डप्रमाणत्वात् , तेभ्योऽपि 'एगिदिया अपज्जत्तगा अणंतगुणा' एकेन्द्रियाः पृथिव्यप्कायादयः अपर्यासकाः अनन्तगुणा भवन्ति, एकेन्द्रियाणां वनस्पतिकायिकानामपर्याप्तानामनन्ततया नित्यं समुपलभ्यमानत्वात् , तेभ्योऽपि 'सइंदिया अपज्जत्तगा विसेसाहिया' सेन्द्रियाः अपर्याप्तकाः विशेषाधिका भवन्ति द्वीन्द्रियाद्यपर्याप्तानामपि सेन्द्रियापर्याप्तकेषु समापातात् इत्येवं रीत्या अपर्याप्तकौधिकानामल्पबहुत्वं प्रतिपाद्य सम्प्रति तेषामेव पर्याप्तानामल्पबहुत्यं प्रतिपादयति-'एएसि णं भंते ! सइंदियाणं' हे भदन्त ! एतेषां खलु सेन्द्रियाणाम् ‘एगिदियाणं' एकेन्द्रियाणाम् ‘बेइंदियाणं' द्वीन्द्रियाणाम् , 'तेइंदियाणं' त्रीन्द्रियाणाम् , 'चउरिदियाणं' चतुरिन्द्रियाणाम् , 'पंचिंदियाणं' पञ्चेन्द्रियाणाम् ‘पज्जत्ताणं' पर्याप्तानाम् ‘कयरे कयरेहितो' कनरे कतरेभ्यो 'अप्पा वा, बहुया वा, तुल्ला वा, विसेसाहिया वा?' अल्पा वा, बहुका वा, तुल्या वा, विशेषाधिका वा भवन्ति ? भगवान् उत्तरयति-'गोयमा !' हे गौतम ! 'सव्वत्थोवा चउरिंदिया पज्जत्तगा' सर्वस्तोका:-सर्वेभ्योऽल्पाश्चतुरिके असंख्येयभाग खण्ड प्रमाण हैं । एकेन्द्रिय अपर्याप्त उनसे अनन्तगुणित हैं, क्योंकि अपर्याप्त वनस्पतिकायिक सदैव अनन्त पाये जाते हैं। स-इन्द्रिय अपर्याप्त जीव इन से भी विशेषाधिक हैं, क्योंकि स-इन्द्रिय सामान्य जीयों में एकेन्द्रिय द्वीन्द्रिय आदि सभी सम्मिलित हैं। यह अपर्याप्तक जीवों का अल्पबहुत्व हुआ।
पर्याप्तक जीवों का अल्पबहुत्व-श्री गौतमस्वामी प्रश्न करते हैंभगवन् ! इन स-इन्द्रिय, एकेन्द्रिय, द्वीन्द्रिय, त्रीन्द्रिय, चतुरिन्द्रिय और पंचेन्द्रिय के पर्याप्त जीवों में से कौन किसकी अपेक्षा अल्प, बहुत, तुल्य अथवा विशेषाधिक हैं ? भगवान् उत्तर देते हैं-हे गौतम ! વનસ્પતિકાયિક સદૈવ અનન્ત મળી આવે છે. સઈન્દ્રિય અપર્યાપ્ત જીવ તેમનાથી પણ વિશેષાધિક છે., કેમકે સઇન્દ્રિય સામાન્ય જેમાં એકેન્દ્રિય, દ્વિીન્દ્રિય, આદિ બધા સંમિલિત છે. આ અપર્યાપક જીવનું અ૫ બહત્વ થયું.
પર્યાપ્ત જીવોનું અપહત્વ–શ્રીગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે–હે ભગવન ! આ સઈન્દ્રિય, એકેન્દ્રિય; કીન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય, ચતુરિન્દ્રિય અને પંચેન્દ્રિના પર્યાપ્ત છમાંથી કેણ કેની અપેક્ષાએ અલ્પ, ઘણા તુલ્ય અથવા વિશેષાધિક છે?
શ્રી ભગવાન ઉત્તર આપે છે- હે ગૌતમ ! ચાર ઈન્દ્રિય પર્યાપ્ત જીવ બધા
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૨
