Book Title: Jain Sahitya Sanshodhak Khand 02 Ank 03 to 04
Author(s): Jinvijay
Publisher: Jain Sahitya Sanshodhak Samaj Puna
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009880/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "aho zrutajJAna" graMtha jIrNodhdhAra 140 jaina sAhitya saMzodhaka varSa-02 - aMka-3, 4 :dravya sahAyaka : kacchavAgaDa dezoddhAraka adhyAtmayogI pUjya AcArya zrI vijaya kalApUrNasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna gacchanAyaka pa.pU. AcArya zrImadvijaya kalAprabhasUrizvarajI ma.sA.nA AjJAvartinI pUjya sAdhvIjI zrI vikramendAzrIjI nI preraNAthI zrI mANIbhadra epArTamenTa, sAbaramatI, amadAvAdanA ArAdhaka zrAvikAonI jJAnakhAtAnI upajamAMthI : saMyojaka : zAha bAbulAla saremala beDAvALA zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra zA. vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-380005 (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 I.sa. 2012 saMvata 2068 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAna bhaMDAra 810 saMyojaka - zAha bAbulAla saremala zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. (mo.) 8427585804 () 2213 2543 (8-mela) ahoshrut.bs@gmail.com aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2065 (I. 2009) - seTa naM-1 prAyaH jIrNa aprApya pustakone skena karAvIne DI.vI.DI. banAvI tenI yAdI. yA pusta: vebasATa 52thI upl st6nalos FN Aze. kramAMka pustakanuM nAma kartA-TIkAkAra-saMpAdaka pRSTha | 001 | zrI naMdIsUtra avcuurii| pU. vikramasUrijI ma.sA. 238 002 | zrI uttarAdhyayana sUtra cUrNI pU. jinadAsagaNi cUrNIkAra 286 003 zrI arhadgItA-bhagavadgItA / pa. meghavijayajI gaNi ma.sA. 004 zrI arhaccUDAmaNi sArasaTIkaH | pU. bhadrabAhusvAmI ma.sA. 005 | zrI yUkti prakAzasUtraM | pU. padmasAgarajI gaNi ma.sA. 006 | zrI mAnatuGgazAstram | pU. mAnatuMgavijayajI ma.sA. 007 aparAjitapRcchA zrI bI. bhaTTAcArya 008 | zilpa smRti vAstu vidyAyAm zrI naMdalAla cunilAla somapurA 850 zilparatnam bhAga-1 ke. sabhAtsava zAstrI 322 zilparatnam bhAga-2 zrIkumAra ke. sabhAtsava zAstrI 280 011 | prAsAdatilaka zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 012 kAzyazilpam zrI vinAyaka gaNeza ApaTe 013 prAsAdamamjarI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 156 014 | rAjavallabha yAne zilpazAstra zrI nArAyaNa bhAratI goMsAI 015 zilpadIpaka zrI gaMgAdharajI praNIta 016 | vAstusAra zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 017 | dIpArNava uttarArdha | zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 018 jinaprAsAda mArtaDa zrI naMdalAla cunIlAla somapurA | 498 019 jaina graMthAvalI zrI jaina zvetAmbara konphransa 502 020 hIraza haina zyotiSa zrI himatarAma mahAzaMkara jAnI 021 nyAyapravezaH bhAga-1 zrI AnaMdazaMkara bI. dhruva 226 022 dIpArNava pUrvArdha zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI anekAnta jayapatAkAkhyaM bhAga-1 pU. municaMdrasUrijI ma.sA. 024 | anekAnta jayapatAkAkhyaM bhAga-2 | zrI eca. Ara. kApaDIA 500 025 | prAkRta vyAkaraNa bhASAMtara saha zrI becaradAsa jIvarAja dozI 454 009 010 162 | 302 352 120 88 110 454 640 023 452 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 214 414 192 824 288 520 578 278 2521 324 302 038. 196 190 26 | tattvoparNasiMhaH zrI jayarAzI bhaTTa, bI. bhaTTAcArya | 027 | vitavAlA | zrI sudarzanAcArya zAstrI 028 jIrAva zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI | 02 | vevAstu pramAra zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 030 zilparatnAkara zrI narmadAzaMkara zAstrI 031 prAsAda maMDana paM. bhagavAnadAsa jaina 032 | zrI siddhahema vRtti vRdanyAsa adhyAya- pU. bhaviSyasUrinI ma.sA. 033 | zrI siddhahema vRhadravRtti vRdanyAsa adhyAya-ra pU. bhAvasUrinI ma.sA. zrI siddhahema bRhadvRtti bRhannyAsa adhyAya-3 034 | (8). pU. bhAvasUrinI ma.sA. | zrI siddhahema bRhavRtti bRhannyAsa adhyAya-3 (2) 035 | (3) pU. bhAvaLyasUri ma.sA. 036 | zrI siddhahema vR66vRtti vRdanyAsa madhyAya-1 | pU. bhaviSyasUrinI ma.sA. | 037 vAstunighaMTu prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurA tilakamaznarI bhAga-1 | pU. lAvaNyasUrijI 039 | tilakamaznarI bhAga-2 pU. lAvaNyasUrijI 040 tilakamaznarI bhAga-3 pU. lAvaNyasUrijI 041 sakhasandhAna mahAkAvyama pU. vijayaamRtasUrizvarajI 042 saptabhaDImimAMsA pU. paM. zivAnandavijayajI 043 nyAyAvatAra satiSacaMdra vidyAbhUSaNa 044 vyutpattivAda guDhArthatattvAloka | zrI dharmadattasUri (bacchA jhA) 04s | sAmAnyaniryukti guDhArthatatkAlIka zrI dharmadattasUri (bacchA jhA) 046 | saptabhInayapradIpa bAlabodhinI vivRtti pU. lAvaNyasUrijI vyutpattivAda zAstrArthakalA TakA zrIveNImAdhava zAstrI 048 | nayopadeza bhAga-1 tarakiNItaraNI pU. lAvaNyasUrijI 049 nayopadeza bhAga-2 taraSiNIkaraNI pU. lAvaNyasUrijI 050 nyAyasamuccaya pU. lAvaNyasUrijI 051 syAdyArthaprakAzaH pU. lAvaNyasUrijI 052 dina zuddhi prakaraNa pU. darzanavijayajI 053 | bRhad dhAraNA yaMtra pU. darzanavijayajI 054 | jyotirmahodaya saM. pU. akSayavijayajI 202. 480 228 _60 218 190 138 047 296 210 274 286 216 532 113 112 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAna bhaMDAra 160 164 saMyojaka - zAha bAbulAla saremala zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIzana sosAyaTI, rAmanAra, sAbaramatI, mahAvA6-05. (mo.) 8427585804 (yo) 2213 2543 (5-mela) ahoshrut.bs@gmail.com mahI zrutajJAnam jtha ddhAra - saMvata 2056 (. 2010)- seTa naM-2 prAyaH jIrNa aprApya pustakone skena karAvIne DI.vI.DI. banAvI tenI yAdI. yA pustA vebasAITa 52thI up SIGnatI rI zAze. krama pustakanuM nAma bhASA tta-215112-saMpaES pRSTha | 055 | zrI siddhahema bRhadvRtti bRhadnyAsa adhyAya-6 saM pU. lAvaNyasUrijI ma.sA. 296 056 | vividha tIrtha kalpa pU. jinavijayajI ma.sA. 057 lAratIya zrama saMskRti sanemana 4. pU. pUNyavijayajI ma.sA. 058 | siddhAntalakSaNagUDhArtha tattvalokaH zrI dharmadattasari 202 059 vyApti paJcaka vivRtti TIkA zrI dharmadattasUri 48 0608na saMgIta rAgamAlA zrI mAMgaroLa jaina saMgIta maMDaLI 306 | 061 caturviMzatIprabandha (prabaMdha koza) zrI rasikalAla eca. kApaDIA 322 062 | vyutpattivAda Adarza vyAkhyayA saMpUrNa 6 adhyAya |saM zrI sadarzanAcArya 668 063 | candraprabhA hemakaumudI pu. meghavijayajI gaNi 516 064 | viveka vilAsa saM/. | zrI dAmodara goviMdAcArya 268 065 | paJcazatI prabodha prabaMdha saM pU. mRgendravijayajI ma.sA. 456 066 | sanmatitattvasopAnama | saM pU. labdhisUrijI ma.sA. 420 upadezamAlA doghaTTI TIkA gurjarInuvAda | gu4. pU. hemasAgarasUrijI ma.sA. 638 068 moharAjAparAjayam | saM pU. caturavijayajI ma.sA. 192 069 | kriyAkoza saM/hiM zrI mohanalAla bAMThiyA | kAlikAcAryakathAsaMgraha saM/. | zrI aMbAlAla premacaMda 406 071 | sAmAnyanirukti caMdrakalA kalAvilAsa TIkA saM. zrI vAmAcaraNa bhaTTAcArya 072 janmasamudrajAtaka saM/hiM zrI bhagavAnadAsa jaina 128 073 | meghamahodaya varSaprabodha saM/hiM zrI bhagavAnadAsa jaina 532 0748 sAmudinAM yatho 44. zrI himmatarAma mahAzaMkara jAnI | 376 428 070 308 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina citra kalpavrUma bhAga-1 jaina citra kalpadrama bhAga-2 075 076 077 saMgIta nATaya upAvalI 078 bhAratanAM jaina tIrtho ane tenuM zilpasthApatya zilpa cintAmaNi bhAga-1 079 080 bRha6 zilpa zAstra bhAga-1 081 bRha6 zilpazAstra bhAga - 2 082 bRha6 zilpa zAstra lAga-3 083 khAyurvehanA anubhUta prayogo lAga-1 084 lyAe 5125 085 vizvalocana koza 086 kathA ratna koza bhAga-1 0875thA ratna jheza lAga-2 088 hastasaJjIvanama hastasagrIvanam 089 090 endracaturviMzatikA sammati tarka mahArNavavatArikA zubha. zubha. gubha. zubha. gubha. zubha. zubha. 4. zubha. gubha. saM./hiM zubha guTha saM. saM. saM. zrI sArAbhAI navAba zrI sArAbhAI navAba zrI vidyA sArAbhAI navAba zrI sArAbhAI navAba zrI manasukhalAla bhudaramala zrI jagannAtha aMbArAma zrI jagannAtha aMbArAma zrI jagannAtha aMbArAma pU. kAntisAgarajI zrI vardhamAna pArzvanAtha zAstrI zrI naMdalAla zarmA zrI becaradAsa jIvarAja dozI zrI becaradAsa jIvarAja dozI pU. meghavijayajIgaNi pU. yazovijayajI, pU. puNyavijaya AcArya zrI vijayadarzanasUrijI 374 238 194 192 254 260 238 260 114 910 436 336 230 322 114 560 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra saMyojaka - zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beTAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. 1686 aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra- saMvata 2067 (I. 2011) seTa naM.-3 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI sUcI / yaha pustake vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| pustaka nAma saMpAdaka / prakAzaka karttA / TIkAkAra motIlAla lAghAjI punA motIlAla lAghAjI punA motIlAla lAghAjI punA motIlAla lAghAjI punA motIlAla lAghAjI punA sArAbhAI navAba krama 91 syAdvAda ratnAkara bhAga-1 92 syAdvAda ratnAkara bhAga - 2 93 syAdvAda ratnAkara bhAga-3 94 syAdvAda ratnAkara bhAga-4 95 syAdvAda ratnAkara bhAga - 5 96 pavitra kalpasUtra 97 samarAGgaNa sUtradhAra bhAga - 1 98 | samarAGgaNa sUtradhAra bhAga-2 99 bhuvanadIpaka 100 gAthAsahastrI 101 bhAratIya prAcIna lipImAlA 102 zabdaratnAkara 103 subodhavANI prakAza 104 laghu prabaMdha saMgraha 105 jaina stotra saMcaya - 1-2-3 106 sanmati tarka prakaraNa bhAga - 1,2,3 107 sanmati tarka prakaraNa bhAga-4, 5 108 nyAyasAra nyAyatAtparyadIpikA 109 jaina lekha saMgraha bhAga - 1 110 jaina lekha saMgraha bhAga - 2 111 jaina lekha saMgraha bhAga-3 112 jaina dhAtu pratimA lekha bhAga - 1 113 jaina pratimA lekha saMgraha 114 rAdhanapura pratimA lekha saMdoha 115 prAcina lekha saMgraha- 1 116 | bIkAnera jaina lekha saMgraha 117 prAcIna jaina lekha saMgraha bhAga-1 118 prAcina jaina lekha saMgraha bhAga-2 119 gujarAtanA aitihAsika lekho - 1 120 gujarAtanA aitihAsika lekho - 2 121 gujarAtanA aitihAsika lekho - 3 122 | oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. ina muMbaI sarkala - 1 123 | oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. ina muMbaI sarkala-4 124 oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu ina muMbaI sarkala - 5 125 | kalekzana oNpha prAkRta enDa saMskRta inskrIpzansa 126 vijayadeva mAhAtmyam vAdidevasUrijI vAdidevasUrijI vAdidevasUrijI vAdidevasUrijI vAdidevasUrijI puNyavijayajI bhojadeva bhojadeva padmaprabhasUrijI samayasuMdarajI gaurIzaMkara ojhA sAdhusundarajI nyAyavijayajI jayaMta pI. ThAkara mANikyasAgarasUrijI siddhasena divAkara siddhasena divAkara satiSacaMdra vidyAbhUSaNa puraNacaMdra nAhara puraNacaMdra nAhara puraNacaMdra nAhara kAMtivijayajI daulatasiMha loDhA vizAlavijayajI vijayadharmasUrijI agaracaMda nAhaTA jinavijayajI jinavijayajI girajAzaMkara zAstrI girajAzaMkara zAstrI girajAzaMkara zAstrI pI. pITarasana pI. pITarasana pI. pITarasana pI. pITarasana jinavijayajI bhASA saM. saM. saM. saM. saM. saM./aM saM. saM. saM. saM. hindI saM. saM./gu saM. saM, saM. saM. saM. saM./hi saM./hi saMhi saM./hi saM./hi TI. gaNapati zAstrI TI. gaNapati zAstrI veMkaTeza presa saM./gu saM./gu saM./gu aM. aM. aM. aM. saM. sukhalAlajI munzIrAma manohararAma haragovindadAsa becaradAsa hemacaMdrAcArya jaina sabhA orIenTa insTITyUTa baroDA AgamoddhAraka sabhA sukhalAla saMghavI sukhalAla saMghavI esiyATIka sosAyaTI puraNacaMdra nAhara puraNacaMdra nAhara puraNacaMdra nAhara jinadattasUri jJAnabhaMDAra aravinda dhAmaNiyA saM./gu saM./gu saM./hi nAhaTA dharsa saM./hi jaina AtmAnaMda sabhA saM./hi jaina AtmAnaMda sabhA yazovijayajI graMthamALA yazovijayajI graMthamALA phAsa gujarAtI sabhA phArbasa gujarAtI sabhA phArbasa gujarAtI sabhA raoNyala eziyATIka jarnala raoNyala eziyATIka jarnala raoNyala eziyATIka jarnala bhAvanagara ArcIoNlaoNjIkala DipA. jaina satya saMzodhaka pRSTha 272 240 254 282 118 466 342 362 134 70 316 224 612 307 250 514 454 354 337 354 372 142 336 364 218 656 122 764 404 404 540 274 414 400 320 148 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra pRSTha 754 84 194 171 90 310 276 69 100 136 266 244 saMyojaka-zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra-saMvata 2068 (I. 2012) seTa naM.-4 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI suucii|yh pustake vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| krama | pustaka nAma kartA/ saMpAdaka bhASA | prakAzaka 127 | mahAprabhAvika navasmaraNa sArAbhAI navAba guja. | sArAbhAI navAba 128 | jaina citra kalpalatA sArAbhAI navAba | sArAbhAI navAba 129 | jaina dharmano prAcIna itihAsa bhAga-2 hIrAlAla haMsarAja guja. | hIrAlAla haMsarAja 130 | oparezana ina sarca opha saM. menyu. bhAga-6 pI. pITarasana aMgrejI | | eziyATIka sosAyaTI 131 | jaina gaNita vicAra | kuMvarajI ANaMdajI | guja. jaina dharma prasAraka sabhA 132 | daivajJa kAmadhenu (prAcina jyotiSa graMtha) zIla khaMDa saM. braja. bI. dAsa banArasa 133 | karaNa prakAza brahmadeva saM./aM. sudhAkara dvivedi 134 | nyAyavizArada maho. yazovijayajI svahastalikhita kRti saMgraha | yazodevasUrijI guja. yazobhAratI prakAzana 135 | bhaugolika koza-1 DAhyAbhAI pItAMbaradAsa | guja.. gujarAta varnAkyulara sosAyaTI 136 | bhaugolika koza-2 DAhyAbhAI pItAMbaradAsa | guja. gujarAta varnAkyulara sosAyaTI 137 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-1 aMka-1, 2 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 138 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-1 aMka-3, 4 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 139 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-2 aMka-1, 2 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 140| jaina sAhitya saMzodhaka varSa-2 aMka-3, 4 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 141 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-3 aMka-1,2 jinavijayajI hindI / jaina sAhitya saMzodhaka punA 142 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-3 aMka-3, 4 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 143 | navapadonI AnupUrvI bhAga-1 somavijayajI | zAha bAbulAla savacaMda 144 | navapadonI AnupUrvI bhAga-2 somavijayajI guja. zAha bAbulAla savacaMda 145 | navapadonI AnupUrvI bhAga-3 somavijayajI guja. | zAha bAbulAla savacaMda 146 | bhAsvati | zatAnaMda mArachatA saM./hi eca.bI. gaptA enDa sansa banArasa 147 | jaina siddhAMta kaumudI (ardhamAgadhI vyAkaraNa) ratnacaMdra svAmI | bhairodAna seThIyA 148 | maMtrarAja guNakalpa mahodadhi jayadayAla zarmA hindI / jayadayAla zarmA 149 | phakkIkA ratnamaMjUSA-1, 2 kanakalAla ThAkUra harikRSNa nibaMdha 150 | anubhUta siddha vizAyaMtra (cha kalpa saMgraha) meghavijayajI saM./guja | mahAvIra graMthamALA 151 | sArAvali kalyANa vardhana pAMDuraMga jIvAjI 152 | jyotiSa siddhAMta saMgraha | vizvezvaraprasAda dvivedI / saM. brIjabhUSaNadAsa banArasa 153| jJAna pradIpikA tathA sAmudrika zAstram rAmavyAsa pAnDeya saM. | jaina siddhAMta bhavana nUtana saMkalana | A. caMdrasAgarasUrijI jJAnabhaMDAra - ujjaina hastaprata sUcIpatra hindI | zrI AzApuraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra 2 | zrI gujarAtI zve.mU. jaina saMgha-hastaprata bhaMDAra - kalakattA hastaprata sUcIpatra hindI | zrI AzApuraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra 274 168 282 182 guja. 384 376 387 174 prA./saM. 320 286 272 142 260 232 160 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMrakSaka -zrIyuta seTha haragoviMdadAsa rAmajI zAha-muMbaI. khaMDa 2] jaina [ aMka 3-4 sAhitya saMzodhaka (jaina itihAsa, sAhitya, tattvajJAna Adi viSayaka sacitra patra ) saMpAdakazrIjinavijaya (em. Ar. e. es ) viSayAnukramaNikA 1 mahAkavi puSpadantake samayapara vicAra; le0 zrIyuta va bU hIrAlAlajI jaina em. e. el el bI. 2 kavivara samayasundara; le0 zrIyuta mohanalAla dalIcaMda desAI bI. e. elel. bI. 3 purAtattva saMzodhanano pUrva itihAsa-saMpAdakIya 4 vaizAlinA gaNasattAka rAjyano nAyaka rAjA ceTaka-saMpAdakIya. pariziSTa. 1 merutuMgAcArya viracita vicArazreNiH (saMskRta ) 2 kevalibhukti strImu ke prakaraNam zrImat - zAkaTAyanAcAryaviracitam ( Atedurlabhya saMskRta prakaraNa ) 3 jinabhadragaNi kSamAzramaNa viracita-jItakalpasUtra mUlamAtra ( prAkRta ) 200 000000 Iesa prakAzaka jaina sAhitya saMzodhaka kAryAlaya. Thi. bhArata jaina vidyAlaya-pUnA zahara. jyeSTha, vikrama saM. 1981] maha vIra ni saM. 2451 [ me, san 1925 Na Yu Jin Zhu Aho! Shrutgyanam +++++++48 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka nA chetsetsetoclestated:229 saMrakSaka etsksksdistletstatest:0dotcocktodtattootstatdetap 3 592ctackedates :025025 33050003distatdatk zrImAn seTha haragoviMdadAsa rAmajI; mukuMda, muMbaI. 2 5204 30 GSXGcodex:96666896360-GS07 G i ang: 6g306056508056 prakAzakaH-zA. cimanalAla lakhamIcaMda: jaina sAhitya saMzodhaka kAryAlaya bhArata jaina vidyAlaya, pUnA siittii| mudrakaH-TAITala ane nivedana vigere chApanAra-lakSmaNa bhAUrAva kokATe, hanumAna chApakhAnA, puNe; tathA gUjarAtI lakhANa chApanAra, prANajIvana vizvanAtha pAThaka, AdityamudraNAlaya, rAyakhaDa, amdaabaad| Aho! Shrutgyanam Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka sUcanA. jaina sAhitya saMzodhakanI Antarika ane bAhya vyavasthAmAM khAsa keTalAka sudhArA vadhArA karavAmAM AvanAra che ane have pachI A patra vadhAre niyamita ane vyavasthita rUpe prakaTa thAya tevI sthAyI yojanA karavAmAM AvanAra che. tethI e badhI vyavasthAno suprabandha thaI rahyA pachI ja have trIjA khaMDano prAraMbha karavAmAM Avaze ane tenI vizeSa sUcanA jAhera patraka dvArA sarvane vidita karavAmAM Avaze. mATe tIjA khaMDanA navIna grAhaka thavAnI agara cAlU rahevAnI je sajjanonI icchA hoya temaNe e sUcanA maLyA pachI ja kAryA laya sAthai patravyavahAra karavA nivedana che. - jina vijaya / A pachInA pAnAvALu majakUra sauthI prathama ane avazya vAMcazo. Aho ! Shrutgyanam Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya nivedana bIjA khaMDano bIjo aMka jyAre gayA varSanA jyeSTha mAsamAM prakaTa thayo hato tyAre trIjA aMkanuM paNa keTaluka mudraNa thaI cukyuM hatuM ane te pachI thoDA ja samayamAM te prakaTa karI zakAze evI AzA rahetI hatI tethI tevI sUcanA paNa e bIjA aMkanA mukhapRSTha upara ApI devAmAM AvI hatI / paNa dhAryA pramANe temAMnu kazu thayu nhi| aneka Antara-bAhya agavaDonA sababe lagabhaga AkhA varSa jeTalo lAMbo samaya vyatIta thaI gayo-paNa e aMka grAhakone pahoMcADI zakAyo nahi / chevaTe Aje trIjo ane cotho-ema baMne aMko eka sAthe ja ravAnA karavAno prasaMga prApta thayo cha / niyatarIte kAma karI zakavAnI agavaDano vicAra karatAM mArI jAtane to ethI paNa kAMIka AzvAsana maLe che ane Ama vilaMbe-paNa Aje bIjA khaMDanA grAhakonA RNamAMthI mukta thavAno je avasara mane maLe che te jANI mArA dilano bhAra kAIka halako thAya che / jaina sAhitya saMzodhakanA grAhakonI saMkhyA Aje ghaNI ochI che / eTalI badhI ochI che ke tenI pAsethI AvatA vArSika mUlyavaDe mAtra eka aMkano presacArja paNa pUro thaI zakato nathI / eTalI ochI saMkhyAnA AdhAre sAmAnya prakAraceM mAsika patra paNa calAvavAno koI udyoga na kare to pachI A prakAranA prauDha, daladAra, ane khUba kharcAla patranA prakAzanano to manoratha paNa koNa karI zake / vastusthiti AvI hovA chatAM paNa Aje A patra je bIjA khaNDanI samAptinI sImAe pahuMce cha tenu kAraNa phakta enA poSaka, pAlaka, ke saMrakSaka, je kahUM tebhAI zrIharagoviMdadAsa rAmajInI niSkAma dAnazIlatA ane bahujana-durlabha sAttvika sajjanatA cha / e samAnazIla bandhunI sauhArda-pUrNa preraNA ane vikalpa-vagaranI dravyasahAyatAnA pratApe ja A patre janma dhAraNa kayu cha ane mAtra eka aniyamitatAnA rogane choDIne bAkI badhI suMdara rIte be varSakIrtivanta ane AkarSaka jIvana pasAra karyu che. sAmAnyarIte A prakAranA uccakoTinA patronA vAcako ane grAhako sarvatra ochA ja hoya ch| temAM vaLI A patra to eka alpa saMkhyaka samAjavALA dharmanA tAttvika viSayone anulakSIne ja khAsa potArnu kAryakSetra kheDatuM hovAthI, enA grAhakonI saMkhyA bahulatAnI AzA rAkhavAnuM to kazu ja pralobhana na hoI zake / chatAM A patrane potAnA nirvAha-puratA prabandhanI to samAja pAse AzA rAkhavAno hakka hoya ja-ane te AzA pUrI karavI e samAjanuM paNa kartavya hoya ja / paraMtu adyApi e AzA pUrI thaI nathI / emAM kAMIka doSa mA kAryAlayano paNa khAsa che e mAre prathama ja kabUla karavU joiie| kAraNa ke eka to patra niyamita rIte samaya Upara prakaTa thatuM nathI ane bIjaM, grAhako taraphathI AvatA patro vigereno yathA samaya saMtoSa kAraka uttara vigere ApI zakAto nathI / AvA prabandha-zaithilyanA lIdhe ghaNA kharA jijJAsu grAhakone nirAzA thAya ane tethI teo kaMTALI grAhaka-zreNimAthI potAnu nAma bAtala karAve emAM temano jarAe doSa kADhI na zakAya / kAryAlaya upara AvatA patro bhane pratyakSa thatI mulAkhAto uparathI mane e to cokkasa khAtrI thaI che ke bhatyAre je alpasvalpa grAhaka varga A patrano rahelo che teno patra upara khUba prema che ane patrane niyamita samaye meLavavA ane vAcavA te ati utsuka rahe cha / e utsukatAnA pariNAme ghaNA bandhuo to aneka prakAranA upAlaMbha bharelA patro paNa mArI upara mokalI potAno patra uparano viziSTa anurAga vyakta kare che / huM A sthaLe e Aho! Shrutgyanam Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ badhA bandhuonA anurAgano upakAra mAnu bhane tenI sAthe temanI je prazaMsanIya jijJAsAne saMtoSI zakato nathI te mATe kSamA paNa mAMgu; e ja atyAre to mArA mATe ucita kartavya cha / / kAryAlayanA prabandhamAM A jAtanI je zithilatA che tenuM kAraNa paNa mAre grAhako AgaLa prakaTa karI devAnI pharaja rahe che / e zithilatA hovAnuM kAraNa koI jAtano pramAda nahi paNa sahAyakano je abhAva cha, te ja ch| ghaNA kharA bandhuo to jANatA ja haze ke chellA 3-4 varSathI mAruM kAryakSetra pUnA ane amadAbAda ema be dUravartI sthaLomAM samAna bhAge vheMcAI gaelu che | pUnAnuM mArata-jaina-vidyAlaya jema mArI samagra sevAnI apekSA rAkhe che tema amadAbAdanuM gajarAta-purAtattva-maMdira paNa samana sevA mAMge cha / temAMthI e bane sthaLe varSano lagabhaga aDadho aDadho bhAga rahI huM mArI alpazakti pramANe e bane saMsthAonI aDadhI sevA bajAvI rahyo chu| Ama A saMsthAonA prabandhamAM ja hAla mAro samaya mukhyarIte vyatIta thato hovAthI jaina-sAhitya-saMzodhakanA prabandhamATe huM vadhAre samaya kADhI zakato nathI ane tethI ja upara jaNAvyA pramANe enA kAryamA aniyamitatA ane avyavasthA thaI rahI che / patranuM daLa ghaNu moTuM-AkhaM jANe eka pustaka hoya teTalaM moTuM-hovAthI chapAvatAM ja ghaNo vakta vahyo jAya che / jo koI chApakhAnu niyamitarIte kAma Ape ane tevI ja rIte tene pArcha tapAsIne tarata mokalavAmAM Ave to ja mAMDa mAMDa traNa mahine eka aMka pUro chapAya / paNa mArI to sthiti pUnA ane amadAbAda vacce ghaDiyALanA lolakanI jema mahine babbe mahine pharatI rahe chetethI mahinAmAM thaI zake teTaluM kAma traNa mahine paNa thaI zakatuM nathI ane temAM presavALAonI aniyamitatA je herAna kare che te to vaLI bAkI ja rahe che / udAharaNa tarIke-A aMkano keTaloka bhAga pUnAmAM chapAyA bAda bAkIno bhAga amadAbAda chapAvavo zuru ko tyAre, presavALAnA kathana upara AdhAra rAkhI, gaI hoLI pahelA ja grAhakonA hAthamAM A aMko pahoMcatA karI devAnI icchAe pUnAmAM chapAelo badho bhAga relve pArsalathI amadAbAda maMgAvavAmAM Avyo / paNa te presa, kahyA pramANe hoLI sudhI kAma pUruM karI zakyo nahi ane samaya thae amadAbAda choDI mAre pUnA AvaqthayuM / eTale pharI te badhU kAma pAchaM pUnA AvyuM ane phAlguNanA badale Ama TheTha vaizAkhamAM A aMka bahAra pADI zakAyo / AvI ekaMdara paristhiti cha / sane 1920 nA jAnyuArI mAsamAM pahelA khaMDano prathama aMka chapAvavo zuru thayo hato ane te varSanA eprIla mAsamAM e aMka prakaTa thayo hato / Aje 1925 nA eprIlamAM A bIjA khaMDano 4 tho aMka prakaTa thAya che-eTale lagabhaga pAMca varSamAM be khaMDo bahAra paDayA ema kahI zakAya / . A jAtanA sAhitya viSayaka patro sAmAnyarIte badhA ja aniyamita ke ardha-niyamita hoya cha / inDiyana eMTIkarI jevA bahu-sAdhana-saMpanna mAsika patro paNa ghaNI vakhate 6-8 mahinA jeTalI 'leiTa' thaI jAya che to pachI bIjAo thAya temAM to navAI ja zI / vaLI AvA patronA lekho keTalA badhA parizrame taiyAra thAya che tenI paNa sAdhAraNa vAcakane to kalpanA sudhAM AvavI kaThina / eka eka lekha varSonA abhyAsanA pariNAme taiyAra thaI zake cha / daza pandhara 'paMktionA lakhANa mATe ghaNI vakhate AkhI lAIbrorayo khoLI kADhavI paDe cha / eka eka paMktinA TAcaNa mATe kAma paDe to so-pacAsa rupiyAnAM pustako kharIdavAM paDe che / keTalIka vakhate mahinAonI mahenate taiyAra karelA -lekho eka Adha duSprApya pustakanA pramANa mATe varSo sudhI AmanA Ama phAIlomAM bAMdhI rAkhavA paDe che / eTale ATalI badhI mahenate taiyAra thatAM patro ke pustako samayanI maryAdAne tAbe jo na rahI zake to temAM kAI moTo Aho! Shrutgyanam Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [3] doSa na guNAya / tema ja evA patrono koI khAsa vartamAna samAcAranI sAthai saMbaMdha hoto nathI jethI mahinA-bemahinA AgaLa-pAchaLa thatAM temAMnuM lakhANa utarI gaeluM ke vAsI thaI gaeluM manAya / matalaba ke AvA patro grAhakonI sAthai samayanI dRSTie baMdhAelA hotA nathI, e vAta paNa lakSya-bahAra na rahevI joIe / tema chatAM jainasAhitya saMzodhana cAlU aniyamitatAno huM AthI bacAva karavA nathI mAMgato, kAraNa ke AnI aniyamitatA,te, aniyamitatAnI vyAkhyA karatAM ghaNI vadhAre paDatI thaI gaI che, e mAre spaSTa kabUla karavuM ja joIe / * # * * astu / Ama aniyamitatAnA cIlAmAM jema tema gabaDatuM A patranuM raMgasiyuM gADuM Aje bIjA khaNDanA chele nAke vI pacyuM che ane tema thavAthI grAhakonI sAthe thaelA karAramAMthI kAryAlaya mukta thAya che| have prazna mAtra bhaviSyanA vicArano che / jema vAcakone patranI aniyamitatA khaTake che tema mane ane mArA sAhityapriya snehione paNa te khUba . khaTake che / AvI rIte varSe doDha varSe jema tema eka aMka prakaTa thAya tenA karatAM to ene sarvathA bandha karI devuM sAraM, evIpaNa keTalAka mitronI salAha maLyA kare che / paNa e salAha mane jarA kaDavI lAgyAM kare che / kAraNa ke mArI manovRttinuM mukhya vaLaNa prAraMbhathI ja jaina sAhityanI sevA tarapha vaLeluM hovAthI, e sevAnA eka mukhya sAdhana rUpa A patrane sarvathA bandha karI devAnI kalpanA mane AghAta kAraka lAge e svAbhAvika che / tethI patrane cAlU rAkha e to mArI prabala icchA che ja / paraMtu trIjA khaMDano prAraMbha have tyAre ja karAze jyAre atyAra sudhI anubhavAtI avyavasthA ane agavaDatAno koIka saMtoSa kAraka nikAla Avaze / AzA to rahe che ke e samaya paNa jaldI prApta thaze / vaizAkha - saM. 1981. bhArata jaina vidyAlaya, pUnA sITI. } Aho ! Shrutgyanam ** - saMpAdaka * Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aho ! Shrutgyanam Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka siddhakSetra zatrujaya giri Aho! Shrutgyanam Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // aham // // namo'stu zramaNAya bhagavate mahAvIrAya // jai na sA hi tya saMzodhaka 'purisA! sacameva samabhijANAhi / saJcasANAe uhie mehAvI mAraM traa|' 'je ega jANai se satvaM jANA je savvaM jANA se ega jaannh|' 'viThTha, suyaM, mayaM, viNNAyaM jaM pattha prikhije|' -nirgrnthprvcn-aacaaraaNgsuutr| - khaMDa 2] [aMka 3 mahAkavi puSpadanta ke samaya para vicAra / [ lekhaka-bAbU hirAlAlajI jaina em. e., elaela0 bii0|] apabhraMza bhASA ke ina jaina mahAkavi kA paricaya pAThaka zrIyukta nAthUrAmajI premI ke eka lekha se pAcuke haiN|' kavi ke banAye hue mahApurANa' aura 'yazodhara carita' se kartA ke sambandha meM jo kucha vidita hosakA hai vaha premIjI ne ukta lekha meM de diyA hai| kavi ka banAye hue 'nAgakumAra carita' nAmaka eka aura kAvya kA ullekha ukta lekha meM AyA hai, para lekha likhate samaya taka premIjI ko usakI koI prati dekhane nahIM mila sakI thii| hAla meM mujhe kAraMjA (barAra) ke zAstrabhaMDAroM ko dekhana kA avasara milaa| vahAM ke balAtkAra gaNa mandira meM puSpadanta kavi ke 'mahApurANa' aura 'yazodhara carita' ke Atarikta 'nAgakumAra carita' kI do pratiyAM vidyamAna haiN| eka saMvat 1556, caitra zukla 1, zanivAra kI likho huI 136 patroM ko hai, va dUsarI 88 patroM kI hai, jisameM likhane kA saMvat nahI pAyA gayA, para dakhane se yaha prathama prati. se kucha poche kI jAna par3atI hai| graMtha 9 saMdhi arthAt paricchedoM meM samApta huA hai| isake bhI Adi aura aMta meM kavine apanA kucha paricaya diyA hai| apane pitA kezavabhaTTa' va mAtA 'mugdhAdevI' 1 'jaina sAhitya saMzodhaka, khaNDa 2, aMka 1, pRSTha 57-8.. Aho! Shrutgyanam Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146] jaina sAhitya saMzodhaka. [khaMDa 2 apane AzrayadAtA bharata ke putra nana' va unake 'kauNDinya gotra aura apane 'brAhmaNakula' va 'kAzyapa gotra'; kA kavine yahAM bhI ullekha kiyA hai| eka padya se kucha aisA bhAva nikalatA hai ki kavi pahale zivabhakta the, para pIche 'guru' ke vacanAmRta-pAna se jinabhakta ho gaye the / ukta donoM pratiyoM meM 'guru' para 'digambara ' aisA TippaNa diyA huA hai, jisase vidita hotA hai ki kisI digambara muni ke upadeza se ve zaiva dharma ko choDa jina dharmAvalambI hue the| apane AzrayadAtA 'nanna' kI mAtA bharatamaMtrI kA bhAyAM kA nAma kadhine kudavA diyA hai| jisa prakAra bharata ke anurodha sa unhoMne mahApurANa kI racanA kI thI, usI prakAra 'nAgakumAra carita unhoMne nanna' kI prArthanA se rcaa| unake do ziSya 'guNadha(va)rma' aura 'zobhana" va anya do sajana 'nAilla' aura 'zIlamaTa'ne bhI isa racanA ke liye kavi ko preraNA kii| graMtha ke Adi aura aMta meM kavine nanna kI khUba prazaMsA kI hai| ____ sAhitya kSetra meM puSpadanta kI khUba khyAti rahI hai / unakA ullakha bahutase kaviyoMne kiyA hai| kanakAmara' kavine apane karakaNDU cAreta meM unheM vApasari gharu' (vAgezvarI gRha) kahA hai, yathAH 'jayaeva sayaMbhu visAla cittu / vAesarigharu siri pussphyNtu|| somakIrti apana -- yazodhara carita' (saMpUrNa huA vi0 saM0 1536 ) meM kahate haiM: yatproktaM hariSeNAdyaiH puSpadanta purHsraiH|| zrImadvAsabasenAdyaH shaastrsyaarnnvpaargaiH|| tazcaritraM mayA nUnaM bAlena zakyate katham / bAhubhyAM sAgaraM ghoraM kenApi tarituM yathA // __ solahavIM zatAbdi ke eka aura apabhraMza bhASA ke kavi siMhasena' apane AdipurANa meM puSpadanta ko smaraNa karate haiM: puNu vi sayaMbhu mahAkA jAyau / caumuha pupphayaMtu vikkhaayu|| yahAM hama puSpadanta kavi ke samaya para vicAra kreNge| mahApurANa meM puSpadanta ne jina AcAryoM va kaviyoM kA ullekha kiyA hai una meM 'akalaMka' vIrasena' aura 'jinasena' sabase pIche ke vidita hote haiN| rAja vArtika ' Adi graMthoM ke kartA prasiddha tArkika akalaMka rASTrakUTa nareza kRSNarAja ke samaya meM hue haiM jinhoM ne zaka saMvat 675 se 697 taka rAjya kiyA / jayadhavala siddhAnta ko vIrasenIyA TIkA ke pUrva bhAga ko caurasena svAmI ne jayatuMga deva ke samaya meM racA thA aura usI ke uttara bhAga ko una ke ziSya jinasena ne zaka saM0 759 meM amoghavarSa nRpa ke 2 'sivabhasAimi jiNa saNNAse / vaivimayAi duriyaNiNNAse / bhaNAi kAsavarisi gottaI / 'guru' vayaNAmaya pUriya sottii| ( avataraNa dekhiye) 3 zaka saM. 1060 meM 'hoyasAlA nareza' 'viSNuvardhana' ke eka maMtrI kA nAma bhI 'bharata' thaa| vaha jaina dharmAvalambI va mAghanandi AcArya kA ziSya thaa| (Repertoire D'Epigraphic Jaina by Guerinot p.13, Ins. No. 307-308). 4 kudsvaagbhsaabbhvss'| rASTrakUTavaMzI prasiddha nareza mahArAja amoghavarSa kI rAnI kA nAma 'kandaka devI thaa| ye 'kandaka devI' cedi nRpa 'yuvarAja' kI rAja kanyA thii| (Studies in South Indian Jainism) "sambhavataH ye donoM bharata ke sAta putroM meM se the| (dekho premIjI kA lekha ) 6 dekho 'jainahitaiSI' bhAga 11, aMka 7-8 pR. 427-429 Aho I Shrutgyanam Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3] mahAkavi puSpadanta ke samaya para vicAra. [147 samaya meM samApta kiyA thA / jayadhavala siddhAnta kA bhI ullekha puSpadanta ne apane kAvya meM kiyA hai / ataH akalaMka, vIrasena, jinasena va jayadhavala siddhAnta kA ullekha karanevAle kavi ko zaka saM0759 se pIche honA caahiye| aba hameM dekhanA cAhiye ki kyA koI anya bAteM bhI puSpadanta ke kAvyoM meM aisI haiM jo una ke samaya nirNaya meM sahAyaka ho sakatI ho| AdipurANa kI utthAnikA se vidita hotA hai ki kavi ne usa kI racanA mAnyakheTapura meM Akara kI thI aura usa samaya vahAM 'tur3igu' nAma ke rAjA rAjya karate the jinhoMne cor3a rAjA kA mastaka kATA thaa| mAnyakheTa' nijAma haidarAbAda ke rAjyAntargata Adhunika 'malakher3a' kA hI prAcIna nAma hai / anumAna hotA hai ki kavi ke samaya meM ha ko jItanevAle kisI pratApI nareza kI rAjadhAnI thI / para jaba hama itihAsa ke saphe ulaTate haiM to zaka saM0 737 se pUrva mAnyakheTa kA koI patA nahIM cltaa| jAna par3atA hai ki ukta samaya taka vaha koI prasiddha nagara nahIM thA / usa ke AsapAsa kA pradeza cAlukya rAjya ke aMtargata thA. jisa kI rAjadhAnI nAsika ke nikaTa vAtApi' yA 'bAdAmi' nagarI thii| cAlukya vaMza kI itizrI zaka saM0675 meM rASTrakUTa vaMza ke rAjA dantidurga' dvArA huI aura unake vaMzaja mahArAja amoghavarSa ne zaka saM0 737 ( san 815) meM apanI rAjadhAnI 'mAnyakheTa' meM pratiSThita kii| isI samaya se yaha nagara itihAsa meM prasiddha huA hai| aba hameM yaha khoja karanA cAhiye ki kyA. "tur3eigu' nAma ke yahAM koI rAjA hue haiM ? mahApurANa meM anya kaI sthAnoM para puSpadanta ne isI rAjA kA ullekha 'zubhatuMgadeva' aura 'bhairavanarendra ke nAma se kiyA hai aura 'yazodharacarita' va 'nAgakumAracarita' meM rAjA kA nAma vallabharAya' pAyA jAtA hai| jahAM 2 ina nAmoM meM se kisI kA bhI ullekha AyA hai vahAM TippaNakAra ne usa para 'kRSNarAja ' aisA TippaNa diyA hai| isa para se yahI anumAna kiyA jA sakatA hai, jaisA ki premIjI ne kahA hai, ki 'tur3igu' 'zubhatuMgadeva ' 'bhairavanarendra,' 'vallabharAya' aura 'kRSNarAja ' ye pAMcoM kisI eka hI rAjA ke nAma haiM aura inhIM ke samaya meM puSpadanta ne apane kAvyoM kI racanA kI hai| 'vallabharAya' rASTrakara narezoM ko Ama upAdhi thii| araba ke kaI lekhakoMne ina narezoM kA ullekha 'balhArA' zabda se kiyA hai, jo vallabharAya kA hI apabhraMza hai| jinasenAcArya ne harivaMzapurANa kI prazasti meM 'indrAyudha' ko 'zrIvallabha' vizeSaNa diyA hai|" 'kRSNarAja' nAma ke tIna rAjA rASTakaTa vaMza meM hue haiN| ina meM se prathama to ve haiM jinake samaya meM akalaMka svAmI hue haiM, va jinake putra aura uttarAdhikArI 'indrAyudha' ke samaya (zaka 7 dekho ' vidvadratnamAlA' bhAga 1 pR0 29. 8 ' ubaddhatabhUbhaMga bhIsu / toDepiNu coDahI taNau siim| bhuvaNekarAma rAyAhirAu / jahi acchai tuhigu mahANubhAu / ta dINa diNNa dhana kaNayapayaru / mahipari bhamaMta mevA(lpA)Dinayara / / ! V. Smith: Marly History of India. Ed. III. p. 424-430. 10. "They (Arab) called the Rashtrakuta kings Balhara' because those princes were in the habit of assuming the title - Vallabha' (Beloved Bier, aime) whioh, in combination with the word 'Rai' (prince ) was easily corrupted in to the form * Balhara'. [V. Smith, E. H. 1. p. 424-430.] 11 pAtandriAyudhi nAmni kRSNanRpaje zrIvallabha dakSiNAm / Aho! Shrutgyanam Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148] jaina sAhitya saMzodhaka. [khaMDa saM0705) meM jinasenane harivaMza purANa kI racanA samApta kI thii| ina ke samaya taka mAnyaleTa rAjadhAnI nahIM huI thii| para dUsare aura tIsare kRSNarAja mAnyasneTa ke siMhAsana para hue haiN| kRSNarAja dvi0 amogha varSa ke uttarAdhikArI the, jinhoMne lagabhaga zaka saM0 800 se 837 taka rAjya kiyaa| ina ke samaya meM mAnyakheTa purI cAlukya vaMzI rAjA vijayAditya tRtIya dvArA lTI aura jalAI gaI thI / kRSNarAja tRtIya ke liyAzelAlaMkhoM se zaka saM0 862, 867, 873 aura 878 ke ullekha mile haiM / una kA saba se antima ullekha zaka saM0 881 kA somadeva ne apane 'yazastilakacampU' meM kiyA hai / ina sabase pahale kI eka tithe kRSNarAja ke liye mujhe kAraMjA bhaMDAra ke 'jvAlA mAlini kalpa' nAmaka graMtha meM dekhane ko milI, isa graMtha ke antima padya ye haiM aSTAzata saikaSaSThipramANa zaka vatsarevatIteSu / zrI-mAnyakheTakaTake parvaNyakSayatRtIyAyAm // 1 / / zatadalalahita-catuHzata-parimANa-graMtha-racanayA yuktam / zrIkRSNarAja-rAjye samAptametanmataM devyAH // 2 // isase vidita hotA hai ki ukta graMtha kI racanA zaka saMvat 861 kI akSaya tRtIyA ko samApta huI thI aura usa samaya mAnyakheTa nagara meM kRSNarAja ' rAjya karate the| ye rAjA kRSNa. rAja tRtIya ke Atarikta aura koI nahIM ho skte| isa prakAra kRSNarAja tRtIya kA rAjya kAla kama se kama zaka saM0861 se lagA kara 881 taka siddha hotA hai| . hama Upara kaha Aye haiM ki puSpadanta ne apane samaya ke 'tur3igu' apara nAma kRSNarAja dvArA cor3a nRpa ke mAre jAne kA ullekha kiyA hai / rASTrakUTa vaMzI rAjA jaina dharmAnuyAyI the aura isa samaya ke cor3a nareza kaTTara 'zaiva' / donoM khUba balavAn bhI the| ataH donoM bIca aksara ho yuddha chir3A rahatA thaa| kabhI rASTrakUToM kI jIta ho jAtI thI to kabhI cor3oM kI / maisara prAnta ke atakara' nAmaka sthAna se eka zilAlekha milA hai jisa meM aise hI eka yuddha kA ullekha hai| usase vidita hotA hai ki zaka saM0871 (san 949) meM jaba rASTrakUTa nareza kRSNarAja aura cor3a nRpa ' rAjAditya' ke bIca yuddha cala rahA thA taba kRSNarAja ke sahAyaka va una ke bahinoI gaMganareza 'butuga (bhUtarAya di0) dvArA rAjAditya kI mRtyu huI / isI zilAlekha ke AdhAra para sara vinsenTa smithane apane 'bhArata ke prAcIna itihAsa' meM likhA hai ki kRSNa tRtIya' ke samaya ko rASTrakUToM aura cor3oM kI lar3AI vizeSa ullekhanIya hai-kyoM ki san 949 meM cor3a gajA 'rAjAditya' kI samarabhUmi meM hI mRtyu huii| kyA Azcarya yadi puSpadanta ne apane purANa meM isI ghaTanA kA ullekha kiyA ho| premIjIne uttara purANa ke 50 veM pariccheda ke prArambha kA eka zloka uddhRta kiyA hai jisase vidita hotA hai ki usa purANa ke samApta hone se kucha pUrva mAnyakheTa para kisI 'dhArA nareza' ne caDhAI kI thI aura usa sundara nagara ko naSTa bhraSTa kara DAlA thaa| hama Upara kaha Aye haiM ki 12 The Eastern Chalukya Vijayadityaiil (A. D. 844-888) boasts that he captured the Rashtrakuta Capital 'and burnt it; and the assertion seems to be borne out by other insoriptions. Imp. Gaz: Vol II, p.33. 13. Epigraphia Indica Vol. III, P.50. 14. V. Smith. E. H. I. pp. 424-430. 15 dInAnAthadhanaM sadA bahudhanaM protphulla-vallI-vanam mAnyAkheTapuraM puraMdarapurIlIlAharaM sundaram / bhArAnAthanarendrakopazikhinA dagdhaM vidagdhapriyam / vedAnI vasatiM kariSyati punaH zrIpuSpadantaH kaviH / Aho! Shrutgyanam Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3] mahAkavi puSpadanta ke samaya para vicAra, [149 kRSNarAja dvitIya ke samaya meM mAnyakheTa pugaTTI aura jalAI gaI thI, para kisI 'dhArAnAtha' ke dvArA nahIM, veMgI ke cAlukyavaMzI rAjA ne use laTA thA / dekhanA cAhiye ki kyA kabhI kisI dhArA ke rAjA dvArA bhI mAnyasveTa lagA gayA hai / dhanapAla kavi apane 'pAiyalacchI nAma mAlA' nAmaka koSa ke aMta meM, zlAka 276 Adi meM likhatA hai ki 'vikrama saMvat 1029. meM jaba mAlavA vAloM ke dvArA mAnyakheTa lUTA gayA thA taba dhArA nagarI nivAsI dhanapAla kavine apanI bahina sundarA ke liye yaha pustaka bnaaii| isa ullekha se hameM mAnyakheTa para AkramaNa karanevAle rAjA kA nAma to videta nahIM huA, para itanA patA cala gayA ki vi0 saM0 1029 (zaka saM. 894) ke lagabhaga dhArA vAloM ne mAnyakheTa ko lUTA thA / khoja karanA caahiye| zAyada isa viSaya para kahIM se kucha aura prakAza par3e / gvAliyara ke 'udayapUra' nAmaka sthAna se eka zilAlekha milA hai, jisa meM mAlavA ke paramAravaMzI rAjAoM kI prazasti dI huI hai| isa prazasti kA bArahavA~ padya yaha hai: tasmAd ( vairisiMhAt ) abhUdarinarezvara-saMgha-sevA garjagajendra-rava-sundara-tUrya-nAdaH / zrIharSadeva iti khoTigadeva-lakSmI jagrAha yo yudhi ngaad-sm-prtaapH|| 'khoTTegadeva' kRSNarAja tRtIya ke cacere bhAI the jo una ke pIche mAnyakheTa ke siMhAsana para bhAruDha hue| ukta padya se hameM do bAteM naI vidita huii| eka to vahI ki jisa kI hama ru the| arthAt mAnyakhaTa kI laTamAra karAnevAle 'dhArAnAtha' kA nAma / aura dUsarI yaha ki usa lUTamAra ke samaya mAnyakheTa ke svAmI khoTTinadeva the| vairisiMha ke putra zrIharSadeva kA nAma 'nava sAhasAMkacarita' meM zrIharSa' yA 'sIyaka,' tila kamaMjarI meM harSa aura sIyaka va prabandhacintAmaNi meM zrIharSa, siMhabhaTa aura 'siMhadanta ' pAyA jAtA hai / isa prakAra 'pAiyalacchI nAmamAlA''aura udayapUra prazasti se yaha siddha huA ki vi0 saM0 1029 lagabhaga jaba sIyaka 'zrIharSa' dvArA mAnyakheTa lUTA gayA thA usa samaya kRSNarAja tRtIya kI mRtyu ho cukI thI aura una kA uttarAdhikArI khoTTigadeva vahAM ke siMhAsana para thaa| ___ aba isase Age bar3hane se pUrva hameM yahAM taka kI chAnabIna ko punaH dRSTi gocara kara lenA cAhiyeH 1. puSpadantane akalaMka, vIrasena aura jinalena kA ullekha kiyA hai| isase unakA kAvyaracanA-kAla zaka saM0 7.9 se pIche honA caahiye| 2. puSpadantane apane samakAlIna mAnyakheTa nareza kA 'vallabharAya' nAma se ullekha kiyA hai, jisapara 'kRSNarAja' TippaNa pAyA jAtA hai / mAnyakheTa ke sabhI rASTrakUTa vaMzI rAjAoM kI 'vallabharAya' upAdhi thI, unameM kRSNarAja nAma ke do rAjA hue haiN| 3. puSpadantane apane samaya ke mAnyakheTa nareza dvArA 'coDa' rAjA ke mAre jAne kA ullekha kiyA hai| kRSNarAja tRtIyane zaka saM. 571 meM cor3a rAjA se yuddha kiyA thA aura vahAM ke rAjA kI samarabhUmi meM ho mRtyu huI thii| 16 vikamakAlassagae auNattIsuttare sahassammi / mAlavanarinda dhADie lUDIe mnnkheddmmi-|| ityAdi 17. Epigraphia Indioa Vol I. p. 226, 18 'bhArata ke prAcIna rAjavaMza' bhAga 1,pR. 92 Aho! Shrutgyanam Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 ] jaina sAhitya saMzodhaka. [ khaMDa 2 4. puSpadantane dhArA nareza dvArA mAnyakheTa ke lUTe jAne kA ullekha kiyA hai| zaka saM0 894 ke lagabhaga dhArA ke paramAra rAjA zrIharSa dvArA mAnyakheTa ke lUTe jAne kA patA calatA hai / isa prakAra ina aitihAsika tathyoM ke milAna se isameM bahuta kama sandeha raha jAtA hai ki puSpadantane apane kAvyoM kI racanA mAnyakheTa ke rASTrakUTa vaMzI rAjA kRSNarAja tRtIya ke samaya meM kI thI, jina ke abhI taka, jaisA ki hama Upara batA Aye haiM, zaka saM0 861 se lagAkara 881 taka ke ullekha mile haiN| yaha rAjA jainiyoM kA bar3A bhakta thA va bar3A pratApI aura balavAn bhI thA / somadevane use pAMDya, siMhala, cola, carama, Adi pradezoM kA vijetA kahA hai| zilAlekhoM se bhI siddha hai ki usane cor3a maNDala ke prabala rAjA ko parAsta kara vahAM rASTrakUTAdhipatya sthApita kiyA thA / usane gaMgarAjA ' rAcamala' ko parAjita kara vahAM kI gaddIpara bhUtarAya' ko baiThAyA thA / ye hI 'bhUtarAya ' caur3ayuddha meM unake sahAyaka hue the aura inhIM dvArA cor3ha rAjA kA mastaka kATA gayA thA / sambhava hai ki isI pratApa ke kAraNa unhoMne 'bhairava narenda' kI upAdhi bhI prApta kara lI ho, jisakA ki ullekha puSpadantana apane kAvya meM kiyA hai / yA svayaM puSpadantane hI unake liye ukta 'viruda' nirdhArita karaliyA ho / kavirAjoM ko aisI svataMtratA rahatI hai / 'zubhatuMga kRSNarAja prathama kA upanAma anumAna kiyA jAtA hai / brahmanamidattane isa rAjA kA isI pada se ullekha kiyA hai" / usI kA 'malliSeNa prazasti' meM 'sAhasatuMga' nAma pAyA jAtA hai " / para sambhava hai ki ye bhI vallabharAya ke samAna rASTrakUTa narezoM ke sAmAnya ' viruda' the / devalI ke tAmrapatroM se yahI bAta siddha hotI haiN| yaha bhI ho sakatA hai ki zubhatuMga va sAhasatuMga isa vaMza ke khAsa 2 pratApI narezoM kI upAdhi rahI ho| hama dekha cuke haiM ki mAnyakheTa kI lUTamAra se kucha pUrva hI kRSNarAja kI mRtyu ho cukI thI kyoMki usa lUTamAra ke samaya unake uttarAdhikArI 'khoTTigadeva' siMhAsana para the / yadi isI lUTamAra kA ullekha puSpadantane kiyA hai to svayaMsiddha hai ki unhoMne uttarapurANa kA antima bhAga, 'yazodhara carita' aura 'nAgakumAra carita' kRSNarAja ke uttarAdhikAriyoM ke samaya meM likhe the / ye rAjA 'kRSNarAja' ke samAna pratApazAlI nahIM hue / inake samaya meM rASTrakUTa rAjya ko avanati prArambha ho gaI thI / zAyada isI se hama uttarapurANa ke antima bhAga, yazodhara carita aura nAgakumAra carita meM zubhatuMgarAya va bhairavanarendra kA ullekha nahIM pAte / yahAM rAjA kA ullekha kevala 'vallabharAya' se kiyA gayA hai jo rASTrakUTa narezoM kI sAdhAraNa 6 15 Duff's Chronology p. 89. 20 ' atraiva bhArate mAnyakheTAkhya nagare vare / rAjAbhUt zubhatuMgAkhyastanmaMtrI puruSottamaH ' // yahAM zubhatuMga ( kRSNa prathama ) ko mAnyakheTa kA rAjA kahA para itihAsa kahatA hai ki inake samaya taka rASTrakUTa rAjadhAnI vAtApi meM thI / mAnyakheTa purI ko amoghavarSa prathama ne san 814 IsvI meM basAyA thA / ( Deoli plates ). 21 " rAjam sAhasatuMga santi bahavaH zratAtapatrA nRpAH kiMtu tvatsadRzA raNe vijayinastyAgonnatA durlabhAH / ityAdi / 22 ''The Rashtra - Kutas are stated in it (Deoli plates) to have sprung from the Saty ki branch of Yadava race and to be known as 'Tunga ( Ins.in C. P. & Berar, p. 10 ) Aho ! Shrutgyanam Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3] mahAkavi puSpadanta ke samaya para vicAra. upAdhi thii| 'tur3igu' tAmila va kanar3I Adi kisI dakSiNI bhASA kA zabda hai / sambhavataH vaha bhI koI pratApasUcaka upAdhi hogii| ___aba hameM premIjI ke usa pATha para vicAra karanA cAhiye, jisase mahApurANa kI samApti saM0 606 meM pAI jAtI hai / samayasUcaka padya 'jaina sAhitya saMzodhaka' meM uddhRta aMza ke anusAra pupphayaMta kayaNA dhuypNke| jai ahimANa meruNAmaMke / kayauM kakha bhattie prmtthe| chasaya chaDottara kaya sAmattheM / kohaNa saMvacchare AsADhae / dahamae diyahe caMda rui rUr3hae / nissandeha ina padoM se saMvat 606, krodhana, ASADha zukla 10 vIM ko mahApurANa samApta hone kA bodha hotA hai| aba inake sthAna para kAraMjA kI prati kA pATha dekhiye: pupphayaMta kahaNA dhuyapaMke / jai ahimANa merunnaamNke| kayau kavvu bhattie prmtthe| jiNapayapaMkaya mauliyahatthe / kohaNa saMvacchare AsADhae / dahamA diyahe caMdarui rUDhae / yaha pATha aura to saba bAtoM meM Upara ke pATha ke hI samAna hai para isameM saM0606 ke sUcaka pada kA patA nahIM hai / usake sthAna para jo pada hai usase saMvat kA koI bodha nahIM hotA / ina pAThoM meM se kaunasA zuddha aura kaunasA azuddha mAnA jAya / premIjI mujhe sUcita karate haiM ki Upara vAlA pAThA aneka prAcIna pratiyoM meM pAyA jAtA hai| isase use sahasA azuddha aura jAlI kahane kA bhI sAhasa nahIM hotaa| na to saM0 606 zaka gaNanA ke anusAra krodhana thA aura na vikrama gaNanA ke anusAra / para sambhava hai ki yaha ina se bhinna koI aura saMvat kA varSa ho / aba hameM mahApurANa kI samApti kA samaya anya prakAra se zodhanA pdd'egaa| isa purANa ke prArambha ke eka padya se vidita hotA hai ki puSpadantane usa purANa kI racanA kisI siddhArtha saMvatsara meM prArambha kI thI / somadevakRta yazastilaka campU ke upasaMhAra vAkya ko dekhiyeH "zaka-nRpa-kAlAtIta-saMvatsara-zateSvaSTasvekAzItyAdhikeSu gateSu aMkataH (881) siddhArthasaMvatsarAntargata caitramAsamadana-trayodazyAM pAMDya-siMhala-cola-cerama-prabhRtInmahIpatInprasAdhya melapATIpravardhamAna-rAjya-prabhAve zrIkRSNarAjadeve sati tatpAdapadmopajIvinaH samadhigata-paJca-mahA-zabdamahAsAmantAdhipatezcAlukyakula-janmanaH sAmantacUDAmaNeH zrImadarikesariNaH prathama putrasya zrImadvaddigarAjasya lakSmIpravarddhamAna-vasuMdharAyAM gaMgAdhArAyAM vinirmApitamidaM kAvyamiti / " isase prasaMgopayogI hameM kevala itanI bAta vidita hotI hai ki zaka saM0 881 siddhArtha saMvatsara thA aura usa samaya mAnyakheTa meM cola Adi narezoM ko jItane vAle rAjA kRSNarAja (tRtIya) kA rAjya thaa| mahApurANa kA prArambha bhI isI siddhArtha saMvatsara meM honA caahiye| Na kI samApti kA samaya premIjI ke pATha ke samAna ho 'kAraMjA' kI prati meM bhI krodhana saMvatsara ASADha zukla 10 vIM diyA huA hai| krodhana saMvatsara sATha-sAlA-saMvat-cakra meM siddhArtha saMvatsara se6 varSa bAda AtA hai| ataH mahApurANa kI samApti kA ThIka samaya zaka 23 yaha prati saMvat 1605 mArgazIrSa vadi 8, bhRguvAra kI hai| 24 gupta aura kalacuri saMvat se bhI yaha samaya ThIka nahIM baiThatA / gupta saMvat kA prArambha san 319 IsavI va kalacuri saMvat kA san 249 IsavI se mAnA jAtA hai| Aho! Shrutgyanam Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152] jaina sAhitya saMzodhaka. [ khaMDa 2 saM0 887 ASADha zukla 10 vIM siddha hotA hai| zrIyuta rAya bahAdura bAbU hIrAlAlajIne mere liye sa tithi kA mi. svAmI kannUpilAi ke 'iMDiyana ephemesisa' nAmaka sAriNI se milAna kiyA to isakI aMgrejI sama-tithi 11 jUna san 965 IsvI (ravivAra) AtI hai| premIjIne 'caMdaruiaDhae' kA artha ' somavAra' kiyA hai| para merI samajha meM usakA ThIka artha caMdravAra nahIM zuklapakSa hai / caMdraruci rUDhe--arthAt jaba caMdramA vRddhizIla hotA hai / mujhe bhI sandeha thA ki sambhava hai ukta pada meM somavAra kA bhI bhAva ho aura zAyada ASADha zakla 10 vIM ravivAra ko prArambha hokara somavAra taka gaI ho| para rAya bahAdura hIrAlAlajI usakA ThIka milAna kara likhate haiM ki ukta tithi ravivAra ko hI sUryodaya se 13 ghaMTe 15 minaTa pazcAt arthAt sAyaMkAla ko samApta ho cukI thii| aba prazna yaha upasthita hotA hai ki jaba puSpadantane apane purANa samApta hone ke mAha aura tithi diye haiM taba kyA unhoMne saMvat kA ullekha nahIM kiyA hogA? yaha to siddha hai ki 'chasaya chaDottara kaya sAmatthe' vAlA pATha ThIka nahIM hai yA kama se kama uparyukta cAra saMvatoM ke anusAra vaha ThIka nahIM baitthtaa| para usake sthAna para kAraMjA kI prati kA jo pATha hai usameM saMvat Adi kA koI bhAva nahIM hai| jaba maiMne kAraMjA kI prati kA avalokana kiyA thA, usa samaya taka premIjI ke avataraNa mere dekhane meM nahIM Aye the| taba mujhe Upara uddhata padyoM meM jai AhimANa meruNAmake' meM kisI saMvat kI sUcanA chupI hone kA sandeha huA thA, para premIjI ke saMvat kA spaSTa bodha karAnevAle pATha ko dekhakara merA vaha sandeha dUra ho gayA thaa| para aba punaH merI dRSTi usI pada para jAtI hai / maiMne apane isa sandeha kA saMketa bAbU jugalakizorajI mukhtAra se bhI kiyA thaa| para unhoMne likhA ki 'abhimAnamaru' kavi kA upanAma hai, usameM aMkoM Adi kA koI bhAva nhiiN| para mujhe isase santoSa nahIM huA 'abhimAnameru' kavi kA upanAma avazya hai; kaI sthAnApara unhoMne apane isa 'viruda' kA ullekha kiyA hai; para ho sakatA hai ki yahAM para kAve kA vaha bhAva rahA ho aura aMkoM kA bhii| khAsakara 'aMka' zabda se yaha sandeha aura bhI dRr3ha hotA hai| aMka kA lAMchana bhI artha hotA hai aura gaNanA bhii| ataH saMbhava hai ki prayatna karane se usameM saMvat kA bhAva nikale / ukta pada ke eka 2 akSara ko liijiye| 'jai' saMskRta ke 'yati' kA apabhraMza-rUpa vidita hotA hai / usase sapta RSiyoM kA bhI bodha ho sakatA hai ataH usako aMka saMkhyA 7 mAnI jA sakatI hai| 'ahimANa' abhimAna ke barAbara hai jisase aSTa mada kA bodha hotA hai aura usako aMka saMkhyA 8 lI jA sakatI hai| 'meru' se ATha kA bhAva lene ke liye maiM koI pramANa nahI pA skaa| para yadi usame 8 kA bhAva liyA jA sakatA ho aura 'aMkAnAM vAmato gatiH' ke niyamAnusAra hama ina aMkoM ko 'dAye se bAMI ora ko rakkha' to saMvat 887 nikala sakatA hai| bahata sambhava hai ki isa pada meM aisA artha ho, para jaba taka aSTa meru ke liye koI pramANa na mila jAve taba taka isa kalpanA para adhika jora nahIM diyA jA sktaa| jaba hama yaha siddha karate haiM ki mahApurANa zaka saMvat 887-(vi0 saM0 1022 ) meM samApta huA thA taba hameM mAnanA par3egA ki mAnyakheTa kI jisa lUTamAra kA kavine utta purANa ke 50 va 25 jaina zAstroM meM * meru' pAMca mAne gaye haiM / zaka saMvat 587 bhI krodhana thA para anyapramANoM se vaha samaya puSpadanta ke liye ThIka nahIM mAnA jA sakatA / Aho ! Shrutgyanam Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3] mahAkavi puSpadanta ke samaya para vicAra [53 pariccheda meM ullekha kiyA hai vaha vi0 saM0 1022 se pazcAt nahI ho sktii| para dhanapAla kI 'pAyalacchI nAma mAlA meM usa ghaTanA ke ullekha se aisA mAlUma par3atA hai ki vahaH usa graMtha ke samApta hone ke varSa vi0 saM0 1029 meM hI huI thii| isa virodha kA parihAra kaise ho ? udayapura prazasti se siddha hai ki ukta ghaTanA ke samaya mAnyakheTa ke siMhAsana para 'khoTTigadeva' ArUDha the| 'khoTTiga' ke uttarAdhikArI kakarAja kA eka dAnapatra zaka saM0 994 (vi0 saM0 1029) Azvina zukla 15 kA milA hai| usa se siddha hotA hai ki 'khoTTiga' kI mRtyu Azvina zukla 15 saM0 1029 se pUrva hI ho cukI thI aura usa samaya taka harSadeva ke bhISaNa AkramaNa ke pazcAt itanA samaya bIta cukA thA ki rAjadhAnI meM phira se zAnti aura suprabaMdha sthApita ho jAya / yadi aisA na hotA to ukta samaya meM mAnyakheTa ke rAjA ko dAna patra nikAlate baiThane kA avakAza na miltaa| isa se anumAna kiyA jA sakatA hai ki vi0saM0 1029 meM ukta ghaTanA kama se kama pAMca sAta varSa purAnI ho cukI thii| harSadeva kA AkramaNa malayakheTa para kaba huA isa kA kucha anumAna isa prakAra lagAyA jA sakatA hai| 'mahApurANa' 'siddhArtha' saMvatsara meM prArambha ho kara krodhana saMvatlara meM samApta huA thA / ataH usa ke 102 paricchedoM kI racanA meM kavi ko chaha varSa lage, jisa kI ausata eka varSa meM 17 paricchedoM kI AtI hai| kavi kavine mAnyakheTa kI lUTamAra kA ullekha AdipurANa ke 37 va uttara purANa ke 49 pariccheda pUrNa ho jAne para kiyA hai| uttara purANa ke zeSa 16 paricchedoM kI racanA meM kavi ko adhika se adhika eka varSa lagA hogA / ataH vi0 saM0 1022-1% 1021 ke lagabhaga mAnyakheTa kI lUTamAra honA siddha hotA hai| lagabhaga ATha varSa purAnI ghaTanA kA vi0 saM01029 meM huI jaisI ullekha karane kA yaha kAraNa ho sakatA hai ki harSadeva mAnyakheTa para vijaya prApta karane ke pazcAt aura kaI pradezoM ko jItate hue vi0 saM0 1029 meM dhArA rAjadhAnI meM pahuMce hoMge / isa vijaya yAtrA meM mAnyakheTa kI vijaya hI sabase adhika kIrtikArI huI hogii| isI se dhanapAla ne usa kA ullekha vizeSarUpa se kiyaa| aisI yAtrA meM sAta ATha varSa vyatIta ho jAnA koI bar3I bAta nahIM hai| ___ mahApurANa kI utthAnikA se vidita hotA hai ki puSpadanta kisI rAjA dvArA satAye hae mAnyakheTa pura ko Aye the| AMdhra-karnATakadeza meM vikrama kI 10 vIM zatAbdi taka to jaina-dharma kA khUba jora rahA aura vahAM ke rAjA jaina AcAryoM kI acchI bhakti karate rahe, para dazavIM zatAbdi ke antima bhAga meM vahAM zaivadharma kA prAbalya baDhA aura jainiyoM ko Apatti pahacAne jAne lgii| 'vAraMgAla kaiphiyata' se jAnA jAtA hai 'rAjarAja narendra' ke samaya meM vahAM ke eka bar3e jaina AcArya * vRSabhanAtha tIrtha' ko rAjadhAnI 'rAjamahendrI' chor3a kara vAraMgAla bhAga AnA par3A jesa kA kAraNa una kA rAjarAjanarandra dvArA satAyA jAnA ho vidita hotA hai| yaha rAjA kaTTara zaiva thA, jo san 1022 ( zaka 944 ) meM rAjamahendrI ke takhta para baitthaa| kyA Azcarya yadi mahAkavi puSpadanta bhI yahIM ke kisI aise hI rAjA dvArA satAye hue mAnyakheTa Aye hoN| mAnyakheTa ke rASTrakUTa nareza jainadharma meM zraddhA aura jaina kaviyoM ko AzrayadAna ke liye khUba vikhyAta the| yahI nahIM, una meM se kaI svayaM acche kavi hue haiM / 'praznottara ratnamAlA' ke kartA amoghavarSa prasiddha hI hai| inhIM kI chatra-chAyA meM jinasena, guNabhadra, somadeva, mahAvIrAcArya Adi dhuraMdhara jainAcAryoM ne vaha jainadharma kI dhvajA phaharAI thii| mAnyakheTa meM jaina kaviyoM kA 26 Ind. Anti. Vol XII p. 263. 27 Studies in South Indian Jainism. p. 18. Aho! Shrutgyanam Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54] jaina sAhitya saMzodhaka. [khaMDa 2 acchA jamAva rahatA thA / kavi ne svayaM use 'dInAnAtha dhanaM sadA bahudhanaM' kahA hai / isI kIrti se AkarSita ho kara puSpadanta mAnyakheTa Aye hoNge| para ve 'abhimAna meru' the, isa se sIdhe rAjadarabAra meM nahIM gaye / nagara ke bAhara hI eka upavana meM Tika rahe / para mAnyakheTa meM una ke jaise kavi ratna dera taka chipe nahIM raha sakate the / ve maMtrI bharata se milA diye gye| vahAM una kA khUba Adara satkAra huA, svayaM bharata ke prAsAda meM unheM rahane ko sthAna diyA gayA aura ve kavitA karane ko protsAhita kiye gye| yaha nirNaya kiye jAne ke abhI koI sAdhana upalabdha nahIM haiM ki mahApurANa se kitane samaya pazcAt ' yazodhara carita' aura ' nAgakumAra carita' kI racanA huI / para itanA nizcita hai ki ve donoM mahApurANa se pIche likhe gaye haiN| mahApurANa pUrNa hone taka bharata mAnyakheTa ke maMtritva pada para the / para anya do kAvyoM kI racanA ke samaya una ke putra nanna' ukta pada ko vibhUSita kara rahe the| unhIM kI preraNA se unhIM ke zubhatuMga prAsAda meM rahate hue kavi ne ukta do kAvyoM kI racanA kii| ina kAvyoM meM yathAvasara 'nana' kI hI kIrti varNita hai| isa samaya yA to bharata kI mRtyu ho cukI thI yA usa samaya kI prathA ke anusAra ve apane cauthe pana meM saMsAra se virakta ho, gRhabhAra apane suyogya putra ko sauMpa, muni-dharma kA pAlana karane lage the| Azcarya hai ki kavi ne apane kAsyoM meM isa viSaya kA koI ullekha nahIM kiyaa| 'nAgakumAra carita' kI racanA ke samaya kavi ke mAtA pitA bhI svargavAsI ho cuke the| ___ hama Upara siddha kara cuke haiM ki kRSNarAja kI mRtyu mahApurANa pUrNa hone se pUrva hI ho cukI thii| para ' yazodhara carita' aura ' nAgakumAra carita' meM jo vallabharAya kA ullekha AyA hai usa para bhI mahApurANa ke samAna 'kRSNarAja' aisA TippaNa pAyA jAtA hai| TippaNakartA kI yaha avazya bhUla hai| vahAM 'vallabharAya' se kRSNarAja ke uttarAdhikAriyoM kA tAtparya lenA caahiye| yaha hama dekha hI cuke haiM ki rASTrakUTa vaMzI sabhI rAjA 'callabharAya' kahalAte the| ___mahApurANa, yazodhara carita aura nAgakumAra carita ke atirikta bhI mahAkaSi puSpadanta ne koI graMtha race yA nahIM, isa ke jAnane ke liye koI pramANa upalabdha nahIM haiN| [nAgakumAra carita kI utthAni kA kA kucha bhAga] paNaveppiNu bhAve paMca guru, kalimala vajiu gunnbhriu| . AhAsami siya paMcamihe phalu, NAyakumAra cAru cAreu // duvihAlaMkAreM vipphuraMti / lIlA komalai payAI diti| maha kavva nihelaNe saMcaraMti / bahu hAva bhAva vibhama dharaMti // ghttaa| sirikanharAya karayalanihiya asijalavAhiNi dggyri| dhavalahara siharihaya mehauli paviula maNNakheDanayari // 1 // muddhAI kesava bhaTTa putta / kAsava risi gotte visAla citta / NaNNa ho maMdire NivasaMtu sNtu| ahimANa meru guNa gaNa mahaMtu // patthiu mahi paNaviyasIsaeNa / viNaeNa mahodaihi sIsaeNa // 1 // duruAjjhiya-dukkiya-mohaNeNa / guNadhammeM avaravi sohaNaNa // bho pupphayaMta par3ivaNNapaNaya / muddhAevi kesaiya tnny| 28 'mahu piyarAI hontu suhadhAmai ' / 1 mahoderdhanAmnaH ziSyeNa, Aho! Shrutgyanam Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aka 3] mahAkavi puSpadanta ke samaya para vicAra. tuDaM vAIsari devI nikeu / tuhuM amhahaM puNNa nibaMdha heu // tuhuM bhavvajIva paMkaruha bhANu / paI dhaNu maNe maNNiu tiNa samANu / guNavaMta bhattu tuhuM viNaya gammu / ujjhAya payAsahi parama dhammu // ghttaa| olaggiu bhAveM diNi jidiNe / Niya maNa paMkaeppiru thaviu / kai kanca pisallau jasa dhavalu / sisajuyaleNa paviNNavau // bhaNu bhaNu siri paMcami phalu gahIru / AyaNNahi NAyakumAra vIra / tA vallaharAya mhttenn| kalivilasiya-duriya-kayaMtaeNa // koNDiNNagotta-Naha-sasahareNa / dAliddakaMda-kaMdala-hareNa / vara kanva rayaNa rayaNAyareNa / lacchI pomiNi mANasa sareNa // pasaraMta kitti bahu-kulahareNa / vicchiNNa sarAsaibaMdhaSeNa / bahu dINaloyapUriya dhaNeNa / mai-pasara-parajiya-parabaleNa // Niyavaivi diNNa ciMtiyaphaleNa / chaNa iMda biMba sanniha muheNa / kuMdava-bharaha diya taNuruheNa / NaNNaNa pavuttu mhaannubhaav| bhA kusumadasaNa haya vasaNa taav| kari kavvu maNoharu muyahi tNdu| jiNadhamma kanja mA hohi maMdu // AyaNNami bhaNu hauM NimmalAI / siyapaMcami uvavAsaho phlaaii| NaNNaNa pavolliu ema jAma / NAillaI sIlahaM eNa taam|| kA bhaNiuM samaMjasu jasa vimalu, NaNNu ji aNNu na ghrsirihe| taho kerau jAu mahagghayaru, devihiM gAyau suragirihe // taM tuhaMpi caDAvaha niyykve| dihi houNaNe AsaNNa bhvyeN| buddhIe NaNNu suraguru Namati / para NaNNaho u vairiya jiNati / pahubhattie haNu va samANu dih| paraNaNNu Na vANaru Naru visiTTha / gAMgeu saucce jANaya tuhi| para NaNNu Na vairihuM dei puTThi // dhammeNa juhiTThilu dhammarattu / para NaNNu pavAsaduheNa cattu / cAeNa kaNNu jaNa diNNa cAu / para NaNNu Na baMdhuhuM dei ghAu // kaMtIe maNoharu chaNa sasaMku / para NaNNaho Nau dIsai kalaMku / garuyatte mahi suvisuddha cariu / para NaNNu Na kiDi dADhAi dhriu| suthirate maru bhaNaMti joi / para NaNNu parisu pasaru Na hoi| sAyaru va gahIru kayAyarohiM / para NaNNu Na maMthiu suravarohiM / ghattA / jo ehau vaNNiu vara kaihiM / bhAviM NiyamaNe bhAvahi / taho NaNNaho kerau jAu tuhuM / sulaliya kavve car3Avahi // NAila sIla bhaTTAru vayaNu / taM AyaNNevi navakamala vayaNu / paDijaMpai viyasiri pupphayaMtu / paDivajami NaNNu ji guNamahaMtu // dhaNu puNu mahuM taNu va taNAu kaTTha / dhammeNa Nivaddha muevi saTu / (zAThama) hauM kahAM kavu jiMdaMtu pisaNu / vaNNaMtu suyaNa viSphuriya vayaNu // dujaNa sajaNaho sahAu ehu / sihi uNhau sIyalu hoi mehu / 2 kuMdAmbA mAtu ma / Aho! Shrutgyanam Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka. bho NisuNi NaNNa kulakamala sUra / surasihAre dhIra paDivaNNa suur|| jiNa bhaNiuM aNaMtANata gynnu| taho majjhe pariThiu tivihu bhuannu| pahilau mallaya saMkAsu dich| vIyau kulisovamu risihi sitttth|| taiyau muiMda sANNahu kahati / arahaMta aruha bhaNu kiM rahaMti / taha loku kamalaruha hari harihiM Na dhariu Na kiu Na NiDiyau / tahiM vahu dIvovahi maMDiyau / majjhiu bhuaNu pritttthiyu|| iya NAya kumAra cAru carie nannanAmaMkie mahAkai pupphayaMta viraie mahAkalve jayaMdhara-vivAhakalyANa vaNNaNo nAma paDhamo pariccheo samma to // 2 // (nAgakumAra carita kA aMtima bhaag|) gottama gaNahara evaM siTThau / sUriparaMparAe uvahaTTau / NAyakumAracarittu payAsiu / iyasiripaMcami phala maI bhAsiu // 1 // so NaMdau jo paDhai paDhAvai / so NaMdau jo lihai lihAvai / so gaMdau jo vivari vidAvai / so gaMdau jo bhAve bhAvai // 2 // NaMdau sammai sAsaNu sammai / NaMdau payasuha NaMdau nrvh| ciMtiu ciMtiu varisau pAusu / NaMdau NaNNu hou dIhAusu // 3 // NaNNa ho saMbhavaMta supavisaI / Nimmala desaNa NANa crittii| NaNNaho hou paMca kllaannii| roya-soya-khayakaraNa vihANaiM // 4 // NaNNaho jasu bhuaNattae vilasau / NaNNaho ghare vasuhAra pavarisau / sivabhattAimi jiNasaNNAse / be vi mayAiMduriya NiNNAseM // 5 // baMbhaNAI kAsavarisa gottii| gurughayaNAmaya pUriya sottaI / / muddhAevI kesava NAmaI / mahu piyarAiM hotu suhadhAmaiM // 6 // saMppajau jiNa bhAve laiyaho / rayaNattaya visuddhi daMgaiyaho / majhu samAhi vohi saMpajjau / majhu vimalu kevalu uppajjau // 7 // pattA / NaNNaho majhu vi daya karau / pupphayaMta jiNaNAhapiyArI / khamau asasa vi dubvayaNa / vasau vayaNa suyadevi bhaDArI // 8 // sahatuMga bhavaNa vAvAra bhAra NivvahaNa vIra dhvlss| kaoNDella gotta nahasasaharaksa payaie somassa // 9 // kuMdavvAgabbhasamuvyavasla siri bharahabhadda taNayasta / jasa pasara bhariya bhuaNoyarasla jiNacaraNa kamala bhasalasla // 10 // aNavaraya raiya varajiNaharassa jiNa bhavaNa prayaNirayassa // jiNa sAsaNAyamuddhAraNassa muANAdeNNadANassa // 12 // kalimalakalaMka parivajjiyassa jiyadavihavairiNiyarasla / kAruNNakaMda Nava jalaharassa dINayaNa saraNassa // 12 // NivalacchI kIlA saravarasta vApasari nnivaasss| Nissesa viusa vijjAviNoya Niyarassa suddha hiyayassa // 13 / / NaNNassa patthaNAe kavva pisalleNa pahasiya muheNa / NAya kumAra carittaM raiyaM siArapuSphayaMteNa // 14 // - * Aho! Shrutgyanam Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka raviMda 2,] [ gaM rU. kavivara samayasundara (bhAvanagara mukAme bharAelI 7 mI gujarAtI sAhitya pariSada mATe lakhAelo nibaMdha). [ re zrIyuta modanAra strIcaMdra zarU, g. paNa vAta cuMvara.] jaina sAdhuo bhAratanI eka dhArmika saMsthA che ane pitAnA AcAra-niyama pramANe bramaNazIla-parivrAjaka che. eka varSamAM ekI sAthe cAturmAsa eka sthaLe gALavuM temane aparihArya che, jyAre bAkInA ATha mAsamAM eka gAmathI bIjA gAma apratihata vihAra karI dareka sthale upadeza ApatA rahI vihAra karyo jAya che. lagabhaga pacIsase varSa pahelAM thayelA dharma saMsthApaka. zrI mahAvIranA anuyAyI jaina zramaNanI saMskRti samaya dharma pramANe aneka udaya ane astane hiMDele hIMcIne haju sudhI paNa akhaMDa paNe cAlI AvI che. te zramaNa-paMthe sthApelA dayA dharmanI asarathI bhAratamAM hiMsaka yajJayAga baMdha paDyA eTaluM ja nahi paNa jAtibhedanA julamane ghaNuM saikAo sudhI vizeSa avakAza maLe nahi. vizeSamAM kAvya, nATaka, kathA-bhASA vagere sAhitya pradezamAM paNa te zramaNoe dareka zatakamAM-dareka yugamAM anya paMthenI sAthe sAthe prabaLa phALo Ave che, ane e satyanI pratIti tenA sAhityane ItihAsa lakhAze tyAre ati spaSTa rIte ane jarUra thaze. saMsAranI upAdhionA baMdhanathI mukta evA nibaMdha paMkhIo peThe vicaratA mAtra dharma parAyaNa jIvana gALavA nirmAyelA sAdhuonA sUra vizvabaMdhu bhAvanA, prabhu bhaktinAM, ane nItinA upadezanAM gIta gAvAmAM ja nIkaLI zake. pitapotAnA jamAnAnI bhAvanAone vyakta karavI; pitAnA samayanA jUdA jUdA Adarzone ane rekhA khA vahetA lAgaNa-pravAhone ekatra karI payagambarI vANImAM tenuM uddadhana karavuM e kavionuM kartavya che. sAmAnya lokonA dilamAM je sundara bhAva jAge paNa je samajavAnI ke samajAvavAnI temanAmAM tAkAta nathI-temane bhASA ApavI, temane amara vANImAM vyakata karavA e kavionuM kArya che. nirbadha paMkhIomAM kaukilA jevuM bhramaNazAlI Aho! Shrutgyanam Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 2, paMkhI bhAgye ja jovAmAM Avaze. AvA kaviparabhUto jaina sAdhuoe prAnta prAnta ane dezadeza vihAra karI potAnA kAvyane TahUke lekane saMbhaLAvyo che. A paikI eka kavi parabhUtane paricaya karAvavAnI A nibaMdhanI umeda che. temanuM nAma kavivara samaya sundara. temane kAla vikramane satta zatAbdi che. temane saMvat 1649 mAM vAcanAcArya-upAdhyAya pada lAheramAM maLyuM hatuM ane prathamane graMtha "bhAvazataka' saM0 1641 mAM racele maLI Ave che, tethI te vakhate temanI umara 21 varSanI gaNIe to temane janma saM. 1620 mAM mUkI zakAya ke je vakhate temanA dIkSAgurU sakalacaMdra upAdhyAyanA dIkSA gurU jinacaMdra sUrine sUripada (17 varSanI vaye, manyA saMvat 1612) maLyAne ATha varSa thaI gayAM hatAM. temane chelle graMtha saM. 1697 lagabhaga maLI Ave che tethI teo saM. 1620 thI 1700 sudhI-80 varSa jeTaluM jIvana gALI zakyA hatA e prAyaH nizcita thAya che. tatkAlIna sthiti, kharatara gaccha ane tapAgaccha vacce lAMbA vakhatathI spardhA ane vikhavAda cAlyA AvatA. e vikhavAda sattaramA zatakanA pUrvAddhamAM vadhI paDe hato. vetAmbare ane digabare vaccene virodha te bahu jUne hate paNa saM. 1176 mAM siddharAjanA darabAramAM vAdideva nAmanA zvetAmbara sUrie kumudacaMdra, nAmanA digammarAcAryane zAstrArthamAM harAvI digambarane gUjarAtanA rAjyanI hadapAra karAvyA-te pachI e baMnenAM kArya karavAnAM kSetre badhA jajUdAM paDI gayAM hatAM ne tethI emanA vaccene virodha paNa meLe paDI gayo hate. paNa bIjI bAjue zvetAmbara mUrti pUjakamAMthI judA paDI laMkAmata ane bIjAmata nIkaLyA pachI temanI sAthe virodha prabaLa thaI paDa hate. vetAmbara matanA kharatara ane tapagaccha varacenI matAmatI paNa prabaLa thaI paDI hatI ane temAM dharmasAgara upAdhyAyajI nAmanA tapagacchIya vidvAna-yaNa-ugrasvabhAvI sAdhue kumatinaMdakuMdAla (yAne pravacana parIkSA) nAmane graMtha banAvI tapagaccha sivAyanA anya sarvagaccha ane mata sAme aneka AkSepa mUkayA. AthI te sarva mate khaLabhaLI uThayA; ane tenuM je samAdhAna na thAya to AkhA jaina samAjamAM dAvAnaLa agni prakaTe. A mATe jokhamadAra AcAryone vacce paDayA vagara rahI zakAya nahi tethI tapagacchAcArya vijayadAna sUrie uparokata graMtha pANImAM banAvI dIdho ane tene apramANa TheravyA. temaNe jAheranAmuM kADhI "sAta belanI AjJA kADhI eka bIjA matavALAne vAda-vivAdanI athaDAmaNa karatA aTakAvyA hatA. paNa ATalAthI virodha joIe te na zamyA tyAre vijayadAna sUri pachI AcArya hIravijya sUrie ukata "sAta bela" para vivaraNa karI "bAra bela" e nAmanI bAra AjJAo jAhera karI hatI. saM1646. AthI jaina samAjamAM ghaNI zAnti AvI, ane Aho! Shrutgyanam Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3, ] kavivara samayasuMdara kharatara gacchanA ane tapagacchanA AcAryo eka bIjAnI nindAmAM na utaratAM jaina dharmane prabhAva anya samAjamAM ane rAjadvAramAM pADavA mATe prayatnazIla thayA. vikamane sattaramA saike jene mATe ghaNA pratApI hatuM. te sadImAM mahAna megala samrATa akabara, jahAMgIra ane zAhajahAM (saM. 1612 thI saM. 1714 ) e traNa zahenazAhae samagra bhArata varSamAM rAjya sattA jamAvI rAkhI lekemAM AbAdI ane zAntinI sthiratA karI. akabare saM. 1614 mAM citoDa, 1625 mAM raNathaMbhera ane kalaMjaranA kilA jItI lIdhA ane saM. 1629 mAM amadAvAdamAM pitAne vAvaTe pharakAvyuM. pachI vaDedarA, cAMpAnera, surata e saghaLA mirjhAoe kabaje karelo mulaka teone hAMkI melI, pitAnA rAjya taLe mUkI akabara Age AvyuM. tyAra pachInA traNa varSamAM bahAra ane baMgAlA hAtha karyo. sAmAnya sarva sthaLe zAMti prasArI. A saikAmAM vetA mbara jaina sAdhu saMskRta prAkRta ane svabhASA-loka bhASAmAM sAhitya vizeSa vizeSa utpanna karavA lAgyA. tapagacchIya prabhAvaka mahApurUSa hIravijya sUrie tathA temanA ziSya upAdhyAya zAMticaMdra Adie; kharatara gachIya jinacaMdra sUriepha ane nAgapura tapagacchIya padmasuMdara upAdhyAye akabara bAdazAhane jaina dharmanuM svarUpa samajAvI tenI tenA pratye sabhAvanA kheMcI aneka jaina tIrtha saMbaMdhI pharamAne, jIva-vadha-baMdhanI AjJAo ane pustake, sthAna vagerenAM InAme prApta karyA. jahAMgIre ta. vijayasena sUri ane kha0 jinasiMha sUrine moTAM dhArmika birUda ApyAM, ane zAhajahAMe paNa sahAnubhUti dAkhavI. A sAmAnya rIte zAMtinI zatavarSamAM anya dharmomAM paNa ghaNI jAgRti AvI ane sAhitya vRddhi thaI. . saM. 1600 mAM taLa amadAvAdamAM janmanAra dAdujIe tyAgI phakIra banI jayapura mAMnA rAjyamAM ghaNe jIvana-kALa kADhI 1942 mAM akabara sAthe dharmAlApa karyo. vedAnta jJAna sAmAnya manuSyane gaLe utAravA sarala rItithI leka-gamya bhASAmAM upadeza karyo mukhya vAta e hatI ke ApA maTe, hari bhaje, tana mana tarja vikAra, nirverI saba jIva, dAdU yahu mata sAra. eka paramezvara jagane sAra che. te parabrahma ISTadeva te "rAma" che. tenI upAsanAthI sukhanI prApti, jagatanAM sukha tenI pAse niHsAra che. te paramamaya AnaMdamaya sukha prApta karavA dAdU dayAle bIjAM sAdhana mArgomAM jaNAtA bAhya ADaMbarI prapaMca (jevA ke rAmAnuja, vallabhAdi saguNa pUjAomAM ), kerI baMdagI Adine tuccha batAvyA. sarva sAthe dveSa tajI haLI maLI rahevuM ane sarva jIva para dayA draSTi rAkhavAnI teNe AjJA karI. A pramANe evAM sAdhane teNe batAvyAM ke bhinna matavALA hindu musalamAna Adi avireAdhe AcarI zake. te saM. 1660 mAM nArAyaNa gAmamAM ( nArANe) svargastha thayA. tenA Aho! Shrutgyanam Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya sazodhaka [ khaMDa 26 ziSya sundaradAse ( janma sa0 1653, dAjI pAse dIkSA saM0 1659, maraNa 1746 ) vedAnta jJAnane sumadhura sarala ane ucca hindI kAvyamAM vividha prakAranI racanA karI. temaNe advaita brahmavidyAne pracAra karavAthI ane teo ati kuzala vidvAn hovAthI temane dAnlR pathIe * khIjA zaMkarAcArya ' kahe che. 1 4 gAsvAmI tulasIdAsaH--( janma sa0 1600; maraNa sa'0 1680) A hindI sAhityanA apratima mahAkavi che. temaNe rAmAyaNa racI te eTalI badhI AjasudhI prasiddha che ke, tenuM vAMcana dareka hindI kuTumbamAM thAya che. temaja aneka hindI kAnce racyAM. akabaranA prasiddha kavi gaMganA tathA anya hindI prasiddha kavi vihArI tathA kezavadAsanA samakAlIna che. mahArASTramAM aDhAra parvanA mahAbhAratane marAThImAM pahelavahelAM avatAranAra kavi viSNudAsa, ane muktezvara ( janma 1956, svargI0 1706) temaja prasiddha saMtakavie ekanAtha (janma saM. 1605, sva0 1656); tukArAma (janma sa'0 1634 yA 1664sva0 1708), samartha rAmadAsa ( janma saM0 1665 sva0 1738 ) Adi thayA. gUrjara bhASAnA A yuga mATe ema kahevAmAM Ave che ke * je bhASAnA prathama yugamAM-sAhityanA prabhAtamAM narasiMha mahetA jevA bhakta kavinAM prabhAtiyAM gAjI rahyAM hatAM tenA madhya yugamAM--seLamA ane sattaramA zatakamAM-kavitAnAM svargIya gAnanA ni cheka manda paDI gayA '-A vAta satya nathI. jainetara gUrjara kavie A yugamAM vadhu saMkhyAmAM maLI nathI AvyA tethI tevI vAta mUkavAmAM Ave te svAbhAvika che, paNa mane khAtrI che ke A unnatinA ane jAgRtinA yugamAM aneka jainetara gUrjara kavie thayA hAvA joIe; ane te zeSakhALa karatAM sAMpaDI zakaze. jyAre madhya yugamAM jaina kavi mATe tA nivivAda rIte spaSTa kahI zakAya tema che ke temaNe sAhityanI dhArA akhaMDa nirAvaraNa ane nirmala rAkhI, tenAmAM ejasvALu payaH siMcI tene alavatI, vegavatI ane ujjavala banAvI hatI. A sattaramA zatakamAM jema agrejImAM, rANI elijhAbethanA samaya (saM0 1615 1 rAdhavIya bhaktamAlamAM jaNAvyuM che ke zakarAcAya dUsare, dAdU ke suMdara bhayeA. ' A sundaradAsajIe sa0 1663-1682 kAzImAM rahI vidhA lai lekane ApI. pachI bahu paTana karyuM. gujarAtamAM paNa te dhaNA kALa rahyA hatA ane gujarAtI bhASA pote zIkhI lIdhI hatI. tenA aprasiddha ' dAM dizAke sarvaye 'mAM gUjarAta saMbadhI lakhyuM che ke:-- AbhaDacheAta atIta sAM z2Ijiye, bilAi 3 kUkara cATata DAMDI ' A parathI jaNAya che ke vaiSNava saMpradAyanI asarathI gujarAtamAM AbhaDacheTa para leAkeAnuM ghaNuM dhyAna rahetuM haze. Aho ! Shrutgyanam Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3. ] kavivara samayasuMdara 1960) ukta bhASA mATe eka mahAna unnatinA che, tevo ja akabarano rAjatvakAla (saM. 1613-1662) sarva dezI bhASAo mATe vRddhi ane gauravane yuga che. baMne dezamAM A samRddhizAlI samayamAM atizaya saMtoSajanaka unnati thaI che ane sArA sArA kavi ane lekhaka pAkyA che. urdU bhASAnI sthApanA-pratiSThA mukhyapaNe A samayamAM thaI hiMdI bhASAnA samayavIra-mukhya nAyaka gosvAmI tulasIdAsa A yugamAM thayA ke jemane kavitAkAla (saM. 1631-saM0 1680 ) che. te mahAnubhAva-mahAtmAe rAmAyaNa Adi racI hindI para jeTale upakAra karyo che te keIe karyo nathI; kavipriyA ane rasikapriyAnA kartA hindI kavi kezavadAsa (kavitAkAla. saM. 1648-1968) eka pratiSThita nAmI kavi thayA; A uparAMta akabaranA darabAramAMnA gaMgakavi, bIrabala ("brahma' upanAmathI) Adi, temaja senApati, dAdU dayAla, sudaradAsa, banArasIdAsa prabhUti kavio uddabhavyA. A bahatkAlamAM AnI pahelAM sUradAsa Adie vrajabhASAdvArA kRSNa kavitA para adhika dhyAna AvyuM hatuM, jyAre tulasIdAsanA kAlathI rAmabhaktinI dhArA vahI ane pachI rAmabhaktoe kRSNanI peThe rAmanuM paNa zRMgArapUrNa varNana karyuM. (AnI asara jainasAhityamAM neminAtharAjula ane sthalibhadrane kezyAnA prasaMge laI zaMgAra para maryAdita svarUpe utarI vairAgya pariNAma para lAvavA pratye jaina kavio prerAyA heya evuM saMbhave che) mahArASTramAM mahAbhArata marAThImAM avagata thayuM ane tatvajJAnamaya abhaMge-dAsabAdha jevA tAtvika upadeze bhASAmAM utaravA lAgyA. AvA pratApI-utsAhabharyA zatakamAM gujarAtI sAhityamAM gAnano dhvani maMda paDe e mAnavAne AMcako Ave. madhyayuga bhASA gUrjara prAcIna sAhityanA traNa yuga nAme apabhraMza yA prAcIna gujarAtI yuga, madhyakAlIna yuga ane arvAcIna yuga ema pADIe, te apabhraMza yugamAM "apabhraMza kiMvA prAcIna gujarAtInAM vyAkaraNa Adipravartaka ane prAkRta bolIenA pANinI "-hemAcArya (vi. saM. 1145 thI 1229), prabaMdhaciMtAmaNinA kartA merUtuMga (vi. saM. 1361), kavi dhanapAla (bhaviSyadatta kathAnA kartA) Adi aneka jaina graMthakAree prabala sAhityasevA karI che. jaina bhaMDAramAM apabhraMzanAM aneka pustaka maLI zake tema che. e siddha vAta che ke saMvata paMdaramA sikA sudhI saurASTra, gujarAta ane rAjasthAna e sarva pradezamAM apabhraMza bhASA ja vyApaka bhASA tarIke pravartatI hatI. saMvat 13mA saikAthI saM. 1550 sudhInI bhASAne antima apabhraMza bhASA gaNI zakIe. Ane DA) TesaTerI jUnI pazcima rAjasthAnI bhASA kahe che. madhyakAlIna yuga vikama paMdaramA zatakathI sattaramA zatakane gaNIe te temAM paMdaramA zatakamAM thoDA, paNa seLamAM zatakamAM ghaNA vadhu, ane sattaramAmAM te ati vipula pramANamAM jaina kavio ane graMthakAro maLI Ave tema che. madhyakAlIna ke arvAcIna yugamAM Aho! Shrutgyanam Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya sAdhaka [ khaMDa 2; eka paNa zataka jeneAnI gUrjara sAhityasevA vagaranuM rahyuM nathI. jaina sAdhuee bhaMDArAdvArA A sa sAcavI rAkhyuM che, te mATe temane dhanyavAda ghaTe che, ane tethI te sarvAM sAhityane itihAsa akhaMDa lakhI zakAze. tema thaye vizeSa prabhAnAM darzana thaze. rA. narisaMharAve AMkela gUjarAtI bhASAnA vikAsakramanI samayarekhAmAM sa0 1650 thI 1950 sudhInI bhASAne 'madhya gujarAtI ' kahI che. A madhya gujarAtI ke upara nirdezela madhyakAlIna yugamAM prastuta kavi (vikrama sattarame saikA ) thayela che. te saikAmAM aneka suMdara kRtio racI peAtAne siddhahasta AkhyAna-kathA kavi tarIke siddha karanAra jainakiva nAme kuzala lAbha (kRtio saM. 1917 thI 1924), sAmivamala sUri ( kRti sa'0 1615 thI 1633), nayasuMdara ( kavitAkAla sa0 1632 thI 1969), prastuta kavi samayasuMdara ( sa0 1658 thI 1700 ), ane zrAvaka kavi RSabhadAsa ( kavitAkAla sa 1692 thI 1997) e pAMca agrabhAga le che. A paikI RSabhadAsa sabaMdhI lekha pAMcamI gurjara sAhitya pariSamAM meM jarA vistArathI lakhI mokalyA hatA te chapAi gayeA che, ane nayasundara sabaMdhI mAro niSadha AnaMda kAvya maheAdhinA chaThThA mauktikanI prastAvanAmAM prakaTa thayA che. A lekhadvArA kavivara samayasundara saMbaMdhI-kaiMka hakIkata jaNAvavA meM prayatna karyo che. madhyayuganuM kathAsAhitya. saM sattaramA saikAnA prArabhathI lAkakathAone kAvyamAM mUkavAnA suMdara prayAseA jaina sAdhuonA hAthathI thai rahyA hatA. mAtra peAtAnA dhArmika kathA sAhityamAMthI ja vastu laI jaina sAdhuoe peAtAnuM-jaina kAvya sAhitya akhaMDapaNe utpanna karyuM che . ( jema premAnaMdAddhie karyuM che tema), eTaluM ja nahi, pazu te uparAMta leAkakathAone paNa kAryamAM ( zAmaLadAsAdinI mAphaka ) utArI che; vizeSamAM teoe, e ane kavio-premAna'da ane zAmaLabhaTTa-nI agAunA saikAmAM eTale saMvata sattaramA saikAmAM tenA prAra'bhathI bhASAmAM avatAryuM che. AnA samarthanamAM kahIzuM ke sa`0 1560 mAM siMhakuzale naMdabatrIzI racI, udayabhAnue visa' 1565 mAM vikramasena cApAi racI ke jenA mATe rA. maNibhAi makArabhAie noMdha karI che ke pAMcase. chAsaTha TukanA A prama'dha che. dareka rIte te zAmaLabhaTanI vAta sAthe harIphAi kare tevA che. A prabaMdhanI racanA kAipaNa rIte zAmaLabhaTTanI vArtAthI utaratA prakAranI nathI '; tyArapachI kuzalalAle sa 1916 mAM mAdhava-kAmakuM DalA 2 kuzaLalAbha-kharatara gacchanA abhayadhama upAdhyAyanA ziSya. temaNe ukta tejasAra rAsa, vIramagAmamAM sa 1624 mAM, agaDadattarAsa, navakAra chaMdAdi racela che. Aho ! Shrutgyanam e kathA uparAMta chaMda, gADI pArzvanAtha Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3, 1 kavivara samayasuMdara para rAsa, ane saM. 1917 mAM mArUlA para cepaI devazIle saM0 1619mAM vetAla pacavIzI ane hemAnaMde teja nAmano graMtha saM. 1646 mAM guNamerUsUri ziSya ratnasuMdara upAdhyAye paMpAkhyAna (paMcataMtra) catuSpadI saM0 1622 mAM sANaMdamAM ane zukabahetarI urphe rasamaMjarI saM0 1638 mAM khaMbhAtamAM, vaccharAje nItizAstra paMcAkhyAna (paMcataMtra) paI saM. 1648 mAM "hIrakalaze siMhAsanabatrIzI saM. 1636 mAM maMgala mANeke vikramAditya ane khAparA cerane rAsa saM. 1638 mAM narapati kavie vikramAditya cepaI saM. 1649 mAM ane naMdabatrIzI, hemarane garAvAdala padamiNI kathA cepaI saM. 1960 mAM sAraMge bhejaprabaMdha cipaI saM. 1651 mAM, ane bilpiNa paMcAzikA; ane kanakasuMdare saM. 1667 mAM sagAla zA rAsa; ema aneka kavioe aneka kRtio racI che. janetaramAM mAtra ekAda jemake saM. 1574 mAM Amrapadra (Ameda)nA kAyastha kavi narasA suta gaNapatie mAdhavAnaLanI kathA gUjarAtImAM banAvelI lokakathA maLI AvI che ane zodha karatAM bIjI paNa thoDI ghaNI maLI Ave. jo ke sattaramA zatakanA ghaNAkharA maLelA graMthe dhArmika che, paNa temAM A lokakathAnA graMtha maLavAthI temAMthI laukika bAbate ghaNI prApta thaI zake tema che. keTalAke ema mAnatA hatA ane mAne che ke gujarAtImAM vArtAo lakhanAra mULa kavi zAmaLabhaTTa Adi che; paraMtu temanI pahelAMnA jaina rAsAomAMthI aneka rAsAo vArtAo rUpe banAvelA maLI Ave che. e vAta upara kartAo ane temanI kRtione 3 devazIla-tapAgacchanA saubhAgyasUri zi0 somavimalasUri zi. lakSmIbhadra ziva udayazIla zi0 cAritrazIla ziva pramedazIlanA ziSya. tenI A kRti rA. jagajIvanadAsa dayAlajI medIe vaDodarAmAM prasiddha karI che. 4 vacharAja-pArdhacaMdrasUri-samacaMdasUri-ratnacAritra ziva tenI anya kRtio saM. 1642 mAM khaMbhAtamAM zAMtinAtha caritra. 5 hIrakalaza-kharatara devatilaka zi0 haprabha zi. anyakRtio samyaka kaumudI saM. 1624, kumati vidhvaMsa cepaI saM. 1607. 6 maMgala mANeka-AMcalika gacchanA biDAlaMba gaccha, muniratna-sUri AnaMdaratnasUri jJAnarana udayasAgara-bhAnubhaTTa zi0 teNe vizeSamAM aMbA kathAnaka copAI saM. 1638 jeTha suda 15 gurUe zarU karI saM. 1639mAM kArtika suda 13 ujeNImAM nijhAmanA rAjyamAM pUrI karI che. 7 hemaratna-paumika ga7 devatilaka sUri-jJAna tilaka sUri-pavarAja gaNi ziSya. anyakRti zIlavatI kathA saM. 1673 pAlImAM banAvI. A badhA jaina zvetAmbara sAdhuo che. gujarAtanA vetAmbara sAdhuoe kathA sAhitya mATe kevI sevA bajAvI che te mATe jarmana vidhAna veMkaTara harTalata " eNna dhI liTarecara dhI vetAMbarAsa opha gujarAta," e nAmanuM copAnIyuM avalokavuM. Aho I Shrutgyanam Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya sazeAdhaka [ khaMDa 26 nAma nirdeza karI jaNAvI che; te parathI zAmaLabhaTTane vArtAonA Adi racayitA nahi kahI zakAya. vizeSamAM e paNa sabhava che ke 18 mA zatakamAM thayelA zAmaLabhaTTe potAnI vArtAonAM mULa-vastu paNa prAcIna jaina kavionA vArtArUpe lakhAyela rAsAo parathI prAyaH lIdhelAM hAya. sa'0 1572 mAM si'kuzale naMHkhatrIzI racI che ke je TuMkI che, tenI sAthe sarakhAveA zAmaLabhaTTanI naDhakhatrIzI ke je vistAravALI thayelI che. uparAta kuzalalAbhanI mAdhavAnaLa ane kAmakuMDalAnI kathA sAthe sarakhAve zAmaLabhaTTe racelI khatrIza putaLInI vArtAmAMnI 26 mI mAdhavAnaLanI vArtA, ke je keTalIka gheADI khAmatamAM nUdI paDe che; paNa te zAmaLabhaTTanI kathA bahu saMkSepamAM che ane jhAjhA mAla vagaranI che. tema vaitALa pacIsI, siMhAsana khatrIzI, suDAbaheAterI vagere jevI kRtie sAthe zAmaLabhaTTanI te nAmanI kRtio sarakhAvI zakAya. vakhate jaina kaviee jema leAkamAM pracalita kathAone ekatrita AkAramAM gAThavI sagraha karI cA kAi anya bhASAnA graMthAmAMthI sva bhASAmAM utArI hAya, tevI rIte sAmaLabhaTTe paNa karyuM hAya. leka kathAnA sAgara rUpa kathAsaritsAgara, kSema kara kRta siMhAsana dvAtrizikA ane saMskRta vetAla pacava'zati jUnI-prAcIna kRtio che. . keTalAka ema kahetA hoya ke jaina sAdhue zRMgArasathI yukata kAvyane te race yA racavAnA dAvA kare teA te jaina dharmanA dIkSita yati ja na hevAya te AnA uttaramAM jaNAvavavAnuM ke uparAMkata kuzalalAbhanI mAdhavAnaLanI kathA zRMgArarasathI bharelI uttama pratinI vArtA che, e rA. haragovindadAsa kAMTAvALAe svIkAryuM che. jaina kavie alakhata ughADA amaryAdita zRMgAra nahi mUke, ke jethI jema zAmaLabhaTTane mATe nada kavine kahevuM paDayuM ke 'zAmaLabhaTTe keTalIka vArtAo na lakhI hAta te sArUM tema jaina kavio mATe kahevuM nahi ja paDe. " vizeSamAM jaina sAdhue jema amuka sadguNanuM pratipAdana kare che, tema A ( mAdhavAnaLanI kathAnA ) graMthamAM zILanA mahimA matAnyeA che, eTale te khAkhatamAM te (jaina kavi ) zAmaLabhaTTa karatAM caDhe che.......... kRti zAmaLabhaTTanI pUrvenA zatakamAM racAi hatI. " ( rA. haragovindadAsa kAMTAvALA ). > A kathA temaja mArU DhAlAnI cApAI ane jesalameramAM tyAMnA mahArAjA rAvaLa mAladevajInA pATavIkumAra zrI hararAjajI (ke jemaNe visa01618 thI 1634 sudhI jesalameranuM rAjya kyuM ) nA kutuhala ane vinAda arthe banAvela che. mArUDhAlAnI cApAI samadhI evI vAta che ke hurarAjajIe sa'0 1617 mAM akabaranuM svAmItva svIkArI 8 sva. cimanalAla DAhyAbhAi dalAlane mAdhavAnaLa kAmakalAnI loka kathApara sAhitya ' mAM . Avela lekha. 9 lakhapati zRMgAra e mathALAneA lekha. sva. kavi jIvarAma ajarAmara gAra. gujarAtI dIvALI aMka sa. 1967. Aho ! Shrutgyanam Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aka-3 ] * kavivara samayasuMdara dilahI darabAramAM javA AvavA mAMDayuM hatuM. emaNe pRthvIrAjanI karela "veli? (kRSNa rukimaNInIvelI) nAM vakhANa sAMbhaLI pite yuvarAja hatA tyAre ane paTTAbhiSeka thayA pachI jesalameranA sarve kavi ane vidvAnene ekaThA karI "mArUDhelAnI vArtAnA prAcIna dehA ekaThA karI tene vArtAnA AkAramAM yathAkrame goThavI je uttama graMtha banAvaze tene huM inAma ApIza" ema kahI keTalAka graMtha racAvelA pitA pAse taiyAra hatA temAMthI sarvottama je graMtha banyuM hatuM te bAdazAhane bheTa dharyo. A vAtane mArUDhelAnI vArtA para jeTalA graMtha banyA che te hararAjajInI AjJAthI banyA che evuM cha sAta graMthanI prazasti parathI jaNAtAM Teke maLe che. (vA siMdarya saM. 1973 mArgazIrSane aMka). A rIte ApaNe A madhyayuganA-sattaramA saikAnA khAsa viziSTa guNe joyA. jaina kRtio aprakaTa hevAnA kAraNe yA te para alakSa hevAnA kAraNe mAtra jainetara kRtio laI yugonAM lakSaNo jainetare bAMdhe ane te mATe temaja amukanA amuka jainetara utpAdaka ema siddhAnta (theories) ghaDe e svAbhAvika che, paNa je atra bhArapUrvaka namra vakatavya che te e che ke jainakRtio para lakSa rAkhavAthI te siddhAMta khaMDita banI caitanyazUnya thAya tema che. gUrjara vAgyevInAM baMne saMtAna-jainetara temaja jaine-samAnadaSTie nirakhavAM ghaTe. baMnene phALe saMyukta avibhakata puMjI che. keIe che, keI vadhu phALo Ape, paNa ekeyane anAdara na ghaTe. jenetaramAM saMskRta bhASA pratyenA mehane lIdhe, yA musalamAnonA AkramaNathI thayelI hindu rAjyanI pAyamAlIne kAraNe bhASAsAhitya mukhyapaNe na khIlyuM hoya te te saMbhavita che, temaja jainemAM mukhyapaNe tyAgI ane paribhramaNazIla sAdhuo brahmacarya sevI vidyAvyAsaMgI rahI bhASAsAhitya pratyenA mehane lIdhe te vizeSa khIlavI zakyA hoya te taddana saMbhavita che; sva. raNajItarAma vAvAbhAI mahetAe satyarIte ane AgaLa vadhIne jaNAvyuM che ke alAuddIna khIlajInA saradAroe gujarAtanA hiMdu rAjyane pAyamAla kIdhuM tyAra pachI cAlelI aMdhAdhUdhImAM nAsabhAga karatA brAhmaNae zAradAsevana tyajI dIdhuM, paNa maMdiro-pratimA AdinI AzAtanA thavA chatAM jaina sAdhue potAnA abhyAsamAM Asakta rahyA ane zAradA devIne apUja na thavA dIdhI. AvA dharmaparAyaNa ane vidvAna sAdhuone . 10 juo gujarAtIne dIvALI aMka saM. 1977 pR. 6. "rAThoDa pRthvIrAja ane velI krisana rUkamaNIrI" e nAmane lekha. temAM tene racA saM0 1634 Apela che ne bhATa cAraNo AgaLa parIkSA mATe saM0 1644 mAM mUkela hoya ema tenI chellI be kaDIo parathI jaNAya che. je A kaDIo pAchaLathI umerI na hoya ne pRthvIrAjanI svaracita hoya, te pachI hararAjajI te kRtinI sAme mUkavA bIjI kRti saM. 1617 mAM utpanna karAvavA mAMge e baMdhabetuM nathI, bAkI hararAjajInA AnaMda mATe te kRti thaI ane banAvarAvI e kathana siddha che. Aho ! Shrutgyanam Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka. [ khaMDa 2 pATe, amadAvAdanI salatanata tUTI tyAre, zrI hIravijayasUri nAme sAdhu hatA. Agre jaI IbAdatakhAnAmAM akabara bAdazAha ane anya dharmIone temaNe jainadharmane mahimA banAvyA. A itihAsa zuM kahe che? gujarAtanA agragaNya nAgarika jenene sUrya gujarAtanA hindu sAmrAjya daramyAna madhyAnhamAM hatuM ane hemacaMdranI mAphaka amAsane divase prakAzejajvala pUrNimA ANavA samartha hato. teo mahinAonA mahinA sUdhI dariyo kheDI lAMbI saphara karI dezadezAvaranI lakSamI lAvI gujarAtamAM DhaLatA; pitAnAM vIratva ane vaphAdArIthI rAjA prajA ubhayane saMkaTa ane saubhAgyanA samayamAM madada karatA, aNahilapuranI gAdInuM gaurava jALavatA-vadhAratA; bIjA devanA maMdire khaDiyara thaI jatAM hatAM, chatAM sarasvatI devInAM maMdire jaina sAdhuonA bhISma parizramane lIdhe ghaMTanAdathI gAjI rahyAM hatAM. delavADAparanAM vimaLazAhanAM deharAM jevAM aneka seMdaryathI gUjarAta vibhUSita thatuM hatuM; rAjyanI uthala pAthala, aMdhAdhUdhI, ane bIna salAmatI vAraMvAra naDatI chatAM potAnA utkRSTa vaizya guNene lIdhe gujarAtane vepAra paDI bhAMgavA na dIdhuM ane Aja paryata vepAra kheDavAnI lAyakAta ane zakti teja rAkhyAM." (jainadharma prakAzane jyubilI aMka). ATaluM kahI have ApaNe prastuta kavine paricaya karavA pratye vaLIzuM. kavi paricaya. kavi pitAnA judA judA graMthamAM nAnI moTI prazasti ApI pitAne kaMIka paricaya karAvate game che. te parathI samajAya che ke pitAne gaccha jainatAmbara mUrtipUjaka saMpradAyanA paikI kharataragaccha hatuM. te gachane utpAdaka saMbaMdhI e ullekha "jenenA chellA tIrthakara zrI mahAvIra svAmInI paTTa paraMparAe devAcArya thayA, temanA paTTadhara nemicaMdra, tenA pachI ughAtanasUri thayA. temaNe AbugirinA eka zikhara para aSTama tapa AdarI sUrimaMtra ArAdhyo. tyAra pachI vardhamAnasUri thayA. tenA ziSya jinezvare gujarAtanA rAjA durlabharAja (saM. 1066 thI 1078) nI rAjya sabhAmAM zrI aNahillapura (pATaNa) nagare vetapaTa ( caityavAsI) sAthe vAda karI teone parAbhava karyo ane vasatine manohArI mArga prakaTa karyo. te sUrinA paTTadhara saMvegaraMgazAlA nAmanA graMthanA racanAra jinacaMdrasUri thayA ane tenA pachI paTTadhara, kharataragaNanAyaka, jaina siddhAMta zAstra paikI nava aMga-Agamapara saMskRtamAM vRtti-TIkA racanAra abhayadevasUri thayA. 11 11. vikramanI sattaramI zatAbdimAM (saM. 1617) abhayadevasUri kharatara hatA ke nahi te saMbadhI pATaNamAM ja tapAgacchanAM dharmasAgara upAdhyAya ane kharatara gucachanA dhanarAja upAdhyAyane Aho! Shrutgyanam Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3 ] kavivara samayasuMdara " tyAra pachI temanA ziSya jinavallabhasUri thayA, temanA pachI 64 jogaNIne vaza karanAra jinadattasUri thayA. tenA jinacaMdrasUri, tenA pachI anukrame jinapatisUri, jinezvarasUri, jinaprabodhasUri ane jinacaMdrasUri thayA. jinacaMdrasUrinA AdezathI teja:pAle zAMtinAthanuM biMba banAvyuM, tenA pachI jinakuzalasUri (kharataragacachanI paTTAvalimAM 43 mA.) tyAra pachI jinapaddha, jinalabdhi, jinacaMdra, jinadaya, jinarAja, jinabhadra anukrame thayA. A pada mA jinabhadrasUrie jesalamera, jAbAlipura (jAhera), devagiri, ahipura (nAgapura-nAgora), ane pATaNamAM pustaka bhaMDAra karAvyA. (paTTadhara pada saM. 1475 ane maraNa saM. 1514). tyAra pachI ame jinacaMdra, jinasamudra, jinamANika thayA. jinamANijyanA jinacaMdrasUri thayA ke je hAla vidyamAna che. te jinacaMdrasUrine akambara bAdazAhe AnaMdathI "yuga pradhAna" pada ApyuM." ukata (61 mA) jinacaMdrasUrinA12 hastadIkSita mukhya ziSya sakalacaMdra upAdhyAya 13 thayA ane tenA ziSya tarIke huM, samaya suMdara vAcaka-upAdhyAya thayo. (juo saM 1676 mAM racelI atharatnAvalI athavA aSTalakSInI prazasti. pITasana caturtha rIpeTa. naM. 1174-50 68. ) jabaro jhaghaDo thayo hato. dharmasAgare evuM pratipAdana karavA mAMgyuM hatuM ke kharataragacchanI utpatti jinezvarasUrithI nahi, paNa jinadattasUrithI thaI che. abhayadevasUri kharatara ga7mAM thaI zakatA nathI. jinavalabhasUrie zAstra virUddha prarUpaNa karI che. vagere carcAno viSaya pitAnA oSTrika mahesUtradIpikA nAmanA graMthamAM mUkayA (rasyA saM. 1617,) A graMthanuM bIjAM nAma pravacana parIkSA che yA baMne jAdA hoyabaMnemAM viSaye sarakhA che. temAMnAM ekanuM bIjuM nAma kumati kaMdamuddAla che. AthI bahu hehAMkAra thayo. be ga7 vacce athaDAmaNI ane aMte prabaLa vikhavAda utpanna thatAM te kyAM aTakaze e vicAravAnuM rahyuM. jokhamadAra AcAryone vacce paDyA vagara cAle nahi, tethI tapAgacchanA vijayadAnasUrie ukta kumatikaMdakudIla graMtha sabhAsamakSa pANImAM bheLavI dIdhuM hato ane te graMthanI nakala keInI paNa pAse hoya te, te apramANa graMtha che mATe temAMnuM kathana keIe pramANabhUta mAnavuM nahi, evuM jAhera karyuM hatuM. kharataragaccha vALAe pitAnA matanuM pratipAdana karAvavA bhagiratha prayatna sevyo hato e vAtanA pramANamAM jaNAvavAnuM ke ApaNe nAyaka samaka suMdara upAdhyAyajInA saM0 167ra mAM racelA sAmAcArI zatakamAM saM. 1617 mAM pATaNamAM thayelA eka pramANa patranI nakala ApelI che ke jemAM evI hakIkata che ke abhayadevasUri kharataragacchamAM thayelA che e vAta pATaNanA 84 ga vALA mAne che. ane e pramANa patra sAcuM jaNAya che, ane teno hetu uparane kalaha-vAda zamAvavA athe hato. 12. jinacaMdrasUri-gotra rIhaDa, pitA zrIvaMta, mAtA DhiyAdevI. jJAti vaNika, timarI (tIvarI) -jodhapura rAjya) nI pAse AvelA vaDalI gAmamAM saM0 1585 mAM janma. mAtra nava varSanI umare saM 1604 mAM jaina sAdhunI dIkSA. 17 varSanI vaye saM0 161ra bhAdrapada zudi navamI gurUvAre jesalameramAM sUripada. temaNe akabara bAdazAhane jaina dharmane bodha Apyo hato ane bAdazAhe yugamAM pradhAna Aho ! Shrutgyanam Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 2, . A rIte pitAnI gurU paraMparA pite ApI che te anne jaNAvI. pite pitAnA gacchanuM nAma bRhat kharatara gaccha ApeluM che kAraNa ke kharataragacchamAM potAnA samaya sudhImAM aneka zAkhAo mULa vRkSamAMthI nIkaLI hatI ane pitAnuM mULa vRkSamAMthI cAlI Avela thaDa batAvavA "bRhat " zabda jela che. saM. 1949 nA phAgaNa zudi 2 ne dine yugapradhAna jinacaMdra sUrie akabUra bAdazAhanA kahevAthI lAhoramAM (lAbhapuramAM) mAnasiMhane AcAryapada ApI temanuM nAma jinasiMha sUri14 rAkhyuM, te samaye teja jinacaMdra sUrie svahaste kavi samayasuMdara purUSa sUcaka "yugapradhAna' pada ApyuM hatuM. ema kahevAya che ke bAdazAhane jainadharmI-jainadharma prazaMsaka banAvyo hato (prodhito yena yA na hya2/2hyaH tisAda mulyaH-jinalAbha sUrinA saM0 1833 nA AtmaprabaMdhanI prazasti). temane sakalacaMdra upAdhyAya uparAnta 45 ziSya hatA-temAM mukhya samayarAja, mahimArAja, dharma, nidhAna, ratnanidhAna, jJAnavimala vigere hatA. temane svargavAsa vegAtaTe (bilADA -mAravADa) saM. 1670 nA Adhinavadi bIjanA dine thayo. (juo iDiyana eNTivarImAM Apela kharataragacchanI paTTAvali-mAruM bhASAntara, sanAtana jainanA 1907 nA julAInA aMkamAM vadhu mATe juo ratnasAgara bhAga 2 je pR0 125) temaNe potAnI pAse gelI nAmanI zrAvikAe saM. 1633 phA vada 5 ne dine bAra vrata svecchA pramANe grahaNa karyA te saMbaMdhI "icchA pariNAma Tippanaka' yA bAra rAsa bhASAmAM saM. 1633 mAM banAvyo che. vaLI meDatAmAM jene hAla "loDhAra maMdira' kahe. vAmAM Ave che temAM ciMtAmaNi pArzvanAthanI pratimAnI temaNe saM0 1668 nA mAgha zudi 5 zukravAre mahArAjA sayasiMhanA rAjyamAM pratiSThA karI che (prAcIna lekha saMgraha bhAva 2 pR0 307). temanA ja samayamAM temanA anuyAyI bhakta, prakhyAta karmacaMdra maMtrIe saM0 1635 nA bhayaMkara dukALanA vakhatamAM savAkareha rUpIA kharca satrAkAra baMdhAvI bahu janane bacAvyA hatA ane te karmacaMdre temane yuga pradhAna mahotsava-temanA ziSya jinasiMha sUrine AcArya pada mahotsava ati dravya kharca saM. 1649 mAM ujavyo hato. vaLI temanA samayamAM samajI ane zivajI e be prasiddha zrAvakoe rANapura, giranAra, Abu, goDI pArzvanAtha ane zatruMjaya e pAMca jainatIrthoe saMgha kADhI lai gayA hatA. (juo samaya suMdaranI kalpasUtra TIkAnI prazasti ). A karmacaMdra maMtrIe sadhara nagaramAM jinakuzala sUrine meTa saM0 1655 mahA suda 10 me karAvyo. te sivAya bIjA sthalee temanA aneka sthabha karAvyA hatA. 13 sakalacaMdra gaNI-teo vidvAna paMDita ane zilpazAstramAM kuzala hatA. pratikAkalpa zloka 11000, jinavallabha sUrikRta dharma zikSA para vRtti (patra 128), ane prAkRtamAM hitAcaraNa nAmanA aupadezika graMtha para vRtti 12439 zlokamAM saM0 1630 mAM racela che. 14. jinasiMha sUri-pitA cAMpasI, mAtA caturaMgA devI, gotra gaNadhara cepaDA, vaNika jJAti. janma khesara (khetAsara) gAmamAM saM0 16 15 nA mAgazara zudi pUrNimAne dine; temanuM mUla nAma mAna- siMha. dIkSA bIkAneramAM saM0 1623 nA mAgazara vadi 5 ne dine; vAcaka-upAdhyAya pada jesalameramAM saM. 1640 nA mAMdha zudi 5 ne dine; sUripada lAhoramAM saM. 1648 nA zizna zudi 2 ne dine. akabara bAdazAhane maLavA mATe kAzmIramAM kaThina vihAra (musApharI) karyo hato. vAra, siMdUra ane gajajaNa (gijhanI) Adi dezomAM paNa temaNe amAri eTale jIvadayA-ahiMsA pravartIvarAvI hatI. akabara Aho ! Shrutgyanam Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'ka 3 ] kavivara samayasuMdara tathA guNavinaya e e sAdhuone upAdhyAya padma ApyuM. A vAta ukta guNavinaya156pAdhyAye ja sa0 1655 mAM racelA kacadra matrivaMza prakhadha-karmacadravaMzAvali prama dhamAM ApelI che. ke je kamacaMdra matrIe A AcAya mahAtsava karelA. A samaye ja jinacaMdra sUrine yuga pradhAnapada maLelu jaNAya che. vAcaka pada guNa vinayana", samayasuMdaranai dIdhau re yuga pradhAnajIna karaI, jANuM rasAyaNu sIdha re zrI jina zAsana cira jayau. 13 A utsavanA zubha kAryanA upalakSamAM khAdazAha akakhkhara khaMbhAtanA baMdara upara eka varSa sudhI kAI magara ke mAchalIo na mAre evo hukama bahAra pADayA hatA. tema lAhAramAM paNa eka divasa kAipaNa jIvanI hiMsA nahi karavAnI AjJA pheravI dIdhI hatI. ( jue ukta prakhadha aitihAsika rAsamALA bhA0 3; jaina aitihAsika gUrjara kAvya saMcaya. ) juo 50 jayasAma kRta saMskRtamAM kacaMdra maMtrI pramadha. ukta jinasiMha sUrie bAdazAha para peAtAnA prabhAva pADI tenI pAsethI ASADha zuda 9 thI ASADha zuddhi 15 sudhInA sAta visAmAM khIlakula jIvavadha na thAya evuM kmAna meLavyuM hatuM. A asalI pharamAna patra hAtha AvyuM che ne te hindI 'sarasvatI' mAsikanA khUna, sane 1912 nA aMkamAM chapAyu che. AmAM hIravijya sUrinA upadezathI paryuSaNanA ATha ane bIjA cAra ema bAra divasa sudhImAM jIvavadhanA nirmadha mATe pharamAna ApyuM che tenA paNa ullekha karyo che. jinacaMdrasUri eka prabhAvaka mahApurUSa hatA. temanAM jJAna ane AcAranI khyAtiakammara bAdazAhe ukta kA~caMdra khachAvata pAsethI sAMbhaLI potAnI nijakalamavaDe puramAna (vinati) paMjAkhanA lAhAra nagarathI lakhI ane peAtAnA khAsa marajI dAna umarAve te gurUne khelAvavA mATe mokalyA. te vakhate te gurUnA 84 ziSyamAM mukhya sakalacaMdra upAdhyAyanA ziSya pati samayasuMdarajI paNa vihAramAM sAthe hatAM. te vihAra kayAMthI kayAM karyAM ane lAhAramAM AvyA pachI uparokata maheAtsava kema thayA e sa`badhI samayasuMdareja 'gurU guNa chaThThuM aSTaka ' hindImAM banAvela che te atra jaNAvIzuM. bAdazAhe peAtAnA rAjavahivaTanA chellA varSamAM (sa0 1660 mAM) dastAveja karI mAna karI ApyuM hatuM ke bhAdaravA zuda 9 thI bhAdaravA zuda 15 sudhI peAtAnA sapU` rAjyamAM jIvahiMsA baMdha rAkhavI. tyAra pachI jahAMgIra bAdazAhe temane ' yugapradhAna ' pada ApyuM hatuM. para jinacaMdrasUri ravargastha thatAM venAtaTamAM ( bilADA mAravADamAM ) gacchanAyaka pada saM0 1670 nA pauSa vida 13 tene meDatAmAM thayA. ( jue uparAMta kharatara gaccha paTTAvali; sanAtana jaina, julAi 1907, ratnasAgara bhA0 2 pR0 127; jJAnavimala kRta saM0 1654 nI zabda prabhedavRttimAMnI gurU paTTAvali; pITarsana rIpoTa bIjo pR. 65 ) temanI pArTa janarAja sUri (bIjA) AvyA. 15. guNavinaya vAcaka-temaNe bhASAmAM A prabaMdha uparAnta ajanAsuMdarI prabaMdha sa0 1662 Aho! Shrutgyanam Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 16 jaina sAhitya saMzAdhaka saMtanakI mukha vaNu suNI jinacaMda sudi mahaMta jatI, tapajakha kare gurU gujajarameM pratikheAdhata hai bhavika' sumatI, tabahI citacAhana grUpa lai samayasuMdarake gurU gacchapatI, bheja patasAha akabbarI chApa melAye gurU gajarAja gatI. ejI gujarate gurUrAja calai vicameM cAmAsa jAlera rahe, menItaTameM ma`DANa kiyA gurU nAgAra AdaramAMna lahe, mAravAriNI gurUva danake tarase sarasaiM vica vega varte, harakhyA saMdha lAhera Aye gurU patasAha akabbara pAMva ga. ejI sAha abbarI vakhtarakai gurU sUrata dekhata hI harakha, hama jogI jatI siddha sAdha vratI sabahI khaTa darasana kai nirakhai, TApI asamAvAsa caMdra udaya aja tIna batAya kalA parakhai, tapa jaba dayA da dhAraNakAM jaga kAI nahIM inake sarakhai. gurU amRtavANlR suNI sulatAna esA patasAha hukamma kiyA, saba Alama mAMhi amAra palAya elAya gurU puramANu diyA, jagajIva dayA dharma dAkSaNaa jina sAsanameM jI seAbhAga liyA, samayasuMdara kahe guNavaMta gurU dRga dekhata harakhata bhavya kriyA. ejI zrIjI gurU dharmAM dhyAna milai sulatAna salema arajja karI, gurU jIva dayA nita prema dhare cita aMtara prIti pratIti dharI, kA~caMda bhulAya kriyA puramANu cheDAya khaMbhAyatakI macharI, samayasuMdarake saba leAkanameM nita kharatara gacchakI khyAti kharI. [ khaMDa 26 1 Aho! Shrutgyanam ra * 5 nA caitra zuda 13 budhe; guNasuMdarI ceApa; a'calamata svarUpa vana rAsa sa0 1674 mAtra zuda 6 ravivAre mAlapuramAM racela che. kharatara gacchanI kSema zAkhAmAM kSemarAja upAdhyAyanA prAdhamANikaya ziSya, tenA jayaseAma, ane tenA teo ziSya thAya. A kavie saMskRtamAM paNa aneka graMtho racyA che te paikI khaMDa prazasti kAvya TIkA saM0 1641, damayaMtI ca'pU TIkA saM. 1646, radhuvaMza TIkA saM. 1646, vairAgyazataka TIkA sa'0 1647, iMdriya parAjyazataka vRtti saM0 1664, utsUtreAdbaTTana kulaka khaDana saM0 1665 ke jemAM upara|kta dharmasAgara upAdhyAyanA matanuM khaMDana kareluM jaNAya che, saMmeAdhasattarI TIkA, lagnuanizAMti steAtra TIkA che. A parathI tee eka sattaramA saikAmAM vidvAn TIkAkAra ane sAkSara hatA e nirvivAda che. ( vadhu mATe jue e rAsasaMgraha bhAga 3 jo ) 16. 2. medanItaTa-meDatA; mAravAriNI-mAravADanI strI. 3. TApI......harakhe AnA a kharAkhara samajAtA nathI, paNa emAM ema heAvAnA saMbhava che ke TApI uDADI adhara rAkhI hAya, amAvAsane dine caMdranA udaya batAvyA heAya ane traNa bakarAM batAvIcamatkAra batAvyA hatA. 4. bhavya--pAThAMtara hAta. macharI--mAchalI pakaDavAnuM khaMbhAtamAM thatuM hatuM te kuramAnathI dUra kAlyuM. 6-cAmara chatra......jiyare -pAThAMtara-jhugapradhAnakAai gurUdU. gigaDadu gigaDadu dhuMdhuM khAyere samayasuMdarake gurU mAna gurU, patisAha akambar gAyere. ( jaina saMpradAya zikSA pR. 1649 ) Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3. ] kavivara samayasuMdara ejI zrI jinadatta caritra suNI patasAha bhaye gurU rAjiye re, umarAva saLe kara jeDa khaDe pabhaNe apaNe mukha hAjiye re, cAmara chatra murA taba bheTa gigaDadU dhaMdhuM bAjiye re, samayasuMdara tUhI jagatra gurU patasAha akabara gAjiye re. hejI jJAna vijJAna kalA guNa dekha merA mana sadagurU rIjhIye, humAyako naMdana ema arkha, aba siMdha (mAnasiMdha) paTodhara kIjIyejI, patasAha hajUra tha saMgha sUri maMDANa maMtrIzvara vijhIyejI, jiNacaMda paTe jisiMha sUriH caMda sUraja jU pratapIjIyejI. hejI rIhaDavaMsa vibhUSaNa haMsa kharataragaccha samudra zazI, prato jina mANikaya sUri ke pATa prabhAkara nyU praNam ulasI, mana zuddha akambara mAMnata hai jaga jANatA hai paratIta esI, jinacaMda muNada cira pratApe samayasuMdara deta AzIza esI.* A parathI ema anumAna thAya che ke jinacaMdrasUri, akabara bAdazAhe bolAvavAthI gujarAtamAM hatA tyAMthI aneka ziSyo sAthe laI gayA temAM samayasuMdara hatA. gujarAtamAMthI vihAra karatAM pahelAM jAlera, tyAMthI medinI taTa- meDatA, nAgara ema mAravADamAMthI pasAra thaine lAhora AvyA. saM. 1649 pahelAM te samayasuMdara gUjarAtamAM ja rahyA hatA ane saM0 1649 mAM lAhera AvI upAdhyAya pada meLavI pachI te bAju ne vizeSamAM mevADa-mAravADamAM pravAsa karyo che, ane tethI temanI mukhya gUjarAtI bhASAmAM aneka dezonA prAntIya zabda, mAravA zabda, phArasI zabdo jovAmAM Ave che. A vAta temaNe je graMtha racyA tenA nidiSTa sthalaparathI-te graMthe parathI jaNAI Ave che. A aSTaka "mahAjana vaMza muktAvali -u0 rAmalAla gaNI. rAMdhaDI vidhAzAlA bIkAneramAMthI tenI prastAvanA pR. 5-6 parathI utAreluM che. temAM vizeSa jaNAvyuM che ke "A vakhate nakAsa (citAra) e tasavIra bAdazAha ane gurUmahArAjanI utArI te bIkAneranA kharatara bhaTTAraka zrI pUpajI pAse mojUda che. citArAe bAdazAha akabaranI sabhAmAMthI bAdazAhanI pAchaLa mukhya 3 tasabIra lakhI che. birabala, karamacaMda bachAvata, tathA kAjI khAnakhA; ane zrI gurU mahArAjanA sarva sAdhu samudAyamAMthI 3 traNa sAdhu nAma lakhyAM che - veSaharSa (kharuM nAma viveka harSa) paramAnaMda, tathA samayasuMdara." A chabI prakaTa thAya to ghaNo prakAza paDe ane kavi samayasuMdaranI tasabIra maLI Ave. AvI ja chabI tapAgachIyahIravijya sUrinI te vakhatanI prakaTa thaI che (juo sAkSara zrI jinavijayajIe kRpArasazanI lakhelI bhUmikA sAthe prakaTa karela chabI. temAM paNa akabara sAthe traNa amIrAdi, ane hIravijya sAthe traNa jaina sAdhuo che. A ane uparanI chabI baMne eka nathI ema zaMkA rahe che. vaLI A aSTaka jaina saMpradAya zikSA (yati zrI pAlacaMdranI) mAM pR. 649 ne TippaNImAM prakaTa thayuM che. Aho! Shrutgyanam Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya sa MzAdhaka [ khaMDa 2, saM0 1658 amadAvAda, sa0 1659 khaMbhAta, sa0 1662 sAMgAnera, sa'0 1665 AgrA, sa'0 1667 mareTa sa'0 1668 mulatAna, sa'0 1672 ane 1673 meDatA. sa`01674 mAM jinacaMdrasUri meDatAmAM svargastha thayA ne jinarAjasUrineka temanI gAdI tyAM maLI. sa0 1676 mAgazara mAsamAM rANakapura ( sAdaDI pAse ) nI jAtrA karI. [ te rANakapuranI jAtrA vakhate karelA stavanamAM tenA madiranuM varNana ApyuM che ke cAre dizAnA 24 maMDapa, cAra caturmu`kha ( cAmukha ) pratimA, te deharAnuM nAma tribhuvana dIpaka, 84 derI, bhAMyarAM. mevADa dezamAM. 99 lAkha kharcI peravADa dharaNAke adhAvyuM. tyAM kharatara vasati che ne te uparAMta khIjA prAsAda che. ] ane te varSoMmAM lAhAra gayA, saM0 1681 jesalameramAM hatA. AnI pachI sa0 1682 mAM jesalamera pAsenA pAMca gAu paranA-asala rAjyadhAnI lAdravapuramAM rahetA17 cerU bhaNazAlIe jesalamerathI zatruMjayapara javAnA saMdha kADhayA. 16 164. jinarAjasUri--( bIjA ) pitA zA dharmAMsI, mAtA dhAralade, gAtra meAhittharA. janma sa0 1647 vai. zu. 7, dIkSA khIkAneramAM saM0 1656 nA mAzI` zudi 3, dIkSAnAma- rAjasamudra, vAMcaka ( upAdhyAya ) pada saM0 1668, ane sUripada meDatAmAM saM0 1674 nA kAgaLu zukra 7 ne dine thayuM. te maheAtsava tyAMnA cepaDA geAtrIyasAha Asaka karNe karyo. temaNe ghaNI pratiSThA karI-dAkhalA tarIke saM. 1675 nA vaizAkha zudi 13 zukra zatruMjaya upara adhama uddhArakAraka amadAvAdanA saMdhavI seAmajI zivajIe RSabha ane khIjA jinAnI 501 mUrti banAvarAvI tenI pratiSThA karI. bhANavaDamAM pArzva nAthanI prAMtamAnI sthApanA karI hatI. saM0 1677 jeTa vikra 5 gurUvAre jahAMgIranA rAjyamAM ane zAhajAdA zAhajahAnA samayamAM uta AsakaraNe banAvelA mammANI ( saMgemarmara ) nA paththaranA suMdara vihAra ( maMdira ) mAM metAmAM zAMtinAthanI mUrtinI pratiSThA karI. evuM kahevAya che ke temane aMbikA devIe vara ApyA hatA. tee pATaNamAM saM0 1699 nA ASADha zudi 9 ne dine svastha thayA. temaNe naiSadhIya kAvyapara jainarAjI nAmanI vRtti racI che ane khIjA mA racyA che. temanA kahevAthI matisAre dhanya zAlibhadranA rAsa sa0 1678 Ase vadi 6 ne dine khaMbhAtamAM racyA hateA. 17. the bhaNazAlI saMbaMdhI evuM kahevAya che ke te ledravapura ( hAlanuM leAdharA ) mAM dhInA vepAra karatA hatA. eka dhInuM pAtra lai bharavADaNa vecavA AvI, tenI nIce harIvela hatI. AthI te pAtranA dhIteA tAla karatAM jema jema dhI kADhatAM jAya tema tema te pAtra bharAtuM jAya. A harIvela pAtra nIcenI iMDhANI sAthe hatI, te iMDhANI laine cezAhe pheMkI dIdhI, pachI temAMthI te vela lai tenA pratApe akhUTa dhIthI aDhaLaka sapatti teNe prApta karI. A vAta teNe jinasiMha sUrane kahI, gurUe sukatA karavA kahyuM tyAre thirUe tyAM thai gayelA dhIrarAjA ( dhIrAjI bhATI ) e sa0 1196 pachI badhAvelA ledharAmAMnA sahastraphaNA pArzvanAthanA maMdiranA jIrNoddhAra karyo temAM vizAlapratimA sthApana karI. ane peAtAnI be patnI tathA be putranA kalyANArthe cAra bAjue cAra devakulikAo badhAvelI che. AnI pratiSThA naiSadhakAvya upara jainarAjI nAmanI TIkAnA kartA mahA vidvAna AcA` jinarAja sUrie saMja 1975 mAM karelI che. vizeSamAM cerUzAhe jJAnabhaMDAra karAvyA ane navaratnAnAM jinabi karAvyAM. krIDA rUpI kharcyA, tyArapachI zatruMjayanA sadha saM1682 mAM kADhayA. AnI pahelAM bAdazAha abbare thephsAhane dilhI khelAvI ghaNuM mAna ApyuM. yedzAhe nava hAthI, pAMcase dhADA najara pharyA tyAre bAdazAhe Aho! Shrutgyanam Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3] kavivara samayasuMdara 17. AmAM zrI jinarAjasUri pramukha aneka AcArya sAthe hatA ane samayasuMdara upAdhyAya paNa A saMghamAM gayA hatA. A saMgha zatruMjayanI yAtrA karI Avya-saM. 1682. pachI samayasuMdara 1682 mAM nAgara AvyA, ke jyAM zatruMjaya rAsa rame. tyAMthI saM0 1683 meDatAmAM, saM0 1685 lUNakarNasara, saM. 1687 pATaNa. A varSamAM bhAre dukALa paDaye hato ke jenuM varNana temaNe caMpaka coparTamAM karyuM che. saM. 1691 khaMbhAta, saM. 1994 ane 165 jAlera, saM. 1696 amadAvAda, saM0 1698 ahamadapura (amadAvAda); e rIte e sthalee ApaNA kavie acUka nivAsa karyo hate. - A uparAMta sametazikhara (pArzvanAthahila jene hAla keTalAka kahe che ), caMpA, pAvApurI, phaledhI (mAravADa), nAdela, vAMkAnera, Abu, zaMkhezvara, jIrAvalA, ge, varakANA, aMtarIkSa pArzvanAtha, temaja giranAra vagere aneka jaina tIrthonI jAtrA karI hatI. 16 jesalameramAM pite ghaNAM varSo gALyAM lAge che. rAyajAdA" ne khitAba bo. AthI AnI olAda "rAya maNazAlI" kahevAya che. AgrAmAM moTuM jinamaMdira thirUzAhe karAvyuM ke je hAla mejUda che. bhaNazAlI e mULanAma e rIte paDayuM ke lodhrapuranA yaduvaMzI dhIrAjI bhATI rAjAnA yuvarAja putra sagaranI mAtAne brahmarAkSasa lAgyo hato tene saM. 1196 mAM kharataragacchanA camatkArI AcArya jinadatta sUrie kAvyo tethI rAjA kuTuMba sahita jaina thayo ane tenA para AcArya jainatvanI kriyArUpe bhaMDazAlamAM vAsakSepa karyo tethI tenuM netra bhaMDazAlI (bhaNazAlI) sthApita thayuM, ane tenA A vaMza ja therazAha thayA. A rIte mUla bhaNazAlI jaina hatA. juo mahAjana vaMza muktAvali pR. 29-30. 17ka. jesalamera-Ano killo rAjasthAnamAM prasiddha che. yaduvaMzI bhaThThI mahArAuloe lodhapurathI AvI saM0 12 12 mAM bAMdhyo. jainanA kharataragacchanA tAbarI sAdhuone A prabala nivAsarU5 hato. jinarAja, jinavana, jinabhadra Adi sUrie aneka jaina devAlayonI pratiSThA karI che. kilalApara ATha jaina maMdira che, te paikI mukhya ciMtAmaNI pArzvanAthanuM che--saM0 1458 mAM jina rAjasUrinA AdezathI tenA garbhagRhamAM sAgaracaMdrasUrie pratimA sthApita karI, ane saM. 1473 mAM mahArAula lakSmaNa siMhanA samaye saMpUrNa thayuM. te rAjAnA nAma parathI tenuM nAma lamaNuvihAra rAkhyuM ne temAM jinavardhana sUrie pratiSThA karI. temAMnI ciMtAmaNI pArzvanAthanI mUtti bhaTTIonI prAcIna rAjadhAnI lodhapurathI ANelI velanI hAI prAcIna che. bIjuM maMdira saMbhavanAthanuM saM. 1494 mAM jinabhadra sUrinA upadezathI AraMbhAyeluM te 1487 mAM pUruM thayuM ne temAM te sUrie pratiSThA karI. te vakhate 300 mUrtinI pratiSThA thaI. A maMdiranI nIce jJAnabhaMDAra vAte bhayarUM baMdhAvyuM. temAM bhaMDAra rAkhe, je haju vidhamAna che. temAM 10 mIthI 15 mI vikrama sadInAM lakhAelAM tADapatranA prAcIna durlabha pustake mojuda che. bIjA maMdiro-AdIzvara, zAMti, zItala, caMdraprabha, mahAvIra vagerenAM vikramanA selamAM zatakanA pUrvArdhamAM najIka najIka tyAM baMdhAvelAM che. A tathA sarva bIjA maMdiramAM kula maLI Azare 70 00 jinabiMba che. vaLI badhAM maLI 6 jJAna bhaMDAro che. tyAMnA bhaMDAronI pustakasUci sadgata sAkSara cimanalAla DAhyAbhAI dalAle mahAzrama laI karelI te gAyakavADa sarakAre hamaNAM bahAra pADI che. jodhapura bikAnera relvemAM Aho! Shrutgyanam Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya sAdhaka [khaMDa 2 jenAM bhAratavarSamAM temanA tIrthakaronI janmabhUmi, dIkSAbhUmi, kevalajJAnabhUmi, nirvANabhUmi tarIkenAM tIrtho aneka che. temAM mukhya zatruMjaya, giranAra, sametazikharAdi che. te sarvanI yAtrA dareka custa jenane mATe Avazyaka gaNAya. A kavie racela "tIrtha mAlA stavana" parathI jaNAya che ke temAM lakhela aSTApada ane naMdIzvara e zAstrokta tIrtha sivAya badhAMya tIrthanI yAtrA temaNe karI hatI. te stavana nIce pramANe che - 18 zake RSabha samesaryA bhalA guNa bharyAre, siddhA sAdhu anaMta, tIratha te namuMre, tIna kalyANaka tilAM thayAM, mugate gayA, nemIzvara giranAra, tIratha te namuM. 1 aSTApada eka deharo, giriseharere, bharate bharAvyAM biMba--tI. Abu caumukha ati bhalo, tribhuvanatilore, vimala vasaI vastupAla. sametazikhara sohAmaNe, raziyAmaNere, siddhA tIrthakara vIza. nayarI caMpA nirakhI, haiye harakhAyere, siddhA zrI vAsupUjya. pUrva dize pAvApurI, Rddhi bharI re, mukti gayA mahAvIra. jelamera juhArIye, duHkha vArIyere, arihaMta biMba aneka. vikAnera ja vaMdI, cira naMdIyere, arihaMta deharAM ATha. serisara saMkhezvara, paMcAsarere, phalodhI thaMbhaNa pAsa. aMtarika aMjAvara, amIjharare, jIrAvalo jaganAtha. loka dIpaka" dehare, jAtrA karare, rANapure riheza. zrI nADalAI jAdava, goDI stare, zrI varakANo pAsa. naMdIzvaranAM deharA, bAvana bhalAMre, rUcakakuMDale cAra cAra, zAzvatI AzAzvatI, pratimA chatIre, svarga mRtyu pAtAla. tIratha yAtrA phala tihAM, hoja mujha Ihire, samayasuMdara kahe ema. bADhamera sTezanathI jesalamera 92 mAIla che. tapAgaccha 18 mI sadImAM praveza karyo ne mahAkaSTa 1869mAM keTanI nIce temanA taraphathI zikharabaMdha dahe baMdhAyuM. tyAMnA daherAM saMbaMdhI vigata jinasukha sUrie jesalamera caitya paripATI banAvela che temAM maLe che. ( jue prAcIna tIrthamAlA saMgraha pR0 146.) 18. zatruMjaya-pAlItANa kAThIyAvADamAM-Avela pavitragiri. giranAra-junAgaDhamAM. Abu ke jayAM vimala maMtrIo ane vastupAla maMtrIe mahAna kArIgarInAM addabhuta jana devAlaya baMdhAvelAM che. sametazikhara ke jyAM 24 tIrthako paikI 20 mukti pAmyA che lakattAthI javAya che. caMpAe vAsu pUjyanI nirvANa bhUmi. pAvApurI-mahAvIranI nirvANa bhUmi. jesalamera-vIkAra prasiddha che. serIsare, serisarkala pAse. A tIrthano hamaNAM ja uddhAra karavAmAM Avyo che. zaMkhezvara pArzvanAtha-pATaNathI 20 gAu dUra. paMcAsare pArzvanAtha pATaNamAM vanarAja cAvaDAe sthApela. lodhI-meDatAreDa sTezanathI pA gA. saM. 1181 mAM pArzvanAthanI pratimA sthApAyelI che. Aho! Shrutgyanam Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3. ] kavivara samayasuMdara ziSya paraMparA. harSanaMdana nAmanA eka vidvAna ziSya temane hatA. te ziSya saM. 1973 mAM "madhyAnha vyAkhyAna paddhati " tathA bIje graMtha nAme "RSimaMDala stava (mahaSi stava) gAthA ra71 nuM, tenA para 4200 lekanI TIkA racela hatI. kharatara gacchamAM lagvAcAthI nAmane AThama gacchabheda kha0 jinasAgarasUrie saM. 1686 mAM karyo hate te gacchane harSanaMdane ghaNe vadhAryo. vizeSamAM harSanaMdane, tathA kha0 sumatikalela e baMne e maLIne tRtIya jaina Agama nAme sthAnAMga paranI vRttimAMnI gAthAo para leka 13604 nI vRtti racI hatI. samayasuMdaranA ziSyanA ziSya nAme harSakuzala gaNuM (upAdhyAya) hatA ke jeNe samayasuMdaranI bhASAkRti nAme dhanadattanI paI pate saMzodhita karI hatI. - samayasuMdaranI ziSya paraMparA akhaMDa paNe saM. 1822 sudhI to cAlI AvelI hatI e vAta siddha che. saM. 1822 nA mAgazara sudi 4 nA divase temanI ziSya paraMparAmAMnA AlamacaMde "samyakatva kaumudI catuH 5dI" e nAmanI padyakRti mathudAbAdamAM banAvela che temAM pitAnI prazasti ApatAM jaNAve che ke. yugavara zrI jinacaMda surIMdA, kharataragaccha dizRMdAjI rIhaDa gotra prasiddha kalaMdA saddagurU sujasa lahaMdAjI. prathama ziSya tasu mahA verAgI jiNa mamatA saha tyAgI sakalacaMdajI sakla sebhAgI samatA cittanuM jAgIjI. tAsu sIsa paragaTa jagamAMhI sadda koI citta cAhajI pAThaka padavIghara ucchAe samaya suraja kahAhaMjI tAsu paraMparame suvicArI bhaye vAcaka pada dhArIjI kuzalacaMdajI bahU hitakArI tAru ziSya sukhakArI che. saddagurU AsakaraNajI suhAyA jagame sujasa upAyAjI tAru ziSya AlamacaMda kAyA e adhikAra baNAyAjI. A rIte samayasuMdaranI ziSya paraMparAmAM kuzalacaMda upAdhyAya thayA, tenA ziSya AsakaraNajI ane tene ziSya AlamacaMda. thaMbhaNa-Ubhanaka pArzvanAtha. hAla khaMbhAtamAM. tenI pratimA abhayadevasUrinA samayamAM prakaTelI. aMtarikSa pArzvanAtha-AkelAthI lagabhaga 20 gAu dUra. ajAvara (ajAhare) pArzvanAtha-kAThiyAvADanA unA gAma pAse. amIjharA pArzvanAtha-duAmAM (pAlaNapura tAluke.) jIrAvalA pArzvanAtha (mAravADa). nADulAI-mAravADamAM. geDI pArzvanAtha-pArakaramAM. varakANA pArzvanAtha-mAravADamAM. Aho! Shrutgyanam Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana sAhitya sAdhaka [ khaMDa 2 saMskRta bhASAmAM kRtio . kavi eka samartha vidvAna, TIkAkAra, saMgrahakAra, zabdazAstrI, chaMdazAstrI ane aneka graMthana avalokanakAra ane avagAhanAra hatA e temanA nIcenA graMthe parathI jaNAI Ave che. A graMtha gUrjara bhASA sivAyanA che bhAvazataka loka 101 saM. 1641. rUpamAlA para vRtti le. 400, saM. 1663 A vRtti kavinA pragurU ukta jinacaMdra sUrinA ziSya ratnanidhAna gaNIe zeAdhI hatI. kAlikAcArya kathA (saMskRta) saM. 1666. sAmAcArI zataka saM. 16Dara meDatAmAM. vizeSa zataka (patra 67) saM. 1872 meDatAmAM, Ane ullekha kartAe pitAnI gAthA sahastrImAM karyo che. racyA dina pAWjanma dine. vicAra zataka (patra 45) saM1674. 19 aSTalakSI saM. 1676 (rasa jaladhirAga gesamete) lAhera. A zALAne te auhaza--e rItanA vAkyanA ATha lAkha arthevALe graMtha che. AnuM bIjuM nAma atharatnAvali che. te lAbhapura (lAhora) mAM pUrNa karyo. (pI. rI. 4 the. pR. 68-73) A aSTalakSI graMtha kavie saM. 1649 pahelAM zarU karI te varSamAM eka pustakanA pramANane karI nAMkhyuM hovo joIe ema jaNAya che. eTaluM ja nahi paNa te varSamAM zrI akabara bAdazAhe khuda rAjasabhAmAM vAcI sAMbhaLI A pustaka svahaste laI kavinA hAthamAM ApI te rIte pramANabhUta karyo evuM pite A graMthamAM ja jaNAve che - 19AmAM pahelA eka zlokamAM sUryadevanI stuti karI che te. khAsa dhyAna kheMce che. tyArapachI bIjA lekamAM brAhmI-sarasvatInI stuti karI jaNAve che ke "rAjA no dAMte saukhyuM' e lokanA eka pAdanA meM nijabuddhinI vRddhi nimitte artho karyA che temAM te pAdamAMnA "rAjA" no artha sUrya paNa thAya che ema jaNAvI sUryadevanAM nAma Ape che sAvitrI bhavitA rAjA visRjo vighRNo virAT / saptArciH saptaturagaH saptAlokanamaskRtaH / / ema kaMdapurANamAM zrI sUryasahastra nAmamAM jaNAvyuM che tethI rAjA eTale zrI sUrya, naH eTale amane saukhya Ape che. Ama jUdA jUdA artho dareka zabdonA mUkI AkhA vAkyano artha karI, sarve maLI ATha lAkha artha karyA che te jaNAvI chevaTe pitAnI prazakti Ape che. Aho ! Shrutgyanam Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3, ] kavivara samayasuMdara ____ saMvati 1649 pramite zrAvaNa zukla 13 dine sandhyAyAM kazmIradeza vijayamuddizya zrI rAjazrI rAmadAsa vATikAyAM kRtaprathamaprayANena zrI akabbara pAtazAhinA jalAladInena atijAta sAhijAne zrI silema suratrANa sAmaMtamaMDalikarAjarAjivirAjita!jasabhAyAM anekavaiyAkaraNatAkividvattamabhaTTasamakSaM asmad guruvarAn yugapradhAnakharatara-bhaTTArakazrI jinacandra sUrIzvarAn AcArya zrIjinasiMhasUripramukhakRtamukhasukhaziSyavrAtaparikarAn asamAnasanmAnabahudAnapUrva samAhUyAyamaSTalakSArthI grantho matpAdi vAcayAMcake'vakreNa cetasA / tatastadarthazravaNa samutpannaprabhUtanUtanapramodAtirekeNa saMjAtacittacamatkAreNa bahuprakAreNa zrIsAhinA bahu prazaMsApUrva * paDhyatAM sarvatra vistAryatAM siddhirastu' ityuktvA ca svahastena gRhItvA etat pustakaM mama haste datvA pramANI kRto'yaM granthaH / ataH sopayogitvAt zrIsAhinApi samuddizyArthamAha-rAjA zrI akabbaraH no'smabhyaM saukhyaM sukhaM dadate prajAnAmiti / eTale-saMvata 1949 nA zrAvaNa suda 13 dine sAMje kAzmIra deza para vijaya karyo te nimitte zrIrAja zrI rAmadAsa ( rAmadAsa te jaNAya che ke jeNe saM. 16para mAM setubaMdha (rAvaNavahe) nI TIkA racI che ane jene mATe prAjya bhaTTanI rAjataraMgiNimAM vizeSa ullekha maLI Ave che) nI vADImAM zrI akabara bAdazAha-jalAladIne prathama prayANa karI ati khAnadAna zAhajAdA zrI salIma (pAchaLathI jahAMgIra bAdazAha) sulatAna sAmaMta maMDalika rAjAothI virAjita rAjasabhAmAM aneka vyAkaraNIo tArkika vidvattama bhaTTa-paMDita samakSa amArA gurUvara yugapradhAna kharatara bhaTTAraka zrI jinacaMdra sUrIzvarane AcArya zrI jinasiMhasUri vagere ANelA ziSya samudAya sahitane atizaya sanmAna ApIne bolAvI A aSTalakSAthI graMtha mArI pAse zuddha cittathI vaMcAvyo, tyArapachI tenA zravaNathI tene ati navIna pramAdane atireka thatAM cittamAM camatkRti thatAM bahu prakAre zrI bAdazAhe bahu prazaMsA karI ane "sarvatra vAMcI ane vistAra kare" ema kahI svahaste tene laIne A pustaka mArA hAthamAM ApI A graMtha pramANa bhUta karyo. pachI pote jenA artha karavA cAhe che te pada laI rAjA eTale bAdazAha akabara te naH eTale ApaNane prajAne saukhya Ape che. A graMthanI aMte kavie "akabara guNa varNana aSTaka " mUkela che te khAsa avagAhavA yogya cheA visaMvAda zataka saM. 1685 AmAM sUtra AdimAM paraspara je virodha bhAse che te batAvyuM che. sUtra prakaraNa TIkA prabaMdha saMbaMdha cAru cariteSu / Dara visaMvADhA daEI gzatA pharate || pI. pI. 3 pR. 290. vizeSa saMgraha saM. 1685 lUNakarNasaramAM. A racavAmAM zrI jinasiMha sUrinA ziSya upAdhyAya samayarAja gaNie (maduvirdhaka gurU-ke je mArA vidyAgurUnAja ziSya thAya) mArA para anugraha karelo che ema pote svIkAre che. Aho! Shrutgyanam Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzAdhaka gAthAsahasrI sa0 1686 ( pI. rI. 3 pR. 288 ). AmAM jamANi Adi ninhavenI Avazyaka cUrNimAMthI 16 gAthA TAMkI kahela che ke AnI vyAkhyA saMbaMdha sahita mArA racela vizeSa sa'grahamAMthI vidrita thaze. AmAMnI aneka gAthAe jaina itihAsa ane sAhitya mATe upayegI thAya tevI che. 22 gAthAH kiyatyaH prakRtAH kiyatyaH zlokAzca kAvyAni kiyaMti saMti / nAnAvidha graMtha vilokana zramAdevIkRtA atra mayA prayatnAt // 21 jayatihuyaNa nAmanA stotrapara vRtti sa0 1987 pATaNamAM. 20 dazavaikAlika sUtrapara zabdArtha vRtti TIkA Aaa. 3350 saM0 1691 khaMbhAtamAM. vRttaratnAkara vRtti sa0 1694 jAleAramAM. pasUtrapara kalpakalpalatA nAmanI vRtti zrlA 7700. [ khaMDa 2; navata vapara vRtti. vIra caritra stava e nAmanA jinavallabhasUri kRta stavana para 800 zrlAkanI TIkA vIrastava vRtti ( duriyarava samIra vRtti) savAdasuMdara 333 zlA cAtumAsika vyAkhyAna. raghuvaza vRtti ( patra 145 ) kavi kAlidAsa kRta raghuvaMza nAmanA graMtha jainAmAM sAhitya arthe paDhAvavAmAM AvatA ane tethI tenA para vRttie paNa jaina sAdhuee aneka karelI jovAmAM Ave che. A rIte saMskRta bhASAmAM kRtie temaNe karI che. vRtti-TIkA uparAMta aneka graMthA sUtreA vAMcI te sarvenuM digdarzana karAvI temAM rahelA visaMvAda zeAdhI peAtAnuM ahuzrutapaNuM dAkhavyuM che. 20. dazavaikAlika--sUtra e prAcIna sayyabhava sUrikRta jainagama che te para prasiddha haribhadrasUrie TIkA karI che. kartA kahe che ke te TIkA viSama che tethI ziSyAne arthe zIghroAdha thAya te hetuthI sugama karI che. ( mudrita saM 1975 ) 21. kalpasUtra--e paNa prAcIna, bhadrabAhukRta jainAgama che. A paranI kartAnI TIkA DA. jekAkhI (ke jeNe aMgrejImAM A sUtrane anuvAda karela che. jue sekreDa buksa opha dha iTa ) nA kahevA pramANe jinaprabha munie kalpasUtra para racelI 'daiviSauSadhi nAmanI TIkAnA mAtra sakSipta sAra- abstract-che. A jinarAjasUri ( ke jenuM ripada saM0 1674thI maraNa saM0 1686 sudhI rahyuM ) nA rAjyamAM te jinasAgara sUrinA yauvarAjyamAM lUNusara gAmamAM AraMbha karIne teja varSImAM aiSAriNI puramAM pUrNa karela che, tethI A racanA sa0 1674 thI 1686 nI vacamAM karI che te te daramyAnamAM Aho ! Shrutgyanam Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - aMka 3, ] kavivara samayasuMdara gUrjara bhASAnI pakRtio. 1 vIzI (24 tIrthakaranAM stavano) saM. 1658 vijyAdazamI amadAvAdamAM Ane kavie "catuvizati tIrthaMkaragItAni e nAma ApyuM che. AnI zuddha prata ANaMdajI kalyANajI hastakanA pAlItANAnA bhaMDAramAM che. 2 zAMbapradyumna prabaMdha racyA saM. 1659 vijayAdazamI. khaMbhAtamAM staMbhana pArzvanAthanA pasAyathI. bhASAmAM mATe graMtha racavAne A temane pahelo prayAsa che ema te jaNAve che. zakti nahI mujha teharI buddhi nahI suprakAza vacanavilAsa nahI tirayau e paNi prathama abhyAsa. kRSNanA kuMvara zAMba ane pradyumna Akhare nemIzvara pAse dIkSA lIdhI ane vimalagiri para saMlekhanA karI kSe gayA. A baMnene adhikAra AThamA aMgamAMthI (aMtakRta dazAMga-aMtakRta eTale tadbhava mukta thanAra-caramabhavI mahAtmAo saMbaMdhInuM sUtra) laI A prabaMdha be khaMDamAM racyo che. gAthA pa35, DhAla 21, zloka 800 che ane te jesalameranA vatanI nAnAvidhazAstra vicAra rasika leDhA sArA zivarAjanI abhyarthanAthI racelo che evuM eka jAnI pratamAM lakheluM che. saM. 1670 nI lakhelI sArI ane jUnI prata lIMbInA bhaMDAramAM mejUda che. 3 dAna zIla tapa bhAvanA saMvAda.P (athavA saMvAda zataka)22 saM0 1662 sAMgAneramAM "padmaprabhu supasAule - jenamAM dharmanA cAra prakAra nAme dAna, zIla, tapa ane bhAvanA jaNAvyA che-te dareka pitapatAne vaDe mAne che ane e rIte cAre pitapatAnA guNa gAI pitApitAthI keTalA sukhI ane siddha thayA te jaNAvI takarAra karI Apa vaDAI, vIranI pariSadamAM, vIra prabhu pAse kahe che tyAre chevaTe vIra samAdhAna karI jaNAve che ke - luNakarNasaramAMja saM. 1685 mAM pite hatA te vizeSasaMgrahanA racanAkAla ane sthala parathI jaNAya che. tethI A racanA saM0 1685 mAM ja pUrNa thayelI che. A P cinha mudrita thayela graMtha sUcave che. 22. keIka pratamAM pAThAMtara bAsaTha ne badale "chAsaTha" che. paNa ghaNI pratamAM bAsaTha che tethI te ja pATha yogya lAge che. A saMvAdane "saMvAdazataka' kartAe pote eka ThekANe kahela che. pitAnI sItA. rAma copAimAM eka DhAlane rAga mUkatAM jaNAvyuM che ke "rAga dhanyAsirI-sIla kahe jagi huM vaDuM, mujha vAta suNe eka mIThIre (ke je A saMvAdamAM bIjI DhAlamAM zIla kahe che ) e saMvAda zatakanI bIjI DhAla." kula 5 DhAla che ane 50 kaDI che. A saMvAda sajhAyamALA ane ratna samuccayamAM mudrita thayela che. Aho Shrutgyanam Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 jaina sAhitya sazodhaka kA kehanI ma kare| tumhe niMdA ne ahaMkAra Apa ApaNe` ThAme raheA sahukA bhale! saMsAra teApaNu adhakA bhAva che, ekAkI samaratya dAna zIla tapa traNe bhalA, paNa bhAva vinA ayattha a'jana AMkhe AMjatA, adhikA ANI rekha rajamAMhe taja kADhatAM, adhikA bhAva vizeSa. [ khaMDa 2; 4 cAra pratyeka yuddhanA rAsa.P mArU sa0 1665 jeTha jI. 15 AgrAmAM. pratyeka buddha thaI siddha thayelA jaina kahelA karakaDu, du`kha, nemirAja ane niti (nigama) e cAra saMbaMdhI cAra khaMDamAM A rAsa vibhakta che, pratyeka khaMDa sa'0 1664 mAM pUrNa karyAM che paNa darekanI tIthi jAdI jAdI che. 1 karakaMDu paranA sa0 1664 phAgaNa siddhiyeAga budhavAre. DhAla 10, gAthA 187, zlAka 25. 2 6muhapara caitra vada 13 zukra. hAla 8.3 nemirAja para-tIthi nathI jaNAvI DhAla 17.4 nigaMI paranA mArU saMvata 196paje zuda 15 AgrAmAM * vimalanAtha pasAule' sAnnidhya ' kuzalasUrIMda '; DhALa 9. AcAre khaDa nAgaDagAtranA sa`ghanAyaka sUrazAhanA AgrahathI racyA che. AkhA rAsa ati suMdara ane rasamaya che. manarekhA ( mayaNarehA ) saMbaMdhI AkhyAna trIjA khaMDamAM aMtargata thAya che. muMbainA zrAvaka bhImasI mANeke A mudrita karelA che. cAra pratyeka yuddha para tilakAcAkRta 215 patramAM, 1138 zlokamAM, 600 kSeA. ane 350 zrlAkamAM racAyelI ema cAra pustaka rUpe kathAe jaina graMthAlalImAM noMdhAI che. 5 pASadhavividha stavana. ( eka nAnI kavitA) sa0 1667 mAgazara zudR 10 gurU. mareTamAM. 6. mRgAvatI caritra rAsa-cApai. sa0 1668 mulatAnamAM. vadezanI rAjadhAnI kAzAmbInA rAjA zatAnIkanI rANI ane udAyananI mAtA mRgAvatI pati potAnA putrane sagIra mUkI svastha thatAM pote rAjya calAve che te vakhate tenA para Asakta banI avatInA rAjA caDapradyuta AkramaNa kare che, paNa tene samajAvI rAjyane duAdithI prakhala karI Akhare mahAvIra bhagavAn pAse pAte dIkSA le che. A pramANe zIla sAcavI putrahitArthe rAjyavyavahAra karI dharma vairAgya pAmI mukti meLave che; te jaina satI para A suMdara AkhyAna che. judI judI gujarAtI, marUdharanI, siMdhI, pUrvanI navI navI DhALeAmAM traNa khaDAmAM A 8 meAhanavelI " cApaI racelI che. prathama khaMDamAM 13 DhALa, gAthA 266 ane khIjAmAM paNa DhALa 13, gAthA 266, trIjAmAM DhAla 12, gAthA 211 che. mULa jesalamera nivAsIne mulatAnavasatA rIhaDa geAtranA karamacaMda zravaka vagere mATe mulatAnamAM ke jyAM * sidhu zrAvaka sadA seAbhAgI gurUgaccha kerA bahu rAgI ' --sidhI zrAvakA vasatA hatA tyAM racela che. " * Aho! Shrutgyanam Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3] kavivara samaya suMdara A racanAnI pahelAM pite sAMbapradyumnanI copAI racI hatI evuM AnA maMgalAcaraNamAM ja jaNAvyuM che. 7 karma chatrIzI-P saM. 1668 mAha suda 6 mulatAnamAM 36 kInuM karmavaza sarva jIva che ema jaNAvI te mATenAM draSTAMta ApyAM che. ( pra tyavaMdana stuti stavanAdi saMgraha punA. ) 8-10 puNya chatrIzI (saM. 1668 siddhapura ) zIla chatrIzI. saM. 1669 ane saMtoSa chatrIzI darekamAM 36 kI 11 kSamA chatrIzI. nAgeramAM. (AdarajIva kSamA guNa Adara ethI zarU thatuM 36 kaDInuM prasiddha kAvya.). 12 hila suta priyamaleka rAsa, 30 1672 mahetAmAM. dAna viSaya upara A AkhyAna che. sAdhune dAna devAthI siMhalasuta siMhalasiMha kevAM sukha pAme che te ane temAM priyamelaka nAmanA tIrthanuM mahAsya jaNAvI te utama zrAvaka tarIke dharmanA rUDAM kAma kare che ane samAdhI mRtyu pAmI surapadavI lahe che e batAvyuM che. DhAla 10 che. A pitAnI svakapita kathA lAge che. 13 naladamayaMtI rAsa, saM. 1673 vasaMta mAsamAM meDatAmAM. kavi premAnaMde malAkhyAna racyuM che, tenI pahelAnA saikAmAM kavi samayasuMdare jana kathAmAM nirUpeluM naladamayaMtI caritra parathI bhASAmAM A rasamaya rAsa race che. 24tilakAcArya kRta dazavaikAlika vRtti ane pAMDava nemi caritamAMthI adhikAra uddharI " kaviyaNa kerI kihAM kaNi cAturI" keLavI cha khaMDamAM, sarva gAthA 913, zloka saMkhyA 1350, ane 23 AmAM prAcIna subhASita mUkela che ke - yataH-dhari ghoDe naMI pAle jAya, ghari gheNu ne lUSa jAya, ghari pathaMkane dharatI sUI, tiNurI bayari jIvatAne rUI. AnI prata mArI pAse che. patra 11. paMkti 13. bIjI prate dhorAjInA sarvajJa mahAvIra bhaMDAra, temaja gArIyAdharanA, pAlaNapuranA bhaMDAramAM che. 24. tilakAcArya-zrI caMdraprabha-dharmaSa-cakrezvarasUri-zivaprabhasUri ane tenA ziSya. temaNe Avayaka satra lagvRtti 10650 zlokamAM saM. 1296 mAM, caityavaMdana vaMdanaka pratyAkhyAnavRtti lo. 550, zrAvaka pratikramaNa sUtravRtti lo. 200, sAdhupratikramaNavRtti lai. 296, ukta daza vaikAlika satravRtti oka 7000, saM. 1346 mAM, chatakalpavRtti zlo. 1700, saM. 1274 mAM, zrAddhajItaka5 mULagAthA 36 ane tenA para svapajJavRtti che. 115, paumika sAmAcArI . 2500, neminAtha caritra lo. 3500 ane pratyeka buddha catuSTaya kathA racela che. A paikI chello graMtha paNa kavie cAra pratyeka buddhane rAsa racatAM kadAca joyo hoya. Aho! Shrutgyanam Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena sAhitya saMzodhaka [ khaMDa re; DhAla 38 mAM racanA karI che. AnI prata muMbaInI mehanalAlajI seMTrala lAyabrerImAM; ANaMdajI kalyANajInA pAlItANAnA bhaMDAramAM, lIMbaDInA bhaMDAra vagere sthaLe vidyamAna che. 14. puyasAra caritra, saM. 1973 AnI prata mane prApta thayela nathI. 15. rANakapura stavana saM. 1676 mAgazara. rANakapuramAM. mAravADamAM sAdI pAse rANakapuramAM semasuMdarasUrithI pratiSThita thayeluM 9 lAkha khacI dhanAzA piravADe saM. 1461 mAM baMdhAveluM ati uttama ane zilpakArIgarIthI bharapUra aneka stavALuM "tribhuvana dIpaka" nAmanuM maMdira virAje che. tenI kavie jAtrA karI tenA TuMka varNana rUpe A stavana racyuM che. cAre dizAnA 24 maMDapa, cAra caturmukha (cAmukhI pratimA, 84 derI, bheMyarAM. tyAM kharatara vasati-de che, 16. valkalacI rAsa. saM. 1681 jesalameramAM. uparokta jesalamerI karmacaMda mulatAnamAM vasate hate tenA AgrahathI A paNa rAsa racyuM che. AnI prata pravartaka zrI kAnivijyajInA vaDodarAnA bhaMDAramAM che. ane lIMbaDinA bhaMDAramAM che. 1. ekAdazI (mana ekAdazI ) nuM vRddha (mo) stavana.P saM0 1681 jesalamera pra. ratnasamuccaya pR. 172-3. 17. vastupAla tejapAlane rAsa. saM. 1682 ( pAThAM 1686) tiyarI puramAM. A eka bahu TUMkI kRti che. AmAM vastupAla ane tejapAla je gUrjararAja varadhavalanA prakhyAta zuravIra jaina maMtrIo thayA temaNe je devala karyo tene tathA bIjAM dharma kAryone TuMka ahevAla che. AnI prata meM lakhI lIdhelI che. eka prata phArbasa sabhA pAse che. 18. zatrujya rAsa. P. saM. 1682 (pAThAM. 1686)25nAgaramAM zrAvaNa vadamAM. A rAsa TUMke che. temAM lakhyuM che ke saM. 477 mAM dhanezvarasUrie zatruMjaya mAhAsya nAmAne graMtha zilAditya hajUra karyo ( A eka daMta kathA che) tene kaMIka AdhAra AmAM lIdhe che. AmAM pahelI DhAlamAM zetruMjayanAM 21 nAma, pachI tenuM pramANa, bIjI DhAlamAM tyAM siddha thayelAnAM nAma, trIjI tathA cothI DhAlamAM tenA sela udhAra varNavelAM che, pachI mAhA 25. bAsI ane chAsIH ema tema bAsaTha ane chAsaTha ema pAThAMtara bA ane chA ekabIjAne badale lakhAI javAne hastaSathI saMbhave che. A baMne rAso mATe juo phArbasa gujarAtI sabhAnAM hastalikhita pustakonI savistara nAmAvalI pR. 47 ane pR.67. Aho! Shrutgyanam Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3. ] kavivara samaya suMdara tmya batAvI pAMcamI DhAlamAM tyAM pApanuM AleAyaNa (AlecanA) karatAM chUTake thAya che e atAvI chaThI DhAlamAM tyAMnA devaLAnuM Tuka varNana karI-caitya pravADi vaNvI jaNAve che ke caitya pravADi RNu para karIe, sIdhAM vachita kAma. jAtrA karI zetruM ja tIe, saphUla kriyA avatAra kuzala kSemazuM AviyeAe, sadha sad parivAra A rIte saMgha sAthe peAte jAtrA karI kuzalakSema AvyA ne tyAra pachI saM 1682 ramAM nAgAramAM A rAsanI racanA karI. te A saMgha kayA te aMdara jaNAvela sAmajIzAha vaza pAravADe paragaDA e sAmasI sAha malAra rUpajI saMdhavI karAvI e, caumukha mUla udhdhAra ne saMgha kadAca hAya evI kalpanA thavA saMbhava che. kAraNa ke te amadAvAdanAM zeTha sAmajI savAie sa0 1675 mAM A caumukhanI TAMka baMdhAvI. temAMnA bahAranA bhAgane kharataravasahi ane aMdaranA bhAgane caumukha-vasahI kahe che. mIrAte-ahamadI kahe che ke A maMdira baMdhAvavAmAM 58 lAkha rUpI lAgyA hatA. ( ratnasamuccayamAM pR. 270 thI 280 ne pAne prasidhdha thayela che. chelalI prazasti AmAM che tethI vadhAre 19 mI kaDI pachI traNa kaDI khIjI pratamAM vizeSa che temAM jaNAvela che ke A rAsa zatrujaya mAhAtmya sAMbhaLI te anusAra rapcA che ane te jesalamerathI bhaNuzAlI thire zatruMjayanA saMgha kADhayA hatA, teA A thiranA saMgha ja upara jaNAvela kuzalakSemathI Avela saMgha hAvAnuM spaSTa pratIta thAya che. ) 19. sItArAma prabaMdha cApai. saM0 1683 meDatAmAM, A rAsa ghaNA mATe che ane jaina rAmAyaNa AkhI temAM mUkI che. AmAM prathama ja peAte AnI agAu cAra rAsa racyA che temAM huM sarasvati te madada karI hatI tema AmAM paNa madada karaje 'evuM jaNAve che:-~~ : samarUM sarasati sAmiNI, eka karUM aradAsa mAtA ke je mubjhane karUM vacana vilAsa. 27 saba prAna kathA sarasa (1), pratyeka yuddha prabaMdha (2) nala davada'tI (3) mRgAvatI (4), caupaSTa cyAra sabaMdha. Ai tuM AvI tihAM samA dIdhA sAda, sItArAma saMbaMdha paNi sarasati kare prasAda. A padma caritra ( pama yama )-sItAcaritanA AdhAre racela che. hindu rAmAyaNamAMthI aneka ApyAnA jUdA jUdA hindu phavie lakhelAM che. kavi kahe che ke Aho ! Shrutgyanam Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra8 jaina sAhitya saMzAdhaka jinazAsana zivazAsane sitArAma caritra suNIe bhinnabhinna zAsana bhaNI kaike vArtA bhinna kahijere. A nava kha'DamAM lagabhaga 3700 gAthAnA A rAsa, geAlachA gAtrIya prasidhdha rAyamalanA putraratna amIpAla ane netasI, tathA bhatrIjA rAjasInA Agrahe racelA che. temAM kavie gujarAtI, si'dhI, mAravADI, mevADI, huDhArI, dilhI vagere aneka sthALAnAM gIte tathA dezI lai tenI layamAM peAtAnI dezIe banAvI kAvyacAturI evI kuzalatAthI razane khIlavI matAvI che ke na pU vAta. A kRti tA kavinI adbhUta thai che ane te gUrjara kavi zirAmaNI premAnaMdathI anekadhA Takkara mArI keTalIka bAbatamAM caDI jAya che. kavi pAte A kRtine mATe magarUra che ema te chelle je jaNAve che te parathI spaSTa thazeH-- sItArAmanI ceApaNa je catura huMi te vAMceA hai, rAma ratana javahara taNeA, kuNu bheda lahe nara kAce re navarasa pAdhyA meM iMDAM, te suDA samajI lejye re, je je rasa pAkhyA ihAM, te DAma dekhADa dainye rUke ke DhAla viSama kahi te, duSaNu mata ddo kAi re, svAda sAbUNI je huve te liMga hade de na hAi 2je darakhAre gayA huse DhuMDhArDi mevADi ne DhillI re, gujarAta mArUADime' te kahise DhAla e bhallI raeN--- mata kahA meTi kAM joDI, vAMcatAM svAda lahese re, navanavA rasa navanavI kathA, sAbhalatAM zALAza dezeA re A rAsa khAsa prakaTa karavA ceAgya che. devacaMda lAlabhAI pustake ddhAra phaMDavALA pAsethI AnI prata mane jovA maLI hatI. teo prakaTa karavA IcchatA hAya ema jaNAtuM hatuM, paNa Ane traNa cAra varSa thayA chatAM koIpaNa te mATe prayAsa thayA nathI jaNAtA te zAcanIya che. A rAsanI kavi svahastalikhita prata AgrAbhaMDAramAM che. 20 khAravratarAsa 21 gAtamapRcchA 22 cAvacchA cApAi [ khaMDa rA saM. 1685 saM 1686 saM. 1691 [thAvAcyA putra kathA zlAkaddha patra 11 nI jainagraMthAvalimAM noMdhAyelI che. 23 caMpaka zreSThInI epAi saM. 1695 jAleAramAM. A anukaMpAdAna upara kathAnaka che. peAtAnA adhika snehI ziSyanA AgrahathI. e khaMDa. kula gAthA 506. graMthAgraMtha leA. 700. prata ANaMdajI kalyANujInA tathA dheArAjInA bhaMDAramAM che. Aho ! Shrutgyanam Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3 ] kavivara samaya suMdara - - - - - - - - - - - - - - - - AmAM e paNa batAvyuM che ke sarajata upara AdhAra rAkhanAra hoya che paNa udhama ane bhAvI baMnene bhAvI karatAM ughama adhikuM che. "sahu ke loka lahaI chaI sarayuM, te bela ketA vAMcuM, udhama chai ima paNa bhAvI adhika, samayasuMdara kahaI sAcuM. [ caMpakaaiki kathA e nAmathI (1) 355 blekamAM, (2) soma (kavi samayasuMdara sAthe jeNe upAdhyAya pada lIdhuM te guNavinayane gurU) kRta, (3) vimagaNi kRta, ema traNa jaina graMthAvalimAM dhAela che. ] 24 dhanadatta pATha saMta 1696 Aso mAsa. amadAvAdamAM. A vyavahArazuddhi para kathAnaka che. zrAvake vyavahAramAM kevI rIte vartavuM e Ane uddeza che. zuddha vyavahAra-cekhavaTabharyo vyavahAra kare te kavi batAve che. zrAvakanA 21 guNa gaNAve che. viNaja karatau vANIyauM, sAhajI, eAchuM nApaI TAMka, adhika piNa tela nahI, sAhajI, manamAMhi ANaI sAMka suNa re bhavikajana, zrAvaka guNa ikavIsa daNi paraI. sakhara vacana na kahaI nikhara, sAH nikhara sakhara na koI jiNa velA devuM kahyuM, sAva tiNi velA te deI-su jhahuM kadi laI nahi, sA. sAcuM kahaI nitameva, pahilau vyavahAra zuddhi guNa, sA ma kahyuM arihaMtadeva. sutra lagabhaga deDha TuMkane A rAsa che. AnI prata amadAvAdamAM, gherAjI ane pATaNanA bhaMDAramAM che. pATaNanA hAlAbhAInA bhaMDAranA DAbaDA 82 mAM patra 9 nI A rAsanI eka prata che tenI aMte lakhyuM che ke "sarva gAthA 161 zrI samayasuMdara mahApAyAyAnAM paNa paM. harSakuzala gaNinA saMzodhitA. sA. harajI dhanajI suzrAvikAgraheNa." patra 9. A parathI jaNAya che ke kavinI ziSya paraMparA hatI ane te paikI tenA ziSyanA ziSyanuM nAma paMDita harSakuzala hatuM. " [ dhanadatta kathA (1) kalekabaddha patra 24, (2) gadyamAM patra 10, (3) patra 17 mANijyasuMdara kRta, (4) 330 kalokanI, ema cAra ane sauthI prAcIna tADa patramAM lakhelI amaracaMdra kRta ema pAMca jaina graMthAvalimAM seMdhAyela che.] 25 sAdhuvaMdanA saM. 1697 (lIM, bhaMDAra) ra6 pA5 chatrIzI saM. 1698 ahimadapuramAM. (pUraNacaMdajI nahAra pAse prata che ). Aho! Shrutgyanam Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 jana sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 2; 27 susaDha rAsa A prApta thayela nathI. [mULa A kathA prAkRtamAM deveMdrasUri kRta pa37 gAthAmAM ane bIjI prAkRtamAM 350 gAthA. jaina graMthAvalimAM seMdhAyela che.] 28 puyAhaya rAsa (DahelA apAsare tathA ratnavijyajIne bhaMDAra. amadAvAda) 29 puMjA RSine rAsa. nAgapurIya tapAgacchanI paTTAvalimAM thaelA eka muninA tapanuM varNana karavA samayasuMdara upAdhyAye A rAsa karele jaNAvyuM che. pArdhacaMdrasUri saMtAnaya vimalacaMdrasUri thayA tenI pAse pujA munie rAjanagaramAM vi. saM. 1690 mAM aSADha zudi 9 ne dine dIkSA lIdhI, ane tyAra pachI ugra tapa kriyA karI 12322 (3) upavAsa karyo ane bIjA aneka tapa karyA. A sarva tapanI saMkhyA vagere ukta rAsamAM ApI che. A sivAya kavie aneka svAdhyAye (sajhAye, stavane, pada vagere TuMkI kavitAo racelI che - sajhAyo-mahAsatI yA mahApurUSa para lakhelI, ane bIjI vairAgyapadezaka sajhA ema be prakAre che. (1) rAjula para sajhAya. (prathama caraNa-rAjula cAlI raMga zuM 2) gajasukumAla sava (nayarI dvArAmati jANiyejI) anAthI muni sa0 (zreNika ravADI caDa) bAhubali sa0 (rAjataNa ati lebhiyA...vIrA mhArA gajathakI utara) celaNa sava (vIra vAdI valatAM thakAMjI...vare vakhANI rANI celaNAjI) araNuka muni sava-(araNika munivara cAlyo gocarI) karakaDuM saha-(caMpA nagarI ati bhalI, huM vArI lAla) namirAjaSi sa. prasannacaMda rAjaSi sa0. sthalabhadra sa0 megharatha rAya sa0-dazame bhave zrI zAMtijI, megharatha jIvaDe rAya-rUDArAjA....dhanya dhanya megharatha rAyajI, jIvadayA guNakhANuM). zAlibhadra sa8 (prathama govALiyA taNe bhavecha, dIdhuM munivara dAna...) bhUdeva-nAgilAnI sa0 (ardha maMDita gorI nAgalA re-A dezI vinaya vijya ane yazavijaya kRta zrI pALarAsamAM levAI che) apragaTa. dhanAnI sajhAya-(jagi jIvana vIrajI, kavaNa tamAre zISa)-aprakaTa. (2) niMdA para-(niMdA na karaje koInI pArakI re) mAyA para-(mAyA kAramIre mAyA karo catura sujANa.) dAnazIla tapa bhAva para-(re jIva jina dharma kIjIe.) Aho Shrutgyanam Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka 3 ] kavivara samaya suMdara bIDA para-(bIDA tuM je mananuM ghetiyuM re.) paMcamaArA. (zrAvakanA) ekavIsa guNa sa (puraNacaMdajI mahAra-kalakattA pAse prata che) A kadAca vyavahAra suddhi rAsa bhAga heya. stavane (1) munisuvrata svAmI stao (pakhavAsAnuM stao)-15 divasanA upavAsa karavAnA tapa upara--(jabUdvIpa sohAmaNA dakSiNa bhArata udAra.) RSabhadeva stavana tIrthamAlA stavana (zatrujya RSabha samesaryA) rANakapura sva. saM. 1676 (rANakapura raLiyAmaNuM re...zrI AdIzvara deva mana mohyuM re) aSTApada giri sta(manaDe aSTApada mehyA mAharAjI, nAma japu nizidIsa cha) sImaMdhara sta. (dhana dhana kSetra mahAvidehacha.). zatrujya maMDaNa zrI AdinAtha stavana--saM. 169 mAM kavinA hAthanuM lakhA celuM paMDita lAlacaMda pAse che. "saMvata sela 99 varSe bhAdavA sudi 13 dine liSita che svayameva ema chelle ullekha che. temAMnI 22 mI kaDI caMcala jIva rahe nahIMcha rAI ramaNI 5, kAma viTaMbaNu sI kahujI tuM jANaI te sa5." te jina harSe pitAnA "Adijina vinati" savanamAM thoDA pheraphAra sAthe lIdhI jaNAya che. (2) paMcamI tapa para nAnuM sta-(paMcamI tapa tame karo re prANI) paMcamI tapa para vRddha (moTuM) stava-DhAla nuM (praNamI zrI gurUpAya nimala jJAna upAya) jJAna paMcamI e jainemAM jJAna vRddhi arthe eka dhArmika parva che. AmAM jaNAvyuM che ke, jJAna vaDe saMsAra, jJAna mugati dAtAra jJAna dIvo kahyA e sAco sadalhA e. jJAna locana suvikAza, lokA loka prakAza, jJAna vinA pazu e, nara jANe kisyuM e. ekAdazI vRddha sta. 13 kaDavuM. (samavasaraNa beThA bhagavaMta, dharama prakAze zrI * arihaMta). mauna ekAdazI nAmanA dhArmika parva para jesalameramAM saM. 1681 Aho I Shrutgyanam Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra jaina sAhitya saMzAdhaka [ khaMDa 2; upadhAna tapa sta0-( zrI mahAvIra dharama paragAse, eDI paraSada khArajI.) pASadhavidhi sta0 (3) vinati eTale sakhAdhana rUpe ApavIti-svadeSa jaNAvI prabhunI karUNA ane dayA mAMgavA mATe jemAM Arjava pUrvaka vinati karavAmAM AvI che tevAM vinati stavane. mahAvIra vinaMti sta0 (vIra surNA meArI vinati, karoDI hA kahu' mananI vAta) A jaisalameramAM vAcanAcAya pote hatA tyAre manAvyuM che. amara sarapura maDana zItalanAtha vinaMti sta. (meArA sAheba aa, zrI zItalanAtha ki, vInatI suNe eka merI ) AleAyaNa ( AlecanA ) rUpe vinati sta. ( 4 ) chaMda--pArzvanAtha chaMda ( ApaNa ghara beThAM lIla kare. ) (5) dAdAjI sta. (kharatara gachamAM peAtAnI gurU paraMparAmAM thayela jina kuzala sUrijI ' dAdAjI ' tarIke eLakhAya che. ghaNA camatkArI heAI temaNe samaratAM ghaNAne paracA ApyA che ema manAya che. evA paracA kavine maLyeA hateA tevuM A stavanamAM jaNAvela che, temaja peAtAnI kRtimAM paNa stuti rUpe temanu sAMnidhya laine AvhAhana kareluM che. Adi caraNa-AA AyAcha samaratA dAdAjI Aye.) stuti. prabhu stuti, vimalAcala RSabha stuti. keTalAMka pade. vairAgya-upadeza medhaka TUMkAM kAvyAne ' pada' e nAma apAya che. je maLelAM te A nibaMdhamAM dhRta karyA che. A khadhAM hindI bhASAmAM che. anya kRtio--uparokta sivAya anya kRtie kavinI hAvAne saMbhava che. e paikI RSima'DaLa para potAnI TIkA ke stavana-kai paNa hAvI joie.27 26 uparanI sajhAyA, stavana, pada vagere sarva mudrita thayAM che. ratnasAgara, ratnasamucya, jaina kAvyasaMgraha, caityavaMdanastuti stavanAdi saMgraha. jIe jainaprakSeAdha sajhAyamALA, 27 kAraNa ke kha. zivacaMda pArka 24 jina pUjA sa. 1779 (nada muni nAgadharaNI ) varSoMmAM Aze| zuda 2 ne zanine dine jayapuramAM racela che temAM samayasuMdaranI A kRtinA pote AdhAra lIdhele jaNAvyA che: samayasuMdara anugrahI RSima`Dala, jinakI zAla savAyA, punna racI pAThaka zivacaMde AnaMda saMdha vadhAyA Aho ! Shrutgyanam ratnasAgara bhAga 1 leA rR. 288. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3 ]. kavivara samaya suMdara kavinI anya karelI prazaMsA. A sarva kRtio parathI jaNAya che ke samayasundara e eka pratIti, nAmI kavi, graMthakAra ane lekhaka hatA. temanA samakAlIna, zrAvaka-kavi prasidhdha 2SabhadAse paNa mAtra nAmathI ulekhelA prasiddha kaviomAM samayasuMdarane paNa gaNAvyA che - susAdhu haMsa samaye suracaMda, zItala vacana jima zAradacaMda e kavi moTA buddhi vizAla, te AgaliM huM murakha bAla.' -kumArapAla rAsa, racyA saM. 1970. A parathI saM. 1670 pahelAM ja samayasuMdare zaracaMdra samAna zItala vacana jenAM che evA moTA buddhi vizAla kavi tarIkenI khyAti RSabhadAsa jevA uttama ane te yuganA eka AdhArabhUta kavi pAse meLavI hatI e spaSTa jaNAya che. saM. 1670 pachI te temaNe aneka suMdara ane meTI kRtio racI che ane tethI temanI khyAti dina pratidina vadhatI gaI che. temanI kavitAonA prathama caraNe laIne tenI dezIo mUkIne te dezIo para aneka jaina kavivara-sArA sArA kavioe (samakAlInamAM 2SabhadAsa, ane pachInA AnaMdaghana vigere) pitAnAM kAvye racyAM che e vAta vistArathI have pachI samajAvela che. vizeSamAM te pachI ja aDhAramA saikAmAM thayelA eka kavi nAme paMDita jJAnatilakanA ziSya vinayacaMdra potAnA saM. 15ra ne phAgaNa zudi 5 nA dine pATaNamAM 42 DhAla ane 848 gAthAnA uttamakumAra caritra rAsamAM pitAnI mAhItI ApatI chevaTanI prazastimAM samayasuMdara mATe yathArtha jaNAvyuM che ke - jJAna padhi pradhivA re, abhinava zazihara prAya, su. kumudacaMdra upamA vahe re, samayasuMdara kavirAya su. 8 tatapara zAstra samarathivA re, sAra aneka vicAra su. vali kakiMdikA kamalinI re, ullAsa dinakAra. su. 9 A rIte kavirAja samayasuMdara jJAna samudra mATe bharatI ANanAra abhinava caMdramAM samAna, kumuda mATe caMdra sama, ane zAstra samarthana karavA tatpara-zAstranA garbhamAMthI aneka vicArathI sAra-arka kADhanAra ane kamalanA ullAsa mATe jema sUrya tema zAstranuM ullAsana karanAra hatA. kavinI laghutA. kavie pitAnAM AkhyAne ghaNI sundara, marama ane sAdI bhASAmAM AlekhyAM che, Aho! Shrutgyanam Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 jena sAhitya saMzodhaka ane kavitva batAvyuM che, chatAM pite pitAnA nAma pAchaLa "kavi" e pada kyAMya dhAraNa kareluM dekhAtuM nathI ulaTuM pitAnI laghutA temaNe batAvI che. 1 praNamauM gurU mAtA pitA, jJAnadaSTi dAtAra, kIDIthI kuMjara kare, e mATe upagAra. gArUDa phaNInI maNi grahe, te jima maMtraprabhAva, tima mahimA mujha gurU taNe, huM ati mUDha svAbhAva. - prabhuddharAsa. 2 huM mUDha mati kizuM jANuM mujha vANi paNi na savA re, paNi je joDi meM rasa paDyo te devagurU parasAde; huM zIlavaMta nahi ti, mujha pote bahu saMsArare, paNi zIlavaMtano jaza karatAM mujha thAze sahi nistAra re. -sItArAma copAI. paNa kavi pote "kavinAM lakSaNa eka sthale jaNAve che ke, capala kavIsaranA kahyAM eka mana ne vacana e beire, kavi kallola bhaNi kahe, rasanA vAhyA paNa kere, -sItA rAma. kAvyane hetu sAdhuonAM guNa gAvAthI anaMta lAbha che, tethI bhavane aMta Ave. prahasane uThI zIlavaMtanA nAma sahu jape che tethI huM paNa bhaktithI A mRgAvatI zIlavatInuM caritra bhaNuM chuM. dAna uttamapAtrane devAthI aDhaLaka lakSamI thAya che tethI A siMhalasutanI dAna kathA kahuM chuM. jIbha pavitra karavA A damayaMtI satinuM caritra kahuM chuM. keIne kalaMka na devuM-pApa vacana pariharavuM e sItAnuM dukha joi bodha levAnuM che tema ja zIla pALI sItAnI peThe sukha ane lIlavilAsa pAme te mATe sItA rAmane saMbaMdha kahuM chuM. anukaMpApara caMpaka zreSThI, ane vyavahAra zuddha zrAvaka dharma para dhanadattanI kathA kahu chuM ema kavi jaNAve che. pitAnI kRtimAM maMgalAcaraNamAM mahAvIra Adi tIrthakara, gautamasvAmI, sarasvatI, sumati, mAtapitA, gurU-dIkSAgurUne vidyAgurUnI, stuti-maraNa kare che te paikI sarasvatI AdinI stuti khAsa dhyAna kheMce che. sarasvatI stuti vINuM pustaka dhAriNI samaruM sarasati mAya, mUrakhane paMDita kare kAlidAsa kahivAya. -cAra pratyeka buddha rAsa. Aho I Shrutyanam Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3 ] sumati mAtapitA-gurUstuti kavivara samaya suMdara samarUM sarasati sAminI, praNamuM sadagurU pAya; e karajoDI vInavuM, mAguM eka pasAya. sarasa vacana dIu sarasati, suNatAM amIya samA; sadagurU paNi sAnindva kareA, niramala di mujha jJAna. --mRgAvatI rAsa. samarUM sarasati sAmiNI, eka karUM aradAsa; mAtA deje mujaggane karUM vacana vilAsa. sabapransUna kathA sarasa ( 1 ), pratyekSuddha prAdha ( 2 ) nala `ti ( 3 ) mRgAvatI ( 4 ) , caupai cyAra sabaMdha. Ai tu AvI tihAM, samaryA dIdhA sAda sItArAma saMbaMdha paNi, sarasati kare prasAda --sItArAma cApAi. mujane sumati jagAyA, uTha uThe re uTha, guNu varaNune gavA taNA, krU' tujha pUraseA pU. tiSNu mujha udyama UnA, paMkhIne jima pakha, eka lAbha vile kahe sumati, dUdha bharyAM vila zaMkha. -cArapratyeka buddha rAsa. mAtapitA prabhumuM sadA janama dIye| mujha jeNu, vAMdu dIkSA gurU valI, dharama ratana ciA teNu, vidyAgurU vAMdu valI, jJAna dRSTi dAtAra, jagamAM imATA jANiyA, e triduMnA upakAra. e trirjune praNamI karI, chaThThA khaMDa kahesi, SaDa rasa melI ekalA sagalA svAda lahesi. sItArAma ceApAi. A sivAya camatkArI gurUe peAtAnA gacchamAM pUrve thayelA te jinadattasUri, ane jinakuzalasUri vagerenuM AbyAhana kare che ane sAMniddha mAge che.-- zrI jinadatta sUri jAgatA, havaSTa praNamuM tasa pAya akhaMDa 12 akSara thakI, yuga pradhAna kahavAya. chatI ceAsida jogiNI, kSetrapAla khAvaze; nAmA~ na paDe vIjalI, leAka kahaI dhanadhatra, Aho! Shrutgyanam 35 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 26 khaMDa bIjaI sAnidhi karI jima zrI kuzala surIMda, tima trIjaI karo tucchuM, huM paNi chuM matimaMda, -mRgAvatI trIjA khaMDanI AdimAM. AnAja bIjA khaMDamAM jinakuzala sUrinI sahAya mAgI hatI. zrI jinakuzala sUrIsarU, suNi morI aradAsa, mujhanaI ALasa UpajaI, mati paNi nahIM prakAsa. udAsIna mana mAharuM, kahe kIma kI jaI joDi, tuM sadagurU jagi jAgatAM, pUraI vaMchita keDi. parato eka maI pIuM, nagara bharoTa majhAra, meha mAgo vRke turata; Ima aneka prakAra. tema tajanaI mai prAra, samaratha sAhiba jANi. maI bIjo khaMDa mAMDIku, tuM zidhra cADi pramANi, A rIte "para"--camatkAra-paricaya pitAne maTanagaramAM jinakuzala sUrinA nAma smaraNathI vAMchita meghavRSTi thayAne potAne maLelo kavi svIkAre che. e uparAMta bIje parate" paNa derAvaramAM potAne maLela te hakIkata paNa pate temanA stavanamAM beMdhI che. Ayo Ayo cha samaraMta dAjI Ave, saMkaTa dekha sevakakuM sadagurU, derAvara te dhyA cha-samaratA dAdA varase meha ne rAta aMdherI, vAyapiNa sabala vAya, paMca nadI hama beThe beDI, darIye ho dAdA dariye citta karAyo cha-samaratA dAdA ucca bhaNI pahacAvaNa Ayo, kharatara saMdha savAyo, samayasuMdara kahe kuzala kuzala gurU, paramAnanda sukha pAyo cha-samaratA -[ p0 ratnasAgara bhA. 1 pR. 648] cAra pratyeka buddhanA rAsanI aMte paNa jinakuzala sUrinA sAMnidhyathI e pUrNa thaye ema jaNAve che. vimalanAtha supasAule e, sAnnidhya kuzala sUrada, cAre khaMDa pUrA thayA e, pApe paramANaMdavArtAne upaga. kavi premAnanda, ane zAmaLanA purogAmI A kavie paNa vArtAone kautakavatI banAvI vimalavANImAM mUkI. vArtAonuM mUla kathAmAMnuM vastu lai tene manamAM khI rAkhI tenAmAM pitAne anubhava pUratA jaI lakattara girAmAM mUkatA jaI rasanI sAthe vArtAnA pravAhanuM anusaMdhAna kavi rAkhata gaye che; Aho! Shrutgyanam Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3, ] kavivara samaya suMdara 37 vArtA ca kautukavatI vimalA ca vANI lokottaraH parimala zca kuraMganAbheH tailasya binduriva vArIiNa durnivArametattrayaM prasarati svameva bhUmau // kautukavatI vArtA, vimala vANI ane kasturI mRganI nAbhinI lekettara sugaMdha: A traNa pANImAM telanuM TIpa anivAryapaNe prasare tema pRthvI para svayameva prasare che. A kavi jAnI vastune navA AkAramAM-navI bhASAmAM potAnI mAtRbhASAmAM mUkatA jai tene khIlAvye game che ane tevI khIlAvaTamAM Avazyaka evI preraNuM ane tarka zaktino upayoga kavi pite kavi ane vArtAkAra tarIke karyo gaye che. vArtAomAM lekonuM ane saMsAra vyavahAronuM citra-pratibiMba kavie ALekhyuM che. tenAmAM preraNA che, ane kilaSTatA nathI. kRtio bhASAtara nathI. kavi premAnanda paurANika sAhityanuM anukaraNa ane bhASAMtara karyuM te pahelAM jaina sAdhuoe potAnI paurANika kathAonuM anukaraNa ane bhASAMtara karavAne mArga ghaNAM varSothI laI lIdhe hato. premAnandane purANamAMnI kathAnuM vastu laI te para pitAnA kavitvane opa Ape ane tenA samayane "kavitva" je kALanI upamA apAya che tenI pahelAMnA jaina kavi, naya suMdara, A kavi, trASabhadAsa vagerene "bhASAMtara kALa" mAM u6bhavelA nahi kahI zakAze. kAraNake teoe mAtra bhASAMtara nathI karyuM paNa mULa vatu para pitAnAM "kavi keLavaNI" thI caNelA suMdara raMgA-raMgavALAM caNatara karI temAM "kavitva" dAkhavyuM che-e badhA chuTathI ane chaTAthI bhASA dvArA manebhAva dAkhavavAmAM saphala ane vijayI thayA che. dezI dezIo sAmAnya jana samUhamAM vArtA sAMbhaLavAne atyaMta rasa hoya che ane tevA vArtAnA rasIyAone-bhAvavAhI lekagya bhASAmAM eka dhAre vahetI jUdI jUdI DhALa-dezI rAgaNIomAM pitAnI svAnta zaktithI kAvyamAM mUkI A kavie kathAnake pUrAM pADyAM che. evuM kahevAmAM Ave che ke gUrjara sAhityamAM kavi premAnaMde gUrjara bhUminAM ja vRttasaMtAne "--gUjarAtI rAgo jevA ke mArU, rAmerI, rAmagrI Adi dezI rAge bahu chuTathI upayoga karyo che, paraMtu atre mane kahevA dyo ke temane pUragAmI A samayasundare temanI pahelAM ja dezI rAgone ati vistRta pramANamAM pitAnI sarva kRtiomAM vAparyo che, eTaluM ja nahi, paNa samayasuMdaranA samakAlIna, ane temanA sattaramAM saikAmAM ja thayela sarva jaina kavioe dezI DhALa-rAgene ja upayoga karyo che. Aho! Shrutgyanam Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 jaina sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 2 samayasundara te dezI rAga-DhALa-dezIonA mArmika jANakAra ane vAparanAra hatA ane te vAparI je sundara kAvya racatA te eTale darajaje sudhI prasiddha thaI gayA hatAM ke temanA pachInA ja nahi, paNa nayasuMdara ane RSabhadAsa jevA temanA samakAlIna samartha jaina kavioe paNa samayasundaranAM kAvyanI dezI TAMkI te dezI DhALamAM pitAnI kavitAo racI che. dezI rAga yathAsthAne vyAparavAmAM samayasuMdare vivecaka buddhithI kauzala dAkhavyuM che. (1) siMdhuDe rage re, suNi zarimA jAge re ati mIThI paNa lAge DhAla e sAtamI re. (2) geDI rAge pahelI DhALa, samayasuMdara kahe vacana rasAla. gADI rAga rasAla bIjI DhAla kahI, samayasuMdara kahe ema suNatAM sarasa sahI. (3) TADIne dhanyAzarIjI, navamI DhAle rAga, samayasuMdara kahe sAMbhalojI, jima upaje vairAga. DhAla bhaNI e sAtamI, dhanyAsiri rAga sehera, samayasuMdara kahe gAvatAM, naranArI mana mehere. (4) bhalo rAga khaMbhAyatIre, sahelAnI DhAla chaThThI re, samayasuMdara kahe zrAvake re, sAMbhaLatAM ati mIThIreyuddhamAM vIra rasa utpanna karAvavA yuddhagIta "kaDakhA" mAM mUkAya che. hAla mUlaNA chaMda yA prabhAtiyuM je rIte gavAya che te ja rIte bAroTa cAraNAdi gAI tene "kaDakhuM" nAma Ape che. jaina kavio banatAM sudhI yuddha saMgrAmanAM gIta A kaDakhAnI dezImAM ja mUke che. samayasuMdare yuddha saMgrAmanuM gIta-yuddha varNana A dezamAM mUkayuM che ane chevaTe kahyuM che ke "rAmagrI rAganI DhAla e pAMcamI, samayasuMdara kahe jAti kaDakhe ca raNa jhUjhavA caMDaprota nRpa, caDatanAM turata vAjAM varAyAM, subhaTa bhaTa kaTaka caTa maTaki bhelA thayAM, vaDavaDA vAgIyA vege dhAyA-1 co. ( gajavarNana ) zIza siMdUrIyA prabala mada pUrIyA, bhamara gujAra bhISaNa kapilA, suMDha ulAlatA zatrudala gAlatA, hAthIyA karata hAlA kalolA-2 caDA ghaMTa bAje gale rahe ekaThA male, meha-kAlI ghaTA jANe dIse, halatI hAla ne zIza cAmara Dhale, matta mAtaMga rahe bharyA rIseM-3 co. hAlatA cAlatA jANe karI parvatA, guhara guMjAra gaMbhIra karatA, caMDaprota rAjA taNuM kaTakameM, hastI lAkha deya madavAri jharatA-4 ca0 Aho ! Shrutgyanam Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka 3. ] kavivara samaya suMdara 39 (azvavarNana ) deza kAramIra kebeja kAbula taNA, khetra khurasANa sudhA bukhArA, avala uttara pavana pANI paMthA valI, bhala bhalA kacchI tejI akhArA-caDe nIlaDa pIlaDA sabala kaMbojaDA, rAtaDA raMga kapilA kiyADA, kiraDIyA kAlUA dhUsarA dUsarA, hAMsilA vAMsalA bhAga jADA-6 co. pavana vega pAkharyA pheja Agala dharyA, cAlatA jANe citrAmAM lekhyA, ehavA azva ujeNe rAjA taNe, kaTakam lAkha pacAsa saMkhyA-7 caDe ( pAyaka varNana ) zira dhare AMkaDA bAMhe paherI kaDAM. bhAjanI paratanA balavAlA. ekathI ekaDA kaTaka Agala khaDA, zUra vIra vAMkaDA subhaTa pAlA-8 co. sabala kAMdhAla mUchAla jina sAjiyA, loha mAya Tepa ATopa dhArA, paMca hathiyAra hAthe ne bAthe bhaDi, bhIma sama vaDa bhalA pAli hArA-Ta ca0 tIra tara kasa dharA abhaMga bhaTa AkarA, sahasa jodhAra saMgrAma zUrA, caMDakata rAjAtaNe ehavA, sAta keDi sAthaH pAyaka pUrA-10 co. ( rathavarNana ) nija nija nAma nejA dhajA pharahara ghara hare ghera nIzANu vAjA, jaraha jezANa kIyA lAkha be ratha zIyA, sAthameM caMDauta rAjA-11 caDayo cAlIyA kaTaka jANe cakravattikA, isarI pUla uDe gagana lAgI, samudra jala UchalyAM roSa paNa salasalyA, guhara gopInAthakI niMda bhAgI-12 co. Idrine caMdra nAgendra paNa khalabhalyA laMke gaDha pali tAlAM jaDAyAM; sabala sImAla bhUpAle bhAgI gayA, caMDapradyAta rAjA na AyA-13 caDa AvI caMDapradyuta utAvalo, deza paMcAlanI sImamAMhe, dumuha rAjA paNa IdamAmAM caDaze, AvI sAme aDyo mana uccAhe-14 co. phoja pheje malI bhATa bhaTa UchalI, sabala saMgrAma bhArathabhaMDANe, bharDa bhaDa malyA bhUpa bhUpe bhaDayA, subhaTa subhaTaeN aDakyA dekhI TANa-15 caDe. mukuTa parabhArve rAjAna cha dumuha, kaTakamAM pragaTa jasa paDa9 vAge, kAcha laMpaTa sadA phUDa kapaTI tadA, caMDati rAjAna bhAge-16 ca0 nAsate bhAjate caMDaprota nRpa, jAli karI beDIyAmAMhe dIdhe, kaTaka bhAjI daze dizi gayuM tehanuM, "dharma ja pApa kSaya" vacana sIdho-17 caDe. dumuha rAjA na Ayo ghera ApaNe, kahe IhAM rAja paMca rAta paDakhe, rAmathI rAganI DhAla e pAMcamI, samayasuMdara kahe jAti paDakhe-18 ca0 Ama ujajayinInA viSayalaMpaTa rAjA caMDapradyotane ane paMcAlanA kapilapuranA rAjA mukha sAmenA yuddhanuM varNana kavie kaDakhAnI dezImAM ApyuM; tema "siMdhuDo " e yuddhanA rAgamAM kavie kaMcanapuranAM karaThaMDu rAjA caMpAnA dadhivAhana rAjA para caDe che tenuM varNana kare che. varad kara . * * * * * * * * Aho! Shrutgyanam Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 jaina sAhitya saMzAdhaka [ khaMDa 2 karakaDu rAjA rai, suNi karata dIvAjA re, tatakAla vAyAM, vAjA caDhatarAM re. kaTakI karI dhAyA re, caMpA purI AyeA re, tapa teja savAyA re, pura vIMTI rahyA re. gaDharA hA maDayA re, abhimAna na chaDaye rai, nija kheAla na khaDayA, nRpa sAhAmeA aDayA re. raNa bhUmikA sUDe re, nAlagAlA UDe re, gaDaDaMta gayaguDe, zeSanAga salasale re, saraNAi vAje re, sidhUDe! sAje re zUravIra virAje uMcA ucchale re. paheryAM jiSNu zAlA re, umaTayA meha kAlA hai, zira TApa teAlA jhAjhaba jhabakatA re, bhAlAM aNuIyAlAM raeN, uchAle pAlA re eka subhaTa muchAlA, cAle camakatA re. vAje ratUrAM re, beu dala pUrAM hai, eka ekathI zUrA subhaTa te sAthame' re. jamI jIbha labake re, jANe vijalI camake re, taravAra ughADI jhamake hAthame' rai. vahe tIra vacAle re, AvatAM TAle hai vayara potAnuM vAle te sAme nahI re. navA nejA pharake re, vaDhavAne carake re paga eka na sarake pAchA te sahI re. mUche vala dhAle hai, AgalathI cAle re phaeNAja AvatI pALe te valI vArakI re. eka pAgaDA cheDe re, nRpa heADAhArDa re, aNIe aNI jorDa phAjA' mArI re. cheADI Atasa khAjare, meu rAjA-rAjI re na rahe gaja vAjI jhAlyA krama kriye re. ThAkura pukAre re, bApa birUda sabhAre re Aja jaya te tumhAre bhuje pAmIye re. bhAjaNurA susa lIdhA re, gaMgAdaka pIdhAM re, bhalAM bhejana kIdhAM tAjA' cUramAM re. rANIrA jAyA re, AmhA sAnhA dhAyA re ghaNA amala khavarAyA DiyA zUramAM re. eka kAyara ka Mpere, cittuM dizila pe re, mukha jape hAhA have kriSNu dizi bhAgazuM re, zUravIra trADuke re, hAMze raNu Take re, mukha phUMke` Ave! Aja laTApaTa lAgazuM re. saMgrAma maMDANeA re, nahIkA tise zANA re, rAya rANe! samajAve je bihu rAyane re. huMtI vAta gheADI re, thai kalezanI kreADI re, na zake kAi cheADI samajAyate re. si'De rAge. rai, suNi rimA jAge re, ati mIThI paNi lAge DhAla e sAtamI re samayasuMdara bhAMkhere, have vaDhatAM rAkhe re, padamAvatI pAkhe e kuNu mati samIre. kavie aneka dezadezAMtara bhramaNa karela che ane tyAM lai temAM peAtAnAM kAvye gAyAM che--saMgIta kAnce racyAM che. peAtAnA jaNAve che ke: tyAMthI gavAtAM gItAne dezIone mRgAvatI rAsa ' mAM sadhI pUrava madhara gujarAtI, DhAla navI nava bhAtI, catura vicakSaNa tumhe hAi, DhAla ma bhAMgantyA krAi eTale siMdhanI siMdhI, pUrvI hiMdanI, mArUMvADanI madhara ane gujarAtanI gujarAtI DhALeA navI navI pAte karI che, te DhALane huM zvetA ! tameA catura vicakSaNa hAIne kAI bhAMgatA nahi--akhaMDa rAkho eTale rAgathI aLagI nahi karatA-gAye ja jajo, kAraNa ke bhAMgI cUDimeM nahI sakArA, tUTe liTame jyuM hArA, bhAMge mane na sehe vairAgI, tima na seAhe DhAla bhAMgI. kanaka mudraDI naiMga vihuNI, rasavatI jema alUNI, kata vinA jima nAri viraMgI, rAga viSNu DhAla na caMgI. Aho! Shrutgyanam Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3.] kavivara samaya suMdara mIThI DhAla rAgasiha melI, jima mizrI dudha bhelI, teha bhaNuM DhAla rAgasivuM kaha, catura tuhe jasa le. A uparAMta DhADI (mAravADa pAsene pradeza), mevADI, dillI vagerenI dezIe lIdhI che. (juo upara sItArAma cepAI para lakhatAM jaNAvyuM che te) have uparanA prAMtanI DhAle joIe. siMdhI, eTale siMdha pradezanI. pite sulatAnamAM vasyA hatA ane tyAM aneka siMdhIo vasatA hatA ema temaNe jaNAvyuM che. te lekamAMthI- (1) siMdhI DhALa. 1. "rAga-mArUNI-jhAMkhara dIvA na bale re, kAlari kamala na hoI, hari mUrakha morI bAMharI, mIyA jore prIti na joI kanhaiyA be, jayArala bAsiyA, jevI jAsiyA be, bahara na AsiyA. enI DhAla-e gIta "saMdhi mATe prasiddha che." A pramANe kavie svahastalikhita pitAnI sItArAma prabaMdha pAImAM AThamA khaMDanI bIjI DhAlamAM lakhyuM che. 2. saMdhinI rAga AsAurI. mana rAi te zuM karaI kAjI; e DhAla. 3. rAga AsAurI siMdhUDe. DhAla siMdhanI. _A baMne mRgAvatI rAsamAM vAparI che. (2) pUravanI DhALa-rAga husenI. dhanyAsirI mitra. DhillI ke darabArameM lakha Ave lakha jAI, eka na Ave navaraMga khAna jAki padhari Dhalira jAI. -navaraMga verAgIlAla e dezI(3) madhara DhAla-(kuMDhADI tathA mevADI)to puSkaLa lIdhI che kAraNa ke tyAM pite bahu vAsa karyo che-kavie pate jaNAvela te pramANe nIce mUkavAmAM Avela che. 1. varasArI helI AvaI, prAhuNA-e gIta 2. bhojarAjArI gItarI. hAthIyAM rai halakaI AvaI mAharI prAhugIra-ehanI DhAla, 3. iDarIye iDarIya olagANe Abu ulage Abu ulagere lAla. 4. tArA kIje mahArA lAla, dArU pIne che, paDavuM padhAre mahArA lAla, lasaraka lejojI. terI ajaba sUrati mahAMka manaDo raMjyo re lobhI laMyAjIe gItanI DhAla. 5. re raMga rastA karahalA, meM prIu rato AMNa, huMto uparIkA dine prANu karUM khurabAMNa - suraMgA kahalA re, meM prI pAcho vAta. majiThA karahalA re-e dezI rAga mArUNI. 6. ahIM mAMkI citrAlAM kaI jaI, ahIM mArUDe mevAsI ke sAda sehAmaNo re . 7. rUDIre rUDIre bAraNe samalA padaminare. e dezI rAga mArUNI. -A badhI mRgAvatImAM 8. rAga AsAurI. siMdha mitra. caraNAlI cAmuMDA raNe caDe, cakha karI rAtA core virati dAnava dala vici, ghAu dIye ghamarelo re-rAraNAlI Aho! Shrutgyanam Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [ khaMDa re; 9. sara sonAka, gharida catura sonAra ve, vasara paherI sonAkI che naMdakumAra re, --eha gItanI. rAga asAurI. 10. khArA gItarI-khArA gIta mArUyADi DhaMDhADi mAMhe prasiddha che. 11. rAga khaMbhAyatI. sohalAnI jAti. amAM morI mehi paraNAvi de emAM morI. jesalamerA merA jAdavA he-jAdava meTA rAya, jAdava meTA rAya he. amAM merI kaDi meDIne ghoDe caDe-e gItanI DhAla, 12. rAga khaMbhAyatI-suMbarA tuM sulatANa, bIjA thArA suMbamAM elagU he-e gItanI DhAla. - muMbarAnA gItanI DhAla-jodhapura meDatA nAgora nagare prasiddha che. 13. tillIrA gItarI DhAla-meDatAdika dese prasiddha che. (A sItArAma prabaMdhamAMthI che.) (4) gUjarAtanI 1. pipaTa cAlyau re paraNavA-e saMsArI gItanI DhAla khaMbhAtamAM prasiddha che. (caMpakazeTha rAsa) 2. DhAla gAmI gUjarAtI kulaDAMnI. 3. rAga vayarADI-jAjAre bAMdhava tuM vaDa-e gUjarAtI gItanI DhAla. * 4. kapUra huye ati ujaluM re, vali ane pama gaMdha-e gItanI DhAla. AvI aneka dezI gIta vagerenI lIdhI che te parathI ema samajAya che ke strI gIta-lokagItanuM sAhitya te vakhate-kavinA jamAnAmAM ghaNuM hatuM. eka sthaLe eka evI dezI utArI che; jemake rAga parajIye. DhAla - siharAM sihara madhu sarIre, gaDhA vaDe gIranArI re rAMNyA sirahara rUkamiNIre, kuMyarAMnaMda kuMbhAra re kaMsAsura mAraNa Avine re palAda udyAraNa rAsa ramaNa dhari AvyuM : dhari A ghari Aye, ho rAma rAmajI ghari Aja--e dezI. A parathI kavinI agAunAM kAvyo hatAM te pUravAra thAya che. "soraTha desa sohAmaNe sAhelaDI re devAM taNe nivAsa-e gajasukumAlanI ceDhAlIyAnI " dezI eka sthaLe kahI che ane bIje sthaLe subAhu saMdhInI DhAla kahI che te parathI gajasukumAla parathI cAra DhAlavALuM kAvya tathA subAhu saMdhi e kavinA agAunAM anya kavie racelAM suprasiddha kAvyA hatAM te siddha thAya che. kavi pote joDelAM kAvyonI pahelI kaDInI dezI tarIke paNa bIjAM pitAnAM kAvyamAM mUkI che te parathI ema siddha thAya che ke pitAnI dezIo para paNa pitAne meha hato. dAkhalA tarIke sItArAma prabaMdhamAM-- (1) pratyeka buddhanI bIjA khaMDanI AThamI DhAla, (2) suNAre bhavika upadhAna lahyAM viNa kima sakhe navakAra. e stavananI DhAla. ( A upadhAna sto potAnuM che): Aho! Shrutgyanam Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3.] kavivara samaya suMdara 43 (3) rAga baMgAlo-ima sUNI dUta vacana, kepIe rAjA bhanna-e mRgAvatInI copaInI bIjA khaMDanI dazamI DhAla. (4) rAga dhanyAsirI-sIla kahe jagi huM vaDuM, mujha vAta suNo eka mIThIre-e saMvAda zatakanI bIjI DhAla (A saMvAda zataka te dAnazIla tapa bhAvanA saMvAda para caDhALIyuM svaracita che te) (5) zreNikarAya huM anAthI nigraMtha (anAthI para sajhAya) (6) AdarajIva kSamAM guNa Adara (kSamAbatrIzI) (7) have rANI padamAvatI jIvarAzi khamAve. (pratyeka buddha rAsa) vagere vagere aneka udAharaNa che. rasAlaMkAra ja kAvyanuM lakSaNa che? rasAlaMkAravALuM kAvya lakhanArane ja kavi kahevAya e niyama sarvAze grahaNa karI na zakAya. rasAlaMkAravALuM kAvya karavuM zramasAdhya che ane te paMDitene mATe vidrogya thAya che. je sahaja saralatAthI akhaMDapaNe vahetA jharAnI mAphaka svAbhAvika, saralatAthI rasikabhAva arpatI kavitA che te kAvya nathI ema kema kahI zakAya? AvI kavitAmAM caritra viSayaka graMthamAM caritranAyakanuM rasALa ane cittavedhaka kathAnaka surasarItithI kavie varNaveluM hoya che tyAre mAnavI vRttinA bhinnabhinna dazya vAcakanI hatpaTTikA para AbehUba AlekhavAnuM amegha sAmarthya kavinuM sthaLe sthaLe jaNAI Ave che. bhayaprada yuddhasaMgrAma, ramya suramya sthAne, rAjyAbhiSekanA prasaMge, ane nagarazebhAnA apratima dekhAve-e. sarvanAM manahara rItithI varNana karelAM hoya che. AmAMnA keTalAMka varNane A kavinAM ApaNe agAu joI gayA. vizeSa have pachI joIzuM. prakRti para kAvyo. prakRtinuM saudarya kavi je AMkhathI joI zake che te prakRta-sAmAnya jene joI zaktA nathI. prakRtinA vividha dekhAva joIne suMdara zabda racanAthI tenuM varNana karavAmAM kavine bhAva vahe che ane te bhAvathI saundaryabodha karate kavi vizeSa AkarSaka bane che. ApaNuM jUnA sAhityamAM bahu sundara kAvyo A saMbaMdhI maLatAM nathI, chatAM sAmAnya evA kaMI namunAo maLI Ave che - vasaMtavihAra teNe avasare sehAmaNa, A mAsa vasaMta, suraMga khelaNa. rasiyA khele bAgameM, gAye rAga vasaMta, suraMgA khelaNAM. belasirI jAI jaI, kaMda ane muca kaMda,caMpaka pADala mAlatI, phUlI rahyAM araviMdadamaNo marUo medhare, saba phUlI vanarAya,-, eka na phUlI ketakI, pIyu viNa harSa na thAya Aho! Shrutgyanam Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 vasa'tava na jaina sAhitya saMzAdhaka AMbA mAryo ati ghaNuA, mAMjara ( maMjarI ) lAgI sAra,- kAyala kare TahukaDA, cihuM dizi bhamara guMjArajIgabAhu ramavA calye, mayaNurehA hai sAtha,- bAgamAMhi rame ragaththuM, Dapha dharyuM nija hAthanila nIra khaDA khalI, jhIle rAja marola,premadA zuM preme rame, nAkhe lAla gulAla- bhejana bhakti yukti bhalI, karatAM thai avera, rAta paDI ravi AthamyA, prasaryAM prabala aMdheranirbhaya ThAma jANI rahyeA, rAte' khAga majhAra,kailIdhara sUtA jIpa, gheADA zeza piravAraceAthI DhAla pUrI thai, jhukhaDAnI jAti,- samayasuMdara kahe have suNe, rAte heAze je vAta ~~~namirAjA pratyeka mudde rAsa racyA sa0 1662 ehave' mAsa vasa ta AvIuM, bhAgI purUSAM mana bhAvIuM, rUDI paraIM phUlI vanarAi, maheke' parimala puhuvI na mAI. sakhara ghaNuM maheAryAM sahakAra, mAMjarI lAgI mahike sAra, krAila khaThI TIkA kare, zAkhA upara madhure svare cala khIlA nara che.gAla, gAI vA khAla geApAla, catura mANasane hAthe caMga, medhanAda vAjaI miragaDha phUTerAM gIta gAI phAganAM, rasika bheda kaI rAganAM, UDe lAla gulAla akhIra, cittuM disi bhIMjAi caraNA cIra. nagaramAMhi sahu naranAra, ANuMda krIDA karai apAra, DhalatI rAmagiri e DhAla, samayasuMdara kahe vacana rasAla. --priyamelaka rAsa, sa0 1672, [ kha kavi potAnA samayanuM pratibiMba che, kavi e peAtAnA samayanuM citra najara AgaLathI dUra karI zakatA nathI. kalpanAnA aMtapaTa para kheMcelAM citra ke AdazabhAvanAmAMthI utArelAM pAtrAnAM Alekhane vANImAM citaratI vakhate kavi AsapAsanI paristhiti gheADA vakhata bhUlI jAya, chatAM ye saMpUrNa rIte peAtAnA samayanI sthitimAMthI sa MpUrNa rIte kavi mukta thai zaktA nathI. pracalita kathAo ke zAstra--purANanI daMtakathAone svabhASAmAM, kavitAmAM, avatAratIveLA AkhyAnaka kaviethI svasamayanI sthiti kadi vIsarAtI nathI. AkhyAneAnA hetu rasa ane madha ApavAnA che ane tethI manuSyaAtmAnI svabhAvika preraNA-(ideal ) ne vyApakarIte ata sudhI akhaMDapaNe ApavAmAM bhAvanAmaya-Adama kavie cIvaTathI vaLagI rahe tevu Aho ! Shrutgyanam Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3. ] kavivara samaya sudara AkhyAnAmAM svAbhAvika rIte hAtuM nathI. ATaluM chatAM AkhyAnamAM mAtra hakIkatA kahI javI eTaluM ja kArya kavinuM nathI, temAM tene preraNAmaya bhAvanA sAthe vastusthitinA citrakAra ( realist) thavuM paDe che. rAsAe e mukhyapaNe AkhyAne che-kathA vanA che. tenA racanAsamayanAM AcAra, vyavahAra ane raheNI-kaheNInI vAte temAM praveza pAme che tethI te samayanuM gheADuM ghaNuM sAmAjika jJAna paNa thAya che. A kavie dumukharAjA ( pachIthI pratyeka yuddha) nI paTarANI guNamAlAne sAta putra thayA chatAM putrInI IcchA thai te hakIkata para keTalIka strIe sAmAnya rIte atRpta hAya che tenA para eka DhALa tenA prakhadhamAM racI ane khAsa karI chevaTe gUjarAtI strIone mATe te hakIkata lAgu paDe che evuM jaNAvI kavi TANe mAre che ke pAtAnuM kahevuM sAcuM che ke nahi te jANavuM hoya te 'gujarAtI leka pUjyAre, te kaheze tatakAla ! ' te DhAla nIce pramANe cheH-- atRpta srI A kAminI tRpti na pAme kema, raDha lIdhI mUke nahI hai, paga page navanavA prema re--A kAminI, janamathI mAyA kelavI re. zIkhe gharanuM sUtra, phUlaDI ce' ramatI kahe re, e muja pati e putra re-- deha samAre dina pratye' re, zIkhI nANu vizANu, aNukha adekhAi kare re, gAye gIta ne... (triyanAM ) gAna rU~~ ArAdhe kula devatA hai, vinati kare vAraMvAra, gaurI gaNu gArI rame ?, bhale! hAjo bharatAra re~~~ paraNI paNa rahe pUchatI re, vazIkaraNa ekAMta, iiha piyuDA vaza karUM re, pUrUM mananI khAMta re -- sukha pAme bharatAranuM re, teA putra vAMche nAra, putra pAMkhe kahe kAminI re, kAMi sarajI kiratAra 2 putra paraNAvuM premazuM re, va dekhu eka vAra, geAda khelAu petarA re, saphaLa karUM avatAra reAlaka pIDA upaje re, prAyeM ugamate sUra, khetrapAle bhamatI rahe hai, DhAle tela siMdUra re-- putra pramukha sukha upanAM re, teA paNa jIva uddeza, guNamAlA rahe jhUratI re, putrI na pAmI eka re-- cerI na bAMdhI AMgaNe re, teAraNe nAvI jAna, pesatA jamAi na pAMkhIyAM re, te jIvyuM apramANa( kula jJAna ) re-- hAtha mukAvaNu hAthIyA re, ke gheADA ke gAma, jamAi na dIdhA dAyajo re, dhanatana ( taNu ) sadAlI teA dhana kehuM ( kehe ) kAma re nArInA re, saheja sadArA e, 45 Aho! Shrutgyanam Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [ khaMDa re; I putra thakI paNa vAlo re, navala jamAI nehare - mAMnyA icchaNAM mAnaNuM re, deDi devAle jAya, doDadhAva karatA thakAM re, kiNa mele putrI thAya resamayasuMdara kahe meM bhaNI re, eNapare trIjI DhAla, gujarAtI loka pUchaja re, te kaheze tatakAla. -( duha nAmanA bIjA pratyeka buddhane rAsa) namirAja RSi nAmanA trIjA pratyeka buddhanA caritra paranA rAsamAM kavi pahelAM sudarzana nAmanA nagaranuM varNana kare che tene mukhya bhAga je AgrA nagaramAM kavi te rAsa racI rahyA che tenuM ja varNana karatA hoya tema jaNAya che. AgrAmAM racanA samaye (saM. 1662) mahAna akhkhara svargastha thayA pachI jahAMgIra bAdazAha thaye hate. mogala salatanatane darabAre ane tenI rAjadhAnI kevI hoI zake tenuM kaMIka varNana sudarzana nagaranA varNanamAM kavie mUkeluM che - nagara varNana jabUdIpa sehAmaNa, kSetra bharata rasAla, deza avaMtI dIpa, kadI na paDe duSkAla. nagara sudarzana ati bhaluM, bahu Rdhi samRddhi, vArU vase vyavahArIyA, deza deza parasiddha-nagara uMcA maMdira mAlIyAM, uMcA rAja prAsAda, daMDa upara vaja lalahe, kare svarga zuM vAda. aMtezvara jANe apacharA, ike mUkI ANI, daitya thakI Darate thake, nirbhaya ThAma jANI. kihAM kiNe rAjasabhA jaDI, mahetA paradhAna, zeTha senApati sUtravI, khejA ne khAna. kihAM kaNe chatra dharAvatI, beThA bhUpola, hukama calAve ApaNe, mAne bola gopAla. kiDAM kaNe bhU5 AgaLa bhalA, vaDhe jeThImalsa, huzIyAra rahe re rAmalA, vAha valI gAla kihAM kaNe zuM ulAlatA, jharatAM madavAri, suMdara zazi siMdurIyA, ghUme darabAri. kihAM kaNe ghoDA julamatI, sevana jaDita palANu, tAjA tejI hIMsatA, dIse dIvANa. kihAM kaNe valI pAyaka laDe, sAme hathiyAra, eka vAhe ghA ekane, eka TAlaNahAra. kihAM kaNe ghaDIyAlAM ghaDI, vAre vAraMvAra, kAla jaNAve lokane, raheje haziyAra. kihAM kaNe valI nAbata taNuM, vAje nIzANa, jAgere jAgo dharma karo, lokane kare jANa. kihAM kaNe kanaka rUpa taNI, paDe tihAM TaMkazAla, gaMja khajAnA upara rahe, bahuta rakhavAla. kihAM kaNe beThA cautare, kAcha koTavAla, jhagaDe bhAre lekane, na lIdhe lAMca vicAla. kihAM kaNe dezI kApaDI, vece paTakUla, jema tema sATuM melave, dalAla vAtula. kihAM kaNe beThA javaharI, javAhara leI jaya, metI bhANuka lAlaDe, lAbha pAme seya. kihAM kaNe mAMDayAM kaMieN, sukhaDI bahu hATa, guMdavaDAM peDA bhalA, dIThe gale dADha. kihAM kaNe sakharA surahIe, cUA caMpela, mahamahatA mAMDyAM ghaNAM, mogharela phUlela. krihAM ghaMTA raNake dehare, jinabiMba vicitra, zrAvaka snAtra pUjA kare, kare janma pavitra. kihAM valI sAdhune sAdhavI, beThAM pizAla, ghe bhaviyaNane dezanA, vAMce sUtra rasAla. kihAM bhale AMka bhaNe ghaNA, nIzAle bAla, chaThu bAra mukheM kahI, ghaDe de tatakAla, Aho ! Shrutgyanam Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3, ] kavivara samaya suMdara 47 kihAM kAcha mullAM paDhe, kitAba kurANa, kihAM valI brAhmaNa vedIyA, bhaNe veda purANuM. kihAM bajAra bAjI paDe, kihAM gItane gAna, kihAM pavADA gAiye, kihAM dIje dAna kihAM valI nagaranI nAyakA, baiThI AvAsa, hAva bhAva vibhrama karI, pADe nara pAsa. kihAM valI motI prAIye, kihAM phiTikanI mAla, kihAM paravAlAM kADhIyeM, hIMgalo hariyAla. kihAM dhAnanA Dhaga mAMDIyA, kihAM khaDanA gaMja, kihAM ghI tela phUDa bharyA, kihAM kAinA puja. cakarAzI cauTA bhalA, bhalI pila prAkAra, bhalI bAjAra tripeliyA, bhalA sakala prakAra nagara sudarzana varNanA, e pahelI DhAla, samayasuMdara kahe have kahe, tihAM kaNa bhUpAla. AmAM khojA, khAna, kAje, keTavAla, javerI, TaMkazAla, ghaDiyAla, saraiyA (attaravALA), mullA-kurAna, nAyikA vagerene sthAna ApyuM che, tema ja bhUpAla paNa jahAMgIrI hukama vALA (hukama calAve ApaNe mAne bAla gopAla) varNavyuM che eTaluM ja nahi paNa jene mallubAja, paTTAbAjI, hAthIne gheDAnA khele pasaMda che evuM jaNAvyuM che te jahAMgIra bAdazAhane lAgu paDe che. moTI ghaDiyAla akabara bAdazAhanA vakhatamAM dAkhala thaI hatI tene paNa ullekha karyo che. caMpaka zreSThInI cepa saM. 1695 mAM kavie racI temAM kathA prasaMgamAM dukAlanuM varNana karatAM kavi pitAnA samayamAM saM. 1687 mAM paDelA dukALanuM varNana TAMke che - 3 dukALanuM varNana tiNi desaI hiva ekadA, pApI paDyau dukAla, bAla varasa sIma bApaDA, kIdhA loka karAla. vali mata paDajo ehava6, kAla mahA vikarAla, jiNi vichoDayA mAbApa suta, bhAgA sabala bhUpAla. khAtAM anna khUTI gayA, kIjaI kuNa prakAra, bhukha sagI nahI kehanI, peTa karAI pokAra. sagapaNa keI gigI nahI, mitrAI gaI bhUla, ko kadAvi mAMgaI kada, tau mAthaI caDhaI sUla. trANa mUMki vaDa mANase mAMgavA mAMDI bhIkha, te paNi ke ApaI nahI, dukhIe lIdhI dIkha. ke baiyara mUkI gayo, ke maMkI gayA bAla, ke mAbApa mUkI gayA, kuNa paDaI jaMjAla. bApe beTA vecIyA, mAMTI vecI bayara, bAre mATI mUkIyA, anna na ghaI e bayara. paradeza gayA pAdharA, sAMbhalyau jethi sugAla, mANasa saMbala viNa mUA, mAragamAMhi vicAla. gaukhe baIThe goraDI, vIMjhaNe Dholati vAya, piTAI kAnti padAminI, yAcaI paradhari jAI. bhejana amRta jamatA, khAtA dvAkha aDa, kAMTI khAI koraDI, ke khejaDanAM choDa. jatImAM dekhI jamatA, ubhA rahatA Ahi, te ta6 bhAva tihAM rahyA, jimatAM jaI kamADa. deva na pUjaI deharaI, paDikamaI nahI pisAla, sithila thayA zrAvaka sa6, jatI paDayA jaMjAla. raDavaDatA gaNi e muA, maDA paDyA ThAmi ThAmi, galImAMhi thaI gaMdagI, dhaI kuNu nAkhaNa dAma, saMvata sela satyAsiyaI, te dIThaI e dITha, hica paramesara ehanaI, alagaI kare adITha. hAhAkAra sabalau dUdha, dasaI na ke dAtAra, tiNa velA UThayau tihAM, kariyA valI uddhAra Aho! Shrutgyanam Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ khaMDa 26 jaina sAhitya saMzodhaka have ApaNe jozInuM varNana joIe-- DhAla dasamI-kapUra dUyaI ati ujaluM re. ehanI. rAga kedAro gADI 35 kIdhuM brAhmaNa taNuM re, cAlyau nagara majhAri hAthe lIdhuM TIpaNuM re, vAMcaI tithi nI vAra. - josIyaDau jANI jotiSa sAra, etau nimitta prakAzaI apAra--josiyaDa60 snAna karI taTanI jalai re, DhalatA mukyA kesa, mAthaI bAMdhyuM phAlIyuM re. vArU baNayau vesa-jesiDa tilaka kIdhuM kesara taNuM re, vicimAMhi nakharuM cIri, adabhuta ADi bihu gamAM re, suMdara cakra sarIri-jo. dheluM khIrodaka dhotIyuM re, jannAI suvisAla, hari viSNu hari viSNu mukhi japaire, tulasInI japamAla-je. hema kamaMDalu hAthamAM re, nIra bharika nita jANi, veda bhaNa mukhi vedIyaure, kahaI sahunai kalyANaje. bhamatau bhAmAM ghari gayaure, dIThI kubajA dAsi, suMdara rUpa sarala tare, tataSiNa kIdhuM tAsi-jo acarija dAsI UpanuM re, kIdhuM caraNa praNAma, pUchyuM kethi padhArasyau re, jamaNyuM bhajana kAma?--jo. satyabhAmAM mujha sAminI re, Avau tasu AvAsi, mAdaka mITho ApajyuM re, desyau mujha sAbAsi-jovipra bAhiri maMki mahiM gaI re, dAsI bhAbhA pAsi, dIvya rUpa navi ulaSIre, rahiya vimasi vimAMsi-jAva kubajA dAsI huM tuha taNI re, kahI brAhmaNanI vAta, dauDi teDI Avi tenaI re, siddha purUSa suvikhyAta-je veda bhaNaMta AvIya re, dIdhau AziravAda, bhAmA UThi UbhI thaI re, praNamyAM caraNu prasAda-je bhAmA bhagati ima bhaNaI re, eka karUM aradAsa, rUkamaNinuM rUpa rUDuM re, mUjhathI adhika prasAda-jotiNi tehanaI bhAna ghaNuM re, kRSNajI kaMta murAri, adhika rUpa kari mAhare re, manis tuha upagAra-je. citta uttaraI katanuMre, rUkamaNithI eka vAra, tau huM jANuM mAruM re, jIvita saphala saMsAra-o. vipra kahiM vidhi chaI ghaNI re, te jau sarva karasi, tau rUpa thAya tehavuM re, dezI visamaya gharesi-je. je kahe te svAmI huM karuM re, vegi ma lAu vAra, mastaka meDi tuM ApaNuM re, AzraNa savi UtAri-je. Aho ! Shrutgyanam Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasuMdara khaMDita daMDita ati jaryA re, paharI purAMNAM cIra, mastaka mukha AMSi masi ghasIre, saghaluM lepi zarIra-je. jima kahyuM tima bhAbhA karyauM re, arathI na deSaI doSa, dIsaI rU5 bIhAmaNuM re, jANa bhuta pradoSa-je. ' phaMDa muMDa svAhA rUDa buDa svAhAre, aThotarasau vAra, maMtra guNe aNubelatI re, hAsyau rU5 apAra bhAmAM huM bhUkhyo thayaure, bhajana ghaI bharapUra, baI sAryau vipra jamADavAre, prIsyA bahu vRta pUrare-je. prIsyA lADu bAjalAre, vivAhanA pakavAna, niravaMtA savi nIddavyAMre, acarija e asamAna-je. re re vipra tuM kUNa chaI re, tripati na pAmaI kima, UThi uThi tuM bahAM thakIre, pabhaNaI dAsI ema-je. -saM. 1658 mAM racela sAMbapradyumna rAsa, lakhyA saM. 1659. AmAM brAhmaNa jozInuM kevuM tadrupa citra ApyuM che te hAlanA jezI sAthe sarakhAvavA jevuM che. tevI rIte cItArAnuM Abehuba svarUpa kavie potAnA eka anya rAsa -be hajAra varSa para thayela mRgAvatI paranI pAImAM AlekhyuM che te atra nIce ApavAmAM Ave che. temAM kavi pitAnA samayanI sthiti bhUlI zakatuM nathI. je citra citArAe de che temAM rAtAM meM ane cuMcI AMkhavALAne mAthe meTA pAghaDA vALA tiradAja mugala ane kAbalI, kALA habasI, pAMDuvarNa paThANa, kurAna kitAba vAMcatA buDhA kAjInAM citra mUkyAM che, eTaluM ja nahi paNa mAthe meTA Tepa ghAlanArA ne kothaLA jevA DhIlA suMthaNa (pATaluna) paheranArA cheDatI karatAM kapAyamAna thanArA phiraMgIone paNa bAkI rAkhyA nathI. A akabara-jahAMgIranA samayamAM vepAra arthe jude jude sthale keThIo nAMkhanAra aMgrejo-porTugIjha che. Ama karI kavie samaya virodhane deSa gaherI lIdhe che, ane e kAla virodha ghaNe sthaLe dekhA de che, tenAM dawte traNeka agAu apAI gayAM che. catura citAre praha 2 je 5 thI hALa. zataDIyAM ramInaI kihAthI AvIcAre-e dezI rAga parajIo. sala cItArAmAMhiM suMdara re, nipuNa che jenuM nAma re, rAjamahala dIdho tehanaI re, vArU karavA citrAmara -catura cItAre rUpa cItaraIre. Aho! Shrutgyanam Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa 2, catura0 : catura catura catura0 catura0 catura0 catura0 catura catura cItAre rU5 cItarai re, rAjamahala taNI bhIMtira, nyAna vinyAna navAM kelavaI re, raMjavA rAjAnuM cItarecauda supana pahilAM cItaryA re, cItaryA ATha maMgalIka re, rAma sItA rUpa cItaryA re, laSamaNa rAma najIka revaLIre vAnara hanumaMta cItaryA re, jehanuM lAMbuM puchare, rUpa viziSTa taNuM cItaryuM re, meTI DADhI moTI muMcha rerU5 lakhyuM rAvaNa taNuM re, dasa mAthAM bhuja vIsare, SaDaga caMdrahAsa te hAthamAM re, zravaNa nayaNu jasa vIsareIzvaranuM rU5 cItaryuM re, ahi AbharaNu rUMDamAla re, caMdrakalA gaMgA sirai re, vRSabha vAhana kaMTha kAla rerUpa brahmAtaNuM cItaryuM re, caturmukha buDha jaTAlare, hAtha kamaMDala jala bharyuM re, jaI jamAla - rU5 liSya zrI kRSNanuM re, muralI manohara zAma re, zaMkha gadA cakra hAthamaI re, caturbhuja ati abhirAma re- caMda sUraja navagraha cItaryA re, rItariuM gaNesanuM rU5 re, peTa moTuM suMDi gaja taNuM re, uMdira vAhana apa rebhalA naI bhAraMDa paMthI cItaryA re, eka udara gAbaDi deya re, jugati bhaSaI phala juju re, jIva judA beu hAI regarUDa mayUra suka sArikA re, paMkhI rUpa aneka re, nipuNa cItAraI saghalAM cItaryA re, vArU jANe viveka - mugala kAbalI cItaryA re, mukha rAtA cuMcI AMSire, mAthaI meTA pAdhaDa dUmaNuM re, te jANaI DIra nAMSi rerU5 pharaMgI cItaryA re, mAthaI moTA Topa re, DhIlA pahiraI suthaNa kethalA re, chelyA karaI bahu kapa repaMcavaraNa AbhAM cItaryA re, cItaryA pili pagAra re, catura cItAre jANapaNuI ghaNuM re, cItaryA sakala prakAra - habasI kAlA, ati ghaNuM re, pAMDura varaNa paThANa re, garaDhA bUDhA kAcha cItaryA re, vAMcatA kataba kurANa renipuNa catAra dITha ekadA re, mRgAvatI taNo aMgUTha re, vastra aMtari paNi pragaTIo re, kAMti karI ati sudhareteha naI anusAraI saghalI cItarI re, mRgAvatI rANInuM rU5 re, sala kalA ApaNI kevI re, kIdhe tenuM sarU5 re catura0 catura catura - catura catura catura catura0 catura Aho! Shrutgyanam Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3. ] kavivara samayasuMdara rU5 cItaratAM rANI taNo re, sAthali paDyo masi biMda re, catura cItAro viSe thayo re, eha jaNAvaI duSa daMda re catura0 bIjI vAra biMdu bhUMsI re, vali paDe teNi ja kAma re, valI re cItAraI dUraI kau re, ene IhAM nahI kAma re catura Ima vAra vAra tihAM paDaI re, bhasine biMda te eka re, catura cItAraI dUraI kIure, mana dharI parama viveka - catura0 - mRgAvatI cepaI. vINAdhArI gAyaka, hAla panaramI-abhAyatI rAga-jesalamera charAulaI re-e dezI saMba prajanna kumara calyA re, vidyAbali AvAso re, rUpa kIdhuM caMDAlanuM re, kAMti kalA suprakAze re-1 tere kADaDe vedarabhI, paraNi kuyarI, mArI mAtajI, mana AsA pUrUM tAharI - tere1 bhejaka kaTaka nagaramahiM bhamaI re, gAya gIta rasAlore, vici vica vAyaI vAlI re, eka vINuM eka tAla re- tere. 2 hA hA hU hU avataryA re, deva gAyaka divya rUpa re, saMgIta bheda samuccaraI re, suMdara sakala sarUpe re- tere 3. sapta svara triNa grAmasuM re, mUcchanA ekavIsa mAne re, sara maMDala pUrapha jaI re, cAlIsa ne nava tAMta reTola TAlaI milaI tihAM re, naranArInA chaMda re, deva vimAna thaMbhI rahaI re, pAI paramANuM de repAmaI sukha saMginI re, virahaNI rAhu ArAdhaI re, caMdra vAhana mRganavi calaI re, nAdi baM nisi vAdha re- tere kAcita hAra paravatI re, adhavica nAMkhI AvaI re, kAcita prIya aNaprIsatI re, ghI aNu prIsyAM dhAvaI re tAre 7 kAcita gIta vinodinI re, prIya haTakI vilakhANI re, kAcita pagane mAMDaNe re, aNu sukI UjANI re kAcita ghari ghInau ghaDauM re, nIsari mUkI Dhalato re, kAcita dhAna cU(c)I caDayau re, mugadhA mUkaI balata re- tere. 8 kAcita na gaNaI nAhalau re, gAli detau Uchalata re, kAcita chAyala chehaDau re, uMcau lyaI nahI ralatau re- tere10 kAcita vINa guMthAvatI re, nIsarI chUTacha kese re, kAcita bhalI bhAminI re, aradhau pahira vese re- tere 11 Aho! Shrutgyanam Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena sAhitya sazeAdhaka L[ khaMDa 2, nAdaI mA miragalA re, ApaI ApaNuM sIse re, nAdamAM mohyA viSadharA re, laI mUkI rIsa re- tore 12 nAdaI mehyA kRSNajI re, nAdaI Izvara nAcau re, nAdaI brahmA vasi kIyau re, sura ramaNaluM rAu re- " tAre13 nAda citta vidabhuM re, dukhiyA kAla gamAvaI re, nAdaI sukhiyAM sukha lahaI re, jogI citta ramAI re- tore 14 cAra veda tima pAMcamau re, e upaveda saMvAdo re, vali viseSa vakhANIyau re, nArIhana nA re- tere nAda vinA sabhaI nahI re, paMDitanaI mukhi vANI re, bhAna vinA sabhaI nahI re, jima rAjA paTarANa re- tere. 16 lavaNuM vihulI rasavatI re, jimatA svAda na AI re, loka sAhiM hAMsI lahaI re, kaMTha vinA AlApaI re- tere dIpaka rAga dIvA balaI re, agani vinA tatakAlo re, paMcama navapallava tarU re, Ima sagalI rAga mAlo re- tere gamatuM gAyaI huMbaDA re, hIyaDa haraSita hAI re, naranArI mehI rahA re, sAMbhalatAM sahu koI re- tere haiidarabhI vAta sAMbhalo re, teDayA DuMba tura tere, bApa puchaI basI karI re, gavarAvya e guNavaMtA - tere. 20 pUkyA kiyAMthI AvIAra, svarga thakI sukhavAse re, dvArikA nagarI mAMhi thaI re, amae AvyA tumha pAse re- tere kumarI kahaI suta kRSNanau re, jANuu kumara prajIne re, saMba kahaI kuNa lakhaI re, ehavA purUSa rata re- tere. 22 kumarI mana mehau guNe re, rAga dhasyo parachano re, jaI paraNuM tau tehanaI re, nahi tari agani sarasa re- tere ehave gaja AlAnathI re, chUTau karaI vinA re, kuNa nara jhAlaI tehanaI re, jaI na zakaI ke pAse re- tere 24 rAjA paDau vagADIyau re, je hAthInaI jhAlaI re, rAjA raMjya tenaI re, je mAgai te AlaI re- tAre. DhADhI DhaDhere chavyau re, leka acaMbau ANuI re, gAI gaja vasi ANIyau re, sahu sAbAsI vakhaNAI re- ' tere. 26 bhAgau mAgau mAMgaNuu re, pUruM mujha pratinyA re, rAMdhaNahArI koI nahIM re. ghau haidarabhi kanyA - 'tere. 27 Aho! Shrutgyanam Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3, ] kavivara samayasuMdara rUThaI rAjA Ima bhaNuI re, gAma sImathI kADhau re, nagara viTAblyu DubaDira, e bhAMjo ASADhau re- tore 28 gAyaNa gAma bAhira gayA re, rAjAsu nahi jora re, saMba kahaI prabhUtranaI re, vidhAbala kAMI phera re- tore 29 -sAMba pradhurAsa, racA saM. 1654; lakhyA saM. 1659. mRgAvatInuM rUpavarNana, bIjI DhALa nAyakAnI, rAga kedAre. tasa gharaNI mRgAvatI re suMdara rUpa nidhAna re, mRgAvatI ceDAnI sAte satI 2, eka ekathI paradhAna re, mRgAvatI rUpakalA guNa rUDI re lAla, rUDuM sIla AcAra re, mRgAvatI 1 spAma vaNI daMDa bhatAM re lAla, upari. rASaDI Upare, mR. ahirUpa deSaNa AvIU re lAla, mastaki maNi Apare, mu. rU50 bahu gamAM gUMthI mIMDhalI re lAla, bAMdhyo timira mithyAta re, mRta vici saI sIMdUrI re lAla, pragaTa dharama prabhAta, mR0 rU50 zazi dala bhAla cha thake re lAla, sevaI Isara deva re, mR gaMgAtaTa tapasyA karaI re lAla, ciMtAtura nitameva re, mR0 rU50 nayana kamala dala pAMkhaDI re lAla, aNaAlI anUpare, mRta havi vadhatI haTakI rahI re lAla, deSi zravaNa daI kupa re, mR0 rU50 niramala tIthI nAzikA re lAla, jANe dIvAnI ghAra re, mR. kAlima kA dasaI nahIM re lAla, na balaI sneha lagAra re, mR. ati rUDI radabAvalI re lAla, adhara pravAlI vicAra re, mR0 sarasati vadana kamalaI vasaI re lAla, tasu metiNukI mAla re, mR0 rU50 mukha punimane caMdalo re lola, vANi amRtarasa bhAva re, mu. kalaMka deSa dUraI kIku re lAla, sIla taNuI parabhAva re, mR0 rU50 kaMTha kilathI rUDo re lAla, te te eka vasaMta re, mR. e bAre mAsa sAri re lAla, rUpa phera anaMta re, mR0 rUpa kualI (kumaLa) bAMha kalAcikA re lAla, kamala sukemala hAtha re, mR0 riddhi anaI siddha devatAre lAla, nitya vasaI baI sAthi re, mR0 rU50 ridaya kamala ati caDe re lAla, dharama buddhi AvAsa re, mR. kaTi laMki cha kesarI re lAla, sevaI nitya vanavAsa re, mR0 rU50 caraNa kanakanA kAchibA re lAla, unnata ati sukamAla re, mRta nakha rAtA ati dIpatI re lAla, darapaNa jima suvisAla re, mR0 rU50 Aho! Shrutgyanam Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 jaina sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 2, deva gurU dharma rAgiNI re lAla, ati dAtAra udAra re, mR0 bhagati ghaNI bharatAranI re lAla, strIne e AcAra re, mR0 rU50 e bIjI DhAla jANo re lAla, nAyakA kerI eha re, mR0 samaya suMdara kahaI sAMbhalo re lAla, rAga kedAraI tela re, mR0 rU50 --saM1668 mAM racita mRgAvatI copai, lakhyA saM. 1715. damayaMtIne caMdra dvArA nalane saMdeza, hAla 5 mI bhAvanArI. ho sAyarasuta sahAmaNo, sehAmaNuM re, ho sAMjali suguNa saMdesa ho gaganamaMDala gati tAharI, tAharI re, he deSaI tuM sagalA desa, -deI sagalA desa. caMdaliyA saMdeza re kahe mArA ketanaI - thAharI abalA karAI re aMdasa, abalA karai re aMdesa, nAhalI vihaNI re nArI tuM karyuM rahe cheho vAlama maI tenaI vArIuM, vArIuM re, ho jUvaTaI ramavA tuM ma jAya, ho rAja hArI nala nIsaryo, nala nIsaryo re, ho vanamAMhi gayo viSAya vArI rahA vanamAMhicaMdaliyo saMdezo he kahe mAharA kaMtAI rehe nala tujhasuM huM nIsarI, nIsarI re ho Agama lIdhe duSa Adha he mujhanaI tuM choDI gayo, evaDo kisso aparAdha, caMdaliyA saMdesa ha kahe mAharA ketanai rehe sUtI mUkI taI kAM satI, kAM satI re, hA amadA na jANI taI pIDa, ho hAthi jine paraNI hutI, paNa hutI re, he catura karSaNo kima cIra- caMdaliyA. he jhabaki jAgI mUravA, mUravA re, ho priya tuM na dITha pAsa, ho vani vani jouM tunaI vAlahA, he vAlahA, ho sAda paNi kIdhA so pacAsa- caMdaliyA ho nirati na pAmI thAharI nAhalA, nAhalA re, ho pagi paga mRgalI paNi pUchI, ho rAI roI muIrAnamAM, rAnamAM re, ho mahIala paDI hai muzkei- caMdaliyA he kIdhuM taI na te ke karaI, ke kaI re, ke purUSAM gamADI paratIti, he visvAsa bhAge havi vAlahA, ho vAlahA re, he purUSo ke prIti- caMdaliyA ho daSTAMta thAhare nala ! dASasthaI, doSasthaI re, he kaviyaNa kerI re keDi, he purUSa kuDA mahA kapaTIyA, kapaTIyA re, he parI lagADI Di- caMdaliyA Aho ! Shrutgyanam Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3, ] kavivara samayasuMdara 55 he evA caMdaNuM ulaMbhaDA, ulaMbhaDA re, ho dIdhAM davadaMtI nArI, he cauthI DhAla purI karI, purI karI re, he samayasuMdara su vicAra he samayasuMdara suvicAra -caMdalIyA sadezo re ho kahe mAhaga kaMtAI re, -saM. 1673 mAM racita nala davadaMtI rAsa, lakhyA prata, saM0 1766 kavie pitAnA saM. 1672 mAM racelA priyamelaka rAsamAM rAjakumArane sAhasika banAvI samudra yAtrA karAvI tenAM sAhase varNavyAM che tenI vAnagI rUpe eka kAvya laizuM. je pratamAMthI A utAravAmAM AvyuM che te saM. 1680 mAM lakhAyelI prata che eTale ke ramyA sAla pachI ATha varSe ja ane te vaLI kavinA jIvanamAM ja lakhAyelI prata che, tethI te vakhatanI bhASAne namune paNa A kAvya pUre pADaze. bhAgya parIkSA ( hAla trIjI, vAsure savA vayara hu mAharUMcha- mRgAvatI caupainI e hAla ) amarSa kumaranaI AvIyajI, kIyo mujhazuM pitA kUDI, avahIlyA je AdhA pAijI, dhiga te janamanaI dhUli. karama parIkSA karaNa kumara cojI, dhanavatI calI dhaNI sAthi, kata viheNuM kisi kAminIjI, astrI naI pIyu Athi. -kama parIkSA karaNa kumara cabhejI. desa pradese acarija dekhasyuMcha, bhAgyanauM laharyuM bheda, sAjaNa dUjaNa samajaNyuMcha, ima mani dharIre umeda 3 karama yataH "dasa vivihariya jANikaI sajajaNa dujaNa visase, adhvANuM ca kalijajaI hiMDii teNe paDavIe. " Adhi rAti uThiUcha, suMdari lIdhI sAthi, siMhala suta mahA sAhasIjI, hathiyAra taravAri hAthi. je karama turata gayo dariyAI taTaIjI samudra caDe sAhasIka, pravAhaNa aIThaI paraduvIpa bhaNIjI, nArinaI leIre najIka, 5 karama Agali jAtAM dariyau UchaLa, tima valI lAgau tephAna, pravahaNa bhAgo kolAhala paDayaucha, ati dukha paDayau asamAna. 6 karama punya saMyogyaI pAuM pATIyajI, dhanavatI lIdhauM AdhAra, * A "kama parIkSA karaNa kumara calyo"," e dezI kavinA pachInA aneka kavioe pitAnI kRtio mATe lIdhI che. samayasaMdaranI kRtinI dezIo ghaNI prasiddha thayelI dekhAya che. Aho! Shrutgyanam Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 jene sAhitya saMzodhaka nAri seMtI dukha nIsarIjI, pAmyAM samudrana pAra. 7 karama abalA cAlI tihAMthI ekalIjI, vasatI jAuM miNa gi, keta viheNa rUpavaMta kAminIjI, upajaI keDi uga. 8 karama nagari najIka nArI gaijI, pekho eka prasAda, daMDa kalasa dhvaja dIpatAjI, navalA saMkhanai nAda. - karama dhanavatI puche kAMI dharamiNujI, kahi bAi kuNaI gAma, kuNa tIratha eha kehanauche, e mahimA abhirAma. * 10 karama gAma kusumapura guNatilaujI, iMdrapurI avatAra, priyamelaka tIratha paragaDaujI, sahu jANuI saMsAra. 11 karama vegA milaI priya vijayajI, nita tapa karaI je nAri, kahAM baIThI aNabe latIjI, pUratA pUraI apAra. 12 karama dhanavatI mauna varata dharI, jAI baIThI joga dhyAna, nAha milyA viNa boluM nahIMcha, eha balI asamAna. 13 karama mana gamatI DhAla mArUNIjI, dukhiyAM jagAvaI dukha, samayasuMdara kahaI suNatAM thakAMjI, sukhiyAM saMpajai sukha. 14 karama duhA soraThI kumaraI paNa eka keya, lAdhauM lAMbau lAkaDauM, tarata taratau teya, pAriI pahutau pAdharau. 1 jehavaI AgaI jAya, nagara ratnapura nirakhI, ratnaprabha tihAM rAya, rANuM ratanasuMdarI. 2 ratanavatI bahurUpa, rAjA naI beTI ratana, suMdara sakala sarUpa, bhavana AvI bhalI. 3 rAga AsAurI-hAla cauthI (sahajiI hAu darajaNi, sahajiI tehaDo vAlI re, jArajobana mAtI. ehanI hAla 4) tiNa avasara vAjaI tihAMre, DhaMDherAne DhAla, caurAsI cakahuMTe bhamai, bolaI vali ehavA bela re, rAjAnI kumarI mari re, sApa khAdhI mumarI ke chavAI re, kumarI ke chavAI - AMkaNI. gArUDI nAga maMtA guyA re, maraghA mArI gadda, maNi paNi DaMka upari mukI he, guNa na thaya gayA te radda. 3 rAjA hiva vaidha hAtha jhATakayAre, upaje nahi kAya upAya, murachAMgatA kumArI maraI, jIvita hAthamAMhi jaI. 4 rAjA kamara mahA ati kautagI re, ANa upagAra buddhi, paDaha chakhyau nija pAMNiyu, sA purasA sAcI siddhi pa rAjA Aho! Shrutgyanam Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasuMdara kumarI kantuSTa hai, kumara AMu ulI muMDI ApaNI re, sahuM pANI pAya premasuM hai, niramala ANya nIra, chAMTayA kumarI zarIra- rAiTI thaya Apa, kumara upagAra e kIyau, bahu harSyA bhAi nai Apa rerUpi dI sAu rai, guNa dI upagAra, uttama kula tiNi aTakayau re, pragaTau puNya prakAraratanaprabha guNa 2 thayau 2, kIdhe kumarI vIvAha, dIdhauM kumarana4 dAyaja, adhika marI ucchA ?- bahu pakUla, parimala anukUla rebahu raMga, saMga remujha kAya, yataH rAti paDI vi. Athamyau re, jAgyau raMgamahala paruMtA rakSI vAr jANe iMdra vara palaka bichAjIyau re, pAtharyA agara umevyA ati dhaNA rai, maheka dIvA kIdhA cihuM sei rU, ratnavatI kumara pilaga cheADI dharatI suyai, sutau dharatI ji catura nArImati ciMtavai hai, karama phuTauM seja cheADhI dharatI suyeSTha, ramaNI jIvatai nai reya re- " zira dhADau nai pAleA jAi, dhira dheNuM naSTa lUkha` khAi, dhira palaMga nai dharatI seAyeSTha, tiSThurI khari jIvatA nai rAyajI '* pUchyA kumarI premasu re, bheda kahiu bharatAra, eva" rAma tumhe Adara, krima rAga taNu' adhikAra re- marU! manamAMhi aTakala" re, strI nai na kahiya sAca, valI viseSa vAta saukinI, vai paDita ehavI vAcA rekumare kahiI vAta kelavI re, suNi suMdarI mujha saMca, mAbApathI maU vIDe, rAkhyaka abhigraha rca resAcyuM dharatI sadA hai, pAlisisIla pratApa, suMsa lIya ma" suMdarI, milasei nahi jA` mAi bApa re- kahaSTa kumarI suNu ka'tajI re, dhanya tumhe dharyAM neha, bhagati mAbApa taNI bhalI, uttama putra lakSaNa eha rebheda jANyau sahu bhUpatI hai, ciMtAtura thayau citta, kumaranaI pUchyuM kihAM vasau, kulavaMsa kumara kahe| kula ApaNu re, vaMsa samayasuMdara saha sukhI re, rahI hau vitta 2anai valI vAsa, ratnavatI nirAsa --priya melaka tItha rAsa racyA sa`0 1672-lakhyA sa0 1680, arka 3 ] jai. 8. madana jIvAMta, vimAna re- Aho ! Shrutgyanam 6 rAjA 7 rAjA ' rAjA 9 rAjA 1 rAjA 11 rAjA 12 zA0 13 rAjA 14 rA 15 rAjA 16 rAjA0 17 rAjA 18 rAjA0 15 rAjA0 20 rAjA 27 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 jena sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 2, upadezamaya rAsa kavie racyA che. vyavahAra zuddhi rAkhavA mATe kavie dhanadattane rAsa racI te dhanadatta vANiyo sAdhu pAse vyavahAra zuddhi pALavAne niyama laI vepAra karatAM nukazAna sahI Akhara svadeza tajI paradeza jAya che ane jIvana paryata vyavahAra zuddhi rAkhe che te tenA caritrathI batAvI-pAtra dvArA lekane upadeza kavie Ape che. te kAvyamAMthI nIce eka khaMDa laI mUkavAmAM Ave che - tuM ghana tuM kRtapuNya tuM sAdha kahe dhanadatta, paNi raDI pari pAlaje, nizcala kari nija cittavyavahAra zuddhapaNuM grahI, A ApaNuM geha, bhalo kiyo kahaI bhArija, paNa dukara cha ehavyApAra mAMDila vaNiI, sagala bele sAca, pADa kahai taMta pADinaI, na vadaI bIjI vAcasAcAM telAM tAkaDI, sAcA gaja zrIkAra, ucho ghaI nahIM ApaNo, adhika na liI ligArasAca upari rAcaI nahI, leka haThI kahe eha, viNaja vyApAra mA(Tha) pa, dravya so Avyo lehamuhalati pUgI vANiyA, AvI mAgaI dAma, gharamAhiM devA nahIM, ciMtAtura thaya jAmatehavaI belI bhArajA, sAMbhalI sAmI ! vAta, dhana tUTI lAgaI kharaca, kima gamasyAM dinarAtighara dhaMdhA dukha pAlaNa, sAyara kUkha samAna, ekANi rAti vIsaryA, gAhA paMca sayANa rUDuM karatAM pADu, AI kalijuga teha, paNi paramiM jaya neThi chaI, hiye raSaI nara jehasAca kahe taI suMdarI, paNi hiva karasyAM kema, sAMsaja bhAjI sarvathA, mAMgaNare mujha nemaparadesa cali sahuM pAdhare, dariyAM cali sahu dekhi, lakhamI tihAM lahiI ghaNI, vArU bhAgya vizeSa- 11 baIyara belI cAlatAM, sAMbhalo bharatAra, huM baDI vrata pAyuM, tuM pAle vyavahAra- 12 AmAM vANiyANa kevI bahAdura rahI pitAnA patine zikhAmaNa Ape che te joI zakAze. "gAmasyAM " "karasyAM" "mAMgaNa" e mAravADI rUpe AmAM jaNAya che. kavi mevADa mAravADamAM ja bahu pharyA che-rahyA che. have kavine sarva kAvyanA kalaza rUpa mahAkAvya nAme sItArAma prabaMdhamAMthI pitAnI hasta likhita pratamAMthI kAvyane eka namune laIe te parathI kavinA samayanI tema ja pite vAparelI bhASAnuM svarUpa samajAze. Aho ! Shrutgyanam Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aka 3. ] sItApara lAkApavAda. vivar samaya sudara AThamA khaMDa, DhAla 1 lI. rAga mArUNI, [ amAM mhAMkI cilA liMgI joi, amAM amAmhAMkI, mArDe mevAsI ke sAda seAtAmaNeA re le e gItanI DhAla ] saMhiyAM mArI suNi sItAnI vAta, sahiyAM, sahiyAM merI ApaNe dhari rAkhI, rAvaNa rAjIye re le.sahiyAM0 te kAmI kahivAI sahiyAM, sahiyAM merI, te pAse beThAM paNa lekame' lAye re le|0 sahiyAM 1 sItA satIya kahAi, sa. sa. paNi rAvaNu bhagavyAM paNa sahI muMke nahI ? le0 bhUkhyA bheAjana khIra sa. sa. viSNu jamyAM cheDe nahI, ima jANe! sahI re leA ratarasyA na cheDe nIra, sa. sa. paMDita te| subhASita tarasiyA kima taje re le. udRlidrI lAdhuM nidhAna, sa. sa. kima cheDe jANe Ima, vila nahe sapaje re le|0 tiSNu tuM nizcaya jANi, sa0 sa. bhAvine mukI parI, sItA rAvaNe re le rAme kIdhA anyAya sa. sa. sItAne apaNe gharamAMhe ANe re le leAkeA meM apavAda sa. sa. sagale hI sItA zrI rAmanA vistaryAM re lA0 aMtekara parivAra sa. sa. bhIratale leke aaa te maname dharyAM re lA eka divasa eka dAmi sa. sa. nagarImeM mahilAnA TAla milyA ghaNA re lai|0 tihAM eka elI nAri sa. sa. asrIme sabalA puNya Aja sItA taNA re le|0 devIne duralaMbha sa. sa. te rAvaNa rAjAsuM sItA sukha lahyA re le sItA satIya kahAi sa. sa0 e na ghaTe evaDI vAta ima khIjI kahyA re lA. eka kahe cAlIe sa0 sa. astrInuM sIla tAM lagi kahiye sAbate re le jA' liMga kAmI krAi sa. sa. prAthanA.na kare bahu para samajhAvate! re le|0 ehane rAvaNarAya sa0 sa. vItine vacane kara viza lIdhI ghaNuM re le0 rAcI asrI ra Mga sa. sa. tana mana dhana sagaluM hI Ape ApaNuM re le eka kahe vila ema sa. sa. sItAne jANe tumhe jagi seAbhAgiNI re leA nArI sahasa aDhAra sa. sa. dAdara sAkhI sahune avagaNI re le x sarakhAve| A kavinA samaya pachI thayelA zAmabhaTTanI naMdabatrIzImAM 1 amRta pIrasyuM thALamAM, Ape karavA AhAra, dIThuM paNa cAkhyuM nahIM, paDa pAsA pAbAra. 2 haMsa gayA sarevara viSe, dIThuM" amRtavAra, pidhA vinA pAche vaLyA, paDa pAsA pobAra. 3 ratna amUlya suhAmaNuM, lele gayeA te hAra, dIThuM' paNa lIdhu* nahIM, paDa pAsA peAbAra, Aho ! Shrutgyanam hiyAM sahiyAM ra sahiyAM sahiyAM 3 pa9 sahiyAM. sahiyAM0 4 sahiyAM sahiyAM pa sahiyAM0 sahiyAM ph sahiyAM sahiyAM sahiyAM. sahiyAM sahiyAM. sahiyAM 0 7 8 Ta hiyAM0 sahiyAM 10 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [aMka 2, laMkA gaDhane rAya sa. sa. sItANuM lapaTANe rAti divasa rahyA re la0 sahiyAM mana vaMchita sukha mANi sa. sa. sItA paNi kIdhe sahuM jima rAvaNa kahyA re lo. sahiyAM 0 11 sAco te bhAga sa. sa. sIla ratana sAce muni pUre pAlIye re lo. sahiyAM kare eka vacana vilAsa sa sa para purUSa saMghAti parico TAliye re lola sahiyAM. 12 jugati kahe vali eka sa. sa. kusati je sItA te kima ANI dhaNI re lo. sahiyAM kahe aparA vili ema sa. sa. abhimAne AMNue ramaNa ApaNI re lola sahiyAM1 kahe kAmiNi vali keI sa sa te ANI te mAnI kA? rAma sItA bhaNI re lo0 sahiyAM kahe vali bIjI kaI sa. sa. sItAsuM pUra prIti huMtI ghaNI re lo0 sahiyAM. 14 je huye jIvana prANa sa sa te mANasa muke te chava vahe nahI re lo0 sahiyAM apejasa sahe aneka sa. sa. prema taNI jAye kima vAta kiNe kahI re lo0 sahiyAM. 15 eka kahe hita vAta sa. sa. lokAM me nyAI nRpa rAma kahIye re lo0 sahiyAM kulane heDa kalaMka sa. sa. te ramaNuM rUDI paNi kima rAkhIye re la0 sahiyAM 16 UkhA kahe loka sa. sa. "peTe ke ghAle nahi ati vAhI churI re lo0 sahiyAM. rAmane jugato ema sa. sa. gharameMthI sItAne kADhe bAhirI re lo0 sahiyAM 17 sevake evI vAta sasanagarIme sAMbhaline rAma Age kahI re lo. sahiyAM. rAma thayA dilagIra sa. sa. ehavI kima apajasa vAta jAye gahI re le0 sahiyAM. 18 anya divasa zrIrAma sa. sa. naSTa carita nagarImeM rAti nIsaryA re lo0 sahiyAM kiNahI kArabAri sarasa chAnA sA UbhA rahi kAna ucA dharyA re lo0 sahiyAM. 19 tehave tehanI nAri sa sa bAhirathI asUrI AvI te ghare re lo0 sahiyAM. rIsa karI bharatAra sa. sa. astrIne gAlI deI ve bahu pare re lo. sahiyAM. 20 re re niralaja nAri sa. sa. tuM itarI velA lagi bAhira kima rahI re . sahiyAM pesivA nahi dhuM mAhi sa. sa. huM nahi chuM sarikhe rAma tuM jANe satI re lo0 sahiyAM. 21 suNi kuvacana zrI rAma sa. sa. ciMtavivA lAgA mujha de mehaNo re lo. sahiyAM kSata upari jima khAra saha sa0 dukha mAhe dukha lAge rAmane ati ghaNe re lo. sahiyAM. 22 rAma vicAryo ema sasa. apajasa kima lekAMmAMhi evo UchaLyo re sahiyAM sItA evI hoI sa sa sahu koI bele loka mujasa Tole mile re lo0 sahiyAM. 23 paradharabhaMjA loka sa sa guNa choDI avaguNa eka bele pArakAre lo. sahiyAM. cAlaNi meMdo muki sa. sa. chAtIne cUlA dekhADe asArakA re loTa sahiyAM. 24 te ke nahiya upAya sa. sa. dazamaNano kizuhi pari citta raMjIye re loTa sahiyAM sUri ja paNi na suhAI sa. sa. ghUyaDane rAti kehI parikIjIe re lo. sahiyAM. 25 zItane pAlaNa Aga sa. sa. tAvaDano paNi pAlaNa TADhI chAMhaDI re le sahiyAM. tarasane pAlaNa nIra sa sa mAsanA abesAsa pAlaNa bAMhaDI re le0 sahiyAM 0 26 sahunA pAlaNa ema sa. sa. paNi durajaNanA mukhane pAlaNa ke nahI re . sahiyAM sAco bhAve jUha sa. sa. meM melo mAhare kulavaMza kI sahI re lo. sahiyAM ra7 mujasa kalaMkayo Apa sasa. ajI tAMI sItAne choDuM te bhalI re lo0 sahiyAM. ima ciMtavatA citta sa sa INa avasari AvyA tihAM lakhamaNa mana ramIra. sahiyAM. 28 Aho! Shrutgyanam Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3] kavivara samaya suMdara rAmalakSmaNa saMvAda ciMtAtura zrI rAma, dekhIne dukha kAraNa lakhamaNa pUchI re lo0 tumanDa sarikhe paNi sUra, soca ne ciMtA kari mukha vila kI re lo. kahivA sarikha hoI, te mujha paramAratha bAMdhava dAkhIye re lo0 rAma kahe suNu vIra, te myuM che je tuhathI chAnuM rAkhIye re lo. loka taNA apavAda, sItAnI sagalI vAta te rAme kahI re lola rAvaNa laMpaTa rAya, sItA tihAM sIlavaMtI kahe che kima rahI re lo0 evI sAMbhalI vAta, kapAtura lakhamaNu kahe loke sAMbhalo re lo0 sItAne apavAda, je kahiye tene huM mAri troDI sitala re la0 rAma kahe suNa vacha, lokAnAM muhaDA te bauka samA kahyA re lola kima chuMdI je teha, kuvacana paNi lokonAM kima jAye sahyA re lo. sa lakhamaNa kahe sAmi. jhakha mAre nagarInA loka abhAgIyAre lo0 sAco sItA sIla, e vAtane paramesara thAye sAkhIye re lo0 je paNi vAta che ema, te paNi viNa choDayAM mujha apejasa tare re lo izuM pari citta vicAri, vAta sahu nyAI rAma suNi je kare re lo0 pahilI DhAla rasAla sasa. sAMbhaLatAM sudhaDAMne hIyaDa gahagahe re la0 sa. kIdhAM karama kaThera sa sa viNa vedhAM chUTe kuNu samayasuMdara kahe re lo* * -sItA rAma prabaMdha cepaI ramya saM. 1683 ne lakhyA saM0 1683 (kavi harata likhita). AmAM kevI sAdI vANa-alaMkAra ke TApaTIpa vagaranI racanA-kavitvamAM pariName che. gAmamAM sItA mATe bolAte apavAda, tenuM rAma pAse nivedana, rAma nagara carcA jevA jatAM eka jaNe sItAne rAvaNe rAkhI chatAM rAme potAne ghera rAkhI evuM mAreluM miNuM, te para rAmanA vicAra ane lakSmaNa sAthe vArtAlApa e sarva batAvI rAmanA mananA bhAvene pravAha aneka kSaNe sudhI satata cAlu rAkhe che. bhAva saraLa, spaSTa ane bhavya hoya-te ghaNI vakhata prabaLa hoya te temAMthI nipajatuM kAvya-amRtta bhAvene mUrta zabdamAM dabaddha racanAmAM mUkavAthI pariNamatuM kAvya kharuM kAvya bane che. uttama kAvyamAM vAcyArthI tarata ja samajAvo joIe. prasAda ane madhuratA sAthe navI navI khUbI jema vAMcIe tema jaNAtI jAya te uttama kAvya che. vAcArya turata na samajAya e lekane mATe te nirarthaka ja thaI paDe che, AmAM arthabedha saralatAthI ekadama thAya che, ane A spaSTa karavA kavinA aprakaTa ane ati hoTA kAvya-jaina rAmAyaNa ne avatAratA A sItA rAma prabaMdhamAMthI eka AkhuM kAvya vistArane sakeca rAkhyA vagara atra ApyuM che. Aho! Shrutgyanam Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 2, kRpA kavinA akhaMDa kAvya-mahAkAvyamAMthI namunA laI temanI kAvya zakti para vicAra karavAnAM sAdhana joyAM, have tenAM khaMDa kAvyA-TUMkA kAvyo para jaIe. AloyaNa (AlecanA) stavana. AmAM zatrujya girinI yAtrA karatAM tyAM RSabhadeva pAse pitAnA hRdayanI vAta karI je kaMI pote pApo karyA hoya te gaNAvI tenI AlocanA karI mAphI cAhe che - be karoDI vinavuM che, suNi svAmI suvidIta, phUDa kapaTa mUkI karI che, vAta kaE Apa vIta. kRpAnAtha ! mujha vInatI avadhAratU samaratha tribhuvana dhaNIjI, mujhane duttara tAra- kRpA bhavasAyara bhamatAM thakAMja, dIThAM dukha anaMta, bhAga saMge bheTiMyoja, bhaya bhaMjaNa bhagavaMta- kRpA je duHkha bhAMje ApaNajI, tene kahiye duHkha, paraduHkhabhaMjana tuM suNyajI, sevakane jo sukhahave pitAnA samayanI sthiti jaNAve che - dUSama kAle dehilojI, sUdha gurU saMyoga, paramAratha pIche nahIjI, gaDara pravAhI loka[ tiNa tujha Agala ApaNuM jI, pApa AlouM Aja, mAya bApa Agala belatAM ja, bAlaka kehI lAja- kRpA jina dharma jina dharma sadu kahecha, thApe ApaNuM jI vAta, sAmAcArI juI juI che, saMzaya paDyAM mithyAta- kRpA jANe ajANapaNe karI che, belyA usUtra bola, ratane kAga uDAvatAjI, hAryo janama nila- kRpA A pachI pitAnI ApavItI-nirbaLatA utkaTa hRdaya nirmaLatAthI jaNAve che. bhagavaMta-bhAkhe te kihAMjI, kihAM mujha karaNI eha. gaja pAkhara khara kima sahejI, sabala vimAsaNa teha kRpA. 10 Apa prarUpyuM AkarUMcha, jANe loka mahaMta, piNa na kare paramAdiyajI, mAsAhasa daSTAMta- kRpA 11 kAla anate meM lahyAM; tIna ratana zrIkAra, piNa paramAde pADiyAMcha, kihAM jaI kare pukAra kRpA. 12 jANUM utkRSTI karUMcha, udyata karuM avihAra, dhIraja jIva dhare nahIMcha, pite bahu saMsAra kRpA kRpA Aho! Shrutgyanam Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3. ] kavivara samaya suMdara 63 1 mahAvIra stavana, vIra suNe mArI vinaMtI, karajoDI hA kahuM mananI vAta, bAlakanI paraM vinavuM, mArA svAmI hA ! tU tribhuvana tAta vIra suNe mArI vinatI. tuma darazaNa viNa dU bhame, bhava mAMhe ho svAmI ! samudra majhAra, dukha anaMtA meM sahyAM, te kahitAM ho kima Ave pAra. para upagArI tU prabhu, dukha bhaMje he jaga dIna dayAla, tiNa tere caraNe huM Aviye, sAmI ! mune huM nija nayaNa nihAla. aparAdhI piNa UdharyA, te kIdhI he karUNuM merA svAma, huM te parama bhakta tAhare, tiNa tAre ho nahIM DhIlane kAma. vIra. 2 vIra. 4 [ A pachI zUla pANi, caMDakauzika nAga, gozAle, gautama, jamAli, ayamantA RSi, meghakumAra, naMdiSeNa, AdrakumAra, celaNA, zreNika e sarvane uddhaya jaNAvI] Ima aneka teM UdharyA, kahuM tArA ho ketA avadAta, sAra kare hiva mAharI, manamAMhe he ANe meraDI vAta. vIra. 15 sUdha saMjama nahi palai, nahi tevo he mujha darazaNa jJAna, piNa AdhAra che etala, Ika torA ho dharuM nizcAla dhyAna. meha mahitala varasate, navi je ho sama viSamAM ThAma, giravA sahaje guNa kare, svAmI ! sAro ho merA vaMchita kAma. vIra. 17 tuma nAmeM sukha saMpadA, tuma nAme he dukha jAye dUra, tuma nAme vaMchita phale, tuma nAme he mujha AnaMda pUra. kalaza (harigItanA layamAM kalaza mUkAya che) ima nagara jesalamerU maMDana, tIrthakara vIsame, zAsanAdhIza siMha luMchana sevatAM suratarasamo. jinacaMda trizalA mAta naMdana salacaMda kalA nilo, vAcanA cAra ja samayasuMdara saMyuSyo tribhuvanati. cAra caraNamAM chelluM caraNa sAdhAraNu-sAmAnya eka jAtanuM Ave evuM-bhujaMgI; ke evI jAtanA cheda vALuM kAvya tene sAmAnya rIte "chaMda" e nAma jainamAM apAyuM che. A "chaMda pArzvanAthane 7 kaDIne kavie karelo noMdhavAmAM AvyuM che, tenAM prathamanI be kaDIo A che - ApaNu ghara beThAM lIla kare, nija putra kalatra zuM prema dhare, . tameM deza dezAMtara kAMI de, nitya pAsa ja zrI jina raDe, Aho I Shrutgyanam Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [ khaMDa raka. mane vaMchita saghalAM kAja sare, zira upara cAmara chatra dhare, kalamala cAle Agala gheDe, nitya pAsa jape zrI jina rUDe. sImaMdhara jina stavana * cAMdaliyA saMdezAjI, kaheje sImaMdhara svAma, bharatakSetranAM mAnavIjI, nita uThI kare re praNAma. rAyane vahAlAM ghoDalAMcha, vepArIne vahAlA che dAma, amane vahAlA sImaMdhara svAmI, jima sItAne rAma. nahi mAguM prabhu! rAja ddhijI, nahi mAguM garatha bhaMDAra, huM mAnuM prabhu ! eTaluM ja, tuma pAse avatAra. daiva na dIdhI pAMkhaDIjI, kema karI AvuM re hajUra, mujaro mAhAro mAnajI, praha ugamate sUra. eka rUpaka alegory rUpe mananI zuddhi arthe kavie sundara kavitA karI che ane te ati rasathI jainemAM gavAya che - dekhIDA tuM deje manane ghatIyuM re, rakhe rAkhato mela lagAra re, eNe re mele jaga melo karyo re, viNa dhoyuM na rAkhe lagArare. jinazAsana sarevara sohAmaNuM re, samakti taNI rUDI pAlI re, dAnAdika cAra bAraNAM re, mAMhI nava tatva kamala vizALa re. tihAM jhIle munivara haMsalA re, pIye che ta5 japa nIra re, zama dama AduM je zAla re, tihAM pakhAle Atama cIra re. tapavaje tapa taDake karI, jALavaje nava brahma vADare, chAMTA uDADe pApa aDhAranA re, ema ujaLuM haze tatakAla re. AyaNa sAbUDa sUdhe kare re, rakhe Ave mAyA zevALa re, nizca pavitrapaNuM rAkhaje re, 5che ApaNuM niyama saMbhALa re. rakhe mUkato mana mekaLuM re, paDa melIne saMkela re, samayasuMdaranI zIkhaDI re, sukhaDI amRta vela re. prathama tIrthakara RSabhadenA putra--bharata cakravatti ane tenA bhAI bAhubalI bane rAjya mATe laDayA, pachI bAhubalIe pitA pAse dIkSA laI vanamAM ubhA rahI kAryotsarga karI dhyAnastha rahyA thakAM paNa manamAMthI ahaMkAra utarate nathI tethI traSabhadeve tenI mATI bahene sAdhvI brAhmI ane suMdarIne mokalI. pitAnA laghu baMdhu garva-mAna-ahaMkAranA gaja para ArUDha banI AtmAnuM hita bagADe che e batAvavA te bahene kahe che keH dhA * kavi padmavijaye A sImaMdhara svAmI pAse caMdradUtanI kalpanA potAnA eka khaMDa kAvyamAM mUkI che (su caMdAjI! sImaMdhara paramAtama pAse jA je. ). Aho! Shrutgyanam Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka 3 ] kavivara samayasuMdara vIrA mArA gaja thakI utarA, gaja caDhe kevaLa na heAya re vIrA mArA gaja thakI utarI. RSabhadeva tihAM meAkale, bAhubaLajInI pAse re, adhava gaja thakI utarA, brAhya suMdarI ema bhASe renja leca karIne cAritra liyA, vaLI AvyuM abhimAna re, laghu khaMdhava ! vAMduM nahIM, kAussaggA rahyA zubha dhyAna re-- varasa divasa kAussagga rahyA, zIta tApathI sUkANA hai, paMkhIDe mALA ghAlIA, velaDIe vIMTAMNA re-- sAdhvInAM vacana suNI karI, camakayAM citta meAjhAra re, haya gaya ratha sahu pariharyAM, vaLI AvyA a`kAra re vairAgye mana vALIyuM, sUyuM nija abhimAnare, paga re UpADayA vAMdavA, UpajyuM te kevaLa jJAna ?-- pAhAtA te kevaLI paraSadA, mAhubaLa munirAya re, ajarAmara padavI laI,samayasuMdara vade pAya re-- vIrA mArA gaja thakI utarA. niMdA na karo kAinI pArakI re, nidAnAM khelyAM mahA pApare, vera virAdha vadhe dhaNA rai, niMdA karatAM na gaNe mAya bApa re- dUra khalatI kAM dekhA tumheM ?, pagamAM khalatI dekhA sahu kAya re, paranA malamAM dheAyAM lUgaDAM re, kaheA kema UjalAM hAya reApa sa'bhAle! sahu ke ApaNA re, ni'dAnI muDhDhA paDI Teva re, theADe Ne aguNe sahu bharyAM re, kehanAM nalIAM cue kehanAM tevare- nidA kare te jAye nArakI re, tapa japa kIdhuM sahu jAya re, nidA karI teA karajo ApaNI hai, jema chuTakabArA thAya reguNa graho sahu kA taNeA hai, jehamAM dekheA eka vicAra 2, kRSNa pare sukha pAmazeA re, samayasuMdara sukhakAra phai vIrA vIrA0 Aho ! Shrutgyanam vIrA vIrA vIrA nilaMdA para * svAdhyAya ' lakhI che te kevI upadezakAraka che te AkhI vAMcyA pachI samajAze. niMdA karavI te AtmanidA karavI ke jethI chuTakakhArA 'saMsArathI mukti thAya. 5 nidA nidrA nidA nidA nidA zAlibhadranI sajhAya 36 kaDInI racI che; zrI mahAvIra samayamAM rAjagRhe zAlibhadra mahA samRddhivAnuM zreSThI hatA tene khatrIza strIe hatI. tenI bahena dhanya (dhanA) nAmanA zreSThInI sAthe teja zaheramAM paraNAvI hatI ke jene te maLIne ATha patnie jai. 9 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 2; hatI. zrI mahAvIranA upadezathI vairAgya AvatAM zAlibhadde eka divasa eka, bIje divase bIjI ema strIne tyAga karate gaye; AthI tenI bahena potAnA patine snAna karAvatI vakhate raDI paDatAM AMsu patinA zarIre paDayAM. te dhanya raDavAnuM kAraNa jANI jaNAvyuM ke Ave tyAga hoya! vairAgya thatuM hoya te ekadama sarvane tyAga ekI sAthe ghaTe. strIe kahyuM ke kahevuM saheluM che, paNa karavuM deheluM che. eTale dhanya zeThe sarva strIne turata ja parityAga karI saMyama lIdhe. zAlibhadde paNa pachI dIkSA lIdhI. baMne mahAvIranA ziSyasAdhu banI saMyama pALI devaloke gayA. uparanA zAlibhadranA tyAgathI tenA bena ane banevI dhanA vaccenI-strI patinI vAta TuMkamAM paNa suMdara zabdamAM kavie AlekhI che te jarA udAharaNArthe atra mUkavAmAM Ave che - vIra taNI vANI suNI jIre, vRke meha akAla, ekekI dina pariharajI re, jima jala cheDe pAla. mAtA dekhI halavale jIre, mAchalaDI viNa nIra, nArI saghalI pAye paDe charemata chaDe sAhasa dhIra. vahuara saghalI vInave jIre, sAMbhala sAsu vicAra, sara chAMDI pAle caDyo jIre, haMsalo UDaNahAra. 2 aNu avasara tihAM nAvatAM jIre dhanA zira AMsu paDaMta, kavaNuM duHkha tuja sAMbharyuM jIre, UMcu joI kaheta. caMdramukhI mRgalocanI chare, bolAvI bharatAra, baMdhava vAta meM sAMbhalI re, nArIno parihAra. dhane bhaNe suNa ghelaDI chare, zAlibhadra pUro gamAra, je mana ApyuM cheThavA jIre, vilaMba na kIje lagAra. karajoThI kahe kAminI chare, baMdhava samo nahI keya, kahetAM vAta ja sehalI jIre, mUkatAM dehalI hoya. jAra jA' ima kahyA chare, to meM ThaMDI re ATha, piuDA! meM hasatAM kahyuM jIre, kuNa zuM karazuM vAta. iNe vacane dhana nIsaryo chare, jANe paMcAyaNa siMha, jaI sAlAne sAda karyo chere, ghelA ! uTha abI. kAla AheDI nita bhame chare, pUThe ma jaiza vATa, nArI baMdhana deraDI re, dhana dhava cheDe nirAza. jima dhIvara tima mAcho jIre, dhIvare nAkhe re jAla, purUSa 5DI jima mAchale jIre, timahiM aciye kAla. banabhara bihuM nIsaryA jIre, pahotA vIrajanI pAsa, dIkSA lIdhI rUaDIjI re, pAle mana ullAsa. kSamAchatrIzI-e chatrIza kaDInuM samatA viSaye kAvya che temAM pahelAM eTaluM jaNAve che ke Adara, Adara chava kSamA guNa Adara, ma kariza rAgane deSajI, samatAye ziva sukha pAmIje, krodhe kugati vizeSa cha- samatA saMjama sAra suNuM je, kalpa sUtranI sAkhajI, ke pUrva keDi cAritra bAle, bhagavaMta INa pare bhAkha9- Adara Aho! Shrutgyanam Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3. ] kavivara samayasuMdara kuNa kuNa jIva taryA upazamathI, sAMbhala tuM daSTAMtajI, kuNa kurNa jIva bhamyA bhavamAMhe, krodha taNe virataMtajI- Ada20 A pachI jaina kathAomAMthI koi ane samatApara daSTAMta ApI chevaTe jaNAve che ke - Ima aneka taryA tribhuvanameM, kSamA guNe bhavi chavajI,krodha karI kugate te pahetA, pADatAM mukha rIvAjI. viSa halAla kahI virU, te mAre eka vArajI. paNa kaSAya anaMtI velA, Ape maraNa apArajI. kevA karatAM tapa japa kIdhAM, na paDe kAMI ThAmajI, Apa tape parane saMtApe, krodhazuM kahe kAma che. kSamA karatAM kharaca na lAge, bhAMge keDa kalezajI, arihaMta deva ArAdhaka thAye, Ape sujasa pradezache. keTalAMka chuTaka pade. prabhu-25 prabhu terA rUpa banyo A che nike-prabhu. pAMca baranake pATa paraMbara, peca bo kasabI-prabhu mastaka mukaTa kAne deya kaMDala, hAra hiye sira TIke; samakti nimala heta sajana, dekha daza jinake. samavasaraNavica svAmI virAjita, sAhiba tIna dunIke; samayasuMdara kahe e prabhu bheTa, saphala janma tAhike. kaSabha stavana-rAga mArU, deva merA hai riSabha deva merA he; puNya saMjoge huM pAmIo, prabhu darisana terA he- riSabha. rAzI lakha huM bhame, prabhu bhavanA pherA he, dukha anaMtAM meM sahyAM, prabhu tyAMhA beterA he. caraNa tamArAM meM praghAM, svAmI abakI veLA he, samayasuMdara kahe tumahathI svAmI keNu bhalerA he. raSabha bhakti herI bhAI RSabhakI mere mana bhagati basIrI bhAI0 prathama bhavanapati prathama narezara, prathama yogIsara prathama jati rI bhAI prathama bhikSAcara prathama tIrthaMkara, prathama kevalajJAnI bhujaMgapati rI mAI0 zrI vimalAcala sAheba maMDaNa, praNamata samayasuMdara ulasI rI mAI0 zAMtinAtha stavana, rAga bibhAsa, AMgana kapa pharI, hamAre mAI, AMgana Rddhi vRddhi sukha saMpatidAyaka, zrI zAMtinAtha milma rI- cUvA caMdana mRga mada bhelI, mAMhe barAsa bhalyo rI-- pUjata zrI zAMtinAthakI pratimA, alaga uga Ta rI- hamAre kAraNe rAkhyA kRpA karI sAhiba, yuM pAreva pa rI, samayasuMdara kahe tumArI kRpA teM, ziva suMdarI zuM milyo rI hamAre anaMtaguNuM prabhu guNa anaMta apAra, prabhu tere, guNa0 sahasa rasanA karata sura nara, tehI na pAve pAra prabhu phona naMbara gine tArA, meragikei bhAra, carama sAgara lahira mAlA, karata kauna vicAra- prabhutva hamAre, Aho! Shrutgyanam Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 jena sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 2, bhakti guNa lavaleza bhAkhyo, suvidhi jina sukhakAra, samayasuMdara kahata hama, svAmI tumAro AdhAra-prabhu prabhu sevAne ullAsa-rAga malAra, - kacuM na bhaye hama mera, vimalagiri karyuM na bhaye hama mora. rASabha dekhata AnaMda upajata, jese caMda cakara- vimala0 karyuM karyuM na bhaye hama zItala pAnI, siMcita tarUara choDa, ahaniza jinake aMga pakhAlata, terata karma kaThera- vimala0 karyu na bhaye hama bAvana caMdana, ura kezara kerI chora; kayuM na bhaye hama megara mAlatI, raheta jinake ura vimala kam na bhaye hama mRdaMga jhalarIyAM, karata madhura dhvanI ghera, jinajIke Age natya sehAvata, pAvata zivapura Thera vilAsa jagamaMDala sAco e jinajI, ora dekhA na rAta mera, samayasuMdara kahe e prabhu sevo, janama jarA nahI era vimala0 manane upadeza merA chava Arati kAhA dhare, jesA ve khAtame lakhita vidhAtA, tinaseM ghaTe na baDhe- merA, 1 cakravarti zira chatra dharAvata, ke ka na maMgala kare, eka sukhIyA eka dukhI dIse, e saba karama kare merA re Arati aba chAra de chauDA, rate na rAja caDe, samayasuMdara kahe jo sukha vAMche, kara dharama citta are-- merA3 samayanA palaTA para vairAgya sUcaka pada-rAga AzAvarI. kisi saba dina sarakhe na heya. praha ugata artagata dinakara, dinameM avasthA deya--kisikuM. hari balabhadra pAMDava naLa rAjA, rahe SakhaMDa siddhi khAya; caMDALa ke ghara paNa ApyuM, rAjA haricaMda jaya. garva makara tuM maDha gamArA, caDatI paData saMta keya; samaya suMdara kahe Itara parata sukha, sAco jinadhama seya. rAga paTa. svArathakI saba tere sagAI kuNa mAtA kuNa benaDa bhAI-svArathakI svAratha bhejana bhukta sagAI, svAratha bina koI pANI na pAIsvAratha mAbApa zeDa baDAi, svAratha bina nahu heta sahAIsvAratha nArI dAsI kahAI, svAratha bina lAThI le dhAIsvAratha celA guru gurubhAi, svAratha bina nita heta lAisamaya suMdara kahe suNe re lokAI, svAratha he bhali parama sagAI ( pAThAMtara ) svAratha he bhalA dharma sakhAI Aho I Shrutgyanam Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasuMdara veraNa nidrA-rAga SaTa. sei sAi sArI raina gumAi, erana nidrA kahAMse* ? Ai--sAi nidrA kahe meM te| khAlI re bhelI, baDe baDe munijanaka nAkhu re DhAlInidrA kahe me' te! jamakI dAsI, eka hAthe mUkI khIre hAthe phrAMsI- samayasuMdara kahe sunA bhAi banIyA, Apa mUe sArI Dubagai dunIyAM[AmAM peAtAnA trAtAe ' vANI ' te uddezela che te khIranuM caraNa: ' kaheta kazmIrA sunA mere maiyA, Apa mue piche dUkha gai duniyAM ' enuM anukaraNa karyuM jaNAya che. ] madeg 3. ] samayasuMdarajI eka vakhata hAlanA ajamera pAsenA kisanagaDha zaheramAM padhAryAM hatA, tyAM zrAvakAne Apasa ApasamAM kaleza ane eka mIjAnI nidA karatA joI teozrIe nIce pramANe hRdayanI umio prakaTa karI che te AtmArthI janAe manana karavA jevI che. kayAre kayAre malaze zrAvaka ehavA, sugusse AvI vakhANeAjI, dharmIMgASmI carcA karIzuM ame, vItarANa vacana pramANeAjI. dhrurathI sakita je sudhA dhare, mAne nahi mithyAtAjI, svAmIzu' dharaNe ese nahi, nahi rAgadveSanI vArtAjI. kayAre [ vakhANu-vyAkhyAna, rathI-mULathI, samakita-samyagdarzana-zraddhA; sudhA-zuddha, mithyAtva-azraddAmithyA zraddhA; svAmI-sahadharmAM-svadharmAM; dharaNA-grahaNa-ADuM: ] chelle sthUlabhadra ane keAzAnA prasaMga lai eka gIta kavie rahyuM che te apranTa hAvAthI atra ApuM chuMH-- rAga sAraga. prItaDiyA na kIja hA nAri! paradesIyA ?, kSaNe kSaNe kSaNe dAjhe deha, vIDiyA vAlesara malavA dAhileAjI, sAthe sAthe adhika sasneha-prItaDiyA 69 kAla AvyA te Aja uThe cAlasere, bhamara bhamatA joI, sANiA vaLAvIne pAchA vaLatAMjI, dharita bhAra na hAi-prItakriyA mananA manetha vimanamAM rahyAjI, kahIe keni sAthei. kAgalIe lakhatAM bhInA AMsuejI, DiyA hA duni hAtha.-prIDiA sthUlabhadra kAsA bujhavIjI, pAlyeA haiA pUrava prema, sIla sura'gi peharA cunaDijI, samaya suMdara kahe ema--prItaDiyA. [ sIlasura'gI cunaDI upara pachInA keTalAka kavioe navAM kAvya karyA che. ] A kavinI kRtiomAM, kavi rajaputAnA-mAravADa mevADamAM bahu rahelA tethI te bhASAnAM chAMTaNAM jovAmAM Ave che eTaluM ja nahi, paNa urdu-phArasI zabda paNu ghaNA vaparAyA jaNAya che kAraNa ke kavine dilhI ane mugala darabAramAM--zahenazAha ane tenA rAjadvArIonA prasaMgamAM bahu AvavuM paDayuM hatuM tethI ane tema ja gujarAtamAM paNa musalamAnI rAjyanA Aho ! Shrutgyanam Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya soAdhaka [khaMDa 2; amala karaNaghelAnA pachInA samayathI thaI cUkayeA hatA te kAraNe dAtA, adAlata vageremAM musalamAnI bhASAnA praveza thaI cUkayA hatA. gUjarAtavAsI leAkeAnI mULa bhASA gUjarAtI hAvA chatAM paNa rAjyanA vyavahAra mATe Urdu bhASA bhaNavI ke elavI paDatI; AthI Urdu-phArasI arabI zabdo kALe karIne A sattaramA saikAmAM ghara karI gayA--rUDha thayA. vizeSamAM vikrama caudamA zatakamAM IrAnathI bhAgI AvI pArasIe gujarAtamAM vasyA hatA, musalamAne UparAMta pArTugIjho ane temanA harIph turkI seALamAM zatakamAM AvI paheAMcyA hatA, A kavinA samayamAM eTale sattaramA saikAmAM aMgrejoe paNa AvI peAtAnI kAThIo surata vagere sthaLe nAMkhavAnA prayatno cAlu rAkhyA hatA. A videzIonI sAthenA sa'kha'dha vyavahArathI bhASApara navI asara thai. A kALa ane sa Mjoga vazAt ghuselA zabdonuM bhASAmAM bharaNuM thayuM tethI te bhaDALane bhASAnI vRddhi samajI Adara ApavuM ghaTe. AthI bhASAnuM saudarya khaDita thayelu mAnavuM cegya nathI. kAmaLa ane kaThina ane jAtanA zabdo Avazyaka che. maradAnagI khatAvavAmAM lalita kAmalatAnA prayAga na ghaTe. kavinA naladamayaMtI rAsamAMthI be cAra kaDI joieHmaMDa 6 DhAla 2. 70 navalarAya takhata aisArI karI rai, varatAva khalaka leAkAi Agai khaDI re, Agai desa vasa sagaaA phIu re, kAMi ApaNI ANu dANu re, jIcenA sabala dIvANa re. sAdhyA bharatani khaMDa 2, bhUpati salAme lai bheTAM re, nalanA tapa teja pracaMDa re. A kavie jUnI zAstrIyakathAonAM AkhyAnAnA upayega karI potAnI bhASAmAM- gUrjara bhASAmAM AkhyAnAnA khAga khIlAvyeA che. temAM te prAcIna AkhyAnAmAM tapa khanI tene peAtAnA hRdayanI aMdara praveza karAvI temAMthI temanAM pAtrAne peAtAnA samayanAM pAtrA jevAM kalpI jekvacit kvacit makayAM che te enuM dUSaNa nathI paNa bhUSaNu che. A rIte prAcInamAMnuM grahaNa karI tenuM rUpAntara karI peAtAnA bhASA sAhityane ujjavaLa anAvyuM che. chUTAM chUTAM pado-nAnAM nAnAM kAvyeA racI potAnA hRdayanA ullAsa prakaTa karyAM che. kavi premAnaMdanA purAgAmI A kavie AkhyAna kavi tarIke prasiddhatA siddha karI che; ane dezI sAhityanI vRddhi karI che. AvA prAcIna dezI sAhityanuM jJAna ghaNuM vadhAravAnI jarUra che. te jJAna vadhatAM ane prAcIna sAhitya paratyenI ApaNI mamatva buddhi tIvra thatAM te jJAna ladrupa nIvaDaze, temAMthI kavione navIna urmionAM sAdhana, bhAve, ane rasamaya vANI maLaze; bhASAzAstrIone bhASAvikAsa--rUpAntara vagerepara avanavA prakAza prApta thaze ane samagra bhASAne itihAsa racavAmAM te upayegI thaze. A dezI prAcIna sAhitya e ApaNA sAhityanuM prakhala peASakabaLa che, pachI te jaina hAvA jainetara. ane ekaja-bhAratamAtAnAM-gUrjarI mAtAnAM saMtAna che, mane sarasvatI devInA eka sarakhA upAsaka che, mane sAhitya zarI Aho! Shrutgyanam Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3, ] kavivara samaya suMdara ranAM age che. baMnenI lAja eka bIjAnA hAthamAM che, baMne eka bIjA sAthe ekatrita rahIne ja zebhaze, ane potAnI mAtAne-bhUmine zebhAvaze. parama prabhubhakta nAgara vaiSNava zrI narasiMha mahetA kahI gayA che keH "pakSApakSI tyAM nahIM paramezvara, samadaSTine sarva samAna"--te sarvee svIkArI sAhityane pakSApakSI vagaranuM rAkhavAnuM che, te ja gurjarI vANIne jaya thaze-utkarSa thaze. tathAstu ! pUravaNI A nibaMdha lakhAine chapAI gayA pachI samayasuMdarajInI keTalIka navI kRtio jANavAmAM AvelI hevAthI tenAM nAma vigere A pUravaNImAM ApI devAnuM ucita lAgyuM che. saMskRta prAkRta-gadya padya graMtha (1) caturmAsa parva vyAkhyAna paddhati. saM. 1665 caitra zu. 10 amarasara nagaramAM. (2) kalpalatA ma bhajanavijhitti. gadyamAM sAdharmika bhAIonI bhakti saMbaMdhI vivecana. bhASA kRtio-cApAi vigere vyavahAra zuddhi copAI. saMvata 1693 kupadI satI saMbaMdha saMvata 1700 AloyaNuM chatrIsI ahamadapura (amadAvAda) mAM saM. 1698 samaya vagaranI kavitAo 1 jaMbU rAsa. 2 emirAjImatI rAsa. 3 prajottara epAI. 4 zrI pAla rAsa. 5 haMsarAja vaccharAja epAI. 6 praznottara sAra saMgraha. 7 padmAvatI sajhAya. 8 cAra pratyeka buddhapara (0 9 pArzvanAtha paMcakalyANaka stavana, 10 pratimA stavana. 11 munisuvrata stavana nAnAM nAnAM kAvya-gIte vigere 1 naladavadaMtI, 2 jinakuzalasUri, 3 RSabhanAtha, 4 sanata kumAra, 5 arvanaka, 6 sthUlabhadrajI, 7 gautamasvAmI, 8 dhanivAraNa, 9 mAnanivAraNa, 10 mehanivAraNa, 11 mAyAnivAraNa, 12 lobhanivAra, 13 yati lobhanivAraNa, 14 manaHzuddhi, 15-16 chavapatibedha, 17 ArjinivAraNa, 18 niMdAnivAraNa, 19 huMkAranivAraNa, 20 kAminI vizvAsa, 21 jIvanaTa, 22 svArtha, 23 pArakI heDa nivAraNa, 24 chava vyApAra, 25 ghaDI lAkhANI, 26 ghaDiyAlA, 27 udyamabhAgya, 28 mukti gamana, 28 karma, 30 nAva, 31 jIvadayA, 32 vItarAga satyavacana, 33 maraNubhaya, 34 saMdeha, 35 sUtA jagAvaNa, 36 paramezvara pRcchA, 37 bhaNana preraNa, 38 kriyA preraNa, 39 paramezvara svarUpa durlabhatA. 40 jIva karma saMbaMdha, 41 paramezvara laya, 42 nirajana dhyAna, 43 duHSama kAle saMyama pAlana. Aho! Shrutgyanam Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mudraNasthAna: AdityamudraNAlaya, rAyakhaDa roDa,-amadAvAda. mudraka prANajIvana vizvanAtha pAThaka, Aho I Shrutgyanam Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I mam li. // namo'stu zramaNAya bhagavate mahAvIrAya // jaina sAhitya saMzodhaka * purisA ! saMcameva samabhijANAhiM / saccassANAeM uvaTThie mehAvI mAra tarai / ' 'je egaM jANai se savvaM jANai je savvaM jANai se eMgaM jANai !' "phiruM, surya, caM, vijJArtha naM 90 parivaphrannara ' , -nirAkAra-vArajanUrA raviMda 2] gujarAtI jaa vimAna [ aMka purAtattva saMzodhanano pUrva itihAsa (saMvat 1977 nI zrAvaNI pUrNimAnA divase, gUjarAta mahAvidyAlaya, amadAvAdamAM apAeluM vyAkhyAna) purAtattva e eka saMskRta zabda che. sAmAnya rIte aMgrejImAM jene "enTIkvITIjha" (Antiquities) kahe che te arthamAM A zabda javAmAM AvyuM che. purAtattva eTale purAtana jUnuM purANuM; ane saMzodhana eTale zedhakhaLa karavI. jUnI vastuonI zodhakhoLa karavI te purAtattva saMzodhana kahevAya. hiMdustAnanI jUnI purANuM vastuonI zedhakhoLa karavAnI zarUAta kyArathI thaI ane kaI kaI saMsthAoe tathA kaI kaI vyaktioe A kAryamAM vizeSa bhAga lIdhe tenuM kAMIka digdarzana karAvavAne AjanA A mArA vyAkhyAnane mukhya uddeza che. te manuSya eka viziSTa buddhizAlI prANI che. tethI dareka vastunA svarUpane jANavAne athavA jANavAnI jIjJAsA hevAne tene mukhya svabhAva che. AtmAnuM amaratva mAnanAro dareka Astika manuSyanA mate pratyeka prANImAM tenA pUrvasaMcita saMskAre pramANe jUnA dhika pramANamAM jJAnane vikAsa thayela hoya che. manuSya prANuM je sarva prANuomAM zreSTha manAya che tenuM kAraNa e che ke bIjI jIvajAtio : karatAM manuSya jAtimAM jJAnane Aho! Shrutgyanam Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena sAhitya saMzAdhaka [ khaMDa 2 vikAsa sarvAdhika thayela che. jJAnanA vikAsa athavA prasAranuM mukhya sAdhana vANI eTale bhASA che; ane e vANInuM vyakta svarUpa saMpUrNa rIte manuSyajAtimAM ja khIleluM che. tethI bIjA badhA dehadhArI jIvAtmAo karatAM manuSyAtmAmAM jJAnane vizeSa vikAsa thAya te svAbhAvika che. manuSya jAtimAM paNa vyaktigata pUrvasaMcitAnusAra jJAnanA vikAsanuM apramita tAratamya raheluM che. saMsAramAM evA paNa manuSya daSTigocara thAya che ke jemanAmAM jJAnazaktine lagabhaga cheka abhAva ja hoya che ane je manuSyarUpamAM paNa sAkSAta abuddha pazu jevA hoya che. bIjI bAjue evA paNa manuSyo utpanna thAya che ke jemanAmAM jJAnazakti aprameyarUpe khIlelI heI jeo pUrNa prabuddha gaNAya che. prAcIna bhAratavAsIonA moTA bhAgane to e paNa pUrNa vizvAsa hete, ke e jJAnazakti keI kaI vyakitamAM eTale sudhI saMpUrNa khIlelI hoya che athavA khIlI zake che ke jethI te jagatanA samasta padArthonuM saMpUrNa jJAna meLavI zake che; vizvanI dazya ke adazya evI eka paNuM vastu ke bAbata tenAthI ajJAta hetI nathI. AvI vyakitane Aryo "sarvajJa"nA nAme oLakhe che. AryonI A meTA bhAganI zraddhA pramANe AvI koI yathArtha sarvajJA vyakitanuM astitva hoI zake ke nahi e eka prAcInakALathI ja mATe vivAdagrasta viSaya thaI paDe che; ane sarviksanA astitva-nAstitvanA viSayamAM Aja sudhImAM asaM khya vidvAnee anaMta zaMkA-samAdhAne karyo che. paraMtu mAre kahevuM joIe ke narI AMkhe joI zakAya evA sarvajJanuM astitva sAbIta karanAruM te kaI paNa pratyakSa pramANa Aja sudhImAM cikitsaka saMsAra AgaLa raju karavAmAM AvyuM nathI. astu. e "sarvajJa" nA viSayamAM game tema che, paNa eTalI bAbata te cokakasa che ke kaI kaI manuSya vyaktimAM jJAnazakitane eTalo badhe vikAsa ane prakarSa thayelo pratyakSa jevAya che ane jovAya che ke jenuM mApa kADhavuM bIjAonA mATe azakya che. zabdazAstranI bIkane lIdhe ApaNe evI prabuddha vyaktine je sarvajJa na kahI zakIe te paNa bahuza-anapajJa te avazya kahI zakIe chIe. evI eka bahujJa vyakitanI jJAnazaktinI tulanAmAM bIjA sAdhAraNa evA lAkho kareDe manuSyonI ekatrita jJAnazakti paNa pUrI thaI rahe tema nathI. ItihAsa-atIta kAlathI saMsAramAM AvI asaMkhya ana5Na vyaktio utpanna thatI AvI che, ane jagane teo pitAnI e agAdha jJAnazaktine amUlya vArase saMpatI rahI che. chatAM manuSya jAtie jagatanA viSayamAM hajI bahu ja alpa jANyuM che. jagata adyApi evuM ne evuM ja agamya ane aya che. jagatanI bIjI anaMta vastu ene te bAjue mUkIe paNa manuSya jAtie pitAnA viSayamAM ja haju keTaluM jANyuM che? jevI rIte mAnavI saMsakRtanA prathama nidarzaka ane saMsAranA sAhityanA Adima graMtha zvedamAMnA kaSie manuSya jAtinA ItihAsane anulakSIne pUchatA hatA ke che I pratharva kAramAn sAthI prathama utpanna thanArane keNe je che?" tevI ja rIte Aje vIsamI Aho! Shrutgyanam Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4 ] purAtatva saMzodhanane pUrva itihAsa zatAbdIne tattvajJAnIo paNa hajI e ja prazna pUchI rahyA che. jevI rIte jagatanA prAdurbhAvanA viSayamAM sata yugIna nAsadIya sUktane racayitA maharSi jANavA IcchatA hatA ke ko addhA veda ka iha pravocat kuta A jAtAH kuta iyaM visRSTiH / A jagatane pasAra kayAMthI AvyuM che-ane kyAMthI nIkaLe che, e kaI jANe che? ane keI batAve che?' tevI ja rIte AjanA A kaliyugane tattvajJAsuM paNa hajI te ja praznane uttara jANavA talapI rahe che. jo ke AvI rIte jagat--tatva bahu gUDha ane agamya che; gUjarAtI bhakta kavi akho kahe che tema e kharekhara " aMdhAre kuo" che ane ene bheda pAI kaI muo nathI. chatAM mAnavI jIjJAsA ane jJAnazaktie e "aMdhArA kuA" nAme keTalAka khaDake khoLI kADhavAnuM bhagIratha prayatna karyo che. e kuAnA uMDA pANI upara pharI vaLelI nILI zevALane jyAM tyAMthI khaseDI enA jaLakaNene AsvAda meLavavA mATI Apattio uThAvI che. gUDhatara ane gUDhatama jaNAtA e jaganAMye kaMI kaMI rUpane manuSya oLakhyAM che. suSTinA svAbhAvika niyama pramANe cemAsAnI mosamamAM AkAza upara caDI AvatAM vAdaLAM ane temAM thatI garjanA tathA vijaLIone joIne jema ApaNA vedakAlIna pUrvajo mahA bhayabhIta thatA hatA ane kudaratanA e upayogI kAryane paNa maTI Aphata rUpe mAnatA hatA tema Aje ApaNe mAnatA nathI. pitAnI asAvadhAnatAne lIdhe jematema prajavALelA agnimAM bhasma thaI jatI pitAnI parNakuTione joIne, kaI rAkSasa ke deva pitAnA upara kupita thaI A agninA rUpe Avelo che ema samajI tenI AgaLa dUrathI ubhA ubhA hAtha joDI jema teo tenI prArthanA karatA tema Aje ApaNe karatA nathI. vAyunA vegathI uDI jatAM jhuMpaDAM ane ghAsanA DhagalAone joIne jema teo tene kaI mATe adaSTa cora samajI iMdra pAse tene zikSA karAvavA mATe IndranI vividha prArthanAo karatA tema Aje ApaNe karatA nathI. ApaNA pUrvajo ane ApaNAmAM thayelA A pheraphAranuM kAraNa zuM che? vedakAlIna Aryo pachI temanI saMtatie karelI kudaratanAM e gUDhatanI . keTalIka zALe te ja tenuM kAraNa che. vizvanA rahasyane samajavA mATe jema jema pAchaLanA manuSya vadhAre buddhipUrvaka vicAra karatA gayA tema tema temane sRSTinA e sAdhAraNa niyama samajAtA gayA. teoe meghanA svarUpane jANya, agninA svabhAvane oLakhe, vAyunI prakRtine pahecANa, ane tethI, pachI nirbhaya ane nizciMta thavAnA upAye jyA. tenAthI paNa AgaLa vadhI Adhunika yuganA manuSya prANIe kudaratanI e svaracha zakitaonA AMtara marmane samajI, temane kAbumAM AvyuM, temanI pAsethI kevAM kevAM kAmo levA mAMDayAM che te ApaNe pratyakSa joI ane anubhavI rahyA chIe. manuSya potAnA Indriya balathI mAtra pitAnA samaya daramyAna sattA dharAvatI ane Aho! Shrutgyanam Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya sazAdhaka [ khaMDa 26 peAtAnA saMsarga ke anubhavamAM AvatI khAkhatAnu ja jJAna prApta karI zake che. sasaGgatIta ke anubhavAtIta khAkhatAnu jJAna manuSyAne peAtAnI indriyA dvArA thaI zakatuM nathI. tema chatAM ApaNe jeTalA vizvAsathI AjanA banAvonI carcA karIe chIe, teTalA ja vizvAsathI hajArA lAkhA varSo pahelAM khanI gayelA banAvAnI paNa carcA karIe chIe. zivAjI pratApa, akabara ke azAkane ApaNA yuganA kAi paNa manuSye pratyakSa joyA nathI, chatAM jema ApaNane ApaNA peAtAnA astitvanI khAtarI che teTalI ja temanA astitvanI paNa khAtarI che. jema Aje ApaNe ApaNI vacce vicAratA sa'sAranA eka mahAtmAnA AdarzamAM pUrNa zraddhA dharAvIe chIe tema ja AjathI aDhIhajAra varSo pahelAM thaI gayelA tIrthaMkara mahAvIra ke tathAgata buddhanA AdImAM paNa teTalI ja pUrNa zraddhA dharAvIe chIe. jevI rIte ApaNe bhagavadgItAnA aMtima rahasyakAra lokamAnya tilakanI prathama zrAdhdha tithi gayA parama divase ujavI che, tevI ja rIte pAMca hajAra varSa pahelAM janma lenAra ane bhagavadgItAnA mULa upadeSTA bhagavAna zrI kRSNanI janmatithi AvatA parama divase ujavavAnA chIe. A anubhavAtIta ane samayAtIta khAkhatAnuM jJAna karAvanAra koNa che? kyA sAdhanadvArA ApaNe e bhUtakAlanI vAtAne jANIe chIe ? kahevAnI AvazyaktA nathI ke e mamatanuM jJAna karAvanAra itihAsa zAstra che. aitihAsika sAhitya dvArA ja ApaNe bhUtakAlanI vAtAne jANI zakIe chIe. itihAsa jeTalA yathArtha ane vistRta hoya teTaluM ja ApaNuM bhUtakAlIna jJAna paNa yathArtha ane vistRta hAi zake, e svataH siddha che. ApaNA kamanasIbe ApaNA pUrvajoe racelA ApaNA dezanA yathArtha ke vistRta itihAsa upalabdha nathI. jagatnI khIjI prAcIna prajAone temanA dezAnA viSayamAM jeTaleA prAcIna tathA vistRta itihAsa maLI Ave che teTale ApaNA A vizvavRddha AryAvartano itihAsa maLI AvatA nathI. prAcIna ane vistRta itihAsa te bAjue rahyo paraMtu ApaNA mATe te ApaNI pahelAMnI trIjI peDhInA ya itihAsa bahu durlabhya che. vartamAna zatAbdInA paNa pUrA vRttAnta ApaNe jANatA nathI. je rASTrIya zaka ane savatnA ApaNA pUrvajo aneka saikAothI upayoga karatA AvyA che ane jenA AdhAra upara ApaNI AkhI madhyakAlina kAlagaNanA avalakhita che, tenA pravartaka kANu che e hajI paNa ajJAta ke anizcita che. AvI sthitimAM purAtattvasaMzeAdhana e ja ApaNA itihAsanA nirmANanA pAyeA che. ApaNA ItihAsa jUnIpurANI vastuonI zeAdhakhALa karIne tenA uparathI nIkaLatAM pariNAme upara racAelA che ane racAvAnA che. ema te sAdhAraNa rIte dunInA dareka prAcIna pradezanI purAtana pari sthiti ke jenuM darzana ItihAsarUpI dUradarzaka yaMtrathI paNa thai zakatuM nathI, tene jANavA mATe jUnIpurANI vastuo ja AdhArabhUta hoya che; paraMtu bhAratavarSane mATe te ApaNA janmadivasathI ja laI ne ThaMDa yuganI Ardi sudhInI paristhiti jANavA mATe badhA AdhAra jUnI purANI vastuo upara ja rAkhavA paDe che. kAraNa ke zAstrIya paddhatithI jene ApaNe '', 4 Aho! Shrutgyanam Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4]. purAtatva saMzAdhanane pUrva itihAsa ItihAsa kahIe te ItihAsa te bhAratavAsIoe nAne mATe eka paNa lakhyo nathI, athavA te chevaTe te maLatuM nathI. ItihAsa nirmANanA kAmamAM Ave tevI jUnIpurANI vastuomAM jUnA grantha, zilAlekhe, tAmrapatro, zikAo tathA dhAtupAtre, maMdira, masajIde, jelAza, kIrtistaMbhe ane tevAM bIjAM makAne athavA khaMDere vigere gaNAya che. ApaNA pUrvajoe ItihAsanA svataMtra grantha te nirmANa nathI karyo paraMtu itihAsanAM sAdhano te ghaNuM ja nirmANa karyA che emAM zaMkA nathI. paNa ApaNe te e paNa jANatA na hatA-ke pachI jANavAnI darakAra rAkhatA na hatA ke A sAdhananI zI rIte chANavINa karI temAMthI ApaNe ItihAsa upajAvI kADhIe. e pATha ApaNane pazcimavAsIoe zIkhavyo che. kevaLa pATha ja zIkhavyuM che ema nathI paraMtu aneka prakAranAM kaSTa veThI ane parizrame laI temaNe ApaNuM mATe ItihAsanA aneka adhyA paNa taiyAra karyA che. ane e mATe ApaNe haMmezAM temanA kRtajJa ja rahevuM joIe. ATaluM AnuSaMgika kahI have huM mArA vyAkhyAnanA mukhya-pratipAdya viSaya upara AvuM chuM. jema meM prAraMbhamAM jaNAvyuM che, tema manuSya e viziSTa buddhizAlI, jJAnavAna prANI che tethI dareka vastunA svarUpane vizeSapaNe jANavAnI jIjJAsA tenAmAM svAbhAvika ja rahelI che. temAM vaLI je manuSya sAdhAraNa manuSya karatAM vadhAre jJAnavAnuM hoya che temanAmAM e jIjJAsA ghaNu utkaTa pramANamAM hoya che. evA manuSyane jyAre ke aparicita pradezane athavA mAnava samAjane navIna samAgama thAya che tyAre temane temanA dharma, samAja, itihAsa AdinA viSayamAM jJAna prApta karavAnI tIvra IcachA utpanna thAya che. A jJAnapipAsAthI prerita thaI te manuSya te te bAbatanI zodhakhoLamAM paDe che. e aparicita pradezanI bhASA zIkhe che. tenA jJAnabhaMDArane tapAsavAne prayatna kare che, ane tema karI pitAnA dezabaMdhuone pite meLavela navIna jJAnane lAbha ApavA mATe pitAnI bhASAmAM te navA bhaMDArane utAravAne upakama kare che. bhArata varSamAM vyApAradvArA paisA kamAI peTapUjA karavA arthe AvelA Igreje A ja pramANe ApaNA ItihAsanI zodhakhoLamAM utaryA hatA. - I. sa. 1757 mAM IsTa InDiA kaMpanIe, plAsInA prasiddha yuddha pachI dhIre dhIre baMgAla upara adhikAra prApta caravAne prAraMbha karI dIdhuM hatuM. 1765 mAM teNe baMgala, bIhAra ane uDIsAnI dIvAnI hastagata karI lIdhI. 1772 mAM baMgAlanA navAba pAsethI adhikAra paDAvI lIdhA ane pachI tarata, eTale 1774 mAM navAbane samULage padayyata karI pitAne gavarnara-janarala niyukta karI dIdhuM. aMgrejonA mATe e svAbhAvika ja hatuM ke teo have A dezanA dharma, samAja AdinuM DuM ghaNuM jJAna prApta kare. je dezanI sAthe vyApAra karIne temaNe kareDe nahi paNa abajo rUpIA meLavyA hatA, ane hajAre nahi paNa lAge varga mAIla jamIna teo pacAvI paDayA hatA, te ja dezanI amUlya jJAnasaMpatti meLavavAne paNa prazasta lobha keTalAka vidvAna aMgrejone thaI Aho! Shrutgyanam Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 2; Avyo. je keTalAka vidyApremI aMgreje kaMpanI taraphathI bhAratanuM zAsanakArya calAvavA mATe niyukata thatA, ghaNuM karIne, teo ja A kAryamAM agresara banatA hatA. jo ke pAchaLathI te, krAMsa ane jarmanInA vidvAnoe ja bhAratIya purAtattvamAM mahattvanAM kAma karyA hatAM ane bhAratIya sAhityanI temaNe ja vadhAre sevA karI hatI, te paNa A kAryane prAraMbha karavAne pahelo yaza to aMgrejone ja che. siAthI pahelAM sara vIlIyama jese A kAryanI maMgalamaya zarUAta karI hatI. Arya sAhityanA saMzodhana kArya sAthe sara jensanuM nAma sadAne mATe joDAyeluM raheze. sara jonsa bhAratInA mata pramANe mleccha hatA; ane tethI temane saMskRta zIkhavavAmAM ghaNI aDacaNa naDI hatI. brAhmaNonA kaTTarapaNAne lIdhe temane pitAnuM adhyayana cAlu karavAmAM kevI muzkelIo paDI hatI tenuM ramujI varNana temanA jIvanavRttAMtamAM ApeluM che. Akhare teo A muzkelIomAMthI pAra thayA ane apekSita jJAna meLavyA bAda turata zakuntalA nATaka ane manusmRtine IgrejI anuvAdaprakaTa karyo. temanA A anuvAde joI bhAratIya sabhyatAnuM jJAna prApta karavA mATe pUrepanA vidvAnomAM ghaNI jIjJAsA utpanna thaI. je prajA AvI jAtanuM utkRSTa sAhitya nirmANa karI zake che te prajAne bhUtakALa keTalo bhavya haze te jANavAnI AkAMkSA tyAMnA lokomAM khUba jAgI. sane 1774 nA jAnyuArInI 15 mI tArIkhe tatkAlina gavarnara janarala vairana heITIMganI sahAyatAthI, eziyAkhaMDanA ItihAsa, sAhitya, sthApatya, dharma, samAja, vijJAna Adi badhA viSayonI zodhakhoLa karavA mATe sara jAjo "eziyATika sosAyaTI" nAmanI saMsthAnI zubha sthApanA karI. e saMsthAnI sthApanA sAthe ja hiMdustAnanA ItihAsanA anveSaNane amara AraMbha thayo ema ApaNe upakAra sAthe spaSTapaNe kabula karavuM joIe. te pahelAM ApaNuM aitihAsika jJAna keTaluM alpa ane nirmula hatuM te eka bhejaprabaMdha jevA lokapriya nibaMdhanA vAMcanathI ja jaNAI Ave che. e prabaMdhamAM, kAlidAsa, bANa, mAgha Adi bhejathI aneka zatAbdIo pahelAM ane judA judA vakhate thaI gayelA kavione paNa bhejanA darabArI kavio tarIke varNavI badhAne eka ja darabAramAM lAvI besADyA che tema ja siMdhurAja ke je vApatirAjanA mRtyu pachI tenA rAjyane svAmI banya hatuM, tene badale e prabaMdha lekhake vApatirAjane siMdhurAjanI gAdIe besADI bApane dIkaro banAvI mUke che. jyAre bheja jevA prasiddha rAjAnA ItihAsa-lekhakane paNa tenA vaMza ane samayanA viSayamAM ATalI badhI ajJAnatA hatI te pachI sarva sAdhAraNanI ajJAnatAnA viSayamAM kahevuM ja zuM ? azoka jevA pratApI samrArnI te lokone sAmAnya kalpanA paNa na hatI. jo ke hiMdustAnanA ItihAsanAM ghaNuMka pustaka ane bIjA sAdhane musalamAnanA jamAnAmAM naSTa thaI gayAM hatAM, to paNa bAddhakAlIna aneka stUpa, staMbha, maMdira, guphA, jalAzaya Adi sthAne dhAtu ane pASANunI devI-devatAonI mUtio; khaDake, zilAo ane tAmrapatro ItyAdi upara katarelA asaMkhya lekho ke je ItihAsanAM kharAM ane mukhya zAdhane manAya che, hajIe asaMkhya vidyamAna hatAM; tethI temanA uparathI je Aho! Shrutgyanam Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4 ] purAtattva sazAdhananA pUrva itihAsa itihAsa tAravI kADhavAnA prayatna karavAmAM Avyo heAta te AjanI mAphaka te samayamAM paNa ApaNA itihAsanA ghaNAka adhdhA racI zakAyA heAta, paraMtu temanA tarapha kAinI dRSTi ja gaI na hatI; ane pAchaLathI te jema jema dezamAM arAjakatA ane ajJAnatA vadhatI gaI tema tema leAke prAcIna kALanI lipi ane tenI sAthe smRtine paNa bhUlatA gayA ane e rIte sAdhanAnI hayAtI hovA chatAM paNa tene kAMi upayega thayA nahi. I. sa. 1356 mAM dilhInA sulatAna prIrAjazA tugalake TAvarA ane meraThathI azekanA lekhavALA be moTA staMbheA ghaNA utsAha ane parizrama sAthe dilhImAM aNAvyA hatA; (jemAMnA eka phIrAjazAhanA kaTarAmAM ane bIjo ' kuzka zikAra ' pAse ubhA karelA che. ) e staMbhe upara khAdelA lekhAmAM zuM lakhelu che te jANavA mATe e mAdazAhe ghaNI mahenata karI ane ghaNA ghaNA paDitAne khelAvI te vAMcavA mATe kIdhuM, paNa keAinAthI te vAMcI zakAyA nahi, ane tethI aMte te khAdazAhane bahu ja nirAzA thaI hatI. sAMbhaLavA pramANe akabara bAdazAhane paNa e lekhAnA marma jANavAnI bahu jIjJAsA hatI paraMtu koipaNa manuSya te pUrI karI zakayeA na hatA. prAcIna lipine oLakhavAnuM bhUlI javAne lIdhe jyAre kayAMe koi AvA jUnA zilAlekhe athavA tAmrapatro maLI AvatAM tyAre loke temanA viSayamAM vividha kalpanAo karatA. kei tene siddhidAyaka yaMtra kahetA, keAi tene devatAnA lakhelo maMtra mAnatA, ane kAi tene kayAMe jamInamAM dATelA dhananI noMdha samajatA. AvI ajJAnatAne lIdhe lokone evA zilAlekhA ke tAmrapatronI kAMI paNa kimmata jaNAtI na hatI. bhAMgelAM tUTelAM jUnA madirA AdinA zilAlekhAne tADI phADI kayAMka temane pagathIAemAM caNI devAmAM AvatA ane kayAMka bhAMga ane caTaNI vATavAnA kAmamAM levAtA. aneka jUnA tAmrapatro tAMbAnA bhAve kaMsArAne tyAM vecavAmAM AvatAM. 'sArAe temane gALI-ukALI temAMthI navAM vAsaNA taiyAra karatA. lokonI e ajJAnatA hajI paNa cAlu che. meM mArA bhramaNa daramyAna aneka zilAlekhAnI AvI AvI durdazAe thayelI joi che. aneka jainamadizamAMnA zilAlekhA upara cATADelA cUnA meM mArA hAthe ukhADelA che. cAra varSa upara muMbaimAM eka brAhmaNa, je khaMbhAtanI pAsenA eka gAmaDAmAM rahetA hatA te traNa cAra tAmrapatro laIne mArI pAse AbhyA hatA. tenI jamIna saMbaMdhe sarakAramAM keAi kesa cAlatA hatA, tethI peAtAnA gharamAM paDI rahelA e tAMbApatramAM peAtAnI jamIna mATe kai lakhelu' haze ema dhArI te vaMcAvavA mArI pAse lAvyeA hateA. temAMnA eka patrAnI vacceAvaccethI be IMca vyAsa jeTalA geALa TukaDA kApI lIdheleA hatA. tethI e lekhane keTaleAka mahatvanA bhAga jatA rahyo hato. A sabaMdhamAM me tene pUchyuM tyAre teNe javAba ApyA ke thADAka mahinA upara eka leATAnuM taLIcuM anAvavA mATe emAMthI eTalA TukaDA kApI levAmAM AvyeA hatA ! AvA tA aneka dAkhalAe hujIe mane che. AvI ja durdazA ApaNA junA granthAnI thai che. yugAnA yugA sudhI sArasaMbhALa lIdhA vagara aMdhArI kATaDIomAM paDI rahelA hajArA hastalekhe! udaraDAonA udaramAM garaka thayA che, ane chAparAmAMthI Aho! Shrutgyanam Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa 2, paDatA pANInA bhejathI saDI-gaLI mATImAM maLyA che. aneka gurUonA nAlAyaka celAenA hAthe paNa ApaNuM sAhityanI ochI viTaMbaNA nathI thaI eka dAkhalo ApuM. IdoramAM eka vidvAn gorajI hato teNe keInA be chekarAone celA banAvavA mATe pAnyAkhyA hatA. e gerajI marI gayA pachI pAchaLathI e chokarAo tene je vizALa pustaka bhaMDAra hate temAMthI roja phAve tema hajAra be hajAra pAnAMo phADI halavAIne tyAM paDIkAM bAMdhavA mATe ApI AvatA ane badalAmAM pAzera garamAgarama jalebI laI AvI savAramAM nAstA pANI karI majA mANatA. mane jyAre enI khabara paDI tyAre te halavAI pAse jaI badhAM pAnAM tapAsyAM jemAMthI pAMca varSa jeTalAM jUnAM lakhelAM be traNa janasUtro mane akhaMDa maLI AvyAM hatAM. pATaNanA janabhaMDAremAM siddharAja, kumArapALa ane tenAthI e pahelAMnAM lakhelAM tADapatrane taMbAkhUnA pAnanA bhUkAnI mAphaka thayela bhUke meM mArI A narI AMkhe je che. AvI rIte ApaNe ApaNI ajJAnatAne lIdhe ApaNuM ItihAsanAM sAdhane naSTa karyA che eTaluM ja nahi paNa parasparanI matAnyatA ane sAMpradAyika asahiSNutAnA vikArane vaza thaIne paNa ApaNe ApaNA sAhityane ghaNI rIte khaMDita ane dUSita karyuM che zaivee vaiThaNanA sAhityanuM nikaMdana karyuM che, viNavoe jenenA sthApatyane dUSita karyuM che; digaMbaree vetAmbarenA lekhene khaMDita karyA che tathA huMkAoe tapAonI dhe bagADI che. ema paraspara eka bIjAnuM ekabIjAe ghaNuM ja ochuM che. zALAnA vRttAntamAM AvAM aneka udAharaNo noMdhAyelAM maLI Ave che. chevaTe musalamAna bhAIee hinduonAM svagaya bhuvanene teDI pheDI khedAna medAna karyA che, ane temanAya pavitra dhAmene Akhare kALe jamInadosta karyA che. AvI jAtanI saMkaTanI paraMparAomAMthI je bacI rahelA hatA temane surakSita rAkhavA mATe, je ardhamRta dazAmAM hoya tenI pAsethI kAMIka chevaTanuM jANuM levA mATe ane tema karI bhAratane bhUtakALa ke je vismRti ane ajJAnanA paDa nIce sajajaDa dabAI rahyo hate tene uddhAra karavA mATe upara jaNavelI eziyATika sosAyaTInI sthApanA thaI hatI. e saMsAyaTInI sthApanAnA divasathI hindustAnanA aitihAsika ajJAnAndhakArane dhIre dhIre lopa thavA lAgyo. aneka aMgrejo e saMsthAnA uddezane pUrNa karavA mATe judA judA viSayanuM adhyayana karavA lAgyA ane te te viSayanA lekho lakhavA lAgyA. e lekhene pragaTa karavA mATe "eziATika risacaja" nAmanI eka graMthamALA cAlu karavAmAM AvI. sane 1788 mAM e mALAne prathama bhAga prakaTa thayo. 1797 sudhImAM enA pAMca bhAge prakAzita thayA. 1798 mAM tenuM eka navIna saMskaraNa IMglAMDamAM corIthI ja chapAvI devAmAM AvyuM. tyAM e bhAganI eTalI badhI mAgaNuM thaI ke 5-6 varSamAM ja tenI be AvRttio prakaTa thaI gaI ane ema. e. laeNbama nAmanA eka kenca vidvAne, "risarca eziyATika" nA nAme tene kenca anuvAda paNa prakaTa karI dIdhuM. sosAITinI e granthamALAmAM bIjA vidvAnonI sAthe sara vilIyama jese paNa hiMdustAnanA ItihAsanA viSayamAM aneka upayogI lekho lakhyA Aho! Shrutgyanam Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka 4 purAtattva sazodhananA pUrva itihAsa sAthI pahelAM temaNe ja potAnA eka lekhamAM e vAta jAhera karI hatI ke megAsthanI se vaNu velA sAMDrAkApTas ane caMdragupta maurya e banne eka ja vyakti che. pATaliputranu ja apabhraSTa rUpa pAlIbethA che ane te Adhunika paTanA ja che. kAraNa ke paTanAnI pAse vahetA zANunadane hiraNyakhADuM kahevAmAM Ave che ane megAthanIsanu " erAnAvAe " e ja hiraNyamAhunuM apabhraSTa nAma che. A rIte candragupta. mauryanA samaya sauthI pahelAM jonsa sAhebe ja nizcita kIdhe hatA. je aMgreja sauthI pahelAM saMskRta bhASA zIkhyA hatA tenu nAma cArlsa vilkIsa hatuM. teNe ja prathama devanAgarI ane baMgALI TAI pA anAvyA. adAla pAsenA staMbha uparane lekha saiAthI prathama teNe ja khALI kADhayA hatA. e sivAya khIjA paNa keTalAMka tAmrapatro ane zilAlekhA upara eNe eziyATIka rIsarcIsanA prAraMbhanA bhAgAmAM keTalIka noMdhA lakhI hatI. bhagavadgItAnuM pahela vahelu iMgrejI bhASAntara paNa e ja agreje jagannAtha dvArA sa'pAdita (C 6 bhAra karyuM hatuM. sane 1794 mAM sara jonsanu maraNa thayuM. temanA pachI temanA sthAna upara henarI kAlabrUkanI sthApanA thai. kAlabrUka aneka viSayeAmAM pravINa hatA. temaNe saskRta sAhityanuM ghaNuM parizIlana karyuM. mRtyunA samaye sara jonsa prasiddha paDita hindu ane musalamAneAnA kAyadAone sAra " e nAmaka saskRta granthane anuvAda karatA hatA. e adhurA anuvAdane pUrNakaravAnuM kAma kAlabruka sAhebane soMpavAmAM AvyuM. temaNe keTalAka saMskRta paDiMtAnI sahAyatAthI sane 1797 mAM e kAma pUrUM karyuM. A pachI temaNe 'hinduonA dhArmika rItarIvAjo'' bhAratIya mApanuM piramANu tIya varNavyavasthAnI utpatti ' ' bhAratavAsIonI jAtA ' Adi viSaye upara gabhIra nimA lakhyA. e pachI 1801 mAM 'saMskRta ane prAkRta bhASA ' 'saMskRta ane prAkRta chanduHzAsra ' vigere lekhA lakhyA. e ja varSamAM dilhInA lohastaMbha upara kAtarelI vizaLadevanI sa MskRta prazastinu' aMgrejI bhASAntara prakAzita karyuM. sane 1807 mAM tee eziyATika sAsAyaTInA sabhApati banyA. e ja varSamAM temaNe hindu jyeAtiSa eTale khagALa vidyA upara eka grantha lakhyuM; jainadharma upara eka vistRta nikha'dha prakaTa karyAM. kAlabrUke veda, sAMkhya, nyAya, vaizeSika, vedAnta, bauddha Adi bhAratanAM badhAM darzano upara meTA moTA nimA lakhyA hatA. te sivAya kRSi, vANijya, samAjavyavasthA, sAdhAraNa sAhitya, kAnUna, dharma, gaNita, jyotiSa, vyAkaraNa Adi badhA viSaye upara temaNe khUba vistRta pramA lakhyA hatA. temanA e lekhA-nibaMdhA-prabaMdhe AjepaNa teTalA ja mAnathI vaMcAya che. vekhara, khulhera ane meksa mUlara Adi vidvAnoe nizcita karelA keTalAka siddhAntA bramapUrNa siddha thai gayA che paraMtu kAlabruke jAhera karelA vicAro ghaNA ja AchA tema thavA pAmyA che. e eka saubhAgyanI ja vAta hatI ke ApaNA sAhityane zarUAtamAM ja eka evA upAsaka maLI Avye ke jeNe yuropanI AgaLa ApaNA prAcIna jaina. ra Aho ! Shrutgyanam Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa ra tatvajJAna ane sAhityane niSpakSapAtapUrvaka mULa svarUpamAM upasthita karyuM ane jeNe dunIyAnuM dhyAna ApaNuM prAcIna saMskRti tarapha sahAnubhUti pUrvaka AkarSe. je teNe Ave apUrva parizrama na karyo hota to Aje yurepamAM saMskRtane ATalo pracAra na thaye heta. kelibruka bhArata choDI jyAre IglAMDamAM gayA tyAre tyAM paNa temaNe raoNyala eziyATika sesAITinI sthApanA karI ane vidvAnene saMskRtanuM adhyayana karavA mATe utsAhita karyA, ane AMkhe apaMga thatA sudhI bIjA aneka upAya dvArA saMskRta sAhityanI satata sevA karatA hatA. - jyAre eka tarapha kelabruka sAheba saMskRta sAhityanA adhyayanamAM garaka thayA hatA tyAre bIjI tarapha bIjA keTalAka temanA jAtabhAIo hiMdustAnanA judA judA prAMtanA purAtattvanI gaveSaNa karavAmAM macI rahyA hatA. sane 1800 mAM mAkivasa velasli sAhebe mAIsera prAntanA kRSi Adi vibhAgonI tapAsa karavA mATe De. bukaeNnananI namaNuMka karI hatI. temaNe pitAnA kRSiviSayaka kAryanI sAthe sAthe te prAMtanI junI purANI bAbatenuM keTaluMka jJAna meLavyuM. temanA kAryathI saMtuSTa thaIne kaMpanIe temane 1807 mAM baMgALa prAMtanA eka viziSTa pada para yojyA. sAta varSa paryata temaNe bihAra, zAhAbAda, bhAgalapura, gerakhapura, dinAkapura, puraniyA, raMgapura ane AsAmamAM kAma kIdhuM. jo ke temane prAcIna sthAne vigerenI zodhakhoLanuM kAma saMpavAmAM AvyuM na hatuM te paNa temaNe ItihAsa ane purAtattvanI khUba gaSaNA karI. temanI A gaSaNAthI ghaNe lAbha thaze. aneka ajJAta aitihAsika bAbatenI mAhItI maLI. Ama pUrvIya bhAratanI prAcIna vastuonI zodhakheLa sauthI prathama emaNa ja karI. pazcima bhAratanI prasiddha kenerI guphAonuM varNana sauthI prathama sAla sAhebe ane hAthIguphAonuM varNana raskina sAhebe lakhyuM. A baMne vaNane e jhekazana nAmanA pustakanA pahelA bhAgamAM prakAzita thayAM. e ja pustakanA trIjA bhAgamAM sAIkasa sAhebe bIjApura (dakSiNa) nuM varNana lekanI AgaLa mUkayuM. cheka dakSiNa hiMdustAnanuM varNana masa Deniyala nAmanA sAhebe meLavavuM zarU karyuM. te ja vakhate dakSiNamAM karnala mekenjhIe paNa purAtattva-vidyAnA abhyAsane prAraMbha kIdhe hato. te sarve DipArTamenTamAM nokara hatA. temaNe aneka prAcIna grantha ane zilAlekhene saMgraha karyo hate. mekenjhI sAheba kevaLa saMgrahakAra hatA. teo grantha ane lekhane vAMcI zakyA na hatA. paraMtu temanA pachInA zodhakane temanA A saMgrahathI ghaNo lAbha thayuM hatuM. dakSiNanA keTalAka anati-prAcIna zilAlekhenAM bhASAntare che. mile kIdhAM hatAM. AvI ja rIte rAjaputAnA ane madhya bhAratanA keTalAka bhAgenuM jJAna karnala De meLavyuM ane e pradezamAMnI aneka junI purANI vastuonI zodhakhoLa temaNe karI. : A pramANe judA judA vidvAna dvArA bhAstanA bhinna bhinna prAMtanA viSayamAM ghaNuMka jJAna meLavavAmAM AvyuM ne ghaNIka vastuo jANavAmAM AvI, paraMtu prAcIna lipi Aho ! Shrutgyanam Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4, ] purAtatva saMzAdhanane pUrva itihAsa nuM spaSTa jJAna hajI keIne maLeluM na hovAthI bhAratanAM prAcIna aitihAsika sAdhanA bhaMDAra upara hajI te ne te ja aMdhakArane paDade paDelo hate. judA judA vidvAnoe aneka purAtana sikkAo ane zilAlekhene ghaNuM sAre saMgraha meLavI lIdhuM hatuM khare, paNa lipijJAnanA abhAve temane tyAM sudhI kAMI upayoga tha na hate. bhAratavarSanA prAcIna itihAsanA prathama adhyAyane khare prAraMbha I. sa. 1837 thI thAya che. e varSamAM eka navIna nakSatrane udaya thAya che ke je bhAratIya purAtatva vidyA upara paDelA paDadAne dUra khaseDe che. eziyATika sesAITinI sthApanAnA divasathI te 1834 sudhImAM purAtatva saMbaMdhI kharuM kAma bahu ja ochuM thayuM hatuM. tyAM sudhI vizeSa karIne junA graMthonA anuvAde ja thatA rahyA hatA. zilAlekha ke je bhAratanA ItihAsanA eka mAtra kharA sAdhana tarIke gaNAya che temanA saMbaMdhamAM ghaNuM ja ochuM kArya thayuM hatuM. kAraNa e hatuM ke prAcIna lipinuM saMpUrNa jJAna meLavavuM adyApi bAkI hatuM. meM upara eka ThekANe jaNAvyuM che tema pahela vahelAM saMskRta bhASA zIkhanAra aMgreja cArTarsa vilkInsa hatuM, ane sauthI prathama zilAlekha tarapha dhyAna ApanAra paNa te ja hato. teNe I. sa. 1785 mAM dInAkapura jIllAnA badAla nAmaka sthAna pAse maLelA eka staMbha uparane lekha vAMcyA hatA je baMgALanA rAjA nArAyaNa pAlanA samayano lakhelo hate. te ja varSamAM eka hiMdusthAnI paMDita nAme rAdhAkAnta zarmAe TemarAvALA dilhInA azoka staMbha upara delA ajameranA caihANa rAjA analadevanA putra visaladevanA traNa lekha vAMcyA jemAMnA ekanI miti "saMvat 1220 vaizAkha sudI 5 che. A lekhanI lipi bahu junI na hovAthI saralatAnI sAthe te vAMcI zakAyA hatA. paraMtu te ja varSamAM je. eca. heriMgTane buddhagayA pAse AvelI nAgArjunI ane bArAbAra guphAomAM, uparanA lekha karatAM vadhAre juna evA maukharI vaMzanA rAjA anaMtavarmAnA traNa lekhe khoLI kADhayA hatA ke jemanI lipi guptakAlIna lipithI ghaNe aMze maLatI hovAthI temanuM vAcana kaThiNa thaI paDayuM hatuM. paNa cArlsa vilkInse cAra varSa sudhI satata parizrama laI te traNe lekhene vAMcI lIdhA ane tema karI teNe guptalipinI lagabhaga aDadhI varNamALAnuM jJAna prApta karI lIdhuM. | guptalipi eTale zuM enI tamane khabara nahi hoya tethI teno sahaja khulAse ahiM karI dauM. hAlamAM je lipine ApaNe devanAgarI (athavA bALabodha)nA nAme oLakhIe chIe, te sAdhAraNa rIte traNa avasthAomAMthI pasAra thayelI che. A cAlu AkRti pUrve tenI je AkRti hatI tene kuTila lipinA nAme oLakhavAmAM Ave che. e AkRtine samaya sAdhAraNa samajavAnI khAtara I. sa. nA 6 ThThA sikAthI te 10 mA saikA sudhIne mAnI levo joIe. tenI pahelAMnI AkRtine guptalipinA nAme oLakhavAmAM Ave che, jene sAmAnya samaya guptavaMzane rAjatvakALa gaNAya che. te pahelAMnI AkRtivALI lipi brAhmIlipi kahevAya che. azokanA lekha A ja lipimAM lakhAyelA che. ene samaya I. sa. pU. 500 thI I. sa. 350 sudhIne manAya che. Aho! Shrutgyanam Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana sAhitya saMzodhaka [ khaMDa ; sana 1818 thI 1823 lagI karnala jemsa TaMDe rAjaputAnAnA itihAsanI zodhakhoLa karatAM rAjaputAnA ane kAThiyAvADamAMthI keTalAka prAcIna lekhane patto meLavyuM hatuM. jemAMnA 7 mI zatAbdIthI laI 15 mI zatAbdI sudhInA aneka lekhe te karnalanA gurU yati jJAnacaMdrajIe vAMcyA hatA, ane jene sArAMza yA anuvAda ukta sAhebe pitAnA "rAjasthAna" nAmaka prasiddha ItihAsamAM Apyo che, I. sa. 1828mAM bI. jI. bebITane mAmalapuranA keTalAka saMskRta ane tAmIla lekha vAMcI temanI varNamAlAo taiyAra kIdhI. tevI ja rIte vaiTara iliyaTe prAcIna kAkaDI akSaranuM jJAna meLavI temanI vistRta varNamALAo prakAzita karI. I. sa. 1834 mAM kepTana raiyare prayAganA azokastaMbha upara beThelA guptavaMzI rAjA samudraguptanA lekhane keTaleka bhAga vAM, ane pAchaLathI te ja varSamAM De. mile te lekhane saMpUrNa vAMcI 1837 mAM bhiTArInA staMbha uparane skaMdaguptane lekha paNa ukelI lIdhA. 1835 mAM Dabalyu. eca. vaithane vallabhInAM keTalAMka dAnapatro ukelyAM. 1837-38 mAM jemsa prinsepe dillI, kamAu ane e raNanA staMbhe uparanA, sAMcI ane amarAvatInA stUpa uparanA, tema ja giranAranA khaDaka uparanA guptalipinA badhA lekho vAMcI kADhayA. sAMcI stUpanA caMdraguptavALA mahattvanA lekha saMbaMdhe je prinsepe 1934 mAM lakhyuM hatuM ke "purAtattvanA abhyAsIo hajI sudhI sAMcInA zilAlekhamAM zuM lakhyuM che e kAMI paNa jANI zakyA nathI." te ja prinsepa 1837 mAM e badhA lekhone yathArtha anuvAda sAthe prakaTa karavAnI saMpUrNa saphaLatA meLavI zakyA hatA. A rIte kepTana TrAyara, De. mila ane jemsa prinsepanA satata parizramathI cArlsa vilkInsa: je guptalipinI apUrNa varNamALA taiyAra karI hatI te saMpUrNa thaI ane tethI guptavaMzI rAjAonA samaya sudhInA zilAlekha, tAmrapatro, zikAo vigere vAMcavAmAM pUrepUrI saphaLatA ane saraLatA maLI. have badhI lipionI je AdijananI brAhmI lipi tene vAre AvyA. te lipi gupta lipithI prAcIna hovAnA sababe tenuM ekadama ukelavuM kaThiNa hatuM. e lipinAM darzana to I. sa. 175 mAM ja zodhakane thaI gayAM hatAM. e sAlamAM sara cAse maeNleTe IlerAnI guphAomAMnA keTalAka nAnA nAnA brAhmI lekhonI nakala sara viliyama jemsa para mekalI hatI. temaNe e nakalene mejara vizlerDa ke je te vakhate kAzImAM hatuM tenA tarapha, tyAMnA keI paMDita mAraphata, ukelavA mATe ravAnA karI. prathama te tyAM te ukelanAra koI maLe nahi paNa pAchaLathI eka cAlAka brAhmaNe keTalIka prAcIna varNamALAonuM eka kRtrima pustaka te bicArA jIjJAsu mejarane batAvI te lekhane pitAnI IcchA pramANe khoTI rIte vAMcI batAvyA ane badalAmAM khUba dakSiNA meLavI. vilarDa sAhebe AvI Aho! Shrutgyanam Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] purAtatva saMzAdhanane pUrva itihAsa kalpita rIte vAMcelA lekhe upara pUrNa vizvAsa ANI te brAhmaNanA samajAvyA pramANe te lekhonuM aMgrejI bhASAntara paNa karI lIdhuM ane pachI lekhanI nakala sAthe te bhASAntara sara jensa upara mekalI ApyuM. A saMbaMdhamAM mejara virDa sara jonsa upara je patra lakhyo hato temAM te bahu utsAha pUrvaka lakhe che ke -" A sAthe keTalAka lejonI nakale. tenA khulAsA sAthe mekalavAnI rajA lauM chuM. prathama te meM e lekhene kaI divase paNa ukelI zakavAnI AzA samULagI choDI dIdhI hatI, kAraNa ke hiMdustAnanA A bhAgamAM (banArasa tarapha) junA lekho maLatA nathI, tethI te ukelavAnI kaLAnI buddhinI ajamAyaza karavAnI ke zodha karavAnI taka ja maLI na hatI. tema chatAM, ane mArA ghaNA prayatna niSphaLa gayA pachI, Akhare sadbhAgye, eka vRddha gurU mane maLI AvyuM jeNe e lakhene vAMcavAnI kuMcI batAvI ane junA jamAnAmAM hiMdustAnanA judA judA bhAgomAM je lipio cAlatI hatI tenuM eka saMskRta pustaka teNe mArI pAse raju karyuM. A eka kharekhara sibhAgyasUcaka zodha thaI che, je ApaNane bhaviSyamAM ghaNI upayegI thaI paDaze." me. viDanI A "dha" mATe ghaNAM varSo sudhI keIne zaMkA suddhAM thaI nahi. kAraNa ke sane 1820nA arasAmAM, khaMDagirinA khaDaka uparanA e ja lipivALA lekhanA saMbaMdhamAM lakhatAM mI. sTaliMga lakhe che ke -"jUnA lekho ukelavAnI kuMcI eka vidvAna brAhmaNa pAsethI meLavI me. vilarDanI vidvattA ane buddhie IlorA ane sAhaseTanA le ke je A ja lipimAM lakhAyelA che tene keTalAka bhAga ukelyA hatA. tyAra pachI dilhI ane bIjA sthaLonA tevA lekha ukelavAmAM te kuMcIne kAMI paNa upayoga karavAmAM AvyuM nathI te dilagIra thavA jevuM che." mI. prinsepane 1833 mAM kharI kuMcI jaDI, te pahelAM Asare eka varSa upara temaNe paNa AvI ja rIte me. virDanI kuMcIne upaga na karavA bAbata pitAnI dilagIrI prakaTa karelI che. eka zedhaka ane jIjJAsu vidvAnane AvI dIlagIrI thavI svAbhAvika che. paNa vidvAna brAhmaNanI batAvelI kuMcIne vadhAre upayoga na karavAmAM AvyuM temAM Azcarya mAnavA jevuM kazuM na hatuM. kAraNa ke jema purAtatvanI bIjI zodhakheLomAM me. virDanI zradhdhAnuM zrAddha karanArA yuktibAja brAhmaNanI cAlAkIne te bIcAro bhegA thaI paDayo hato tema A bAbatamAM paNa banyuM hatuM. e game tema che, paraMtu eTaluM to cokkasa che ke me. vilanI kahevAtI zodha eka saMpUrNa bhramaNa hatI. kAraNa ke temaNe vAMcelo lekhapATha taddana kalpita hato ane teno temaNe karele tarajume paNa te ja nirmaLa hata-yudhiSThira ane pAMDavonA vanavAsa ane nirjana jaMgalamAM paribhramaNanI gAthAone te na samajAya te brahmagoTALo hato. e dhUrta brAhmaNe batAvelA agaDaM bagaDe arthanuM anusandhAna karavA mATe viDe kalpanA karI hatI ke pAMDe vanavAsa daramyAna manuSyonA saMsargamAM na AvavAnA karArathI baMdhAcalA hatA. tethI temanA vidura ane vyAsa jevA nehI ane saMbaMdhie temane sAvadhAna rahevAnI sUcanA ApavA mATe A yukti karI hatI. teo jaMgalamAM khaDaka Aho! Shrutgyanam Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 jaina sAhitya sa`zAdhaka [khaMDa 26 ane zilAo upara TuMkA TukA ane sahelAithI na samajAya tevAM vAyA, pahelethI ja sa Mketa karI rAkhelI lipimAM lakhI, peAtAnA hetu pAra pADatA rahetA hatA. aMgrejo potAne bahu ja buddhimAn ane cAlAka mAne che ane hasate mukhe tee dunIAnA khIjA bheALA leAkeAne ThagavAnI pUrI kaLA jANe che, paraMtu teo paNa bhAratavarSanI svargapurI gaNAtI kAzInA "vRddhe gurU " nI jhALImAM eka vakhata AvI rIte mUkAI jatA hatA. astu. zodha ' eziyATika seAsAyaTinI pAse dillI ane alAhAbAdanA staMbhe tathA khaMgirinA khaDakA uparanA lekhAnI nakaleA ekaThI thaelI hatI, paraMtu vioNrDa sAhebanI niSphaLa javAthI keTalAMe varSo sudhI te lekhAne ukelavAnA prayatna thayA nahi. e lekhAnA marmane jANavAnI utkaTa jijJAsA rahevAne lIdhe mI. jemsa prisepe i. sa. 1834-35 mAM alAhAbAda, radhiA ane mathiAnA staMbho uparanA lekhAnI chApeA maMgAvI, ane temane dillInA lekhanI sAthe mukI-e jaNavAnI kozIza kIdhI ke temAM koI zabda eka sarakhA che ke nahi. A pramANe cAre lekhAne pAse pAse mukavAthI turata temane jaNAyuM ke e cAre lekhe eka ja jAtanA che. AthI pri MsepanA utsAha vacce ane peAtAnI jijJAsA pUrNa thavAnI temane AzA aMdhAI. pachI temaNe alAhAbAda-staMbha uparanA lekhanA bhinna bhinna AkRtivALA akSaza judA tAvyA, jethI temane samajAyuM ke gupta lipinA akSaronI mAphaka tenA paNa keTalAka akSaro sAthe svAnI mAtrAonAM judAM judAM pAMca cinho lAgelAM che. pachI temaNe e pAMce cinhone ekatra karI prakaTa kayA. AthI keTalAka vidvAnone e akSarAnI khAkhatamAM cunAnI hevAnA je bhrama hatA te dUra thaI gayA. azeAkanA lekhAnI lipi sAdhAraNa rIte jonArane IMgrejI athavA grIka lipinI bhrAMti utpanna karI zake che. TAma kerieTa nAmanA musA azeAkanA dillIvALA stabhanA lekhane joI e. vhITarane eka patramAM lakhyuM hatuM ke " huM A dezanA dillI nAmanA zaheramAM Anyo chuM ke jyAM AgaLa mahAn alekajhAMDare hindusthAnanA rAjA pArasane harAvyA hatA, ane peAtAnA vijayanI smRtimAM teNe eka moTA stana ubhuM karAvyeA hatA je adyApi ahiM maujuda che. " pAdarI eDavarDa TerIe lakhyuM che ke~~ " TAma kerieTa mane kIdhu hatuM teNuM dillImAM grIka lekhavALA eka stha bha jocA che je mahAn alekajhAMDaranI smRti mATe tyAM sthApita karavAmAM AvyeA hatA. " AvI rIte bIjA paNa lekhakAe e lekhane grIka lekha mAnyA hatA. ukta rIte svaranAM cinhAne eLakhI lIdhA pachI mI. pri'seSe akSarAne oLakhavAnA udyoga zarU karyo. temaNe prathama pratyeka akSarane gupta lipinA akSara sAthe meLavavavAnA ane je tenI sAthe kharAkhara maLatA thAya tene kramathI varNamALAmAM dAkhala karavAnA krama lIdhe!, A rIte ghaNAka akSare temanI jANamAM AvI gayA. Aho! Shrutgyanam Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4. ] purAtattva saMzodhanane pUrva ItihAsa 15 pAdarI jemsa sTIvansane paNa pripanI mAphaka A ja zodhamAM anurakta thaI ", "ka", "gha', "", ane "va" eTalA akSaro oLakhI kADhayA, ane A akSaranI sahAyatAthI temaNe lekhene purA vAMcI tene anuvAda karavAne manoratha kIdhe. paraMtu kAMIka te akSarene oLakhavAmAM bhUla thaI javAthI, kAMIka varNamALAnI apUrNatAthI ane kAMIka e lakhanI bhASAne saMskRta samajavAthI temane e udyoga pUrepUre saphaLa thaye nahi. AthI khrisepane nirAzA thaI nahi. I. sa. 1835 mAM prasiddha purAtattvajJa pro. laeNksane eka bATriana grIka zikakA para A ja akSaromAM lakheluM eNthaMkisanuM nAma vAMcyuM, paraMtu 1837 nI zarUAtamAM ja mI. khrisepe pitAnA alaukika phuraNadvArA eka nAno sarakho na zabda zodhI kADhaye hato jeNe ekadama A saghaLI gUDha bAbatone nikAla karI didhe. hakIkata A pramANe che-I. sa. 1837 mAM mi. prinsepe sAMcItUpanA staMbhe. Adi upara delA keTalAka nAnA lekhenI chApane ekatra karIne joI te te badhAmAM aMte be akSara eka ja sarakhA jaNAyA ane tenI pahelAM ja akSare lakhelo dekhAya jene prAkRtabhASAne chaThThI vibhaktine pratyaya (saMskRta ya nA badale) mAnI e anumAna karyuM ke badhA lekhe judA judA manuSya dvArA karAelA dAnanuM sUcana karatA hovA joIe. chellA badhe eka sarakhA jaNAtA be akSaro ke je oLakhAtA na hatA, temAMthI pahelA akSaranI sAthe "P nI mAtrA ane bIjAnI sAthe anusvAranuM cinha lAgeluM hovAthI pahelo akSara te tA ane bIje te hAI ema e zabda ja hovo joIe ema temaNe nizcaya kIdho. A anumAnAnusAra 3 ane 4 ne oLakhavAthI e AkhI varNamALA pUrI thaI ane tenA AdhAre dilhI, AlAhAbAda, sAMcI, mathiyA, radhiyA, giranAra, zailI Adine azakanA badhA lekhe saralatA pUrvaka vAMcI levAyA. e vAMcanathI e paNa nizcaya thaI gayo ke e lekhenI bhASA jema atyArasudhI saMsakRta samajavAmAM AvatI hatI te na hatI, paraMtu te ukata sthAnanI pracalita prAcIna dezabhASA hatI (jene te vakhate sAdhAraNa rIte prAkRtanA nAme oLakhavAmAM AvatI.) AvI rIte brAhmI lipinuM saMpUrNa jJAna meLavavAmAM AvyuM ane tenA ge bhAratanA jUnAmAM jUnA lekhe vAMcavAmAM saMpUrNa saphaLatA maLI. have eka tevI ja bIjI jUnI lipinI zeAdhanA viSayamAM kAMIka jaNAvuM chuM ke jenuM jJAna paNa e ja samayamAM meLavavAmAM AvyuM hatuM. e lipinuM nAma khareNI che. kharechI lipi e Arya lipi nathI paNa anArya lipi che. tene semeTika lipinA kuTuMbanI aramaIka lipimAMthI nikaLelI mAnavAmAM Ave che. e lipinI lakhavAnI paddhati phArasI lipi jevI che, arthAt DAbI bAjuthI jamaNI bAju tarapha lakhatA javAnI che. e lipi I. sa. pUrve trIjI-cethI zatAbdImAM mAtra paMjAbanA ja keTalAka bhAgamAM pracalita hatI. zahAbAjagaDhI ane morAnA khaDako uparanA azokanA lekha A lipimAM delA che. te sivAya zaka, kSatrapa, pArthiana ane kuzanavaMzI rAjAonA samayanA keTalAka bauddha Aho! Shrutgyanam Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 2, lekha tathA bAphaDreana, grIka, zaka, kSatrapa vigere rAjavaMzanA keTalAka zikAo uparanA lekhe A lipimAM katarelA maLI Ave che. tethI bhAratIya purAtattvone A lipinA jJAnanI paNa khAsa AvazyakatA hatI. karnala jemsa TaMDe bATriana, grIka, zaka, pArthiana ane kuzanavaMzI rAjAonA zikkAone mATe saMgraha karyo hate, jenI eka bAjue grIka ane bIjI bAjue khareSThI akSaranA lakho kotarelA hatA. janarala vaMTurAe sane 1830 mAM mAnikiAla tRpa khedAnce te temAMthI khareSThI lipinA keTalAeka zikkAo ane be lekho maLI AvyA. A zivAya sara alekajheDara banne Adi prAcIna zedhakoe paNa evA aneka zikakAo ekatra karyA hatA jenI eka bAjunA grIka akSare te vAMcI zakAtA hatA paraMtu bIjI bAjunA kharechI akSarene ukelavAnuM kAMI paNa sAdhana na hatuM. e akSare mATe bhinna bhinna kalapanAo thavA lAgI hatI. sane 1824 mAM karnala ToDe kaDaphisesanA zikkA uparanA A akSarane "sarasenI an " akSare jAhera karyA. 1833 mAM apaDeTasanA sikkA uparanA A ja akSarene prinsepe "pahalavI" akSare mAnyA. eka bIjA zikkA uparanI Aja lipine tathA mAnikiAla svapanA lekhanI lipine paNa pAlI eTale brAhmI lipi mAnI, ane enI AkRti jarA vAMkI hovAthI e anumAna karyuM ke chApelI ane copaDAmAM lakhelI gujarAtI lipimAM jema aMtara hoya che tema ja azakanI dillI Adi staMbhevALI ane A lipimAM aMtara che. paraMtu pAchaLathI svayaM prinsepane ja A anumAna anucita lAgavA mAMDayuM. 1934 mAM kepTana korTane eka stUpamAMthI A ja lipine lekha maLyo jene joIne prasepe pharI A akSarene "pahelavI" akSare ka9 yA. paraMtu e ja varSamAM zodhaka mI. mesanane kAbUlanI ghATImAM zekheLa karatAM aneka evA zikAo maLI AvyA jenA upara khareSThI ane grIka bane lipimAM rAjAonAM nAme lakhelAM hatAM. mesana sAhebe ja sAthI prathama mileMDa, apoliDITI, aramAIo, bAsilio ane seTire vagere nAme vAMcyAM. paraMtu A temanI mAtra kalpanA hatI. temaNe A nAme khrisepa sAhebane lakhI mokalyAM. A kalpanAne satya karavAne yaza prinsepa sAhebanA bhAgyamAM ja hatuM. temaNe mesana sAhebanA saMkete anusAra zikAo vAMcavA mAMDayA te temAMthI bAra rAjAonAM tathA cha padavIonAM nAme temane maLI AvyAM. AvI rIte khareSThI lipinA ghaNAka akSarane bodha thA, ane sAthe e paNa jJAna thayuM ke A lipi DAbI bAjuthI jamaNI bAjue vaMcAya che. tethI e paNa nizcaya thayo ke A lipi semeTika varganI che, paNa te sAthe tenI bhASA ke je vAstavamAM brAhmI lekhonI bhASA mAphaka prAkRta ja hatI, tene pahalavI mAnI levAnI bhUla karavAmAM AvI. A prakAre grIka lekhanI sahAyatAthI khareSThI lipinA ghaNAka akSare te jaNAI gayA paNa bhASAnA viSayamAM bhrAnti thavAthI, pahalavInA niyama tarapha dhayAna rAkhI lekhene vAMcavAno udyoga karavAthI akSarane oLakhavAnI azuddhatA AvavA lAgI, jethI DAka samaya paryata tenuM Aho! Shrutgyanam Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4]. purAtatva saMzAdhanane pUrva itihAsa 17 kArya aTakI paDayuM. paraMtu 1838 mAM be bATTIana grIka zikAo upara pAlI lekho jotAM ja bIjA zikkAonI bhASA paNa te ja haze ema mAnI tenA niyamAnusAra te lekhe vAMcavAthI prikSepanuM kAma AgaLa cAlyuM; ane ekaMdara 17 akSare temaNe tenA khoLI kADhayA. piMpanI mAphaka mI. narise paNa A viSayamAM keTalIka zedha karI e lipinA bIjA cha akSare navA zodhI kADhayA. bAkI rahelA DAka akSare janarala kaniMgahAme oLakhI lIdhA, ane tema karI kharokInI saMpUrNa varNamALA taiyAra karI levAmAM AvI. bhAratavarSanI jUnAmAM jUnI lipionuM jJAna meLavavAne sAmAnya itihAsa A pramANe che. uparokta varNanathI ApaNane jaNAya che ke lipi viSayaka lekhoLamAM mI. prinsepanI kAmagirI ghaNuM meTI che. eziyATika sosAITI taraphathI bahAra paDelA "senTenarI rivyu" nAmanA pustakamAM "ethenTa InDIana alphAbeTa" vALA ATikalanA prAraMbhamAM ja A bAbata viSe DaM. haeNnela lakhe che ke - junA zilAlekhene ukelavAnuM ane tenuM bhASAMtara karavAnuM sosAITinuM atyupayegI kArya sane 1834 thI 1839 sudhImAM cAlyuM hatuM. e kAryanI sAthe mI. jemsa prisepa, ke je te vakhate sesAITinA sekreTarI hatA temanuM nAma sadAne mATe joDAI raheze. kAraNa ke hindustAna viSayaka jUnI lekhanakalA, bhASA ane ItihAsa sAthe saMbaMdha dharAvanArI ane ApaNuM Adhunika jJAnanA AdhArabhUta evI meTI zedhe te eka ja manuSyanA purUSAne laIne ane te paNa vaLI ATalA alpa samayamAM thaI hatI." prinsepanA pachI lagabhaga trIsa varSa sudhI purAtattva saMzodhananAM sUtro jemsa pharagyusana, mejara kiTTo, eDavarDa Tamasa, elekajhAMDara kaniMgahAma, vAlaTara iliyaTa, meDejha Telara, sTIvansana, 3. bhAu dAjI vigerenA hAthamAM rahyAM. AmAMnA pahelA cAra vidvAnoe uttara hiMdustAnamAM, iliyaTa sAhebe dakSiNa hiMdustAnamAM, ane pAchaLanA traNe pazcima hiMdustAnamAM kAma karyuM hatuM. phargyusana sAhebe purAtana vAstuvidyA (Architecture) nuM jJAna prApta karavAmAM ghaNI mahenata lIdhI hatI, ane temaNe A viSaya upara aneka graMtha lakhyA hatA. A viSayane temano abhyAsa eTalo badhe AgaLa vadhI gayo hato ke teo koIpaNa ImAratane AMkhethI joIne ja sAdhAraNa rIte tene samaya nizcita karI letA hatA. mejara kiTTo bahu vidvAna te na hato paNa tenI zodhaka buddhi bahu tINa hatI. jyAM bIjA aneka vidvAne kAMI paNa jaDayuM na hatuM, tyAM ja teNe pitAnI gIdha jevI jhINI daSTinA baLe keTalI ye cIjo khoLI kADhI hatI. te citrakalAmAM paNa nipuNa hato. teNe pitAnA hAthathI keTalAM ye sthAnanAM citra kADhayAM hatAM ane te prakAzita karyA hatAM. tenI AvI zilpakaLA viSayaka UMDI kuzaLatA jemAM sarakAre tene banArasa saMskRta kolejanuM makAna taiyAra karAvavAnuM kAma leMgyuM hatuM. teNe A kAmamAM ghaNo pArazrama uThAvyo hato. A parizramane kAraNe tenI tabIyata bagaDI gaI ane Akhare iglAMDamAM jaI te svastha Aho I Shrutgyanam Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzAdhaka [ khaMDa 26 thayA. TAmasa sAhebe khAsa karIne peAtAnuM lakSya ziSkAe tathA zilAlekhA tarapha khecyu' teNe ghaNA parizrama sAthe i. sa. pUrve 246 thI lai 1554 sudhIne 1800 varSonA prAcIna itihAsa tAravI kADhayA hatA. janarala kanigahAme prasepanuM ja bAkI raheluM kAma hAthamAM lIdhuM. temaNe brAhmI tathA kharoSThI lipinA saghaLA prakAranuM sapUrNa jJAna prApta karyuM. dakSiNanA cAlukaya vaMzanuM vistRta jJAna leAkeAnI AgaLa temaNe ja prathama mUkayu Telara sAhebe bhAratanI bhUminirmANavidyAnuM jJAna meLavyuM ane sTivansane zikAonI zeAdhakheALa karI. purAtattva saMzAdhananA kAmamAM pahelavahelI pravINatA je bhAratavAsI vidvAne meLavI hatI temanuM nAma DaoN. bhAu dAjI hatuM. temaNe aneka zilAlekhA ukelyA ane prAcIna bhAratanA ItihAsanA jJAnamAM khUba vRddhi karI. e viSayamAM bIjA nAmAMkita bhAratanA vidvAn tarIke kAThiyAvADanA vatanI paMDita bhagavAnalAla IMdrajInu nAma levuM joie. temaNe pazcima bhAratanA itihAsamAM ghaNI amUlya vRddhi karI che. aneka zilAlekho ane tAmrapatro ukelyAM hatAM. temanI vidvattAnuM kharUM smAraka te temaNe uDIsAnA khaDagiri-udayagiri vALI hAthIzukAmAMnA samrAT khAravelanA lekhane zuddha rIte ukelyA te che. aMgAlanA vidvAn DA. rAjendralAla mitranuM nAma paNa A viSayamAM khAsa ullekha karavA yAgya che. temaNe nepAlanA sAhitya ane ItihAsa viSayamAM ApaNane ghaNuM jJAna ApyuM che. 12 A badhu' kAma vidvAnAe khAsa peAtAnA zaiAkhathI ja kIdhuM hatuM. tyAM sudhI sarakAra taraphathI e viSaya mATe koi khAsa prabaMdha karavAmAM Avyo na hatA. paraMtu e kAma eTaluM badhuM mahAbhArata che ke sarakAranI khAsa madada vagara sapUrNa thavuM azakaya che. sane 1844 mAM laMDananI raeNAyala ezIATika sAsAITIe IsTa InDIA kaMpanIne vinati karI ke A kAmamAM sarakAre khAsa madada karavI joie ane sarakAra mAraphata ja A kAma thavuM joI e. tethI 1847 mAM lorDa hAjinA prastAvathI borDa oNpha DAyarekaTarse A kAmamAM kharca karavAnI maMjurI ApI. paNa san 1850 sudhImAM tenu vAtivaka pariNAma kAMi paNa na AvyuM. 1851 mAM sayukta prAMtanA cIpha enjInIara karnala kani'gahAme eka ceAjanA ghaDIne sarakAra upara mokalI ane sAthe e paNa sUcavyu ke jo gavarnameMTa A kAma tarapha lakSya nahi Apaze te kadAcit keca ane jarmana leAkeA A kAma upADI leze; ane tema thaze te temAM aMgrejonA yazanI hAni thaze. ka. kanigahAmanI A sUcanAnusAra ane gavarnara janaralanI bhalAmaNathI 1852 mAM ArkiolAjIkala sajju nAmanuM eka RsipArTamenTa kAyama karavAmAM AvyuM ane 250 rupIA mAsika pagAre kaniMgahAma sAhebanI ja A DipArTamenTanA DAyarekaTara tarIke nemaNuMka karavAmAM AvI. A yAjanA sthAyI rUpe na hatI. sarakAranI dhAraNA ema hatI ke meTAM meTAM mahattvapUrNa sthAnAnuM yathAtatha varNana, tatsa adhI itihAsa ane kiMvadantIone saMgraha karavAmAM Ave. nava varSa sudhI sarakAranI A ja nIti cAlU rahI hatI. te daramyAna kaniMgahAma sAhebe paNa peAtAnA nava ripoTA bahAra pAMDayAM. Aho! Shrutgyanam Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apha 4 ] purAtattva saMzAdhananA pUrvI chAtahAsa 19 181 thI sarakAranI A dhAraNAmAM kAMIka pheraphAra thayA. kanigahAmanA riperTothI sarakAranI khAtrI thaI ke AkhuM hindustAna mahattvapUrNa sthAnAthI bhareluM che ane te badhAMnI zeAdhakheLa thavAnI AvazyakatA che. eTalA mATe AkhA hindustAnanI zeAdhakheALa karavA mATe kaniMgahAma sAheane DAyarekaTarane badale DAyarekaTara-janarala banAvyA ane temanI madada mATe khIjA vidvAnAnI nemaNuMkA karI. paraMtu 1874 sudhI ekalA kaniMgahAma sAheba ja uttara hi'dusthAnamAM zeAdhakheLatuM kAma karatA hatA. 1874 mAM dakSiNa bhAganI gaveSaNA karavA mATe DA. barjesanI ceAjanA karavAmAM AvI. A DipArTamenTanuM kAma kevaLa prAcIna sthAneAnI zeAdha karavAnuM hatuM; temanuM rakSaNa karavAnuM kAma prAMtika sarakArone svAdhIna hatuM. paNa prAMtika sarakAroe A tarapha lakSya na ApavAthI aneka prAcIna sthAnA, saMrakSaNanA abhAve, naSTa thavA lAgyAM. A durdazA joi lArDa liTane 1878 mAM kayureTara Apha ekscenTa menyumenTa" nAmanA eka adhikArInI nemaNuMka karavAno vicAra kIdhA. te adhikArI mATe dareka prAntanAM saMrakSaNIya sthAnAnI yAdI taiyAra karI, temAM kayAM kayAM sthAne surakSita rahI zake che, kayAM kayAM sthAne marAmata karavA lAyaka te nathI paNa hajI pUrNa naSTa thayAM nathI, ane kayAM kayAM mahatvapUrNa sthAneA taddana naSTa thaI gayAM che; e saghaLI vigate lakhavAnuM kAma nizcita karavAmAM Avyu. A yAjanAnA saMbaMdhamAM sekreTarI opha sTeTa' ne lakhavAmAM Avyu. paNa teNe lArDa liTananI yAjanAne asvikAra karyAM ane A kAma karavAnA bhAra DAyarekaTara upara nAMkhavA jaNAvyu`. paraMtu 1880 mAM hindI sarakAre bhAratamaMtrIne lakhyuM ke DAyarekaTara-janaralane A kAma karavA jeTalI kurasada nathI, ane bIjo koI ucita prabaMdha karyAM sivAya ghaNAM mahatvanAM sthAne naSTa thatAM jAya che. tyAre 1881 thI laine 1883 sudhI mejara kAla. A. I. nI kayureTara tarIke nemaNuMka karavAmAM AvI. A traNa varSamAM e kayureTare " prIjharvezana Aph nezanala menyumenTsa opha inDIA " nAmanA traNa riporTo prakaTa karyAM. te pachI e kayureTaranuM pattu kADhI nAMkhavAmAM Avyu. 66 sane 1885 mAM janarala kaniMgahAma sAheba peAtAnA padathI riTAyarDa thayA. 1862 thI 1885 sudhImAM temaNe 24 riporTa bahAra pADayA hatA. A riporTo jovAthI kani'gahAma sAhebanA alaiAkika parizramanA khyAla AvI zake che. ATalI yeAgyatA sAthe ATalu badhuM kAma ghaNA thoDA ja mANasAe karyuM haze. temanA pachI DAyarekaTara-janarala tarIke DA. arja-sanI nemaNuMka karavAmAM AvI. tyArathI anveSaNanI sAthe saMrakSaNanuM kAma paNa A khAtAne soMpavAmAM AvyuM. sahu~ karavA mATe hindustAnanA pAMca bhAgA karavAmAM AvyA; ane dareka bhAga mATe eka sarheyaranI ceAjanA karavAmAM AvI. muMbai; madrAsa; rAjaputAnA ane siMdha sAthe paMjAba, madhya pradeza ane vAyavya prAMta sAthe madhya bhArata; ane AsAma sAthe agAla; ema pAMca bhAgA niyata karavAmAM AvyA. paraMtu savheyara kevaLa uttara Aho! Shrutgyanam Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena sAhitya sAdhaka [ khaMDa ra; bhAratanA traNa bhAge mATe ja niyata thayA. muMbaI ane madrAsa prAntonuM kAma Do. barjasanA hAthamAM ja rahyuM. A samaya sudhI paNa sarakAranI icchA e khAtAne sthAyI karavAnI na hatI. sarakAranI samaja evI hatI ke pAMca varasamAM A kAma puruM thaI jaze. eTalA mATe prAcIna lekhene ukelavA sArU eka yupIana paMDitanI namaNuMka karI ane sAthe dezI vidvAnonI paNa madada levAne nizcaya karyo. 1889 mAM DaoN. barjesa paNa pitAnA hoddAthI phArega thayA. AthI e khAtAnI hAlata utaratI thavA lAgI. A khAtAnA hisAbanI tapAsa karavA mATe sarakAre kamizana nImyuM. teNe pitAnA riporTamAM kharcanI bAbatamAM keTalIka kApakUpa karavAnI sIphArasa karI. hindustAnanA lAbha mATe thatA kharcamAM kApakUMpa karavAnI saphArasane svIkAravA sarakAra hamezAM taiyAra ja hoya che e kahevAnI khAsa AvazyakatA nathI. DaoN. barjesa pachI DAyarekaTara janaralanuM sthAna khAlI rAkhavAmAM AvyuM. baMgAla ane paMjAbanA sarveyane paNa rajA ApI. ATaluM ochuM karIne paNa sarakAre cAlU yojanAne phakata pAMca ja varSa sudhI jArI rAkhavAnuM jAhera karyuM. paNa sarakArI hukama mAtrathI ja kAma ekadama kema thaI zake ? 1890 thI 18lpa sudhInAM pAMca varasa A khAtA mATe ghaNuM ja dInadazAmAM vItyAM, ane kAma paNa pUruM na thayuM. 1895 thI 1898 sudhI sarakAra vicAra ja karatI rahI ke A viSayamAM zuM karavuM joIe. 1898 mAM tene e vicAra thaye ke zodhakhoLanuM kAma baMdha karIne have te A khAtA pAsethI phakta saMrakSaNanuM ja kAma levuM joIe. A navA vicAra pramANe nIce mujaba pAMca kSetre nakakI karavAmAM AvyAM. (1) madrAsa ane kurga (2) muMbaI, siMdha ane barAra (3) saMyukta prAMta ane madhyapradeza (4) paMjAba, briTiza balucistAna ane ajamera (5) baMgAla ane AsAma 189 nA phebruArI mAsanI 1 lI tArIkhe eziATika sosAyaTinA samAraMbhamAM lairDa karjhane A khAtAne khUba unnata karavA mATene pitAne vicAra jAhera karyo. tyArabAda 1901 mAM vArSika eka lAkha rUpIA kharca karavAnI A khAtAne maMjurI ApavAmAM AvI, ane DAyarekaTara-janaralanI pharIthI nimaNuMka karavAmAM AvI. sana 1902 mAM navA DAyarekaTara-janarala mArzala sAheba hiMdustAnamAM AvyA, tyArathI A khAtAno na ItihAsa zarU thAya che. te Aje kahevAnuM kAma mAruM nathI. jyAre e khAtA upara ApaNI sattA thaze tyAre enA itihAsanuM ApaNe avalokana karIzuM. - aMgreja sarakAranA A kAmanuM udAharaNa laI keTalAMka dezI rAjyoe paNa pitAnAM rAjyomAM A viSayanA DipArTameMTa bolyAM che. bhAvanagara saMsthAne keTalAka paMDita dvArA kAThiyAvADa, gUjarAta ane rajaputAnanA aneka zilAlekho ane dAna patronI nakala meLavI bhAvanagara prAcIna zedha saMgraha" nA nAme eka pustaka dvArA temane prakAzita karI che. Aho ! Shrutgyanam Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] purAtatva saMzAdhanano pUrva ItihAsa 21 kAThiyAvADanA AgaLanA oNliTikala ejanTa karnala oNTasanane prAcIna vastuo upara bahu prema hato, tethI kAThiyAvADanA keTalAka rAjAoe maLIne rAjakoTamAM "vauTasana myujhIama" nAmanuM parANa-vastu-saMgrahAlaya sthApyuM jemAM keTalAka lekha, tAmrapatre, pustake, zikAo Adine sAre saMgraha thayelo che. mAIsera rAjye paNa AvuM eka saMgrahAlaya sthApyuM che, ane sAthe AkirlojIkala DipArTameMTa paNa svataMtra rIte ughADayuM che, je dvArA Aja sudhImAM aneka riperyo, pustako ane lekhasaMgraha chapAI prasiddha thayA che. tyAMthI eprivrAphiA karnATikA nAmanI eka sIrijha nIkaLe che jenI aMdara hajAre zilAlekho-tAmrapatro ItyAdi prasiddha thayAM che. trAvaNakara, haidarAbAda ane kAzmIranA rAjyoe paNa A kAma svataMtra rIte karavA mAMDyuM che. e sivAya, udayapura, jhAlAvADa, gvAlIara, bhepALa, vaDodarA, junAgaDha, bhAvanagara, Adi rAjyomAM paNa sthAnika saMgrahAlaya thatAM jAya che. braTiza rAjyamAM sarakAra ane bIjI saMsthAo athavA svataMtra vyaktio dvArA thayelA purANa-vastu-saMgrahane muMbaI, madrAsa, kalakattA, nAgapura, ajamera, lAhera, lakhanai, mathurA, sAranAtha, pezAvara, Adi sthaLanAM padArtha-saMgrahAlayamAM surakSita rAkhavAmAM Ave che; tema ja ghaNIka vastuone laMDananA briTiza myujhiamalamAM mokalavAmAM Ave che. e badhI vastuonAM te te saMsthA dvArA prakaTa karavAmAM AvatA riporTo ane keTalaiMgomAM varNana ApelAM hoya che. zilAlekha, tAmrapatro ane zikAo e viSayanAM khAsa judAM pustako ane graMthamALAo paNa prakaTa thAya che. jevI rIte hiMdustAnamAM A pramANe purAtattvanI gaveSaNAnuM kAma cAlyuM che, tevI rIte yuropamAM paNa cAlyuM che. krAMsa, jarmanI, osTriyA, ITali, razIyA Adi rAe pitApitAnAM rAjyamAM e viSaya mATe svataMtra sAiTiye, ekeDemIo, vagere sthApelI che ane tyAMnA paNa aneka vidvAnee hindustAnanA sAhitya ane itihAsane prakAzamAM ANavA ghaNe parizrama uThAve che. naSTaprAya thatA ApaNuM hajAre graMthane temaNe uddharyA che ane saMgrahyA che, vAMcyA che ane chapAvyA che. saMskRta ane prAkRta sAhityane prakAzamAM ANavAnuM jeTaluM kAma jarmana vidvAne e karyuM che teTaluM bIjA keIe karyuM nathI. tulanAtmaka bhASAzAstrane jeTaluM jarmanee khIlavyuM che tene zatAMza paNa bIjAoe khIlavyuM nathI. bIjI paNa badhI mAlika zodhe moTe bhAge jarmana vidvAnonA hAthe ja thayelI che. aMgrejone hiMdustAna sAthe khAsa saMbaMdha hovAthI ja teo A viSayamAM thoDuM ghaNuM karavAno DoLa kare che eTaluM ja. astu. A pramANe deza ane videzamAM vyakita ane saMsthAe karelA purAtattAnusaMdhAnathI ApaNI prAcIna saMskRtinA ghaNAka ajJAta adhyAyo lakhAyA che, ane lakhAya che. zizunAga, naMda, marya, grIka, zAtakaNa, zaka, pArthIana, kuzana, kSatrapa, AbhIra, gupta, hUNa, Aho! Shrutgyanam Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 2, caudheya, aisa, licchavI, parivrAjaka, vAkATaka, maukharI, mitraka, guhila, cAvaDA, cAlukya, pratihAra, paramAra, cAhamAna, rASTrakUTa, kacchavAhA, tomara, kalacUrI, vaikuTaka, cadelA, yAdava, gurjara, mihira, pAla, sena, pallava, cela, kadaMba, zilAra, seMdraka, kAkatIya, nAga, nikuMbha, bANa, matsya, zAlaMkAyana, zaila, mUSaka Adi aneka prAcIna rAjavaMze ke jemanA viSayamAM eka akSara jeTaluM paNa ApaNe jANatA na hatA temanA vistRta ItihAsa jANavAmAM AvyA che. aneka jAti, dharma, saMpradAya, dharmAcArya, vidvAna, dhanavAna, dAnI ane vIra purUSanA vRttAntane paricaya thayo che; ane asaMkhya prAcIna nagara, maMdira, stUpa, ane jaLAzayenI hakIkata maLI che. so varSa pahelAM ApaNe AmAMnuM kaMI paNa jANatA na hatA. A uparathI spaSTa samajI zakAya ema che ke purAtattvanA saMzodhananuM keTaluM badhuM mahattva che. te dezanA itihAsane zuddha ane saMpUrNa banAve che. tenAthI prajAnA bhUtakALanuM yathArtha jJAna thAya che; ane bhaviSyakALamAM kaye mArge javuM tenuM kharuM sUcana maLe che. - vidvAnono abhiprAya che ke purAtattva saMbaMdhI je kAma adyApi thayuM che te bhAra tavarSanI vizALatA ane vividhatA tarapha lakSya karatAM hajI bALapothInuM paheluM ja pAnuM ughADavAmAM AvyuM che ema kahevAmAM koI paNa jAtanI atyukti thatI nathI. A dezamAM eTalI badhI vastuo chupAyelI, daTAyalI, vAyalI paDI che ke jyAre seMkaDo vidvAne sikAo sudhI parizrama karyA karaze tyAre ja temane prakAzamAM lAvI zakaze. bhAratanA rASTrIya jIvananA navIna ItihAsa mATe baMdhAyelA kerA pustakamAM " namaH" lakhavAnuM moTuM mAna gUjarAtane maLe e IzvarIya saMketa dekhAya che. tethI rASTrIya itihAsanA dareka adhyAyamAM gujarAtane Adi ullekha Ave ema je ApaNe IcchIe te dareka viSayamAM ApaNe pragati karavI joIe; ane evA ja kaI ajJAta saMketathI ApaNe rASTrIya zikSaNa maMdiranI sAthe purAtatva maMdiranI paNa sthApanA karI che. ene saphaLa banAvavAnuM lakSya ApaNu dareka vidyArthImAM prabhu utpanna kare ema IchI huM mAruM vyAkhyAna samApta karuM chuM. purAtatva maMdira graMthAvalImAM prakaTa thaela " AyavidyA vyAkhyAnamALA" nAmanA pustakamAMthI A vyAkhyAna atre ulphata karavAmAM AvyuM che. Aho ! Shrutgyanam Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arka 4 ] vaizAlInA gaNasattAka rAjyanA nAyaka rAjA ceTaka vaizAlInA gaNasattAka rAjyanA nAyaka rAjA ceTaka. 23 333 -- jaina sAhityamAM vaizAlInA rAjA ceTaka ghaNI rIte prasiddha che. zramaNa bhagavAn mahAvIre pracArelA dharmanA eka mahAn upAsaka tarIke te tenI khyAti che ja, paraMtu khIjI rIte vyAvahArika prasaMgeAthI paNa tenI teTalI ja prasidhdhi che. e prasiddhinu pahelu kAraNa tA e che ke jaina dharmanA chellA tIrthaMkara nigrantha jJAtaputra zrI mahAvIranA gharANA sAthe tene evaDA saMbadha hatA. zrI mahAvIranI mAtA trizalA kSatriyANI e ceTakanI sagI mhena thatI hatI ane e trizAlAnA meATA putra ane mahAvIranA meATA bhAI nandrivardhana sAthe enI vacalI putrI nAme jeSThAe lagna karyA hatAM. bIjuM kAraNa, jevI rIte mahAvIranA gharANA sAthe ene kauTuMbika saMbaMdha hatA tevI ja rIte tatkAlIna bhAratanA bIjA keTalAka pradhAna rAjava'zeA sAthe paNa eneA sagapaNanA saMbaMdha badhAelA hatA. sisAvIraneA rAjA udrAyaNa, avatInA rAjA praghAta, kaiAzAMkhIne rAjA zatAnika, caMpAnA rAjA hRSivAhana ane magadhanA rAjA 'imisAra e badhA enA jAmAta thatA hatA. jaina sAhityamAM kuNika athavA keANikanA ane bAddhasAhityamAM ajAtazatrunA nAme prasiddhi pAmele magadhane samartha samA; tathA sAmAnya rIte jaina, auddha ane brAhmaNa-traNe saMpradAyanA kathAsAhityamAM vyApaka thaeleA uDDayana vatsarAja; e ceTakanA sagA daiAhitra thatA hatA. trIjuM te vakhate hayAtI dharAvatA bhAratanA gaNasattAka rAjyeAmAMnA eka pradhAna rAjyataMtrane te viziSTa nAyaka kahevAtA hatA. ane chelluM, jaina paraMparA pramANe AkhA AryAvartamAM kyAre ce nahI thaelI evI eka bhayaMkara jananAzaka laDAi ene laDavI paDI hatI, jemAM enA pratipakSI, enA peAtAnA ja sagA dauhitra magadharAja ajAtazatru hatA ! jaina paraMparAmAM ATalI badhI prasiddhi meLavanAra ane ukta rIte tAtkAlIna bhAratamAM eka mahattvanuM sthAna prApta karanAra e rAjAnA viSayamAM jaina sAhitya sivAya anyatra kyAMye ullekha maLI AvatA na heAvAthI aitihAsikeAnI dRSTimAM adyApi enuM astitva dhyAna kheMcavA lAyaka rIte aMkita thayuM nathI. brAhmaNa saMpradAyanA sAhitya tarak najara karie chIe tyAre temAM, e samayanA bhAratanA magadha, kesala, zAMkhI ane avantI jevA rAjAsattAka rAjgyAnI teA nAnI meATI nAMdhA lavAelI maLI Ave che kharI, paNa vaizAlI jevuM sthAna ke jemAM gaNasattAka rAjyapaddhati cAlatI hatI tene nAnirdeza temAM bhAgye ja jaDI Ave che. paNa Aho! Shrutgyanam audhdha sAhityamAM vaizAlI ane tyAM Adhipatya bhAgavatI licchavI nAmanI kSatriya jAtinAM saMbaMdhamAM ghaNI ghaNI vAto lakhelI maLI Ave che, paraMtu e sthAna ane e Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 2, samAja upara sarvopari adhikAra calAvanAra koNa hate teno ullekha baudha lekhake paNa kAMI karatA nathI. hindusthAnanA aitihAsika cuganA ugamakAla tarIke gaNAtA e samayanA ItihAsanA abhyAsionuM dhyAna kheMcavA mATe, A lekhamAM huM jaina mate vaizAlInA gaNasattAka rAjyanA rAjA manAtA e ceTaka ane tenI sAthe saMbaMdha dharAvanArA rAjAonA saMbaMdhamAM jeTalI paraMparA jaina granthakAree seMdhI rAkhI che teno sAra ane saMkalana karavA prayatna karuM chuM. 1. tIrthakara zrI mahAvIranA gharANu sAthe ceTakane saMbaMdha. upara meM sUcavyuM che ke tIrthakara zrI mahAvIranI mAtA trizalA kSatriyANa ceTaka rAjAnI sagI bahena thatI hatI. tene purA jaina AgamAM jUnAmAM jUnA Agama tarIke manAtA Avazyaka sUtranI cUNimAM maLe che. e cUNi kayAre racAI tene nizcaya adyApi joIe te thaI zaka nathI, paraMtu vikamanA AThamA saikA karatAM arvAcIna nathI teTaluM te cokkasa jaNAya che. Avazyaka sUtranI saMskRta TIkA karanAra AcArya haribhadrane samaya meM vikrama saMvat 800 nI AsapAsa nirNata karyo che. (juo jana sAhitya saMzodhaka, khaMDa 1, pRSTha pa3). AcArya haribhadra pitAnI e saMskRta TIkAmAM ukta prAcIna cUNimAMthI seMkaDe avataraNe lIdhAM che, tethI haribhadra pahelAM cUNikArane samaya svataH sidha che. e cUNimAM zrI mahAvIranI mAtA trizalAne spaSTa rUpe ceTakanI bhaginI lakhI che ane te ja ThekANe trizalAnA moTA putra naMdivardhananI bhAryA-zrI mahAvIranI bhejAI-ne ceTakanI putrI jaNAvI che. pATha A pramANe che bhagavato mAyA ceDagassa bhagiNI; bho (jA) yI ceDagassa dhyaa| bhagavAna mahAvIranI mAtA, ceTakanI bhaginI, bhejAI ceTakanI putrI " A ullekhane dhyAnamAM rAkhI pAchaLanA bIjA granthakAroe paNa keTalAMka ThekANe ceTakane mahAvIranA mAtula (mAmA) tarIke ullekhe che. mahAvIranA jIvanavRttAMtanI dha jaina AgamomAM siMthI prAcIna ane prathama gaNAtA Agama AcArAMga sUtramAM levAelI che. temAM mahAvIranI mAtAnuM eka vizvahinA nAma paNa lakheluM che. jemake - ___ samaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa ammA vAsiTThassaguttA tIseNaM tini nAmadhi. jjA evamAhijjaMti, taM jahA tisalA ivA videhadinniA ivA piyakAriNo i vA / (AcArAMga, Agamedaya samiti dvArA prakAzita, pR. 432) 1. juo kalpasUtranI dharmasAgara gaNikRta kiraNavalI nAme TIkA pRSTha 124 "jeTamAkazu mAvaramAtu -bhAvanagaranI AtmAnaMda jaina samAe prakaTa karela, dharmasAgara gaNi kRta TIkA kiraNAvalI pR. 83; tathA vinayavithopAdhyAya kRta TIkA subAdhikA, pR. 144. Aho! Shrutgyanam Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] vaizAlInA gaNasattAka rAjyane nAyaka rAjA ceTaka 25 zramaNa bhagavAna mahAvIranI mAtA-jenuM vAsiSTha gotra hatuM, tenAM traNa nAma hatAM ema kahevAya che. jema ke 1 trizalA, 2 videhadinnA, ane 3 priyakAriNI." "videhadinnA" nA vyutpatyartha uparathI jaNAya che ke tene janma videhanA rAjakuLamAM thayuM hatuM. mAtAnA A kuLa sUcaka nAma uparathI mahAvIranuM paNa eka nAma vaidehadina hatuM jene ullekha AcArAMga sUtramAM uparyukata sUtra pachI tarata ja karavAmAM Avela che. jemake - __samaNe bhagavaM mahAvIre nAe nAyaputte nAyakulanivvatte cidehe videhadinne videhne vikramA, (pR. 422 ) A baMne avataraNe kalpasUtramAM paNa avikalarUpe uddhata thaelAM che. tyAM TIkAkAre vivenI vyAkhyA A pramANe kare cheH viDhinA trizA tasya sAce vaiDhinnA AgaLa upara ApaNe joIzuM ke vaizAlI e eka videhane ja bhAga hato ane tethI ceTakanuM gharANuM videha rAjakuLa tarIke lekhAya e spaSTa ja che. A rIte mahAvIranI mAtA trizalA videha rAjakuLanA ceTakanI bahena thatI hatI te ukta AvazyakacUNi ane AcArAMganA ullekha uparathI spaSTa thaI jAya che. trizalAnA moTA putra ane mahAvIranA moTA bhAI naMdivardhananI strI ceTakanI putrI thatI hatI tene eka ullekha to upara AvI gayo che. bIjo ullekha paNa e ja AvazyakacUNimAM AgaLa upara thaele che jemAM ceTakanI kaI putrIe konI sAthe lagna karyA tenI neMdha levAmAM AvI che. e noMdha pramANe ceTakane ekaMdara sAta putrIo hatI jemAMthI chanAM lagna thayAM hatAM ane eka kumArikA ja rahI hatI. e sAta putrIomAMthI pAMcamI putrI jenuM nAma kA hatuM tenuM lagna nandivardhana sAthe thayuM hatuM. ullekha A pramANe cheH 'jeTThA kuMDaggAme vaddha mANasAmiNo jeTThassa nandivaddhaNassa dinnA' SThA [ nAme kanyA] kuMDagrAmamAM viddhamAna (mahAvIranuM mULa nAma) svAminA jyeSTha [ baMdhu ] nandivardhanane ApI hatI." A ullekha AcArya hemacaMdra pitAnA mahAvIracaritramAM paNa kare che - kuNDagrAmAdhinAthasya nandivardhanabhUbhujaH / . zrIvIranAthajyeSThasya, jyeSThA dattA yathAruci // zrI mahAvIranA meTA bhAInuM nAma nandivardhana hatuM tene spaSTa ullekha te AcArAMga ane kalpasUtra-ema baMne mULa sUtramAM Avela che, thA __samaNassa NaM magavao mahAvIrassa jiDhe bhAyA naMdivaddhaNe kAsavagutteNaM / ( AcArAMga pR0 422, kalpasUtramAM paNa A je pATha che.) 1. bhAvanagaranI jaina dharma prasAraka sabhAe chapAvela 'tripachIrAlAkApuruSacaritranA 10 parvanuM - pRSTha 77. Aho! Shrutgyanam Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzAdhaka [khaMDa 2; [keTalAka deze ane keTalIka jAtemAM mAmAnI kanyA upara bhANejane prathama hakaka hoya ema pracalita rIvAja ane jUnAM pramANe uparathI spaSTa jaNAI Ave che. mahArASTramAMnI marAThA jAtimAM khAsa karIne Aje paNa e rIvAja cAlu che. Avazyaka sUtranI TIkAmAM haribhadrasUrie eka ThekANe "dezakathA" nuM varNana karatAM jUnI gAthA utArI che jemAM jaNAvyuM che ke deza dezanA rIta rIvAjo judA judA he ke dezamAM jyAre eka vastu gamya ke svIkArya hoya che tyAre bIjA dezamAM te ja bAbata agamya ke asvIkArya hoya che. udAharaNyArtha-jema aMga ane lATa dezanA lokone mAtuladuhitA eTale mAmAnI chokarI gamya hoya che tyAre gaDa dezanA loko mATe te bhaginI heI agamya che. gAthA A pramANe- chaMdo gammAgammaM jaha mAuladuhiyamaMga-lADANaM / aNNesiM sA bhagiNI golAiNaM agammA u // jema mahAvIranI mAmAnI putrIe pitAnI phaInA putra nandivardhana sAthe lagna karyA hatAM tema khuda mahAvIranI putrI priyadarzInAnAM lagna paNa tenI sagI phaI sudarzanAnA putra jamAli nAmanA kSatriya kumAra sAthe thayAM hatAM jene ullekha ghaNuM prAcIna arvAcIna graMthamAM thaele che. Avazyaka sUtranA bhASya, cUrNi, TIkA AdimAM paNa e bAbatanI spaSTa nedha che. yathA- kuNDapuranagaraM tattha jamAlI sAmissa bhAiNijjo...tassa bhanjA sAmissa duhitA / (haribhadra kRta Avazyaka sUtra TIkA, pRSTha, 312)]. 2. bhAratanAM bIjA keTalAMka pradhAna rAjayo sAthe ceTakano keTuMbika saMbadha. uparanA bhAgamAM jaNAvyA pramANe ceTakane ekaMdara sAta putrIo hatI jemAM eka te kumArikA ja rahI hatI ane bAkInI chanAM, bhAratanA te vakhatanA judA judA nAmAMkita rAjAo sAthe lagna thayAM hatAM. e putrIo ane jemanI sAthe temanAM lagna thayAM te rAjAo vigerene TuMka ullekha Avazyaka cUNimAM nIce pramANe karela che. eto ya vesAlIe nagarIe ceDao rAyA hehayakulasabhaMto / tassa devINaM aNNamarrrr satta dhUtA jamAvatI, v3mAvatI, umarAvatI, sithA, , sudA, je uttA so ceDao sAvao paravIvAhakaraNassa paJcakkhAtaM / dhUtAo Na deti kassa tti / tAo mAti missagAo rAyaM ApucchittA aNNesiM acchitakANaM sarisagANaM denti / pabhAvatI vItibhae uhAyaNassa diNNA, paumAvatI caMpAe dahivAhaNassa, migAvatI kosaMbIe satANiyassa, sivA ujeNIe pajItassa, jeTThA kuMDaggAme vaddhamANasAmiNo jeTassa nandi vaddhaNassa diNNA / sujeTThA cellaNA ya devakArio acchati / - arthAt vaizAlI nagarImAM haihayavaMzamAM janmele ceDaga (ceTaka) nAme rAjA tene 1 thoDA akSaronA pheraphAra sAthe ane A ja ullekha haribhadravALI Avazayaka TIkAmAM paNa A velo che. juo Agamedaya samiti dvArA prakAzita e TIkA, pU4 676-7. Aho! Shrutgyanam Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] vaizAlInA gaNasattAka rAjyane nAyaka rAjA ceTaka 27 judI judI rANIothI sAta putrIe thaIH-1 prabhAvatI, 2 padmAvatI, 3 mRgAvatI, 4 zivA, 5 jyeSThA, 6 sujyeSThA, ane 7 cekSaNA. te ceTaga zrAvaka hAvAthI teNe keAinAM paNa lagna na karavAnI pratijJA lIdhelI hatI, tethI te peAtAnI putrIonAM lagna nathI karatA, AthI te putrIonI mAtAe rAjAnI saMmati meLavI peAtAne icchita ane putrIne sadaza evA rAjAone te kanyAe ApI. jemAM 1 prabhAvatI vItibhayanA udyAyanane, 2 padmAvatI capAnA dirdhavAhanane, 3 mRgAvatI kaiAzAMkhInA zatAnIkane, 4 zivA ujjayinInA praghAtane, ane pa jyeSDA kuDagAmamAM vardhamAna svAminA meATA bhAI navinane paraNAvI hatA. sujyeSThA ane cekSaNA [tyAM sudhI ] kumArikA ja hatI. ' AnI A ja hakIkata AcArya hemaca'dre paNa mahAvIra caritramAM, peAtAnA zabdomAM A pramANe noMdhI che itazca vasudhASadhvA maulimANikyasannibhA / vaizAlIti zrIvizAlA nagaryastyagarIyasI // AkhaMDala ivAkhaNDazAsanaH pRthivIpatiH / ceTIkRtAribhUpAlastatra ceTaka ityabhUt // pRthagrAjJIbhavAstasya babhUvuH sapta kanyakAH / saptAnAmapi tadrAjyAMgAnAM sapteva devatAH // prabhAvatI padmAvatI mRgAvatI zivApi ca / jyeSThA tathaiva sujyeSThA cillaNA ceti tAH kramAt // ceTakastu zrAvako'nyavivAhaniyamaM vahan / dadau kanyA na kasmaicidudAsIna iva sthitaH // tanmAtara udAsInamapi hyApRcchya ceTakam | varANAmanurUpANAM pradaduH paJca kanyakAH // prabhAvatI vItabhayezvarodAyanabhUpateH / padmAvatI tu caMpezadadhivAhanabhUbhujaH // kauzAmbIzazatAnIkanRpasya tu mRgAvatI / zivA tUjayinIzasya pradyotapRthivIpateH // kuNDagrAmAdhinAthasya nandivardhanabhUbhujaH / zrIvIranAthajyeSThasya jyeSThA dattA yathAruci // sujyeSThA cillaNA cApi kumAryAveva tasthatuH // rUpazriyopamAbhUte te dve eva parasparam ||1 A chellI anne putrIo je kumArikA rahelI che temAMthI celA magadhanA rAjA zreNika sAthe kema paraNe che ane sujyeSTA kumArikAvasthAmAM ja jaina bhikSuNI kema thaI jAya che tenI hakIkata AgaLa upara joizuM. e pahelAM pAMce pariNIta putrIonA viSayamAM jarA vadhAre vistArathI tapAsa karae. A pAMcamAMthIye vayathI kaniSThA paNa nAmathI jye 1 mahAvIracaritra, pRSTha-77, Aho ! Shrutgyanam Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 jena sAhitya saMzodhaka [khaMDa re; chAnA viSayamAM te upara je neMdha lIdhI che te karatAM vadhAre kAMI hakIkata jainagraMthakAre ApatA nathI. tethI have cAra ja putrIonI hakIkata ApaNe jANavAnI rahI. prabhAvatI. upara ApelA utArA pramANe ceTakanI prathama putrInuM nAma prabhAvatI hatuM ane te vItibhayanA udAyana vere parazuM hatI. A udAyanane ullekha ghaNA jaina graMthomAM thaele che. sithI jUne ullekha khAsa bhagavatI nAmanA suprasiddha sUtramAMthI maLI Ave che. e sUtranA 13 mA zatakanA, 6 ThA uddezakamAM, enA dezasthAnAdinI neMdha A pramANe levAelI cheH teNaM kAleNaM teNaM samayeNaM siMdhusocIresu jaNavaesu vItIbhae nAmaM nagare hotthA / tassa NaM vItIbhayassa nagarassa bahiyA uttarapuracchime disIbhAe ettha NaM miyavaNaM nAmaM ujANe hotthA / tattha NaM vItIbhae nagare udAyaNe nAmaM rAyA hotthA...tassa...ranno pabhAvatI nAmaM devI hotthA...tassa NaM udAyaNassa ranno putte pabhAvatIe devIe attae abhIti nAma kumAre hotthA |...tss NaM udAyaNassa ranno niyae bhAyaNejje kesI nAma kumAre hotthA |...se NaM udAyaNe rAyA siMdhusovIrappAmokkhANaM sAlasaNhaM jaNavayANaM vItIbhayappAmokkhANaM tiNhaM tesaTThINaM nagarAgarasayANa mahAseNappAmokkhANaM dasaNhaM rAiNaM baddhamauDANaM vidinnachattacAmaravAlavIyaNANaM annesi ca bahaNaM rAIsaratalavara jAva happabhiINaM AhevaccaM jAva kAremANe pAlemANe samaNovAsae abhigaya jIvAjIve jAva vihri| tAtparyArtha-te kAla ane te samayamAM, siMdhusavAra nAmanA dezamAM vItibhaya nAme eka zahera hatuM. te zaheranI uttara-pUrva bAjue mRgavana nAme nagaradyAna hatuM. te vItibhaya zaheramAM udayana nAme rAjA hatuM, te rAjAnI prabhAvatI nAme paTarANI hatI. tene abhIti nAme putra hatA. te udAyana rAjAne kesI nAme eka kumAra bhANeja hatA. e udAyana rAjA siMdhuvIra Adi seLa janapada, vatibhaya Adi traNa tresaTha nagara ane Akara (khANa) tathA mahAna pramukha daza meTA mukuTabaddha rAjAone, tema ja bIjA aneka nagararakSaka, daNDanAyaka, zeTha, sArthavAha Adi janasamUhane svAmI hatuM. e zramaNapAsaka arthAt jainazramaNane upAsaka hatA ane jainazAstra pratipAdita jIva ajIva Adi tattva-padArthane jANakAra hato. ItyAdi. A sUtrapATha uparathI spaSTa jaNAya che ke ceTakanI meTI putrI prabhAvatInAM lagna vItibhayanA udAyana sAthe thaelAne je ullekha Avazyaka cUNimAM karelo che te paraMparAne barAbara anusare che. A sUtra pAThamAM udAyanane je mahAsenA pramukha daza mukuTabaddha rAjAone svAmI jaNAvyuM che te hakIkata khAsa vicAravA jevI che. mahAsena sivAyanA bIjA kayA nava rAjA enA AjJAMkita hatA tenI neMdha te kaI paNa jaina graMthamAM mArA javAmAM AvI nathI. paNa mahAna zI rIte ene AjJAMkita thayo tenI kathA ghaNA 1. Ameyasamiti dvArA prakAzita bhagavatI sUtra, pRSTha 618. Aho! Shrutgyanam Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] vaizAlInA gaNasattAka rAjyanA nAyaka rAjA caTaka ra0 graMthomAM ApelI che. A mahAsena, te itihAsaprasiddha avantIne rAjA te ja mahAsena che jenuM vadhAre prakhyAti pAmeluM nAma prata athavA caMDaprota che. avaMtInA e mahAna upara udAyane je nimittathI caDhAI karI ene parAjita karyo tenuM varNana, Avazyaka cUNi ane TIkA baMnemAM dazapuranagaranI utpatti batAvatAM kareluM hoI tene sArArtha A pramANe che - eka vakhate keTalAka musAphare samudranI yAtrA karatA hatA. samudramAM khUba tophAna thavAthI temanuM vahANa kharAbe caDhayuM ane kaI paNa rIte te AgaLa vadhatuM na hatuM. tethI leke bahu gabharAyA. temanI A dazA eka devanA jovAmAM AvI ane tethI pitAnI zakita vaDe te vahANane kharAbAmAMthI bahAra kADhI raste pADayuM ane vaLI te lekene mahAvIra tIrthakaranI caMdanakASThanI banAvelI eka mUti-je te deve jAte ja banAvI hatI- lAkaDAnI peTImAM baMdha karIne ApI ane kahyuM ke AmAM devAdhidevanI mUrti mukelI che. enA prabhAvathI tame sahisalAmata rIte samudrapAra jaI zakaze. ceDA ja divasamAM e vahANa siMdhusAvIranA kAMThe AvI lAgyuM. pachI te lekee deve ApelI te mUtine vitabhayamAM utArI dIdhI. tene tyAMnA rAjA udAyananI rANI prabhAvatIe pitAnA mahelamAM eka caiityagRha banAvI temAM sthApI ane haMmezAM tenI pUjA karavA lAgI. rAjA je ke pahelAM te tApasamione bhakta hate paNa pAchaLathI dhIme dhIme te e bhUti upara zraddhAvALe thavA lAgyuM. eka divase rANI prabhAvatI nAca karatI hatI ane rAjA vINA vagADate hatuM. te vakhate rAjAnI daSTimAM rANInuM mAthuM nahIM dekhAvAthI te adhIrA thaye ane tethI tenA hAthamAMthI vINA vagADavAne gaja sarI paDayo. rANI A joI gusse thaI ane belI ke "svAmin ! zuM moM kharAba nAca karyo che, jethI tame veNu vagADavI baMdha karI dIdhI?" vadhu Agraha karatAM rAjAe kharI hakIkata kIdhI ane tethI rANI samajI gaI ke have mAruM AyuSya ja bAkI rahyuM che. tethI jIvananuM zreyaH sAdhavA saMsArane tyAga karI bhikSuNI thavuM joIe. bhikSuNI thavA mATe rAjAnI anumati mAMgatAM, ghaNA virodha pachI, rAjAe evI sarate tene anumati ApI ke "je tuM marIne svargamAM devatA thAya te pachI ahIM AvIne mane tAre sabodha Apa." rANIe te sarata kabUla karI ane bhikSaNa thaI. cheDA ja divasamAM kola karI te svargamAM devatA rUpe utpanna thaI. pUrve ApelA vacana pramANe teNe svargamAMthI AvIne rAjAne sadha karyo ane tethI rAjA paNa divase divase vadhAre dharmiSTha tha. rANInA marI gayA pachI te mahAvIranI mUrtinI, rANInI eka vizvAsu paNa zarIre kUbaDI evI eka dAsI hatI te hamezAM bhakitapUrvaka pUjA karyA karatI hatI. eka vakhate gAMdhAra dezane eka zrAvaka e prabhAvazAlI mUrtinAM darzana karavA mATe tyAM AvyuM. dAsIe te zrAvakanI khUba paricaryA karI tethI te khuzI thaIne jatI vakhate pitAnI pAse eka prakAranI daivI prabhAvavALI goLio hatI te tene Apato gaye. e geLIonA bhakSaNathI Aho I Shrutgyanam Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa 2, dAsInuM phUbaDApaNuM maTI jaI tene badale asarA jevuM rUpasiMdarya prApta thayuM. enI e suvarNa jevI zarIrakAMtine lIdhe loke tene have suvarNagulikAnA nAme oLakhavA lAgyA. tenA evA daivI sidaryanI khabara jyAre ujajayinInA caMDaprAtanA sAMbhaLavAmAM AvI tyAre te enA upara mohita thayo ane ene meLavavA prayatna karavA lAge. guptacare dvArA praghAtane manebhAva dAsInA jANavAmAM AvatAM te paNa enA upara anurakta thaI. Akhare eka rAtrie pitAnA nalagiri nAme dezaprasiddha hAthI upara besIne caMDaprAta jAte tyAM AvyuM ane dAsIne upADI gaye. jatI vakhate dAsI pitAnI sAthe te mahAvIranI camatkArika mUti paNa letI gaI ane tene ThekANe, udAyana rAjAne tarata khabara na paDe teTalA mATe pahelAMthI ja prata pAse taiyAra karAvI maMgAvelI tenA jevI bIjI mUrti sthApita karatI gaI. bIje divase savAra thatAM udAyanane e badhI hakIkatanI khabara paDI. caMDauta tarapha teNe tarata eka dUta mekalI tenA e kRtya pratye pitAne khUba tiraskAra ane krodha batAvyuM ane chevaTe jaNAvyuM ke je dAsI tene rAkhavI hoya to bhale rAkhe, paNa tenI sAthe laI javAmAM AvelI mahAvIranI mUtine pAchI mokalI ApavI. caMDaprAte Ane kAMI javAba na Ape ane tethI udAyana pitAnA moTA daLabaLa sAthe avaMtI upara caDhAI karavA cAlI nIkaLyuM. e vakhate jeTha mahine cAlate hovAthI mabhUmi pasAra karatAM tenA sainyane pANI vinA ghaNI pIDA bhogavavI paDI hatI ane cheka jyAre puSkaranA pradezamAM AvyuM tyAre kAMIka zAMti maLI. tyAM theDeka samaya thelI te ujjayinI pahoMce. tyAM AgaLa prAta paNa ene bheTo karavA sAme taiyAra thaI ubhuM hatuM. yuddhanI vATAghATa cAlI tyAre udAyane jaNAvyuM ke "je tArI marajI hAya to ApaNe baMne jAte ja yuddha karI eka bIjAnA bhAgyane nirNaya karI laIe. vinA kAraNa A bIjA mANasone saMhAra karavA karAvavAmAM zuM lAbha che?" prata udAyananA A vicAra sAthe sammata thayA ane baMneye rathavaDe yuddha karavAnuM nizcita karyuM. paraMtu prAta kapaTathI pAchaLathI potAnA jagaprasiddha nalagiri hAthI upara caDhI besI udAyana upara dhasI cAlyA. udAyana pratanI A dhUrtatA joI saheja Azcarya pAmyuM ane chevaTe pitAnI bANa calAvavAnI kuzaLa kaLAthI pratanA hAthInA pagene vIMdhI nAMkhI tene bheMya bhego karyo ane pachI pradyatane pakaDI pitAnA zibiramAM keda karyo. A rIte pratane parAjaya karI tene pitAne baMdI banA ane udAyana tyAMthI turata pitAnA rAjya tarapha ravAnA thayo. ujajayinIthI keTaleka cheTe jatAM comAsAnuM jora vadhyuM tethI vacce eka ThekANe sArUM medAna joI udAyananA sainya comAsuM vitADavA vyavasthita rIte paDAva nAkhe. e AkhuM sica 10 vibhAgomAM goThavAyuM ane dareka vibhAganI AsapAsa kAmacalAu mATInI dIvAle bAMdhI levAmAM AvI. bhara comAsAmAM jyAre paryuSaNA (pajusaNa) nuM parva AvyuM tyAre udAyane pitAnI sAthenAM badhAM mANasa sAthe vairavidhanI kSamA mAMgI. pradyota paNa tenI sAthe ja hatuM tethI tenI paNa kSamA mAMgavAnI tene dharmadaSTie pharaja jaNAI. eTale Aho! Shrutgyanam Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] vaizAlInA gaNasattAka rAjyane nAyaka rAjA caTaka teNe pratane baMdhanamukta kIdhe ane svAsthAnamAM javA mATe visajita karyo. comAsuM utaryA bAda udAyana pitAnA nagaramAM Avyo. je ThekANe udAyananuM sainya dasa vibhAgamAM killebaMdhI karI comAsuM vitADavA rahyuM hatuM. tyAM sinyanA Azrayane laIne bIjA paNa keTalAka vyApArI vagere leke AvI vaLyA hatA ke jeo sinyanA cAlyA gayA pachI paNa tyAM ja sthira thaI gayA hatA. tethI te sthAnane leke dazapuranA nAme oLakhavA lAgyA Avazyaka sUtra TIkA, pA. ra96-300. mALavAmAM AvelA mandasora zaherane dazapura kahevAmAM Ave che. jUnA lekhamAM enuM nAma dazapura evuM ja lakheluM maLI Ave che. "dazapura' nuM nAma "maMdara " kema thayuM te bAbatamAM De. lITa Corpus Inscriptionum Indicarum nA 3 jA bhAgamAM pAna 78 upara eka noTa lakhI che temAM jaNAve che ke "e gAmane, tyAMnA tathA Idara sudhInA AjubAjunA gAmaDIyA ane kheDuto, mandasorane badale daseranA nAmathI vyavahAre che. lagabhaga doDheka saikA pahelAMnI daMbhASika sanademAM atratya bhASAmAM lakhelA lekhamAM dasera, tathA phArasI bhASAmAM lakhelA lekhamAM madasera ema lakheluM jovAmAM Ave che. vaLI, jema belagAma jillAmAM saMpagAma ane ugarageLane sthAne paMDita loke anukrame ahipura ane nakhapurane prayoga kare che, tema ahIM paNa paMDitA pitAnA vyavahAramAM ene mATe sAmAnya rIte "dazapura" nAma vApare che, paraMtu, A saMskRta nAme mULa astitvamAM hatAM, agara to mULa grAmINa zabdonAM paMDitoe karelAM saMskRta bhASAMtarita nAmo che e viSe zaMkAne pUranuM sthAna rahe che. pUrve, e sthaLe paurANika rAjA dazarathanuM nagara hatuM ema sthAnika loke samajAve che, e samajaNa kharI mAnavAmAM Ave, to e gAmanuM nAma "dasarathora' thavuM joIe. have ene kharA artha A pramANe hoya ema lAge che -jema hAlamAM AjubAju AvelAM khilacIpura, jakupurA, rAmapuriyA, caMdrapurA, bAlAgaMja vagere bAra-paMdara gAmaDAMno samAveza e nagaramAM thAya che. tema pUrve paNa temAM " daza" gAmaDAM ( "pura) ne samAveza thato haze. paraMtu, mandasera evuM je AkhuM nAma sarvatra prasiddha che tathA nakazAmAM lakhavAmAM Ave che tenA mULa viSe hAlamAM koipaNa samajutI ApI zakAya tema nathI. tenuM nAma "manDadazapura' paDayuM haze ema che. bhagavAnalAla iMdrajIe mane eka vakhata sUcavyuM hatuM. manda eTale duHkhI thayeluM kAraNa ke musalamAnonA hAthe tenI tathA hiMdu devAlAnI atyaMta kharAbI karavAmAM AvI hatI, ane jene lIdhe hAlamAM paNa nAgara brAhmaNe tyAMnuM pANI pItA nathI. A sUcanAnA samarthanamAM bhAre jaNAvavAnuM ke jyAre huM e sthaLe ubho hato, tyAre meM eka paMDitane e viSe prazna karyo ane tenA uttaramAM teNe e gAmanuM "mannara " evuM eka trIjuM nAma paNa jaNAvyuM. e viSe bIjI eka sUcanA mI. epha. esa. grAujhanI che. te jaNAve che ke e nAmamAM "mad " ane "dazapura" ema be nAmo bhaLelAM che, AmAnuM paheluM madhuM, ( juo. I. eN. pu. 15, pA. 195) eka gAmanuM nAma che, jene aphajhalapura paNa kahe che, tathA mandasarathI dakSiNa-pUrvamAM lagabhaga 11 mela dUra che. ema kahevAya che ke A "mada' nAM bhAgelAM hiMdu devAlayo patthara vaDe mandasarano musalamAnI killo bAMdhavAmAM Avyo ' hato. huM dhAruM ke game tevI satya hakIkata "dazapura-mahuo' mAMthI maLI zakaze. paraMtu te pustaka Aho! Shrutgyanam Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3ra : jaina sAhitya saMzodhaka [khaMDa re, A rIte, jaina paraMparAmAM mahAsena pradyota vItiyanA udAyanane AjJAMkita thaele mAnavAmAM Ave che. udAyananuM pAchaluM jIvana. udAyananA rAjakIya jIvana saMbaMdhamAM ATalI hakIkata pAchaLanA jaina graMthamAM maLe che, mULa bhagavatI sUtra ke jene ullekha upara karavAmAM Avyo che temAM phakta eTalI ja bAbata varNavI che, ke jyAre zrI mahAvIra vItibhayamAM AvyA tyAre udAyana temane dharmopadeza sAMbhaLI temanI pAse dIkSA laI temane ziSya banyA. A dIkSA letI vakhate teNe pitAnuM rAjya kene seMpavuM e mATe eka vilakSaNa vicAra karyo. rAjyane khare hakakadAra ene putra abhItikumAra thatuM hatuM. paNa, rAjyAdhikAra calAvanAra manuSya ghaNA bhAge durvyasanI ane durAcArI thaI jAya che ane evA vyasanI ane AcArahIna manuSya marIne durgatimAM jAya che, tethI pitAne putra rakhene rAjyasattAnA vege durvyasanI banI durgatimAM jaI paDe evI bIkathI putrane rAjya upara na besADatAM pitAne bhANeja je kezIkumAra karIne hatuM tene besADe. pitAnA A kRtyathI abhItikumAra bahu nArAja thaye ane tethI pitAnI badhI mAlamattA laI te tyAMthI cAlyo gayo ane caMpAnA rAjA kuNika pAse ( ke je tene mAsiyAI bhAI thatuM hatuM) jaI rahyo. A pramANe AkhI jaMdagI te pitA upara vairabhAva rAkhatA thake tyAne tyAM ja marI gaye. namunA khAtara sUtrakAranAM keTalAMka vacane ahiM ApuM chuM - tae NaM se udAyaNe rAyA samaNasya bhagavao mahAvIrassa AtayaM dhamma soccA nisamma haTTatuDhe utthaae| uTTeittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto jAva namaMsittA evaM vayAsI 'evameya bhaMte ! tahameyaM ! jaheyaM tumbhe vadaha' tti......ahaM devANupiyANaM aMtie muMDe bhavittA jAva pvvyaami|'...te NaM tassa udAyaNassa ranno ayameyA. rUve anbhatthie...samuppajitthA-' evaM khalu abhIyIkumAre mamaM ege putte iTTe kaMte jAva kimaMge puNa pAsaNayAe, taM jaiNaM ahaM abhIyIkumAraM rajje ThAvettA samaNasta bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM muMDe bhavittA jAva pabvayAmi; tA NaM abhIyIkumAre rajje ya raTTe ya jAva jaNavae mANussaesu ya kAmabhogesu mucchie giddhe mane jovA maLI zakyuM nathI. A lekha uparAMta, uSavadAtanA nAsikanA eka prAcIna lekhamAM bIjI lITImAM dazapura e saMskRta nAma vAparavAmAM AveluM che. (juo Aka. sa. vesTa. i. pu. 4 pA. 29, he, para naM. 5 ); tathA mandaseranA ja eka bIjA lekhamAM e nAma vaparAyeluM jovAmAM Ave che. miti ( vikrama) saMvata 1321 (I. sa. 1264-65) gusvAra bhAdrapada zukala paMcamI che; tathA e lekha killAnA pUrva taraphanA pravezadvAranA aMdaranA daravAjAnI DAbI bAjue bhIMta para caNe lIdhelA eka veta patthara para lakhelo che. vaLI, bahatasaMhitA 14, 11-16 (juo kanano ahevAla jarna. se. e. sI. nai. sa. pu. 5 5, 84 ) mAM paNa avaMti sAthe A sthaLane paNa e ja nAmathI ulekha karelo che. Aho! Shrutgyanam Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] vaizAlInA gaNasattAka rAjyane nAyaka rAjA ceTaka 33 gaDhie ajjhovavanne aNAdIyaM aNavadaggaM dIhamaddhaM cAurantasaMsAra kantAraM annupriyttttissi| taM no khala me seyaM abhIyIkumAraM rajje tthaavettaa...pbbitte| se yaM khalu me NiyagaM bhAiNejjaM kesi kumAraM rajje ThAvettA...pabbaittae |...te NaM se kesI kumAre rAyA jAe .....taw i re karAyeLa rAya sAme paMcamudiye rove .. dayakuvaMone ! tae NaM tassa abhIyissa kumArassa annadA kayAi pubbarattAvarattakAlasamayaM si kuTuMba. jAgariyaM jAgaramANassa ayameyArUve abbhatthie jAva samuppanjitthA-' evaM khalu ahaM udAyaNassa putte pabhAvatIe devIe attae, tae NaM se udAyaNe rAyA mamaM avahAya niyagaM bhAiNijjaM kesikumAraM rajje ThAvettA samaNassa mahAvIrassa antie pbbie|' imeNaM eyArUveNaM mahayA appattieNaM maNo mANasieNaM dukkheNaM abhibhUe samANe aMtepurapariyAlasaMparivuDe sabhaMDamattAvagaraNamAyAe vItIbhayAo nayarAo paDiniggacchati / paDi ni0 2 puvvANupuvi caramANe gAmANugAmaM duijamANe jeNeva caMpAnayarI jeNeva kUNie rAyA teNeva uvAgacchai...kUNiyaM rAyaM uvasaMpajittANaM viharai / tattha vi NaM se viulabhogasamiddhisamannAgae yAvi hotthA / tae NaM se abhIyIkumAre samaNovAsae yAvi hotthA / abhigayajIvAjIve...udAyaNami rAyarisimi samaNubaddhavere kAlamAse kAlaM fthA .(mAvatI, 4 618-20) udAyananA maraNanI hakIkata. AvazyakacUNi, TIkA Adi granthamAM udAyananA mRtyunI neMdha A pramANe lIdhelI maLI Ave cheH-udAyana rAjAe dIkSA lIdhA pachI lukhA-sUkA maLelA bhikSAhArane lIdhe tenA zarIramAM vyAdhi utpanna thayA. vaidyae tene dahIM khAvAnuM jaNAvyuM. tenA mATe te vrajamAM rahete. eka vakhate vItabhayamAM gayo. tyAM tene bhANeja kezI rAjA rAjya karato hatuM ke jene teNe ja rAjya upara besADe hate. kezIkumArane tenA duSTa maMtrioe bharamAvyuM ke "A udAyana bhikSu jIvananA kaSTathI kaMTAnya che ane rAjya meLavavA cAhe che." teNe kahyuM- ApI daIza." maMtrioe kahyuM ke "e rAjadharma nathI. maLeluM rAjya te keI ApI detuM haze ?' lAMbAkALe maMtrioe tene samajAvI paTAvI rAjya na ApavA mATe pArka karyo. tyAre teNe pUchyuM ke te pachI zuM karavuM joIe?" maMtrI kahe-"viSa apAvavuM joIe." pachI tenI vyavasthA karavAmAM AvI. eka govALaNanA hAthe dahIMmAM jhera naMkhAvI te munine apAvyuM ane e rIte tenA jIvanane aMta aNAvyuM. A vRttAMta jANa nagaranI devatAne bhAre kodha thayo ane tethI teNe AkhA nagara upara dhULanI vRSTi karavI zarU karI. udAyana muni tyAM eka kuMbhAranA gharamAM utaryA hatA ane te kuMbhAra emanI paricaryA karato hatotethI tene aparAdha jANI devatAe tyAMthI upADI sinavallI nAmanA pradezamAM mukyuM ke jyAM tenA nAmathI bIjuM nagara vaDhyuM. vItabhaya pattana deva Aho! Shrutgyanam Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 jaina sAhitya saMzAdhaka [khaMDa 23 tAe varSovelA dhULanA varSAdathI AkhuM tenI aMdara daTAi gayuM. Aje paNa tyAM dhULane DhagalA meAjuda che.1 1 sAyapAsUtraTIA, pRSTha 17-38. udAyana saMbaMdhI A badhI hakIkatavALI kayA, purAtattva maMdira taraphathI prakaTa thayela praznata thAsaMprajJamAM paNa AvelI che. AcAya hemacadranI bIjI navI hakIkata. AcArya hemacaMdre peAtAnA mahAvIracaritramAM, mahAvIranA samayane lagatI jeTalI hakIkatA-kathAe vigere prAcIna jaina graMthAmAM maLI AvI che te badhInA temaNe upayega karyAM che. ane jyAM tyAM prasaMga lai e hakIkate te baMdha besatI banAvI che. udAyananI upara ApelI badhI kathA paNa temaNe peAtAnA e ciratramAM saMpUrNa rIte geAThavI che ane temAM bIjI paNa keTalIka vadhAre vAtA mukI che je jUnA graMthAmAM jovAmAM AvatI nathI. paNa vadhAre dhyAna kheMcavA lAyaka taiAMdha te temaNe eka e karI che ke-vItabhayapattana jyAre ukta rIte, udAyananA mRtyune lIdhe, devatAnA kApathI naSTa thai gayuM tyAre temAM mahAvIranI te caMdananI mUrti paNa daTAi gai hatI. e mUrtine gujarAtanA cAlukyarAjA kumArapALe, peAtAnA kahe vAthI, jamInamAMthI kheAdI kADhI hatI ane eka rathamAM besADI tene pATaNamAM lAvavAmAM AvI hatI. pachI tenA mATe kumArapALe eka bhavya madira baMdhAvyuM ane hemacaMdranA hAthe te mUrtinI e madiramAM dhaNA maheAtsava pUrvaka pratiSThA karAvI. hemacaMdre A bAbatanuM badhuM vRttAMta, bhaviSya purANunI mAphaka, mahA vIranA mukhathI kahevaDAvyuM che. rAjA zreNikanA putra abhayakumAra mahAvIrane pUche che : ane mahAvIra tenA uttara Ape che. bhaviSyanI bhASAne cheADI daine ApaNe jo hemacaMdranA kathata upara vizvAsa karI zakie tA temAMthI ATaluM aitihAsika tathya ApaNe jarUra kADhI zakie ke-vItabhayanuM udhvasta thaeluM prAcIna sthAna AyAryAM hemacaMdrane jANItuM hatuM ane tyAMthI eka prAcIna tIrthaMkaranI mUrti paNa temane maLI AvI hatI je rAjA kumArapALa pAsethI temaNe pATaNamAM aNAvI hatI ane tenA mATe eka navIna maMdira taiyAra karAvI temAM tene sthApana karavAmAM AvI hatI. A mUrtinA prasaMga lai hemaMdrasUrie gujarAtanI gauravazAlI rAjadhAnI pATaNa ane tenA rAjA kumArapALanuM, kAMIka AlaMkArika paNa ghaNe bhAge satya evuM je vana emaNe potAnI kalamathI kareluM che te lAMbU hAvA chatAM paNa bhASAMtara rUpamAM badhuM ahIM ApI devAnA mane lAbha thAya che. purAtattvanA vAMcaY=Ane e avazya upayegI thaI paDaze. varNana A pramANe zarU thAya che-" abhayakumAre punaH pUchyuM, he prabhu! tame kahyuM ke e pratimA pRthvImAM TAi jaze, te pachI kayAre prakaTa thaze ?' prabhu melyA ke-saurASTra, lATa, ane gurjara dezanA sImADAmAM aNuhilapura pATaNu nAme eka nagara vasaze, te nagara A bhUminuM zirAmaNi, klyANAnuM sthAna ane aMta dharmAMnuM eka chatrarUpa tI thaze. tyAM caityAne viSe rahelI ratnamayI niLa arhata pratimAe naMdIzvara vigere sthAnAnI pratimAnI satyatA batAvI Apaze, prakAzamAna, suvarNa kaLazeAtI zreNi thI jemanAM zikharA alaMkRta che evAM te caityeAthI jANe sUrya tyAM AvIne vizrAMta thayeA heAya tevI zAbhAne dhAraNa karaze. tyAM prAyaH sarvAMjanA zrAvaka thaze, ane te atithisa vibhAga karIne ja bhejana karaze. mIjAnI saMpattimAM rkhArahita, svasaMpattithI sa MtuSTa ane pAtramAM dAna ApanAra evI tyAMnI prajA thaze. alakApurImAM yakSanI jema tyAM dhaNA dhanADhaya zrAvake thaze. tee arihaMtabhakta banI sAte kSetrAmAM dravyanA vyaya karaze, suSamA kALanI jema tyAMnA sa` le?! paradhana ane parastrIthI vimukha thaze. huM abhayakumAra ! amArA nirvANa pachI soLase ne e gAtera varSa jaze, tyAre e nagaramAM caulukya Aho! Shrutgyanam Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] vaizAlInA gaNasattAka rAjyanA nAyaka rAjA ceTaka A udAyananA maraNanI A kathA-para'parA ghaNI prAcIna hoya tema jaNAya che, kAraNa hakIktanuM mULa sUcana khAsa Avazyaka sUtra-niyuktimAM karavAmAM Avyu che. e sUtra-nirmukti bhadrAhunI racelI kahevAya che ane paraparA tene samaya mahAvIra nirvANa pachInI bIjI zatAbdI jaNAve che. aitihAsika draSTie jotAM niyuktinA karyAM bhadramADuM eTalA prAcIna heAya tema lAgatuM nathI. temane samaya apekSAkRta arvAcIna che, paNa TIkAkAro karatAM te samaya ghaNA ja AgaLa jAya tema che. tethI TIkAkAroe noMdhelI udAyananI e hakIkata ghaNA jUnA samayathI cAlatI AvI che eTalu tA cAsa kahI zakAya tema che, 35 kuLamAM caMdrasamAna, pracaMDa parAkramI ane akhaMDa zAsanavALA kumArapALa nAme dharmavIra, dAnavIra ane yuddhavIra rAjA thaze. te mahAtmA potAnI prajAne pitAnI jema pAlana karIne meTI samRddhivAn karaze, sarala chatAM ati catura, zAnta chatAM AjJAmAM iMdra jeve! ane kSamAvAna chatAM aSya evA te cirakALa A pRthvI para rAjya karaze. upAdhyAya jema peAtAnA ziSyAne vidhApUrNa kare tema te peAtAnI prajAne peAtAnA jevI dharmaniSTha karaze. zaraNecchuone zaraNu karavA lAyaka ane paranArIsaheAdara te rAjA prANathI ane dhanathI paNa dha'ne bahu mAnaze. parAkrama, dharma, dayA, AnA ane khIjA puruSaguNAthI te advitIya thaze. te rAjA uttara dirAAmAM turuSka ( dusthAna ) sudhI, pUrvamAM gaMgAnadI sudhI, dakSiNamAM vigiri sudhI ane pazcimamAM samudra sudhI pRthvIne sAdhaze. eka vakhate vajrazAkhA ane cAMdrakuLamAM thayelA AcA hemacaMdra te rAjAnA jovAmAM Avaze. te drika rAjA medhanA darzanathI mayUranI jema te AcAryanA darzanathI ti thai temane vaMdanA karavAnI tvarA karaze. sUri jinacaityamAM dha dezanA detA hatA, tyAM temane vaMdanA karavAne mATe te rAjA peAtAnA zrAvaka maMtrIonI sAthe Avaze; tyAM prathama devane namaskAra karIne pachI tattvane nahI jANatA chatAM paNa te rAjA zuddha bhAvathI AcAya te vAMdaze. pachI temanA mukhathI zuddha dharmAMdezanA prItipUrvaka sAMbhaLIne te rAjA samapUrva pUrvaka aNuvrata ( zrAvakanAM vrata ) svIkAraze. pachI sArI rIte edhane prApta karIne te rAjA zrAvakanA AcAranA pAragAmI thaze ane rAjasabhAmAM beThe| satA paNa te dhagASTithI peAtAnA AtmAne ramADaze, arthAt dharmAcarcA karaze. prAyaH nir tara brahmacarya'ne pALanAra te rAjA anna, zAka ane phaLAdi saMbaMdhI aneka niyame vizeSa prakAre grahaNu karaze. satbuddhivAn te rAjA anya sAdhAraNa strIone tyajI deze, eTaluM ja nahi, peAtAnI dha`patnIene paNa brahmacarya pALavAne pratimAdha karaze. sUrinA upadezathI jIva, ajIva vagere tattvane jANanAra te rAjA AcAryanI jema khIjAone paNa medha ( samyakatva ) prApta karAvaze. advaita dharmanA dUSI evA pAMDurogI brAhmaNA paNu tenI AjJAthI garbhazrAvaka jevA thai jaze. parama zrAvakapaNAne prApta karanAra ane dharma jANunAra te rAjA devapUjA ane guruvaMdana karyA vagara bhAjana karaze nahi. te rAjA aputra mRtyu pAmelAonuM dravya leze nahIM. vivekanuM phLa e ja che, ane vivekIe sadA tRpta' ja hAya che. pAMDu jevA rAjAee paNa je mRgayA ( zikAra ) cheDela nahIM tene e rAjA cheDI deze, ane tenI AjJAthI bIjA sarvAM paNa cheDI deze. hiMsAnA niSedha karanAra e rAjA rAja karate sate mRgayAnI vAta tA dUra rahI, paNa mAMkaNu ke jI jevA kSudra prANIone aMtyaja paNa mArI zakaze nahIM. pAi ( mRgayA ) nA niSedha karanArA e mahAna rAjAnA rAjyamAM araNyamAM rahetI sarvAM mRgajAti geAinI gAyAnI jema sadA nirvighne vAgALaze. zAsanamAM pAkazAsana ( iMdra ) jevA te rAjA sa jaLayara, stha Lacara ane khecara prANIonI rakSA karavAne mATe kAyamanI amArI dheASNA karAvaze. jee janmathI ja Aho ! Shrutgyanam Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana sAhitya saMzodhaka mUti vigerenI hakIkata saMbadhe game tema hoya paNa ekaMdare jaina kathA ane sUtranA AdhAre ApaNe ATaluM te mAnI zakie ke mahAvIranA samayamAM siMdhusIvIramAM kaI vItiya karIne nagara hatuM ane tyAM udAyana nAme rAjA rAjya karatA hatA. tenI eka strI prabhAvatI hatI je vaizAlInA ceTakanI putrI thatI hatI. tene abhAI nAme putra hate. jene pitAe game te kAraNe pitAnuM rAjya saMpyuM na hatuM, ane teTalA mATe te caMpAmAM mAMsanA khAnArA hatA teo paNa tenI AjJAthI duHsvamanI jema mAMsanI vArtA paNa bhUlI jaze. pUrve dezanI rItithI zrAvakoe paNa jene pUrepUruM cheDayuM nahotuM tevA mane A nirdoSa rAjA sarvatra choDAvI deze. te rAjA A pRthvI para madhane evuM rUMdhI deze ke jethI kuMbhakAra paNa madhanAM pAtrane ghaDavAM cheDI deze. madhapAnanA vyasanathI jemanI saMpatti kSINa thaI gaI che evA puruSoe mahArAjanI AjJAthI mane choDI devA vaDe saMpattivAna thaze. pUrve naLa vagere rAjAoe paNa je dhutakrIDAne choDI nathI, te yutanuM nAma paNa zatranA nAmanI jema te umUlana karI deze. tenuM udayavALuM zAsana cAlatAM A pRthvI para pArevAnI paNa krIDA ane kukaDAnAM yuddha paNa thaze nahi. ni:sIma vaibhavavALe te rAjA prAyaH pratyeka grAme jinamaMdira karAvavAthI badhI pRthvIne jinamaMdirothI maMDita karaze, ane samudrapardhata pratyeka mAge tathA pratyeka nagare ahaMta pratimAnI rathayAtrAne mahotsava karAvaze. dravyanA puSkaLa dAna vaDe jagatane RNamukta karIne te rAjA A pRthvI upara pitAne saMvatsara calAvaze. Avo mahAna pratApI kumArapALa rAjA eka vakhate kathAprasaMgamAM gurumukhathI kapilamunie pratiSThita karelI ane rajamAM gupta thayelI te pratimAnI vAta sAMbhaLaze, jethI tatkALa te dhULinuM sthAna khodAvI e vizvapAvanI pratimAne bahAra kADhI laI AvavAno manoratha karaze. te vakhate manane utsAha ane bIjA zubha nimitte vaDe e rAjA pratimAne hastagAmI thavAno saMbhava mAnaze. pachI gurunI AjJA lai yogya puruSonI rojanA karIne vItabhaya nagaranA te sthaLane khedAvavAno AraMbha karaze. te vakhate parama ahaMta evA te rAjAnA savathI zAsanadevatA tyAM AvIne sAnnidhya karaze. kumArapALa rAjAnA ghaNuM puNyathI khodAvavA mAMDelA sthaLamAM ja tatkALa te pratimA prakaTa thaze. rAjAe nImelA puruSo prApta thayelI te pratimAne navIna hoya tema yathAvidhi pUjA karIne rathamAM besAraze. mArgamAM tenI aneka prakAre pUjA thaze, tenI pAse ahArAtri saMgIta thayA karaze, tenI samIpe gAmaDAnI strIe tALIo daIne rAsaDA leze, paMcazabda vAjIMtro harSa pUrvaka vAgaze, ane tenI banne bAju cAmaro vajAtA jaze. evI rIte meTI dhAmadhuma sAthe e pratimAne rakSakajane pATaNanA sImADAmAM lAvaze. te hakIkata sAMbhaLIne aMtaHpura parivAra sahita caturaMga senAthI paravare kumArapALa rAjA sarva saMdhanI sAthe te pratimAnI sAme jaze. tyAM jaI te pratimAne pitAne hAthe rathamAMthI utArI hAthI upara besArIne moTA utsava sAthe potAnA nagaramAM praveza karAvaze. ane potAnA rAjabhavananI pAsenA kIDA bhavanamAM rAkhIne tenI vidhipUrvaka trikALa pUjA karaze. pachI te pratimAne arthe udAyana rAjAe je AjJA lekha lakhI | hato, te vAMcIne kamArapALa tene pramANa karaze. niSkapaTI kumArapALa rAjA te pratimAne sthApana karavA mATe eka sphaTikamaya prAsAda karAvaze. jANe aSTApada para rahelA prAsAdano yuvarAja hoya te te prAsAda jovAthI jagatane vismaya pamADaze. pachI te prAsAdamAM te pratimAnuM sthApana karaze- e pramANe sthApita karelI te pratimAnA prabhAvathI kumArapALa rAjA pratidina pratApa, samRddhi ane AtmakalyANamAM vRddhi pAmyA karaze. he abhayakumAra ! deva ane gunI bhakti vaDe e kumArapALa rAjA A bhAratavarSamAM Aho I Shrutgyanam Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] vaizAlInA gaNasattAka rAjyane nAyaka rAjA ceTaka ajAtazatrunA Azraye jaIne rahyuM hatuM. tema ja mahAna rAjA sAthe udAyanane laDAIne prasaMga banyuM haze, ane temAM udAyanane vijaya maLyuM haze. eka vilakSaNa paraMparA sAmya. jaina graMthomAM jema vitabhayanA udAyana sAthe caMdanakASTanI banAvelI jaina mUrtino A pramANe saMbaMdha lakhele maLI Ave che te ja eka saMbaMdha zabInA udayana sAthe bauddha graMthamAM joDele maLI Ave che. prasiddha cInI pravAsI bauddhazramaNa yavanacaMga (ke bahenatsaMga) jyAre hindusthAnamAM AvyuM tyAre bauddha lokomAM e vAta ghaNI jANItI hoya tema lAge che. teNe pitAnA pravAsavRttAMtamAM, kezAbInuM varNana lakhatAM neMdha karI che ke "kauzAMbI zaheramAM eka jUne mahela che jenI aMdara 600 phITa uMce mATe vihAra che. e vihAramAM caMdananA lAkaDAmAMthI kerI kADhelI evI buddhanI mUti che jenA upara pattharanuM chatra kareluM che. A kRti udAyana rAjAnI karelI kahevAya che. A mUti ghaNuM camatkArika che ane enI aMdara daivI teja raheluM che je vakhate vakhate jhabakI tArA pitAnI je thaze." [ bhAvanagaranI jaina dharma prasAraka sabhA mAraphata prakaTa thaela, mahAvIracaritra bhASAMtara, pAna 268-ra7ra (bIjI AvRtti).] 1. kadAcita, suvarNagulikA nimitte caMprata sAthe thaelA yuddhanI kiMvadantImAM paNa prAcInatAne purA hoya ema eka bIjA sutranA sUcana uparathI anumAna thAya che. bhagavatI jeTalA ja prAcIna satra nAme prazna vyAkaraNamAM, eka ThekANe jemanA nimitte moTAM yuddha thayAM hatAM evI keTalIka strIonAM nAmo gaNAvyAM che jemAM suvarNajuddhiA nuM nAma paNa lakheluM che. sUtrapATha A pramANe che - 'mehuNamUlaM ca suvvae tattha tattha vattapuvA saMgAmA jaNakkhayakarA-sIyAe, dAvaIe kae, ruppiNIe, paumAdhaIe, tArAe, kaMcaNAe, rattasubhaddAe, ahinniyAe, suvannaguliyAe, kinnarIe, surUvavijjumatIe, rohiNIe ya; annesu ya evamAdiesu bahavo mahijApaNu yuti karatA saMgamA I [ Agamedaya samiti dvArA prakAzita praznavyAkaraNa sUtra (abhayadevasUrinI TIkA sAthe) pU4 85. 3. strIsaMsarganA mULa prAcInakALamAM tyAM tyAM thaelA saMgrAma sAMbhaLIe chIe; jemake sItA ane draupadInA mATe, tathA rukimaNI, padmAvatI, tArA, kaMcanA, raktasubhadrA, ahitrikA, suvarNagulikA, kinnarI, surUpa-vidunmatI, rohiNI, Adi ane bIjI paNa aneka strIo nimitte saMgrAmo thaelA che." I mULa satramAM ApelA A udAharaNenI vyAkhyA samajAvatAM TIkAkAre saMkSepamAM te badhI kathAo lakhI che e sIenA viSayamAM bIjA bIjA graMthe purANa AdimAM prasiddha che. emAM savarNagalikAnI je hakIkata ApI che te, upara ApelI hakIkatane akSare akSara maLatI che ane tethI sAbIta thAya che ke suvarNagulikA nimitte udAyananA caMprata sAthe thaelA saMgrAmanI paraMparA ghaNI prAcIna che. (sUtrakAre gaNavelAM strIonAM nAme mAMthI ahinikA, kinnarI ane surUpavinmatInI hakIkata TIkAkAra abhayadevasUrinI jANamAM na AvavAthI temaNe emanI kazI hakIkata lakhI nathI, phakta " patto ( ajJAta) elIja noMdha karI che. e uparathI TIkAkAranI ekasAIno purAvo noMdhavA jevo.) Aho! Shrutgyanam Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 jaina sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 2; uThe che. A mUtine upADI javA mATe judA judA dezanA aneka rAjAoe pitAnI zakti vAparI che ane ghaNA mANasee bhegA thaIne ene khaseDavAno prayatna karyo che paNa teo ene jarA paNa halAvI zakyA nathI. teo e mUrtinI pratikRti banAvIne tenI pUjA kare che ane tema karI, mULa mUtinI ja teo pUjA kare che ema zraddhA rAkhe che. (open-Beal's Buddhist Records of the Western Countries, Book I. p. 234 ) AvI ja eka mUtinI bIjI beMdha, e musAphare khetAna pradezanA pimAM zaheranA vRttAtamAM lIdhI che. te lakhe che ke-"ahIM (pimAM zaheramAM) caMdananA lAkaDAmAMthI banAvelI buddhanI eka ubhI AkRtinI mUrti che. A mUti lagabhaga 20 phITa uMcI che. A mUti ghaNuM camatkArika che ane emAMthI teja skuryA kare che. jemane kaI paNa prakArano roga thAya che teo A matinI sonAnA varakhathI pUjA kare che ane tema karavAthI teo sAjA thaI jAya che-evI ahIMnA lokenI mAnyatA che. je aMtaHkaraNapUrvaka A mUtinI prArthanA kare che temanuM IccheluM. saphaLa thaI jAya che. ahIMnA loko kahe che ke, A mUti, e jUnA jamAnAmAM ke jyAre buddha jIvatA hatA tyAre, kauzAMbInA udAyana rAjAe banAvI hatI; buddha jyAre nirvANa pAmyA tyAre e mUti pitAnI meLe tyAMthI AkAzamAM uDIne A rAjyanA uttare AvelA, ha-lo-lA-ki-a nAmanA zaheramAM AvIne rahI. A nagaranA loko zrImAna ane vaibhavazAlI hatA, tema ja mithyAmatanA anurAgI hatA. temane keIpaNa bIjA prakAranA dharmane mATe mAna na hatuM. je divasathI e mUrti tyAM AvI hatI tyArathI tenI daivI camatkRti prakaTa thavA lAgI. paNa lokee tenA tarapha jarAe Adara dekhADe nahIM. tyAra pachI eka ahete tyAM AvIne tene namaskAra karI tenI pUjA karI. te dezanA leke e ahaMtane AkAra ane veza jeIne bhayabhIta thayA ane rAjAne jaIne tarata tenI khabara ApI. rAjAe evuM pharmAna kADhayuM ke e AgaMtuka manuSyane retI ane dhULathI DhAMkI de. tethI lekee tene tevI rIte herAna karyo ane keIe annapANI ApyAM nahi. tenI A sthiti joIne eka mANasa ke je haMmezAM e mUrtinI pUjA karatuM hatuM tene kedha thaze ane tethI chAnI rIte AvI teNe e ahaMtane kherAka Ape. jatI vakhate te ahaMte e mANasane bolAvIne kahyuM ke AjathI sAta divasa pachI ahIM, retI ane dhULanI bhayaMkara vRSTi thaze jethI A AkhuM nagara daTAI jaze ane keIpaNa jIvavA pAmaze nahIM, eTalA mATe tAre pitAne jIva bacAva hoya te ahIMthI tarata cAlyA javuM joIe. gAmanA lokoe mane je retI ane dhULathI DhAMkI daI herAna karyo, che tenA A phaLa maLanAra che. AvI rIte kahIne te ahat bIjI kSaNe adazya thaI gayo. pachI te mANase zaheramAM AvIne pitAnA sagA saMbaMdhIone A vAta jaNAvI paNa AvI jAtanI e mUrtinI eka pratikRti yavanacaMga potAnI sAthe cInamAM laI gayo hato tenI nedha paNa e ja pustakamAM, prastAvanA, pAna 20 upara karelI che. Aho ! Shrutgyanam Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] vizAlInA gaNasattAka rAjyanA nAyaka rAjA ceTaka teo sAMbhaLIne mAtra tenI sAme hasI rahyA. bIje divase ekAeka eka bhayaMkara vaTeLIyo thayo jenA lIdhe jamIna paranI badhI gaMdI dhULa AkAzamAM uDI gaI ane badalAmAM AkAzamAMthI aneka prakAranA mUlyavAna padArtho nIce paDayA. AthI ke, te mANasanI ulaTI khUba niMdA karavA lAgyA. paraMtu te mANasane te bhaviSyanA banAvanI cokkasa khAtrI hovAthI teNe zahera bahAra nikaLI javA mATe jamInamAM eka mArga banAvyuM ane temAM jaI te chupAI rahyo. sAtame divase saMdhyA kALa thatAM tyAM retI ane dhULanI bhayaMkara vRSTi thaI jethI te AkhuM nagara daTAI gayuM. pachI te mANasa jamInamAM bedelI suraMgamAMthI bahAra nIkaLI pUrva dizA tarapha cAlavA lAgyuM ane A pimA zaheramAM AvIne mukAma karyo. e mANasa ahIM AvyuM ke tarata ja te mUrti paNa ahIM AvIne prakaTa thaI. mANase tenI ahIM paNa pUjA karI ane tyArabAda te ahIM ja rahI gaye. jUnA graMthamAM ema kaheluM ke "jyAre zAkyadharmane aMta Avaze tyAre A pratimA pAchI nAgalokamAM cAlI jaze. ha-jo-lekia zaheranI jagyAe Aje eka meTa retIne Tekare thaI rahela che. " (balanuM uparakta pustaka, bhAga 2, pAna 324.) yavanacaMga ane divyAvadAna. yavanacaMge ApelI uparokta hakIkatanuM mULa zuM haze te kAMI hajI jANavAmAM AvyuM nathI, paNa ene maLatI keTalIka hakIkata divyAvadAnamAM mArA jevAmAM AvI che. divyAvadAnamAMnI hakIkatane keTalAka bhAga thavanacaMganI hakIkata sAthe maLIne joIne te mane Azcarya thayuM ja, paNa e karatAMye vadhAre Azcarya e jANIne thayuM ke yavanacaMga ane divyAvadAnamAMnI-baMne hakIkata bhegI maLIne uparokta udAyanavALI jaina hakIkata sAthe paNa keTaleka aMze, eka thaI jAya che. divyAvadAnamAM rudrAyaNAvadAna nAmanuM eka prakaraNa che jene TuMka sAra A pramANe che - - je vakhate bhagavAna buddha rAjagRhamAM rAjA biMbisAranA vakhatamAM rahetA hatA te vakhate, be mahA nagare kahevAtAM hatAM eka pATalIputra ane bIjuM reska. reka nagaramAM rudrAyaNa nAme rAjA rAjya karato hato. tene caMdraprabhA nAme devI (rANa), zikhaMDI nAme kumAra, tathA hiru ane bhi nAmanA be mukhya maMtrio hatA. rAjagRhamAM rAjA biMbisAra rAjya karatA hatA ane tene vaidehI mahAdevI, ajAzatru kumAra ane varSAkAra nAme brAhmaNa mukhya maMtrI hatA. eka vakhate rAjagRhanA keTalAka vyApArio rUka nagaramAM gayA ane teo tyAMnA rAjA rudrAyaNane maLyA. rudrAyaNe rAjagRhanA biMbisAranI hakIkta sAMbhaLI tenI sAthe mitratA bAMdhavAnA IrAdAthI pitAnA rAjyamAM je ratna vigere bahumUlya padArtho thatA hatA te keTalAka bheTa rUpe tyAM mokalI ApyA. biMbisAre paNa te bheTanA javAbamAM pitAnA dezamAM je mUlyavAna vacce taiyAra thatAM hatAM te keTalAMka mekalI Aho! Shrutgyanam Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya sazAdhaka khaMDa ApyAM. A rIte divase divase e ane rAjAenI mitrAcArI vadhAre dRDha thatI gai. eka vakhate rAjA khikhisAre zakanA e rAjAne dharmamArgano paricaya karAvavA mATe bhagavAna buddhanI eka bhavya chabI taiyAra karAvI, tenA tarapha ghaNA mAna pUrvaka mekalI ApI. te chabI joi strAyaNa rAjA bahu Azcarya pAmyA ane chabI lAvanAra:manuSyAne, te chabI kAnI che e vigere prazno pUchI bhagavAn buddhanA kalyANakara jIvana ane dharmamArgathI paricita thayA. pachI tenI IcchA paNa e dharmanA anuyAyI thaI javAnI thaI. tyAra pachI rAjA bikhisAre e rAjAne vizeSa dharmamedha ApavA mATe bhagavAna buddhane vijJapti karIne mahAkAtyAyana nAmanA eka bhikSu ane zailA nAmanI eka bhikSuNIne e dezamAM meAkalAvyAM. bhikSue rAjAne ane bhikSuNIe rAjAnA aMtaHpuramAM rahIne rANIne bhagavAna buddhanA dharmano Adha ApavA mAMDayeA. e baMnenA upadezathI rAjA ane rANInI dharma prati ghaNI prIti thaI. 40 : e rAjA vINA vagADavAmAM bahu pravINa hatA ane rANI nRtya karavAmAM kuzala hatI. eka divase jyAre rAjA vINA vagADatA hatA ane rANI nRtya karatI hatI, tyAre rAjAe rANInA maraNukA najIka AvyAnAM lakSaNA joyAM, tethI tenA hRdayamAM dhrAsako paDayA ane tenA hAthamAMthI vINA jamIna para paDI gaI. A joi rANI camakI ane rAjAne kahevA lAgI ke * deva ! zuM mhe kharAma nAca karyAM ? 'rAjA kahe 'nA, ema nathI.' pachI teNe e joelI badhI vAta kahI ane AjathI sAtame divase tArUM mRtyu thaze ema kahyuM. te sAMbhaLIne rANIe kahyu * deva ! jyAre ema che . te pachI, jo tame mane anumati Ape te mArUM kalyANu karavA mATe huM pratrajyA laI bhikSaNI thaI jAuM. rAjAe evI zarate anumati ApI ke-jo tuM marIne daiva thAya te| ahIM AvIne pachI mane tAre darzana ApavuM. rANIe te vAta kabUla karI ane zailA nAmA bhikSuNInI pAse pratrajyA lIdhI. sAtame divase te rANI maraNusaMjJAnI bhAvanA karatI thakI marIne cAturmahArAjika devalekamAM devatApaNe utpanna thaI. karelI pratijJA pramANe te pachI rAtre AvIne rAjAne pratyakSa thaI tyAre rAjAe zayyAmAM sUtA sUtA ane hAtho lAMbA karI tene AliMgana karavA mATe pAse melAvI. devI kahe ' mahArAja ! huM teA ahIMthI marIne sva mAM devakanyA thaI che. jo tamAre mArA samAgama joitA hoya to tame paNa bhagavAn buddha pAse pravrajyA leA jethI kALa karyA pachI tame svargamAM utpanna thai zakaze ane mArI sAthe samAgama karI zakazeA. ' ema kahI devI aMtardhAna thai. rAjAe AkhI rAta sauMkalpa vika95mAM vItADI, Akhare pragayA levAnA nizcaya kIdhe, ane te pramANe peAtAnA putrane zikha'DIne rAjya upara besADI pote tyAMthI rAjagRha nagaramAM jyAM bhagavAn buddha rahetA hatA tyAM gayA. jatI vakhate putrane dharmanItipUrvaka rAjyanuM rakSaNa ane prajAnu pAlana karavA mATe e zabdo kahetA gayA ane peAtAnA je be mukhya matrie hatA temane badhI vyavasthA sAMbhaLavAnuM sUcana karate gayA. teNe pachI bhagavAn buddha pAse pratrajyA lIdhI ane te temanA ziSya banyA. Aho ! Shrutgyanam Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] vaizAlInA gaNasattAka rAjyane nAyaka rAjA ceTaka A tarapha teno putra zikhaMDI bIjA be duSTa maMtrionI saMgatithI anItinA mArge caDha ane prajAne pIDA ApavA lAgyA. jUnA je be sArA maMtrI hatA temane rAjyakArabhArathI dUra karyA. A hakIkatanI khabara jyAre keTalAka vyApArio mAraphata pravRjita thaelA e vRddha rAjAnI jANamAM AvI tyAre te vyApArio sAthe prajAjana jege AzvAsanane saMdezo meka ane jaNAvyuM ke zikhaMDIne e anyAyAcaraNamAMthI jUra rAkhavA mATe huM jAte ja tyAM AvIza. vyApArio sAthe Avela e saMdeze eka bIjAnI karNa paraMparAe e duSTa maMtrIonI jANamAM AvatAM teo manamAM gabharAyA ane e vRddha rAjA reka nagaramAM na AvI zake tene upAya vicAravA lAgyA. pachI te baMne zikhaMDI rAjA pAse jaIne tene kahevA lAgyA ke-"deva, saMbhaLAya che ke vRddha rAjA ahIM Ave che." rAjA kahe-te te pratrajita thaele che, tene have ahIM AvavAnuM zuM prayojana heya?" maMtrIo kahe-deva, jeNe eka divasa paNa rAjya karyuM hoya che tenuM mana pachI rAjya vinA kayAe ramI zakatuM nathI. eTale pharI e rAjya meLavavA pAcho ahIM Ave che. rAjA kahe-je rAjA thaze te huM pAcha kumAra thaI jaIza emAM ze virodha che!" maMtrIo kahe-deva, e ayukta che. jeNe kumAra, maMtrIo ane prajAjananA namaskAra jhIlyA hoya te kema pAcho yuvarAja padamAM dAkhala thaI zake?" ItyAdi ghaNuM rIte te rAjAne temaNe kheTI rIte bharamAvyuM ane Akhare tenI anumati meLavI keTalAka ghAtaka manuSyane e AvatA vRddha rAjAnI sAme mekalyA jemaNe tene zira cheda karI tenA jIvanane aMta ANyo. pachI krame krame te zikhaMDI rAjA vadhAre duSTa thate gaye. eka divase te zahera bahAra saghaLA lavAjamA sAthe pharavA nikaLe te vakhate rastAmAM eka ThekANe ekAMtamAM ubhA rahelA AgaLanA te mahAkAtyAyana bhikSune je. rAjA tene joIne krodhita tha ane pitAnAM mANasane tenA upara mUThI dhULa, nAMkhavAne hukama karyo. lekee tenA upara eTalI badhI dhULa nAMkhI ke jethI tenuM AkhuM zarIra temAM daTAI gayuM. A bAbatanI khabara jyAre pelA be jUnA maMtrIone thaI tyAre teo tyAM AvyA ane te bhikSune dhULanA DhagalAmAMthI bahAra kADha. bhikSue kahyuM A nagarane vinAzakALa AvI gayo che ane AjathI sAtame divase dhULanI vRSTinA lIdhe A A AkhuM nagara jamInadosta thaI jaze. tethI tamAre ahIMthI bacI javuM hoya te gharathI mAMDI nadI sudhI jamInamAM eka suraMga khodAvI rAkhe ane eka nAva taiyAra karI muke. pahele divase eka mATe vaLiye thaze jenA lIdhe zaheranI badhI kharAba ghuLa AkAzamAM uDI jaze. pachI bIje divase kulenI vRddhi thaze. trIje divase varanI varSA thaze. ema anukrame rananI varSA thaze ane pachI chevaTe dhULanI varSA thaI badhuM zahera temAM daTAI jaze. tame puNya kArya karanAra hovAthI e AphatamAMthI ugarI zakaze. eTale taiyAra karI rAkhelI nAva ratnothI bharIne nadI mAge tame anya dezamAM cAlyA jaje. chevaTe badhuM tema thayuM ane te maMtrIo je pradezamAM jaIne rahyA tyAM temanA nAmathI kramathI hika ane bhika7 nAmanAM nagara vazyAM. Aho! Shrutgyanam Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [ khaMDa 2, mahAkAtyAyana bhikSu paNa tyAMthI nIkaLa lampAka, zyAmA,rAjya, krANu vagerenA mulkamAM thate siMdhu nadI utarI madhyadezamAM AvelI zrAvastI nagarImAM jyAM AgaLa bhagavAna buddha rahetA hatA tyAM saMgha bhege jaI maLe. adrAcaNa rAjAnI A hakIkata, jyAM sudhI huM jANuM chuM, dakSiNanA hInayAna saMpradAyanA pAlI sAhityamAM kayAM AvelI nathI. uttaranA mahAyAna saMpradAyanA saMskRta ane TIbeTIyana sAhityamAM ja A hakIkata maLI Ave che. divyAvadAna sivAya, kSemendranA avadAna kalpalatA nAmaka graMthamAM paNa kANAvadAna AveluM che. avadAnazataka hAlamAM mArI pAse nahi hevAthI temAM e vRttAMta che ke nahI te huM kahI zakatuM nathI. khera. e bIjA graMthamAM hoya ke na hoya tenI carcA kAMI ahIM prastuta nathI. ApaNe e jovAnuM che ke, yavanacaMga ane rudrANAyavadAnanI hakIkatamAM keTalI badhI samAnatA maLI Ave che. yavanacaMga ane helenle-kiya nagaranA nAzanI ane A avadAnamAM jaNAvelI re- -ka nagaranA nAzanI hakIktamAM jarAe taphAvata nathI. tethI huM dhAruM chuM ke A baMne hakIkatenuM mULa eka ja hevuM joIe, eTaluM ja nahi paNa mane te yavanacaMganuM he-- le-le-kiya e avadAnamAMnA renka nAmanuM ja cInI uccAraNa heya ema spaSTa jaNAya che. themasa voTarsa, e nAmanI joDaNI 0-lao-lo-ka (Rallaka?) A pramANe kare che, ane mi. bIla Ho-lo-lo-kia A pramANe kare che. bIla AnuM bIjuM uccAraNuM ( kuTaneTamAM ) Ragha or Raghan, or perhaps Ourgha A pramANe Ape che ane vaiTarsa saMskRta uccAraNa rajuka Ape che. paNa A baMne uccAraNa karatAM mane avadAnamAMnuM rensa-ka e uccAraNa vadhAre saMgata ane bhASAzAstrane maLatuM lAge che. tethI A baMne sthAne eka ja hovAnuM mAruM anumAna mane sapramANa jaNAya che. paNa, ahIM eka bIje bhAgelika prazna upasthita thaI zake tema che. dIghanikAya nAmanA prAcIna pAlI AgamanA mahAviMda nAmanA suraMtamAM tathA jAtakaEkathAmAM 1. biblIo thakA inDikAmAM prakAzita thaela avAnavatA bhAga 1, pAna 870 thI 1027. . 2. juo, thomasa vaeNTarsanuM On Yavan Chwang's "Travels in India," pustaka 2 juM, pAna 298. 3. bIlanuM, Buddhist Records of the western World, pustaka 2 juM, pAna 322. 4. daMtaparaM kaliMgAnaM assakAnaM ca potanaM / mAhIssatI avaMtInaM sovIrAnaM ca rorukaM // mithilA ca videhAnaM caMpA aMgesu maapitaa| bArANasI ca kAsInaM, ete goviMdamApitA ti // pAlI TekasTa sosAyaTIo chapAvela, dIpanikAya, bhAga 2, pR. 235, mahAvatuM bhAga 3, pAna 208-209, mAM paNa A be gAthAo saMskRtamAM ApelI che. 5. jAtakakathA bhAga 3, 5. 470-"atIte loko najare Aho! Shrutgyanam Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] vaizAlInA gaNusattAka rAjyane nAyaka rAjA ceTaka 43 rUkane sivIra dezanuM eka pATanagara jaNAvyuM che, ane sAvaradezanuM sthAna, hindusthAnanA nakazAmAM prasiddha bAddha vidvAn hIsa DeviDas ghaNA bhAge kacchanA akhAtanA nAkA upara muke che. tyAre bIjI bAjU pavanacaMge varNaveluM Ho-lo-do-kia agara 0-Janlo-ka e khAtAnanA pradezamAM (madhya eziyAmAM) AveluM hatuM. tethI e baMne sthAnenA aiyanA anumAnamAM A pramANu bAdhaka rUpe ubhuM rahe che. enA samAdhAnamAM ghaNAM sAdhaka bAdhaka pramANe upasthita thAya che. prathama te e ke dIghanikAya AdimAM jaNAvela savIra deza kayAM Avela hatuM tene hajI kAMI cokkasa patto lAgyo nathI. vaidika purANa ane jaina sAhityamAM paNa saivIra dezanuM nAma Ave che ane ghaNI vakhate sindhasivIranA bhegA sAmAsika nAma vaDe paNa teno ullekha thaele maLI Ave che. e sivIra deza e ja baddhone sivIra hoya te te sidhu nadInI AsapAsa Avela che joIe. paNa jena ane baddha banenA sauvIra eka hoya tema jaNAtuM nathI. kAraNa ke bauddha jeTalA ja jUnA jaina graMthamAM sivIranA pATanagara tarIke, jema ApaNe upara joyuM, tathA vaLI AgaLa joIzuM tema, vItiya ke vItabhaya nAme pattana jaNAvyuM che, tyAre badhe tene ThekANe reva agara reka nAma lakhe che. vaLI e nAmanA pAThamAM paNa judA judA dezanA zrAddha hastalekhe jUdA jUdA pATha bhedo Ape che. udAraNArthe jAtakakathAmAM sAravAra ane remanA evA be paThe maLe che, tyAre dIghanikAyamAM siMhalIvAcanAmAM rahI, ane aramIvAcanAmAM ja pATha che. eTaluM ja nahIM paNa dezanA nAmamAM paNa pAThaphera che. dIghanikAyelAM hovA nA badale eka pAThAntara vira che ane jAtakakathAmAM te tenA badale spaSTarUpe ""i pAThAntara che je khAsa vicAraNIya che. lekhakanA pramAda ane ajJAnathI AvA pAThabheda thavA sulabha che. paNa e pAThabhedethI aitihAsikone paraMparA goThavavI keTalI durlabha thaI paDe che e kaye purAtatvajJa nathI jANata? TabeTiyana sAdhane uparathI vaLI reka e, pAlIsAhityaprasiddha kaliya kSatrinuM nAma grAma hoya evI zaMkA 1. juo "Buddhist India" pAna 38; tathA chevaTe Apela nakaze. 2. AvI jAtanA pAThabhede ane pAThake jaina graMthomAM paNa ghaNuM thAya che ane tethI keTalIka vakhate te bahu guMcavADo ubho kare che. eka udAharaNa ApuM. uparanI neTamAM jema dIdhanikAyanI gAthAmAM amuka dezanI amuka rAjadhAnI jaNAvelI che, evI ja keTalIka gAthAo jenasUtramAM paNa maLe che. hAlamAM je AgAme Agamedayasamiti nAme saMsthA taraphathI chapAyA che temAMthI kaargvANA (pAna 55) mAM kauzAMbI jenI rAjadhAnI che e deza mATe paNa ' vaccha' (vasa ) e zabda lakhyo che ane vairaTa jenI rAjadhAnI che e deza mATe paNa "vaccha' e ja zabda Ape che. enI e ja gAthAo pUtratAchUtra nI TIkAmAM ( pAna 123 ) ApelI che jyAM : racha zaraSa" ane " majha' evA zabdo che jene tAtparya kramathI "vadezamAM kauzAMbI" ane "masyadezamAM vairATa' nagara mukhya zahera che, evo thAya che. kharo pATha A pAchaLanA maMthane che jyAre pahelAne peTA che. lekhaka ane zaidhakanA pramAda agara ajJAnathI AvA ghaNA pAThomAM garabaDa thaI jAya che ane pachI zodhakane yathAzasthita pATho joI tenA uparathI aneka tarka-vita karavA paDe che. Aho! Shrutgyanam Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya sazAdhaka [ khaMDa 2; rAkahIlane thAya che. A uparathI ema phalita thAya che ke prathama te zaruka ane seAvIranA saMbaMdha ane sthAnAdi nizcita nathI ane jo tema nizcita thAya te paNa, divyAvadAnavALu rAruka ane dIghanikAyAdivALuM rAruka-ane jUdAM jUdAM mAnI levAmAM paNa kAMI vadhAre Adha huM jotA nathI. eka nAmanAM aneka sthAneA hatAM ane hAya che. bIjuM divyAvadAnavALu' roka e hiMdusthAnanI hadanI hAra hatuM. e khAkhatanA temAM keTalAka cAkkasa purAvAo paNa maLe che. rAruka nagaranA nAza thayA pachI kAtyAyana bhikSu jyAre pAchA madhya dezamAM AvavA nikaLyA tyAre te lapArka, syAmArka ane vAkANAdi dezamAM thai siMdhu nadInA kAMThe AvyA hatA ane pachI e nadIne pAra karI kratA krUratA keTalAka divase zrAvastie pahoMcyA hatA. bIjA bIjA pramANeA uparathI ApaNane jaNAya che ke la'pAka, syAmAka ane vAkkANu vigere deze| hiMdusthAnanI hAra heAI te anA mulka gaNAtA hatA. si'nadInI pelIpAra heAvAnI bAbata paNa e vicArane vadhAre sakhaLa banAve che. tema ja avadAnanA varNana uparathI ApaNe e paNa joie chIe ke rAkamAM jyAre ratna viMgenI khUba pedAza thatI tyAre vastrAdi cIjo tyAM nahAtI thatI. have, hiMdusthAnanA badhA bhAgo tarapha jyAre ApaNe najara karIe chIe tyAre emAM eke bhAga evA nathI jaNAtA ke jyAM AgaLa ratnA vigere te khUba nipajatAM hoya ane vastrAdi cIne na thatI hAya. enAthI ulaTu madhyaeziyAnA prAMtAmAM AvI sthiti prAcInakALathI cAlI AvatI hatI. e hakIkRta prasiddha ja che. A badhAM kAraNA ane pramANeAthI ApaNe mAnavuM joIe ke avadAnavALu rAruka nagara hiMdusthAnanI bhAra hatuM; ane, temAM ApelI hakIkata sAthe cavanaca Mge ApelI haiA-lA-lA-kanI hakIkata maLatI AvatI hAvAthI te ane sthAnA eka ja hatAM. 4 aiAd ane jainakathAmAM samAnatA. yavanaca`ganI ane avadAnamAMnI hakIkatanuM sAmya te ApaNe upara joyuM che paNa e karatAMye vadhAre sAmya aiAddha ane jainakathAmAM jaNAi Ave che je eka kharekhara vismaya upajAve tevI AAmata che. cavanacaMga ane avadAnamAMnI hakIkatamAM te phakata rAjya nagaranA nAzavALI hakIkta sAthe ja sAmya raheluM che paNa jainakathAmAM vaLI avadAnamAMnI khIjI paNa keTalIka khAkhatA sAthe sAmya raheluM che; jenA vicAra kramathI karavAnI AvazyakatA che. rAruka nagaranA nAzanI ane jainakathAvALA vItibhaya nagaranA nAzanI hakIkata yavanacaMga, avadAna ane jainakathAmAM samAna che. traNemAM dhULanI vRSTi thavAne lIdhe naga 1 jIe- Rockhill's Life of the Buddha', pAna 145. 2 rAjagRhanA vyApAriA rArukanA rAnna drAyaNane kahe che ke kaivo ratnAdhipati,sAna grAdhipati:, tasya rahnAni vurNamAni / rAjagRhanA rAjA biMbisAra AgaLa vyApAra kahe che ke-tevo vasrAdhipatiH, sa rAnA nAdhipati:, sabhya yasrALi durjani / (dvivyAvadAna pAna 145. ) Aho ! Shrutgyanam Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4- ] vaizAlInA gANasattAka rAjyane nAyaka rAjA ceTaka rane nAza thaele jaNAvyuM che. jemakathAmAM udAyana ane avadAnamAM rudrAyaNa rAjA bhikSu thAya che. tenuM mRtyu tenA uttarAdhikArInI anumatithI, duSTa amAtya karAve che. ekamAM viSapragathI te karavAmAM Ave che ane bIjAmAM zastrAghAtathI. uttarAdhikArInA saMbaMdhamAM pharaka che. jaine tene vRddha rAjAne bhANeja kahe che, tyAre brAddha putra kahe che. eka erasa putra dvArA pitAnA janmadAtA pitAnuM AvuM jaghanya kRtya karAya tenA karatAM bhANeja dvArA te kRtya thAya temAM manuSya jAtinA rejanA vyavahArane vadhAre baMdhabesatuM lAge kharuM. (A mAtra eka sAmAnya kathana che, bAkI AvA dAkhalAo jagatanA itihAsamAM ghaNAe maLI Ave che tethI e kathana upara bhAra mukavAnI AvazyaktA nathI.) A hakIkatane lagate je ullekha baMne paMthavALAo kare che tenuM bhAvasAmya khAsa jovA jevuM che. drAyaNa rAjAne Avate sAMbhaLIne zikhaMDInA duSTa amAtye tene kahe che ke - deva zrUyate vRddharAjA AgacchatIti / sa kathayati pravrajito'sau kimartha tasyAgamanaprayojanamiti / tau kathayataH-deva yenekadivasamapi rAjyaM kAritaM sa vinA rAjyenAbhiraMsyata iti kuta etat / punarapyasau rAjyaM kArayitukAma iti / zikhaNDI kathayati-yaghasau rAjA bhaviSyatyahaM sa eva kumAraH ko nu virodha iti / to kathayataH-deva apratirUpametat ,kathaM nAma kumArAmAtyapaurajanapadairaJjalisahastrairnamasyamAnena rAjyaM kArayitvA punarapi kumAravAsena vastavyam / ...sa tAbhyAM vipralabdhaH kathayatikimatra yuktaM kathaM prtipttvymiti| tau kathayataH-deva praghAtayitavyo'sau, yadi na praghA. tayate niyataM duSTAmAtya vigrAhito devaM praghAtayatIti |...n devena zrutaM pitA vA yadi vA bhrAtA putro vA svaaNgnisRtH| pratyanIkesu varteta kartavyA bhUmivardhanA // 1 e ja bhAvane AcArya hemacaMdra pitAnA mahAvIracaritramAM A prakAranA zabdomAM praTarecha jJAtvodAyanamAyAtaM kezyamAtyairbhaNiSyate / nirviNNastapasAmeSa niyataM tava mAtulaH / / RddhaM rAjyaM baindrapadaM tattyaktvAnuzayaM dadhat / nUnaM rAjyArthamevAgAdvizvasIrmA sma sarvathA // 2 1 divyAvadAna, pAna 564. 2 A be loko sAthe kSemendranI avadAnakalpalatAmAMnA A nIcenA loko sarakhAvA jevA cheprvaade prasRte tasminnamAtyo daNDamudgarau / atItabhUpAgamanatrastau bhUpatimUcatuH // 83 // sarvatra zrUyate deva pravAdaH sAdhuninditaH / vRddhapranajito rAjA rAjyArthI yatnavAniti // 84 // (mahAnaaal, bhAga 1, pAna 445.) Aho I Shrutgyanam Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya saMzodhaka [ 2 kezI vakSyatyasau rAjyaM gRhNAtvadyApi ko'smyaham / gopAlasya hi kaH kopo dhanaM gRhNAti ceddhnii|| vakSyanti mantriNaH puNyaistava rAjyamupasthitam / pradattaM na hi kenApi rAjadharmo'pi nedRshH|| pituoturmAtulAdvA suhRdo vaapraadpi| prasahyApyAharedrAjyaM tadattaM ko hi muzcati // 1 DhAyaNanI strInuM nAma caMdraprabhA che tyAre udAyananI strInuM nAma prabhAvatI che. prabhA" zabda baMnemAM je anugata che te dhyAna kheMce te che, paNa te karatAMye vizeSa dhyAna kheMcavA lAyaka bAbata te e che ke-baMne kathAomAM rANInA nAmanI ane rAjAnI vINA vagADavAnI hakIkata tathA rAjAne duzcinha joI rANInA Asana maraNanI vAta jANI levAnI, rANIe pachI pratrajyA laI levAnI ane marI gayA pachI svargamAMthI AvIne, karelI pratijJA pramANe, rAjAne darzana devAnI e vigere hakIkata akSareakSara maLatI Ave che. sarakhAvavA mATe baMnenAM saMskRta avataraNe ApuM chuM-- rudrAyaNo rAjA vINAyAM kRtAvI candraprabhA devI nRtye / yAvadapareNa samayena rudrAyaNo rAjA vINAM vAdayati candraprabhA devo nRtyati / tena tasyA nRtyantyA vinAzalakSaNaM dRSTaM, sa tAmitazcAmutazca nirIkSya saMlakSayati / saptAhasyAtyayAt kAlaM kariSyati / tasya hastAda vINA astA bhUmau niptitaa| candraprabhA devI kathayati-deva mA mayA drntym| devi na tvayA durnRtyaM, api tu mayA tava nRtyantyA vinAzalakSaNaM dRSTaM saptame divase tava kAlakriyA bhavatIti / candraprabhA devI pAdayornipatya kathayati-deva yadyevaM kRtopasthAnA'haM devasya, yadi devo'nujAnIyAd ahaM pravrajyeyamiti / sa kathayati-candraprabhe samayato'nujAnAmi yadi tAvat pravrajya sarvaklezaprahANAda arhattvaM sAkSAtkaroSi eSa eva te duHkhaantH| atha sAvazeSasaMyojanA kAlaM kRtvA devesUpapadyase devabhUtayA te mamopadarzayitavyamiti / 2 A ja hakIkata udAyana ane prabhAvatInA saMbaMdhamAM thaelI jenuM varNana hemacaMdranA zabdamAM joIe. tAmanyadArcAmacitvA pramodena prbhaavtii| patyA sametA saMgItamavigItaM pracakrame // tAnaudhAnagatazravyaM vyaktavyaJjanadhAtukam / vyaktasvaraM vyaktarAgaM rAjA vINAmavAdayat // tIvravrataparikliSTaH saMbhogAbhimukhAdaraH / lajAM pravrajyayA sArddha tyaktvA sa punareSyati // vyaktAMgahArakaraNaM sarvAMgAbhinayojjvalam / nanarta devyapi prItA lAsyaM tAMDavaparvakam // rAjA'nyadA prabhAvatyA na dadarza ziraH kSaNAt / nRtyantaM tatkabandhaM tu dadAjikabandhavat // ariSThadarzanena drAk kSubhitasya mahIpateH / tadopasarpannidrasyevAgalat kaMbikA karAt // akAMDatAMDavacchedakupitA rAiyathAvadat / tAlacyutAsmi kimahaM vAdanAdvirato'si yat // itthaM punaH punaH pRSTaH kaMbikApAtakAraNam / ttattathAkhyat mahIpAlo balIyAn strIgrahaH khalu // 1 mahAvIrayastri, pAna 158. 2 hivyAhAna, pAna 553. Aho! Shrutgyanam Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] vaizAlInA gaNasattAka rAjyane nAyaTa rAjA ceTaka rAyUce dunimittenAlpAyurahaM priya ! * * tapanA mata ardhavirata mama . evamuktaH sanirbandhamabhyadhAvasudhAdhavaH / anutiSTha mahAdevi yattubhyamabhirocate // devatvamAptathA devi bodhanIyastvayAnvaham / A baMne avataraNe uparathI baddha ane jaina baMne lekhamAM keTalI badhI abhinatA che te spaSTa jaNAI Ave che. ane huM te AthI paNa AgaLa vadhI ema kahI zakuM chuM ke divyAvadAnamAMnuM udrAyaNa nAma e jaina nAma udAyananA badale, agara jainanAma udAyana e bauddhanAma udrAyaNanA badale bhrAMtithI ke lipibhedathI ja utpanna thayuM che. kAraNa ke baMnenA graMthamAM baMne prakAranA pAThabheda cokhA maLI Ave che. divyAvadAnamAM che ke sarvatra drAyaNa pATha Ape che te paNa be cAra ThekANe udrAyaNa evuM pAThAMtara paNa maLI Ave che. ane emAM vaLI eka ThekANe te khAsa lekamAM ja e pATha Avela che, jemake - mukto granthaizca yogaizca zalyanirvaraNaistathA / athANujhAyo mitra rAmane purate A (pAna 467). * kSetre te avadAnakalpalatAmAM sarvatra udrAyaNa e ja pATha Ape che ane te padyamAM havAthI bIjA pAThAntarane temAM avakAza paNa nathI. udAharaNArtha -babhUva samaye tasmin raurukAkhye pure nRpaH / __ zrImAnudrAyaNo nAma yazazcandramahodadhiH // 4 // -kadAciddivyaratnAMkaM kavacaM kAJcanojjvalam / zahiNodU vimbisArAya sAramudrAyaNo nRpaH // 11 // -vimbisArasya hastAGkalekhAmudrAyaNo nRpaH // --udrAyaNasya nRpaterAyaMH kAtyAyano'tha saH // - A avataraNe uparathI spaSTa jaNAya che ke bauddhagraMthamAM asala nAma drAyaNa nahi paNa udrAyaNa hevuM joIe ane e ja nAma jaina graMthakArene paNa saMmata hoya tema lAge che. hemacaMdra vagerenA graMthamAM tema ja AvazyakasUtranI saMskRta TIkA AdimAM prAyaH salaMtra e pATha upalabdha thAya che paNa bhagavatIsUtra tathA AvazyakacUrNinA jUnA hastalekhamAM ghaNI jagAe " DAyA" e pATha spaSTa maLI Ave che. A uparathI huM mAnuM chuM ke jainene paNa bauddhonI mAphaka asala nAma sAthaLa ja saMmata hatuM jenuM prAkRtarUpa kAyA thAya che. kharI rIte udrAyaNa' zabda paNa khAsa saMskRta 1 mahAvIracaritra pAna 150. 2 divyAvadAna pAna 566, upara be vAra A nAma AveluM che. 3 A lekhanI zarUAtamAM, upara je meM, ceTakanI 7 putrIo saMbaMdhI kathanavALuM AvazyakacUrNinuM avataraNa ApyuM che temAM "3aaaa pATha ja Apela jevAze. hAlamAM mArI pAse je AvazyakacU Aho! Shrutgyanam Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya sAdhaka [5 24 heya ema lAgatuM nathI. mULa e zabda prAkRta hAI kadAca ja haze jenuM saMskRta rUpa aie kapyuM ane jenee tene vadhAre saMskRta karI tenI jagyAe udAyana bhuyu A rIte ApaNe aidha ane jaina kathAmAM keTaluM badhuM sAmya che te joyuM che. A vilakSaNa sAmyanuM mULa khoLI kADhavuM kaThiNa che. jainenI hakIkta uparathI dhee pitAnA , kathA ghaDI kahADI che ke dhenI hakIkata ne jenee baMdhabestI karI lIdhI che ke vaLI A baMne saMpradAe kaI trIjI ja hakIkatanA mULa uparathI pitAnI kathA-kalpanA upajAvI DhI cha, meno nirNaya 27 / tema nathA. (purAtattva, pusta: 19 A 3 mAthI dhRta.) NinI hastalikhita prati che temAM e ja pATha che. e prati amadAvAdanA DahelAnA upAzrayanA bhaMDAramAMnI che ane saMvata 1518 nI sAlamAM lakhAelI che. e prati lakhAvanAranI prazasti paNa chevaTe ApelI che jemAM keTalIka aitihAsika hakIkata nedhelI hovAthI huM tene ahIM purI utArI lauchuM. // so0 mANika / so0 mAMDava / so0 bIjA lekhitagraMta (tha) prazastilikhyate / yathA / zrIosavaMzAMbarapUrNacandraH savRttazobhAguNadIpyamAnaH / zrIsAMgaNo maMtrivaro babhUva DhIlIpateAsadharAdhipasya // so0 sAMgaNasutaH so0 padamaH (2) zrIzatrujayAditIrthe saMghapatikAryakartA / so0 padama (?) suta so0 dharNa (?) mahAnubhAvo vabhUva tadanvaye so0 dharNasuta so0 bhojA so0 bhojAbhAyAM bAI rAjaladei tasa sa (su)ta so0 zrImANika sutaiH so0 mAMDaNa so0 bhImAbhidhaiH / so0 mANikabhAryA zrA0......so0 mAMDavamAryA zrAva(vi)kA sahaja / so0 bhImA bhAryA zrA0 ahavade so0 bhImAsuta so0......pramukha kuTuMbaparivArayuktaiH sarasvatIkoze leSi(khi)ta saMgRhItAneka graMthaiH saMghapatIbhUya zrIzatrujayagirinArazrIsopArakazrIjIrapallIzapArzvanAthazrIarbudAcalavaDavANIzrIabhinaMdanapramukhatIrthayAtrAdidAnapuNyakArakaiH saMvat 1518 varSe vaDAtapAgacchanAyaka bhaTTA0 zrI0 ratnasiMhasUri / bhaTTA0 zrI udayavallabhasUri / bhaTTA0 zrI0 jJAnasAgarasUri / bhaTTA0 zrI cAritrasuMdarasUri / bhaTTA0 udayasAgara upAdhyAya udayamaMDanagaNInAmupadezena svazreyase zrIAvazyakacUrNi samAptamiti // cha // cha // brAhma. NajIvAlikhitaM karakRtamaparAdhaM kSatimataH santu // (AbhAsA gRhasthAnAM nAmI AvamA che te badhA upara koNa jANe koIe zAhI pheravI temane bhUMsI nAMkhavAno prayatna zA hetuthI karyo haze?) prazasti pachI bhInna sakSama shere| bhaars| che mA vyu cha-eha prati saMvat 1743 varSe caitrazudi 7 dine zrI 6 AcAryajI RSi zrI 6 tejasiMghajIye vRddhimaMDArI mukI che // Aho! Shrutgyanam Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // arham // namo'stu zramaNAya bhagavate mahAvIrAya / zrImerutuGgAcAryaviracitA vicArazreNiH - aparanAma - sthavirAvaliH ' jaM syaNi kAlagao ' iti gAthAkadambake / zrImerutuGgasUrIndreyAkhyAlezo vidhIyate caMde caMde abhivaDhiyammi caMde'bhihie ceva / paMca risehiM] jugamiNaM pannattaM vayirAgehiM | iti gAthoktayuktyA paJcavarSairyugamucyate / tatrAdau dvAdazamAsaiH prathama zcandrasaMvatsaraH / punardvAdaza mAsairdvitIyazcandrasaMvatsaraH / tRtIyavarSe poSamAsasya vRddhi:, atastrayodaza mAsaistRtIyo'bhivarddhitasaMvatsaraH / tato dvAdazamAsaiH punazcaturthazcandrasaMvatsaraH / paJcame varSe ASADhamAsasya vRddhi:, atastrayodazamAsaiH punaH paJcamo'bhivarddhitasaMvatsaraH / evaM ca vyavahAranayena triMzatA mAsairadhikamAso labhyate / yataH sAvaNa bahulapaDiva bAlavakaraNe abhIinakkhatte / savvattha paDhamasamae jugassa AI viyANAhi // ityAgamavacanAjjaine zrAvaNAdiH saMvatsaraH / tataH prathame candravarSe 12 mAsAH, dvitIye'pi 12, evaM 24 / tato'bhivarddhitavarSasya zrAvaNadayaH SaT / evaM 30 mAsaiH poSavRddhiH / tato'bhivarddhitasyaiva zeSA mAsA' mAghAdayaH SaT / tatazcaturthe candravarSe 12, paJcame'pi varSe 12, evaM 30 / atrASADhavRddhiH, ato'sau paJcamo'bhivarddhita iti / uktaM ca 1 paMca sahiyaM / 2 1 caMdra0 / 3 12 mAsaiH / 4 2 caMdra0 / 5 13 mAsaiH; 6 12 mAsaiH / 7 triMzat mAsaiH / 8 ityAdyagama0 / 9 nAsti / Aho ! Shrutgyanam Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merutuMgAcAviracitA jai jugamajjhe to do posA, jai jugate do AsADhA / __ evaM rUpasya ca yugasya dvitIye candrasaMvatsare kArtikavadi AmAvAsyAM2 zrIvIranirvANam / ukta ca-zrIkalpe- caMde nAma se duccaM saMvacchare / ' ata Aha jaM rayaNiM kAlagao arihA titthaMkaro mhaaviiro| taM rayaNimavaMtivaI ahisitto pAlago rAyA // yasyAM rajanyAM zrIarhan tIrthakaro mahAvIraH kAlagataH mukti prAptaH, tasyAM rajanyAmujjayinyAM4 caNDapradyote mRte tasyaiva putraH pAlako rAjA avantipatistasya paTTe'bhiSiktaH / ('vIranivvANarayaNIo caMDapajjoyarAyapaTTammi / ujjeNIe jAo pAlayanAmA mahArAyA // ' ) 'sahI pAlagaranno paNavanasayaM tu hoi nandANaM / aTThasayaM muriyANaM tIsaJciya pUsamittassa // balamitta-bhANumittANa sahi varisANi catta nahavahaNe / taha gaddabhillarajjaM terasa vAse sagassa caU // 6 pAlakamya rAjJaH SaSThi (60) varSANi? rAjyamabhUt / tAvatA pATalIputre'putra kUNikaThapuce udAyinape udAyinapamArakeNa hate paJcadivyAntaritAdhivAsitagajendreNa nApito gaNikAGgajo nando10 rAjye'bhiSiktaH / uktaM ca pariziSTapaNi-- anantaraM varddhamAnasvAmiAnirvANavAsarAt / gatAyAM SaSThivatsayomeSa nando'bhavannRpaH // nandAzca nava pATalIpure kramAdabhuvan / teSAM ca rAjyaM paJcapaJcAzadadhikaM zataM ( 155) varSANi babhUva / evaM dve zate paJcadazAdhike ( 215 ) / yacca pariziSTaparvaNyuktam ' evaM ca zrImahAvIramuktervarSazate gate / paJcapaJcAzadadhike candragupto'bhavannRpaH // ' tacintyam / yataH-evaM 60 varSANi truTyanti, anyagranthaiH saha virodhazca / tadanu, aSTottarazataM (108) varSANi11 mauryANAM rAjyam / mauryAstu navamaM nandamutthApya cANAkyena12 pATalIputra sthApitAcandraguptAdayaH / evaM 323 / tato mauryarAjyAdanupuSyamitrarAjJAstriMzat13 (30) varSANi / tato balamitra ___ 1 nAsti / 2 amAvAsyAyAM / 3 saMvatsare / 4 nAsti / iyaM gAthA pratyantare nAsti / 6 sagadda / 7 60 barSANi / 8 kauNika / 9 0ntraadhivaasit| 10 nApito gaNikAGgAjo nando rAjA rAjye / 11 108 varSANi / 12 cANikyena / 13 30 varSANi / Aho! Shrutgyanam Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicArazreNI bhAnumitau rAjAnau SaSThi (60) varSANi rAjyamakArTAm / yau tu kalpacUrNau caturthIparvakartRkAlakAcAryanirvAsakau ujjayinyAM balamitra bhAnumitrau tAvanyAveva / tatazcatvAriMzat 4 (40) varSANi nabhovAhane rAjyaM jAtam / eSaH kApi naravAhano rAjetyucyate / evaM vIranirvANAd varSa 453 / asmiMzca varSe gardabhilakocchedakasya zrIkAlakAcAryasya sUripada pratiSThA'bhUt / tathA nabhovAhanarAjAnantaraM gardabhillarAjyaM dvipaJcAzadadhikaM zataM ( 152 ) varSANi 6 jJAtavyam / ayaM bhAvaH----gardabhillaprabhRtInAM rAjya gardabhillarAjyam / iha yadA yo rAjA khyAtimAnabhUt, tadA tasya rAjyaM gaNyate, na tu paTTAnukramaH / tato nabhovAhanAdanu gardabhillenojjayinyAM 13 varSANi rAjyaM kRtam / tAvatA zrIkAlakAcAryeNa svasuH sarasvatyAH praghaTTake gaI bhillamucchedya ujjayinyAM zakarAjAH sthaapitaaH| taiH 4 varSANi? tatra rAjyaM cakre / evaM varSa 17 / tadanu gardabhillasyaiva sutena vikramAdityena rAjJojjayinyA rAjyaM prApya suvarNa puruSasiddhibalAt pRthivImanRNAM kurvatA vikramasaMvatsaraH pravartitaH / sa ca vArSikadAnavarSAjjAtazrIvIrasaMvatsarAd dvAdazAdhikapaJcazatavarSebhyo'nu jJeyaH / vikramasya rAjyaM 60 varSANi tatastatputrasya vikramacaritrAparanAmno dharmAdityarAjasya rAjyaM 40 varSANi / tato bhAilarAjarAjyaM varSa 11 / tataH zrInAila rAjya varSa 14 / tataH zrInAhaDarAjyaM 10 varSANi jAtam / yasya vArake navanavati-lakSadhanapatibhiraprAptanivAse jAlaurapurasamIpasthe suvarNagirizRMge zrImahAvIrasanAthaH zrIyakSavasatyAkhyo10 mahAprAsAdo niSpannaH / uktaM ca navanavailakkhadhaNavai-aladdhavAse suvannagirisihare / nAhaDanivakAlINaM thuNi vIraM jakkhavasahIe // 1] vikramAdityAdanuvarSa 135; tanmadhye 17 varSeSu kSipteSu sarvavarSa 152 / etadevAha vikamarajjANaMtarasatarasavAsehiM vcchrpvittii| sesa puNa12 paNatIsasayavikkamakAlammi ya pavihaM // saptadazavarServikramarAjyAnantaraM vatsarapravRttiH / ko'rthaH ? / nabhovAhanarAjyAt 17 varServikramAdityasya rAjyam / rAjyAnantaraM ca tadaiva vatsarapravRttiH / tato dvipaJcAzadadhikazata :( 152) madhyAt 17 varSeSu gateSu zeSa paJcatriMzadadhikazataM ( 135) 13 vikramakAle praviSTam / vikramAdityAGkitasaMvatsarAt zAkasaMvatsaraM yAvad yaH kAlaH sa vikramakAlaH / sa ca pUrvoktayuktyA 135 varSamAna iti / tatra praviSTaM tatra sthitamiti / evaM ca sati kiM jAtamityAha--- vikamarajjAraMbhA parao sirivIranivvuI bhnniyaa| sunna-muNi-veya-jutto vikkamakAlAu jinnkaalo| 1 60 varSANi / 2 0 kAlikA0 / 3 bAlabhI0 / 4 40 varSANi / 5 sUrapada. / 6 gaIMbhillarAjyaM 152 varSANi / 7 zakarAjA sthApitaH tataH 4 varSANi / 8 svarNapu0 / naaill| 10 .vstyaarekmhaa| 11 navanavati kkhadhaNavai aladdhavAse savannaceihare / nAhaDanivakAraviyaM vIraM jakkhavaivasahIe / / 12 nAsti / 13 'zeSaM 135' ityeva / Aho! Shrutgyanam Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merutuMgAcAryaviracitA vikramakAlAjjinasya vIrasya kAlo jinakAla : - zUnya (0) muni ( 7 ) ved ( 4 ) yuktaH / catvArizatAni saptatyadhikavarSANi 1 zrImahAvIra vikramAdityayorantaramityarthaH / nanvayaM kAlaH zrIvIra vikramayoH kathaM gaNyate ; ityAha- vikramarAjyArambhAtparataH pazcAt zrIvIranirvRtiratra bhaNitA / ko bhAvaH - zrIvIranirvANadinAdanu 470 varServikramAdityasya rAjyArambhadinamiti / tathA hi- 4] pAlaka: nandAH mauryA : puSyamitra : balamitra bhAnumatra nabhovAhana: garddabhilaH 60 155 108 30 40 13 4 470 zakAH evaM.... tadanu zAkasaMvatsarapravRttiH / uktaM ca pArIzaSTaparvaNi tadanu vikramAdityaH dharmAdityaH bhAila: nAila: nAhaDa: evaM ubhayaM zrIvIranirvRtervarSaiH SaDbhiH paJcottaraiH zataiH / zAkasaMvatsarasyaiSA pravRttirbharate'bhavat // atrAdhikArAt sthAvarANAM paTTapratiSThAkAlo bhaNyate / sirivIrAu suhammo vIsaM, cau cattavAsa jaMbussa / pabhavegArasa, sijjaMbhavassa tevIsa vAsANi // pannAsa jasobhadde, saMbhUissaTTha, bhaddabAhussa / caudasa, ya thUlabhadde paNayAMlevaM dupannarassa || zrIvIranirvANAt sudharmasvAmipaTTavarSa 20 / tadanu jambusvAmina: paTTavarSa 44 / evaM 6 4 / uktaM zrIvIramokSa divasAdapi hAyanAni catvAriSaSTimapi ca vyatigamya jambUH / kAtyAyanaM prabhavamAptapade nivezya karmakSayeNa padamavyayamAsasAda || 1 470 varSANi' ityeva / zrI vIramokSAdvarSazate saptatyagre gate sati / bhadrabAhurapi svAmI yayau svarga samAdhinA || 60 40 11 14 10 tataH prabhavaH 11, zayyaMbhavasya 23, yazobhadre 90, sambhUtivijayasya 8, bhadrabAho : 14; evaM zrIvIranirvANAt 170 / uktaM ca parizipaSTarvaNi 135 605 Aho ! Shrutgyanam Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthUlamadre 45; evaM dupArasa tti' dve ate paJcadazAdhike ( 219) / zrIvIranirvANAt pAkanRpa-sarvanandarAjyakAlopyetAvAneva / ajjamahAmirI tIsaM, ajamuindhINa parisa chAyAma / guNasuMdara cauAlya, evaM tisayA ppttiisaa|| AryamahAgiriH 30, AryasuhastInAM 46, guNasundaraH 44, evaM trINi pratAni paJcanidhadadhikAni ( 335 ) / tatto igacAlIsaM nigoya vakkhAya kaaligaayrio| aTThattIsaM saMdila, evaM causaya caupasa ya // tataH 335 anunigodavyAkhyAtA 3kAlakAcAryaH / 'kilAsmadvat saMprati bharate kAlakAcAryoM nigodavyAkhyAteti zrIsImaMdharavAcaM zrutvA vRddhaviprarUpeNendraH kAlakAcAryapAzcai tathaiva nigodavyAkhyAzravaNAdanu nijamAyurapRcchat / taizca zrutophyogAdindro'sAviti jJAtaH / bhikSAgatayatInAM svAgamanajJaptyai vasatidvAraM parAvRttya svasthAnamagamaditi / ayaM ca prajJApanopAGgakRt siddhAnte zrIvIrAdanvekAdazagaNabhAdbhiH saha ayoviMzatitamaH puruSaH zyAmArya iti vyAkhyAtaH / [ uktaM cottarAdhyayane, parISahAdhyayananiryukto........parISahAdhikAre ujjaNi kAlakhamaNA sAgarakhamaNA suvnbhuumiisu| pucchA Au ya sesaM iMdo sA divvakaraNaM ca // iti gAthAcUrNI- ujjeNIe kAlagAyariyA jAva sakko nigoyajIve pucchai sA divvaM ti zAlAkhaparAvartaH / ' tato'sau zyAmAryo'nyo veti cintyam / 4 ] ___ asau varSa 41, skaMdilasUriH 38; evaM catvAri zatAni caturdaza ca ( 414 ) / atra cAya vRddhasaMpradAyaH-sthUlabhadrasya ziSyadvayam-1 AryamahAgiriH, 2 AryasuhastI ca / tatra, AryamahAgireryA sAsvA sA mukhyA / sA caivaM sthavirAvalyAmuktA suribalissaha sAI sAmajjo saMDilo ya jiiyghro| ajjasamudo maMgU naMdillo nAgahatyI y|| revai-siMho khadila himavaM nAgajjuNA ya goviMdA / siribhUjhadina-lohicca-dUsagaNiNo ya devaDDhI // asau ca zrIvIrAdanusaptaviMzatitamaH puruSo devarddhigaNiH siddhAntAn avyavacchedAya pustakAdhikAnakArSAt / dvitIyazAkhA tu zrIkalpasUtroktA evam ____1 viskhAya / 2 kAligA / 3 kaaligaa| 4 koSThakAntargatapAThaH prati pustake nAsti / 5 evaM 414' ityeSa paatthH| 6 revara miha khNdv| Aho! Shrutgyanam Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sumAtApirapita alpasuhatyI ya suThThiya tadidile ya ajjdiye| sAhagiri vairasAmI sopAraga vairaseNe ya / evaM cAtra zAkhAdvaye'pyAryasuhastino'nu guNasundaraH, zyAmAryAdanu skandilAcAryazca na dRzyate, tathApatra saMpradAye dRSTAvatastAveva proktau| evamagre'pi revatimitrAdau jJeyam / revaimitte chattIsa2 ajjamaMgU a vIsa evaM tu / ghausaya sattari causaya tipanne kAlago jaao| cauvIsa ajjadhamme, eguNacAlIsa bhaddagutte ya / sirigutti panara, vaire chattIsaM eva paNa culasI // . terasa vAsA siriajjarakkhie, vIsa pUsamittassa / itya ya paNahiya chasaesu sAgasaMvaccharuppattI // skaMdilAdnurevatimitre 36, AryamaguH 20; evaM zrIvIramokSAt catvAri zatAni saptatica (470 ) / atra 453 varSeSu gardabhillocchettA kAlakasUrirjAtaH / Aryadharme 24 / iha ke'pi magudharmayornAmneva bhedamAhuH / tanmate Aryadharmasya varSa 44, bhadragupte 39, zrIgupte 15,zrIvajrasvAmini 36; evaM vIramokSAt paJca zatAni caturazItiH (184) / tadanu zrIAryarakSite 13 / puSyamitrasya 20, yena sUtrArthoM prativallaghaTatulya AryarakSito? 'kAri / evaM vIrAdvarSa 617 / atra ca 606 varSeSu zAkasaMvatsarotpattiH / iha cAyaM saMpradAyaH--pUrva candraguptavArakedvAdazavArSikadurbhikSa utkRSTalabdhInAM prakarNikasahasrANAM ca vicchedH| bahulassa sarinvayeti, balissaheti caikasyaiva nAma / sthavirAvalyAM tu, AryamaGgoH paro'nu Aryadharmabhadragupta-vajrasvAmi--AryarakSitA bhinnazAkhodbhavA api tasmin samaye pradhAnapuruSA ityupaattaaH| revaisiMhati-revatisariH, brahmadvIpakasiMhazca / tathA vajrasvAmyavasAne 12 vArSike durbhikSe siddhAntAnuyogaH pragaSTaH / tataH punaH subhikSe jAte mathurAyAM skandilAcAryeNa zramaNasaMghamelAyatvA pravartitaH / uktaM ca-- 'jesi imo aNuogo' ityaadi| dvitIyazAkhAyAM tu-muTThiya tti Aryasuhastino dvAdazaziSyAntaravartI paJcamaH, kalpe- 'suTThiyasuppaDibaddhi ti ' khyAtaH susthitasUriH / yasmAt / koDiyagaNo gaNo me ' iti paThyamAnaH kauTikagaNo nirgataH / tathA kalpasUtre ityuktam-therassa NaM ajamahAgirissa elAvaJcasaguttassa ime aThTha therA aMtevAsI mahAvaccA abhiNNAyA hotthA / taMjahA-there uttare, ityAdi jAva, there chalue rohagutte kosiyagutteNaM / berohito paM chaluehiMto NaM rohaguttehito terAsiyA sAhA niggayA ' ityuktam / Avazyake tu caudasa solasa vAsA caudasa visuttarAya dunisyaa| aTThAvIsA ya duve paMca sayA ceva cauyAlA // paMcasayA culasIyA cha ceva sayA navuttarA hu~ti / 1na dazyate vayA'pyatra saMpradAye dRSTaH , atastathaiva proktaH / chattIya / 3 puSa / 4 puvamittastra / 5 kaaniphaacaaryoN| 6shriivje| 7 AryarakSitenA. Aho! Shrutgyanam Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasayA coyAlA taiyA siddhiMgayassa vIrassa / purimaMtaraMjiyAe terAsiyA diTThi uppannA // ityuktam / tato yadi SaDulUko rohagupta AryamahAgiriziSyaH, tataH zrIvIrAt 544 varSANi kathaM syuH / yataH-AryamahAgiriH sthUlabhadraziSyaH, sa coktayuktyA vIramokSAt 245 varSAntarjAtaH / tacchiSyazcet SaDulUkaH tataH 544 varSe kathamiti sandehaH / tato'tra bahuzrutAH pramANam / tathA 12 vArSike durbhikSe zrIvajreNa vajrasenaziSyo / yadA lakSyamUlyAM rasavatI labhase tadanu subhikSaM jAnIyAH ' ityuktvA vihAritaH / sopArake jinadattebhyabhAryayezvarIti nAmnyA viSakSepAdadIyamAnAMl tAdRzIM2 rasavatI jJAtvA prAtaH subhikSaM bhAvIti tau saMbodhya tatra sukhaM tsthau| tasya ca krameNa indra-candra-nirvRti-vidyAdharAkhyAH 4 ziSyA jAtAH / teSu candrakulaM vaTavRkSavacchatazAkhamadya yAvat prasaradvijayate / tadanvaye teSAM ziSya upasthApyaH * koDIgaNo gaNo me, vairasAhA sAhA me, caMdakulaM kulaM me' iti digbandhaM kAryate iti / tathA, bhRgukSete AryakhapuTAcAryo vRddhavAdI ca; Aryadharmasya ziSyaH siddhasenaH prabhAvakaH / tathA, vajasvAmino'nu vajraseno varSa 33, nAgahastiH 69, revatimitraH 59, brahmadvIpakasiMhaH 78; evaM 239 // tadanu, skandila-himavatsUri-nAgArjunAH 784 / eSAM madhye 22 varSAtikrame valabhIbhaGgaH / uktaM ca paNasayarI vAsAI tinnisayasamanniyAI akkamiuM / vikkamakAlAo tao valabhIbhaMgo samuppanno // yataH zrIvikramAt 114 varvajrasvAmI, tadanu 239 varSeH skandilaH, 227 varSelAmAH / evaM 375 / tathA vikramAdanu 510-zrIvIramokSAdanu 980 vardevarddhigaNibhirgranthAnudhdRtya pustakeSu likhitaH / tadA ca taiH zrIkalpAntalikhitam- samaNassa bhagavao mahAvIrassa kAlagayassa0 navavAsasayAI vaikvaMtAI dasamassa vAsasayassa ayaM asIime gacchai tti / ' tataH 13 varSezcaturthI paryuSaNA parva / taduktam; navasaya teNauehiM samaikatehiM vddhmaannaao| pajjosavaNacautthI kAlagasUrihiM saMThAvayA // zrIvIramokSAt dazabhiH zataiH paJcapaJcAzadadhikaiH (1055) zrIharibhadrasUreH svargaH / uktaM ca paMcasae paNasIe vikamakAlAoM jhatti atthmio|| haribhasUrisUro bhaviyANa disaGa kallANaM // tato jinabhadrakSamAzramaNaH 65, puSyamitraH 60 / svAtisUribhiH 75 varSeH pAkSikaM caturdazyAmAnItam / / uktaM ca bArasavAsasaesuM pannAsahiesu vddhmaannaao| caudAsa paDhamapaveso pakApio sAisarIhiM / / 1 viSakSepAtpUrva diiymaanaaN| 2 taam| 3 ' ataH ziSya' ityevaM pAThaH / 4 28 / / 353 6 devaginibhiH pustageSu / 7 pAkSikaM 14 AnatiM / Aho! Shrutgyanam Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 merulatAnIracitA puSyamitra : kvApi svAtisUreH pazcAdukto'sti taccintyam, gAthayAsahAmerutvAt / 1 terasavAsa sasurAja samannipatu saThThIe / sirapa bhaTTIsUrI vIusANa siromaNI jAo || mukhyapratau tu zrIvIrAt 1300 varSerityasti / etadaSi zodhyaM bahuzrutaiH, yatastatraiva svAtarenu sambhUtayati: 50, mADharasambhUtigu 60, tato bappabhaTTisUrirityuktamasti / ato bahuzrutAH pramANam / atha, sumana puSyamitrAntAnAM krameNa gRhasthaparyAya - sAmAnyayatiparyAya- yugapradhAnatvaparyAyasarvAta prAha paMcAsa sola tIsA vIsaya paNavIsa taha ya upAyAlA / paNayAla tIsa tIsA tIsA caDavIsa vIsA ya // bAvIsa cauda caudAsa-gavAsa paNatIsa aha ya bAvIsA 4 / satarasa gihi pariyAo, sAmannajaINa aha evaM // tIsA vIsA ca canti gAra caDavIsa cata sattarasA 1 caDavIsa catta caDavIsa dutIsa paNatIsa aDavannA // aDa cattA ca cattA paNa cattA panna taha ya ca cattA / cAlIsa tIsa, aha jugapahANavArise bhaNissAmi // vIsa ca cattigArasa tevIsa vIsa aThTha caudasa ya0 / paNayAla tIsa chattAlIsA caDa catta igayAlA // aDatIsA chattIsA cau cattigayAla panara chattIsA / terasa vIsaM, savvAuyaM ca egaM samamasII // paNasII vAsaTThI chAsI navaI chahattarI ceva / navanavas tao tinhaM egasayaM channavai ceva // aTThArasuttaraM sayamaTThanavai 7 durgAhiya sayaM ca nAyavvaM / pahiya saya sayamaDasI paNahattari taha ya8 sagasaTThI // tiMnipuNa duni cauro paMca ya saga paNa cha ega taha tithi / do paMca cau ti saga satta satta ya mAsA kameNuvariM // * tathA zrIvIramokSAt 1639 vikramAt 1269 varSe: zrIvidhipakSamukhyAbhidhAnaM zrImadaMcalagacchaM zrI AryarakSitasUrayaH sthApayAmAsuH / 1 pazcAduktaH saceti gAthAyAH saha melatvAta / 2 sumitrAdInAM / 3 tIsaTTha vasiM bAvIsa tahaya0 / 4 paNatIca satta sattarasA / 6 tervAsA pana aTTha caudasa ya / aTTha bAvIsA / 5 caudasa ya 7 addhanavai 8 taya0 / timi do paMca / cau ti saga satta pratyantare etAdRzaH yAThaH - ti paNa dunni caura paMca ya ga paNa paNa iga satta ya satta mAsA kameNuvAreM // Aho ! Shrutgyanam Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicArazrINa. [S zrIvIropAsakazreNikaputra1kUNikaputrodAyino'nantaraM pATalIputre navanandai rAjyaM kRtam / tAnutthApya 4 cANikyazcandragupta.bhUpamasthApayat / tatputro bindusAraH, tatputro'zoka zrIH tatpu06 kuNAla :- andhaH, tatputraH saMpratirAja 7 ujjayinyAM jAtaH / tadvaMze eva garda bhillo rAjA; taducchede zako rAjA / tAvatA gardA bhillasyaiva putro vikramAdityaH zakamucchedya tatraivopaviSTaH / tena zrIvIramAkSAt 470 varSe saMvatsaro'GkitaH / tadanu saMvat 821 varSe vaizAkha sudi 2 some cAuDAvaMzotpannaH zrIvanarAja : zrI aNahillapuramasthApayat, tatra varSa 60 varSANi rAjyamabhukta / tatputreNa yogarAjena varSa 9 rAjyaM kRtam / tataH saMvat 891 varSopaviSTazrIratnAdityena varSa 3 rAjyaM kRtam / tato vairisiMhasya 10 rAjyaM ba011 / tataH saM0 905 upa0 tatsutakSemarAjasya rAjyaM varSa 39 / tataH 944 varSopa * sutacAmuMDarAjarAjyaM 11 va0 27 / tataH saM0 971 varSAMpa0 sutaghAghaDasya rAjyaM va0 27 / 998 varSAMpa0 sutapUaDarAjyaM 12 va0 19 / itthamevaM 1017 / itthaM cAuDAvaMze aSTabhiH 196 varSa rAjyaM kRtam / tadanu saM0 1017 varSe caulukyavaMzopaviSTasya dauhitra zrImUlarAjasya rAjyaM va0 35 / tataH saM0 1052 varSoMpa0 sutavallabharAjarAjyaM va0 14 / tataH saM0 1066 varSopa0 bhrAtRdurlabharAjarAjyaM va0 12 // saM0 1078 varSAMpa0 bhrAtRnAgilasutabhImadevarAjyaM 42 / saM0 1920 varSopa0 sutazrI karNadevarAjyaM va0 30 / saM0 1150 varSopa0 sutazrIjayasiMhadevarAjyaM va0 49 / saM0 1199 varSe kArtikazudi 3 niruddhaM dina 3 pAdukArAjyam / tatraiva varSe mArgazudi 4 upaviSTa bhImadevasuta -- khemarAjasuta - devarAjasutatribhuvanapAlasuta---zrIkumArapAlasya saM0 1229 pauSa zudi 12 niruddhaM rAjyaM ba0 3, mAsa 1, dina 7 / tataH tasyAmeva tithau upavi0 bhrAtRmahipAladevasuta - ajayapAladevasya saM0 1232 varSe phA0 su0 12 niruddhaM rAjyaM va0 3, mAsa 2 / tatastadaiva upaviSTalaghumUlarAjasya saM0 1234 caitra zudi 14 niruddhaM rAjyaM varSa 2, mAsa 1 dina 2 / tatastadaiva upaviSTazrI bhImadevarAjyam / / iti rAjAvalI / tato gajjanakarAjyam / uktaM ca Leu~ thappiya 2aNarAi paDhama kannauji ucalaMtIya / jasi vADiya jogaDiNa rayaNi dhvaira vara kittIya / manniya pIDi agADi taha ya bhUyaDi " jayavaMtIya / mUlarAi cAuMmi (Di) balla dullahi Nasa ittiya / bhumIma karaNi jayasiMha pahu kuMari ajai mUla ramiya / sattaMgalacchi iNi bhImadevi gajjaNavai ghari nIgamiya // tataH zrIvarivadhalabandhu zrIvIsaladeva saM0 1300 varSe / tataH 1318 zrI arjunadevaH / 1331 sAraMgadevaH | 1353 laghukarNa: / 1360 yavanA mAdhavanAgara vipreNa 10 mAnItAH / zrI kumArapAlAmAtyabAhaDena 1211 varSe 2 1] koDi 97 lakSa kumArapAlapriyavyayena kI ramayaH prAsAdaH pASANamayaH kAritaH / tataH 1311 yavanopadravAjjAvaDibimbe gate sA0 samarAkena navyavimbaM sthApitam / [ iti zrImerutuAGgAcAryaviracitA vicAra zreNiH samAptA ] 1 koNika | 2 dAyano / 3 navaraM / 4 cANAkyaM candra0 / 5 guptaM / 6 tatputro'ndhaH kUNAlo / 7- rAjA / 8 varSaiH / 9 zudi / 10 vairasiMha - / 11 cAmuMDarAjyam / 12 sutaSUrAjyaM / 1 huM / 2 vaNarAyakanauAja / 3 valaMtIa / 4 jasi vAya jogaDiNa | 5 vairaDi vara / 6 vImaDi / 7 jayavaMtI / 3 bhUya / 9 nIgamaa / 10 nItAH / 11 varSe koDi ! Aho! Shrutgyanam Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicArazreNipariziSTam // pariziSTa // [ ekasmin likhitAdarze vicArazreNisamAptyanantaraM tatsadRzAH kecana granthAntargatA ullekhAH samullikhitAH saMprAptA asmAbhiH / te ca sopayogitvAt pariziSTarUpeNa adhastAt samavatAryate - saMpAdaka: / ] mahAgiri - suhastI ca sUriH zrIguNasundaraH / zyAmAryaH skandilAcAryo revatImitramUrirAT // bhadragupta zrIguto vajrasUrirAT / yugamadhAnapravarA dazaite dazapUrviNaH / / zrI vajrasvAmino gRhavAse varSa 8; vrataparyAye varSa 44; yugapradhAnatvaM va0 36, sarvAyu va0 88, mAsa7 dina 7 / dasa puvvA saMpUNNA vocchiNA surabhavammi saMpatte / vayarammi mahAsatte saMghayaNaM addhanArAyaM // paMca sarasuM varisANa aigaesuM jiNAo vIrAo / vayaro sohagganihI sunaMda ganbhe samuppaNNo / / dasao vayare saMghayaNamaddhanArAyaM / paMcahiM vAsasaehiM caurAsIe samahihiM // paMcasa paNasI sUrI siriajjarakkhiA jAyA / vayarasAmI vi AsI dasapuvvadharo taiyakAle // taha ajjarakkhiyampi vocchiNNA ettha saGkanavapuvvA / kAlakaNa hANI dUsamasamayAnusAreNa // 10] pAThAntareNa - puvvagayaM vocchiNaM vAsasahassehiM vIrAo || there ajjavayaraseNietti vajrasenasya saupAraM nAma pattanamabhyagAt / jinadattapriyA tatrezvaratyiAkhyA catussutAH // durbhikSe jAte viSaM vartayantI niSiddhA / subhikSaM tatkSaNaM jajJe tataH sA saparicchadA / acintayadaho mRtyurabhaviSyadarI tataH // jIvitavyaphalaM kiM na gRhyate saMyamagrahAt / vajrasenamuneH pArzve jainabIjasya sadguroH // dhyAtveti sA saputrA'pi vrataM jagrAha sAgraham / nAgendro nirvRtizcandraH zrImAn vidyAdharastathA // abhUvaMste kiJcidUnadazapUrvavidastataH / catvAro'pi jinAdhIzamatoddhAradhuraMdharAH // adyApi gacchAstannAmnA jayino'vanimaNDale / vartante tatra tIrthe tanmUrtayo'dyApi sAINAH // Adau catvAro gaNAH, ekasmin ekasmin gacche ekaviMzatiH AcAryAH sthApitAH, evaM krameNa zrIvIrAt 611 varSe 84 gacchAH saMjAtAH / zrIvIranirvANAt 335 varSe kAlakAcAryaH prathamaH- ubhAsvAtivAcakaziSyaH zyAmAcAryA'paranAmmA prajJApano pAGakArakaH | 1 | zrIvIrAt 453 varSe kAlakAcArya: sarasvatIAtA garda bhillocchedakArI / 2 / vIrAt 320 varSe kAlakAcArya: nigodavicArakartA / 3 / vIrAt 993 varSa kAlakAcArya: zrIparvakartA cAturthyAm / 4 / yataH - sirivIra jiNidAo varisasayA tini vIsa ( 320 ) ahiyAo / kAlayasUrI jAo sako paDibohio jeNa // 1 // taha gaddA bhellarajjassa cheago kAlagArio hohI / tevannacausa ehiM (453) guNasayakalio pahAjutto // 2 // Aho ! Shrutgyanam Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " vicArazreNipariziSTam teNaUyanavasarahiM (993) samaikkaMtehiM bdmaannaao| pajjosavaNa cautthI kAlagasUrIhiM to tthviaa||3|| ___-dazAzrutaskandhacUrNau / nivvANarayaNIo caMDapajjoapaTTammi / ujjeNIe jAo pAlayanAmo mahArAyA // 1 // sahI 60 pALagaramo, paNavanasayaM ca 155 hoi nNdaannN| asaya muriyANaM 108, tasiJciya pUsakamittassa // 2 // balamitta-bhANumittA saThThI vAsANa 60 catta nahavahaNe 40 / taha gAbhillarajjaM terasavAse sagassa caU // 3 // vikkamarajjaraMbhA parao sirivIranivvuI bhaNiyA / sunna-muNi-veda (410 ) jutto vikkamakAlAu jiNakAlo / / vikamarajjANaMtara terasavAsesu vaccharapavittI / sirivAramukkhao vA cusyteviisvaasaao|| -titthuggAlIprakIrNake // " maha mokkhagamaNAo pAlaya-nanda-caMdaguttAirAIsu volINesu causayasattarihiM vAsehiM vikkamAico rAyA hohI / tastha saTThI vArasANaM pAlayassa rajaM / paNapannasayaM naMdANaM / aTTattarasayaM moriyANaM / tasiM pusamittassa / saTThI valamitta-bhANumitANaM / cAlIsaM naravAhaNasta / terasa gaddamillassa / cattAri sagassa / tamo vikamAicco so sAhimasuvaNNapuriso puhaviM ariNaM kAuM niyasaMvaccharaM paMvattehI // " -jinaprabhakRta tIrthakalpagranthe / tahA gadAbhillassa rajjaccheyago kaalgaayrio|| hohI tevaNNacausaehiM guNasayakalio suovautto // 'dinato mama mokSasya gate varSazatatraye / ujjayinyAM mahApuryA bhAvI saMpatibhUpatiH // 107 // zrImadAryasuhastyAha-mUrINAmupadezataH / jAtismaraNamAsAdya jainadharma vidhAsyati' // 108 // -jinasundarasUrikRte dIpAlikAkalpe / atha saptAnanhavasvarUpaM vyaktyA likhyate zrIvIrakevalAt 14 varjamAliH " kayamANe kaDe " etadvacanotthApakaH / 1 / zrIvIrakeva0 16 varSeH tiSyaguptaH-antyapradeze jIvasthApakaH / 2 / zrIvIranivoNAt 12 varSeH zrIgautamanirvANam / vIrani020 va0 sudharmagaNadharanirvANam / zrIvIrani0 64 va0 jambUsvAminirvANam / zrIvIrani0 98 varSeH zrIprabhavasvAmisvarga: / zrIvIrani0 98 va0 zayyaMbhavasUri jinapratimA dekhI pratibodha pAmyA-dazavai0 kartA / vIrani0 100 va0 zrIyazobhadrasUriH / Aho I Shrutgyanam Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12] vicArazreNipariziSTam zrIvIrani0 170 va0 bhadrabAhusvAmI 10 niyuktikartA / vIrani0 214 va0 avyaktavAdI nihnavaH / 3 / varini0 215 va0 sthUlabhadraH 10 pUrvadharaH zrutakevalI / varini0 220 va. zUnyavAdI nihnavaH / 4 / varini0 228 va0 ekasmin samaye dvikriyAvedakaH / 5 / vIrani0 335 va0 prathamaH kAlakAcAryaH nigodavicArakartA-avinItaziSyaparihArakaH / vIrani. 453 va0 dvitIyaH kAlakAcAryaH sarasvatIvAlaka:--gardabhillocchedI / vIrani0 470 va0 vikramAdityaH saMvatsarapravartakaH / vIrani0 544 varSenoMjIvasthApakaH rAheguptaH / 6 / varini0 584 va0 vajrasvAmisvargamanam / vIrani0 584 va0 goSTAmAhilanihnivaH / 7 / vIrani0 609 va0 digambarAH / vIrani0 620 va0 nAgendra-candra-nirvRti-vidyAdhara-zAkhAcatuSkaM jAtam / varini0 882 va0 caityavAsI thyaa| vIrani0 980 va0 siddhAMta pustaki cddio| vIrani0 993 va0 paJcamItazcaturthyAM paryuSaNAparva AnItam / __zrIguNadharaziSyeNa kAlakAcAryeNa caturdazyAM caturmAsakaM bhAvaDarAyagacche / vIrani0 1 sahasravarSeH pUrvazrutavicchitiH sarvathA / vIrani0 1008 va0 pauSadhazAlAsthitiH / vIrani01464 va0 vRddhagacchAt 84 gacchAH / vIrani01614 varSeH kharatarAH saMjAtAH / vIrani0 1629 va0 pUrNimA pakSaH / vIrani0 1684 AMcalIA / vIrani0 1755 va0 tapAgacchaH / vIrani0 2032 va0lukA jAtAH / vIrani0 2040 va0 kaTukamatinaH / vIrani0 2080 va0 pArzvacandrIyAH / vIrani0 2120 va0 brahmAmatIyAH / // iti saMvatsarAH matotpattInAm // Aho! Shrutgyanam Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // OM aham // // namostu zramaNAya bhagavate zrImahAvIrAya // yApanIya-yatigrAmAgraNibhadanta-zAkaTAyanAcArya-viracitaM strImukti-kevalibhukti prakaraNayugmam // strImuktiprakaraNaM // praNipatya bhuktimuktipradamamalaM dharmamahato dizataH / vakSye strInirvANaM kevalibhuktiM ca saMkSepAt // 1 // asti strInirvANaM puMvat, yadavikalahetukaM strISu / na virudhyAti hi ratnatrayasaMpad nivRtahetuH // 2 // ratnatrayaM viruddhaM strItvena yathA'marAdibhAvana / iti vAAtra nAtra pramANamAptA''gamo 'nyad vA // 3 // jAnIte jinavacanaM, zraddhatte, carati cA''ryikA zabalam / nA'syA'styasaMbhavo'syAM nA'dRSTavirodhagatirasti // 4 // saptamapRthivIgamanAdyabhAvamavyAptameva manyante / nirvANA'bhAvenA'pazcimatanavo na to yAnti / / 5 / / viSamagatayo'pyadhastAd upariSTAt tulyamAsahasrAram / gacchanti ca tirynycstddhogtyuuntaa'hetuH|| 6 // vAda-vikurvaNatvAdilabdhivirahe zrute kanIyasi ca / jinakalpa-manaHparyavavirahe'pi na siddhiviraho'sti // 7 // pratigatapAThAH--1 vikurvANa Aho! Shrutgyanam Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strImuktiprakaraNaM vAdAdilabdhyabhAvavad abhaviSyada yadi ca siddhayabhAvo'pi / tAsAmavArayiSyad yathaiva jambUyugAdArAt // 8 // 'strI'ti ca dharmavirodhe pravrajyAdoSaviMzato 'strI'ti / bAlAdivad vadayurna 'garbhiNI bAlavatse' ti // 9 // yadi vastrAda avimuktiH, tyajeta tad, atha na kalpate hAtum / utsaGgapratilekhanavad, anyathA dezako dUSyeta // 10 // tyAge sarvatyAgo grahaNe'lpo doSa ityupAdezi / vastraM guruNA''ryANAM parigraho'pIti cutyAdau // 11 // yat saMyamopakArAya vartate proktametadupakaraNam / dharmasya hi tat sAdhanayato'nyad adhikaraNamAhA'haMn // 12 // astainyabAhira(*astyairyavyAhAra) vyutsargavivekaipaNAdisamitInAm / upadezanamupadezo hyupadheraparigrahatvasya // 13 // nirgranthA.... ... ... 'zAstre sarvatra naiva yajyeta / upadhergranthatve'syAH pumAnapi tathA na nirgranthaH // 14 // saMsaktau satyAmApa coditayatnena pariharantyAryA / hiMsAvatI pumAniva na jantumAlAkule loke // 15 // vastraM vinA na caraNaM strINAmityahatIcyata, vinA'pi / puMsAmiti nyavAryata ( nA'vAryata ), tatra sthavirAdivad muktim (muktiH ) // 16 // arzI-bhagaMdarAdiSu gRhItacIro yatina mucyata / / upasarge vA cIre gdAdiH saMnyasyate cAtte // 17 // utsaGgamacelatvaM nocyeta tadanyathA narasyA'pi / AcelakyA(kyaM)yogyAyogyA'siddheradIkSya iva // 18 // iti jinakalpAdInAM yuktyaGgAnAmayogya iti siddheH| syAd aSTavarSajAtAdirayogyo 'dIkSaNIya iva // 19 // saMvara-nijhararUpo bahuprakArastapovidhiH zAstre / yogacikitsAvidhiriva kasyA'pi kacidupakArI // 20 // 1 utsaMgaM / 2 desako / 3 lyo / 4 dhegna / mutpaMga / * () etacihnAntargatAH pAThAH saMpAdakakalpitAH / Aho ! Shrutgyanam Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 zAkaTAyanAcAryaviracitaM vastrAd na muktiviraho bhavatItyuktaM, samagramanyacca / ratnatrayAd na vA'nyad yuktyaGga ziSyate sadbhiH // 21 // prajAjanA niSiddhA kvacittu ratnatrayasya yoge'pi / dharmasya hAni-vRddhI nirUpayadbhirviddhyartham / / 22 / / aprativandyatvAt cet saMyatavargeNa naa''ryikaasiddhiH| vandyatAM ( vadantAM) tA yadi te, nonatvaM kalpyate tAsAm // 24 // santyUnApuruSebhyastAH smAraNa-cAraNAdikAribhyaH / tIrthakarA''kAribhyo na ca jinakalpAdiriti gaNadharAdInAm // 25 // arhan na vandate na taavtaa'siddhirngggteH| prAptA'nyathA vimuktiH, sthAnaM strI-puMsayostulyam // 26 // AkRSyate zriyA strI puMsaH sarvatra kiM na tanmuktI / ityamunA kSepyastrI-puMsAM siddhiH ( siddhaM ) samamaruktvam // 27 // mAyAdiH puruSANAmapi dezAdhi ( dveSAdi ) prasidvaibhAvazca / SaNNAM saMsthAnAnAM tulyo varNatrayasyApi // 28 // 'strI 'nAma mandasattvA utsaGgasamagratA na tenA'tra / tat kathamanalpavRttayaH santi hi zIlAmbudhervelAH // 29 / / brAhmI sundaryA''ryA rAjImatI candanA gaNadharA'nyA / api deva-manuja-maMhitAH vikhyAtAH zIla-sattvAbhyAm // 30 // gArhasthye'pi susattvA vikhyAtA zIlavAtitamA jagati / sItAdayaH kathaM tAstapasi visattvA vizIlAzca // 31 // saMtyajya rAjyalakSmI pati-putra-bhrAtR-bandhusambandham / pArivrAjyavahAyAH kimasattvaM satyabhAmAdeH // 32 // mahatA pApena strI-mithyAtvasahAyakena na sudRSTim / / strItvaM cinoti, tad na, tadaGga kSapaNe'pi nirmAnam // 33 // antaHkoTIkoTIsthitikAni bhavanti sarva-karmANi / samyaktvalAbha evA'zeSo'pyakSayakaro mAgaH // 34 // 1 sidhyate / 2 sannyUnAH / 3 ddhA / 4 mutsaMga / 5 velAH / 6 sya hitAH / 7 zItA / 8 zeSA. Aho! Shrutgyanam Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strImuktiprakaraNaM aSTazatamekasamaye puruSANAmAdirAgamaH ( mAhurAgame ) siddhiH ( siddham ) / strINAM na manuSyayoge gauNArtho mukhyahAnirvA // 35 // zabdanivezanamarthaH pratyAsattyA kvacit kyaacidtH| tadayoge yoge sAta zabdasyA'nyaH kathaM kalpyaH // 36 // stana-jaghanAdivyaGgye 'strI'zabdo'rthe, na taM vihAyaiSaH / dRSTaH kvacidanyatra tvagnirmANavakaveda gauNaH // 37 // 'A SaSThayA strI' tyAdau stanAdibhistrI striyA iti ca vedaH / strIveda svyanubandhAstulyAnAM ( bandhaH palyAnAM ) zatapRthaktvoktiH // 38 // na ca puMdehe strIvedodayabhAve pramANamagaca / bhAvaH siddhau puMvat ghumAM api (puMso'pi ) na sidhyato vedaH // 39 // kSapakazreNyArohe vedenocyeta bhUtapUrveNa / 'strIti nitarAmamukhye mukhye'rthe yujyate netarAm // 40 // manuSISu manuSyeSu ca caturdazaguNoktirAArji (ryi )kaasiddhau| bhAvastavoparikSapya.... ... ... ..navastho niyata upacAraH // 41 // puMsi striyAM, striyAM pusi-atazca tathA bhaveda vivAhAdiH / yatiSu na saMvAsAdiH syAdagatau niSpramANeSTiH // 42 // anaDuhyA'naDvAhI dRSTvA'naDvAhamanaDuhA''rUDham / strIpuMsetaravedo vedyo nA'niyamato vRtteH // 43 // nAma-tadindriyalabdherindriyanivRttimika pramAdyaGgam / vedodayAda viracayeda ityatadaGgena tadvedaH // 44 // yA pusi ca pravRttiH, puMsi strIvat, striyA striyAM ca syAt / sA svakavedAt tiryagaMvadalAme mattakAminyAH // 45 vigatAnuvAdanItau surakopAdiSu caturdaza guNAH syuH / nava mArgaNAntara iti proktaM vede 'nyathA nItiH // 45 // na ca bAdhakaM vimukteH strINAMmanuzAsakaM pravacanaM ca / / saMbhavati ca mukhye'rthe na gauNa ityAryikA siddhiH // 46 // // iti strInirvANaprakaraNaM samAptam // 1 amR / 2 kalpyAH / 3 vyaMge / 4 bdA / 5 vahauNaH / 6 ttazca / 7 andguhyaa'ndvaahiiN| 8 nadvAhamanadUguhA 9 tiryak / 10 anuzosakam / Aho! Shrutgyanam Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // kevlibhuktiprkrnnm|| asti ca kevalibhuktiH samagraheturyathA purA bhuktH| paryApti-vedya-taijasa-dIrghAyuSkodayo hetuH // 1 // naSTAni na karmANi kSudho nimittaM virodhinI na guNAH / jJAnAdayo jine kiM sA saMsArasthitirnAsti // 2 // tama iva bhAso vRddhau jJAnAdInAM na tAratamyena / kSudha hIyate'tra na ca tad jJAnAdInAM virodhagatiH // 3 // vikalakAraNabhAve tadanyabhAve bhavedabhAvena / idamasya virodhIti jJAne na tadasti kevailini // 4 // kSud duHkhamanantasukhaM virodhe tasyeti cet kutastyaM tat / jJAnAdivanna tajjaM virodhi na paraM tato dRSTam // 5 // AhAraviSayakAGkSArUpA dhud bhavati bhagavati vimohe / kathamanyarUpatA'syA na lakSya te yena jAyeta // 6 // na kSud vimohapAko yat pratisaMkhyAnabhAvananivartyA / na bhavati vimohapAkaH sarvo'pi hi tena vinivrtyH||7|| zItoSNavAMtatulyA kSut tat tatpatividhAnakAGkSA tu / mUDhasya bhavati mohAt tathA bhRzaM bAdhyamAnasya // 8 // taisasamUhakRtasya dravyasyA'bhyavahRtasya pryaaptyaa| anuttarapariNAme kSut krameNa bhagavati ca tat sarvam // 9 // jJAnAvaraNIyAderzAnAvaraNAdi karmaNaH kAryam / kSut tadvilakSaNA'syAM na tasya sahakAribhAvo'pi // 10 // pratigatapAThA:--1 virodheno / 2 kecalini / 3 vAca / 4 vAdhyamAnasthya / 5 taijasamUha / Aho! Shrutgyanam Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalibhuktiprakaraNam kSubAdhite 'na jAne, na cekSa' ityasti na tu viparyAsaH / tad vedyaM sahakAri tu, tasya na tad vedyasahakAri // 11 // jJAnAvaraNAdInAmazeSavigeme kSudhi prajAtAyAm / api tad jJAnAdInAM hAniH syAditaravat tatra // 12 // naSTavipAkA kSuditi pratipattau bhavati cAgamavirodhaH / zItoSNa-kSuda-udanyA''dayo hi nanu vedanIya iti // 13 // udaye phalaM na tasmin udIraNetyaphalatA na vedyasya / nodIraNA phalAtmA tathA bhavedAyurapyaphalam // 14 // anudIrNavedya iti ceda na kSud vIrya kimatra nahi vIryam / kSudabhAve kSudabhAvena sthityai kSudhi tnovilyH||15|| apavartate kRtArtha nAyurjJAnAdayo na hIyante / jagadupakRtAvanantaM vIrya kiM gatatRSo bhuktiH // 16 // jJAnAdyalaye'pi jine mohe'pi syAd kSud udbhaved bhuktiH / vacana-gamanAdivacca prayojana sva-parasiddhiH syAt // 17 // dhyAnasya samucchinnakriyasya caramakSaNe gate siddhiH / sA nedAnImasti svasya pareSAM ca kartavyA // 18 // ratnatrayeNa muktirna vinA tenA'sti caramadehasya / bhuktyA tathA tanoH sthitirAyuSi na tvanapavaye'pi // 19 // AyurivA'bhyavahAro jIvanaheturvinA'bhyavahRteH / . cet tiSThatvanantavIrye vinA'yuSA kAlamapi tiSThet // 20 // na jJAnavadupayogo vIrye karmakSayeNa lAbdhistu / tatrA''yurivA''hAro'pekSyeta~ na tatra bAdhA'sti // 21 // - 1 vigamA / 2 naSTavipAkaH / 3 udayaM / 4 hIyate / 5 ttaM / 6 ddhi / 7 syA 8 / atyavyavahAro / 9 -pekSetta / 10 vaadhaa| Aho! Shrutgyanam Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkaTAyanAcAryaviracitaM mAsaM varSa vA'pi ca tAni zarIrANi tena bhuktena / tiSThanti na cA''kAlaM nAnyathA pUrvamapi bhuktiH // 22 // asati jhudAdhe'Gge ye na zaktikSayo na saMklezaH / AyuzcAnaparvatyai bAdha-layau prAgvadadhunA'pi // 23 // dezonapUrvakoTIviharaNamevaM satIha kevalinaH / sUtroktamupApAdi na, muktizca na niyatakAlA syAt // 24 // apavartahetvabhaurve'napavartanimittasaMpadAyuSkaH / syAd anapavarta iti tat kevalibhuktiM samarthayate // 25 // kAyastathAvidho'sA jinasya yadabhojanasthitiritadim / vAGmAtra nA'trArthe pramANamAptAgamo'nyad vA // 26 // asvedAdi prAgapi sarvAbhimukhAdi tIrthakarapuNyAt / sthitanakhatAdi surebhyo na kSud dehAnyatA vA'sti // 27 // bhuktirdoSo yadupoSyate, na doSazca bhavati nirdossaiH| iti nigadato niSadyA'rhati na sthAna-yogAdeH // 28 // rogAdivat kSudho na vyabhicAro vedanIyajanmAyAH / pANini "ekAdaza jina" iti jinasAmAnyaviSayaM ca // 29 // tadhetukarmabhAvAt parISahoktirna jina upaskAryaH / nazvA'bhAvAsiddharityAderna kSudAdigatiH // 30 // tailakSaye na dIpo na jalAgamamantareNa jaladhArA / tiSThati tathA tanoH sthitirapi na vino''haaryogen // 31 // paramAvadheyuktasya chadmasthasyeva nAntarAyo'pi / sarvArthadarzane'pi syAd na cAnyathA pUrvamapi bhuktiH // 32 // indriyaviSayamAptau yadbhinibodhesajanaM bhuktau / tacchanda-gandha-rUpa-sparzamAptyA prativyUDham // 33 // 1 tiSThati / 2 cAnyathA / 3 kSudvAdhege / 4 vAtapavanyaM tvAdha- / 5 -vo / 6 ko / 7 mAtrAM / 8 diH. suretyo| 10 dosso| 11 kru / 12 mattareNa / 13 -- / 14 vitA / 15 yu-16 vo- / 9 Aho! Shrutgyanam Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalibhuktiprakaraNaM chadmasthe tIrthakare viSvaNanAnantaraM ca kevalini / cittAmalapravRttau vyAsaivA'trApi bhuktavati // 34 // vigrahagatimApannAdyAgamavacanaM ca sarvametasmin / bhuktiM bravIti tasmAd draSTavyA kevalini bhuktiH // 35 // nA'nAbhogAhAraH so'pi vizeSito nA'bhUt / yuktyA'bhede nAGgasthiti-puSTi-kSucchamAstena // 36 // tasya viziSTasya sthitirabhaviSyat tena sA viziSTana / yadyabhaviSyAdihaiSAM zAlI-tarabhojaneneva // 37 // // iti kevalIbhuktiprakaraNaM // // iti strInirvANa-kevalIyabhukti-prakaraNam // ||kRtiriyN bhagavadAcArya-zAkaTAyanabhadantapAdAnAmiti // 1 so / 2 sAlI. / 3 zrInirvANa / 4 kevalIrya / 5 kRdanta Aho! Shrutgyanam Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 2 // Namo samaNassa bhagavao mahAvIrassa || siri-jiNabhadda-khamAsamaNa- viraio jI ya ka ppo kava - pavayaNa-paNAmo vocche pacchittadANa-saMkhevaM / jIyavyavahAra-gayaM jIvassa visohaNaM paramaM // 1 // saMvara viNijjarAo mockhassa paho, tavo paho tAsi / tavaso ya pahANaM pacchittaM, jaM ca nANassa // 2 // sAro caraNaM, tassa vi nevvANaM, caraNa- sohaNatthaM ca / . pacchittaM, teNa tayaM neyaM moktratthiNA' vassaM // 3 // taM dasavihaH -- mAloyaNa 1 paDikamaNobhaya 2-3 vivega 4 vossagge 5 / 6 7 8 aNavaTTyA 9 ya pArazcie 10 ceva // 4 // karaNijA je jogA tesu' baurAssa niraiyArassa / chaumatthassa visohI jANo AloyaNA bhaNiyA // 5 // AhArAI -gahaNe taha bahiyA niMggamesu'Negesu / uccAra-vihArAvaNi vezya-jara-vandaNA' Isu // 6 // jaM ca'naM karaNijjaM jANo hatya-saya- bAhirAyariyaM / aviyaDiyammi asuddhoM, Aloento tayaM suddho // 7 // kAraNa-viNiggayassa ya sa-gaNAo para gaNA' gayassa vi ya / uvasaMpayA - vihAre AloyaNaM aNaiyArassa // 8 // muttI -samipamAe muruNo AsAyaNA viNaya-bhaMge / icchAINamakaraNe lahusa musA' dina mucchAsu // 9 // avihIya kAsi-jaMbhiya-khuya-vAyAsaMkiliTTha-kammesu / kandappa-hAsa-vikahA- kasAya - visayANusa~ge ya // 10 // khaliyassa ya savvattha vi hiMsamaNAvajjao jayantassa / sahasA'NAbhogeNa va micchkAro paDikkamaNaM // 11 // AbhogeNa vi taNupasu neha-bhaya-soga - bAusAIsu / kandappa-hAsa-vikahA ie ya neyaM paDikkamaNaM // 12 // 3 saMbhama-bhayA urA' vaha sahasa aNAbhoga' gappa-vasao vA / savva- vvayAiyAre tadubhayamAsaMkie ceva // 13 // ducintiya duSbhAsiya dubeTTiya evamAzyaM bahuso / Aho ! Shrutgyanam Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siri-jiNabhaha-khamAsamaNa-viraiyo . [gAthA 14-32. uvautto vi na jANai ja devasiyAi-aiyAraM // 14 // sanvesu vi bIya-pae daMsaNa-nANa-caraNAvarAhesu / Auttassa tadubhayaM sahasakArA'iNA ceva // 15 // 4 piNDovahi-sajAI gahiyaM kaDajogiNovautteNaM / pacchA nAyamasuddhaM, suddho vihiNA viginycnto||16|| kAla'ddhANAicchiyaM aNuggayatthamiya-gahiyamasaDho u| kAraNa-gahiuvvariyaM bhattAi vigizciyaM suddho // 17 // gamaNAgamaNa-vihAre suyammi sAvaja-suviNayAisu ya / nAvA-nA-santAre pAyacchittaM viussaggo // 18 // bhatte pANe sayaNAsaNe arhnt-smnn-sejaa| uccAre pAsavaNe paNuvIsaM honti UsAsA // 19 // hattha-saya-bAhirAo gamaNA'gamaNA'iesa paNuvIsaM / pANavahAI-samiNe saya'madrasayaM cutthmi||20|| desiya rAiya pakkhiya cAummAsa varisesu parimANaM / __ sayamaddhaM tini sayA paMca-sayahattarasahassaM // 21 // uhesa samuhese sattAvIsaM aNunnavaNiyAe / / aTTheva ya UsAlA paTTavaNa-paDikamaNa-mAI // 22 // 6.1 uddesa'jjhayaNa-suyakkhandhaMgesu kamaso pamAissa / kAlAiphamaNAisa nANAyArAiyAresu // 23 // nivigaiya purimaDe'gabhattamAyaMbilaM cnnaagaaddhe| purimAI khamaNantaM AgADhe, evamatthe vi||24|| sAmannaM puNa sutte maya'mAyAma cautthama'tthAmma / appattApattAvatta vAyaNuddesaNA'isu ya // 25 // kAlAvisajaNA isu maNDAla-vasuhA'pamajaNA'isu y| nimviyaM a-karaNe, akkha-nisajjA yabhattaho // 26 // AgADha-maNAgADhe savva-bhaMge ya desa-bhaMge y| joge cha?-cautthaM cauttha'mAyAmbilaM kmso||27|| 2 saMkA'iesu dese khamaNaM micchovabUhaNAe ya / purimAI khamaNantaM bhikkhu-ppabhiINa va cauNDaM // 28 // evaM ciya patteyaM uvabahAINamakaraNa jiinn| . AyAmanta nivvIyagAi pAsattha-saDDhesu // 29 // parivArAi-nimittaM mamatta-paripAlaNAe~ vacchalle / sAhammio tti saMjama-heu~ vA savvahiM suddho // 30 // 3 egindiyANa ghaTTaNa'magADha-gADha-pariyAvaNuddavaNe / nivvIyaM purimahu~ AsaNa'mAyAmagaM kmso||31|| purimAI khamaNantaM aNanta vigalindiyANa pattaye / - pazcindiyammi egAsaNAi kallANaga'mahe'gaM // 32 // mosAisa mehuNa-vajiesu vvaai-vtthu-bhinnesu| Aho! Shrutgyanam Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 33-51.] jIyakappo hoNe majjhu'kose AsaNa'mAyAma-khamaNAI // 33 // levADaga-parivAse'bhattaho sukla-sannihIe y| iyarIe chaTTha-bhatta, aThThamaMga sesa nisibhatte // 34 // 1 uddesiya carima-tige kamme pAsaNDa sa-ghara mIse ya / bAyara-pAhuDiyAe sapaJcavAyAhaDe lobhe // 35 // airaM aNanta nikkhitta pihiya sAhariya miisiyaaiisu|| saMjoga sa-iMgAle duviha-nimitte ya khamaNaM tu // 6 // 2 kammudasiya-mIse dhAyAi-pagAsaNAiesu c| pura-pacchakamma kucchiya saMsattAlitta-kara-mate // 37 // airaM paritta nikkhitta pihiya sAhariya mIsiyAIsu / aimANa-dhUma-kAraNa vivajjae vihiya'mAyAma // 38 // ajhoyara kaDa pUzya mAyA'Nante paraMparagae ya / mIsANantANantaragayA'ie ce'gamAsaNayaM // 39 // 4 oha-vibhAguhesovagaraNa pUIya Thaviya paagddie| lo'uttara pariyaTTiya pameya parabhAvakIe ya // 40 // saggAmA'haDa dahara jahanna mAlohaDe jhare pddhme| suhuma-tigicchA saMthava tiga makkhiya dAyago Sahae // 1 // pattaya paraMpara Thaviya pihiya masei aNantarAIsu purimaI, saMkAe ja sakA taM samAvajje // 42 // ittara Thaviyaga suhuma sasaNiddha sasarapatra makkhie cess|| mIsa paraMpara ThaviyAiesu bIesu nivigaI // 43 // sahasANAbhogeNaM jesu paDikamaNa'mAhiyaM tesu| Abhogao'ibahuso aippamANe ya nidhigaI // 44 // dhAvaNa DevaNa saMgharisa-gamaNa kihA kuhaavnnaaiisu| ukuhi gIya chaliya jIvaruyAIsu ya cautthaM // 45 // tividovahiNo viccuya-vissariyApehiyAniveyaNae / nivviiyaM purimegAsaNAi, savvammi cA'yAmaM // 46 // haariy-dho'-uggmiyaaniveynnaadin-bhog-daannesu|| __ AsaNa'mAyAma-cautthagAi, savvammi chaha tu||47|| muhaNantaya rayaharaNe phiDie nivvIiyaM cautthaM ca / nAsiya hAravie vA jaeiNa cauttha-chahAI // 48 // kAla'ddhANAIe nivviiyaM khamaNameva pribhoge| avihi-vigiJcaNiyAe bhattAINaM tu purimaI // 49 // pANassAsaMvaraNe bhUmitigApehaNe ya nivigaI / savvassAsaMvaraNe agahaNa bhaMge ya purimaI // 50 // eyaM ciya sAmannaM navapaDimA bhiggahAiyANaM pi| nivvIyagAi pakkhiya-purisAi-vibhAgao neyaM // 51 // phiTie sayamussAriya bhagge vegAi vndnnussgge| Aho I Shrutgyanam Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siri-jiNabhadda - khamAsamaNa-viraiyo raise pura' gANAi, savvesu cAyAmaM // 52 // ree purimA 'samAyAmaM, savvaso cautthaM ca / puvvamahiya thaNDila nisi vosiraNe divA suvaNe // 53 // ko bahudevasie Asava - kakolagAiesuM ca / lahasuNAisu dhurima, tannAI-vaMca- muyaNe ya // 54 // ajjhasira-taNeSu nivvaiyaM tu, sesa-paNapasu purima / appaDilehiya- paNae AsaNayaM tasa vahe jaM ca // 55 // ThavaNamaNApucchAra nivvisaNe viriya-gUhaNAe ya / jINe' kAsa, sesiya-mAyAsu khamaNaM tu // 56 // dappeNaM pAzcAndaya-vAramaNe saMkiliTTha-kamme ya / dIhA'NAseviya gilANa - kappAvasANe ya // 57 // savvovahi- kappammi ya purimattA' pehaNe ya caramAe / cAummAse varise ya sohaNaM paJca-kallANaM // 58 // cheyAimasaiio miuNo pariyAya-gavviyassa vi ya / yAIe vi tavo jIeNa gaNAhivaiNo ya // 59 // jaM na bhaNiyamiha tassAvattIya dANa-saMkhevaM / bhinnAiyAya vocchaM chammAsantANa jIeNaM // 60 // bhinno avisiTTho thiya mAso cauro ya chacca lahu-zuruyA / nivvI gAi aTThamabhattantaM dANamepasiM // 61 // iya sabvAvatIo tavaso nAuM jaha-kamaM samae / jIeNa deja nivvI gAi-dANaM jahAbhiddiyaM // 62 // eyaM puNa savvaM ciya pAyaM sAmannAo viNiddiTThe / dANaM vibhAgao puNa davvAi-visesiyaM jANa // 63 // davyaM 1 khetaM 2 kAlaM 3 bhAvaM 4 purisa 5 paDisevaNAo 6 ya / nAumiyaM ciya dejA tammattaM hINamahiyaM vA // 64 // 1 mahArAI - davvaM baliyaM sulabhaM ca nAumahiyaM pi / dejA hi, duSbalaM dullabhaM ca nAUNa hINaM pi // 65 // 1 luk sIyala sAhAraNaM ca kheta' mahiyaM pi sIyammi / luphkhammi hINatarayaM; 3 evaM kAle vi tivihammi // 66 // gimha- sisira - vAsAsuM veja' TThama- dasama - bArasantAI / nAuM vihiNA navaviha-suyavavahArovaraseNaM // 67 // 4 iTTha-gilANA bhAvammi; deja haTThasla, na u gilANassa / jAvaiyaM vA visara taM dejja, sahejja vA kAlaM // 68 // 5 purisA gIyA' gIyA sahA'sahA taha saDhA' saDhA kei / pariNAmA' pariNAmA aipariNAmA ya vatthUNaM // 69 // taha vira-saMghayaNobhaya-saMpannA tadubhapaNa hINA ya / Aya-parobhaya- nobhayataragA taha annataragA tha // 70 // kapaTTimAdao viya cauro je seyarA smkkhaayaa| Aho! Shrutgyanam [ gAthA 52-700 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 71-90.] jIyakappo sAvekkheyara-bheyAdao vi je tANa purisANaM // 71 // jo jaha-satto bahutara-guNo vva tassAhiyaM pi dejjA hi| hINassa hINataragaM, jhosejja va savva-hINassa // 72 // ettha puNa bahutarA bhikkhuNo tti akayakaraNA'NabhigayA ya / janteNa jIya aThThamabhattante niviyAIyaM // 73 // AuTTiyAya dappa-ppamAya-kappehi vA nisevejjA / . davvaM khettaM kAlaM bhAvaM vA sevao puriso|| 74 // jaM jIya-dANamuttaM eyaM pAyaM pmaayshiyss| etto cciya ThANantaramega vaDDejja dppvo||75|| AuTTiyAe~ ThANantaraM ca, sahANameva vA dejjaa| kappeNa paDikamaNaM tadubhayamahavA viNiddi // 76 // mAloyaNa-kAlammi vi saMkesa-visohi-bhAvao nAu~ / ___ hINaM vA ahiyaM vA tammattaM vA vi dejjA hi // 7 // iti vvAi-bahu-guNe muru-sevAe ya bahuttaraM dejjaa| ___ hINatare hINatara, hINatare jAva jhosa tti // 78 // jhosijjai subaI pi hu jIeNa'naM tavArihaM vho| veyAvaccakarassaya dijjaha sANuggahataraM vA // 79 // tava-gavio tavassa ya asamattho tavamasaddahanto y| tavasA ya jo na dammai aipariNAmappasaMgI ya // 80 // subahu'ttara-muNa-bhaMsI cheyAvattisu pasajjamANo y| pAsasthAI jo vi ya jaINa paDitappio bahuso // 81 // ukosaM tava-bhUmi samaIo sAvasesa caraNo y| . cheyaM paNagAIyaM pAvai jA carai priyaao|| 82 // AuTTiyAe~ pazcindiya-dhAe, mehuNe ya dappeNa / sesesu'kosAmipatra-sevaNAIsu tIsuM pi||83|| tavagaviyAiesa ya muuluttr-dos-viyr-gesu| dasaNa-carittavante ciyatta-kicce ya sehe y|| 84 // accantosannesu ya paraliMga-duve ya mUlakamme ya / bhikkhummi ya vihiya-tave'NavaThTha-pArazciyaM patte / / 85 // cheeNaM priyaaeN'nnvtthtth-paarshciyaavsaannesu|| mUlaM mUlAvattisu bahuso ya pasajjaNe bhaNiyaM // 86 // ___ukosaM bahuso vA pauha-citto vva teNiyaM kuNai / paharaha ya jo sa-pakne niravekno ghora-pariNAmo / / 87 // abhileo savvesu vi bahuso pArazciyAvarAhesu / __aNavaThThappAvattisu pasajamANo ya'NegAsu // 88 // kIra aNavaThThappo, so liMga 1. kkheta 2. kAlao 3. tavao 4. / 1. liMgeNa vva bhAve bhaNio pavvAvaNANariho // 89 // appaDiviraosanno na bhaavliNgaariho'nnvtthtthppo| 2. jo jeNa jattha dUsai paDisiddho tattha so khette // 90 // Aho I Shrutgyanam Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siri-jiNabhadda - khamAsamaNa- viraio 3. jantiya- mentaM kAlaM; 4. tavasA u jahannaeNa chammAsA / saMvaccharamukkAsaM AsAI jo jiNAINaM // 91 // vAsaM bArasa vAsA paDilevI, kAraNe ya savvo vi / thovaM thovataraM vA vahejja, muccejja vA savvaM // 92 // vanda na ya vandijjara, parihAra- tavaM suduccaraM carai / saMvAlo se kappara, nA'lavaNAINi sesANa // 93 // 10 titthagara pavayaNa suyaM AyariyaM gaNaharaM mahiya / AsAyanto bahuso AbhiNiveseNa pAraMcI // 94 // jo ya sa-liMge duTTho kasAya-liMgehi rAya vahao ya / rAyaggamahisi - paDisevao ya bahuso pagAso ya // 95 // thIddhi-mahAdoso anno' nAsevaNApasatto ya / rimANAvattisu bahuso ya pasajae jo u // 96 // so kIraha pAravI liMgao 1. khetta 2. kAlao 3. tavao 4 . / 1. saMpAgaDa- pADasevI liMgAo thINagikhI ya // 97 // 2. vasahi-nivesaNa vADaga sAhi nioya pura desa rajAo / khettAo pAracI kula-gaNa-saMghA' layAo vA // 98 // jatthu 'panno doso uppajjissaha ya jattha nAUNaM / tatto tatto kIra khettAo khetta-pAracI // 99 // 3. jattiya- mettaM kAlaM; 4. tavasA pArazciyassa u sa eva / kAlo du-vikappassa vi aNavaTTappassa jo mihio // 100 // pagAgI khepta barhi kuNai tavaM su-viulaM mahAsattoM / avaloyaNamAyario pai-diNamego kuNai tassa // 101 // avaTuppo tavA tava-pAracI ya do vi vicchinnA / coddasa puvvadharammI, dharanti sesA sayA kAlaM // 102 // isa esa jIyakappo samAsao suvihiyANukampAe / kahio, deo so puNa pattesu paricchiya muNesu // 103 // asela gAthA 91-103. // iya siri-jiNabhadda - khamAsamaNa viraio jIyavyavahAra- kappo samato // Aho ! Shrutgyanam Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAlI, prAkRta, saMskRta, gujarAtI, hindI bhASAnAM keTalAMka uttama pustako 1 prAkRta kathAsaMgraha. saM0 muni jinavijaya (purAtattvamandira graMthAvalI) 0-14-0 2 pAlI pAThAvalI 0-12-0 3. kumAra pAla pratibodha (prAkRta aitihAsika graMtha, gAyakavADa sIrIjha) 7-8-0 4. haribhadrAcAryasya samayanirNayaH (jai. sA. saM. graMthamALA) 0-4-0 5. prAkRta vyAkaraNa saMkSipta paricaya 0-4-0 6, supAsanAha cariyaM (prAkRta bhASAno mahAn caritragraMtha) 7-8-0 7. surasundarAcAraya (prAkRta ASAmA eka saMdara kathA) 2-8-0 8. upakeza gacchIya paTTAvalI (saMskRta) 9. guNasthAnakamAroha (hindI bhASAntara vistRta vivecana) 1-4-0 10. pariziSTa parva (hindI bhASAmA uttama bhASAMtara) 1-4-0 11. chedasUtrANi ( AmAM kalpa-vyavahAra-nizItha nAmanA traNa chedasUtro bahu zuddha ane uttama paddhatIe chapAvelAM che. je atyaMta durlabha cha ghaNI thoDI nakalo chapAvelI cha) 2-8-0 12. AcArAMgasUtra, mUla, prathamazrutaskandha ( jarmanInA eka prakhyAta saMzodhaka vidvAne bahu parizramapUrvaka taiyAra karelo Atizuddha mUla pATha-pAThAntara ane zabdakoSa sahita.1-8-0 13. sAdhuzikSA (sundara hindI bhASAMtara) 0-8-0 14. jaina dharmarnu ahiMsAtatva ( tAtvika vivecana) 0-4-0 15. sukhI jIvana (vAMcavA lAyaka zAMtiprada suMdara mujarAtI pustaka) 1-0-0 16. nayakarNikA (nayasaMbaMdhI uttama gujarAtI vivecana) 0-6-0 prAptisthAnaHvyavasthApaka-bhArata jaina vidyAlaya, pUnA siTI (dakSiNa). Aho ! Shrutgyanam Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ #+posiOSP90520S++POSAROSSONS jaina sAhitya saMzodhaka kAryAlaya [ sahAyaka-sajana ] 20565205AAS NO3614215479O5KSPESASO++PPO54465205+PS saMrakSaka. zrIyuta seTha haragoviMdadAsa rAmajI, muluMda ( muMbaI ). peTrana zrIyuta hIrAlAla amRtalAla zAha. bI. e. muMbaI. vAIsa-peTUna. zrIyuta kezavalAla premacaMda modI. bI. e. elel bI. vakIla amadAbAda. zrIyuta amaracaMda ghelAmAI gAMge, muMbaI, zrIyuta seTha ciraMjIlAlajI vaDajAtyA vardhA (sI.pI.) sahA ya ka to. zeu paramAnaMdadAsa ratanajI, muMbaI. sadgata zrIyuta manasukhalAla ravajIbhAI mehatA, muMbaI. zeTha kAtilAla gagalabhAI hAthIbhAI, pUnA. zeTha kezavalAla maNIlAla zAha, pUnA. zeTha bAbUlAla nAnacaMda bhagavAnadAsa jhAverI, pUnA. AjIvana-sabhAsada. zrIyuta bAbU rAjakumAra siMhajI bagIdAsajI, kalakattA. thIyuta bAbU pUraNacaMdajI nAhAra. em. e. elel. bI. kalakattA. zeDa lAlabhAI kalyANabhAI jhaverI, baDodA, muMbaI. zeTha narottamadAsa bhANajI, muMbaI. zeTha dAmodaradAsa tribhuvanadAsa bhANajI, muMbaI. zrI tribhuvanadAsa-bhANajI jaina kanyAzAlA, bhAvanagara, zeTha kezavajIbhAI mANekacaMda, muMbaI. zeTha devakaraNabhAI mULajIbhAI, muMbaI. zeTha gulAbacaMda devacaMda jhaverI, muMbaI. zrIyuta motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, bI. e. elael bI.solIsITara, muMbaI. zrIyuta kesarI caMdajI bhaMDArI, iMdora. zAha amRtalAla eNDa bhagavAnadAsa kuM0 muMbaI. zAha caMdulAla vIracaMda kRSNAjI, pUnA. zeDa lAdhAjI motIlAla, pUnA zAha dhanajIbhAI vakhatacaMda, sANaMdavALA, (amadAbAda) zAha bAlubhAI zAmacaMda, taLegAMva ( DhamaDhere ). zaha cunIlAla jhaveracaMda, muMbaI. zrIyuta jIvarAja narasI maisarI, muMbaI. zrIyuta mohanalAla dalIcaMda dezAI, bI. e. elael. bI. muMbaI. * EOS POS9.sex .scence SE.SCORPORAN.AM.AND.KA.SE.S4462.54 *4 Aho! Shrutgyanam