Book Title: Agam Sutra Satik 13 Rajprashniya UpangSutra 02
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003347/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasuvANi (saTIkaM) bhAgaH - 6 rAmul namo namo nimmala daMsaNassa saMzodhaka sampAdakazca muni dIparatnasAgara www.jainelibrary org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala daMsaNassa zrI AnaMda-kSamA lalita-suzIla-sudharmasAgara gurubhyonamaH - Agama suttANi (saTIka) bhAgaH-8 vipAkazrutAGgasUtraM, aupapAtikaupAGgasUtraM, rAjapraznIyaupAGgasUtraM -: saMzodhakaH sampAdakazcaH : muni dIparatnasAgara tA. 14/4/2000 ravivAra 2056 caitra suda 11 45. Agama suttANi-saTIka ____ mUlya rU.11000/Wan Agama zruta prakAzana hai - saMparka sthala :"Agama ArAdhanA kendra' zItalanAtha sosAyaTI vibhAga-1, phleTa naM-13, 4-thI maMjhila, vhAyasenTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta) -- CONCE Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrutAGgasUtrasya, aupapAtikaupAGgasUtrasya, rAjapraznIyaupAGgasUtrasya | vipAkazrutAGgasUtrasya viSayAnukramaH | mUlAGkaH viSayaH pRSTAGka: mUlAGkaH vipayaH | pRSTAGkaH zrutaskandhaH-2 -17 64 64 zrutaskandhaH-1 1-10 adhyayana-1 mRgAputraH | adhyayanaM-2 ujjhitakaH | adhyayana-3 abhagRsenaH .26 / adhyayanaM-4 zakaTa: -28 | adhyayana-5 bRhaspatidattaH -30 | adhyayana-6 nandivardhanaH -31 / adhyayana-7 umbaradattaH | adhyayanaM-8 sauryadattaH -33 | adhyayanaM-1. devadattaH | adhyayanaM-10 aMjU | 5 |35-37 adhyayanaM-1 subAhuH 18 -38. adhyayana-2 bhadranandI | 27 | -39 | adhyayana-3 sujAtaH / 36 -40 adhyayanaM-4 muvAsavaH | 39 / -41 / adhyayana- jinadAsaH 41 -42 / adhyayanaM-6 dhanavatI 44 | -43 || adhyayana-7 mahAbalaH 49 / .44 | adhyayana-8 bhadranandI 52 -45 | adyayana-9 mahAcaMdra: 57 / -47 / adhyayanaM-10 varadattaH aupapAtikaupAGgasUtrasya viSayAnukramaH | mUlAGkaH viSayaH pRSThAGkaH 1.43 samavasaraNa-padaM campAnagarI, pUrNabhadracaityaM, yanakhaNDaH, azokavRkSaH, zilApaTuM, mahAvIrasya antevAsI, sthavIravarNanaM, tapabhedAH devAnAMAgamanaM AgAradharma pRSThAGka: mUlAGkaH viSayaH 67 44-48 upapAta-padaM gautama gaNadharaH, aMbaDaparivrAjakaH, devaTapapAtaviSayaka varNanam kevalI samuyAtaH, siddhajIva, siddhazInnA siddhajIvasyasaukhyalakSaNa-dRSTi: ityAdi ityAdiH Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaH rAjapraznIyaupAGgasUtrasya viSayAnukramaH mUlAGkaH viSayaH 1-47 sUryAbhadeva prakaraNaM AmalakalpAnagarI, sUryAmadevasya vimAnasabhA parSadA, bhagavad vandanaM, divyavimAnavikurvaNA, nRtyaM, siddhAyatanaH evaM jina pratimAdhikAraH pRSThAGkaH mRlAGkaH viSayaH 113 | 48- 85 pradezirAjan-prakaraNaM sUryakAntAdevI, zrAvastInagarI, kezIkumArasya dharmadezanA, pradezI rAjasva kezIkumAra sArddha dharma- vArttA, pradezIrAjJasya samAdhimaraNaM, sUryAbhavimAne utpatti pRSThAGkaH 316 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 samAviSTAH AgamAH (1) vipAka zrutAGgasUtram (2) aupapAtikaupAGgasUtram (3) rAjapraznIyaupAGgasUtram vipAka zrutAGgasUtram Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Athika anadAtA -pa.pU. mAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaratnasAgara sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI lAlabhAI devacaMda zAha taraphathI - nakala epha. pa.pU. saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna paTa AcAryadeva zrI naradevasAgarasUrIzvarajI ma. sA. tathA pUjyazrInA ziSyaratana tapasvI gaNivayazrI caMdrakIrtisAgarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI puruSAdAnIya pArzvanAtha je. mUrti. jena saMgha, devakInaMdana sosAyaTI, amadAvAda taraphathI nakala eka. -pa.pU. zAsana prabhAvaka-kricArAgI AcAryadevazrI vijaya bacakacaMdra sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI eka sagRhastha taraphathI nakala epha. pa.pU. sAhityapremI munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma.sA.nI preraNAthI-"acalagacchAdhipati pa.pU.A.bha.zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma. sA.nA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrI cAritraratnasAgarajI ma. nI 19mI aThThAi nimitte-zrI cAritraratna phA.ce. TrasTa taraphathI nakala eka. - -pa.pU. vaiyAvRtyakAriphA sAdhvI zrI malayAzrIjI ma. sA.nA ziSyA vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma.nI preraNAthI jaina ArAdhanA maMdira"jJAnakhAtA" taraphathI nakala eka. -pa.pU. saumyamUrti sAdhvIzrI somyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI pa.pU. gurumAtA-vAtsalyamUrti sA. zrI ratnatrayAzrIjI ma.nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI. dAmANI taraphathI nakala eka, -pa.pU. svanAmadhanyA sA. zrI sIkhyaguNAzrIjI tathA teonA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2013nA yazasvI cAtumAsa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nakala beM. -pa.pU. ratnatrayArAdhaphA sAdhvIthI saumyaguNAzrIjI tathA teozrInA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaya cAtumAMsanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jaina zve, mUrti. saMgha, amadAvAda taraphathI nakala epha. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -pa.pU. sAdhvI zrI ratnatrayAzrIjI ma.nA parama vinezA sA. zrI saumyaguNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArIbhAIzrI indravadanabhAI dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prApta rakamamAMthI-nakala cAra. -pa.pU. prazamarasanimagnA sAdhvI zrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthIsametazikhara tirtho dvArikA pa.pU. sAdhvI zrI raMjanazrIjI ma.sA.nA ziSyA apratima vaiyA nRtyakArikA sA. zrI malayAzrIjI tat ziSyA sA. zrI narendrazrIjI-tat ziSyA sA. zrI praguNAzrIjI ma.nAM. AtmazreyArthearihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI nakala epha. pa.pU. AgamoddhAraka AcAryadevazrI nA samudAyavartI pa.pUjya vecAvRtyakArikA sA. zrI malayAzrIjI ma.nA ziSyA pU. sA. zrI kaivalyazrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA.nA suziSyA miSTabhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma. sA. tathA temanA vinita ziSyA sA. zrI pUrNadarzitAzrIjI tathA sA. pUrNataMdItAzrIjInI preraNAthI-sarvodaya pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbaI taraphathI nakala eka. -pa.pU. vaiyAvRtyakArikA sAdhvIzrI malayAzrIjI ma.nA ziSyA sA. zrI bhavyAnaMdazrIjIma.nA suvinitA sA. zrI kalpaprajJAzrIjI tathA phakIlakaMThI sA. zrI pheravaprajJAthajI nI preraNAthI -mehula sosAyaTI, ArAdhanAbhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka zrI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jaina pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala le. -zrI maMgaLa pArekhano khAMco-jaina che. mUrti. saMgha, amadAvAda. taraphathI 2054nA cAtumasa nimitte nakala be. - zrI AkoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka. -zrImatI nayanAbena ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamonA seTanA badalAmAM prApta rakamamAMthI nakala pAMca. 1zeSa sarve rakama "amArA"Aja paryakta prakAzanonA badalAmAM prApta thayelI che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 namo namo nimmala desaNasta paMcama gaNapara zrI sudharmAsvAmine namaH 13 rAjapraznIya-upAGgasUtraM sa TI kaM dvItIyaM upAGgasUtram (mUlam + zrI malayagiri AcArya ciracitA vRttiH) // 1 // praNamata vIrajinezvaracaraNayugaMparapATalacchAyam / adharIkRtanatavAsavamukuTasthitaralarucicakram // // 2 // rAjapraznIyamahaM vivRNomi yathA''gamaM guruniyogAt / tatraca zaktimazakikaM guravo jAnanti kA cintaa|| athakasmAdidamupAGgarAjapraznIyAbhidhAnamiti?, ucyate, ihapradezinAmA rAjA bhagavataH kezikumArazramaNasya samIpe yAnjIvaviSayAna praznAnakArSIt, yAni ca tasmai kezikumArazramaNo gaNabhRt vyAkaraNAni vyAkRtavAn, yacca vyAkaraNasamyakpariNanibhAvato bodhimAsAdya maraNAnte zubhAnuzayayogataHprathamesaudharmanAmni nAkaloke vimAnAmAdhipatyenAdhitiSThat, yathAca vimAnAdhipatyaprAptyanantaraM samyagavadhijJAnAyogataH prathame saudharmanAmni nAkaloke vimAnamAdhipatyenAdhitiSThat, yathA ca vimAnAdhipatyaprAptayanantaraMsamyagavadhijJAnAbhogataH zrImadvardhamAnasvAminaM bhagavantamAlokaya bhaktyatizayaparItacetAH savesvasAmagrIsameta ihAvatIrya bhagavataH purato dvAtriMzadvidhinATyamanarInRtyat / nartitvAca yathA''puSkaM divisukhamanubhUyatatazcyutvAyatrasamAgatya muktipadabhavApasyAti, tadetatsarvamasminnupAGge'bhidheyaM, paraM sakalavaktavyatAmUlaM rAjapraznIya iti-rAjaprazneSu bhavaM rAjaprannIyaM / atha kasyAGgasyedamuSAGgaM ?, ucyate, sUtrakRtAGgasya kathaM tadupAGgateti cet, ucyate, sUtrakRte hyaGge azItyadhikaMzataM kriyAvAdinAM, caturazItirakriyAvAdinAM, saptaSaSTirajJAnikAnAM, dvAtriMzadvainayikAnAM, sarvasaGghayayA trINi zatAni triSaSTyadhikAni pAkhaNDikazatAni pratikSipya svasamayaH sthApyate, uktaM ca nandyadhyayane-1"suyaMgaDe NaM asIyasayaM kiriAvAINaM caturAsII akiriyAvAINaM sattaTThI annANiyavAINaM battIsA veNaiyavAINaM tiNhaM tevaTThANaM pAsaMDiyasayANaM niyUhaM kiccA sasamae ThAvijaI tti, pradezI ca rAjA pUrvamakriyA vAdimatabhAvitamanA AsIt, akriyAvAdimatameva cAvalamya jIvaviSayAnpraznAnakarot, kezikumArazramaNazcagaNadhArI sUtrakR tAGgasUcitamakriyAvAdimataprakSepamupajIvya vyAkaraNAni vyaakaarssit| tatoyAnyeva sUtrakRtAGgasUcitAni kezikumArazramaNena vyAkaraNAni vyAkRtAni tAnyevAtra Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 rAjapraznIyaupAGgasUtram - 1 savistaramuktAnIti sUtrakRtAGgagativizeSaprakaTanAdidamupAGgaM sUtrakRtAGgasyeti / etadvaktavyatAM ca bhagavatA varddhamAnasvAmina gautamAya sAkSAdabhihitA, tatra yasyAM nagaryAM yena prakrameNAbhyadIyata tadetatsarvamabhivitsuridamAha sUryAbhadevaH prakaraNaM mU. (1) te NaM kAle NaM te NaM samae NaM AmalakappA nAma nayarI hotthA, riddhatthimisamiddhA jAva pAsA dIyA darisaNijjA abhirUvA paDirUvA / vR. 'te NaM kAle NaM te NamityAdi' 'te' iti prAkRtazailIvazAttasminniti draSTavyaM, asyAyamarthoyasminkAle bhagavAn varddhamAnasvAmI svayaM viharati sma tasminniti, 'Na'miti vAkyAlaGkAre, STazcAnyatrApi zabdo vAkyAlaGkArArtho yathA- 'imANaM puDhavI' ityAdAviti, 'kAle' adhikRtAvasarpiNIcaturSavibhAgarUpe, atrApi NaMzabdo vAkyAlaGakRtau / 'te NaM samae NaM' samayo'vasara' vAcI, tathA ca loke vaktAro - nAdyApyetasya vaktavyasya samayo vartate / kimuktaM bhavati ? - nAdyApyetasya vaktavyasyAvasaro vartate iti, tasminniti yasmin samaye bhagavAn sUryAbhadevavaktavyatAmacakathat tasmin samaye AmalakalpA nAma nagarI abhavat, nanvidAnImapi sA nagarI varttate dataH kathamuktamabhavaditi ?, ucyate vakSyamANavarNaka granthoktavibhUtisamanvitA tadaivA bhavat, na tu vivakSitopAGgavidhAnakAle, tadapi kathamavaseyamiti cet, ucyate ayaM kAlaH avasarpiNI, avasarpiNyAM ca pratikSaNaM zubhA bhAvA hAnimupagacchanti, etacca supratItaM jinavacanavedinAmato'bhavadityucyamAnaM na virodhamabhAk / sampratyasyA nagaryAvarNakamAha- riddhatthimiyasamiddhA jAva pAsAiyA darisaNijjA abhirUvA paDirUvA" iti RddhA--bhavanaiH paurajanaizcAtIva vRddhimupAgatA, 'RSivRddhA 'viti vacanAt, stimitA - svacakraparacakrataskaraDamarAdisamutthabhayakallolamAlAvivarjitA, samRddhA-dhanadhAnyAdivibhUtiyuktA, tataH padatrayasya vizeSaNasamAsaH, yAvacchabdena 'pamuiyajaNajANavayA' pramuditA:- pramodavantaH pramodahestavatUnAM tatra sadbhAvAn, janAnagarIvAstavyalokAH jAnapadAHjanapadabhavAstatra prayojanavazAdAyAtAH santo yatra sA pramuditajanajAnapadA, 'AiNNajaNamaNUsA' manuSyajanaikarAkIrmA, prAkRtatvAtpadavyatyayaH, "halasayasahassasaMki vigiTTalaThThapannattasausImA" halAnAM zataiH sahasraizca saGakRSThA vilikhitA vikRSTAH nagaryA dUravarttinI bhAvaH, laSTA - manojJA prAjJaiH chekairAptA prAjJAptA, chekapuruSaparikarmiteti bhAvaH / setusImA kulyAjalasekya kSetrasImA yasyAH sA halazatasahasrasaGkRSTavikRSTalaSTaprAjJAtasetusImA, 'kukkaDasaMDeyagAmapaurA' kukkaDasampAtyA grAmAH sarvAsu dakSu vidikSu ca pracurA yasyAH sA kukkaDasaNDeyagrAmapracurAH, 'gomahisagavelagappabhUyA' gAvo- balIvardA mahiSAH - pratItA gAvaHsrIgavya eDakA:- urabhrAste prabhUtA yasyAM sA tathA, 'AyAravantaceiyajuvaivisisanniviTThabahulA' AkAravanti - sundarAkArANi caityAni yuvatInAM ca paNyataruNInAmiti bhAvaH, viziSTAni sanniviSTAni, sannivezapATakA iti bhAvaH, bahulAni - bahUni yasyAM sA tathA, 'ukkoDiyagAyagaMThibhedatakarakhaMDarakakharahiyA' utkoTA - laccA tayA caranti utkoTikAstagatribhedaiH -- Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-1 195 zarIravinAzakAribhirgranthibhedaiH granthicchedaiH taskaraiH khaNDarakSaH-daNDapAzikai rahitA, anena tatropadravakAriNAmabhAvamAha, 'kSemA' azivAbhAvAt, 'niravaddavA' rAjAdikRtopadravAbhAvAt, 'sumikSA' bhikSukANAMbhikSAyAH sulabhatvAt, 'visatthasuhAvAsA' vizvasto-nirbhayaH sukhamAvAso lokAnAM yasyAM sA tthaa| 'anegakoDikoDuMbiyAiNNanivvuttasuhA' anekakoTIbhiH-anekakoTisaGkhyAkaiH kauTumbikairAkIrNAniravRttA santuSTajanayogAt zubhAzubhavastUpetatvAt, tataH padaryasya karmadhArayaH, "naDanaTTajallamallamuTThiyavelaMbagakahagapavakalAsakaAikakhayalaMkhamaMkhatUNaillatuMbavINiya anegatAlAcarANucariyA" naTA-nATayitAro, nartakA ye nRtyanti, jallA-rAjJaH stotrapAThakAH, mullAH pratItA mauSThikA-mallA evaye muSTibhi praharanti, viDambakAH-vidUSakAH kathakAH-pratItAH plavakA-ye utpalvante nadyAdikaM vA taranti, lAsakA-ye rAsakan gAyanti, jayazabdaprayoktAro vAbhANDAityarthaH, AkhyAyikA-yesubhAzubhamAkhyAnti laGakhyA-mahAvaMzAnakhelakA maGkhAHcitraphalakahastA bhikSukAH, 'tUNaillA' tUNAbhidhAnavAdyavizeSavantaH tumbavINikAHtumbavINAvAdakA, aneke ca ye tAlAcarAH-tAlAdAnena prekSAkAriNaH, etaiH sarvairanucaritA-AsevitA yA sA tathA, "ArAmujANa agaDatalAgadIhiyavappiNiguNovaveyA" ArAmA yatramAdhavIlatAgRhAdiSu dampatyAdInyAgatya ramante, udyAnAmi-puSpAdimadRkSasaGghalAnyutsavAdI bahujanabhogyAni agaDattiavaTAH kUpAstakADAni-pratItAni dIrghikAH-sAriNyaH, vippiNitti-kedArAH, ete guNopapetAramyatAdiguNopapetA yasyAM sA tathA, 'ubbiddhaviulagaMbhIrakhAtaphalihA' ubbiddhaM-uNDaM viulaMvistIrNa gambhIram-alabdhamadhyaMkhAtam-uparivistIrNamadhaH saGkucitaMparikhAca-adha upari ca samakhAtarUpAyasyAMsAtathA, 'cakkagayamusaMDhiorohasayagdhijamalakavADaghaNaduppavesA' cakraNi-- praharaNavizeSarUpANi gadAH-praharaNavizeSAH muSaNDhayo'pyevaMrUpA avarodhaH-pratolIdvAreSvantaHprAkAraH sambhAvyate,zatabhyo mahAyaSyaTomahAsilA vAyAH pAtitAH zatAnipuruSANAM nanti yamalAni-samasthitadravyarUpAmi yAni kapATAni dhanAni ca-nizchidrANi tairduSpraveza yA sA tthaa| _ 'dhaNukuDilavaMkapAgAraparikhittA' dhanukuDilaM-kuTilaM dhanustato'pi vakreNa prAkAreNa parikSiptAyA sA tathA, 'kavisIsayavaTTaraiyasaMThiyavirAyamANA' kapizIrSakairvRttaracitasaMsthitaiHvartulakRtasaMsthAnairvirAjamAnA-zobhamAnA yA sA tathA, 'aTTAlayacariyadAragopuratoraNaunayasuvibhattarAyamaggA aTTAlakAH-prAkAroparimRtyAzrayavizeSAH carikA-aSTahastapramANo mArgaH dvArANi bhavanadevakulAdInAM gopurANi-prAkAradvArAmi torANAni ca unnatAni-uccAni yasyAM sAtathA, suvibhaktA-viviktA rAjamArgA yasyAMsA tathA, tataH padadvayasya karmadhArayaH, 'cheyAyariyaraiyadaDhaphalihaiMdakIlA' chekena-nipuNenAcAryeNa zilpopAdhyAye racito do balavAn paridhaH-argalA-vaNikapathAnAM haTTamAggANA vaNijAM ca kSetraM sthAnaM sA vivaNivaNikakSetraM tathAzilpibhiHkumbhaprakArAdibhirnivRttaiH sukhibhizubhaiH-svasvakarmakuzalairAkImA, prAkRtatvAcca sUrte'nyathA pdopnyaasH| Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 rAjapraznIyaupAGgasUtram- 1 } tataH pUrvapade nakarmadhArayaH, 'siMghADagatiyacaukkacaracarapaNiyApaNavivihavasuparimaMDiyA' zRGgATakatrikacatuSkacatvaraiH paNitAni -krayANakAni tatpradhAneSu ApaNeSu yAni vivadhAni vasani-dravANi taizca parimaNDitA, zRGgATakaM-trikoNaM sthAnaM, trikaM yatra rathyAtrayaM milati, catuSkaM - rathyAcatuSkamIlanAtmakaM catvaraM - bahuradhyApAtasthAnaM, 'surammA' suramyA - atiramyA, 'naravaipaviinnamahavaipahA' narapatinA - rAjJA pravikIrNogamanAgamanAbhyAM vyApto mahIpatipatho - rAjamArgo yasyAM sA tathA 'anegavaraturagamattakuMjararahapahakarasIyasaMdamANI AiNNajANajogA' anekairvataraturagANAM mattakuJjarANAM rathAnAM ca pahakaraiH saGghAtaiH tathA zibikAbhiH syadamAnIbhiyanairyugyaizcAkIrNA - vyAptA yA sA tathA, AkIrNazabdasya madhyanipAtaH prAkRtatvAt, tatra zibikA : - kUTAkAreNAcchAditA jampAnavizeSAH syandamAnikAH puruSapramANA jampAnavizeSA yAnAni zakaTAdIni yugyAni - gollaviSayaprasiddhAni dvihastapramANAni vedikopazobhitAni jampAnAnyeva, 'vimaulanavanaliNasomiyajalA' vimukulaiH - vikasitairnavairnalinaiH - samalaiH zobhitAni jalAni yasyAM sA tathA, 'paMDuravarabhavanapaMtipahiyA uttANayanayaNapicchaNijjA' iti sugamaM / 'pAsAiyA' ityAdi, prAsAdeSu bhavA prAsAdIyA, prAsAdabahulA ityartha, ata eva darzanIyA draSTuM yogyA, prAsAdAnAmatiramaNIyatvAt, tathA abhidraSTan pratipratyekamabhimukhatIva cetohAritvAt rUpam - AkAro yasyAM - sA abhirUpA, etadeva vyAcaSTe - pratirUpA, prativiziSTam asAdhAraNaN rUpaNa - AkAro yasyAM sA pratirUpA / pU. (2) tIse NaM AmalakappAe nayarIe bahiyA uttarapuratthime disIbhA aMbasAlavane nAmaM ceie hotthA, porANe jAva paDirUve / vR. "tI seNa"mityAdi, tasyAM Namiti pUrvavat AmalakalpAyAM nagaryAM vahi uttarapaurastyeuttarUparvArUpe IzANakoNe ityarthaH, digbhAge 'ambasAlavane' iti AmraiH zAlaizcAtipracuratayopalakSitaM yadvanaM tadAmrazAlavanaM tadyogAccaityamapi AnazAlavanaM, citeH lepyAdicayanasya bhAvaH karmma vA caityaM tatra iha saMjJAzabdatvAt devatApratibimve prasiddhaM tatastadAzrayabhUtaM yaddevanAyA gRhaM tadapyupacArAt caityaM tacceha vyantarAyatanaM draSTavyaM na tu bhagavatAmarhatAmAyatanaM, 'hottha' tti abhavan taca kiMviziSTamityAhacirAtIte purANe yAvacchabdakaraNAt 'saddie kattie nAe chatte sajjhae ' ityAdyaupapAtikagranthaprasiddhavarNakaparigrahaH / evaMrUpaM ca caityavarNakamukatvA vanakhaNDavaktavyatA vaktavyA, sAcaivaM- 'seNaM aMbasAlavane ceie egeNaM maiyA vanasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte, se NaM nasaMDe kiNhAmAse ityAdi yAvatpAsAie darisaNijje abhirUve paDirUve tatra prasAdIyaM- kRSNAvabhAsatvAdinA guNena manaHprasAdahetutvAddarzanIyaM cakSurAnandahetutvAt, abhirUpapratirUpazabdArtha prAgvat, tata uktaM- 'jAva paDirUve' mU. (3) asoyavarapAyavapuDhavisilAvaTTayavattavyayA uvavAtiyagameNaM neyA // vR. azokavarapAdapasya pRthivIzilApaTTakasya ca vaktavyatA aupapAtikagranthAnusAreNa jJeyA, sA caivaM- 'tassa NaM vanasaMDassa bahumajjhadesabhAe ittha NaM mahaM ege asogavagpAyave pannatte jAva paDirUve, seNaM asogavarapAyave annehiM bahUhiM tilaehiM jAva naMdirukakhehiM savvao samaMtA saMparikAkhitte, te NaM tilagA jAva nandIrukkhA kusavikusavisuddharukkhamUlA mUlamaMto kaMdamaMto Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla- 3 jAva paDirUvA, te NaM tilagA jAva naMdirukkhA annAhiM bahUhiM paumalayAhiM nAgalayAM asogalayAhiM caMpagalayAhiM cUyalayAhiM vanalayAhiM vAsaMtiya layAhiM aimuttayalayAhiM kuMdalayAhiM sAmalayAhiM savvato samaMtA saMparikhittA / 197 tAo NaM paumalayAo jAva sAmalayAo nicaM kusumiyAo jAva paDirUvAo, tassa NaM asogavarapAyavassa uvariM bahave aTThaTThamaMgalagA pantrattA, taMjahA- sodhthiyaM sirivaccha naMdiyAvatta vaddhamANaga bhaddAsana kalasa macchadappaNA savvarayaNAbhayA acchA saNhA laNhA ghaTTA maTThA nIrayA nimmalA niSyaMkA nikkakaDacchAyA sappabhA samirIyA saujjoyA pAsAdIyA darasaNijjA abhirUvA paDirUvA / tassa NaM asogavarapAyavassa uvariM bahave kiNhacAmarajjhayA nIlacAmarajjhayA lohiyacAmarajjhayA hAladdacAmarajjhayA sukillacAmarajjhayA acchA saNhA laNhA rUppapaTTA vairAmayadaMDA jalayAmalagaMdhiyA surammAma pAsAiyA darisaNijjA abhiruvA paDirUvA, tassa NaM asogavarapAyavassa uvariM vahave chattAichattA paDAgAipaDAgA ghaMDAjuyalA cAmarajuyalA uppalahatthagA paumahatthagA kumuyahatthagA nalinahatthagA subhagahatthagA sogaMdhiyahatthagA poMDariyahatthagA mahApoMDariyahatthagA sayapattahatthagA sahassapattahatthagA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA / tassa NaM asogavarapAyavassa heTTA ettha NaM mahaM ege puDhavisilApaTTae patte isikhaMdhAsamallINe vikakhaMbhAyAmasuppamANe kiNhe aMjaNagadhaNakuvalayahaladharakosejjasarisaAgAsakesakaJjalakakkayaNaiMdanIla ayasikusumappagAse bhiMgaMjaNabhaMgameyariTThagaguliyagavalAirege bhamaranikuruMbabhUte jaMbUphala asaNakusumasaNaMbaMdhaNanIluppalapattaNigaramaragayAsAsagaNayamakIyasivannaniddhe ghane ajjhasire rUvagapaDirUvagadarisaNije AyaMsagatalovame suramme sIhAsaNasaMThite surUve muttAjAlakhaIyaMtakamme AiNagarUyavUranavanIya- tUlaphAse savvarayaNAmae acche jAva paDirUve' iti, asya vyAkhyA 'tassa Namiti' pUrvavat vana- khaNDasya bahumadhyadezabhAge 'atra' etasmna pradeze mahAn eko| zokavarapAdapaH praptIstIrthakaragaNadharaiH, sa ca kimbhUta ityAha- 'jAva paDirUve' atra yAvacchabdena granthAntaraprasiddhaM vizeSaNajAtaM sUcitaM tacchedaM- 'duruggayakandamUlavaTTalaTThasaMdhi asiliTTe dhaNamasiNasiNiddha aNupuvvisujAyaNiruvaha tovviddhapavarakhaMdhI anegaNarapavarabhuyaagejjhe kusumabharasamoNamaMtapattalavisAlasAle mahukaribhamaragaNagumugumAiyaNiliMtauGketasassirIe nAnAsauNagaNamihuNasumahurakaNNa- suhapalattasaddamahure kusuvikusavisuddharukakhamUle pAsAie darisaNije abhirUve paDirUve' 'tatra dUramut- prAbalyena gataM kandasyAdhamtAt mUlaM yasya sa dUrodgatakandamUlastathA vRttabhAvena pariNata evaM nAma sarvAsu dikSu vidikSu ca zAkhAbhi prazAkhAbhizca prasRto yathA vartulaH pratibhAsate iti, tathA laSTAH - manojJAH sandhayaH - zAkhA gatA yasya sa laSTasandhistathA azliSTaH - anyaiH pAdapaiH sahAsampRkto, vivikta ityarthaH, tato vizeSaNasamAsaH, sa ca padadvayamIlanenAvaseyo, bahUnAM padAnAM vizeSaNasamAsAnabhyupagamAt, tathA dhano - niviDo masRNaH - komalatvak na karkazasparza, snigdhaH - zubhakAnti, AnupUrvyA--malAdiparipATyA suSThu janmadoSarahitaM yathA bhavati evaM jAta AnupUrvIsujAtaH, tathA nirapahata-upadehikAdyupadravarahita udviddhaH - uccaH pravaraH - pradhAnaH skandho Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 rAjapraznIyaupAGgasUtram- 3 yasya sa dhanamasRNasnigdhAnupUrvIsujAtanirupahatodviddhapravaraskandhaH, tathA anekasya narasya - manuSasya ye pravarAH - pralambA bhujAH- bAhavastairagrAhyaH apariseyo'nekanarapravarabhujAgrAhyaH, anekapuruSavyAmairapyapratimeyasthaulya ityarthaH / tathA kusumabhareNa - puSpasambhAreNa sam ISadavanantyaH patrasamRddhAH 'pattasamiddhati khaMdhapittalami' ti vacanAt vizAlA - vistIrNA zAlA:- zAkhA yasya sa kusumabharasamavanamatpatralavizAlazAlaH, tathA madhukaraNIM bhramarANAM ca ye gaNA 'gumagumAyitA' gumagumAyantisam, karmmakartutvAtkarttari ktapratyayo, gumagumeti zabdaM kRtavantaH santa ityartho, nilIyamAnAH - Azrayanta uDDIyamAnaMtatpratyAsannAmAkAze paribhramantastaiH sazrIko madhukarIbhramaragaNagumagumayitanilIyamAno'yamAnasazrIkaH, tathA nAnAjItAyanAM zakunagaNAnAM yAni mithunAni - strIpuMsayugmAni teSAM pramodavazato yAni parasparasumadhurANyata eva karNasukhAni - karNasukhadAyakAni pralaptAni - bhASaNAni, zakunagaNAnAM hi svecchayA kraDatAM pramodabharavazato yAni bhASaNAni tAni pralaptAnIti prasiddhAni tataH 'palatte' tyuktaM / , teSAM yaH zabdo - dhvanistena madhuro nAnAzakunagaNamithunasumadhurakarNasukhapralaptazabdamadhuraH, tathA kuzA - darbhAdayo vikuzA- valvajAdayAH tairvizuddhaM - rahitaM vRkSasya - sakalasyAzokapAdapasya, iha mUlaM zAkhAdInAmapi Adimo bhAgo lakSaNayA procyate, yathA zAkhAmulamidaM prazAkhAmulamidamityAdi, tataH sakalA zokapAdapasatkamUlapratipattaye vRkSagrahaNaM, mUlaM yasya sa kuzavikuzavizuddhavRkSatramUlo, yazcaivaMvidhaH sa draSTRNAM cittasanyopAya bhavati, tata Aha prAsAdIyaH- prasAdAyacittasantoSAya hitastadutpAdakatvAt prAsAdIya ata eva darzanIyo- draSTuM yogyaH, kammAdinyAha'abhirUpo 'draSTAraM 2 pratyabhimukhaM na kamyacidvirAgahetU rUpam - AkAro yasyAsAvabhirUpaH, evaMrUpo'pi kutaH / ityAha--pratirUpaH - prativiziSTaM sakalajagadasAdhAraNaM rUpaM yasya sa pratirUpaH / 'seNaM asogavarapAyave' ityAdi 'jAva naMdirukkhehiM' ityatra yAvacchabdakaraNAt, 'lauehiM chattovagehiM sirIsehiM sattavaNNeha loddhehiM dadhivatrehiM caMdaNehiM ajjhunehiM nIvehiM kayaMbehiM phaNasehiM dADimehiM sAlehiM tamAlehiM piyAlehiM piyaMgUhiM rAyarukkhehiM naMdIrukkhehiM' iti parigrahaH, ete ca lavakacchatro pagazirISasaptaparNadadhiparNalubdhakadhavacandanArjunanIpakadambaphanasadADimatAlatamAlapriyAlapriyaGgularajavRkSanandivRkSAH prAyaH suprasiddhAH, 'te NaM tilagA jAva naMdirUkkhA kusuvikuse' tyAdi te tilakA yAvannaMdivRkSAH kuzavikusavizuddhavRkSamUlAH, atra vyAkhyA pUrvavat, 'mUlavantaH' mUlAni prabhUtAni dUrAvagADhAni ca santyeSamiti mUlavantaH, kanta eSAmastIti kandavatantaH, yAvacchabdakaraNAt sandhimanto tayAmanto sAlamanto pavAlamanto pattamaMto puSphamaMto phalamaMto vIyamaMto anupuvvisujAyaruilavaTTabhAvapariNayA egakhaMdhA anegasAhappasAhaviDimA aneganaravAmasuppasAriya agijjhadhaNavipulavaTTakhaMdhA acchiddapattA aviralapattA avAIipattA anaINapattA nivyuyajaraDhapaMDupattA navahariyabhisaMtapattabhAraMdhayAragaMbhIradarisaNijjA uvaniggayanavataruNapattapallavA komalaujjalacalaMtakisalayasukumAlapavAlasobhiyavaraMkuraggasiharA / niccaM kusumiyA niccaM mauliyA niccaM lavaiyA niccaM thavaiyA niccaM gulaiyA niccaM gocchiyA Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-3 199 nicaM jamaliyA niccaM juyaliyA nicaM namiyA nicaM paNamiyA niccaM kusumiyamauliyalavaiyathavaiyagulaiyagucchiyajamaliyajuyaliyaviNamiyapaNamiyasuvibhattapiDimaMjarivaDiMsayadharA sukabarahiNamaNasakkalAgAkoilakorugakabhiMgAraka koMDalakajIvaMjIvakanaMdImukhakavilapiMgalakhagakAraMDavacakkavAkakalahaMsasArasaNegasauNagaNamihuNaviraiyasaddonaiyamahurasaraNAiyAsurammA supiDiyadariyabhamaramahuyaripahakaraparillavamattachappayakusumAsavalolamahuragumagumaMtaguMjutadesabhAgA abhirapuSphaphalA bAhirapattocchaNNA pattehi ya puNphehi yaucchananapalicchinnA nirogakAsAuphalA akaMTakA nAnAvihagucchagumpamaMDavagasohiyAvicittasuhukeupabhUyA vAvipukhariNidIhayAsu ya sunivesiyarammajAladharagA piDimanIhArimasugaMdhisuhasubhimaNaharaM ca mahayA gaMdhaddhANu muMcaMtA suhaseuketubahulA anegasagaDajANajuggagillithillisIyasaMdamAnipaDimoyagApAsAiyA darisaNijjA abhirUvA paDirUvA' iti parigrahaH / asya vyAkhyA-iha mUlAni supratItAni yAni kandasyAdha prasaranti, kandAsteSAM mUlAnAmuparivartinasteapipratItAH, khandhaH-thuDaM tvak challI zAlAH-zAkhAH pravAlaH-pallavAGkuraH patrapuSpaphalabIjAnisuprasiddhAni, sarvatrAtizayena kacid bhUmnivAmatuSpratyayaH, anupubbasujAyarucilavaTTabhAvapariNayA itiAnupUrvyA-mUlAdiparipATyA suSTujAtA AnupUrvIsujAtArucirAHsnigdhatayA dedIpyamAnacchavimantaH, tathA vRttabhAvena pariNatA vRttabhAvapariNatAH, kimuktaM bhavati evaM nAma sarvAsu dikSu vidikSu ca zAkhAbhi prazAkhAbhizca prasRtA yathA vartulAH saMjAtA iti, AnupUrvasujAtAzcate rucirAzcaAnupUrvIsujAtarucirAstecatevRttabhAvapariNatAzcaAnupUrvIsujAtaruciravRttabhAvapariNatAH te tathA, tilakAdayaH pAdapAH pratyekamekaskandhAH, prAkRte cAsya satvamiti egakhaMdhA' iti sUtrapAThaH, tathA anekAbhi zAkAbhi prazAkhAbhizca madhyabhAgeviTapovistArozeSAMtetathA, tiryagbAhudvayaMprasAraNapramANovyAmaH,vyAmIyante-paricchidyante rajjvAdhaneneti vyAmaH, bahulavacanAt 'karaNekaciditiDapratyayaH, anekainaravyAmaH-puruSavyAmaiH suprasAritairagrAhyaH aprameyoghano-nibiDovipulA-vistIrNo vRkSaH-skandhoyeSAMteanekanaravyAma-suprasAritAgrAhyadhanavipulavRttaskandhAH, tathA acchidrANi patrANi yeSAM te acchidrapatrAH, kimuktaM bhavati ?-na teSAM patreSu vAtadoSataH kAladoSato vA gaDDarikAdiritarupajAto yena teSu patreSu chidrANyabhaviSyanityacchidrapatrAH athamA evaM nAmAnyo'nyaM zAkhAprazAkAnupravezAtpatrANipatrANAmuparijAtAni yena manAgapyapAntarAlarUpaM chidraM nopalakSyate iti| tathA cAha-'aviralapattA' iti, atra hetau prathamA, tato'yamarthaH-yataH aviralapatrA ato'cchidrapatrAH, aviralapatrAiti kutaityAha-avAtInapatrAvAtInAni vAtopahatAni, vAtena pAtinAnItyarthaH, na vAtInAni avAtInAni patrANi yeSAM te tathA, kimuktaM bhavati? na pravalena kharaparuSeNa vAtena teSAMpatrANibhUmau nipAtyante, tato'vAtInapatratvAdaviralapatrAiti acchidrapatrA iti, acchidrapatrA ityaprathamavyAkhyAnapakSamadhikRtya hetumAha-'aNaIipattA' na vidyate ItigaDDarikAdirUpA yeSAM tAnyatItini atItIni patrANi yeSAM te atItapatrAH, atItipatratvAcAcchidrapatrAH, niddhayajaraDhapaMDupattA' iti nirdUtAni apanItAnijaraThAnipANDupatrANiyebhyaste ni tajaraThapANDupatrAH, kimuktaM bhavati? Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 rAjapraznIyaupAGgasUtram-3 ___ yAni vRkSasthAnijaraThAni pANDupatrANi vAtena nirTUna bhUmau pAtitAni bhUmerapi ca prAyo nirddhaya ni yAnyatrApasAritAnIti, 'navahariyabhisaMtapattabhAraMdhayAragabhIradarisANijjA' iti navena-pratyagreNa haritena-nIlena bhAsamAnena snigdhatvena vA dIpyamAnenapatramAreNa-dalasaJcayena yojAto'ndhakArastena gambhIrA-alabdhamadhyabhAgAHsanto darzanIyA navaharitabhAsamAna-patramArAndhakAragambhIradarzanIyAH, tathA upavinirgataH nirantaravinirgataritibhAvaH, navataruNa-patrapallavaistathA komalaiH-manojJairujjvalaiH-zuddhezcalabhiISatkampamAnaiH kizalayaiH-avasthA- vizeSopetaiH pallavizeSaistathA sukumAraiH pravAle:-pallavAGkaraiH zobhitAni varAGkurANi-varAGkuropetAni agrazikharANi yeSAMte upanavinirgatanavataruNapatrapallavakomalojvalacalatkizalayasukumAlapravAlazobhitavarAGkurAgrazikharAH ihAGkurapravAlayoH kAlakRtAvasthAvizeSAdvizeSo bhAvanIyaH / tathA nityaM-sarvakAlaM SaTasvapi RtuSu ityartha, kusumitAH' kusumAni ihAGkarapravAlayoH kAlakRtAvasthAvizeSAdvizeSo bhaavniiyH| tathAnityaM sarvakAlaMSaDasvapiRtuSuityartha, 'kusumitAH' kusumAni puSpANi sAtAnyeSA-miti kusumitAH, tArakAdidarzanAditapratyayaH, niccaM mAlaiyA' iti nityaMsarvakAlaM mukulitAni, mukulAni nAma kuDamalAni kalikA ityarthaH, 'nicaM lavaiyA' iti pallavitAH, nityaM thavaiyA' iti stabakitAH stabakabhAravanta ityarthaH, nityaM 'gulaiyA' iti gulmitAH stabakagulmau gucchavizeSau, nityaM gocchitA' gocchavantaH, nityaM 'jamalitA' yamalaMnAma samAnajAtIyayoryugam tat sAtameSA-miti yamalitAH, nityaM yugalitA yugalaM-sajAtIyavijAtIyarordvandaMya tadeSAM sAtamiti yugalitAH, tathA nityaM sarvakAlaM phalabhareNa vinatAHISannatAH, tathA nityaM mahatA phalabhareNa prakarSaNAtidUraM natAH praNatAH, tathA nityaM-sarvakAlaM suvibhaktaH-suvicchittikaH prativiziSTo maJjarIrUpo yo'vataMsa-kastaddharAstaddhAriNaH / evaM sarvo'pi kusumitatvAdiko dharma ekaikasya vRkSasyoktaH, sAmprataM keSAJcivRkSANAM sakalakusumitatvAdidharmapratipAdanArthamAha-'nicaM kusumiyamauyalayetyAdi' kimuktaM bhavatikecitkusumitAghekaikaguNayuktAH kecitsamastakusumitAdiguNayuktA iti, ataevakusumiyamAlaiyamauliyetyAdipadeSukarmadhArayaH, tathA zukabarhiNamadanazAlikAkokilAkorakakobhava-bhiGgArakakoNDakalajIvaMtIjIvakanandImukhakapilapiGgalAkSakAraNDavacakravAkakalahaMsasArasAkhyAnAmanekeSAM zakunagaNAnAM mithunaH-strIpuMsayuktairyadvicaritam-itastatogamanaM yaccazabdonnitika-annatazabdakaM madhurasvaraMca nAditaM-lapitaM yeSute tathA, ata eva surabhyAH suSTuramaNIyAH, atra zukAH-kIrAH, barhiNo-mayUrAH, madanazAlikAHzArikAH, kokilAH-pikAH, cakravAkakalahaMsasArasAHpratItAH, zeSAstujIvavizeSA lokato veditavyAH,tatA sampiNDitAH ekatrapiNDIbhUtAH sAH-madonmattayA dadhmAtA bhramaramadhukarINAM pahakarAH-saGaghAtAH 'pahakara oroha saMghAyA' iti dezInAmamAlAvacanAt yatra te smpinndditptbhrmrmdhukriiphkraaH| tathA parilIyamAnAH-anyata AgatyAzrayanto mattAH SaTpadAH kusumAsavalolAHkiJjalkapAnalampaTA madhuraM gumagumAyamAnA guJjantazca-zabdavizeSaM ca vidadhAnA dezabhAgeSu yeSAM te parilIyamAnamattaSaTapadakusumAsavalolamadhuragumagumAyamAnaguaddezabhAgAH, gamakatvAdevamapi Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-3 201 samAsaH, tato bhUyaH pUrvapadena vizeSaNasamAsaH, tathA abhyantarANi abhyantarabhAgavartIni puSpANi ca phalAni ca puSpaphalAni yeSAM te tathA, 'bAhirapattocchannA iti' bahistaH patraizchannA-vyAptA bahipatracchannAH, tathA patraizca puSpaiz avacchannaparicchannAH atyantamAcchAditAH, tathA nIrogakAH rogavarjitA akaNTakakAH-kaNTakarahitAH, na teSAM pratyAsannA babbUlAdivRkSAH santIti bhAvaH, tathA svAdUni phalAni yeSAM te svAduphalAH, tathA snigdhAni phalAni yeSAM te snigyaphalAH / tathA pratyAsanairnAnAvidhaiH-nAnAprakArairgucchai:-vRntAkIprabhRtibhirgulmaiH--navamAlikAdibhirmaNDapakaiH zobhitA nAnAvidhagucchagulmamaNDapakazobhitAH, tathA vicitraiH-nAnAprakarAraiH zubhaiH-maNDanabhUtaiH ketubhi-dhvajairbahulA-vyAptA vicitrazubhaketubahulA-, tathA vAvipukkhariNIdihiyAsuyasunivesiyarammajAladharagA' vApyazcaturanakArAstA eva vRttAH puSkariNyaH, yadivA puSkarANi vartante yAsutAH puSkariNyaH, dIrghikA-RjusAriNyaH, vApISupuSkariNISu dIrghikAsu ca suSTu nivezitAni ramyANi jAlagRhakANi yeSu te vApIpuSkariNIdIrghikAsu sunivezitaramyajAlagRhakAH, tathA piDimA-piNDitA satI nirhArimA-dUraM vinirgacchantI piNDimanirhArimA tAM sugandhiM sugandhikAM zubhasurabhibhyo gandhAntarebhyaH sakAzAt manoharA zubhasurabhimanoharA taaNc| ___'mahayA' iti prAkRtatvAt dvitIyArthe tRtIyA, mahatImityartha, gandhadhrANiM yAvadbhirgandhapuglairgandhaviSaye gandhadhANirupajAyatetAvatIgandhapudgalasaMhatirupacArAt gandhadhrANirityucyate, tAMnirantaraM muJcantaH, tathA 'suhaseukeubahulA' itizubhAH-pradhAnA iti setavo-mArgAAlavAlapAlyo vAketavo-dhvajA bahulA vahavo yeSAMtetathA, 'anegarahasagaDajANajuggagillithillisiviyasaMdamANiyapaDimoyaNA' iti, rathA dvividhA-kriDArathAH saGagrAmarathAzca, zakaTAnipratItAni, yAnAni-sAmAnyataH zeSANi vAhanAni yugyAni-gollaviSayaprasiddhAni dvihastapramANAni vedikopazobhitAnijampAnAni zibikAH-kUTAkAraNAcchAditAjampAnavizeSAH syandamAnikAH puruSapramANajampAnavizeSAH, anekeSAM rathazakaTAdInAMmadhye'tivistIrNatvAt, pratimocanaM yeSu tattathA, 'pAsAdIyA' ityAdipadacatuSTaM prAgvat / "teNaMtilagA' ityAdipAThasiddhaM, navaraM nAgalayAhiM tinAgAH-dumavizeSAH 'vaNalayAhiM' tivanAapidrumavizeSAH, drumANAMcalatAtvamekazAkhAkAnAMdraSTavyaM, ye hidrumA UrdhvagataikazAkhA na tu digvidikaprasRtabahuzAkhAste latA iti prasiddhAH, 'nicaM kusumiyAo jAvapaDirUvAo' ityatrayAvacchabdakaraNAt 'ninaM kusumiyAo nicaM mAlaiyAo nicaM lavaiyAo nicaM thavaiyAo niccaM gucchiyAo nicaM gummiyAo niccaM jamaliyAo nicaM juyaliyAo nicaM viNamiyAo niccaM paNamiyAo suvibhattapaDimaMjarivaDiMsagadharIo niccaM kusumiyalaiyathavaiyalavaiyagummiyajamaliyajuyaliyagucchiyaviNamayapaNamiyasuvibhattapaDimaMjarivaDiMsagadharIo saMpiMDiyadariyabhamaramahuyaripahakaraparilletamattachappayakusumAsavalolamahuragumagumeMtaguMjaMtadesabhAgAopAsAiyAo darisaNijjAo abhiruvAo paDirUvAo iti' etacca samastaM prAgvat vyAkhyeyaM, tasya 'Na'miti prAgvat, azokavarapAdapasya upari bahUni aSTAvaSTaumaGgalakAni prajJaptAni / tadyathA-svastikaH zrIvRkSo 'naMdiyAvatte' iti nandyAvataH kvacid nandAvatta iti pAThaH, tatra nandAvarta iti zabdasaMskAraH, varddhamAnakaM-zarAvasampuTaM bhadrAsanaM kalazomatsyayugamaMdarpaNaH, Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 rAjapraznIyaupAGgasUtram-3 etAni cASTAvapi maGgalakAni sarvaralamayAni acchAni-AkAzasphaTikavadatIva svacchAni zlakSNAni-lakSNapudgalaskandhaniSpannAni zlakSNa (tantu) niSpannapaTavad laNhAni-masRNAni ghuNTitapaTavad 'ghaTThAItighRSTAnIva ghRSTAni kharazANayA pASANapratimAvAt 'maTThAIti mRSTAnIva mRSTAni, sukumArazANayA pASANapratimeva, ata eva nIrajAMsi-svAbhAvikarajorahitatvAt, nirmalAni-AgantukamalAbhAvAt, niSpakAni-kalaGkavikalAni kardamarahitAni vA niSkakaTAniSkavacAnirAvaraNA nirupaghAtetibhAvArthachAyA-dIptiryeSAMtAniniSkaGkaTacchAyAni sapramANi' svarUpataH prabhAvanti 'samarIcIni' bahirvinirgatAkiraNajAlAni, ata eva sodyotAnibahirvyavasthitavastustomaprakAzakarANi pAsAiyA' ityAdipacatuSTayavyAkhyA pUrvavat 'tassa NamityAdi, tasya 'Na'miti prAgvat, azokavarapAdapasyopari bahavaH kRSNacAmaradhvajAH, cAmarANi ca dhvajAzca cAmaradhvajAH kRSNAzca te cAmaradhvajAzca kRSNacAmaradhvajAH, evaM nIlacAmaradhvajAH, lohitacAmaradhvajAH, hAridracAmaradhvajA, zuklacAmaradhvajAH, ete ca kathambhUtA ityAha-acchAH sphaTikavadatinirmalAH, zlakSNAH-lakSNapudgalaskandhaniSpannAH, 'lappapaTTA' iti rUpyo-rUpyamayo vajramayasya daNDasyopari paTTo yeSAM te rUpyapaTTAH 'viradaNDA' iti vajro-vajraralamayodaNDo rUpyapaTTamadhyavartIyeSAMtevajradaNDAH,tathA jalajAnAmiva jalajakusumAnAM padmAdInAmivAmalo gandho yeSAM tejalajAmalagandhakAH ata eva suramyAH-atizayena ramaNIyAH pAsAiyA' ityAdi pUrvavat, tassaNamitiprAgvat, azokavarapAdapasyoparibahUnichatrAticchatrANi chatrAt-lokaprasiddhAdekasaGakhyAkAdIzAyInichatrANi uparyadhobhAgena dvisaJjayAni trisaGghakhyAni vA chatrANi chtraaticchtraanni| tathA bahavayaH 'paDAgAipaDAgA' iti patAkAbhyo lokaprasiddhAbhyo'tizAyinyaH patAkAH patAkAtipAtAkAH bahUni teSveva chattAritachatrAdiSughaNTAyugalAni cAmarayugalAni, tathA tatra tatra pradeze utpalahastakAH-utpalAkhyA jalajakusumasaGghAtavizeSAH, evaM padmahastakAH kumudahastakAH nalinahastakAH subhagahastakA saugandhikahastakAH puNDarIkahastakAmahApuNDarIkahastakAH zatapatrahastakAH sahasrapatrahastakAH subhagahastakAH utpalaM-gardamakaM paJa-sUryavikAzi paGkajaM mukudaM kairavaM nalinmaISadraktaM padmaMsubhagaM-padmavizeSaHsaugandhikaM-kalhAraM puNDarIkaM-zvetAmbujaM tadevAtivizAlaM mahApuNDarIkaM zatapatrasahasrapatre patrasaGkhyAvizeSAvacchinnI padmavizeSau / ete ca chatrAticchatrAdayaH sarve'pi sarvaralamayAH-sarvAtmanA ratnamayAH 'acchA saNhA' ityAdi vizeSaNajAtaMpUrvavat, 'tassa Na mityAdi, tasya 'Na'mitiprAgvataazokavarapAdapasyAghastAt, etthaNamitiasokavarapAdapasyayadadhoatra 'NamitipUrvavatekomahAnpRthvIzilApaTTakaH prajJaptaH, kathambhUta ityAha-'isiMkhaMdho samallINe' ityAdi, iha skandhaH sthuDamityucyate, tasyAzokavarapAdapasyayata sthaDaMtata ISada-manAkasamyaga lInastadAsanna ityarthaH, 'vikkhambhAyAsamuppamANe' iti, viSkambhenAyAmenaca zobhanma-aucityAnativartipramANaM yasya sa visskmbhaayaasmuprmaannH| kRSNaH, kRSNatvameva nirUpayati-'aMjaNadhaNakuvalayahalaharakosejasariso' aanakovanaspativizaSaHdhano-meghaH kuvalayaM-nIlotpalaMhaladharakauzeyaMbaladevavastraMtaiH sadhzaH-samAnavarNaH, 'AgAsakesakajalakakkayaNaiMdanIlaayasikusumapagAse' AkAzaM dhUlImeghAdivirahitaM, kezAH Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-3 203 zirasijAH, kajjalaM-pratItaM, karketanendranIlau-maNivizeSau atasIkusumaM prasiddhameteSAmiva prakAzo-dIptiryasya satathA, 'bhigaMjagabhaMgabheyariTTaganIlaguliyagavalAirege' itibhaGga:-caturindriyaH pakSivizeSaH aJjanaM-sauvIrAjanaM tasya bhaGgena vicchityA bheda:-chedo'anabhaGgabhedo riSThako-ralavizeSaH nIlaguTikAH-pratItAH, gavalaM-mAhiSaM zRGkha tebhyo'pi kRSNatvenAtireko yasya sa tthaa,| ___bhamaranikurambabhUe' itiatra bhUtazabda aupamyavAcI, yathA'yaMlATadezaH suralokabhUtaH, suralokopamaityarthaH, tato'yamarthaH-bhramaranikurumbopamaH, 'jaMbuphalaasaNakusumabaMdhaNanIluppalapattanikaramaragayaAsAsaganayaNakIyAsivanne' jambUphalAni pratItAni, asanakusumabandhanaM-- asanapuSpavRntaM nIlotpalapatranikaro marakatamaNi pratIH, AsAsako-bIyakAbhidhAno vRkSaH, nayanakIko netradhyatArAH,asi-khateSAmivavarNoyasyasatathA, snigdhonaturUkSaH dhano-niviDo na tu koSThaka iva dhyazuSiraH 'ajjhusire' iti zlakSNazuSirarahitaH, 'svagapaDirUvagadarisaNijje' iti rUpakANAM yAni tatra sakrAntAni pratibimbAni taiH darzanIyo rUpakaprati-rUpakadarzanIyaH / AdarzatalopamaH Adarzo-darpaNastasya talaM tena samatayopamA yasya sa AdarzatalopamaH, suSThu manAMsi ramayatIti surabhyaH 'kRddhahula'miti vacanAt kartari yapratyayaH, 'siMhAsaNasaMThie' iti siMhAsanasyeva saMsthitaM saMsthAna yasya sa siMhAsanasaMsthitaH, ata eva surUpaH zobhanaM rUpamAkAro yasya sa surUpaH, itazca surUpo yata Aha-'muttAjAlakhaiyaMtakamme' muktAjAlAnimuktAphalasamUhAH khacitAni antarmasu-prAntapradezeSu yasya sa muktAjAlakhacitAntakarmA, 'AiNagasyabUranavanIyatUlaphAse' Ajinaka-carmamayaM vana rUtaM-pratItaMbUro-vanaspativizeSaH navanItaM-bhrakSaNaM tUlaM-arkatUlaM teLAmiva komala tayA sparzo yasya sa AjinakarUtabUranavanItatUlasparza, 'savvarayaNAmae' ityAdivizeSaNakadambakaM prAgvat / mU. (1) seorAyAdhAriNI devI, sAmI samosaDhe, parisA niggayA, jAvarAyA pajjuvAsai vR."seo rAyAdhAriNI devI jAva samosaraNaMsamatta miti tasyAM AmalakalpAyAM nagA~ zveto nAma rAjA, tasya samastAntaH-purapradhAnA bhAryA sakalaguNadhAriNI dhAriNInAmA devI, 'jevA samosaraNaM samatta miti yAvacchabdakaraNAdrAjavarNako devIvarNakaH samavasaraNaM caupapAtikAnusAreNa tAvadvaktavyaM yAvatsamavasaraNaM samAptaM / tatraivaM-'tattha NaMAmalakappAe nayarIe seo nAma rAjA hotthA, mahayAhimavaMtamahaMtamalayamaMdaramahiMdasAre aJcaMtavisuddharAyakulavaMsappasUe niraMtaraM rAyalakhaNavirAiyaMgamaMge bahujaNabahumANapuie savvaguNasamiddhe khattie muie muddhAbhisitte mAupiusujAe daya(vva)patte sImaMkare sImaMdhare khemaMkare khemaMdhare maNuside janavayapiyA janavayapAle janavayapurohie seukare keukare narapavare purisavare purisasIhe purisavagdhe purisaAsIvise purisavarapoMDarIe purisavaragaMdhahatthI aDDhe ditte vitte vicchinnavipulabhavaNasayanAsanajANavAhaNAinne bahudhaNabahujAyasvarajae AogapaogasaMpauttevicchaDDiyapauramattapANebahudAsIdAsagomahisagavelappabhue paDipunnajaMtakosakoTThAgArAuddadhare bahudubbalapaccAmitte ohayakaMTayaM maliyakaMTayaM uddhiyakaMTayaM appaDikaMTayaM ohayasatuM nihayasattuM maliyasatuM uddhiyasattuM nijjiyasattuM parAiyasattuM vavagaya Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 rAjapraznIyaupAGgasUtram-4 dubhikkhadosamAribhayavippamukka khemaM sivaM subhikkhaM pasaMtaDiMbaDamara rajaM pasAsemANe vihri| tassa NaM seyoranno dhAriNInAmaM devI hotthA, sukumAlapANipAyA ahInapaDipunnapaMciMdiyasarIrAlakkhaNavaMjaNaguNovaveyA mANummANapamANapaDipuNNasujAyasavvaMgasuMdaraMgA sasisomAgArakaMtapiyadaMsaNA surUvA karayalaparimiyapasatthativalibaliyamajjhA kuMDalullihiya (vINa) gaMDalehA komuiyarayaNiyaravimalapaDipunnasomavayaNA siMgArAgAracArUvesA saMgayagasahasiyabhaNiyaciTThiyavilAsalaliyasaMlAvanuNajuttokyArakusalA suMdarathaNajaghanavayaNakaracaraNanayanAyaNNavilAsakaliyA seeNa rannA saddhiM anuratA avirattA iTTe saddapharise rasarUvagaMdhe paMcavihe mANussaekAmabhoge paJcaNubhavamAmA viharaI eSa raajdeviivrnnkH|| ____ asya vyAkhyA-'mahayAhimavaMteti' mahAhimavAn haimavatasya kSetrasyottarataH sImAkArI varSadharaparvataH malayaH-parvatavizeSaH supratItomandaro merurmahendraH-zakradikodevarAjastadvata sAra:pradhAno mahAhimavanmahAmalayamandaramahendrasAraH, tathA atyantavizuddhe rAjakulavaMzeprasUto'tyantavizuddharAjakulavaMzaprasUtaH,tathA nirantaraMrAyalakakhamavirAiyaMgamaMge' iti nirantaram apalakSaNavyavadhAnAbhAvena rAjalakSaNaiH-rAjyasUcakairlakSaNairvirAjitAni aGgamaGgAni-aGgapratyaGgAni yasya sa nirantararAjalakSamavirAjitAGgamaGgaH, tathA bahubhirjanaH bahumAnena-antaraGgaprItyA pUjito bujanabahumAnapUjitaH, ksmaadityaah|| ___ 'savvaguNasamiddhe' sarvai zauryopazamAdibhirguNaiH samRddhaH-sphItaH- sarvaguNasamRddhaH tato bahujanabahumAnapUjito, guNavatsuprAyaH sarveSAmapibahumAnasambhavAt, tathA khattiye iti kSatrasyApatyaM kSatriyaH 'kSatrAdiya' itiiyapratyayaH, anena navamASTamAdinandavatrAjakulaprasUto'pina hInajAtIyaH, kintu uttamajAtIya ityAveditaM, tathA 'muditaH sarvakAlaM harSavAn, pratyanIkopadravAsambhavAt, tadasambhavasva pratyanIkAnAmevAbhAvAt, tathA cAha-'muddhAbhisitte' prAyaH sarvairapi pratyantarAjaiH pratApamasahamAnairnAnyathA'smAkaM gatiriti paribhAvya sUrddhabhi mastakairabhiSiktaH-pUjito mUrdhAbhiSiktaH, tathAmAtRpitRbhyAM sujAto mAtRpitRsujAtaH, anena samastagarbhAdhAnaprabhRtisambhavidoSavikala ityAveditaH, tathA dayA (dravya)prAptaH svabhAvataH suddhajIvadravyatvAd / / tathA sevAgatAnAmapUrvApUrvanRpANAM sImAM-maryAdAM karoti yathA evaM vartitavyamevaM neti sImaGkaraH, tathA pUrvapuruSaparamparAyAtAM svadezapravarttamAnAM sImAM-maryAdAM dhArayati-pAlayati na tuvilumpatItisImandharaH,tatA kSemaM vazavartinAM upadravAbhAvaM karoti kSemakaraHcaurAdisaMhArAt tathA tat dhArayati ArakSakaniyojanAt kSemandharaH, ata eva manuSyenadra, tathA janapadasya piteva janapadapitA, kathaM pitevetyata Aha-'janapadapAlaH' janapadaMpAlayatItijanapadapAlaH, tato bhavati janapadasya piteva, tathAjanapadasya zAntikaritayA purohitaiha janapadapurohitaH,tathA setuH-mArgastaM karotItI setukaraH,mArgadazaka itibhAvaH, ketuH-cihanna tatkarotItiketukaraH,adbhutasaMvidhAnakArItibhAvaH, tathA nareSu manuSyeSumadhyepravaro narapravaraH saca sAmAnyamanuSyApekSayApi syAdata Aha 'purisavare' puruSeSu-puruSAbhimAnAneSu madhye varaH-pradhAna uttamapauruSopetatvAditi puruSavaraH, yataH puruSaH siMha ivAptimallatayA puruSasiMhaH, tathA puruSovyAghraivazUratayA puruSavyAghraH, puruSa AsIviSa iva doSavinAzanazIlatayA puruSAsIviSaH puruSaH varapuNDarIkamivottamatayA Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-4 205 bhuvanasarovarabhUSakatvAt puruSavarapuNDarIkaH, puruSaH varagandhahastIva parAnasahamAnAn pratIti puruSavaragandhahastItato bhavatipuruSavaraH, tathA ADhayaH-samRddhodIptaHzarIratvacA dedIpyamAnatvAt to vA daptArimAnamardanazIlatvAt ata eva vitto-jagatyatIto, yaduktamADhaya iti tadeva sAvastiramupadarzayati-'vicchinne'tyAdi, vistIrNAni vistAravanti vipulAni-prabhUtAni bhavanAni-gRhANizayanAni AsanAnicapratItAni yAnAni-rathAdIni vAhanAni-azvAdIni etairAkIrNo-vyApto yukto vistiirnnvipulbhvnshynaasnyaavaahnaakiirnnH| tathA bahudhanaM bahujAtarUpaM-suvarNa rajataM ca-rUpyaM yasya sa bahudhanabahujAtarUparajataH, tathA AyogaprayogasamprayuktaH AvAhanavisarjanakuzalaH, tathA viccharditaM-tathAvidha-viziSToprakArAkAritayA visRSTamukuriTakAdiSu pracuraM bhaktapAnaM yasmin rAjyamanuzAsati sa viccharditapracurabhaktapAnaH, anena puNyAdhikatayA na tasmin rAjyamanuzAsati durbhikSamabhUditi kathitaM, tathA bahUnAM dAsInAM dAsAnAM gavAM-balIvaddaniAM mahiSANAM gavAM-strIgavAnAM eDakAnAM ca prabhuH bahudAsIdAsagomahiSagavelagaprabhuH, tataHsvArthikapratyayavidhAnAtprabhukaH, tathA paripUrNAni-bhRtAni yantrakozakoSThAgArANi yantragRhANi kozagRhANi-bhANDAgArANi koSThagRhANi dhAnyAnAM koSThAgArANigRhANi itibhAvaH, AyudhagRhANica yasyasa pratipUrNayantrakozakoSThAgArAyudhagRhaH tathA balaM zArIrika mAnasikaM ca yasyAsti sa balavAn, durbalapratyayamitro, durbalAnAmakAraNavatsala iti bhAvaH, evaMbhUtaH sanrAjyaM prazAsat viharati-avatiSThate iti yogaH, kathambhUta rAjyamityAha-apahatakaNTakaM, iha dezopadravakAriNazcaraTAH kaNTakAHte apahatAavakAzAnAsAdanena sthagitAyasmintatapahatakaNTakaM, tathA malitAH- upadravaM kurvANAmAnamlAnimASAditAH kaNTakA yatra tanmalitakaNTakaM, tathA uddha tAH svadezatyAjanena jIvitatyAjanena vA kaNTakA yatra tat uddha takaNTakaM, tathA na vidyatepratimallaH kaNTakoyatra tadapratimallakaNTakaM, tathA 'ohayasattuM' iti pratyanIkAH rAjAnaH zatravaste apahatAH svAvakAzamalabhamAnIkRtA yatra tat apahatazatru tathA nihatAH-raNAGgaNe pAtitAH zatravo yatra tnnihtshtru| ___ tathA malitAHtadgatasainyatrAsApAdanatomAnamlAnimApAditAHzatravoyatra tatmalinazatru, tathAsvAtantrayacyAvanena svadezacyAvanena jIvitacyAvanenavA uddha tAH zatravoyatratat uddhRtazatru, etadeva vizeSaNadvayena vyAcaSTe-nirjitazatru, parAjitazatru, tathA vyapagataM durbhikSaM doSo mArizca yatra tat vyapagatadurbhikSadoSamAri tathA bhayena svadezItthena paracakrakRtena vA vipramuktaM, ata eva kSema-nirupadravaM zivaM-zAntaM sumidaM zobhanA-zubhAbhikSA darzaninAM dInAnAthAdInAM ca yatra tat subhikSaM, tatA prazAntAni DimbAni-vighnA imarANi-rAjakumArAdikRtavikRtaviDvarA yatra tatpazAntaDimbaDamaraM / devIvarNakaM- 'sukumAlapANipAyA' iti sukumArau pANI pAdau ca yasyAH sA sukumArapANipAdA, tathA anAni anyUnAni svarUpataH pratipUrNAni lakSaNataH paJcApIndriyANi yasmintathAvidhaM zarIraM yasyAH sA ahInapratipUrNapaJcendriyazarIrA, tathA lakSaNAni-svastikacakradIni vyaJjanAni-maSItilakAdIni guNAH-saubhAgyAdayasyairupapetA lakSaNavyaJjanaguNopapetA, upa apa ita itizabdatrayasthAne 'pRSodarAdaya' ityapAkArasya lope upapetA iti draSTavyaM, 'mANummANapamANapaDipuNNasujAyasavvaMgasuMdaraMgI' iti tatra mAna-jaladroNapramANatA, kathamiti cet| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 rAjapraznIyaupAGgasUtram-4 ucyate, jalasyAtibhRte kuNDe puruSestriyAMvAnivezitAyAM yajalaMnissaratitadyadi droNapramANaM bhavati tadApuruSaH strI vAmAnaprApta ucyate, tathA unmAnaM-arddhabhArapramANatA, sAcaivaM-tulAyAmAropitaH puruSaHstrIvA yadyarddhabhAraMlati tadA saunmAnaprApto'bhidhIyate, pramANaM-svAGgulenASTottarazatocchrayitA, tato mAnonmAnapramANaiH pratipUNAni-anyanAni sujAtAni janmadoSarahitAniaraudrAkAraM kAntaM-kamanIyaM priyaM-draSTaNAmAnandotpAdakaMdarzanaM-rUpaM yasyAH sA zazisomAkArakAntapriyadarzanA, ataeva surUpA, tathA karatalaparimito muSTigrAhyaH prazastalakSaNopetastrivalIko balivayopeto rekhAtrayopeto baliko balavAna madhyomadhyabhAgo yasyAH sA karatalaparimitaprazastatrivalIka blikmdhyaa| tathA kuNDalAbhyA ullikhitA-ghRSTA gaNDalekhA-kapolaviracitamRgamadAdirekhA yasyAH sAkuNDalollikhitagaNDalekhA, 'komuIyarayaNiyaravimalapaDipunnasomavayaNA' kaumudI-kArtikIpaurNamAsI tasyAM rajanikaraH-caMdramAstadvadvimalaM-nirmalaM pratipUrNam-anyUnAtiriktamAnaM saumyam-araudrAkAraMvadanaM yasyAH sA tathA, zRGgArasyarasavizeSasyAgAramivAgAraM,athavA zRGgAromaNDanabhUSaNATopastapradhAna AkAra:-AkRtiryasyAH sA tathA, cAru veSo-nepathyaM yasyAH sA tathA, tataH karmadhArayaH,zRGgArAgAracAruveSA, tathA saGgatAye gatahasitabhaNitaceSTitavilAsalalitasaMlApanipuNayuktopacArakuzalA, tatra saGgataM nAsaGgataM gataMyadaguptatayA tadgRhasyaivAntargamanaMnatu bahi svecchAcAritayA saGgataM hasitaM yatkarapolavikAzamAtrasUcitaM na tvadRTTahAsAdi 'hasiyaM kaSolakahakahiya' miti vcnaat|| saGgataM bhaNitaM yatsamAgate prayojane narmabhANitiparihAreNa vivakSitArthamAtrapratipAdanaM saGgataM ceSTitaM yatkucajaghanAdyavayavAcchAdanaparatayopavezanazayanotthAnAdi saGgato vilAsaHsvakulaucityena zRGgArAdikaraNaM, tathA sundarai stanajaghanavadanakaracaraNanayanalAvaNyavilAsaiH kalitA, atra vilAsaH-sthAnAsanagamanAdirUpazceSTAvizeSaH, ukaaNc||1|| ___ "sthAnAsanagamanAnAM, hastabhrUnevakarmaNAM caiva / utpadyate vizeSo yaH zliSTo'sau vilAsaH syAt / / " -anye tvAhuH-vilAso netrajo vikAraH, tathA coktN||1|| "hAvo mukhavikAraH syAt, bhAvazcittasamudbhavaH / vilAso netrajo jJeyo, vibhramo bhruusmudbhvH||" teNaM kAleNaM te NaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva cautIsabuddhavayaNAisesasaMpatte paNatIsamavayaNAtisesasaMpatte AgAsagaeNaM cakkeNaM AgAsagateNaM chatteNaM AgAsagayAhiM seyacAmarAhiM AgAsaphAlihamaeNaM sapAyapIDheNa sIhAsaNeNa purato dhammajjhaeNaMpagaDhijamANeNaM caudasahiM samaNasAhassIhiM chattIsAeajjiyAsahassIhiM saddhiM samparivuDe puvyANupubbiM caramANe gAmANugAmaM duijamANe suhaM suheNaM viharamANe jeNeva AmalakappA nayarI jeNeva vanasaMDe jeNeva asogavarapAyave jeNeva puDhavisilApaTTe teNeva uvAgacchai, 2 ttA ahApaDirUvaMuggahaMuggiNhittA asogarapAyavassa aha puDhavisilApaTTagaMsipuratyAbhimuhe saMpaliaMnisane saMjameNaMtavasAappANaM bhAvemANe vihrti"| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-4 207 idaM sugamaM, navaM 'jAva cottIsAe' ityatra yAvacchabdakaraNAt 'Aikare titthagare' ityAdikaH samasto'pi aupapAtikagranthaprasiddho bhagavadvarNako vAcyaH, sa cAtigarIyAniti na likhyate, kevalamaupapAtikagranthAdavaseyaH, 'cottIsAe buddhavayaNAtisesasaMpatte' catustriMzad buddhAnAM - bhagavatAmarhatAM vacanapramukhAH 'sarvasvabhASA, nugataM vacanaM dharmAvabodhakara' mityAdinA uktasvarUpA ye atizeSA- atizayAstAn prAptazcatustriMzadabuddhavacanAtizeSasamprAptaH, iha vacanAtizeSasyopAdAnamatyantopa- kAritayA prAdhAnyakhyApanArtham, anyatA dehavaimalyAdayaste paThayante, tathA (cAha) // 1 // dehaM vimalasugandhaM AmayapasseyavajjiyaM arayaM / ruhiraM gokakhIrAmaM nivvissaM paMDuraM maMsa || mityAdi / 'paNatIsAe saccavayaNAti sesasaMpatte' paJcatriMzat ye satyavacanasyAtizeSA-atizayAstAna samprAptaH paJcatriMzadvacanAtizeSasamprAptaH, te cAmI satyavacanAtizeSAH saMskAravatvaM 1 udAttatvaM 2 upacAropetatvaM 3 gambhIrazabdatvaM 4 anunAditvaM 5 dakSiNatvaM 6 upanItarAgatvaM 7 mahArthatvaM 8 avyAhatapaurvAparyatvaM 9 ziSTatvaM 10 asandigdhatvaM 11 apahatAnyottaratvaM 12 hRdayagrAhitvaM 13 dezakAlayutatvaM 14 tatvAnurUpatvaM 15 aprakIrNaprasRtatvaM 16 anyo'nyagRhItatvaM 17 abhijAtatvaM 18 atisnigdhamadhuratvaM 19 aparamamavedhitvaM 20 arthadharmAbhyAsAnapetatvaM 21 udAratvaM 22 paranindAtmotkarSavipramuktatvaM 23 upagatazlAghatvaM 24 anapanItatvaM 25 utpAditAvicchinnakautUhalatvaM 26 adbhutatvaM 27 anativilambitvaM 28 vibhravikSepakilikicitAdiviyuktatvaM 29 anekajAtisaMzrayAdvicitratvaM 30 AhitavizeSatvaM 31 sAkAratvaM 32 satvaparigRhItatvaM 33 aparikheditatvaM 34 avyuccheditvaM 35 ceti, / tatra saMskAravatvaM saMskRtAdilakSaNayuktatvaM, udAtattvaM uccairvRttitA upacAropetatvamagrAmyatA, gambhIrazabdatvaM meghasyeva, anunAditA pratiravopetatvaM, dakSiNatvaM saralatA, upanItarAgatvaM - utpAditA zrotRjana svaviSayabahumAnatA, ete sapta zabdApekSA atizayAH, ata uddha tvarthAzrayAH, tatra mahArthatvaM paripuSTArthAbhidhAyitA, avyAhatapaurvAparyatvaM pUrvApara - vAkyAvirodhaH, ziSTatvaM vaktuH ziSTatvasUcanAt asandigdhatvaM parisphuTArthapratipAdanAta, apadrutA- nyottaratvaMparadUSamAviSayatA, hRdayagrAhitvaM- durgamasyApyarthasya parahdaye pravezakaraNaM, dezakAlAvya- tItatvaM prastAvocitatA, tatvAnurUpatvaM vivakSitavastusvarUpAnusAritA, aprakIrSNaprasRtatvaMsambandhAkAraparimitatA, anyo'nyapragRhItatatvaM - padAnAM vAkyAnAM vA parasparasApekSatA, abhijAtatvaM yathAvivakSitArthAbhidAnazIlatA, atisnigdhamadhuratvaM- bubhukSitasya dhRtaguDAdivatparamasukhakAritA / aparamarmavedhatvaM - paramamanudghATanazIlatA, arthadharmAbhyAsAnapetatvaM - arthadharmmapratibaddhatA, udAratvaM - ativiziSTagumphaguNayuktatA atucchArthapratipAdakatA vA, paranindAtmotkarSaviprayuktatvaM pratItaM, upagatazlAghatvaM uktaguNayogataH parAptazlAghatA, anupanItatvaM- kArakakAlavacanaliGgAdivyatyayarUpavacanadoSApetatA, utpAditAvicchinnakutUhalatvaM zrotRRNAM svaviSaye utpAditaM-janitamavicchinnaM kautUhalaM kautukaM yena tattathA tadbhAvastatvaM zrotRSu svaviSayAdbhutavismayAkAriteti bhAvaH, adbhutatvamanativilambitvaM ca pratItaM, vibhramavikSepakiliki Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjaprIyaupAGgasUtram 4 zcitAdiviyuktatvamiti - vibhramo vakturbhrAntamanaskatA vikSepo-vakturevAbhidheyArtha pratyanAsaktatAkilikizcitaM - roSabhayalobhAdibhAvAnAM yugapadasakRtkaraNaM AdizabdAnmanodoSAntaraparigrahaH tairviyuktaM yattattathA tadbhAvastatvaM / 208 anekajAtisaMzrayAdvicitratvaM sarvabhASAnuyAyitayA citrarUpatA, AhitavizeSatvaM zeSapuruSavacanApekSayA ziSyeSUtpAditamativizeSatA, sAkAratvaM vicchinnapadavAkyatA, satvaparigRhItatvam - ojasvitA, amarikheditvam - anAyAsasambhavAt, avyavaccheditvaM vivakSitArthasamyakasiddhiM yAvadavicchinnavacanaprameyateti / 'AgAsaphAliyAmaraNaM' AkAzasphaTikaM - yadAkAzavat atisvacchaphaTikaM tanmayena 'dhammajjhaeNaM' ti dharmacakravartitvasUcakena ketuvanA mahendradhvajenetyarthaH / tathA 'puvyANupuvviM caramANe' iti pUrvAnupUrvyA krameNetyartha caran - saJcaran, etadevAha'gAmANugAmaM dUijamANe' iti grAmazcAnugrAmazca vivakSitagrAmAdanantaraM grAmo grAmAnugAmaM, tat dravan gacchan, ekasmAdanantaraM grAmamanullaGghyan ityarthaH, anenApratibaddhavihAritA khyApitA, tatrApyautsukyAbhAvamAha-'suhaMsuheNaM viharamANe' sukhaMsukhena - zarIrakhedAbhAvena saMyamabAdhAviraheNa ca grAmAdiSu viharan - avatiSThamAno 'jeNeva 'tti prAkRtatvAtsaptamyarthe tRtIyA yasminneva deze AmalakalpA nagarI yasminneva ca pradeze vanakhaNDo yasminneva deze so'nantaroktasvarUpaH zilApaTTakaH 'teNAmeve 'ti tasminneva deze upAgacchati, upAgatya ca pRthivIzilApaTTake pUrvAbhimukhaH, tIrthakRto hi bhagavantaH sadA samavasaraNe pRthivIzilApaTTake vA dezanAyai pUrvAbhimukhA avatiSThante saMparyaGkaniSaNNAH, saMyamane tapasA cAtmAnaM bhAvayan viharan Aste / / tataH varSAnnirgamo vAcyaH, sacaivaM-'taeNaM AmalakappAnayarIe siMghADagatiyacaukkacaccaracaummuhamahApahesu bahujaNo annamannaM evamAikakhai evaM bhAsei evaM pannavei evaM parUvei / evaM khalu devANuppiyA ! samaNe bhagavaM mahAvIre jAva AgAsagaeNaM chatteNaM jAva saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharati, taM mahAphalaM khalu devANuppiyANaM tahArUvANaM arahaMtANaM nAmagoyassavi savaNayAe kimaMga puNa abhigamanavaMdananamaMsaNapaDipucchaNapajuvAsaNayAe ?, taM seyaM khalu egarasavi Ayariyassa dhammiyassa suvayaNassa savaNayAe, kimaMga puna viulassa aTThassa gahaNayAe ?, taM gacchAmo NaM devANuppiyA ! samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmo nama'sAmo sakkAremo sammANemo kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsemo, evaM taM ihabhave parabhave ya hiyAe ANugAmiyattAe bhavissai, taeNaM AmalakappAe nayarIe bahave uggA bhogA' ityAdyaupapAtikagranthoktaM sarvamavasAtavyaM yAvat samagrA'pi rAjaprabhRtikA pariSatparyupAsInA avatiSThate / mU. (5) te NaM kAle NaM te NaM samae NaM sUriyAbhe deve sohamme kappe sUriyAme vimANe sabhAe suhammAe sUriyAbhaMsi siMhAsaNaMsi cauhiM sAmANiyasAhassIhiM cauhiM aggamahisIhiM saparivArAhiM tahiM parisAhiM sattahiM aniyAhiM sattahiM aniyAhivaIhiM solasahiM AyarakkhadevasAhasIhiM annehi bahUhiM sUriyAbhavimANavAsIhiM vemANiehiM devehiM devIhi ya saddhiM saMparivuDe mahayA'ShayanaTTagIyavAiyataMtIla tAlatuDiyaghaNamuiMgapaDuppavAdiyaraveNaM divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANe viharati / imaM ca NaM kevala kappaM jaMbuddIvaM dIvaM viuleNaM ohiNA AbhoemANe 2 pAsati / Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 5 209 vR. 'teNaM kAle NamityAdi, te iti prAkRtazailIvazAttasminniti draSTavyaM, yasminkAle bhagavan varddhamAnasvAmI sAkSAdviharati tasminkAle 'te NaM samae NaM' ti tasmin samaye yasminnavasare bhagavAnAmrazAlavane caitye dezanAM kRtvoparatastasminnavasare iti bhAvaH, sUryAbho nAmnA devo, nAmazabdo hyAvyayarUpo'pyasti, tato vibhaktilopaH, tato saudharmmAkhye kalpe yatsUryAbhanAmakaM vimAnaM tasmin, yA sabhA sudhamrmmAbhidhA tasyAM yatsUryAbhAbhidhAnaM siMhAsanaM tatropaviSTaH sanniti gamyate, 'cauhiM sAmANiyasAhassIhiM' iti samAdhune tivibhavAdI bhavAH sAmAnikAH, adhyAtmAditvAdikaNU, vimAnAdhipatisUryAbhadevasadhzadyutivibhavAdikA devA ityarthaH / teca mAtRpitRgurUpAdhyAyamahattaratatsUryAbhadevasya pUjanIyAH, kevalavimAnAdhipatitvahInA iti sUryAbhaM devaM svAminaM pratipannAH teSAM sahasrANi sAmAnikasahasraNi tazcaturbhi, prAkRtatvAcca sUtre sakArasya dIrghatvaM strItvaM, ca, 'catasRbhiragramahiSIbhiH ' iha kRtAbhiSekA devI mahiSItyucyate, sAca svaparivArabhUtAnAM sarvAsAmapi devInAmagre ityagrAH, agrAzca tA mahiSyazca agramahiSyastAbhizcatasRbhi, kathambhUtAbhirityAha- 'saparivArAbhi' parivAraH saha yAsAM tAH saparivArAstAbhi, parivArazcaikaikasyA devyaH sahasra 2 devInAM, tathA tisRbhi parSadma, tispre hi vimAnAdhipateH sarvasyApi parSadaH / tadyathA-- abhyantarA madhyA bAhyA ca, tatra yA vayasyamaNDalIkasthAnIyA paramamitrasaMhatisadhzI sA abhyantaraparSat, tayA sahAparyAlocitaM svalpamapi prayojanaM na vidaghAti, abhyantaraparSadA saha paryAlocitaM yasyai nivedyate yathedamasmAkaM paryAlocitaM sammatamAgataM yuSmAkamapIdaM sammataM kiMvA neti sA madhyamA, yasyAH punarabhyantaraparSadA saha paryAlocitaM madhyamayA ca saha DhIkRtaM yasyai karaNAyaiva nirUpyate yathedaM krayatAmiti sA bAhyA, tathA 'sattahiM aNiehiM' iti anIkAni - sainyAni, tAni ca sapta, tadyathA / hayAnIkaM gajAnIkaM rathAnIkaMpadAtyanIkaMtRSamAnIkaM gandharvAnIkaM gandharvAnIkaM nATyAnIkaM, tatrAdyAni paJcAnIkAni saGagrAmAya kalpyante, gandharvanATyAnIke punarupabhogAya, taiH saptabhiranIkaiH, anIkAni svasyAdhipativyatirekeNa na samyak prayojane samAgate satyupakalpyante tataH saptAnIkAdhipatayo'pi tasya veditavyAH, tathA cAha- 'sattahiM aniyAhivaIhiM, ' tathA 'SoDazabhirAtmarakSadevasahana' riti vimAnAdhipateH sUryAbhasya devasyAtmAnaM rakSayantItyAtmarakSA, 'karmaNo'Ni ' tyaN pratyayaH, te ca zirasrANakalpAH yatA hi zirasrANaM zirasyAviddhaM prANarakSakaM bhavati tathA te'pyAtmarakSakA gRhItadhanurdaNDAdipraraharamAH samantataH pRSThataH pArzvo'gratazcAvasthAyino vimAnAdhipateH sUryAbhasya devasya prANarakSakAH, devAnAmapAyAbhAvAt teSAM tathAgrahaNapurassaramavasthAnaM nirarthakamiti cet, na sthitamAtraparipAlanahetutvAt prakarSahetutvAcca / tathA hi te samantataH sarvAsu dikSu gRhItapraharaNA UrddhasthitA avatiSThapAnAH svanAyakazarIrarakSaNaparAyaNAH svanAyakaikaniSaNNaddaSTayaH pareSAmasahamAnAnAM kSomamApAdayanto janayanti svanAyakasya parAM prItimiti, ete ca niyatasaGkhyAkAH sUryAbhasya devasya parivArabhUtA devA uktAH, ye tu tasmin sUryAbhe vimAne paurajanapadasthAnIyA ye tvAbhiyogyAH - dAsakalpAste'tibhUyAMsaH AsthAnamaNDalyAmapi cAniyatasaGghakhyAkA ititeSAM sAmAnyata upAdAnamAha - 'annehiM bahUhiM 8 14 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyaupAGgasUtram - 5 sUriyAbhavimAnavAsIhiM devehiM devIhi ya saddhiM saMparivuDe' etaiH sAmAnikaprabhRtibhi sAddha saMparivRtaH - samyagnAyakaikacittArAdhanaparatayA parivRtaH, 'mahayA''haye' tyAdi, mahatAraveNeti yogaH 'AhayA' iti AkhyAnakapratibaddhAnIti vRddhAH, athavA ahatAni - avyAhatAni, akSatAnIti bhAvaH / 210 nATyagItavAdItAni ca tantrI - vINAtalA - hastatAlAH kaMsikAH tuTitAni - zeSatUryANi, tathA ghano - dhanasazo dhvanisAdharmyatvAt yo mRdaGgo maddalaH paTunA - dakSapuruSeNa pravAditaH, tata eteSAM padAnAM dvandvaH, teSAM yo ravastena, divyAn divi bhavAn atipradhAnAnityartha, 'bhogabhogAI' iti bhogA ye bhogAH - zabdAdayasyAn, sUtre napuMsakatA prAkRtatvAt, prAkRte hi liGgavyabhicAraH yadAha pANini svaprAkRtalakSaNe- 'liGgaM vyabhicAryapI 'ti, bhuJjAno 'viharati' Aste, na kevalamAste kiMtvimaM - pratyakSatayA upalabhyamAnaM 'kevalakalpaM' ISadaparisamAptaM kevalaM kevalajJAnaM kevalakalpaM, paripUrNatayA kevalasadRzamiti bhAvaH / jambvA ratnamayyA uttarakuruvAsinyA upalakSito dvIpo jambUdvIpastaM jambUdvIpAbhidhAnaM dvIpaM 'vipulena' vistIrNenAvadhinA, tasya hi sUryAbhasya devasyAvadhiradhaH prathamA pRthivIM yAvattiryak asaGkhyeyAn dvIpasamudrAniti bhavati vistIrNastenAbhogayan - paribhAvayan pazyati, anena satyapyavadhau yadi taM jJeyaviSayamAbhogaM na karoti tadA na kiJcidapi tena jAnAti pazyati vetyAveditaM mU. (5- vartate) tattha samaNaM bhagavaM mahAvIraM jaMbuddIve bhArahe vAse AmalakappAe nayarIe bahiyA aMbasAlavane ceie ahApaDirUvaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANaM pAsati, pAsittA hatucittamAnaMdie naMdie pIimaNe paramasomaNassie harisavasavisappamANahiyae vikasiya- varakamalaNayaNe payaliyavarakaDagatuDiyakeuramauDakuMDalahAravirAyaMtaraiyavacche pAlaMbalaMba - mANagholaMta bhUsaNaghare sasaMmamaM turiyacavalaM suravare (jAva) (sIhAsaNAo abbhuTTei 2ttA pAyapIDhAo pacoruhati, 2 tA egasADiyaMuttarAsaMgaM kareti, 2 tA sattaTThapayAiM tityayarAbhimuhe anugacchati, 2 ttA vAmaM jANuM aMceti, 2 ttA dAhiNaM jANuM dharaNitalaMsi NiDDU tikkhutto muddANaM dharaNitalaMsi nivesei nivesittA IsiM paJcannamai, isiM paJcannamattA karatalapariggahiyaM dasaNahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTu evaM vayAsI namo'tyu NaM arihaMtANaM bhagavaMtANaM AdigarANaM titthagarANaM sayaMsaMbuddhANaM purisottamANaM purisasIhANaM purisavarapuMDarayANaM purisavaragaMdhahatthINaM loguttamANaM loganAhANaM logahiANaM logapaIvANaM logapajjoyagarANaM abhayadayANaM cakkhudayANaM maggadayANaM jIvadayANaM saraNadayANaM bohidayANaM dhammadayANaM dhammadesayANaM dhammanAyagANaM dhammasArahINaM dhammavaracAuraMtacakkavaTTINaM appasihayavaranANadaMsaNadharANaM viyaTTachaumANaM jiNANaM jAvayANaM tinnANaM tArayANaMbuddhANaM bohayANaM muttANaM moyagANaM savvannUNaM savvadarasINaM sivamayalamaruyamanaMtamakakhayamavvAbAha- mapunarAvattaM siddhigainAmadheyaM ThANaM saMpattANaM / namo'tyu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jAva saMpAviukAmassa, vaMdAmi NaM bhaMgavantaM tattharyaM iha gate) pAsai me bhagavaM tattha gate ihagataMtikaDDa vaMdati NamaMsati vaMdittA namaMsittA sIhAsaNavaragae puvvAbhimuhaM sannisanne / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-5 211 vR. tatra tasminvipulenAvadhinAjambUdvIpaviSayedarzanepratamAne sati zramaNa' zrAmyatitapasyati nAnAvidhamiti zramaNaH, bhagaH-samagraizvaryAdilakSaNaH, uktNc||1|| "aizvaryasya samagrasya, rUpasya yazasaH shriyH| dharmasyAtha prayalasya, SaNNAM bhgitiinggnaa||" bhago'syAstItibhagavAnbhagavantaM 'sUravIra vikrantI' vIrayati-kaSAyAnprati vikramati smeti vIraH mahAMzcAsau vIrazcamahAvIrastaM, jambUdvIpe bhAratevarSeAmalakalpAyAMnagaryAMvahirAmrazAlavane caitye azokavarapAdapasyAdhaH pRthivIzilApaTTake samparyakaniSNNaM zramaNagaNasamRddhisaMparivRta pratirUpamavagrahaM gRhItvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayantaM pazyati, 6STvA ca-'haTTatuTThamA die' iti, hRSTatuSTo'tIvatuSTa iti bhAvaH, athavA hRSTo nAma vismayamApano, yathA-aho bhagavAnAste iti, tuSTa:-santoSaM kRtavAn,yA-bhavyamabhUtyanmayA bhagavAnAlokitaH, toSavazAdeva cittamAnanditaM-sphItIbhUtaM 'Tu nadi samRddhAviti vacanA, yasya sa cittAnanditaH, sukhAdidarzanAtpAkSiko niSThAntasya paranipAtaH,makAraH prAkRtatvAdalAkSaNikastataH padatrayasyapadadvayamIlane karmadhArayaH 'pIimaNe iti' prItirmanasi yasyAsau prItimanAH, bhagavati bahumAnaparAyaNa iti bhAvaH, tataHkrameNabahumAnotkarSavazAt 'paramasomanassie' iti zobhanaM manoyasyasasumanAstasya bhAvaH saumanasyaM paramaM ca tatsaumanasyaM ca paramasaumanasyaM tatsatamasyeti paramasaumanasthitaH, etadeva vyakIkurvanAha--'harivasavasavisappamANahiyae' harSavazena visappat-vistArayAyi hRdayaM yasya sa harSavazavisarpaddhadayaH harSavazAdeva 'viyasiyavarakamalanayaNe' vikasite varakamalavat nayane yasya satathA, harSavazAdevazarIroddharSeNa payaliyavarakaDagatuDiyakeuramauDakuMDale tipracalitAni varANi kaTakAni-kalAcikArabhAraNAni truTitAni-bAhurakSakAH keurANi-bAhAbharaNagatuyakeuramauDakuMDaletipracalitAnivarANi kaTakAni kalAcikAbharaNAnitruTitAnivAhurakSakAH keurANi-bAhyAbharaNavizeSarUpANi mukuTo maulibhUSaNaM kuNDale karNAbharaNe yasya sa prclitvrkttktruttitkeyuurmukuttkunnddlH| tathA hAreNa virAjamAnenaracitaM-zobhitaM vakSoyasya sahAravirAjamAnaracitavakSAH, tataH pUrvapadena karmadhArayaHsamAsaH, tathApralambate iti pralambaH-padakastaMpralambamAnaM-AmaraNavizeSa gholantica bhUSaNAnidharantIti pralambapralambamAnagholabhUSaNadharaH, sUtrecaplambamAnapadasya vizeSyAparato nipAtaH prAkRtatvAt, harSavazAdeva sasaMbhama' saMbhrama iha vivakSitakrayAyA bahumAnapUrvikA pravRtti saha sambhramo yasya vandanasya namanasya vA tatsamprabhamaM, krayAvizeSaNetat, tvaritaM-zIghraM paccoruhatira tApAuyAomuyaiomuyaittA titthayarAbhimuhesattakRpayAiManugacchai anugacchittA vAmaMjANuaMcei (uphatpATayati) dAhiNaM jANudharamitalaMsi nihaTTutikhuttomuddhANaMdharaNitalaMsi nimei nimittA(nivesei 2ttaa)| IsipacunnamaipacunamittAkar3iyatuDiyarthabhiyabhuyAosAharaisAharittA karayalapariggahiyaM dasaNahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu evaM vayAsI-namo'tyuMNaM arihaMtANaM bhagavaMtANaM jAva ThANaMsaMpattANaM, namo'tyuNaMsamaNassa bhagavao mahAvIrassaAdigarassatityayarassajAvasaMpAviukAmassa, vaMdAmiNa bhagavaMtaM tatthagayaM iha gae iti parigrahaH pazyati mAMsa bhagavAn tatra gata iha Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 rAjapraznIyaupAGgasUtram-5 gatamiti kRtvA vandatestauti namasyatikAyena manasAcavanditAvanamasthitvAca bhUyaH siMhAsanavaraM gato gatvA ca pUrvAbhimukhaM snnissnnnnH| mU (5) taeNaMtassa suriyAbhassaimeetAlaveabmasthiteciMtitemanogate saMkappe samupajjitthA vR. 'taeNaMtasse'tyAdi, 'tato niSadanAnantaraM tasya sUryAbhadevasya ayametadrUpaH saGkalpaH samudapadyata, kathambhUta ityAha-'manogataH' manasi gato vyavasthito,nAdyApi vacasA prakAzita svarUpaiti bhAvaH, punaH kathambhUta ityAha-AdhyAtmikaH AtmanyadyadhyAtmatatrabhava AdhyAtmikaH, AtmaviSayaitibhAvaH, saGkalpazca dvidhA bhavati-kazcidudhyAnAtmakaH aparazcintAtmakaH, tatrAyaM cintAtmaka itipratipAdanArthamAha-cintitaH cintA sAtA'syeti cintitaH, cintAtmaka iti bhAvaH, so'pikazcidabhilASAtmako bhavati kazcidanyathA, tatrayamabhiSAtmakaH, tathAcAha-prArthitaM prArthanaM prArtho NijantatvAt alpratyayaH, prArtha sAto'syeti prArthitaH, abhilASAtmaka iti bhAvaH, kiMsvarUpa ityAha mU (6-pati) seyaMmekhalu samaNebhagavaMmahAvIrejaMbUddIvedIvebhArahe vAse AmalakappAnayarIe bahiyA aMbasAlavane ceie ahApaDirUvaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe vihrti| taM mahAphalaM khalu tahArUvANaM bhagavaMtANaM nAmagoyassavi savaNayAe kimaMga puna ahigamanavaMdananamaMsaNapaDipucchaNapajjuvAsaNayAe ?, egassavi Ayariyasa dhammiyassa suvayaNassa savaNayAe?, kimaMga puNa viulassa aTThassa ghnnyaae| taMgacchAmiNaM samaNaMbhagavaMmahAvIraM vadAmi namasAmisakkAremi sammAmi kallANaM maMgalaM cetiyaM devayaM pajuvAsAmi, eyaM me pecA hiyAe suhAe khamAe nissesAe AnugAmiyattAe bhavissatittikaTu evaM saMpehei, evaM saMpehittA Abhioge deve sadAvei 2 tA evaM vayAsI vR. 'seyaM khalu' ityAdi, zreyaH 'khalu' nizcitaM 'me' mama zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandituM kAyena manasAca praNantuM satkArayituMkusumAJjalimocanena pUjayituMsanmAnayitum-ucitapratipattimirArAdhayituMkalyANaMkalyANakAritvAt maGgalaM duritopazamakAritvAt daivataM-devaM trailokyAdhipatitvAt caityaM suprazastamanohetutvAt paryupAsituM-sevitum itikRtvA' itihetoH| evaM yathA vakSyamANaM tathA 'samprekSate buddhayA paribhAvayati, saMprekSayaca AbhiyogikAnAbhimukhyenayojanaMabhiyogaH-preSyakarmasuvyApAryamANatvaMabhiyogenjIvantItyAbhiyogikAH 'vetanAderjIvantI tiikaNpratyayaH, AbhiyogikAH-svakarmakarAstAn zabdApayatiAkArayati zabdApayitvA ca teSAM sammukhamevamavAdIt / mU. (7) evaMkhudevANuppiyA! samaNebhagavaMmahAvIre jaMbUddIvedIvebhArahe vAseAmalakappAe nayarIe bahiyA aMbasAlavane ceie ahApaDisavaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe vihri| vR. evaM khalu devAnAM priyAH ityAdi sugama, navaraM devAnAM priyA:-RjavaH prAjJAH mU. (7-vartate) taM gacchaha NaM tume devANuppiyA! jaMbUddIvaM dIvaM bhArahaM vAsaM AmalakappaM nayariM aMbasAlavanaM ceiyaM samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikhutto AyAhiNapayAhiNaM kareha karettA vaMdaha Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-7 213 namaMsaha vaMdittA namasittA sAiM sAI nAmagoyAiM sAheha sAhittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa (savvao samaMtA) joyaNaparimaMDalaM -jaMkiMci taNaM vA pattaM vA kaTuM vA sakkaraM vA asuiM acokkhaM vA pUiaMdubmigaMdhaM savvaM AhuNiya AhuNiya egate eDeha eDettA nacocdagaM nAimaTTiyaM paviralapapphusiyaM rayareNuviNAsaNaM divyaM surabhigaMdhodayavAsaM vasaha vAsittA nihayarayaM naharayaM bhaTTarayaM uvasaMtarayaM pasaMtarayaM kareha karittA jalathalayabhAsurappabhUyassa biMTaTThAissa dasaddhavaNassa kusumassa jANussehapamAmamittaM ohiM vAsaM vAsaha vaasittaa| kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkadhavamadhamadhaMtagaMdhujhyAbhirAmaM sugaMdhavaragaMdhiyaM gaMdhavaTTibhUtaM divyaM suravarAbhigamaNajoggaM kareha kAraveha karittAya kAravettA yakhippAmeva (mama) eyamANattiyaM pnycppinnnnh| dR. 'taM gacchaha NamityAdi, yasmAdevaM bhagavAn viharan vartate tat-tasmAddevAnAM priyA ! yUyaMgacchata jambUdvIpaM 2 tatrApi bhArataM varSaM tatrApyAmalakalpAM nagarI tatrApyAmrazAlavanaM caityaM zramaNaMbhagavantaM mahAvIraMtrikRtvaH-trIna vArAn AdakSiNapradakSiNaMkuruta, AdakSiNAddakSiNahastAdArabhyapradakSiNaH-parito bhrAmyato dakSiNaAdakSiNapradakSiNastaM kuruta, kRtvAcavandadhvaM namasyata, vanditvA namasyitvA ca sAiM sAiMti svAni 2 AtmIyAni 2 nAmagotrANi, gotram-anvarthastena yuktAni nAmAni nAmagotrANi, rAjadantAdidarzanAnAmazabdasya pUrvanipAtaH, sAdayata-kathayat, kathayitvA ca zramaNasya bhagavato mahAvIrasya sarvataH sarvAsu dikSu samantataH sarvAsu vidikSu yojana parimaNDalaM parimANDalyena yojanapramANaM yat kSetraMtatra yat 'tRNaM' kilizcAdi kASThaM vA kASThazakalaM vA patraM vA nimbA'zvatthAdipatrajAtaM kacavaraM vA zlakSNatuNadhUlyAdipuakUpaM, kathambhUtamityAha - ___ 'azuci' azucisamanvitamacokSam-apavitraMpUyitaM kuthitamataeva durabhigandhaMtasaMvartakavAtavikurvaNenAhatyAhatya ekAnte-yojanaparimaNDalAkSetrAddavIyasi deze 'eDayata' apanayata eDayitvAcanAtyudakaMnApyatimRttikaMyathA bhavati evaM surabhigandhodakavarSavartha, kathambhUtamityAhadivyaM pradhAnaM surabhigandhopetatvAt, punaH kathambhUtamityAha-'paviralapapphusiya mitita prakarSaNa yAvadreNavaH sthagitA bhavantitAvanmAtreNotkarSeNetibhAvaH, sparzanAni praspRSTAnipraviralAnidhanabhAve kardamasambhavAtpraspRSTAni prakarSavanti sparzanAnimandasparzanasambhavereNusthaganAsambhavAt yasminvarSe tataviralapraspRSTaM, ata eva 'rayareNuviNAsaNe' zlakSNatarA reNupudgalA-rajaHtaeva sthUlA reNavaH, rajAMsi ca reNavazva rajoreNavasteSAM vinAzanaM / / evambhUtaM ca surabhigandhodakaM varSa varSitvA yojanaparimaNDalaM kSetraM nihatarajaH kurutetiyogaH, nihataMrajobhUya utthAnAsambhavAtyatratannihatarajaH, tatranihatatvaMrajasaHkSaNamAtramutthAnAbhAvenApi sambhavatitataAha-naSTarajaH naSTaM sarvathA'ddazyIbhataMrajoyatra tannaSTarajaH,tathA bhraSTa-dAtodbhUtatayA yojamanamAtrAtkSetrAtdUrataH palAyitaMrajo yasmAtta bhraSTarajaH, etadeva ekArthikadvayenaprakaTayatiupazAntarajaHprazAntarajaH kuruta, kRtvAca kusumasya jAtAvekavacanaMkusumajAtasya jAnUtsedhapramANamAtramoghena-sAmAnyena sarvatra yojanaparimaNDale kSetre varSaM varSata, kiMviziSTasya kusumasyetyAha-- Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 rAjapraznIyaupAGgasUtram-7 'jalathalayamAsurappabhUyassa jalajaMcasthalajaMcajalasthalajaMjalajaM padmAdi sthalajaM vicakilAdi bhAsvaraM-dIpyamAnaM prabhUtaM-atipracuraM, tataH karmadhArayaH, bhAsvaraM ca tatprabhUtaM ca bhAsvaraprabhUtaM jalajalasthalajaM ca tat bhAsvaraprabhUtaM ca jalajasthalajabhAsvaraprabhUtaM tasya, punaH kathambhUtasyetyAha-'viMTaTThAissa' vRntena-adhovartinA tiSThatItyevaMzIlaM vRntasthAyitasya vRntastAyinaH, vRntamaghobhAgeuparipatrANItvesthAnazIlasyetyarthaH, 'dasaddhavannassa' dazAnAmarddha paJca dazArddha varNA yasya tada dazArddhavarNaM tasya paJcavarNasyeti bhAvaH, itthambhUtasya ca kusumajAtasya varSaM varSitvA tataH yojanapari maNDalaM kSetraM divyaM-pradhAnaM suravarAbhigamanayogyaM kuruta, kathambhUtaM sat kRtvA suravarAbhigamanayogyaM kurutetyata Aha 'kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkaghUmavaghamaghaMtagaMdhuddhayAbhirAmaM' kAlAguru prasiddhaH pravaraHpradhAnaH kundurukka-cIDA turukka-silhakaM kAlAguruzca pravarakundurukkaturukka ca kAlAgurupravarakundurukkaturukkateSAM ghUpasyomadhamadhAyAno gandhaH uddhRtaH itastatoviprasRtastenAbhirAmaM ramaNIyaM kAlAgurupravarakundurukkaturukkaghUmapamaghamaghAyamAnagandhodbhUtAbhirAmaM tathA zobhanaM gandho yeSAM te sugandhAstecatevaragandhAzca-vAsAH sugandhavaragandhAsteSAMgandhaH so'syAstIti sugandhavaragandhikaM 'ato'nekasvarAditi ikapratyayaH,ataevagandhavartibhUtaM, saurabhyAtizayAt gandhaguTikAkAramiti bhAvaH, na kevalaM svayaM kuruta kintvanyairapi kArayat, kRtvA ca kArayitvA ca etAM mamAjJaptikAM kSiprameva-zIghrameva pratyarpayata, yathoktakAryasampAdanena saphalA kRtavA nvedyt| mU. (8) tae NaM te AbhiyogiyA devA sUriyAbhemaM deveNaM evaM vuttA samANA haTTatuTTa jAva hiyayA karayalapariggahiyaM (dasanaha) sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu va devo tahatti ANAe vinaeNaM vayaNaM paDisuNaMti, evaM devo tahatti ANAe vinaeNaM vayaNaM paDisuNettA uttarapuracchimaM disibhAgaM avakkamaMti, uttarapuracchimaM disibhAgaM avakamittA veubviyasamugghAeNaM samohaNaMti 2 tA saMkhenAIjoyaNAiMdaMDaM nissaranti taMjahA rayaNANaMva yarANaM verUliyANaM lohiyakakhANaM masAragallANaM haMsagaDamANaM puggalANaM sogaMdhiyANaMjoirasANaM aMjaNapulagANaMaMjaNANaMrayaNANaM jAyasavANaMaMkANaMphalihANaM rihANaM ahAbAyare puggale saparisADaMti ahA tA ahAsuhume puggale pariyAyaMti 2 tA docaMpi veubbiyasamugghAeNaM samohaNati ra ttA uttaraveubbiyAI ruvAI viuvvaMti 2 tAtAe ukkiTThAe (pasatthAe) turiyAecavalAecaMDAejayaNAesigghAeuddhRyAe divvAe devagaietiriyamasaMkhejANaM vasamuddANaM mamaM majjheNaM vIIvayamANe 2 jeNeva jaMbuddIve 2 - -jeNeva bhArahe vAse jeNeva AmalakappA nayarI jeNeva aMbasAlavaNe cetiejeNevasamaNe mahAvIre teNeva uvAgacchati, teNeva uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAjigapayAhiNaM kareMti ra ttA vaMdati namasaMti vaMdittA namasittA evaM vadAsi-amhe NaM bhaMte! sUriyAbhara, devassaAbhiyogAdevA devANuppiyANaMvaMdAmonamaMsAmo sakkAremo sammANemo kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pnyjvaasaamo| vR.taeNamityAdi, tatoNamiti pUrvavatte AbhiyogikAdevAHsUryAbhanadevena evamuktAH santo haTTatujAva hiyayA' iti, atrayAvacchabdakaraNAt 'haThThatuddacittamANaMdiyApIimaNAparamasoma Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-8 215 nassiyA harisavasavisappamANahiyayA' iti draSTavyaM, 'karayalapariggahiya'mityAdi, dvayorhastayoranyo'nyAntaritAlikayoH sampuTarUpatayA yadekatra mIlanaM sA aalistAM karatalAbhyAM parigRhItA-niSpAditAkaratalaparigRhItAtAMdazanakhAyasyAMekaikasminhaste nakhapaJcakasambhavAt dazanakhAtAM tathA AvartamAnavataH zirasyAvarto yasyAH sA zirasyAvartA 'kaNThekAla urasilome tyAdivat aluk samAsaH, tAm, ata evAha - mastake kRtvAvinayena vacanaM sUryAbhasya devasyapratizRNvanti-abhyupagacchanti, kathambhUtena vinayenetyAha-"evaM devo tahatti ANAe' iti he deva ! evaM' yathaiva yUyamAdizata tathaivAjJayAbhavadAdezena kurma ityevaMvapeNa, devo ityatraukAra AmantraNe prAkRtalakSaNavazAt, yathA 'anjo' ityatra, pratizrutya vacanaM uttarapuracchima uttarapUrvadigmAgaM, IzAnakoNamityarthaH, tasyAtyantaprazastatvAt, apakramanti-gacchanti, apakramya ca vaikriyasamudghAtena-vaikriyakaraNAya prayalavizeSaNa samohananti-samavahanyante samavahatA bhavantItyarthaH, samavahatAzcAtmapradezAtandUrato vikSipanti, tathA cAha-saMjjANijoyaNANidaMDaMnissaranti' daNDaiva daNDa:-UrdhAdhaAyataHzarIrabAhalyo jIvapradezasamUhastaM zarIrAdahi saGkhyeyAni yojanAni yAvannisRjanti niSkAzayanti nisRjya tatAvidhAna pudgalAnAdadate, etadeva darzayati, tadyathA - ratlAnAMka:tanAdInAM 1 vajrANAM2 vaiDUryANAM 3 lohitAkSANAM 4masAragallANaM 5haMsagarbhANAM 6 pudgalAnAM 7 sugandhikAnAM 8 jyotIrasAnAM 9 aJjanapulakAnAM 10 aJjanAnAM 11 rajatAnAM 12jAtarUpANAM 13aGgAnAM 14 sphaTikAnAM 15 riSThAnAM 16yogyAnyathAbAdarAn-asArAn pudgalAn parizAtayantiyathAsUkSmAn sArAn pudgalAn paryAdadateparyAdAyacikIrSitarUpanirmANArthaM dvitIyamapi vAraM vaikriyasamudghAtena samavahanyante, samavahatya ca yathoktAnAM ralAdInAmayogyAn yathAbAdarAn pudgalAn parizAtayanti yathAsUkSmAnAdadate AdAya ca IpsitAni uttaravaikriyANi vikurvanti, nanuralAdInAMprAyogyAH pudgalA audArikA uttaravaikrayarUpayogyAzca pudgalA grAhyA vaikriyAstataH kathamevaM yuktamiti? ucyate, iha ratnAdigrahaNaM sAratAmAtrapratipAdanArthaM, tato ratnAdInAmiveti draSTavyamiti na kazciddoSaH, athavA audArikAapitaiH gRhItAH santo vaikrayatayApariNamante, pudgalAnAMtattatsAmagrIvazAt (tathA) tathApariNamanasvabhAvatvAdato'pi na kazciddoSaH, tata evamuttaravaikriyANi rUpANikRtvA tayAdevajanaprasiddhayA utkRSTayA prazastavihAyogatinAmodayAtprazastayAzIghrasaJcaraNAt tvaritayA' tvarA sAtAasyAititvaritAtayA pradezAntarakramaNavatIcapalA tayAkrodhAviSTasyeva zramAsaMvedanAdacaNDevacaNDAtayA nirantaraMzIghratvaguNayogAtzIghrA tayAzIghrayA paramotkRSTavegapariNAmopetA javanA tayA vAtodbhUtasya digantavyApino rajasa iva yA gti| sA uddhRtA tayA divyayA-divi devaloke bhavA divyA tAya devagatyA tiyaMgasaGkhyeyAnAM dvIpasamudrANAM madhyaMmadhyena, madhyenetyartha, gRhaMgRheNa madhyaMmadhyena padaMpadena sukhaMpukhenetyAdayaH zabdAzcirantanavyAkaraNeSu susAdhavaH pratipAditA iti nAyamapaprayogaH, avapatanyo'vapatantaH, samAgacchantaitibhAvaH, pUrvAn pUrvAndvIpasamudrA vyatikramanto vyatikramantaH, ullaGyanta ityarthaH, zeSaM sugamaM yAvat Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyaupAGgasUtram-9 mU. (9) devAi samaNe bhagavaM mahAvIre devA evaM vadAsI-porANameyaM devA! jIyameyaM devA! kicameyaM devA! karaNijameyaM devA! AinameyaM devA! abbhaNuNNAyameyaM devaa| jaNNaM bhavaNavaivANamaMtarajoisiyavemANiyA devA arahate bhagavaMte vaMdati namasaMti vaMdittA namaMsitA tao sAiM sAiM NAmayAgAiM sAdhiti taM porANameyaM devA ! jAva abbhaNuNNAyameya devaa!|| vR. 'devAisamaNe'tyAdi, devAdiyogAt devAdizramaNo bhagavAn mahAvIrastAndevAnevamavAdIt-purANeSubhavaM paurANametatkarma bho devAH!,cirantanairapidevaiH kRtamidaM cirantanAntIrthaGkarAn pratIti tAtparyArtha, jIvametad-vandanAdikaMtIrthakRdbhayo bho devA!, yato'bhyanujJAtametatsarvairapi tIrthakRbhirbho devAstataH karttavyametad yuSmAzAM bho devAH !, etadeva vyAcaSTe-raNIyametad bho devAH!, AcIrNametat-kalpabhUtametad bho devAH!, kiM tadityAha - 'janna'mityAdi, yat 'Namiti pUrvavat bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikA devA arhato bhagavato vandante namasyanti, vanditvA namasthitvA ca pazcAtsvAni2-AtmIyAni 2 nAmagotrANi kathayanti, tato yuSmAkamapi bho devAH ! pauraannmettyaavdaaciirnnmetditi|| mU. (10) taeNaM te AbhiogiyA devA samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM evaM vuttA samANA haTTa jAva hiyayA samaNaM bhagavaM vaMdati namasaMti vaMdittA namaMsittA uttarapurasthicchimaM disIbhAgaM avakkamati avakkamittA veubbiyasamugghAeNaM samohaNaMti ra ttA saMkhejjAiMjoyaNAiMdaMDaM nissaraMti, taMjahA rayaNANaMjAva riTThANaM ahAbAyare poggale parisADaMti ahAbAyare 2 tA dochapi veubviyasamugghAeNaM samohaNaMti 2 ttA saMvaTTavAe viubvati, se jahanAmae bhaiyadArae siyA taruNe jugavaM balavaM appAyaMke thiragmahatye paDipunnapANi pAyapiTuMtaroru pariNae dhananiviyavaTTavaliya (valiyava) khaMdhe cammeDhagaduSaNamuchiyasamAhayagatte urassabalasamannAgae talajamalajuyala bAhU laMghaNapadhaNajaiNa- pmddnnsmtthe| chae dakkhe paTTe kusale mehAvI niuNasippovagae egaM mahaM daMDasaMpucchaNiM vA salAgAhatthagaM vA vemusalAiyaM vA gahAya rAyaMgamaMvA rAyaMtepuraM vA devakulaM vAsabhaM vApavaM vA ArAmaM vA ujANaM vAaturiyamacavalamasaMbhaMte niraMtaraMsuniuNaM savvatosamaMtA saMpamajejA, evAmevate'visUriyAbhassa devassa AbhiogiyA devA saMvaTTavAe viuvvaMti, saMvaTTavAe 2 tA samaNassa bhagavao mahAvIrassa sabbato samaMtA joyaNaparimaNDalaM jaM kiMci taNaM vA pattaM vA taheva savvaM AhuNiya 2 egaMte eDeti egate ra ttA khippAmeva uvasamaMti, khippA 2 ttA doccaMpi veubbiyasamugghAeNaMsamohaNaMti, doccaMpi2 tAabbhavaddalae viuvvaMti abbha02ttAsejahAnAmae bhaigadArae siyA taruNe jAva sippovagae evaM mahaM egavAragaMvA dagathAlagaM vA dagakalasagaMvA dagakuMbhagaMvA ArAmaMvA jAva pavaM vA aturiyajAva savvato samaMtA AvarisejA, evAmeva te'vi sUriyAbhassa devassa AbhiyogiyAdevAabbhavaddalae viuvvaMti abma 2 tA khippAmeva payaNutaNAyaMti ra yittA khippAmeva vijuyAyaMti 2 ttA-- samaNassa bhagavao mahAvIrassa savvao samaMtA joyaNaparimaMDalaM nacodagaM nAtimaTTiyaM taM Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-10 217 paviralapapphusiyaM rayareNuviNAsaNaM divvaMsurabhigaMdhodaga (vAsa) vAsaMti vAsettA nihayarayanaharayaM bhaTTarayaMuvasaMtarayaMpasaMtarayaMkareti, 2 tAkhippAmeva uvasAmaMtira tAtapi veubbiyasamugghAeNaM samohaNaMti 2ttA pupphavaddalaeviuvvaMti, sejahAnAmae mAlAgAradAraesiyAtaruNejAvasippovagae egaMmahaM pupphapaDalagaM vA pupphacaMgeriyaM vA pupphachamiyaM vA gahAya rAyaMgaNaM vAjAva sabbato samaMtA kayaggAhagahiyakarayalapabmaTTavippamukkeNaM dasaddhavaneNaM kusumeNaM mukkapupphapuMjovayArakalitaM karejA evAmeva te sUriyAbhassadevassa AbhiogiyA devA pupphavaddalae viuvvaMti 2 tA khippAmeva payaNutaNAyaMti khippA 2 tA jAva joyaNaparimaNDalaM jalathalayabhAsurappabhUyassa biMTaTThAissa dasaddhavanakusumassajANussehapamANamettiM ohivAsaM vAsaMti vAsittAkAlAgurupavarakuMdurukkaturukka ghUvamaghamaghaMtagaMdhuDuyAbhirAmaMsugaMdhavaragaMdhiyaMgaMdhavaTTibhUtaMdivvaM suravarAbhigamaNajogaMkaraMtikArayaMti karettAya kAravettA ya khippAmeva uvasAmaMti 2 tA -jeNevasamaNebhagavaMmahAvIre teNeva uvAgacchati teNeva uvAgacchittAsamaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto jAva vaMdittA namaMsittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyAto aMbasAlavanAto ceiyAo paDinikkhamaMti paDinikkhamittA tAe ukkiTThAe jAva vIivayamANe 2 jeNeva sohamme kappe jeNeva sUriyAme vimANe jeNeva sabhA suhammA jeNeva suriyAbhe deve teNeva uvAgacchaMti 2ttA sUriyAbhaM devaM karayalapariggahiyaM sirasAvattaMmatthae aMjaliM kaTujaeNaM vijaeNaM vaddhAti 2 ttA tamANattiyaM paJcappiNaMti // vR. 'taeNamityAdi' sugama, yAvat sejahanAmae bhaiyadAraesiyA' ityAdi, sa vakSyamANaguNo yathAnAmako'nirdiSTanAmakaH kazcidbhUtikadArakaH-bhRtiM karotibhRtikaH-karmakaraH tasya dArako bhRtikadArakaH syAt, kiMviziSTa ityAha-taruNaHpravarddhamAnavayAH eva bhavatitataH kimanena vizeSamena?,na, AsannamRtyoH pravarddhamAnavayastvAbhAvAt, na hyAsannamRtyupravardhamAnavayA bhavati, nacatasyaviziSTasAmarthyasambhavaH, AsannamRtyutvAdeva, viziSTasamArthya-pratipAdanArthazcaivaMArambhastato'rthavaddhizeSaNaM, anyetuvyAcakSate ihayadravyaM viziSTavarmAdiguNopeta-mabhinavaMcatattaruNamiti loke prasiddha, yathA taruNidamazvattha patramiti, tataHsa bhRtikadArakastaruNa iti, kimuktaM bhavati ____ abhinavo viziSTavarNAdiguNopetazceti, balaM-sAmarthya tad yasyAstIti balavAn, tathA yugaM-suSamaduSSamAdikAlaH sa svana rUpeNa yasyAsti na doSaduSTaH sa yugavAn, kimuktaM bhavati?-kAlopadravo'pi sAmarthyavighnahetuHsacAsya nAstIti pratipatyarthametAdvizeSaNaM, yuvAyauvanasthaH, yuvAvasthAyAM hi balAtizaya ityetadupAdAnaM, 'appAyaMke iti alpazabdo'bhAvavAcI, alpaH-sarvathA avidyamAna AtaGko-jvarAdiryasya so'lpAtaGkaH sthiro'grahasto yasya sa sthirAgrahastaH, 'daDhapANipAyapiTuMtarorupariNae' iti dhDhAni-atiniviDacayApannAni pANipAdapRSThAntaroruNipariNatAni yasyasa dRDhapANipAdapRSThAntarorupariNataH, sukhAdidarzanAt pAkSikaH ktAntasya paranipAtaH, tathA ghanam-atizayena nicitau-niviDataracayamA-pannau balitAviva valitau vRttI skandhau yasya sa dhananicitavalitavRttaskandhaH / ___'cammeThThagadughaNamuTTiyasamAhayagatte' iticarmeSTakena draghameNana muSTikayAcamuSTayA samAhatya 2 ye nicitIkRtagAtrAste carmeSTakadrughaNamuSTikasamAhatanicitagAtrAsteSAmiva gAtraM yasya sa Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 rAjapraznIyaupAGgasUtram-10 carmeSTakadrudhaNamuSTikasamAhatanicitagAtrAH, 'urassabalasamaNNAgae' iti urasi bhavaM urasyaM tacca talaM ca urasyabalaM tatsamanvA gataH-samanuprAptaH usyabalasamanvAgataH AntarotsAhavIryayukta itibhAvaH, 'talajamalayugalavAhU talI-tAlavRkSautayoryamalayugalaMsamazreNIkaM yugalaMtalayamalayugalaM tadatisaralI pIvarau ca bAhu yasya sa talayamalayugalabAhuH 'laMghamapavaNajaiNapamaddaNasamatthe iti lakhane-atikramaNeplavane-manAkpRthutaravikramavatigamanejavane-atizIghragatau pramardanekaThinasyApi vastunazrUNrNanakaraNe samartha lAnaplavanajanavapramaInasamarthaH / kavacit 'laMghaNapavaNajaiNavAyAmaNasamatthe' iti pAThaH, tatra vyAyAmane vyAyAmakaraNe iti vyAkhyeyaM, cheko-dvAsaptatikalApaNDito, dakSaH-kAryANAmavilambitakArI praSTho-vAgmI kuzalaH-samyakakriyAparijJAnavAn meghAvI parasparAvyAhataH pUrvAparAnusandhAnadakSaH, ata eva 'nipuNasippovagae' iti nipuNaH tathA bhavati evaM zilpaM-kriyAsu kauzalaM upagataH-prApto nipuNazilpopagataH ekaMmahAntaM zilAkAhastaka-saritparNAdizalAkAsamudAyaM saritparNAdizalAkAmayIM sammArjanImityarthaH, vAzabdo vikalpArtho, 'daMDasaMpucchaNivA' iti daNDayuktA sampucchanIsanmArjanI daNDasampucchanI tAMvA 'veNusilAgigaMvA' iti veNuH-vaMzastasya zalAkA veNuzalAkAstAbhirnivRttA veNuzalAkAkI-veNuzalAkAmayI sammArjanI tAMvA gRhItvA rAjAGgaNaM rAjAntaHpuraM vAdevakulaM vA 'sabhAMvA' santo bhAntyasyAmiti sabhA-grAmapradhAnAnAM nagarapradhAnAnAM yathAsukhamavasthAnaheturmaNDapikA tAM vaa| 'prapAM vA' pAnIyazAlAM 'ArAmaM veti' AgatyAgatya bhogapuruSA varataruNIbhi saha yatra ramante--kriDanti sa ArAmo nagarAnAtidUravattIkriDAzrayaH tarukhaNDaH taM 'ujANaM veti' Urddha vilambitAni prayojanAbhAvAt yAnAni yatra tadudhAnaM-nagarAtpratyAsannavartI yAnavAhanakriDAgRhAdyAzrayastarukhaNDaH, tathA atvaritamacapalamasambhrAntaM, tvarAyAM cApalye sambhrame vA samyakcavarAdyapagamAsambhavAt, nirantaraMnatvapAntarAlamocanena, sunipuNaMzlakSNasyApyacokSasyApasAraNena, sarvataH-sarvAsudikSu vidikSusamantataH-samAstyena sampramArjayet, 'evameve'tyAdi, sugama yAvat khippAmeva paJcuvasamaMtI'tyAdi, ekAntetRNakASTAdyapanIya kSiprameva-zIghrameva pratyupazAmyanti pratyekaM te AbhiyogikA devAH 'upazAmyanti' saMvartakavAyuvikurvaNNAnnivartante, saMvartakavAtavikurvaNamupasaMharantIti bhAvaH, tato 'doccaMpi veubviyasamugdhAeNaMsamohaNaMti' saMvartakavAtavikurvamArthahiyaDhelAdvayamapi vaikrayasamudghAtenasamavahananaMtatkilaikaMidaM tvaavArdalakavikurvaNArtha dvitIyamata ukta-dvitIyamapivAraMvaikrayasamudghAtena samavahanyante (nanti), samavahatya cAbhavAdalakAni vikurvanti, vAH-pAnIyaM tasya dalAni vArdalAni tAnyeva vArdalakAni meghA ityartha, apo bibhratIti aprANi-meghAH, abbhrANi santyasminniti 'abhrAdibhya' iti matvarthIyo'pratyayaH, AkAzamityartha, abne vAdalakAni abdhavAdalakAni tAni vikurvanti, AkAse meghAni vikurvntiityrthH| 'se jahAnAmae bhaigadArage siyA' ityAdi pUrvavat 'niuNasippovagae egaM mahamityAdi, sa yathAnAmako mRtikadAraka ekaM mahAntaM dakavArakaMvA mRttikAmayabhAjanavizeSaMdagakuMbhagaMvA 'ti dakaghaTaM dakasthAlakaM vA-kaMsAdiyamayamukadamRtaM bhAjanaM dakakalasaM vA-udakabhRta bhaGgAraM Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-10 219 'ArisiJjA' itiAvarSetA-samantAtsicet, 'khippAmevapataNataNAyaMti' anukaraNavacanametat prakarSeNastanitaMkurvantItyarthaH, pavijuyAItittiprakarSeNa vidyutaM vidadhati, puSphavaddalae viuvvaMti' puSpavRSTiyogyAni vAlikAni puSpavAlikAni-puSpavarSukAn meghAn vikurvantIti bhaavH| 'evaM mahaM puSphachajjiyaM vA ekAM mahatIM chAdyate-upari sthagyate iti chAdyA chAdyaiva chAdhikA puSpai tA chAdhikA puSpachAdhikA tAM vA paTalakAni-pratItAni, 'kayaggAhagahiyakarayalapabmaTThavi(ppomukkaNaM tiihamaithunasaMrambheyat yuvateH kezeSugrahaNaMsakacagrahastena gRhItaMkacagrahagRhItaM tathA karatalAdvi(pra) muktaM satprabhraSTa karatalaprabhraSTavi(promuktaM, prAkRtatvAtpadavyatyayastatovizeSaNasamAsaH, tena, zeSaM sugamaMyAvat 'jaeNaM vijaeNaMvaddhAveMti' jayena vijayena vardhApayanti, jayatu devetyevaMvardhApayantItyarthaH, tatrajayaH-parairanabhibhUyamAnatApratApavRddhizca vijayastu-pareSAmasahamanAnAmabhibhavotpAdaH, vardhApayitvAcatAMpUrvoktAmAjJaptikAMpratyarpayanti, AdiSTAkAryasampAdanena nivedyntiityrthH|| mU. (11) tae NaM se sUriyAbhe deve tesiM AbhiyogiyANaM devANaM aMtie eyamaDheM socA nisamma haTTatuTTa jAva hiyae pAyattANiyAhivaiM devaM saddAveti saddAvettA evaM vadAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! sUriyAbhe vimANe sabhAe suhammAe meghogharasiyagaMbhIramaharasadaM joyaNaparimaMDalaM susaraghaMTaM tikkhutto ullAlemAne 2 mahayA ra saddeNaM ugghosemANe 2 evaM vayAsI ANaveti NaM bho sUriyAbhe deve gacchati NaM bho sUriyAbhe deve jaMbUhIve dIve bhArahe vAse AmalakappAe nayarIe aMbasAlavane cetite samaNaM bhagavaM mahAvIraM abhivaMdae, tubbhe'viNaM bho devANuppiyA! savviDDIejAva nAtiyaraveNaM niyagaparivAla saddhiM saMparibuDA sAtira jANavimANAI duruDhA samANA akAlaparihINaM ceva sUriyAbhassa devassa aMtiyaM paaubbhvh| vR. 'tae NamityAdi, tato 'nAmiti' pUrvavat sa sUryAbho devasteSAM 'AbhiyogANaM'ti A-samantAdAbhimukhyena yujyante preSyakarmasuvyApAryanteityAbhiyogyA AbhiyogikA ityarthaH, teSAmAbhiyogyAnAM devAnAmantike samIpe enam-anantaroktamarthaM zrutvA' zravaNaviSayaM kRtvA zravaNAnantaraM ca nizamya-paribhAvya 'haTTatuTThajAvahiyae' iti yAvacchabdakaraNAt 'haTTatuTTacittamAnaMdie pIiNaNeparamasomaNassie harisavasavisappamANahiyae' itidraSTavyaM, padAtyanIkAdhipatiM devaM zabdayati, zabdayitvA evamavAdIt / ___ kSipramevabhodevAnAMpriya! samAyAMsudharmAyA-sudharmAbhidhAnAyAM meghogharasiyagaMbhIramahurasaha' miti meghAnAmoghaH-saGghAto meghaughastasya rasitaM garjitaM tadvadgambhIro madhurazca zabdo yasyAH sA meghaugharasitagambhIramaghurazabdA tAM 'joyaNaparimaMDalaM' ti yojanaM yojanapramANaM parimaNDalaMguNapradhAno'yaM nirdezaH pArimaNDalyaM yarayAH sA yojanaparimaNDalA tAM susvarAM-suravarAbhidhAnA ghaNTAmulAlayan 2 tADayantADayannizyaH, mahatA 2 zabdena udghoSayan-udghoSaNAM kurvan evaM vadati-AjJApayati bhoH sUryAbho devogacchati bhoH sUryAbhodevo jambUdvIpaM bhAratavarSa AmalakalpAM nagarImAbhrazAlavanaM caityaM yathA (tatra) zramaNaM bhagavaM mahAvIraM vandituM, tat-tasmAt / / ___ 'tujhe'vi Namiti yUyamApa 'Namiti pUrvavad, devAnAM priyAH ! pUrvavada sarvaddharyAparivArAdikayA sarvadyutyAyathAzaktivisphAritena samastena zarIratejasA sarvabalena-samastena Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 rAjapraznIyaupAGgasUtram-11 hastyAdisainyena sarvasamudAyena-svasvAbhiyogyAdisamastaparivAreNa, sarvAdareNa samastayAvacchaktikulanenasarvavibhUtyA sarvayA abhyantaravaikriyakaramAdibAhyaralAdisampadA sarvAvibhUSayA yAvacchaktisphArodArazRGgArakaraNena savvasaMbhaNeNaMti sarvotkRSTena saMbhramena, sarvotkRSTasambhramonAmeha svanAyakaviSayabumAnakhyApanaparA svanAyakopadiSTakAryasampAdanAya yAvacchaktitvaritatvaritA pravRtti, 'savvapupphavatthagaMdhamallAlaMkAreNaM' atra gandhAvAsAH mAlyAni-puSpadAmAni alaGkArA-- AbharaNavizeSAH, tataH samAhAro dvandvastataH sarvazabdena saha vizeSaNasamAsaH / savvadivvatuDiyasaddasaMninAeNamitisarvANicatAni divyatruTitAnicasarvadivyatruTitAni teSAM zabdAH sarvadivyatruTitazabdAH teSAmekatra mIlanena yaH saGgatena nitarAM nAdo-mahAn ghoSaH sarvatruTitadivyazabdasanninAdastena, iha alpeSvapi sarvazabdoddaSTo yathA anena sarvapItaMdhRta miti, tata Aha-'mahatA iDDhIe' ityAdi mahatyA yAvacchitatulitayA RddhayA parivArAdikayA, evaM 'mahatA jUIe' ityAdyapi bhAvanIyaM, tathA mahatAM-sphUrtimatAM varANAM-pradAnAnAM tuDitAnAMAtodyAnAMyamakasamakam-ekakAlaM paTubhipuruSaiHpravAditAnAM yoravastena, etadeva vizeSeNAcaSTe saMkhapaNavapaDahamerijhallarikharamuhiGaDukkamuravamuiMgadaMdubhinigdhosanAitaraveNa zaGka:-pratItaH, paNavobhANDAnAM, paDahaH pratItaH bherI-DhakkAjhallarI-cauvanaddhA vistIrNA valayAkArAkharamuhIkAhalA huDukka-pratItA mahApramANomaIlo murajaH sa eva laghurmRdaGgodundubhi-bheryAkArA saGkaTamukhI eteSAM dvandvastAsAM nirghoSo-mahAn dhvAno nAditaM ca-ghaNTAyAmiva vAdanottarakAlabhAvI satatadhvanistallakSaNo yo ravastena, niyagaparivAra saddhiM saMparivuDA' iti nijakaH-parivArarItyA parivRtAH samparivRtAH, 'akAlaparihINaMceve tiparihAni-parihInaM kAlasyaparihInaM kAlavilamba iti bhAvaH na vidyatekAlaparihInaM yatra prAdurbhavane tadakAlaparihInaM, kriyAvizeSaNametat, 'aMtie pAubbhavaha' antike samIpe prAdurbhavata, samAgacchateti bhaavH|| mU. (12) tae NaM se pAyattANiyAhivatI deve sUriyAbheNaM deveNaM evaM vutte samANe haTTatuTThajAvahiyae evaM devA ! tahatti ANAe vinaeNaM vayaNaM paDisuNeti, paDi 2 tA jeNeva sUriyAme vimAne jeNevasabhAsuhammAjeNeva meghogharasiyagaMbhIramaharasadA joyaNaparimaMDalAsussarA ghaMTA teNeva uvAgacchati ra ttAtaMmeghogharasitagaMbhIramahurasaiM joyaNaparimaMDalaM susaraM ghaMTaM tikhutto ullaaleti| taeNaM tIse meghogharasitagaMbhIramahurasadAte joyaNaparimaMDalAte susarAte ghaMTAe tikkhutto ullAliyAe samANIe se suriyAme vimANe pAsAyavimAnanikkhuDAvaDiyasaddaghaMTApaDisuyAsayasahassasaMkule jAe yAvi hotthaa| __tae NaM te sUriyAbhavimANavAsiNaM bahUNaM vemAmiyANaM devANa ya devINa ya egaMtaraipasattaniccappamattavisayasuhamucchiyANaM susaraghaMTAravaviulabola (turiyacavala) paDibohaNe kae samANe ghosaNakouhalAdinnakannaegaggacittauvauttamANasANaM se pAyattAnIyAhivaI deve taMsi ghaMTAravaMsi nisaMtapasaMtaMsi mahayA mahayA saddeNaM ugdhosemANe ugyosemANe evaM vadAsI hataM suNaMtu bhavaMto sUriyAbhavimANavAsiNo bahave vemANiyA devA ya devIo ya! sUriyAbhavimANavaiNo vayaNaM hiyasuhatthaM ANavaNiyaM bho! sUriyAbhe deve gacchaiNaM bho sUriyA Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-12 221 deve jaMbUddIvaM 2 bhArahaM vAsaMAmalakappaMnayarI aMbasAlavanaM ceiyaMsamaNaM bhagavaM mahAvIraMabhivaMdae, taMtubbhe'viNaM devANuppiyA! sabiTIeakAlaparihINAceva sUriyAmassa devassa aMtiyaMpAubbhavaha vR.'taeNaMse ityAdi jAvapaDisuNittA iti, atrayAvacchabdakaraNAt karayalapariggahiyaM dasanahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaDaevaM devA! tahatti ANAe vinaeNaM vayaNaM paDisuNei'tti draSTavyaM, 'tikkhutto ullAlei'tti trikRtvaH-trIn vArAn ullAlayati-tADayati, tato 'Na'miti vAkyAlakAre tasyAM meghaugharasitagambhIramadhurazabdAyAM yojanaparimaNDalAyAM susvarAbhidhAnAyAM ghaNTAyAMtrikRtvastADitAyAM satyAM yat sUryAbhavimAnaM (tatra) tatyAsAdaniSkuTeSuca ye ApatitAH zabdAHzabdavargaNApudgalAstebhyaH samucchalitAni yAnighaNTApratizrutAzatasahasrANi-ghaNTApratizabdalakSANi taiH saGkulamapi jAtamabhUt, kimuktaM bhvti| ghaNTAyAM mahatA prayatnena tADitAyAM ye vinirgatAHzabdapudgalAsta pratighAtavazataH sarvAsu dikSu vidikSuca divyAnubhAvataH samucchalitaiH pratizabdaiH sakalamapi vimAnamekayojanalakSamAnamapi vadhiritamajAyata iti // etena dvAdazabhyo yojanebhyaH samAgataH zabdaH zrotragrAhyo bhavati, na parataH, tataH kathamekatra tADitAyAM ghaNTAyAM sarvatra tacchabdazrutirUpajAyate ? iti yaccodhate tadapAkRtamavaseyaM, sarvatra divyAnubhAvataH tathArUpapratizabdocchalane yathoktoSAsambhavAt / tae NamityAdi, tato 'Namiti pUrvavat teSAM sUryAbhadevavimAnavAsinAM bahUnAM vaimAnikadevAnAM devInAM ca ekAntena sarvAtmanA ratau-ramaNe prasaktA ekAntaratiprasaktA ata eva nityaM-sarvakAlaM pramattA nityapramat, kasmAditi cedata Aha-'visayasuhamucchiyAtti' viSayasukheSu mUrchitA-adhyupapanA viSayasukhanityaM sarvakAlaMpramattA nipramattAH,kasmAditi cedata Aha-'visayasuhamucchiyatti' viSayasukheSu mUrchitA adhyupapannA viSayasukhamUrchitA adhyupapannAstato nityapramattAH tataH padatrayasya padavyamIlanena vizeSaNasamAsaH, teSAM 'susaraghaMTAravaviulabolaturiyacavalapaDibohaNe' iti susvarAbhidhAnAyAghaNTAyAravasyayaHsarvAsu dikSu vidikSu ca pratizabdocchalanena vipulaH-sakalavimAnavyApitayA vistIrNo bolaHkolAhalastena tvaritaM-zIghnaM capalaM-AkulaM pratibodhane kRte sati 'ghosaNakouhalAdinakanaegaggacittauvauttamANasANamiti' kIga nAma ghoSaNaM bhaviSyatItyevaM ghoSaNe kutUhalena dattau karNI yaiste ghossnnkutuuhldttkrnnaaH| tathA ekAgraM-ghoSaNAzravaNaikaviSayaM cittaM yeSAM te ekAgracitAH, ekAgracittatve'pi kadAcidanapayogaH syAdata Aha-upayokatamAnasAH, tataH pUrvapadena vizeSaNasamAsasteyAM, padAtyanIkAdhipatirdevastAsmin ghaNTArave nisaMtapasaMtaMsI'ti nitarAMzAnto nizAntaH-atyantamandIbhUtastataH prakarSaNa-sarvAtmanA zAnta prazAntaH tatazchinnArUDha ityAdAviva vizeSaNasamAsastasmin mahatA 2 zabdena udaghoSayannevamavAdIt-'hanta sugaMtu' ityAdi, hanteti harSe uktaMca 'hanta harSe'nakampAyAmityAdi, harSazca svAminA''diSTatvAt zrImanmahAvIrapAdavandanArthaM ca prasthAnasamArambhAt, zRNvantu bhavanto bahavaH sUryAbhavimAnavAsino vaimAnikadevA devyazca, sUryAbhavimAnapatervacanaM hitasukhArthaM hitArthasukhArthaM cetyartha, tatra hitaMjanmAntare'pikalyANAvaha tathAvidhakuzalaM, sukhaM tasmin bhave nirapadravatA, AjJApayati bho devAnAM priyAH ! sUryAbho devo Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 rAjaprAznIyaupAGgasUtram - 12 yathA gacchati bhoH ! sUryAbho devo ! 'jambUdvIpaM dvIpamityAdi tadeva yAvadantike prAdurbhavati // mU. (13) tae NaM te sUriyAbhavimAnavAsiNo bahave vaimANiyA devA devIo ya pAyatANiyAhivaissa devassa aMtie eyamahaM soccA nisamma haTTatuTTha jAvahiyayA appegaiyA vaMdaNavattiyAe appegaiyA pUyaNavattiyAe appegaiyA sakkAravattiyAe evaM saMmANavattiyAe kouhalavattiyAe / appe azuyAI sumissAmo suyAiM aTThAI heUI pasiNAiM kAraNAiM vAgaraNAI pucchissAmo, appegaiyA sUriyAbhassa devassa vayaNamaNuyattamANA appegatiyA annamannamaNuyattamANA apyegaiyA jinabhattirAgeNaM appegaiyA dhammotti appegaiyA jIyameyaMti kaTTu savviDDhIe jAva akAlaparihINA ceva sUriyAbhassa devassa aMtiyaM pAubbhavaMti / vR. 'tae NaM te' ityAdi, tataste sUryAbhavimAnavAsino bahavo vaimAnikA devA devyazca padAtyanIkAdhipaterdevasya samIpe enam - anantaroktamarthaM zrutvA 'nisamma haTTu tuTTha jAva hiyayA' iti yAvatkaraNAt 'haGakuTThacittamANaMdiyA pIDmaNA paramasomaNasisyA harisavasavisappamANahiyayA' iti parigrahaH, 'appegaiyA vaMdaNavatitAyae' iti api sambhAvanAyAmekakAH -- kecana vandanapratyayaM vandanam - abhivAdanaM prazastakAyavAgamanaH pravRttirUpaM tatpratyayaM tat mayA bhagavataH zrImanmahAvIrasya karttavyamityevaMnimittam / apyekakAH pUjanapratyayaM pUjanaM - gandhamAlyAdibhi samabhyarcanaM apyekakAH satkArapratyayaM satkAraH - stutyAdiguNonnatikaramaM apyekakAH sanmAno - mAnasaH prItivizeSaH, apyekakAH kutUhalajinabhaktirAgeNa - kutUhalena - kautukena kI zo bhagavAn sarvajJaH sarvadarzI zrImanmahAvIra ityevaMrUpeNa yo jine - bhagavatI varddhamAnasvAmini bhaktirAgo - kutUhalena - kautukena kI zo bhagavAn sarvajJaH sarvadarzI zrImanmahAvIra ityevaMrUpeNa yo jine - bhagavati varddhamAnasvAmini bhaktirAgobhaktipUrvako'nurAgastena apyeke sUryAbhasya vacanma- AjJAmanuvarttamAnAH apyekakAH azrutAni - pUrvamanAkarNitAni svargamokSaprasAdhakAni vacAMsi zroSyAma itibuddhayA apyekakAH zrutAni - pUrvamAkarNitAni yAni zaGkitAni jAtAni tAni idAnIM nizaGkitAni kariSyAma iti buddhayA apyekakA jItametat - kalpaeSa itikRtvA, 'savviDDhIe' ityAdi prAgvat / mU. (14) tae NaM se sUriyAbhe deve te sUriyAbhavimAnavAsiNo bahave vemANiyA devA ya devIo ya akAlaparihINA ceva aMtiyaM pAbubhavamANe pAsati pAsittA haTTa jAva hiyae AbhiogiyaM devaM saddAveti Abhio0 2 saddAvittA evaM vayAsI- khippAmeva bho devANuppiyA ! anegasaMbhasayasaMniviTThalIlaTThiyasAlabhaMjiyAgaM IhAmiyausabhaturaganaramagaravihagavAlagakiMnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticittaM khaMbhuggayavaravairaveDyA parigayAbhirAmaM vijjAharajamalajuyajaMtajuttaM pivvaM - - accIsaharasamAliNIyaM rUvagasahassakaliyaM misamANaM cakkhakhulloyaNalesaM suhaphArsa sassirIyarUvaM ghaMTAvalicaliyamahuramaNaharasaraM suhaM kaMtaM darisaNijjaM niuNo ciyamisimisiMtamaNirayaNaghaMTiyAjAlaparikakhittaM joyaNasayasahassavicchiNNaM divvaM gamaNasajjaM sigghagamaNaM nAma divvaM jANaM viuvvAhi, viuvvittA khippAmeva eyamANattiyaM paJcaSpiNAhi / yU. (15) ta eNaM se Abhiogie deve sUriyAmeNaM deveNaM evaM vRtte samANe haTTe jAva hiyae Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-15 223 karayalapariggahiyaMjAva paDisuNeijAvapaDisuNettAutrapuracchimaMdisIbhArgaavakkamatiavakkamittA veubviyasamugghAeNaMsamohaNairattA saMkhejAiMjoyaNAiMjAvaahAbAyare poggale ra tAahAsuhume poggale pariyAei 2 ttA dochapi veubbiyasamugghAeNaM samohaNitA anegakhaMbhasayasaniviTuMjAva divvaM jANavimANaM viuviuMpavatte yAvi hotyaa| taeNase Abhiogiedevetassa divvassajANavimAnassatidisiMtaotisovANapaDirUvae viuvvati, taMjahA-puracchimeNaM dAhiNeNaM uttareNaM, tesiM tisovANapaDirUvagANaM ime eyAsave vannAvAse paNNate, taMjahA-vairAmayA nimmAriTTAmayApatiTThANA veruliyAmayA khaMbhA suvaNNaruppamayA phalagA lohi takakhamaiyAo sUio vayarAmayAsaMghI NANAmaNimayAavalaMbaNA avalaMbaNabAhAo ya pAsAdIyA jAva pddilvaa|| tesiNaM tisovANapaDirUvagANaM purao toraNe viuvvati, toraNA nAnAmaNimaesuthaMbhesu uvavaniviTThasaMniviTThavivihamuttarovaciyA vivihatArArUvovaciyA (IhAmiyausabhaturaganaramagaravihagavAlagakiMnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticittAkhaMbhuggaya vairaveiyAparigatAbhirAmA vijAharajamalajuyalajaMtajuttAviva accIsahassamAliNIyA svagasahassakaliyA bhisamANA bhibbhisamANA cakhuklolayaNalesA suhaphAsA sassirIyarUvA pAsAiyA) jAva pddiruuvaa| dR. 'tae Nami'tyAdi 'anegakhaMbhasayasanniviTTha'miti anekeSu stambhazateSu sanniviSTaM, 'lIlahiyasAlibhaMjiyAga'miti lIlayAsthitAlIlAsthitAH,anena tAsAMputtalikAnAMsaubhAgyamAvedayati, lIlAsthitAH zAlabhaJjikAHputtalikA yatra tattathA IhAmiyausamaturaganaramagaravihagavAlagakuMjararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticittamiti IhAmRgA-vRkA vyAlAH-svApadabhujaGgA IhAmRgaRSabhaturaganaramagaravihagavyAlakinararurusarabhacamarakuJjaravanalatApadmalatAnAM bhaktyAvicchityAcitram AlekhoyatratattathA, tathAstammodgatayA-stambhoparivartanyAvajraratnamayyA vedikayA parigataM sat yadabhirAmaM tatastambhodgavabredikAparigatAbhirAmaM, 'vijAharajamalajugalajaMtajuttaMpiva' iti vidyAdharayoryad yamalayugalaM-samazreNIkdvandvaM vidyAdharayamalayugalaM tacca tad yantraMca saJjariNNupuruSapratimAdvayarUpaM tena yuktaMtadeva tathA, arciSAM-kiraNAnAM sahAlinIyaMparicAraNIyaM arcisahanamAlinIyaM, tathA rUpakasahasrakalitaM, 'misamANaMti' dIpyamAnaM 'bhibbhisamAnam' atizayena dedIpyamAnaM, 'cakkhulloyaNalesaMti' cakSu karta-lokane lisatIva-darzanIyavAtizayAzlipyatIva yatra tattathA, 'suhaphAsaMti' zubhaH-komalaH sparzo syatattathA, sazrIkAni sazobhAkAni rUpANi-rUpakANi yatratat sazrIkarUpaM, 'ghaNTAvalicaliyamahuramaNaharasara miti ghaNTAvaleH ghaNTApaGketivazena calitAyAH-kampitAyAH madhuraH zrotrapriyo manoharomanonivRtikaraH svaroyatratattathA, calitazabdasya vizeSyAtparanipAtaHprAkRtatvAt, 'zubhaM yathoditavastulakSaNopetatvAt 'kAntaM' kamanIyaM, ata eva darzanIyaM, tathA 'niuNociyamisimisitamaNirayaNaghaMTiyAjAlaparikakhitta' miti nipuNakrayamucitAni-khacitAni 'misimisiMta'tti dedIpyamAnAni maNiralAni yatra tattathA tena / kathaMbhUtena? ghaNTikAjAlena-kSudraghaNTikAsamUhena parisAmastyena kSiptaM-vyAptaMyattattathA, Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 rAjapraznIyaupAGgasUtram-15 yojanazatasahanavistIrNa-yojanalakSavistAraM divyaM pradhAnaM 'gamanasajagamanapravaNaM zIghragamananAmadheyaM jANavimANaM' yAnarUpaM vAhanarUpaM vimAnaMyAnavimAnaM, zeSaprAgvat / 'tassaNa'mityAdi, tassaNamitipUrvavat divyasya yAnavimAnasya tidisiM iti tina dizaHsamAhatAstridiktasmin tridizi, tatra 'tisovANapaDirUvae' iti trINi ekaikasyAM diziekaikasya bhAvAtrisopAnapratirUpakANi prativiziSTaM rUpaM yeSAM tAni pratirUpakANi trayANAM sopAnAnAM samAhArassiopAnaM trisopAnAnicatAni pratirUpakANicetivizeSaNasamAsaH, vizeSamasyAtra paranipAtaHprAkRtatvAt tesiNamityAdi,teSAMcatrisopAnapratirUpakANAmayametadrUpo-vakSyamANasvarUpo 'varNAvAso' varNakanivezaH prajJaptaH, tadyathA-'vajramayA' vajraratnamayA 'nemI' nemibhUmikA tatra Urddha nirgacchantaHpradezAHriSTharantamayAni pratiSThAnAniniSThAnAni trisopAnamUlapradezAH vaiDUryamayAH stambhAH suvarNarUpyamayAni phalakAni-trisopAnAGgabhUtAni, lohitAkSayyaHsUcayaH-phalakadvaya-sambandhavighaTanAbhAvahetupAdukAsthAnIyAH 'vajramayA vajraralapUritAH 'sandhayaH' phalakadvAyA-pAntarAlapradezAH nAnAmaNimayAni avalambyante iti avambanAni-avataratAmuttaratAM cAlamba-nahetubhUtA avamlabanbAhAto vinirgatAH kecidavayavAH, 'avalambaNavAhAo yatti avalambanavAhAzca nAnAmaNimayyaH,avalambanabAhAnAma ubhayoH pArzvayoravalambanAzrayabhUtA bhittayaH, pAsAiyAo' ityAdi padacatuSTayaM praagvt| "tesi NamityAdi, teSAM Namiti vAkyAlaGkAre trisopAnapratirUpakANAM purataH pratyeka toraNaM prajJaptaM, teSAM ca toraNAnAmayametadrUpo varNAvAso-varNakanivezaH prajJaptaH, tadyathA-toraNA nAnAmaNimayAidi, kacidevaMpAH-'tesiNaM tisovANapaDirUvagANaMpurato torame viuvvaitoraNA nAnAmaNimayA' ityAdi, maNayaH-candrakAntAdyAH, vividhamaNimayAni toraNAni nAnAmaNimayeSu stambheSu upaniviSyani-samIpyena sthitAni, tAni ca kadAciccalAni athavA apadapatitAni vA''zaGakyeran tata Aha-samyak-nizcalatayA apadaparihAreNa ca niviSTAni, tato vizeSaNasamAsaH, upaniviSTasanniviSTAni, "vivihamuttaMtaro vaciyAI' itita vividhA vividhavi. cchittikalitA muktA-muktAphalAni 'antare tiantarAzabdo'gRhIta-vIpyo'pisAmarthyAdvIpsAM gamayati, antarA rUpopacitAni yAvatA tatra tAni tthaa|| 'vivihatArovaciyAI vividhaistArArUpaiH-tArikArUpairupacitAni, toraNeSu hi zobhArtha tArikA nibadhyante iti pratItaM loke'pIti vividhatArArUpopacitAni 'jAva paDirUvA' iti yAvatkaraNAt 'IhAmigausabhaturaganaramagaravihagavAlagakiMnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticittA khaMbhuggayavairaveiyAparigayAbhirAmA vijAharajamalajugalajaMtajuttAvida' evaM nAma stambhadvayasaniviSTAni toraNAni vyavasthitAniyathA vidyAdharamalayayugalayantrayuktAnIvapratibhAsate iti, 'accIsahassamAlaNIyA rUvagasahassakaliyA bhisimAmA bhibmisamANAcakakhulloyaNalesA suhaphAsA sassirIyarUvApAsAiyA darisaNijjA abhiruvA' itiparigrahaH, kvacidetatsA-kSAllikhitamapi dRshyte| mU. (15-yati) tesi gaM toraNANaM uppiM aTThamaMgalagA pannatA, taMjahA-sotthiyasirivacchanaMdiyAvattavaddhamANagamadAsaNakalasamacchadappaNA (jAvapaDirUvA) tesiMNaMtoraNANaM uppiM Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 15 225 bahave kiNhacAmarajjhae jAva sukkalacAmarajjhae acche saNhe ruppapaTTe vairAmayadaMDe jalayAmalagaMdhie ramme pAsadIe darisaNije abhirUve paDirUve viuvvati / tesi NaM toraNANaM uppiM bahave chattAticchatte ghaMTA jugale paDAgAipaDAge uppahatthae kumudananaliNasubhagasogaMdhiyapoMDarIyamahApoMDarIyasatapattasahassapattahatyae savvarayaNAmae acche jAva paDirUve viuvvati / tae NaM se Abhiogie deve tassa divvassa jANavimAnassa aMto bahusamaramaNijjaM bhUmibhAgaM viuvvati / vR. 'tesi toraNANaM uppimityAdi sugamaM, navaraM 'jAva paDirUvA' iti yAvacchabdakaraNAt 'ghaTTA maTThA nIrayA nimmalA niSpaMkA nikkakaDacchAyA samirIyA saujjoyA pAsAiyA darisaNijjA abhirUvA' iti draSTavyaM / 'tesi NamityAdi, teSAM toraNAnAmupari bahavaH kRSNacAmarayuktA dhvajAH kRSNacAmaradhvajAH, evaM bahavo nIlacAmaradhvajAH, lohitacAmaradhvajAH, haritacAmaradhvajAH, zuklacAmaradhvajAH, kathambhUtA ete sarve'pItyata Aha- acchA-AkAzasphaTikavadatinirmalAH zlakSNAH-zlakSNapudgalaskandhanirmApitAH 'ruppaTTA' iti rUpyo- rUpyamayo vajramayasya daNDasyopari paTTo yeSAM te rUpyapaTTAH 'vairadaMDA' iti vajro-vajraratnamayo daNDo rUpyapaTTamadhyavarttI yeSAM te vajradaNDAH, tathA jalajAnAmiva jalajakusumAnAM padmAdInAmivAmalo na tu kudravyagandhasammizro yo gandhaH sa jalajAmalagandhaH sa vidyate teSAM te jalajAmalagandhikAH, ata eva suramyAH 'prAsAdIyA' ityAdivizeSaNacatuSTayaM prAgvat / 'tesi Na 'mityAdi, teSAM toraNAnAmupari bahUni chatrAticchatrANi - chatrAt-lokaprasiddhAt ekasaGkhyAkAt atizAyIni chatrANi uparyadhobhAvena dvisaGakhyAkAni trisaGakhyAkAni vA chatrAticchatrANi, bAhyapatAkAbhyo lokaprasiddhAbhyo'tizAyinyo dIrghatvena vistAreNa ca patAkAH patAkAtipatAkAH, bahUni ghaNTAyugalAni, bahUni cAmarayugalAni, bahava utpalaharatAH -- utpalAkhyajalajakusumasamUhavizeSAH, evaM bahavaH padmahastakAH nalinahastakAH subhagahastakAH saugandhikahastakAH zatapatrahastakAH sahasrapatrastakA-, padmAdivibhAgavyAkhyAnaM prAgvat / ete ca chatrAticchatrAdayaH sarve'pi ratnamayA acchA AkAzasphaTikavadatinirmalA yAvatkaraNAt 'saNhA laNhA ghaTTA maTThA nIrayA nimmalA niSyaMkA nikkakaDacchAyA sappamA samirIyA saujjIyA pAsAIyA darisaNijjA abhirUvA' iti parigrahaH / 'tassa NamityAdi, tarasa Namiti pUrvavat divyasyayAnavimAnasya antaH- madhye bahusamaH san ramaNIyo bahuramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, kiMviziSTa ityAha mU. (15- vartate) se jahAnAmae AliMgapukAre ti vA muiMgapukare i vA saratale ivA karatale i vA caMda-maMDale i vA sUramaMDale i vA AyaMsamaMDale i vA urabbhacamme i vA varAhacamme i vA sIhamme i vA vagghacamme i vA migacamme i vA dIviyacamme i anegasaMkulIgasahassavitae nAnAvihapaMcavahiM maNIhiM uvasobhite AvaDapaccAvaDasoDhipaseDhisotthiya pUsamANaga macchaMDagamagaraMDagajArAmArAphullAvalivapaumapattasAgarataraMga- vasaMtalayapaumalayabhatticittehiM sacchAehiM sappabhehiM samarIiehiM saujjhoehiM nAnAvihapaMcavaNNehiM maNIhiM uvasobhiehiM taMjahA 8 15 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 rAjapraznIyaupAGgasUtram-15 kiNhehiM nIlehiM lohiehiM hAlidehiM sukkallehi, tatya gaMje te kiNhA maNI tesiNaM maNINaM ime etAtve vannAvAse pannate, se jahAnAmae jImUtae i vA aMjaNe i vA khaMjaNe i vA kajjale i vA gavale i vA gavalaguliyA i vA bhamare i vA bhamarAvaliyA i vA bhamarapataMgasAre ti vA jaMbUphale ti vA adArihe i vA parahute i vA gae i vA gayakalabhe i vA kiNhasappe i vA kiNhakesare ivA AgAsathiggale i vA kiNhAsoe i vA kiNhakaNavIre i vA kiNhabaMdhujIve i vA, bhave eyAsave siyA? no iNaDhe samajhe, (ovammaM samaNAuso!) teNaM kiNhA maNIitto itarAe cevaM kaMtatarAe ceva maNAmatarAe ceva maNuNNatarAe veva vaNNeNaM pnntaa| tatya NaMje te nIlA maNI tesiNaM maNINaM ime eyArave vaNNAvAse pnntte,| se jahAnAmae bhagei vA bhigapattai vA suei vA yusApiccha ivA cAsa i vA cAsIpaccha / vA nAlI ivA nIlIbhedei vA nalIguliyA ivA sAmAivA uccanteivA vaNarAtI ivA haladharavasaNe ivA moraggIvA i vA ayasikusume i vA bANakusume i vA aMjaNakesiyAkusume ivA nIluppalei vA nIlAsoge i vA nIlabaMdhujIve i vA nIlakaNavIre ivA, bhaveyArUve siyA? no iNaDhe samaDhe teNaM nIlA maNI eto itarAe ceva jAva vanneNaM pnnttaa| tattha gaMje te lohiyagA maNI tesiNaM maNINaM imeyArave vaNNAvAse pnnte| se jahAnAmaeurabharuhireivAsasarUhireivAnararuhireivAvarAharuhireivA (mahisaruhire ivA) bAliMdagove i vA bAladivAkare i vA saMjhabbharAge i vA guMjaddharAge i vA jAsuaNakusume i vA kiMsuyakusume i vA pAliyAyakusume i vA jAihiMgulae ti vA silappavAle ti vA pavAlaaMkure i vA lohiyakakhamaNI i vA lakakhArasage ti vA kimirAgakaMbale ti vA cINapiTTarAsI ti vA rattuppale ivArattAsoge ti vA rattakaNavIre tivArattabaMdhujIveti vA bhaveyArUve siyA?, no iNaDhe samaDhe te NaM lohiyA maNI itto iThThatarAe ceva jAva vaNNeNaM paM0 tatya Naje te hAlidA maNI tesiNaM maNINaM imeyArUve vaNNAvAse paNNatte se jahAnAmae caMpe ti vA caMpachalI ti vA (caMpagabhae ivA) halliddAivA haliddAbhede ti vA haliddaguliyA ti vA hariyAliyAvA hariyAlabhedeti vA hariyAlaguliyAti vA ciure ivA ciuraMgarAteti vAvarakaNage ivA varakaNaganidhase i vA (suvaNNasippAe ti vA) varapurisavasaNe ti vA allakIkusume ti vA capAkusume i vA kuhaMDiyAkusume i vA taDavaDAkusume i vA ghoseDiyAkusume i vA suvammakusumei vAsuhiraNNakusumeti vAkoraMTavaramalladAmeti vAbIyo (yakusume) ivApIyAsogeti vA pIyakaNavIre ti vA pIyabaMdhujIve ti vA, bhaveyArave siyA?, no igaDe samajhe, teNaM hAliddA maNI etto iTTatarAe ceva jAva vaNNeNaM pnnttaa| tatya NaM je te sukillA maNI tesiNaM maNINaM imeyArave vaNNAvAse pnntte| se jahAnAmae aMke ti saMkheti vA caMde ti vA kuMdai ti vA daMte i vA (kumudodakadayarayadahidhaNagokkhIrapUra) haMsAvalI ivA koMcAvalI ti vA hArAvalI ti vA caMdAvalIti vA sAratiyabalAhae ti vA dhaMtadhoyaruppapaTTe ivA sAlipiTTharAsI ti vA kuMdapuSpharAsI ti vA kumudarAsI ti vA sukkacchivADI ti vA pihuNamijiyA ti vA bhise ti vA muNAliyA ti vA gayadaMte ti vA lavaMgadalae ti vA poMDariyadalae ti vA seyAsoge ti vA seyakaNavIre ti vA seyabandhujIve ti vA, ForP Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 mUlaM-15 bhaveyAlave siyA?,no iNaDhe smddhe| teNaM sukillA maNI eto isatarAe ceva jAva vanneNaM pnnttaa| vR.sejahAnAmae ityAdi, tatsakalalokaprasiddhaM yatheti dRSTAntopadarzane 'nAme tiziSyAmantraNe, "e' iti vAkyAlaGkAre, 'AliMgapukakhare i veti AliGgo-murajanAmA vAdyavizeSaH tasya puSkaraM-carmapuTaM tatkilAtyantasamamiti tenopamA krayate, itizabdAH sarve'pi svasvopamAbhUtavastuparisamAptidyotakAH, vAzabdAHsamuccaye, mRdaGgo lokapratIto mardalasatasya puSkaraMmRdaGgapuSkaraM 'paripUrNa' pAnIyena bhRtaM taDAkaM sarastasya talam-uparitano bhAgaH sarastalaM, karatalaM pratItaM, candramaNDalaM sUryamaNDalaM ca yadyapi tattva vRtyA uttAnIkRtArddhakapityAkAraM pIThaprAsAdApekSayA vRttAlekhamiti tadgato dRzyamAno bhAgona samatalastathApi pratibhAsate samatala iti tadupAdAnaM, AdarzamaNDalaM suprasiddha, "urabmacamme ive'tyAdi / atra sarvatrApi anegasaMkukIlasahassavitate' iti vizeSaNayogaH, urabhraH-UraNaH, vRSabhavarAhasiMhavyAghracchagalAH pratItAH dvIpI-citrakaH, eteSAMpratyekaMcamaanekaiHzaGkapramANaiH kIlakasahana, mahadbhirhi kIlakaistADitaMprAyomadhyekSAmaM bhavati, tathArUpatADAsambhavAt ataH zaGkagrahaNaM, 'vitataM' vitatIkRtaM tADitamiti bhAvaH, yathA'tyantaM bahusamaM bhavati tathA tasyApi yAnavimAsyAntarbahusamo bhUmibhAgaH, punaH kathambhUta ityAha-'nAnAvihapaMcavannehiM maNIhiM uvasobhite' nAnAvidhAH-jAtibhedAnnAnAprakArA ye paJcavarNA maNayastairupazobhitaH, kathambhUtairityAha 'AvaDe' ityAdi / AvartAdIna maNInAM lakSaNAni, tatrAvataH pratItaH ekasyAvatasya pratyabhimukha AvataH pratyAvarttaH zreNi-tathAvidhabindujA paGkitastasyAzca zreNeryAca nirgatAanyA zreNi sA prazreNiH svastikaH pratItaH sauvastikapuSpamANavI lakSaNavizeSI lokApratyetavyau varddhamAnakaM-zarAvasampuTaMmatsyakANDakamakarakANDakepratIte jAramAreti' lakSaNavizeSau samyagmaNilakSaNavedino lokA- dveditavyau, puSpAvalipadmapatrasAgarataraGgavAsantIlatApadmalatAH supratItAH tAsAM bhaktyAHvicchityA citram-AlekhoyeSute AvartapratyAvarttazreNiyaprazreNisvastikasauvastikapuSpamANavavarddhamAna-kamatsyANDakamakarANDakajAramArapuSpAvalipadpatrasAgarataraGgavAsantIlatApadmalatAbhakti-citrAstaiH, kimuktaM bhavati? / ___AvAdilakSaNopetaiH, tathAsacchAyaiH satI-zobhanAchAyA-nirmalatvarUpAyeSAMtesacchAyAH, tathA satI-zobhanA prabhA-kAntiryeSAM te saprabhAH taiH, 'samarIiehiM' iti samarIcikaiH-bahirvinirgatakiraNajAlasahitaiH sodyotaiH-bahirvyavasthitapratyAsannavastustomaprakAzakarodyotasahitaiH evambhUtairnAnAjAtIyaH paJcavarNamaNibhirupazobhitaH, tAnevapaJcavarNAnAha 'taMjahA-kaNhehiM' ityAdi sugamaM, 'tattha NamityAdi, 'tatra' teSAM paJcavarNAnAM maNInAM madhye 'Namiti vAkyAlajhAre, ye te kRSNA maNayaH, te kRSNamaNaya ityeva siddhe ye iti vacanaM bhASAkramArtha / teSAM Namiti pUrvavat, ayam anantaramuddizyamAna etadrUpaH anantarameva vakSyamANasvarUpo varNAvAso-varNakanivezaH prajJaptaH, tadyathA-'sejahAnAmae' ityAdi, sayathA nAma 'jImUta'iti jImUtovalAhakaH, sacehaprAvRTaprArambhasamaye jalamRtoveditavyaH, tasyaivaprAyo'tikAlimasambhavAt, itizabda upamAbhUtavastunAmaparisamAptidyotakaH, vAzabda upamAntarApekSayA samuccaye, evaM sarvatra, Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 rAjapraznIyaupAGgasUtram-15 aJjanaM-sauvIrAanaMratnavizeSovA, khaJjanaM-dIpamallikAmalaH, kajalaM-dIpazikhApatitaM, maSItadevakajjalaMtAmrabhAjanAdiSusAmagrIvizeSeNagholitaM masIgulikA-gholitakajjalaguDikA, kvacit 'masI iti vA masIguliyA' iti na 6shyte| 'gavalaM' mAhiSaM zRGgatadapi coparitanatvagbhAgApasAreNa draSTavyaM, tatraivaviziSTasya kAlimraH sambhavAt,tathAtasyaiva mAhiSazRGganiviDatarasAranivarttitA guTikA gavalaguTikA bhramaraH-pratItaH bhramarAvalI- bhramara paGkita bhramarapataGgasAraH-bhramarapakSAntargato viziSTakAlimopacitapradezaH, jambUphalaM pratItaM, ArdrAriSThakaHkomalaH kAkaH, parapuSTa kokilaH, gajo gajakalabhazca pratItaH, kRSNasarpa- kRSNavarNasarpajAtivizeSaH, kRSNakesaraH-kRSNabakulaH 'AkAzadhiggalaM' zaradimeghavinirmuktamA-kAzakhaNDa, taddhikRSNamatIva pratibhAtIti tadupAdAnaM, kRSNAzokakRSNakaNavIrakaRSNabandhujIvAHazokakaNavaribandhujIvavRkSabhedAH,azokAdayo hipaJcavarNA bhavanti tataH zeSavarNavyudAsAryaM kRSNagrahaNaM, evAvatyukte tvarAvAniva ziSyaH pRcchati bhave eyArUve' iti bhavet maNInAM kRSNo varNa 'etadrUpo' bhImUtAdirUpa?, sUrirAha nAyamarthaH samarthaH nAyamartha upapanno, yaduta evambhUtaH kRSNo varNo maNInAmiti, yadyevaM tarhi kimarthaM jImUtAdInAM dRSTAntatvenopAdAnamata Aha-aupamyam-upamAmAtrametat uditaM he zramaNa AyuSman !, yAvatA punaste kRSmA maNaya 'ito' jImUtAderiSTatarakA eva-kRSNena varNena abhIpsita-tarakA eva, tatra kiJcidakAntamapi keSAJcidiSTatamaM bhavati tato'kAntatAvyavacchityarthamAha-'kAntatarakA eva' atisnigdhamanohArikAlimopacitatayAjImUtAdeH kamanIyatarakAH, ata evamanojJatarakA eva-manasAjJAyate-anukUlatayA svapravRttiviSayIkrayate iti manojJamano'nukUlaM tataHprakarSavivakSAyAM tara pratyayaH, tatramanojJataramapi kiJcimanmadhyamaM bhavet, tataH sarvotkarSapratipAdanArthamAha-'mana ApatarakA eva' draSTaNAM manAsi Apnuvanti-AtmavazatAM nayantIti manaApAstataH prakarSavivakSAyAMtarappratyayaH,prAkRtatvAcca pakArasya makAre maNAmatarA iti bhavati tathA tatthaNamityAdi, tatrateSAMmaNInAMmadhyeyetenIlAmaNayasteSAmayametadrUpovarNAvAso varNakanivezaH prAptaH, tadyathA-'se jahAnAmae' ityAdi sa yatha nAma bhRGgaH-kITavizeSaH pakSmalaH 'bhRGgapatraM tasyaiva bhRGgAbhidhAnasya kITavizeSasya pakSmaH, zukaH-kIraH, zukapicchaM-zukasya patraM, cASaH-pakSivizeSaH, 'cASapicchaM cASapakSaH, nIlIpratItA, nIlIbhedo-nIlIcchedaH, nIlIgulikAgulikAdravyaguTIkA,zyAmAko-dhAnyavizeSaH, 'uccaMtago dantarAgaH, vanarAjI pratItA, haladharobaladevastasya vasanaM haladharavasanaM, tacca kila nIlaM bhavati sadaiva yathAsvabhAvatAya, haladharasya nIlavastraparidhAnAt, mayUragrIvApArApatagrIvAatasIkusumabANavRkSakusumAnipratItAni, itaUrddha kavacit 'iMdanIle i vA mahAnIle i vA maragate i vA' iti zyate tatrendrInalamahAnIlamarakatA ratna- vizeSAH pratItAH, aJjanakezikA-vanaspativizeSastasya kusumamaJjanakesikAkusumaM, nIlotpalaM- kuvalayaM, nIlAzokakaNavIranIlabandhujIvAasokAdivRkSavizeSAH, 'bhaveyArUve' ityAdi prAgvad vyaakhyeyN| tathA tattha NamityAdi, 'tatra' teSAM maNInAM madhye ye te lohitA maNayasteSAmayametadrUpo varNAvAsaHprajJaptaH, tadyathA-'se jahAnAmae' ityAdi, tadyathA nAmazazakarudhiraMurabhraH-UraNastasya Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-15 229 rudhiraM, varAhaHsUkarastasyarudhiraM, manuSyarUdhiraM mahiSarudhiraMcapratItaM, etAni hi kila zeSarUdhirebhyo lohitavarNotkaTAni bhavanti tata eteSAmupAdAnaM, bAlendragopakaH-sadyojAtenadragopakaH sa hi pravRddhaH sanniSatpANDuro rakto bhavati tato bAlagrahaNaM, indragopakaH-prathamaprAvRTakAlabhAvI kITavizeSaH, bAladivAkaraH-prathamamudgacchansUrya, sandhyAghrarAgo-varSAsu sandhyAsamayabhAvI abharAgaH, gulA-lokapratItA tasyAddhe rAgo guArddharAgaH, guAyA hi arddhamatiraktaM bhavati arddha cAtikRSNamitiguArddhagrahaNaM, japAkusumakiMsukakusumapArijAtakusumajAtyahiGgulA lokaprasiddhAH, zilApravAlaM-pravAlanAmAralavizeSaH pravAlAGkaraH-tasyaiva ratnavizeSasya pravAlasyAGkaraH, sa hi taprathamodgatatvenAtyantarakto bhavati tatastadupAdAnaM, lohitAkSamaNi ma ratnavizeSaH, lAkSArasakRmirAgaraktakambalacInapiSTarAziraktotpalaraktAzokakaNavIraraktabandhujIvAHpratItAH, 'bhaveyArave' ityAdi prAgvat / __'tattha Nami'tyAdi, 'tatra' teSAM maNInAM madhye ye haridrA maNayasteSAmetadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH, tadyathA se jahAnAmae' ityAdi, sa yathAnAma campakaH samAmAnyataH suvarNacampako vRkSaH, campakacchallI-suvarNacampakatvak, campakabheda:- suvarNacampakacchedaH, haridrA pratItA, haridrAbhedoharidrAcchedaH, haridrAguTikA-haridrAsAranivartitA guTikA, haritAlikA-pRthivIvikArarUpApratItA haritAlikAbhedo-haritAlikAcchedaH,haritAlikAguTikA-haritAlikAsAranirvartitA gulikA, cikuro-rAgadravyavizeSaH, cikurAGgarAgaH-cikurasaMyoganirmito vastrAdau rAgaH, varakanakasyajAtyasuvarNasya yaH kaSapaTTakenigharSasa varakanakanigharSavarapuruSoHvAsudevastasyavasanaMvarapuruSavasanaM, taca kilapItameva bhavatIti tadupAdAnaM, allakIkusumaMlokato'vaseyaM, campakakusumaM suvarNacampakapuSpaMkUSmANDIkusumaM-puSpaphalIkusumaM, koraNTakaH-puSpajAtivizeSaH tasya dAma koraNTakadAma taDavaDA-AulI tasyAH kusumaM taDavaDAkusumaM, ghozAtakIkusumaM suvarNayUthikAkusumaMca pratItaM capratItaM, suhiraNyakA-vanaspativizeSastasyAH kusumaMsuhiraNyakAkusumaM, bIyako vRkSaH pratItaH tasya kusumaM bIyakakusumaM, pItAzokapItakaNavIrapItabandhujIvAH pratItAH, 'bhaveyAstrave' tyAdi prAgvat / 'tattha nnmi'tyaadi| 'tatra teSAM maNInAM madhye ye zuklA maNayasteSAmayametadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH, tadyathA 'se jahAnAmae' ityAdi, sayathAnAma 'aGko ratanvizeSaH, zacandra (datakunda) kumudodakodakarajodadhidhanagokSIrapUrakocAvalihArAvalihaMsAvalibalAkAvalayaH pratItAH, candrAvalI-taDAgAdiSu jalamadhyaprativimbitacandrapaGkita, sAraiyabalAhageitivA' zAradikaH-zaratkAlabhAvI bahAlakomeghaH, 'ghantaghoyaruppapaTTe i veti' dhmAtaH-agnisamparkeNa nirmalIkRto ghautaH-bhUtikharaNTitahastasaMtarjanena atinizitIkRto yo rUpyapaTTo-rajatapatrakaM sa mAtaghautarUpyapaTTaH, anye tu vyAcakSate mAtena-agnisaMyogena yo ghautaHzodhito rUpyapaTTaH samAtaghautarUpyapaTTaH, zAlipiSTarAzi-zAlikSodapuJjaH,kandapuSparAzi kumudarAzizca pratItaH, 'sukkachevADiyA ive tichevADinAma vallAdiphalikA sA ca kaciddezavizeSe zuSkA satI atIva zuklA bhavati tatastadupAdAnaM, 'pehuNamiMjiyA i veti' pehuNaM-mayUrapicchaM tanmadhyavartinI pehuNamiJjikA sA cAtizukleti tadupanyAsaH, 'visaM padmanIkandaH, 'mRNAlaM padmatantugajadantalavaGgadalapuNDarIkadalazvetA-zokazve Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 rAjapraznIyaupAGgasUtram - 15 kaNavIrazvetabandhujIvAH pratItAH, 'bhaveyArUve siyA' ityAdi prAgvat / tadevamuktaM varNasvarUpaM, samprati gandhasvarUpaM pratipAdanArthamAha- mU. (15-vartate) tesi NaM maNINaM imeyArUve gaMdhe pannatte, se jahAnAmae koTThapuDANa vA tagarapuDANa vA elApuDANa vA coyapuDANa vA caMpApuDANa vA damaNA puDANa vA kuMkumapuDANa vA caMdanapuDANa vA usIrapuDANa vA maru ApuDANa vA jAtipuDANa vA jUhiyApuDANa vA malliyApuDANa vA hANama-lliyApuDANa vA ketagipuDANa vA pADalipuDANa vA nomAliyApuDANa vA -agurupuDANa vA lavaMgapuDANa vA kappUrapuDANa vA vAsapuDANa vA aNuvAyaMsi vA obhijamANANa vA koTTijamANANa vA maMjijamANANa vA ukkarijamANANa vA vikkarijamANANa vA paribhujamANANa vA pimAijamANANa vA bhaMDAo vA bhaMDaM sAharijamANANa vA orAlA maNuNNA manaharA dhANamaNanivyutikarA savvato samaMtA gaMdA abhinissavaMti / bhaveyArUve, siyA ?, no imaTThe samaTThe, te NaM maNI etto iTThatarAe ceva gaMdheNaM patrattA / bR. 'tesi NamityAdi, teSAM maNInAmayametadrUpo gandhaH prajJaptaH, tadyathA-' se jahAnAmae' ityAdi, prAkRtatvAt ' se ' iti bahuvacanArtha pratipattavyaH, te yathA nAma gandhA abhinirgacchantIti sambandhaH, koSThaM- gandhadravyaM tasya puTAH koSThapuTAsteSAM vAzabdAH sarvatrApi samuccaye, iha ekasya puTasya prAyo na tAzo gandha AyAti, dravyasyAlpatvAt, tato bahuvacanaM, tagaramapi gandhadravyaM, elAH pratItAH, coyaM - gandhadravyaM campakadamanakakuGkumacandanozIramarukajAtIyUthikAmallikAsnAnamallikAketakIpATalInavamAlikA'gurulavaGgakusumavAsakarpUrANi pratItAni, navaramuzIraMvIraNImUlaM snAnamallikA - snAnayogyo mallikAvizeSaH, eteSAM puTAnAmanuvAte-AdhAyakavivakSitapuruSANAnukUle vAte vAti sati udbhidyamAnAnAmudghATyamAnAnAM vAzabdaH sarvatrApi samuccaye 'kuTTimANANavA' iti iha puTaiH parimitAni yAni koSThAdIni gandhadravyANi tAnyapi parimeye parimANopacArAt koSThapuTAdInItyucyante teSAM kuTyamAnAnAm udUkhale khudyamAnAnAM 'bhaMjijmANANa vA' iti zlakSNakhaNDIkriyamANAnAM' etacca vizeSaNadvayaM koSThAdidravyANAmavaseyaM, teSAmeva prAyaH kuTTana zlakSNakhaNDIkaraNasambhavAt, na tu yUthikAdInAM / 'ukkirijamANANavA' iti kSurikAdibhi koSThAdipuTAnAM koSThAdidravyANAM vA utkIryamANAnAM 'vikkarijamANANa vA' i vikIryamANAnAmitastato viprakIryamANAnAM paribhujamANANa vA' paribhogAya upayujyamAnAnAM kacit 'paribhAijamANANa vA' iti vikIryamANAnAmitastato viprakIryamANAnAM 'paribhujamANANa vA' paribhogAya upayujyamAnAnAM, kvacit 'paribhAijamANANa vA' iti pAThastatra paribhAijjamANAnaM saMhriyamANAnAM udArAH - sphArAste cAmanojJA api syurata Aha- manojJA- mano'nukUlAH tacca manojJatvaM kuta ityAha- manoharAH - mano haranti - AtmavazaM nayantIti manoharAH, itastata viprakIryamANena manoharatvaM, kutaH ? ityAha / ghrANamanonirvRtikarAH, evaMbhUtAH sarvataH - sarvAsu dikSu samantataH- sAmastyena gandhA abhinirasaranti, jighratAmabhimukhaM nissaranti, kvacit 'abhanissavantIti' pAThaH, tatrApi sa evArtho naramabhitaH sravantIti zabdasaMskAra, evamukte ziSyaH pRcchati - 'bhaveyArUve siyA' syAdetat yathA bhaved etadrUpasteSAM maNInAM gandhaH ?, sUrirAha- 'no iNaTTe samaTTe' ityAdi prAgvat / L Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-15 231 mU.(15-vartate) tesiNaM maNINaM imeyArave phAse pannatte, se jahAnAmae AiNeti vA rUe ti vAbUre ivA navanIeivA haMsagabbhatUliyA ivAsirIsakusumanicaye ivA bAlakusumapattarAsI ti vA, bhaveyArave siyA?, no iNaTe samaDhe, te NaM maNI eto itarAe ceva jAva phAseNaM panattA vR. 'tesiNamityAdi, teSAM NamitiprAgvanmaNInAmayametadrUpaH sparzaprajJaptaH, tadyathA-'se jahAnAmae' ityAdi, tadyathAajinaka-carmamayaMvastrarutaM-pratItaMbUro-vanaspativizeSaH navanItaMmrakSama haMsagarbhatUlIzirISakusumanicayAzca pratItAH, 'bAlakumudapattarAsI iva' iti bAlAniacirakAlajAtAniyAni kumudapatrANi teSAMrAzirbAlakumudapatrarAzi, kacid 'bAlakusumapatrarAzi' iti pAThaH, 'bhave eyArave' ityAdi prAgvat / mU.(15-vati) taeNaMse Abhiyogie devetassa divvassa jANavimAnassa bahUmajhadesabhAge etya NaM mahaM picchAgharamaMDavaM viuvvai anegakhaMbhasayasaMniviTTha abbhuggysukyvrviyaatornnkhciyujjlbhunmsmsuvibhttdesbhaaie|iihaamiyusbhturgnrmgrvihgvaalgkinnrrurusrbhcmrkuNjrvnnlypumlybhtticittN kaMcaNamaNirayaNathUbhiyAgaM nAnAvihapaMcavaNNaghaMTApaDAgarimaMDiyaggasiharaMcavalaM marItikavayaMviNimmuyaMta kAulloiyamahiyaMgosIsa rattacaMdaNadaddaradinapaMcaMgulitalaM cauviyacaMdanakalasaM cNdnghddsukytornnpddiduvaardesbhaag| AsattosattaviulavaTTavagdhAriyamalladAmakalAvaM paMcavaNNasarasasurabhi mukkapupphapuMjovayArakaliyaM kAlAgurupavarakuMdarukkaturukkadhUvamadhamaghaMtagaMddhaddhayAbhirAmaMsugaMdhavaraMgaMdhiyaM gaMdhavaTTibhUtaM divyaM tuDiyasaddasaMpaNAiyaM accharagaNasaMghavikiNNaM pAsAiyaM darisaNijaMjAva paDirUvaM / tassaNaM picchAgharamaMDavassa bahusamaraNaNijabhUmibhAgaM viuvvati jAva maNINaM phaaso| tassaNaM pecchAgharamaMDavassa ulloyaM viuvvati paumalayabhatticittaMjAva paDirUvaM / tassaNaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajhadesabhAe etthaNaM mahaMegaMvairAmayaM akkhADagaMviuvvati ___ tassaNaMakakhADayassa bahumajjhadesabhAge etthaNamahegaMmaNipeDhiyaM viuvvati aTThajoyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM cattAri joyaNAI bAhalleNaM savvaM maNimayaM acchaM saNhaM jAva paDirUvaM / tIseNaM naNipeDhiyAe uvarieyaNaM mahegasiMhAsanaM viubvai, tassaNaMsIhAsanassa imeyAsave vaNNAvAse pannatte-tavaNijamayA cakkalA rayayAmayA sIhA sovaNiyA pAyA nAnA- maNimayAI pAyasIsagAI jaMbUNayamayAiM gattAiM vairAmayA saMdhI nAnAmaNimaye vece| se NaM sIhAsane ihAmiyausabhaduraganaramagaravihagavAlagakinnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayaphaumalabhatticittaM (sa) sArasArovaciyamaNirayaNapAyavIDhe accharagamiuma-sUragaNavatayakusaMtalimbakesarapaJcatyuyAbhirAme suviraiyarayattANe uvaciyakhomadugullapaTTapaDicchAyaNe rattaMsuasaMvue suramme AiNagasya bUyanavanIyatUlaphAse maue paasaaie4| dR. 'taeNamityAdi, tataH sa Abhiyogiko devastasya divyasya yAnavimAnasya bahumadhyadezabhAge atra mahatprekSAgRhaNDapaM vikurvati, kathambhUtamityAha-anekastammazatasanniviSTaM tathA abhyudgatA atyutkaTAsukutA-suSThuniSpAditA varavedikAni toraNAnivararacitAH zAlabhaJjikAzca yatra tadabhyudgatasukRtavaravedikAtoraNavararacitazAlabhaJjikAkaM, tathA suzliSTA viziSTA laSTasaMsthitAH-manojJasaMsthAnAH prazastAH-prazastavAstulakSaNopetA vaiDUryavimalastambhA Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 rAjapraznIyaupAGgasUtram-15 vaiDUryaratnamayA vimalAH stambhA yatra tat suzliSTaviziSTasaMsthitaprazastavaiDUryavimalastambha, tathA nAnA maNayaH khacitA yatra bhUmibhAge sa nAnAmaNikhacitaH sukhAdidarzanAt ktAntasya pAkSikaH paranipAtaH nANAmaNikhacita ujvalo bahusamaH-atyantasamaH suvibhakta bhUmibhAgo yatra tat nAnAmaNikhacitojjavalabahusamasuvibhaktabhUmibhAga, tathA ihAmRgA-vRkAH RSubhaturaganaramagaravihagAH pratItAH vyAlAH-svApadabhujagAH kiMnarA-vyantaravizeSAH rUravo-mRgAHsarabhAH ATavyA mahAkAyAH pazavaHcamarA-ATavyAgAvaHkuJjarA-dantinaH vanalatA-azokAdilatAHpadmalatA:-padminyaH etAsAM bhaktyA-vicchityA citram-Alekho yatra tadihAmRgaRSabhaturaganaramakaravihagavyAlakinnararurusarabhacamarakuJjaravanalatApadmalatAbhakticitraM, tathA stambhodgatayAstambhoparivarttinyA vajraratnamayyA vedikayA parigataM sad yadabhirAmaM tat stambhodgatavajravedikAparigatAbhirAmaM, tathA stambho dgatayA-stambhoparivarttinyA vajraratnamayyA vedikayA parigata sad yadabhirAmaM tat stambhodgatavajravedikAparigatAbhirAmaM, 'vijAharajamalajugalajantajuttaM piva acIsahassamAliNIya miti vidyAdharantIti vidyAdharA-viziSTavidyAzaktimantaH teSAMyamalayugalA ni samAnazIlAni nadvAniteSAMyantrANi prapaJcAvizeSAstairyuktamivaarciSAM-maNiratnaprabhAJcAlAnAM sahasralinIyaM-paricAraNIyaM, kimuktaM bhvti| evaM nAma atyadbhutairmaNiralaprabhAjAlairAkalitamiva bhAti yathA nUnamidaM na svAbhAvikaM, kintu viziSTavidyAzaktimutpuruSaprapaJcaprabhAvitAmiti, rUvagasahassakalitaM bhisimANaMbhibmisamANaM cakakhulloyaNalesaM suhaphAsaM sassirIyarUva'miti prAgvat, kacidetana zyate, 'kaJcaNamaNirayaNathabhiyAga'mitikAJcanaMcamaNayazca ratnAnicakAJcanamaNiratnAniteSAM tanmayI stapikAzikharaMyasya tattathAnAnAvidhAbhi-nAnAprakArAbhi paJcavarNAbhirghaNTAbhipatAkAbhizcapari-sAmastyena maNDitamagraM-zikharaMyasya tannAnAvidhapaJcavarNaghaNTApatAkAparimANDitAgrazikharaM, capalaM-caJcalaM cikacikIyamAnatvAt marIcikavacaM-kiraNajAlaparikSepaM vinirmuJcat 'lAulloiyamahiya'miti lAiyaM nAma-yadbhUmergomayAdinopalepanaM ulloiyaM-kuDayAnAMmAlasya ca seTikAdibhismRSTIkaraNaM lAulloiyAbhyAmiva mahitaM-pUjitaM lAulloiyamahiyaM / tathA gozIrSeNa-gozIrSanAmakacandanena dadaraNa-bahalena capeTAkAreNa vA dattAH paJcAGgulayastalA-hastakA yatra tadgozIrSaraktacandanadardaradattapaJcAGgulitalaM, tathA upacitAnivezitAH candanakalazA-maGgalakalazA yatra tadupacitacandanakalazaM, 'caMdanaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAgamiti' candanaghaTaiH-candanakalazaiH sukRtAnisuSThukRtAni zobhitAnIti tAtparyArtha, yAni toraNAni tAni candanaghaTasukRtAni tAni toraNAni prati dvArakezabhAga-dvAradezabhAge yatra tat candaghaTasukRtatoraNapratidvAradezabhAgaM, tathA 'AsatotsattavipulavaTTavagghAriyamalladAmakalAva' miti A-avAGa adhobhUmau lagna ityarthaH, utsaktaM-UrdhvasaktaM ullotale upari sambaddha ityarthaH vipulo-vistIrNavRtto-vartulaH vagdhAgyi iti-pralambitomAlyadAmakalApaH-puSpamAlAsamUho yatra tadAsaktosaktavipulavRttapralambitamAlyadAmakalApaM / tathA paJcavarNena sarasena sacchAyena surabhiNAmuktena-kSiptena puSpapuJjalakSaNenopacAreNapUjayA kalitaM paJcavarNasarasasarabhimuktapuSpapuopacArakalitaM, 'kAlAgurupavarakundurukkaturukkaghUva Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 mUlaM-15 madhamaghaMtagandhuddhayAbhirAmaM sugaMdhavaragaMdhiyaM gaMdhavaTTibhUya' miti prAgvat, tathA apsarogANAnAM saGghaH-samudAyastena samyaga-ramaNIyatayA vikIrNa-vyAptamapsarogaNasaGghavikIrNa, tathA divyAnAM truTitAnAma AtodyAnAM-veNuvINAmRdaGgAdInAM ye zabdAstaiH sampraNAditaM- samyakzrotramanohAritayA prakarSeNa nAditaM-zabdavad divyatruTitazabdasampraNAditaM, 'acchaM jAva paDirUva'miti yAvacchabdakaraNAt 'acchaM saNhaM maTuM nIrayaM nimmalaM nippaMka nikakaDacchAyaMsappabhaM samiriyaM saujjoyaMpAsAiyaMdarisaNijjaM abhiruvaM paDirUva' miti draSTavyaM, etaca prAgvadyAkhyeyaM / ___ 'tassa NamityAdi, tasya 'Namiti prAgvat prekSAgRhamaNDapasyAntaH madhye bahusamaraNIyaM bhUmibhAgavikurvanti, tadyathA-AliMgapuSkaramitivetyAdi, tadeva tAvadvaktavyaMyAmanmaNisparzasUtraparyantaH, tathA cAha-'jAvamaNINaM phAso' iti / tassa NamityAdi, tasyaNamitipUrvavatprekSAgRhamaNDapasya ullokam-uparibhAgaM vikurvanti padmalatAbhakticitraM 'jAva paDirUvami' ti, yAvacchabdakaraNAt 'acchaM saNha' mityAdivizeSaNakadambakaparigrahaH / ___ 'tassaNamityAdi, tasya bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadyadezabhAgeatra 'Na'miti pUrvavat ekaM mahAntaM vajramayamakSapATaM vikurvanti, tasya cAkSapATakasya bahumadhyadezabhAge tatraikAM mahatIM maNipIThikA vikurvanti, aSTau yojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAM catvAri yojanAni bAhulyena-uccaistveneti bhAvaH, kathaMbhUtAMtAMvikurvantItyata Aha 'sarvamaNimayIM' sarvAtmanA maNimayIM yAvatkaraNAdacchAmidyAdivizeSasamuhaparigrahaH, tasyAzcamaNipIThikAyAuparyatra mahadekaM siMhAsanaM vikurvanti, tasya ca siMhAsanasyAyametadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH, tadyathAHtapanIyamayAH cakkalA rajatamayAH sihAstairupazobhitaM siMhAsanamucyate, sauvarNikAH-suvarNamayAH pAdAH nAnAmaNimayAni pAdazIrSakANi-pAdAnAmuparitanA avayavavizeSAH, jambUnadamayAni gatrANi vajramayAvajraratnApUritAH sandhayo-gAtrANAM sandhimelAH nAnAmaNimayaM vecaM-tajjAtaH / 'seNaMsIhAsaNaityAdi' tasiMhAsanamIhAmRgaRSabhaturaganaramakaravyAlakakinnararurusarabhacaramaravanalatApadmalatAbhakti citraM '(saM) sArasArovaciyamaNirayaNapAyapITha'miti (saM) sArasAraiH pradhAnaiH-pradhAnaH maNiratnairupacitena pAdapIThena saha yattattathA, prAkRtatvAcca padopanyAsavyatyayaH 'accharayamaumasUraganavatayakusantalimbakesarapaJcatyuyAribhirAme iti' astarakamAcchAdakaM mRdu yasya masUrakasya tadastarakamRdu, vizeSaNasya paranipAtaH prAkRtatvAt, navA tvak yeSAM te navatvacaH kuzAntAH darbhaparyantA navatvacazca te kuzAntAzca navatvakazAntAH-pratyagratvagadarbhaparyantarUpANi limbAni-komalAni namanazIlAni ca kesarANi madhye yasya masUrakasya tat navatvakazAntalimbakezaram AstarakamRdunA masUrakeNanavatvakkazAntalimbakesareNa pratyavastRtamAcchAditaM satyadabhirAmaMtattathA, zAntalimbakezaram AstarakamRdunA masUrakeNa navatvakkazAntalimbakesareNa pratyavastRtam AcchAditaM sat yadabhirAmaM tattathA-, _ vizeSaNapUrvAparanipAtoyAIcchikaHprAkRtatvAt, 'AINagaruabUranavaNIyatUlaphAse' iti pUrvavat, tathA 'suviraiyarayattANe' tathA suSThuviracitaM suviracitaMrajamaNamupari yasya tatsuviracitarajastrANaM, 'uvaciyakhomiyadugullapaTTapaDicchayaNa'miti, upacitaM-parikarmitaM yatkSImaMdukUlaMkAsikaMvastraMparicchAdanaM rajasaNasyoparidvitIyamacchAdanaMyasyatattathA, tata upari rattaMsuyasaMyuDe' Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 rAjapraznIyaupAGgasUtram-15 iti raktAMzu kena-atiramamIyena raktena vanaNa saMvRtam-AchAditamata eva suramyaM, 'pAsAie darisaNijje abhiruve paDirUve' iti praagvt|| mU(15-vartate) tassa Na siMhAsanassa uvari etya NaM mahegaM viuvvaMti, saMkhaMka (saMkha) kuMdadagarayaamayamahiyapheNapuMjasaMnigAsaMsabarayaNAmayaM acchaMsahapAsAdIyaMdarisaNijaM abhiruvaM paDisavaMtassaNaM sIhAsanassa uvarivijayadUsassaya bahumajadesabhAge etthaNaM (mahaM ega) vayarAmayaM aMkusaM viuvvati, tasiM caNaM vayarAmayaMsi aMkusaMsi kuMbhikke muttAdAmaM viudhvNti| se NaM kuMbhikke muttAdAme annehiM cauhi addhakuMbhikkahiM muttAdAmehiM tadaddhacattapamANehiM savvaosamaMtA saMparikhitte / teNaMdAmA tavaNijjalaMbUsagA suvaNNapayaragamaMDiyaggA nANanamaNirayaNavivihahAraddhahArauvasobhiyasamudAyA IsiM anamannasaMpattA vAehiM puvyAvaradAhiNuttarAgaehiM maMdAya maMdAya eijamAmANiM 2 palaMbamANANi 2 pajaMjaM (pajjhaMjha) mANANi 2 urAleNa maNuneNaM maNahareNaM kaNNamaNaNivyutikareNaM saddeNaM te paese savvao samaMtA ApUremANA sirIe atIva 2 uvasobhemANA citttthti| taeNaM se Abhiogie deve tassa sihAsanassa avaruttareNaM uttareNaM uttarapuracchimeNaM etta NaM sUriAbhassa devassa cauNhaM sAmAniyasAhassINaMcattAri bhaddAsaNasAhassIo viubbai, tassa NaM sIhAsanassa puracchimeNaM ettha NaM sUriyAbhassa devassa cauNhaM aggamahisINaM saparivArANaM cattAri bhaddAsaNasAhassIo viubbi| tassa NaM sIhAsanassa dAhiNapuracchimeNaM etya NaM sUriyAbhassa devassa agjhiraparisAe aTThaNhaM desAhassINaM aTTha bhaddAsaNasAhassIo viuvvai, evaM dAhiNeNaM majjhimaparisAe dasaNhaM devasAhassINaM dasa bhaddAsaNasAhassIo viuvvati dAhiNapaJcasthimeNaM bAhiraparisAe bArasaNhaM devasAhassINaM bArasa bhaddAsaNasAhassIo viuvvati paJcatthimeNaM sattaNhaM aniyAhivatINaM satta bhaddAsaNe viuvyati / tassa NaM sIhAsanassa caudisiMettha NaM sUriyAbhassa devassa solasaNhaM AyarakkhadevasAha-ssINaM solasa bhaddAsaNasAhassIo viuvvati, taMjahA puracchimeNaM cattAri sAhassIo dAhiNeNaM cattAri sAhassIo paJcasthime NaM cattAri sAha0uttareNaM cattAri saah0| tassa divvassa jANavimAmassa imeyAtravevaNNAvAse pannatte, se jahAnAmae airuggayassa vA hemaMtiyabAliyasUriyassa vA khayariMgANa vA rattiM paJjaliyANa vA jAvAkusumavaNassa vA kiMsuyavaNassa vA pAriyAyavaNassa vA savvato samaMtA suMkusumiyassa, bhaveyAsave siyA?, no iNaDhe samajhe, tassa NaM divvassa jANavimANassa etto itarAe ceva jAva vaNNeNaM pannatte, gaMdho ya phAso ya jahA mnniinnN| tae NaM Abhiogie deve divvaM jANavimAnaM viuvvai 2 tA jeNeva suriyAme deve teNeva uvAgacchai 2 tA sUriyAbhaM devaM karayalapariggahiyaM paJcappiNaMti / / / vR. 'tassa NamityAdi, tasya siMhAsanasyoparyulloke 'atra' asmin sthAne mahadeka vijayadUSyaM vastravizeSaH, Aha ca jIvAbhigamamUlaTIkAkRt-'vijayadUSyaM' vastravizeSa' iti, taM vikurvanti-svazaktyA niSpAdayanti, kathambhUtamityAha-'zakundadakarajo'mRtamathitakenapujasannikAzaM' zaGkhaHpratItaH, kundeti-kundakusumaMdakarajaH-udakakaNAH amRtasya-kSIrodadhija Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-15 235 lasya mathitasya yaH phenapuo-DaNDIrotkaraH tatsannikAzaM-tatsamapramaM, punaH kathambhUtamityAha'savvarayaNAmayaM samanA ratnamayaM acchaM saNhaM pAsAiyami'tyAdivizeSaNajAlaM prAgvat / 'tassa NamityAdi, tasya siMhAsanasyopari tasya vijayadUSyasya bahumadhyadezabhAge'tra mahAntamekaM vajramayaM-vajraratnamayamaGkuzam-aGkazAkAramuktAdAmAvalambanAMzrayaM vikurvanti, tasmiMzca vajramaye'Gkuze mahadekaM kumbhAgraM-magadhadezaprasiddhaM kumbhaparimANaM muktAdAma vikurvanti se Nami'tyAdi, tatkumbhAgraM muktAdAma anyaizcaturbhiH kumbhApraiH-kumbhaparimANemuktAdAmabhistadoccatvapramANamAtraiH 'sarvataH' sarvAsudikSusamantataH-sAmastyena samparikSiptaM vyApta / 'teNaMdAmA' ityAdi, tAnipaJcApidAmAni "tavaNijjalaMbUsagA tapanIyamayA lambUsagA-AbharaNavizeSarUpA (pAH suvarNapratarakAHsuvarNapatrANi taiH maNDitaM-zobhitaM agraM-agrabhAgo yeSAM tAni tathA a) grabhAge yeSAM plambamAnAnAM tAni tathA, 'nAnAmaNiratnaiH' nAnAmaNiratnamayairvividhaiHvicitraihariraddhahAraizcopazobhitaHsAmastyenopazobhitaH samudAyo yeSAM tAni tthaa| tathAISat-mAnAkanyo'nyaM-parasparaMasaMprAptAni-asaMlagnAni pUrvAparadakSiNottarAgataiH (vAtaiH) mandAya mandAya iti-manaMda mandaM "ejamAnAni' kampamAnAni 'bhRzArbhINyAvicchede dviH prAktamavAde' rityavicchede dvirvacanaM yathA pacanti pacantItyatra, evamuttastrApi, ISatkampanavazAdeva prakarSata itastato manAk calanena lambamAnAni 2 tataH parasparaM samparkavazataH 'pejaMjamANA pejaMjamANA' iti zabdAyamAnAni ra udAreNa sphAreNa zabdenetiyogaH, saca sphArazabdo manaHpratikUlo'pi bhavati tata Aha-'manojJena' mano'nukUlena, tacca mano'nukUlatvaM lezato syAdata Aha-'manohareNa' manAMsi zrotRNAM harati-ekAntenAtmavazaMnayatIti manoharo 'lihAderAkRtigaNatvAdac pratyayaH', tena, tadapi manoharatvaM kuta ityAha-- _ 'karNamanonivRtikarema' 'nimittakAraNahetuSusarvAsAM vibhaktInAMprAyodarzana mitivacanAt hetau tRtIyA, tato'yamarthaH-pratizrotRkarNayormanasazca nivRtikaraH-sukhotpAdakastatomanoharastenetthambhUtena zabdenatAnpratyasannAn pradezAn sarvato-dikSusamantato-vidikSuApUrayanti 2,zatrantasya syAdAvidaM rUpaM, ata eva zriyA-zobhayA atIvopazobhamAnAni 2 tiSThanti / 'tae Nami'tyAdi, tataH sa Abhiyogiko devastasya siMhAsanasyAparottareNa, vAyavye koNe ityartha, uttareNa-uttarasyAM 'uttarapuracchimeNa IzAnyAM atra' etAsutisRSudikSu sUryAbhasya devasya caturNA sAmAnikasahasrANAM yogyAnicatvAribhadrAsanasahasrANi vikuti, pUrvasyAMcatasRNAmagramahiSINAMsaparivArANAM catvAri bhadrAsanasahasrANi dakSiNapUrvasyAmabhyantaraparSado'STAnAMdevasahasrANAyogyAniaSTau bhadrAsanasahasrANi dakSiNasyAM madhyamaparSado dazAnAM devasahasrANAM yogyAni daza bhadrAsanasahamaNi, dakSiNAparasyAM naiRtakoNa ityarthaH bAhyaparSado dvAdazAnAM devasahasANAM dvAdaza bhadrAsanasahasrANi pazcimAyAM saptAnAmanIkAdhipatInAM sapta bhadrAsanAni vikurvati / tadanantaraMtasyasiMhAsanasya catasRSudikSuatrasAmAnikAdidevabhadrAsanAnAMpRSThataH sUryAbhasya devasyasambandhinAM SoDazAnAmAtmarakSakadevasahasrANAyogyAniSoDazabhadrAsanasahasrANivikuti, tadyathA-catvAri bhadrAsanasahasrANi pUrvasyAM catvAri dakSiNatazcatvAripazcimAyAMcatvAri uttarataH sarvasaGakhyayA saptAdhikAni catuHpaJcAzatsahasrANi 54007 bhadrAsanAMnAM vikurvati / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyaupAGgasUtram - 15 'tassa NaM divvasse' tyAdi, tasya 'Namiti pUrvavat divyasya yAnavimAnasyAyam - anantaraM vakSyamANasvarUpo varNAvAso-varNakanivezaH prajJaptaH, tadyathA - 'se jahAnAmae' ityAdi, sa yathAnAma acirodgatasya-kSaNamAtramudgatasya 'haimantikasya' zizirakAlabhAvino bAlasUryasya sa hyatyantamArakto bhavati dIpyamAnazcetyupAdAnaM, vAzabdAH sarve'pi samucaye, khAdirAGgArANi vA 'ratti' miti saptamyarthe vitayA prAkRtatvAt yathA- 'uya viNayabhattille pUremasisire dahe gae sUre katto rattiM suddhe niyasaddhA sauNayANami' tyatra / 236 tato'yamarthaH - rAtrau prajvalitAnAM japAkusumavanasya vA kiMzukavanasya vA pArijAtavanasya vA sarvataH sarvAsu dikSu samantataH - sAmastyena 'sakusumitasya' samyak kusumitasya, atrAntare ziSyaH pRcchati - yAgarUpa eteSAM varNaH 'bhaveyArUve siyA' iti syAt kathaJcid bhavedetadrUpastasya divyasya yAnavimAnasya varNa ? | sUrirAha - 'no iNaDe samaTTe, tassa NaM divvassa jANavimAnassa eto itarAe caiva kaMtatarAge ceva maNunnatarAge caiva maNAmatarAge ceva vaNNe pannatte' iti prAgvat vyAkhyeyam / sa 'gaMdha phAso jahA maNINa' miti gandhaH sparza yathA prAg maNInAmuktastathA vaktavyaH, caivaM- 'tarasaNaM divvassa jANavimANassa ime eyArUve gaMdhe pannatte, taMjahA se jahAnAmae koTThapuDANa vA egarapuDANa vA' ityAdi / 'taeNa se Abhiogie deve' ityAdi, yAvatkaraNAt 'karayalapariggahiyaM dasanahaM sirasAvattaM matthae aMjiliM kaTTu jaeNaM vijaeNaM vaddhAveda vaddhAvittA eyamANattiyamiti draSTavyam // mU. (16) tae NaM se sUriobhe deve Abhiogassa devassa aMtie eyamahaM socA nisamma haTTa jAva hiyae divvaM jiNiMdAbhigamaNajoggaM uttaraveuvviyarUvaM viuvyati 2 ttA cauhiM aggamahisIhiM saparivArAhiM dohiM aNIehiM, taMjahA--gaMdhavvaNIeNa ya naTTAnIeNa ya saddhiM saMparivuDe taM divvaM jANavimAnaM aNuyapayAhiNIkaremANe 2 puracchimilleNaM tisomANapaDirUvaeNaM durUhittA jeNeva siMhAsane teNeva uvAgacchai 2 tA sIhAsanavaragae puratthAbhimuhe sannisanne / tae NaM tassa sUriAbhassa devassa cattAri sAmAniyasAhassIo taM divvaM jANavimAnaM aNupayAhiNIkaremANA uttarilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM durUhaMti durUhitA patteyaM 2 puvvaNatyehiM bhaddAsaNehiM nisIyaMti, avasesA devA ya devIo ya taM divvaM jANavimAnajAva dAhiNilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM duruhaMti 2 ttA patteyaM 2 puvvaMNatyehiM bhaddAsaNehiM nisIyaMti / taNaM tassa sUriyAbhassa devassa taM divvaM jANavimANaM durUDhassa samANassa aTTaTTamaMgalagA purato ahANupuvIe saMpatthitA, taMjahA- satthiyasirivaccha jAva dappaNA / tayAnaMtaraM ca NaM punnakalasabhiMgAra divvA ya chattapaDAyA sacAmarA daMsaNaratiyA AloyadarisaNijA vAuyavijayavejayaMtIpaDAgA UsiyA gaganatalamaNulihaMtI purato ahAnupuvIe saMpatthiyA / tayAnaMtaraM ca NaM veruliyabhisaMtavimaladaMDaM palaMbakoraMTamalladAmovasobhitaM caMdamaMDalanimaM sasussiyaM vimalamAyavattaM pavarasIhAsaNaMca maNirayaNabhatticittaM sapAyapIDhaM sapAuyAjoyasamAuttaM bahukiMkarAmarapariggahiyaM purato ahANupuvvIe saMpatthiyaM / tayAnaMtaraM ca NaM vairAmayavaTTalaTThasaMThiyasusiliTThaparidhaTThamaTThasupatiTThie visiDe Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-16 237 agavarapaMcavaNNakuDabhIsahassussie (parimaMyAbhirAme) vAkhuyavijayavejayaMtIpaDAgacchattAticchatakalite tuMge gaganatalamaNulihaMtasihare joaNasahassamUsie mahatimahAlae mahiMdajjhae purato ahANupuvIe saMpatthie / tayAnaMtaraM ca NaM surUvaNevatthaparikacchiyA susajjA savvAlaMkArabhUsiyA mahayA bhaDacaDagahapahagareNaM paMcaaNIyAhivaINo purato ahAnupuvvie saMpatthiyA / tayAnaMtaraM ca NaM bahave AbhiogiyA devA devIo ya saehiM 2 rUvehiM saehiM 2 visesehiM saehiM 2 viMdehiM saehiM 2 nejjAehiM saehiM 2 nevatthehiM purato ahANupuvvIe saMpatthiyA) tayAnaMtaraM caNaM sUriyAbhavimANavAsiNo bahave bemANiyA devA ya devIo ya savviDDhIe jAva rUveNaM suriyAbhaM devaM purato pAsato ya maggato ya samanugacchaMti // bR. 'taeNa se sekhyAbhedeve' ityAdi, divyaM - pradhAnaM jinendrasya - bhagavato vartyamAnasvAmino'bhigamanAya - abhimukhaM gamanAya yogyam - ucitaM jinendrAbhigamanayogyamuttaravaikiyaM rUpaM vikurvvati, vikurvvitvA catasRbhiragramahiSIbhi saparivArAbhirdvAbhyAmanIkAbhyAM, tadyathA - gandharvAnIkena nATyAnIkena ca, sArddhaM, tatra sahabhAvaH svasvAbhibhAvamantareNApi dRSTo yathA samAnaguNavibhavayordvayormitrayoH, ataH svasvAmibhAvaprakaTanArthamAha- 'saMparivuDe' samyagArAdhakabhAvaM bibhrANaiH parivRtaH--samparivRtaH tat divyaM yAnAvamAna manupradakSiNI kurvan - pUrvatoraNAnukUlyena pradakSiNIkurvan pUrveNa toraNenAnupravizati - sviMhAsanAnukUlaM pravizati, pravizan pUrveNa 'trisopAnapratirUpakeNa' prativiziSTarUpeNa trisopAnena tad yAnavimAnaM 'duruhai' tti Arohati, Aruhya ca 'jeNeva 'ti yasminneva deze tasya maNipIThikAyA upari siMhAsanaM tatropAgacchati, upAgatya ca siMhAsanavaragataH sanpUrvAbhimukhaH 'sanniSaNNaH' samyak sakalasevakajanacamatkArakAriNyA upavezanasthityopaviSTaH 'tae Nami' tyAdi, tatastasya sUryAbhasya devasya catvAri sAmAnikadevasahasrANi tad divya yAnavimAnamanupradakSiNIkurvanti, uttareNa trisopAnapratirUpakeNArohanti, puvvanavatyehiM' ityAdi, atra sampamyarthe tRtIyA, pUrvanyasteSu bhadrAsaneSu niSIdanti, avazeSAH abhyantaraparSadAdayo devA devyazca dakSiNena trisopAnapratirUpakeNArohanti, Aruhya ca sveSu bhadrAsaneSu niSIdanti / 'tae mi' tyAdi, tatastasya sUryAbhasya devasya tad divyaM yAnavimAnamArUDhasya purato'STASTamaGgalakAni yathAnupUrvyA-vakSyamANapAThakrameNetyarthaH, samprasthitAni, tadyathA - 'sotthiyasirivacchetyAdi, pUrvaM svastikaH tadanantaraM zrIvatsastadanantaraM pUrNakalazabhRGgAradivyAtapatrapatAkAH sacAmarAH, kathambhUtAH ? ityAha- 'darzanaratikA' darzane - avalokane ratiryAsu tA darzanaratikAH, iha darzanara - tikamapi kiJcidAlokadarzanIyaM na bhavatyamaGgalatvAt yatA garbhavatI yuvatiH, ata Aha-Alokebahi prasthAnasamayabhAvini darzanIyA-draSTuM yogyA maGgalyatvAt, anye tvAhuH- Aloke darzanIyA na punaratyuccA AlokadarzanIyA, tathA vAtoddhutA vijayasucikA vaijayantIti vijayavaijayantI ca utsRtA - UrdhvakRtA gaganatalam - ambaratalamanulikhantI - bhilaGghayantI 'purato' yathAnupUrvyA samprasthitA / 'tayAnaMtaraM ca NamityAdi, tadanantaraM 'veruliyabhisaMtavimaladaMDa' miti 'vaiDUryo' vaiDUryaratnamayo bhisaMto- dIpyamAno vimalonirmalo daNDo yasya tattathA 'palaMbakoraMTamalladAmovasohiya' miti, pralambate iti pralambi tena - pralambamAnena koraNTamAlyadAmnA - koraNTapuSpamAlayopazobhitaM Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyaupAGgasUtram - 16 pralambakoraNTamAlyadAmopazobhitaM candramaNDalanibhaM dIptayA zobhayA vartulatayA candramaNDalAkAraM samutsRtaM samyagUrdhvakRtaM vimalamAtapatra tathA pravaraM siMhAsanaM maNiratnaiH bhaktyA - vicchityA citraM yat tanmaNiratanbhakticitraM, saha pAdapIThaM yasya tatsapAdapIThaM, tathA 'sapAuyAjogasamAjutta' miti, pAdukAyogaH - pAdukAdvitayaM tasya samAyojanaM samAyuktaM saha pAdukAyogasamAyuktaM yasya tattathA 'bahukiGkarAmarapariggahiyami' ti bahubhi kiGkaraiH kiGkarakalpairamaraiH parigRhItaM 'purato' yathAnupUrvyA samprasthitaM / tadanantaraM 'vairAmayavaTTalaTThasaMThiyasusiliTThaparighaTTamaTThasupaiTThie' tti, vajramayo-vajraratnamayaH tathA vRttaM - vartulaM laSTaM - manojJaM saMsthitaM- saMsthAnamAkAro yasya sa vRttalaSTasaMsthitaH tathA suzliSTa:zuzleSApannAvayavo masRNa ityarthaH parighRSTa iva parighRSTaH kharazAnayA pASANapratimAvat mRSTa iva mRSTaH sukumArazANayA pANANapratimeva supratiSThito na tu tiryakpatitatayA vakraH tata eteSAM padAnAM padadvayamIlanena karmmadhArayaH, ata eva zeSadhvajebhyo viziSTaH atizAyI, tathA anekAni - anekasaGkhyAkAni varANi - pradhAnAni paJcavarNAni kuDabhIsahasrANi utsRtAni yatra so'nekavara paJcavarNakuDabhIsahasranotsRtaH ktAntasya paranipAto sukhAdidarzanAt, vAtoddhUtavijayavaijayantIpatAkAcchatrAticchatrakalitaH, tuGgaH - atyucco yojanasahasrapramANocchrayatvAt, tathA gaganatalam - ambaratalamanulikhat zikharam agrabhAgo asya sa tathA yojanasahanamutsRtaH ata eva 'mahamahAlae' iti / atizayena mahAn mahendradhvajaH 'purato' yathAnurvyA saMprasthitaH / tadanantaraM 'surUvanevatthaparikacchiyA' iti, surUpaM nepathyaM parikakSitaM parigRhItaM yaiste tathA, tathA suSThu - atizayena sajjAHparipUrNA svasAmagrIsamAyuktatayA praguNIbhUtAH sarvAlaGgAravibhUSitAH 'mahatA bhaDacaDagarapahakareNaM'ti mahatA-atizayena bhaTacaTakarapahakareNacaTakarapradhAnabhaTasamUhena paJcAnIkAni paJcAnIkAdhipatayaH 'purato' yathA'nupUrvyA samprasthitAH / tadanandaraM ca sUryAbhavimAnavAsino bahavo vaimAnikA devA devyazca sarvardhyA yAvatkaraNAt 'savvajuIe savvabaleNa' mityAdi parigrahaH, sUryAbhaM devaM purataH pArzvato mArgataH - pRSThataH samanugacchati / mU. (17) tae NaM se sUriyAbhe deve teNaM paMcAnIyaparikhitteNaM vairAmayavaTTalasaMThieNa jAva joyaNasahassamUsieNaM mahatimahAlateNaM mahiMdajjhaeNaM purato kaDDhijjamANeNaM cauhiM sAmAniyasahassehiM jAva solasahiM AyarakkhadevasAhassIhiM annehi ya bahUhiM sUriyAbhavimANavAsIhiM vemANiehiM devehiM devIhi ya saddhiM saMparivuDe savviDie jAva raveNaM -sodhammassa kapparasa majjhamajjheNaM taM divvaM deviDDi divvaM devajutiM divvaM devAnubhAvaM uvadaMsemANe 2 paDijAgaremANe 2 jeNeva sohammakappassa uttarille nijjANamagge teNeva uvAgacchati, 2 joyaNasaya sAhassitehiM viggahehiM ovayamAme vItavayamANe tAe ukkaTThAe jAva tiriyamasaMkhijANaM dIvasamuddANaM majjhamajjheNaM vIivayamANe 2 - 238 " -jeNeva naMdIsaravaradIve jeNeva dAhiNapuracchimille ratikarapavvate teNeva uvAgacchati 2 ttA taM divvaM deviDiM jAva divvaM devAnubhAvaM paDisAharemANera paDisaMkhevemANe 2 jeNeva jaMbUddIve 2 jeNeva bhArahe vAse jeNeva AmalakappA nayarI jeNeva aMbalAsavaNe ceie jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai 2 tA Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-17 239 ___-samaNaM bhagavaM mahAvIraM teNaM divyeNaM jANavimANeNaM tikhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei 2 tA samaNassa bhagavato mahAvIrassa uttarapuracchime disibhAge taM divvaM jANavimANaM IsiM cauraMgulasaMpattaM dharaNitalaMsi Thavei ThavittA cauhiM agamahisIhiM saparivArAhiM dohi anIyAhiM taMjahA gaMdhavANieNa ya naTTANieNa ya saddhiM saMparibuDe tAo divvAo jANavimANAo puracchimilleNaM tisovANa-paDirUvaeNaM pnycoruhti| tae NaM tassa sUriyAbhassa devassa cattAri sAmANiyasAhassIo tAo divyAo jANavimANAo uttarilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM pacoruhati, avasesA devAya devIoyatAo divvAo jANavimANAo dAhiNilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM pcoruhti| tae NaM se sUriyAme deve cauhiM aggamahisIhiM jAva solasahiM AyarakkhadevasAhassIhiM annehiM yabahUhiM sUriyAbhavimANavAsIhiM vemANiehiM devehiM devIhi yasaddhiM saMparivuDe sabbiDDIe jAva nAiyaraveNaM jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchati 2 tA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikhutto AyAhiNapayAhiNaM kareti 2 tA vaMdati namasati vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI ahaM NaM bhaMte ! sUriyAbhe deve devANuppiyANaM vaMdAmi namasAmijAva pajjuvAsAmi / vR. 'taeNamityAditataHsasUryAbhodevaH tena paJcAnIkaparikSiptenayathoktavizeSaNaviziSTena mahendradhvajena purataH prakRSyamANena caturbhisAmAnikasahasrazcatasRbhi saparivArAbhiragramahiSIbhistisRbhi parSabhi saptabhiranIkAdhipatibhi SoDazabhirAtmarakSadevasahanairanyaizca bahubhi sUryAbhavi mAnAvAsibhivaimAnikairdevairdevIbhizca sArddha samparivRtaH sarvaddharyA sarvadyutyA ____ yAvatkaraNAt-'savvabaleNaMsavvasamudaeNaMsavAdareNasavvavibhUsAesavvavibhUiesabbasaMbhameNaM savvapupphavatthagaMdhamallAlaMkAreNaM savvadivvatuDiyasaddasanninAeNaM hayA iDDhIe mahayA juie mahayA baleNaMmahayA samudaeNaM mahayA varatuDiyajamagasamayapaDuppavAiyaraveNaM saMkhapaNavapaDahabherijhallarikharamuhihuhukkamuramuiMgaduMdubhinigghosananAiyaraveNa' miti prigRhyte| saudharmasya kalpasyamadhyena tAM divyAM devarddhi divyAM devadyutiM divyAM devAnubhUtiM kAlemANe 2'iti upalAlayan 2 lIlayA upabhuAn iti bhAvaH, yenaiva saudharmasya kalpasyottarAho niryANamAgrgo-nirgamanamArgastenaiva prAzvenopAgacchati, 'tAe ukkiTThAe' ityAdi pUrvavadyAvat divyayA devagatyA yojanazatasahasrakaiH-yojanalakSapramANairvigrahai:-kramairavapatan-adhastAdavataran vyativrajaMzca-gacchaMzca tiryag asaGyeyAnAM dvIpasamudrANAM madhyaMmadhyena 'jeNeva'tti nandIzvaro dvIpaH yasmin pradeze yasminneva ca pradeze tasminnandIzvare dvIpe dakSiNapUrva-AgneyakoNavartI ratikaranAmA parvatastasminnupAgacchati,_ -upAgatya ca tAM divyAM devarddhi yAvad divyaM devAnubhAvaM zanaiH 2 pratisaMharan 2 etadeva paryAyeNa vyAcaSTe-pratisaGkSipan 2 yasmin pradeze jambUdvIpo nAma dvIpaH tatra ca jambudvIpe yasmin pradezebhAratavarSatasmiMzcabhAratavarSe yasminpradaze AmalakalpAnagarItasyAzcA''malakalyApAyA nagaryA bahiryasminpradeze AmrazAlavanaM caityaM tasmiMzca caitye yasmin pradeze maNo bhagavAn mahAvIraH 'teNeve titatropAgacchati, sarvatra tRtIyA saptayarthe draSTavyA prAkRtatvAta, upAgatya ca zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM tena-prAguktasvarUpeNa divyena yAnavimAnena saha trikRtvaH-trIn vArAn AdakSiNa Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 rAjapraznIyaupAGgasUtram-17 pradakSiNIkaroti AdakSiNapradakSiNIkRtya ca zramaNa bhagavato mahAvIrasyApekSayA ya uttarUprova digmAgastapakrAmati-gacchati apakramya ca tad divyaM yAnavimAnamISad etadeva prakaTayati-caturalaM, caturbhiraGgulairityartha asamprAptaM sat dharaNItale sthApayati sthApayitvA catasRbhiragramahiSIbhiH saparivArAbhidvAbhyAmanIkAbhyA tadyathA-gandharvAnIkena nATyAnIkenaca sArddha samparivRtastasmAd divyAt yAnavimAnAt pUrveNa trisopAnapratirUpakeNa pratyavatarati, catvAri sAmAnikadevasahasrANyuttareNa, zeSA dakSiNena 'tae Nami' tyAdi, 'vaMdAmi namasAmi jAva paJjuvAsAmI'tyatra yAvacchabdakaraNAt 'sakkAremi sammANemi kallANaM maMgalaM devayaMceiyaM paJjuvAsemi' iti prigrhH,| mU(18) sUriyAbhAtisamaNebhagavaM mahAvIre sUriyA devaMevaMvayAsIporANameyaM sUriyAmA jIyameyaM sUriyAbhA ! kiccameyaM sUriyAmA! karaNijameyaM sUriyAbhA ! AinnameyaM sUri-yAbhA! abbhaNuNNAyameyaM sUriyAmA ! je NaM bhavaNavaivANamaMtarajoisavemANiyA devA arahate bhagavaMte vaMdati namasaMti vaMdittA namaMsittA tao pacchA sAiM sAiM nAmagotAI sAhiti, taM porANameyaM sUriyAbhA! jAva abbhaNunnAyameyaM suuriyaamaa!| vR.tataH 'sUriyAbhAI' ityAdi, sUriyAmAtAdiH-mukhyaH paryupAsakatayA yasyasa sUryAbhAdi zramaNa bhagavAn mahAvIrastaM sUryAbhaM devamevamavAdIt-'porANameyami'tyAdi prAgvat / mU. (19) tae NaM se sUriyAbhe deve samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM evaM vutte samANe haTTha jAva samaNaM bhagavaMmahAvIraM vaMdati namaMsati vaMdittA namaMsittA nacAsanne nAtidUre sussUsamANe namasamANe abhimuhe vinaeNaM paMjaliuDe paJjuvAsati / / vR. 'nacAsanne' ityAdi, nAtyAsannaH-nAtinikaTo'vagrahaparihArAt nAtyAsanne vA sthAne vartamAna iti gamyam 'nAidUre' iti na naivAtidUraH-ativiprakRSTo'naucityaparihArAt nAtidUre vA 'sussUsamANe iti bhagavadvacanAni zrotumicchan 'abhimuhe' iti abhi-bhagavantaM lakSyIkRtya mukhamasyeti abhimukh, bhagavataHsammukha ityartha, vinayena hetunA 'paMjaliuDe' iti prakRSTaH-pradhAno lalATataTaghaTitatvena aali-hastanyAsavizeSaH kRto yena sa prAJjalikRtaH, sukhAdidarzanAt ktAntasya paranipAtaH, paryupAste sevte| mU. (20) tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre sUriyAbhassa devassa tIse ya mahatimahAliyAe parisAe jAva parisA jAmeva disiM pAubbhUyA tAmeva disi pddigyaa| 1. tataH zramaNo bhagavAn mahAvIraH sUryAbhasya devasya zvetasya rAjJo dhAraNIpramukhAnAM ca devInAM tasyAzca 'mahaimahAlitAe' iti atizayena mahatyA 'isiparisAe' iti RSayaHtrikAladarzaninasteSAM parSat tasyAH, avadhyAdijinaparSada ityarthaH, muniparSadoyathoktAnuSThanAnuSThAyisAdhuparSadaH 'jatiparisAe' iti yatante uttaraguNeSu vizeSata iti yatatovicitradravyAghabhigrAhAyuSatAH sAdhavasteSAMparSado yatiparSadaH, viduparisAe' iti vidvatpariSadaHanekavijJAnaparSado devaparSadaH ikSvAkuparSadaH kSatriyaparSadaH kauravyaparSadaH kathambhUtAyA ityAha / 'anegasayAe' iti anekAni puruSANAM zatAni saGkhyayA yasyAM sA anekazatA tasyAH 'anegavaMdAe' iti anekAni vRndAni yasyAH sA tathA tasyAH, 'anegasayavaMdaparivArAe' iti Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla-20 241 anekazatAni anekazatasaGakhyAnivRndAni parivAro yasyAHsA tathA tasyAH, mahatimahAliyAe parisAe' atizayena mahatyA parSadaH 'ohabale' iti oghena-pravAheNa balaM yasya, na tu kathayato balahAnirupajAyate iti bhaavH| evaM jahA uvavAie tahA bhANiyavvamiti, evaM yathA aupapAtike granthe tathA vaktavyaM, tacaivaM-'aibale mahAbale aparimiyabalavIriyateyamAhappakaMtijutte sAradanavaNiyamahuragaMbhIrakuMcanigghosaduMdubhissare urevitthaDAe kaMThevaTTiyae siresamAvannAe agaralAe amammaNAe phuDavisayamahuragaMbhIragAhigAe savvakkharasannivAiyAe girAe savvabhAsANugAmiNIe savvasaMsayavimoyaNIe apuNaruttAe sarassaIe joyaNanIhAriNA sareNaM addhamAgahAe bhAsAe bhAsai arihAdhammaparikahei,taMjahA-asthiloe asthi aloeasthijIveasthi ajIvetyAdi, tAvat yAvattae NaM sA mahaimahAliyA maNussaparisA / mU. (21) tae NaM se sUriyAbhe deve samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM socA nisamma hatuTTa jAva hayahiyae uThAe uTheti uTTittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI ahannaM bhaMte ! sUriyAbhe deve kiM bhavasiddhie abhavasiddhate ? sammadiTTI micchadiTThI? parittasaMsArite anaMtasaMsArie ? sulabhabohie dulabhavohie? ArAhate virAhate ? carime acarime?, sUriyAmAi samaNe bhagavaM mahAvIre sUriyAbhaM devaM evaM vdaasii| sUriyAbhA ! tubhaM NaM bhavasiddhie no abhavasiddhite jAva carime no acarime / vR.samaNassa bhagavaomahAvIrassaaMtiedhammaMsoccA nisamma haTTatuTThAsamaNaM bhagavaMmahAvIra tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei karittA vaMdai namasai 2 tA evaM vayAsI-suyakkhAeNaMbhaMte niggaMthe pAvayaNe, nasthi NaM keI samaNe mAhaNe vA erisaM dhammamAikkhittae, evaM vaittA jAmeva disiM pAubbhUtA tAmeva disiM pddigyaa| taeNaM see sarAyA samaNassa bhagavato mahAvIrassa aMtie dhammaM soccA nisamma haTTatuTThacitamA diejAba harisavasavisappamANAhiyae samaNaMbhagavaMmahAvIraMvaMdai namasaivaMdittAnamaMsittA pasiNAiMpucchaipucchittAaTThAiM pariyAeipariyAittAuTThAe uThei udvittA samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdai namasai2 evaM vayAsI-suyakkhAeNaMbhaMte! nigaMthe pAvayaNe sAvaerisaMdhammamAikkhittae, evaM vaittA hatyiM durUhai duruhitA samaNassa bhagavato mahAvIrassa aMtiyAo aMbasAlavanAo ceiyAo paDinikakhamai paDinikkhamittA jAmeva disiM pAuDabhUe tAmeva disi paDigate" iti, idaMca prAyaH sakalamapisugamaMnavaraMyAmeva dizamavalambya, kimukataM bhavati? yatodizaH sakAzAt prAdurbhUtaH-samavasaraNe samAgatastAmeva dizaM prtigtH| sampratisUryAbho devodharmadezanAzravaNatojAtaprabhUtatarasaMsAravirAgaH svaviSayaM bhavyatvAdikaM pipRcchiSuryatkaroti tadAha-'tae Nami'tyAdi, "bhavAsiddhie'iti / bhavaiH siddhiryasyAsI bhavasiddhiko, bhavya ityarthaH, tadviparIto'bhavasiddhikaH, abhavya ityartha, bhavyo'pi kazcinmithyAddaSTirbhavati kazcitsamayagdRSTistata AtmanaH samyagaSTitvanizcayAya pRcchati[ 8 ]16 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 rAjapraznIyaupAGgasUtram-21 samyagaSTiko mithyASTikaH, samyagadhaSTirapikazcitparimitasaMsArobhavati kazcida-parimitasaMsAraH, upazamazreNiziraHprAptAnAmapi keSAJcidanantasaMsArabhAvAd, ataH pRcchati-parItta-saMsAroki'. nantasaMsArikaH?, parIttaH-parimitaH sa cAsau saMsArazca parIttasaMsAraH, parIttasaMsA-riko'pi kazcit sulabhabodhiko bhavati yathA zAlibhadrAdikaH, kazcidurlabhabodhiko yathA purohitaputrajIvaH, tataH pRcchati sulabhA bodhi-bhavAntare jinadharmaprAptiryasyAsau sulabhabodhikaH, evaM durbhabodhikaH, sulabhabodhiko'pikazcidghodhiM labdhvA virAdhayatitataH pRcchati--ArAdhayati-samyakpAlayati bodhimityArAdhakaH, tadviparIto virAdhakaH, ArAdhako'pi kazcittadbhavamokSagAmI na bhavati / tataH pRcchati-caramo'caramovA?, caramo'nantarabhAvI bhavo yasyAsau crmH| 'abhrAdibhya iti matvarthIyo'pratyayastadviparIto'caramaH, evamukte sUryAbhAdi zramaNo bhagavAn mahAvIrastaM sUryAbhaM devamevamavAdIt-bhoH sUryAbha ! tvaM bhavasiddhiko nAbhavasiddhikaH, yAvatkaraNAt 'sammabiTThI no micchAdiTTI parittasaMsArie no anaMtasaMsArie sullabhabohie no dullabhabohie ArAhae no virAhae' iti parigrahaH / mU. (22) tae NaM se sUriyAbhe deve samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM evaM vutte samANe haTTatuTTha cittamA die paramasomanasse samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati namasati 2 evaM vadAsI tubbheNaM bhaMte ! savvaM jANaha saccaM pAsaha (savao jANaha savvao pAsaha) savvaM kAlaM jANaha savvaM kAlaM pAsaha savve bhAve jANaha sabve bhAve pAsaha jANaMtiNaM devANuppiyA mama puTviM vA pacchA vA mameyarUvaM divvaM deviDaM divvaM devajuI divvaM devAnubhAgaM laddhaM pattaM abhisamaNAgayaMti taMicchAmiNaMdevANuppiyANaM bhattipuvvagaMgoyamAtiyANaMsamaNANaM niggaMthANaM divvaMdeviDiMDha divvaM devajuiMdivvaM devAnubhAvaM divya battIsatibaddhaM naTTavihiM uvdNsitte| vR. tumeNaMbhaMte ! tujhe iti yUyaM Namiti vAkyAlaGkAre bhadanta ! sarva kevalavedasA jAnItha sarvaM kevaladarzanena pazyatha, anena dravyaparigrahaH, tatra sarvazabdo dezakAsnye'pivartate yathAasya sarvasyApi grAmasyAyamadhipatiriti sacarAcaraviSayajJAnadarzanapratipAdanArthamAha-'sabbato jANaha sabbao pAsaha' sarvataH-sarvatra dikSu UrdhvamadhA loke'loke ceti bhAvaH, jAnItha pazyatha ca, anena kSetraparigrahaH, tatra sarvadravyasarvakSetraviSayaM vArttamAnikamAtramapi jJAnaM darzanaM vA sambhAvyeta tataH sakalakAlaviSayajJAnadarzanapratipAdanArthamAha-sarvakAlam atItamanAgataMvartamAnaMcajAnIya pazyatha, etena kAlaparigrahaH, tatra kazcitsarvadravyasarvakSetrasarvakAlaviSayamapijJAnasarvaparyAyaviSayaM nasambhAvayet yathAmImAMsakAdiata Aha-sarvAn bhAvAn paryAyAnpratidravyAmAtmIyAnparakIyAMzca kevalavedasAjAnIthakevaladarzanenapazyatha, athabhAvAdarzanaviSayAna bhavanti tataH kathamuktaM ___ 'savve bhAve pAsaha iti?, naiSa doSaH, utkalitarUpatayA hi te bhAvA darzanaviSayA na bhavanti, anutkalitarUpatayA tu te bhavantyeva, tathA cokt-"nirvizeSa vizeSANAM, graho darzanamucyate,"iti, tato 'jANaMtiNamitipUrvavatdevAnAMpriyAH pUrvamapianantaramupadarzyamAnanATyavidheH pazcAdapi ca upadaryamAnanATyavidheH, uttarakAlaM mama etadrUpAM divyAM devarddhi divyAM devadyutiM divyaM devAnubhAvaM labdhaM dezAntaragatamapi kiJcidbhavati tata Aha-prAptaM, prAptamapi kiJcidantarAyavazAdanAtmavazaM bhavati tata Aha-abhisamanvAgataM, tata 'icchAmi Nami' tyAdi, www.ja Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-22 243 icchAmiNamitipUrvavat devAnAM priyANAMpurato bhaktipUrvakaM-bahumAnapurassaraMgautamAdInAM zramaNAnAM nirgranthAnAM divyAMdevarddhi divyAM devadhutiM divyaM devAnubhAvamupadarzayituMdvAtriMzadvidhaM-dvAtriMzaprakAra naattyaavdh-naattyvidhaanmupdrshyitumiti| mU. (23) tae samaNebhagavaM mahAvIye sUriyAbheNaM deveNaM evaM vutte samANe sUriyAbhassa devassa eyamaTuMno ADhAti no pariyANati tusiNIe sNcitttthti| tae NaM se sUriyAbhe deve samaNaM bhagavaM mahAvIraM doccaMpi evaM vayAsI-tubbhe NaM bhaMte ! savvaM jANaha jAva uvadasittae tikaTTha samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikhutto AyAhiNapayAhiNaM karei 2 vaMdati namaMsati ra ttA uttarapuracchimaMdisIbhAgaM atikkamati ra ttA veubbiyasamugghAeNaMsamohaNati 2 tAsaMkhijjAiMjoyaNAI daMDaM nissarati ra ttA ahAbAyare02 ahAsuhume02 dochapi viuvviyasamugdhAeNaM jAva bahusamaramaNijjaM bhUmibhAga viuvvti| se jahAnAmae AliMgapukkhare vA jAva maNINaM phAso, tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAge picchAgharamaMDavaM viuvvati, anegakhaMbhasayasaMniviTuM vaNNato bahusamaramaNijjabhUmibhAgaM viuvvai ulloyaM akkhADagaM maNipeDhiyaM ca viuvvti| tIse NaM maNipeDhiyAe uvari sIhAsaNaM saparivAraMjAva dAmA citttthti| tae NaM se sUriyAme deve samaNassa bhagavato mahAvIrassa Aloe paNAmaM kareti 2 ttA aNujANau me bhagavaMtikaDa sIhAsanavaragae titthayarAbhimuhe snnisnne| taeNaM se sUriyAbhe deve tappaDhamayAe nAnAmaNikaNagarayaNavimalamahanihaniuNovaciyamasimisiMtaviratiyamahAbharaNakaDagatuDivayavarabhUsaNuJjalaM pIvaraM palaMbaM dAhiNaM bhuyaM psaareti| tao NaM sarisayANaM sarittayANaM saribbayANaM sarisalAvaNNarUvajovanaguNovaveyANaM egAbharaNavasaNagahiyaNijoANaM duhatosaMvaliyaggaNiyatthANaM AviddhatilayAmelANaM piNiddhagevijakaMcuyANaM upIliyacittapaTTapariyarasapheNakAvattaraiyasaMgaya palaMbavatyaMtacittacillalaganiyaMsaNANaM egAvalikaMTharaiyasomaMtavacchaparihatthabhUsaNANaM aTTasayaM naTTasajjANaM devakumArANaM nigcchti| tayAnaMtaraM ca NaM nAnAmaNi jAva pIvaraM palaMbaM vAmaM bhuyaM pasAreti, tao NaM sarisayANaM sarittayANaMsarivvatINaM sarisalAvagNarUvajovvaNaguNovaveyANaMegAbharaNavasaNagahiyanijoyANaM duhatosaMvelliyagganiyatthINaM AviddhatilayAmelANaM piNaddhagevejakaMcutINaM nAnAmaNirayaNabhUsaNavirAiyaMgamaMgANaM caMdAnanAnaM caMdaddhasamanilADANaM caMdAhiyasomadaMsaNANaM ukkA iva ujjovemANINaMsiMgArAgAracAruvesANaMhasiyabhaNiyaciTThiyavilAsasalaliyasaMlAvaniuNajuttovayArakusalANaM gahiyAujANaM aTThasayaM naTTasajANaM devakumAriyANaM niggacchai / taeNaM se sUriyAme deve aTThasayaM saMkhANaM viubvati aTThasayaM saMkhavAyANaM viubbai aTThasayaM siMgAMviuvvai aTTayasaM siMgavAyANaM viuvvai aTThasayaMsaMkhiyANaM viubvai aTThasayaMsaMkhiyavAyANaM viubvai aTThasayaM kharamuhINaMviubvai aTThasayaM kharamuhivAiyANaMviubbai aTThasayaM peyANaM viuvvati aTThasayaM peyAvAyagANaM aTThasayaM pIrapIriyANaM viubbai evamAiyAiM egaNapannaM AuJjavihANAI viubbai 2 tA tae NaM te bahave devakumArA ya devakumArIyAo ya sddaaveti| Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 rAjapraznIyaupAGgasUtram-23 taeNaM te bahave devakumArA ya devakumArIyo ya sUriyAbheNaM deveNaM saddAviyA samANA haTTha jAva jeNeva sUriyAbhe deve teNeva uvAgacchaMtiteNeva ra tA sUriyAbhaM devaM karayalapariggahiyaM jAva vaddhAvittA evaM vayAsI-saMdisaMtuNaM devANuppiyA! jaM amhehiM kAyavvaM / taeNaM se sUriyAbhe deve te bahave devakumArA ya devakumArIo ya evaM vayAsIgacchaha NaM tubhe devANuppiyA ! samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareha karittA vaMdaha namaMsaha vaMdittA namaMsitatA goyamAiyANaM samaNANaM niggaMthANaM taM divvaM deveDDhi divvaM devajutiM divvaM divvAnubhAvaM divvaM battIsaibaddhaM naTTavihiM uvadaMseha uvadaMsittA khippAmeva eyamANattiyaM pnycppinnh| tae NaM te bahave devakumArA devakumAriyo ya sUriyAbheNaM deveNaM evaM vuttA samANA haTTajAva karayala jAva paDisugaMti 2 jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchati 2 samaNaM bhagavaM mahAvIraM jAva namaMsittA jeNeva goyamAdiyA samaNA niggaMdhA teNeva uvaagcchti| taeNaM te bahave devakumArA devakumAriyo samAmeva samosaraNaM kareMti, samA 2 tAsamAmeva paMtio baMdhaMti, samAmeva paMtio baMdhittA samAmeva paMtio namasaMti samAmeva 2 sittA samAmeva paMtIo avanamaMti 2 tA samAmeva unnamaMtira evaM sahitAmeva onamaMti evaM sahitAmeva unnamaMti sahiyAmeva unnamittA thimiyAmeva onamaMtira evaM sahitAmeva onamaMti evaM sahitAmeva unnamaMti sahiyAmeva unnamittA thimiyAmeva onamaMtithimiyAmeva unnamanti saMgayAmeva onamaMti saMgayAmeva unnamaMtti ra tA samAmeva pasaraMtirattAsamAmevaAuJjavihANAiMgehaMti samAmeva pavAeMsupagAiMsu paNaciMsu, kiM te? ureNa maMdaM sireNa tAraM kaMTheNa vitAraM tivihaM tisamayareyagaraiyaM guMjAvakkakuharovagUDhaM rattaM tiThANakaraNasuddhaM sakuharaguMjaMtavaMsataMtIlatAlalayagahasusaMpauttaM mahuraM samaM saliliyaM manoharaM miuribhiyapayasaMcAraM surai suNai varacArurUvaM divvaM NaTTasajaM geyaM pagIyA vi hotyA, kiMte? uddhamaMtANaMsakhANaM siMgANaM saMkhiyANaMkharamuhINaM peyANaM parapiriyANaM AhemaMtANaMpaNavANaM paDahAmaM aphAlijamANANaM bhaMbhANaM horaMmANaM tAlizaMtANaM bherINaMjhallarINaM daMduhINa AlivaMtANaM (murayANa) muiMgANaM naMdImuiMgANaMuttAlijaMtANaM AliMgANaMkutuMbANaMgomuhINaMmaddalANaMmucchijaMtANaM vINANaM vipaMcINaM vallakINaM kuTTijaMtANaM mahaMtINaM kacchamINaM vittavINANaM sArijaMtANaM baddhIsANaM sughosANaM naMdighosANe phuTTijaMtINaMbhAmarINaM chabbhAmarINaMparivAyaNINaMchippaMtINaMtUNANaMtUMbavINANaM ___-AmoDijaMtANaM kuMbhANaM naulANaM acchijjaMtINaM muguMdANaMhuDukkINaM vicikkINaM vAijaMtANaM karaDANaM DiMDimANaM kiNiyANaM kaDaMbANaM vAijaMtANaM iddaragANaM daddarigANaM kutuMbANaM kalasiyANaM maDuyANaM AvaDijaMtANaMtalANaMtAlANaM kaMsatAlANaMghaTTijaMtANaM rigirisiyANaM lattiyANaMmagariyANaM susumAriyANaM phUmijaMtANaM vaMsANaM velUNaM vAlINaM parillINaM baddhagANaM, taeNaM se divve gIe divve naTTe divve vAie evaM abbhue siMgAre urAle maNunne manahare gIte manahare naTTe manahare vAtie uppiMjalabhUte kahakahabhUte dibve devaramaNe pavatateyAvi hotyA, taeNaM te bahave devakumArA ya devakumArIo ya samaNassa bhagavao mahAvIrassa sotthiyasirivacchaNaM diyAvattavaddhamANagabhaddAsakalasamacchadappaNamaMgalabhatticittaM nAmaM divvaM naTTavidhi uvdNseti| Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 23 245 vR. 'tae NamityAdi, tataH zramaNo bhagavAn mahAvIraH sUryAbheNa devena evamuktaH san sUryAbhasya devasyainam - anantaroditamarthaM nAdriyate na tadarthakaraNAyAdaraparo bhavati, nApi parijAnAti - anumanyate, svate vItarAgatvAt gautamAdInAM ca nATyavidheH svAdhyAyAdivighAtakAritvAt, kevalaM tUSNIko'vatiSThate, evaM dvitIyamapi vAraM, tRtIyamapi vAramuktaH san bhagavAnevamavatiSThati 'tae NamityAdi, tataH pAriNAmikyA buddhayA tattvamavagamya maunameva bhagavata ucitaM na punaH kimapi vaktuM, kevalaM mayA bhaktirAtmIyopadarzanIyeti pramodAtizayato jAtapulakaH san sUryAbho devaH zramaNa bhagavantaM mahAvIraM vandate - stauti namasyati - kAyena vanditvA namasthitvA ca 'uttarapuracchimaM disIbhAgami'tyAdi sugamaM, navaraM bahusamabhUmivarNanaprekSAgRhamaNDapavarNanamaNipIThikAsiMhAsanataduparyullocAGkuzamuktAdAmavarNanAni ca prAgvad bhAvanIyAni / 'tae NamityAdi, tataH sUryAbho devastIrthaGkarasya bhagavataH Aloke praNAmaM karoti, kRtvA cAnujAnuta bhagavAn mAmityanujJApanAM kRtvA siMhAsanavaragataH san tIrthakarAbhimukhaH sanniSaNNaH 'ta Nami' tyAdi, tataH sUryAbho devaH 'tatprathamatayA' tasya - nATyavidheH prathamatAyAM dakSiNaM bhujaM prasArayati, kathambhUtamityAha - 'nAnAmaNikaNagarayaNavimalamahArihanipuNovaciyamisimisaMtaviraiyamahAbharaNakaDagatuDiyavarabhUsaNujjalaM' iti nAnAvidhAni maNikanakaratnAni yeSu tAni nAnAmaNikanakaratnAni, maNayo nAnAvidhAzcandrakAntAdayaH kanakAni nAnAvidhAni nAnavarNatayA ratnAni nAnAvidhAni karketanAdIni, tathA vimalAni - nirmalAni tathA mahAntamupabhoktAramarhanti yadivA maham-utsavaM kSaNamarhantIti mahArhANi tathA nipuNaM nipuNabuddhigamyaM yathA bhavati evaM 'oviyA' iti parikarmitAni 'misimisaMtti' dIpyamAnAni viracitAni mahAbharaNAni yAni kaTakAni kalAcikAbharaNAni tuTitAni - bAhurakSakA annayAni ca yAni varabhUSaNAni tairujjvalaM - bhAsvaraM tathA pIvaraM - sthUlaM pralamba - dIrghaM / 'tae Nami' tyAdi, tataH tasmAd dakSiNabhujAt aSTazatam - aSTAdhikaM zataM devakumArANAM nirgacchati, kathambhUtAnAmityAha - sadhzAnAM, samAnAkArANAmityarthaH, tatrAkAreNa kasyacit sazo'pi varNataH sadhzo na bhavati tataH sadhgavarNatvakapratipAdanArthamAha- 'sarittayANa' miti, sadhzI - - sahag varNatvak yeSAM te tathA, sadhkatvagapi kazcit vayasA visadRzaH sambhAvyeta tata Aha- 'sarivvayANaM' sadhk samAnaM vayo yeSAM te tathA teSAM 'sarisalAvaNNarUvovvaNaguNovaveyANa'miti sadhzena lAvaNyena- lavaNimnA atisubhagayA zararikAntyeti bhAvaH, rUpeNa-AkRtyA yauvanena - yauvanikayA guNaiH - dakSatvapriyaMvadatvAdibhirupapetAH sadhzalAvaNyarUpayauvanaguNopapetAsteSAM, 'egAbharaNavasanagahiyanijjogANami' ti ekaH -- samAnaH AbharaNavasanAdi - AbharaNavasanalakSaNo gRhIto niryogaH - upakaraNamarthAnnATyopakaraNaM yaiste tathA teSAM / 'duhao saMvelliyagganiyatthANaM' ti dvighAto- dvayoH pArzvayoH saMvellitAni saMvRttAni agrANi yasya tad dvighAtaH saMvellitAnaM nyastaM sAmathyArduttarIyaM yaiste tathA teSAM tathA uSpIliyacittapaTTapariyarasa pheNagAvattaraiyasaMgayapalaMbavatyaMtacittacillalaganiyaMsaNANa' miti, utpIDitaH - atyantAbaddhazcitrapaTTo - vicitravarNapaTTarUpaH parikaro yaiste tathA yasminnAvarttane phenavinirgamo bhavati sa saphenakAvartta ucyate tataH saphenakAvartena racitA saGgatA - nATyavidhAvupapannAH pralambA vasnan yasya Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 rAjapramnIyaupAGgasUtram - 23 nivasanasya tattathA tat citraM - citravarNaM cillalagaM - dedIpyamAnaM nivasanaM - paridhAnaM yeSAM te tathA, tataH pUrvapadena vizeSaNasamAsasteSAM, 'egAvalikaMTharaiya-sobhaMtava-cchaparihatya bhUsa- NANa' miti, ekAvaliryA kaNThe racitA tayA zobhamAnaM vakSo yeSAM te tathA, parihatthazabdo dezyaH paripUrNavAcakaH, pasihatthAni - pUrNAni bhUSaNAni yeSAM te tathA, tataH pUrvapadena karmmadhArayasteSAM, 'naTTasajjANaM' nRtye sajjAH - praguNIbhUtAnRtyasajjAsteSAM / tadanantaraM ca yathoktAvizeSaNaviziSTaM vAmaM bhujaM prasArayati, tasmAd - vAmabhujAt aSTazataM devakumArikANAM vinirgacchati, kathambhUtamityAha- 'sarisayANaM sarittayANaM sarivvayANaM sarisalAvaNNarUvajovvaNaguNovaveyANaM egAbharaNavasaNagahiyanijjoINaM duhatIsaMvelliyagganiyatthaNamiti pUrvavat 'AviddhatilayAmelANaM' Aviddhastilaka Amelazca - zekharako yakAmistA AviddhatilakAmelAstAsAM 'piNaddhagevejakaJcukANa' miti, pinaddhaM graiveyakaM - grIvAbharamaM kaJcukazca yakAbhistAstathA tAsAM, 'nAnAmaNikaNagarayaNabhUsaNavirAiyaMgamaMgINa' miti, nAnAvidhAni maNikanakaratnAni yeSu bhUSaNeSu tAni nAnAmaNikanakaratnAni tairnAnAmaNikanakaratnairbhUSaNavirAjitAnyaGgamaGgAni - aGgapratyaGgAni yAsAM tAstathA tAsAM, 'caMdAnanANaM candaddhasamaniDAlANaM candAhiyasomadaMsaNANaM ukkAiva ujjovemANINa' miti sugamaM 'siGgArAgAracAruvesANaM hasiyabhaNiyaciTThiyavilAsasalaliyasaMlAvaNiuNajuttovayArakusalANaM gahiyAuJjANaM naTTasajjANa' miti pUrvavat 'tae NaM se sUriyA deve' iyAdi, tataH (sa) sUryAbho devo'STazataM zaGkhAnAM vikurvati, aSTazataM zaGkhavAdakAnAm 1, aSTazataM zRGgANAmaSTazataM zRGgavAdakAnAM 2 aSTazataM zaGkhikAnAM aSTazataM zaGkhikAvAdakAnAM 2, hrasvaH zaGko jAtyantarAtmakaH zaGkhikA, tasyA hi svaro manAk tIkSNo bhavati, na tu zaGkhavadatigambhIraH, tathA aSTazataM kharamukhInAM - kAhalAnAM aSTazataM kharamukhIvAdakAnAm 3, aSTazataM peyAnA, peyA nAma mahattI kAhalA, aSTazataM peyAvAdakAnAM 4, aSTazataM pIripIrikANAM kolikapuTAvanaddhamukhavAdyavizeSarUpANAmaSTazataM pIripIrivAdakAnAM 5 aSTazataM paNavAnAM, paNavo - bhANDapaTaho laghupaTaho vA aSTazataM horammANAM, horambhA - mahADhakka aSTazataM horambhAvAdakAnAM 9 aSTazataM bherINAM DhakkakRtivAdyavizeSarUpANAmaSTazataM bherIvAdakAnAM 10 aSTazataM jhallarINAM jhallarInAma - carmAvanaddhA vistIrNavalayAkArA aSTazataM jhallarIvAdakAnAM 11 aSTazataM dundubhInAma-STazataM dundubhivAdakAnAM dundubhirbheryAkArA saGkaTamukhI devAtodyavizeSaH 12 aSTazataM murujAnAM mahApramANo mardalo murujaH aSTazataM murujavAdakAnAM 13 aSTazataM mRdaGgo'STazataM mRdaGgavAdakAnAM 14 aSTazataM nandImRdaGgAnA nandImRdaGgo nAma ekataH saGkIrNo'nyatra vistRto murajavizeSaH, aSTazataM nandImRdaGgavAdakAnAM 15 aSTazatamAliGgAnAM AliGgo - murajavAdyavizeSa evASTazatamAliGgavAdakAnAM 16 aSTazataM kustumbAnA kustumbaH - carmAvanaddhapuTo vAdyavizeSaH aSTazataM kustumbavAdakAnAM 17 aSTazataM gomukhInAM, gomukhI lokato'vaseyA, aSTazataM gomukhIvAdakAnAM 18 aSTazataM marddalAnAM, maIlaH - ubhayataH samaH, aSTazataM mardalavAdakAnAM 19 aSTazataM vipaJcInAM, vipaJcI-tritantrI vINA, aSTazataM vipaJcIvAdakAnAM 20, aSTazataM vallakInAM, vallakIsAmAnyato vINA, aSTazataM vallakIvAdakAnAM 21 aSTazataM bhrAmarINAmaSTazataM bhrAmarIvAdakAnAM 22 aSTazataM SaDabhrAmarINAmaSTazataM SaDabhrAmarIvAdakAnAM 23 aSTazataM parivAdinInAM parivAdInI Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 mUlaM-23 saptatantrI vINA aSTazataM parivAdInIvAdakAnAM 24 / aSTazataM vavvIsAnAmaSTazataM vavvIsAvAdakAnAM 25 aSTazataM sughoSANAmaSTazataM sughoSAvAdakAnAM26aTazataM nandighoSANAmaSTazataM nandIghoSavAdakAnAM27 aSTazataMmahatInAM, mahatIzatatantrikA vINA aSTazataM mahatIvAdakAnAM 28 aSTazataM kacchamInAmaSTazataM kacchabhIvAdakAnAM 29 aSTazataMcitravINAnAMaTazataMcitravINAvAdakAnAM30 aSTazatamAmodAnAmaSTazataMAmodavAdakAnAM31 aSTazataMjhaJjhAnAmaSTazataMjhaJjhAvAdakAnAM32 aSTazataM nakulAnAM aSTazataM nakulavAdakAnAM 33 aSTazataM tUNAnAmaSTazataM tUNAvAdakAnAM 34 aSTazataM tumbavINAnAM tambayuktA vINA yA tambavINA adyakalyaprasiddhA aSTazataM tumbavINAvAdakAnAM 35aSTazataMmukundAnAM, mukundomurujavAdyavizeSo yo'tilInaM prAyo vAdyate aSTazataM mukundavAdakAnAM 36 / ___ aSTazataM huDukkAnAmaSTazataM huDukkAvAdakAnAM huDukkA pratItA 37, aSTazataM civi (vici) kanAmaSTazataM civi (vici)kavAdakAnAM 38, aSTazataM karaTInAmaSTazataM karaTIvAdakAnAM, karaTI pratItA 39 aSTazataM DiNDimAnAmaSTazataMDiNDimavAdakAnAM, prathamaprastAvanAstabakaHpaNa-vavizeSaH DiNDimaH 40, aSTazataM kiNitAnAmaSTazataM kiNatavAdakAnAM 41 aSTazataM kaDavAnAma- TazataM kaDavAvAdakAnAM, kaDavA-karaTikA 42, aTazataM dardarakANAmaSTazataM dardaravAkAnAM, daIrakaH pratItaH 43, aSTazaM dardarikANAmaSTazataM dardarikAvAdakAnAM laghudardarako dardarikA 44 aSTazataM kustumbarANAmaSTazata kustumbaravAdakAnAM 45 aSTazataM kalazikAnAmaSTazataM kalazikAvAdakAnAM 46, athzataM kalazAnamiSTazataMkalazavIdakAnAM47, assttshtNtaalaanaamthshtNtaalvaadkaanaaN48| aSTazataM kAsyatAlAnAmaSTazataM kAMsyatolavAdikAnAM 49, aSTazataM riMgisakAnAmaSTazataM riMgisikAvAdakAnAM 50, aSTazatamaGgArikANAmaTazatamaGgarikAvAdakAnAM 51, adhzataM zizamA-rikANAmaTazataM zizumArikAvAdakAnAM 52, aSTazataM vaMzAnAmaSTazataM vaMzavAdakAnAM 53 aSTazataM bAlInAmaSTazataM bAlIvAdakAnAM, bAlI-tUNavizeSaH, sa hi mukhe datvA vAdyate 54, aSTazataM veNUnAmaSTazataM veNuvAdakAnAM 55, aSTazataM parilInAmaSTazataM parilIvAdakAnAM 56, aSTazataM baddhakAnAmaSTazataM baddhakavAdakAnAM, baddhakastUNavizeSaH 57 / ____ avyAkhyAyAstu bhedA lokataH pratyetavyAH, evamAdIni bahanyAtodyAni AtodyavAdakAMzca vikurvati, sarvasaGakhyayAtu mUlabhedApekSayA''todyabhedAekonapazcAzat, zeSAstubhedAeteSvevAntabhavanti, yathAvaMzAtodhavidhAne bAlIveNuparilIvavvagAiti / evamAiyAIeguNapannaMAtojavihANAiMviuvvai' iti, vikuvitvAcatAn svayaMvikurvitAndevakumArAn devakumArikAzca zabdayati, tecazabditA hRSTatuSTAnanditacitAH sUryAbhasamIpamAgacchanti, Agatya na karatalaparigRhItaMdazanakhaM zirasAvartaca mastake'aliM kRt jayena vijayena vardhApayitvA evamavAdiSuH-sandizantudevAnAM priyA yadasmAbhi kartavyaM, tataH sa sUryAbho devastAn bahUn devakumArAn devakumArikAzca evamavAdIt-gacchata yUyaM devAnAM priyAH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM trikRtva AdakSiNapradakSiNaM kurutakRtvA ca vandadhvaM namasyata vanditvA namasthitvA gautamAdInAM zramaNAnAM nirgranthAnAM tAM devajanaprasiddhAM divyAM devarddhi divyAM devadyutiM divyaM devAnubhAvaM divyaM dvAtriMzadvidhaM nATyavidhimupadarzayata / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 rAjapnaznIyaupAGgasUtram-23 upadaryacaitAmAjJaptikAM kSiprameva pratyarpayata / 'taeNamityAdi, tatastebahavo devakumArA devakumArikAzca sUryAbhena devena evamuktAH santo haTAyAvapratizRSvanti, abhyupagacchantItyarthaH, pratizratya ca yatra zramaNo bhagavAnmahAvIrastatropAgacchati upAgatya ca zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM trikRtvaAdakSiNapradakSiNIkurvanti kRtvA ca vandante namasyanti vanditvAnamasthitvA ca yasminpradeze gautamAdayaH zramaNAstatra samakAlameva-ekakAlameva samavasaranti, milantItyarthaH, samavasRtya ca samakameva-ekakAlameva avanamanti-adho nIcA bhavanti, avanamya ca samakameva unnamanti, UrdhvamavatiSThante iti bhaavH| tadanantaraM caivaM krameNa sahitaM saGgataM stimitaM cAvanamanamunnamaMna ca vAcyam, amISAM ca sahitAdInAM bhedaH samyakkAzalopetanATayopAdhyAyAdevAgantavyaH, tataH stimitaM samayamunnamaya samakameva prasaranti, prasRtya camasakameva yathAyogamAtodyavidhAnAni gRhNanti, gRhItvAcasamakameva pravAditavantaH samakameva pragItavantaH samakamevapranartitavantaH, kinte' ityAdi kiJcate devakumArA devakumArikAzca evaM pragItA apyabhavannitiyogaH, kathamityAha-'ureNa maMda'mita, sarvatra saptamyarthe tRtIyA, urasi mandaM yathA bhavatievaMpragItAH, 'zireNa tAraMkaNThena vitAra miti zirasi kaNTheca tAraM atazayena yathAvallakSaNopetaM, kimuktaM bhavati? urasi prathamato gItamutkSipyate utkSepakAle ca gItaM mandaM bhavati, AdimiumArabhaMtA' iti vacanAt, anyathA gItaguNakSateH, tata uktaM 'urasi manda'miti, tato gAyatAM mUrdhAnamabhidhan svara uccairataro bhavati, sthAnakaM ca dvitIyaM tRtIyaM vA smdhirohti| tataH zirasi tAramityuktaM, zirasazca pratinivRttaH san svaraH kaNThe ghulatighulaMzcAtimadhuro bhavati tataH kaNThe vitAramityuktaM tivihaMtisamayareyagaraiyamiti, 'guMjAvaMkakuharovagUDhaM' guJjanaM guA guApradhAnAni yAni avakrANi-zabdamAgrgApratikUlAni kuharANi teSUpagUDhaM guJjA'vakrakaharopagUDhaM, kimuktaM bhavati?-teSAM devakumArANAM devakumArikANAMcatasamanprekSAgRhamaNDape gAyatAgItaMteSuprekSAgRhamaNDapasakteSvanyeSucakuhareSusvAnurUpANi pratizabdasahasrANyutpApayadvartate iti, rattamiti raktaM iha yat yegarAgAnuraktena gItaM gIyate tat raktamiti tadvidA prasiddhAM, 'tiTThANakaraNasudhdha'miti trINi sthAnAni-uraHprabhRtIni teSu karaNena-kriyayA zuddhaM tristhAnakaraNazuddhaM, tadyathA-uraHzuddhaM kaNThazuddhaM zirovizuddhaMca, tatra yadi urasi svaraH svabhUmikAnusAreNa vizAlobhavati tata urovizuddhaM sa eva yadi kaNThe vartito bhavati asphuTitazca tataH kaNThavizuddhaM yadi punaH ziraH prAptaH san sAnunAsiko bhavati tataHzirovizuddhaM, yadi vAyata uraHkaNThazirobhi zleSmaNA avyAkulitairvizuddhairgIyate tata uraHkaNThazirovizuddhatvAtristhAnakaraNavizuddhaM, tathA sakuharoguanyovaMzoyecatantrItalatAlalayagrahAsteSu suSTu-atizayena samprayuktaMsakuharaguJjadvaMzatantrItalatAlalayagrahasusamprayuktaM, kimuktaM bhavati? sakuhare vaMzeguatitantryAMca vAdyamAnAyAMyavaMzatantrIsvareNAviruddhaM tatsakuharagulavaMzatantrIsusamprayuktaM, tathA parasparahatahastatalasvarAnuvaratiM yatyattalasusamprayuktaM, yatmurajakaMzikAdInAmAtodyAnAmahatAnAM yo dhvani pAdotkSepo yazca nRtyatAM nartikApAdotkSepastena samaM tat tAlasusamprayuktaM, tathA zRGgamayo dArUmayodanmayo vA yo'GgulikozikastenAhatAyAstantrayAH Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-23 249 svaraprakArolayastamanusaran geyalayasusamprayuk, tathA yaH prathamaM vaMzatantrayAdibhi svaro gRhItastanamAgrgAnusAri grahasusamprayuktaM, tathA mahuri ti madhurasvareNa gIyamAnaM, madhuraM kokilArutavat, tathA 'samamiti talavaMzasvarAdisamanugataM samaM 'salaliya'ti yatsvaragholanAprakAreNa lalatIva tat saha lalitena lalanena vartate iti salalitaM, yadi vA iti yat zrotrendriyasya zabdasparzanamatIva sUkSmamutpAdayati sukumAramiva ca pratibhAsate tatsalalitamiti, ata eva manoharaM, punaH kathambhUtamityAha-'mauribhitapadasaJcAraM' tatra mRdurmUdunAsvareNa yukto na niSThureNa tathA yatra svaro'kSareSu gholanAsvaravizeSeSu ca saJcaran raGgatIva pratibhAsate(sa)padasaJcAro rimita ucyte| mRduribhitaH padeSu geyanibaddheSu saMcAro yatra geye tanmRdurimitapadasaJcAra, tathA 'surai iti zobhanA ratiryasmina zrotaNAM tataH surati tathA zobhanA natina mo'vasAno yasmin tat sunati tathA varaM-pradhAnaM cAru-viziSTacaGgimopetaM rUpaM svarUpaM yasya tadvaracArurUpaM divyaMpradhAnanRttasaGgaM geyaMpragItA apyabhavan, 'kiM te' ityAdi, kiJcate devakumArA devakumArikAzcapragItavantaH pranartitavantazca 'uddhumaMtANaM saMkhANamityAdi, atra sarvatrApi SaSThI saptamyarthe, tato'yamoM yathAyogamudadhyAmamAnAdiSuzaGkhAdiSu, iha zarazRGgazaGkSikAkharamuhIpeyApiripirikANAMvAnamuddhayAnamiti prasiddhaM, praNavapaTahAnAmAmoTanaM bhaMbhAhorambhANAmAsphAlanaM bherIjhallarIdundubhInAM tADanaM murajamRdaGganandImRdaGgAnAmAlapanaM / ___AliGgakustumbagomukhImardalAnAmuttAlanaM vINAvipaJcIvallakInAM mUrcchanaM bhrAmarISaDabhrAmarIparivAdanInAM syandanaM vadhvAsA (vavvIsA) sughoSanandighoSANAMsAraNaM mahatIkacchapIcitravINAnAM kuTTanaM AmodajhaJjhAnakulAnAmAmoTanaM tumbatUNavINAnAM sparzanaM mukundahuDukkAvicikkAkaDabAnAM mUrchanaM karaTADiMDimakiNikakaDaMbAnAM vAdanaM dardaradarikAkustumbarukalasikAmaDDakAnAmuttADanaMtalatAlakaMtAlAnAmAtADanaM riGgisikAlattikAmakarikAzizumArikANAM ghaTTanaM vaMzaveNuvAlIpiralIpiralIbadhdhagAnAMphukanamata uktaM uddhumaMtANaM saMkhANamityAdi, 'tae NaM se divve gIe' ityAdi, yata evaM pragItavanta ityAdi, tato Namiti pUrvavat taddivyaM gItaM divyaM vAditaM divyaM nRttamabhavaditiyogaH, divyaM nAma pradhAnaM, evamabbhue gIe' ityAdi, 'abbhue gIe abbhue vAieabbhuenaTTe' adbhutaM-AzcaryakAri siMgAre vAie siMgArenaTTe' siMgAraM-zRGgAraM shRnggaarrsopettvaat| athavA zRGgAraMnAmalaGakRtamucyate, tatra yadanyAnyavizeSakaramenAlaGkRtamiva gItaM vAdanaM nRttaM vA tatzRGgAramiti, 'urale gIeurAle vAie urAle naTTe udAraM-sphAraMparipUrNaguNopetatvAt, natu kacidapi hInaM, 'maNuNNe gIe maNuNNe vAie maNune naTTe' manojJaM-mano'nukUlaMdraSTaNAM zrotRNAM ca manonivRtikaramiti bhAvaH, tacca manonivRtikaratvaM sAmAnyato'pi syAt ataH prakarSavizeSapratipAnArthamAha- 'manahara' iti, 'manahare gIe manahare vAie manahare naTTe' mano harati AtmavazaM nayati tadvidAmapyaticamatkArakAritayeti manoharam, etadevAha-'uppiJjalabhUte' upjilamAkulakaM utpiJjalabhUte Akulake bhUte, kimuktaM bhvti| maharddhikadevAnAmapyatizAyitayA paramakSobhotpAdakatvena sakaladevAsuramanujasamuhacitAkSepakArIti, 'kahakahabhUte' iti kahakahetyanukaraNaM, kahakaheti bhUtaM-prApta kahakahabhUtaM, kimuktaM Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 rAjapraznIyaupAgasUtram-23 bhavati? nirantaraM taddhideSadarzanataH samucchalitapramodabharaparavazasakaladikcakavAlavartiprekSakajanakRtaprazaMsAvacanabolakolAhalavyAkulIbhUtAmiti, ataeva divyaM devaramaNamapi devAnAmapi ramaNaM-krIDanaM pravRttamabhRt / 'tae NaM te bahave duvakumArA ya' ityAdi, tataste bahavo devakumArA devakumArikAzca zramaNasya bhagavatomahAvIrasya purato gItamAdizramaNAnAM svastikazrIvatsanandyAyavartavarddhamAnakabhadrAsanakalazamatsyadarpaNarUpANAmaSTAnAM maGgalakAnAM bhaktyA-vicchityA citram-AlekhanamAkArabhidhAnaM vAyasminsasvastikazrIvatsanandyAvarttavarddhamAnakabhadrAsanakalazamatsyadarpaNamaGgalabhakticitraH / ___ evaM sarvatrApi vyutpattimAtraM yathAyogaM paribhAvanIyaM, samyagbhAvanA tu kartuM na zakyate, yato'mISAM nATyavidhInAM samyak svarUpapratipAdanaM pUrvAntargate nATyavidhiprAmRte, tacedAnIM vyavacchinnamiti prathamaM divyaM nATyavidhimupadarzayati, (24)taeNaM te bahave devakumArA ya devakumArIo ya samameva samosaraNaM kareMti 2 tA taMcevabhANiyabvaMjAva divvedevaramaNe pavatteyAvihotthA, taeNate bahave devakumArAyadevakumArIo ya samaNassa bhagavao mahAvIrassa AvaDapaJcAvaDaseDhigaseDhisotthiyasovasthia- pUsamANagamacchaMDamagaraMDajArAmArAphullAvalipaumapattasAgarataraMgavasaMtalatApaumalaya bhatticittaM nAma divvaM naTTavihiM uvdNseti| evaMcaelekkiyAe naTTavihIe samosaraNAdIyA esAvattavvayAjAvadibvedevaramaNe pavattevi yAvi hotthA / tae NaM te bahave devakumArA devakumAriyAo ya samaNassa bhagavato mahAvIrassa IhAmihausabhaturaganaramagaravihagavAlagakiMnararurusarabhacamarakuMjaravamalayapaumalayabhatticitaM nAmaM divvaM naTTavihiM uvadaMseti 3 / / -egato vakaM duhao vakaM (egato khuhaM duhao khuha) ego cakkavAlaM duhao cakkavAlaM cakkaddhacakkavAlaM 4 nAmaM divvaM naTTavihiM uvadaMsaMticaMdAvalipavibhattiM ca baliyAvalipavibhattiMca haMsAvalipavimattiM ca sUrAvalipavibhattiM ca egAvalipavibhattiM tArAbalipavibhattiM ca muttAvalipavibhattiM ca kaNagAvalipavibhattiM ca syaNAvalipavibhattiM ca NAmaM divvaM naTTavihaM uvadaMseMti 5 / -caMduggamanapavibhatiMsulaggamaNapavibhattaMcaugamanuggamaNapavibhattiMcanAmaMdivvaM naTTavihaM uvadaMseti 6 caMdAgamaNapavibhattiM ca sUrAgamaNapavibhattiM ca AgamanAgamanapavibhattiMcanAmaMdivvaM naTTavihaMuvadaMsaMti7 caMdAvaraNapavibhattiM ca sUrAvaraNapavibhattiM ca nAmaMdivvaMnaTTavihaM uvadaMsaMti 8 // -caMdatthamanapavibhattiM ca sUratthamaNapavibhattiM ca atthamaNa'tyamaNapavistinAmadivyaMnaTTavihaM uvavadaMsaMti 9 caMdamaMDalapavibhattiM ca sUramaMDalapavibhattiM ca nAgamaMDalapavimattiM ca jakkhamaMDalapavibhattiM ca bhUtamaMDalapavibhattiMca (rakkhasa0 mahoraga0 gaMdhabba0 maMDalapavibhattiMca) maMDalapavibhatiM mANaM divyaM naTTavihaM uvadaMseti 10 usabhalaliyavarkataM sIhalaliyavakkataM hayavilaMbiyaMgayavilaMbiyaM mattahayavilasiyaM mattagayavilasiyaMduyavilaMyaM nAmaM divyaM naTTavihiM uvadaMsaMti 11 / / ___ -sAgarapavibhattiM canAgarapavibhattiMca sAgaranAgarapavibhattiM ca nAmaMdivvaMnaTTavihaMuvadaMsaMti 12 naMdApavibhattiM ca caMpApavibhattiM ca naMdAcaMpApavibhattiM cAmaM divvaM naTTavihaM 13 macchaMDApavibhattiM ca mayaraMDApavibhattiMca jArApavibhatti camArApavibhattiM camacaMDAmayaraMDAjArAmArApavibhatti Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-24 251 va nAmaM divvaM naTTavihiM uvadaMseMti 14 kattikakArapavibhattiM ca khattikhakArapavibhattiM ca gattigakArapavibhattiM ca pattighakArapavibhattiM ca itiGakArapavibhattiM ca kakArakhakAragakAraghakAraGakArapavibhattiM ca nAmaM divvaM naTTavihaM uvadaMseti 15/ -evaM cakAravaggovi 16 TakAravaggovi 17 takAravaggovi 18 pakAravaggovi 19 asayapallavapavibhattiM ca aMbapallavapavibhattiM ca jaMbUpallavapavibhattiM ca kosaMbapallavapavisti ca pallava 2 pavibhatiMca nAmaM divvaM naTTavihaM uvadaMseMti 20 paumalayApavibhattiM ca jAva sAmalayApavibhattiM ca layAlayApavibhattiM ca nAmaM divvaM naTTavihaM uvadaMseMti 21 . -duyanAma naTTavihaM uvadaMsaMti 22 vilaMbiyaM nAmaM naTTavihiM 23 duyilaMbiyaM nAmaM naTTavihiM 24 aMciyaM 25 ribhiyaM 26 aMciyaribhiyaM 27 ArabhaDaM 28 bhasolaM 29 ArabhaDabhasolaM 30 uppayanivayapattaM saMkuciyaM pasAriyaM rayA raiyabhaMtasaMmaMtaNAmaM divvaM naTTavihiM uvadaMseti 31 / / -taeNaM te bahave devakumArA ya devakumArIyAo ya samAmeva samosaraNaM kareMti jAva divve devaramaNe pavatte yAvi hotthA tae NaM te bahave duvakumArA ya devakumArIo ya samaNassa bhagavao mahAvIrasma puvvabhavacariyanibaddhaM ca (devaloyacariyanibaddhaM ca) cavaNacariyanibaddhaM ca saMharaNacariyanibaddhaM ca jammaNacariyanibaddhaM ca abhiseacariyanibaddhaM ca bAlabhAvacariyanibaddhaM ca jovaNacariyanibaddhaM ca kAmabhogacariyanibaddhaMcanikkhamaNacariyanibaddhaMca tavacaraNacariyanibaddhaM ca (nANuppAyacariyanibaddhaMca) titthapavattaNacariyani parinivvANacariyanibaddhaM ca carimacariyanibaddhaM ca nAmaMdivvaM naTTavihiM uvadaMseMti 32 / tae NaM te bahave devakumArA ya devakumArIyAo ya caubvihaM vAittaM vAeMti, taMjahA-tataM vitataM ghaNaM jhusiraM, taeNaM te bahave devakumArA ya devakumArIo ya caubvihaMgeyaM gAyaMti, taMjahAukkhittaM pAyattaM maMdAyaM roiyAvasANaM c| taeNaM te bahave devakumArA ya devakumAriyAo ya caubvihaM naTTavihiM uvadaMsaMti, taMjahAaMciyaM ribhiyaM ArabhaDaM bhasolaM ca, tae NaM te bahave devakumArA ya devakumAriyAo ya caubvihaM abhinayaM abhinayeti, taMjahA-dilRtiyaM pADitiyaM samAMtovaNivAiyaM aNtomjjhaavsaanniyN| tae NaM te bahave devakumArA ya devakumAriyAo ya goyamAdiyANaM samaNANaM niggaMthANaM divvaM deviDDhi divvaM devajuttiM divvaM devANubhAgaM dibbaM battIsaibaddhaM nADayaM uvadaMsittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikhutto AyAhiNapayAhiNaM karei 2 tA vaMdaMti namasaMti vaMdittA namaMsittAjeNeva sUriyAbhe deve teNeva uvAgacchanti teNeva uvAgachittA sUriyAbhaM devaM karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTThajaeNaM vijaeNaM vaddhAti ra ttA evamANattiyaM pnycppinnNti| vR. tato dvitIyaM nATyavidhimupadarzayitukAmA bhUyo'pi prAgukaktaprakAreNa samakaM samavasaraNAdikaM kurvanti, tathA cAha--"tae NaM te bahave devakumArA ya devakumArIo ya samakameva samosaraNaMkareti' ityAdi prAguktaM tadeva tAvadvaktavyaMyAvat 'divve devaramaNepayatteyAvi hotthA' iti| _ 'taeNamityAdi, tatastebahavodevakumArAdevakumArikAzca zramaNasya bhagavato mahAvIrasya purato gautamAdInAM zramaNAnAM AvartapratyAvartazreNiprazreNisvaritakapuppamANavakavarddhamAnakamatsyANDakamakarANDakajAramArapuSpAvalipadmapatrasAgarataraGgavAsantIlApadmalatAbhakticitranAma ___ Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 rAjapraznIyaupAGgasUtram-24 dvitIyaM nATyavidhimupadarzayanti 2 / tadanantaraM tRtIyaM nATyavidhimupadarzayitu bhUyastathaiva samavasaraNAdikaM kurvanti, evaM samavasaraNAdikaNavidhirekaikasminnATyavidhau pratyekaM 2 tAvadvaktavyo yAvaddevaramaNe pavatte yAvi sthA iti tata IhAmRgaRSabhaturaganaramakaravihagavyAlakinnararurusarabhacamarakuJjaravanalatApadmalatAbhakticitraM nA tRtIyaM divyaM nATyavidhimupadarzayanti 3, tadanantaraM bhUyo'pi samavasaragAdividhikaraNAnantaramekatocakaM-ekatazcakravAlaM dvidhAtazcakravAlaMcakrArddhacakravAlaM nAma caturthaM divyaM nATyavidhimupadarzayanti 4 / tadanantaramuktavidhipurassaraMcandravalipravibhakti sUryAvalipravibhakti valayAvalipravibhakti haMsAvalipravibhakti ekAvalipravibhakti tArAvalipravibhakti muktAvalipravibhakti kanakAvalipravibhakti ratnAvalipravibhaktayabhinayAtmakamAvalipravibhakti nAma paJcamaM nATyavidhimupadarzayanti 5tadanantaramuktakrameNa candrodgamapravibhaktisUryodgamapravibhaktiyuktamudgamanodgamanapravibhaktinAmaSaSThaMnATvidhimupadarzayanti tatuktaprakAreNa candragamanapravibhaktisUryAgamanapravibhaktiyuktamAvaragAvaraNapravibhakisatanAmakamaSTamaM nATyavidhi 8 / tata uktakrameNaiva candrAstamayanapravibhaktisUryAstamayanapravibhaktiyuktamastamayanapravibhaktinAmakaM navamaM nATyavidhiM 9 tata uktaprakAreNa candramaNDalapravibhaktisUryamaNDalapravibhaktinAgamaNDalapravibhaktiyakSamaNDalapravibhakti bhUtamaNDalapribhaktiyuktaM maNDalapravibhaktinAmaMka dazamaM divyaM nATyavidhiM 10 tadanantaraM uktakrameNa RSabhamaNDalapravibhaktisiMhamaNDalapravibhaktihayavilambitagajavilambitahayavilasitagajavilasitamattahayavilasitamattagajavila sitamattahayavilaMbitamattagajavilaMbitaM vilaMbitAbhinayaM drutavilambitaMnAma ekAdazaM nATyavidhi 11 tadanantaraM sAgarapravibhaktinAgarapravibhaktiabhinayAtmakaM sAgaranAgarapravibhaktinAma dvAdazaM nATyavidhiM 12 / tatonandApravibhakti campApravibhaktayAtmakaMnandAcampApribhaktinAma trayodazaM nATyavidhi 13 tato matsyANDakapravibhaktimakarANDakapravibhaktijArapravibhaktimArapravibhaktiyukta matsyANDakamakarANDakajAramArapravibhaktinAma caturdazaM nATyavididha14 tadanantaraM krameNa ka iti kakArapravibhakti, kha iti khakArapravi0 gaiti gakArapra0 gha iti ghakArapra0 GaitiGakArapravibhaktirityevaM kramabhAvikakArAdipravibhaktiabhinayAtmakaM kakArakhakAragakAradhakArakArapravibhaktinAmaka paJcadazaM divyaM nATyavidhiM 15 / / evaM cakArachakArajakArajhakArajhakArapravibhaktika nAmakaMSoDazaM divyaM nATyavidhi 16 TakAraThakAraDakAraDhakAraNakArapravistinamakaM saptadazaM divyaM nATyavidhiM 17 takArathakAradakAradhakAranakArapravibhaktinAmaMka aSTAdazaM nATyavidhi 18 pakAraphakAravakArabhakAramakArapravibhaktinAmakamekanoviMzatitamaM divyaM nATyavidhiM 19 tato'zokapallavapravimaktyAprapallavapravibhaktijambUpallavapravibhakti kozambapallavapratibhaktyabhinayAtmakaM pallapravibhakti nAmakaM viMzatItama divyaM nATyavidhi 20 / tadanantaraM padmalatApravibhaktinAgalatApravibhakti azokalatApravibhakti campakalatApravibhakticUlatAprivibhaktinAmakamekaviMzatitamaM divyaM nATyavidhi Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 mUlaM-24 21 tadanantaraM drutaM nAma dvAviMzatitamaM 25 ribhitaM nAma SaDvizatitamaM 26 azcitaribhitanAma saptaviMzatitamaM 27 ArabhaTaM nAma aSTAviMsatitamaM 28 bhasolaM nAma ekonatrizati(tta)maM 29 ArabhaTabhasolaM nAma trisattamaM 30 tadanantaramutpAtipAtaprasaktaM saGkucitaprasAritarevakaracitaM bhrAntasambhrAntaM nAma ekatriMzattamaM divyaM nATyavidhimupadarzayanti 31 / tadanantaraMca zramaNasya bhagavato mahAvIrya caramapUrvamanuSyabhavacaramacyavanacaramagarbhasaMharaNacarabhabharatakSetrAvasarpiNItIrthakarajanmAbhiSekacaramavAlabhAcaramayauvanacaramakAmabhogacaramaniSkamaNacaramatapazcaraNacaramajJAnotpAdacaramatIrathapravartanacaramaparininibaddhaM caramanibaddhaM nAma dvAtriMzattamaM divyaM nATyavidhimupadarzayanti 32 / tadanantaraM bahavo devakumArA devakumArikAzca nATyavidhiparisamAptimaGgalabhUtaM caturvidhaM vAditraM vAdayanti, tadyathA-tataM-mRdaGgApaDahAdi vitataM-vINAdi dhanaM-kaMsikAdi suSiraM-- zaGkhakAhalAdi, tadanantaraMcaturvidhaMgItaMgAyanti, tadyathA-utkSiptaMprathamataH samArabhyamANaM pAdAntaM pAdavRdaddhaM vRddhAdicaturbhAgarUpapAdabaddhamitibhAvaH, 'mandAya miti madhyabhAgemUrcchanAdiguNapetatayA mandaM mandaM gholanAtmakaM rocitAvasAnamiti-rocitaM yathoktalakSaNopetatayA bhAvitaM satyApitAmitiyAvat avasAnaM yasya tadrocitAvasAnaM / 'tae Na mityAdi, tatazcaturvidhaM nartanavidhimupadarzayanti, tadyathA-'aJcita'mityAdi, 'taeNamityAdi, tatazcaturvidhamAbhinayamabhinayanti, tadyathA-dAntikaMprAtyantikaMsAmAnyato vinipAtalokamadhyAvasAnikamiti, ete nartanavidhayo'bhinayavidhayazca nATyakuzalebhyoveditavyAH 'tae NaM te bahave devakumArA devakumArIo' ityAdi upasaMhArasUtraM sugamaM / mU. (25)taeNaM se sUriyAbhe devetaM divvaM deviDiM divvaMdevajuiMdivvaM devAnubhAvaMpaDisAharai paDisAharettA khaNeNaM jAte ege egabhUe tae NaM se sUriyAbhe deve samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei vaMdati namaMsati vaMdittA namaMsittA niyagaparivAlasaddhiM saMparibuDe tameva divyaM jANavimANaM duruhati jAmeva disi pAunbhaUyaA tAmeva disiM pddigyaa| vR. navaraM 'egabhUe' iti ekabhUtaH anekIbhUyaikatvaM prApta ityarthaH, 'niyagapariyAla saddhiM saMparivuDe' iti, nijakaparivAreNa sArddha saMparivRtaH / mU. (26) bhaMteti bhayavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati namasati 2 evaM vayAsI-sUriyAbhassa NaM bhaMte ! devassa esA divvA deviDDhI divvA devajuttI dibve devAnubhAve kahiM gate kahiM anupa viTTe ?, go0 ! sarIraMgate sarIraM anupvitu|| se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai ?-sarIraM gate sarIraM anupaviDhe ?, go0 ! se jahAnAmae kUDAgArasAlA siyA duhato littA duhato guttA guttaduvArA nivAyA nivAyagaMbhIrA, tIse NaM kUDAgArasAlAte adUrasAmaMte ettha NaM mahege janasamUhe citttthti,| tae NaM se janasamUhe egaM mahaM abbhavaddalagaM vA vAsavaddalagaM vA mahAvAyaM vA iJjamANaM pAsatira tAtaMkUDAgArasAlaM aMto anupavisittANaMciTThai, se teNadveNaM goyamA! evaM vucati-sarIraM anupviddhe| dR. bhadantetyAmantraNapurassaraM bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vadante namasyati Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 rAjapraznIyaupAGgasUtram- 26 vanditvA namasthitvA 'evaM' vakSyamANaprakAreNAvAdIt, pustakAntare tvidaM vAcanAntaraM dRzyate, 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jiTThe aMtevAsI' ityAdi, asya vyAkhyAtasmin kAle tasmin samaye NaMzabdo vAkyAlaGkArthaM, zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'jyeSTha' iti prathamo'ntevAsI - ziSyaH, anena padadvayena tasya sakalasamAdhipatitvamAvedayati, indrabhUtiriti mAtApitRkRtaM nAmadheyaM nAmetiprAkRtatvAt vibhaktipariNAmena nAmneti draSTavyaM evamanyatrApi yathAyogaM bhAvanIyam, antevAsI ca kila vivakSAyAM zrAvako'pi syAdatastadAzaGkAvyavacchedArthamAha 'anagAraH ' na vidyate agAraM-gRhamasyetyanagAraH, ayaM ca vigItagotro'pi sambhAvyetAta Aha-gautamo gotreNa gautamAhvayagotrasamanvita ityartha, ayaM ca tatkAlocitadehaparimANApekSayA nyUnAdhikadeho'pi syAdata Aha- saptotsedhaH - saptahasta pramANazarIrocchrAyaH, ayaM cetthambhUto lakSaNahIno'pi zaGkayetAtastadAzaGkApanodArthamAha- 'samacauraMsasaMThANasaMThie' iti, samAHzarIralakSaNazAstroktapramANAvisaMvAdinyazcatasro'prayo yasya tat samacaturasra amrayastviha caturdigvibhAgopalakSitAH zarIrAvayavA draSTavyAH / anye tvAhuH -- samA-anyUnAdhikAzcatasno'pyasnayo tatra tat samacaturasra tacca tat saMsthAnaM ca, saMsthAnam - AkAraH taca, vAmadakSiNajAnvorantaraM Asanasya lalAToparibhAgasya cAntaraM vAmaskandhasya dakSiNajAnunazcAntaramiti, apare tvAhuH - vistArotsedhayoH samatvAt samacaturasra tacca tatsaMsthAnaM ca 2, saMsthAnam - AkArastena saMsthito- vyavasthito yaH sa tathA 'jAvauTThAe uDei' iti yAvatkaraNAt 'vaJjarisahasaMghayaNe kaNagapulaganighasapamhagore uggatave dittatave mahAtave urAle ghore ghoraguNe ghoratavassI ghorabaMbhaceravAsI ucchUDhasarIse saMkhittavipulateyalese caudasapuvI caunANovae savvakkharasannivAI samaNassa bhagavato mahAvIrassa adUrasAmante uDuMjANu ahosire jhANakoTThovagae saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai / taNaM se bhagavaM goya jAyasaGke jAyasaMsae jAyakouhalle uppannasaDDhe uppannasaMsae uppannakouhalle saMjAyasa saMjAyasaMsae saMjAyakouhalle samuppannasa samuppannasaMsae samuppanna kouhalle uDAe uTThei' iti draSTavyaM tatra nArAcamubhayato markaTabandhaH RSabhastadupari veSTanapaTTaH kIlikA asthitrayasyApi bhedakamasthi evaMpaM saMhananaM yasya sa tathA tatA kanakasya- suvarNasya yaH pulako -lavastasya yo nikapaH - kaSapaTTake rekhArUpastathA padmagrahaNena padmakesa- rANyucyante avayave samudAyopacArAt yathA devadattasya hastAgrarUpo'vayavo'pi devadattaH, tathA ca devadattasya hastAgraM spRSTA lokovadati-spRSTo mayA devadatta iti / kanakapulakanikaSavat padmavazca yo gauraH sa kanakapulakanikaSapadmagauraH, athavA kanakasya yaH pulako - dravatve sati bindusya nikaSo varNataH sadRzaH kanakapulakanikapaH, tathA padmavatpadmakesaravat yo gauraH sa padmagauraH, tataH padadvayasya karmmadhArayasamAsaH, ayaM ca viziSTacaraNarahito'pi zaGkayeta tata Aha- 'uggatave' iti, ugram-adhRSyaM tapaH - anazanAdi yasya sa tathA, yadanyena prAkRtena puMsA na zakyate cintayitumapi manasa tadvidhena tapasA yukta ityartha, tathA dIptaMjAjvalyamAna dahana iva karmmavanagahanadahanasamarthatayA jvalitaM tapo-dharmmadhyAnAdi yasya sa tathA, 'tatatave' iti taptaM tapo yena sa taptatapAH, evaM hi tena tapastaptaM yena sarvANyapi azubhAni karmANi Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 26 255 bhasmasAtkRtAnIti 'mahAtave' iti mahAn - prazastamAzaMsAdoSarahitatvAt tapo yasya sa mahAtapAH, tathA 'urahAle' iti, udAraH - pradhAnaH athavA urAlo - bhISmaH ugrAdiviziSTatapaHkaraNataH pArzvasthAnAmalpasatvAnAmatiprabhAnaka iti bhAvaH / tathA ghoro - nirghRNaH parISahendriyAdiripugaNavinAzanamadhikRtya nirdaya itiyAvat, tathA ghorA - anyairduranucarA guNA mUlaguNAdayo yasya sa ghoraguNaH, tathA ghoraistapobhistapasvI ghoratapasvI, 'ghorabaMbhaceravAsI' iti ghoraM dAruNamalpasatvairduranucaratvAt brahmacaryaM yat tatra vastuM zIlaM yasya sa tathA, 'ucchUDhasarIre' iti ucchUDham ujjhitamivojjhitaM saMskAraparityAgAt zarIraM yena sa ucchUDhazarIraH, 'saMkhittaviulateulese' iti saGkSiptA - zarIrAntargatatvena hrasvatAM gatA vipulAvistIrNA anekayojana pramANakSetrAzritavastudahanasamarthatvAt tejolezyA viziSTatapojanyalabdhivizeSaprabhavA tejojvAlA yasya sa tathA, 'caudasapuvI' iti caturddaza pUrvvANi vidyante yasya tenaiva teSAM racitatvAt asau caturddazapUrvI, anena tasya zrutakevalitAmAha, sa cAvadhijJAnAdivikalo'pi syAdata Aha - 'caunANovagae' matizrutAvadhimanaHparyAyajJAnacatuSTayasamanvitaH, ukatavizeSaNadvayayukyo'pi kazcinna samagrazrutaviSayavyApijJAno bhavati caturddazapUrvavidAmapi SaTsthAnapatitatvena zravaNAdata Aha- 'sarvAkSarasannipAtI' akSarANAM sannipAtAH - saMyogAH akSarasannipAtAH sarve ca te akSarasannipAtAzca sarvAkSarasannipAtAste yasya jJeyAH sa tathA, kimuktaM bhavati ? - yA kAcit jagati padAnupUrvI vAkyAnupUrvI vA saMbhavati tAH sarvA api jAnAtIti, evaMguNaviziSTatheo bhagavAn vinayarAziriva sAkSAditikRtvA ziSTAcAratvAcca zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAdUrasAmante viharatIti yogaH, tat dUraM - viSkRSTaM sAmantaM sannikRSTaM tavpratiSedhAdadUrasAmantaM tato nAtidUre nAtinikaTe ityarthaH, kiMviziSTaH san tatra viharatItyata Aha 'UDDhajANa ahosire' UrdhvaM jAnunI yasyAsAvUrdhvajAnuH adhaH zirA nordhvaM tiryagvA vikSiptardRSTi kintu niyatabhUbhAganiyamitadRSTirityarthaH, 'jhANakoTThovagae' iti dhyAnaM - dharmadhyAnaM zukladhyAnaM ca tadeva koSThaH kuzUlo dhyAnakoSThastamupagato dhyAnakoSThapagato, yathA hi koSThake dhAnyaM prakSiptamviprasRtaM bhavati evaM bhagavAnapi dhyAnato'viprakIrNendriyAntaH karaNavRttirityarthaH, 'saMyamena' paJcAzravanirodilakSaNena tapasA anazanAdinA cazabdo'tra samuccayArtho lupto draSTavyaH, saMyamatapograhaNamanayoH pradhAnamokSAGgatAkhyApanArthaM, prAdhAnyaM saMyamasya navakarmAnupAdAnahetutvena tapasazca purANakarmmanirjarAhetutvena, tathAhi - abhinavakarmAnupAdAnAt purANakarmmakSapaNAcca jAyate sakalakarmmakSayalakSaNo mokSastato bhavati saMyamatapasormokSaM prati prAdhAnyamiti 'appANaM bhAvemANe viharati' iti, AtmAnaM vAsayan tiSThati / 'taeNa 'mityAdi, tato dhyAnakoSThopagataviharaNAdanantaraM 'Na' miti vAkyAlaGkAre sa bhagavAn gautamo 'jAtasaGke' ityAdi, jAta zraddhAdivizeSaNaviziSTaH san uttiSThatIti yogaH, tatra jAtA - pravRttA zraddhA-icchA vakSyamANArthatvAvagamaMprati yasyAsau jAtazraddhaH tathA jAtaH saMzayo yasya sa jAtasaMzayaH, saMzayo nAma anavadhAritArthaM jJAnaM, sa caivaM- ittaM nAmAsya divyA devarddhirvistRtA abhavat idAnIM sAkava gateti, tathA 'jAyakutUhale ' iti jAtaM kutUhalaM yasya sa jAtakutUhalaH, jAtautsukya Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 rAjapraznIyaupAGgasUtram- 26 ityarthaH, tatA kathamamumarthaM bhagavAn prarUpayiSyati iti, tathA 'uppannasaDDhe' utpannA prAgabhUtA satI bhUtA zraddhA yasyAsau utpanna zraddhaH atha jAtazraddha ityetadevAstu kimarthamutpannazraddha iti, pravRttazraddhatvenaivotpannazraddhatvasya labdhatvA, nahiM anutpannA zraddhA pravartate iti, atrocyate, hetutvapradarzanArthaM, tathAhi kathaM pravRttazraddhaH ?, ucyate, yata utpannazraddhaH, iti hatutvadarzanaM copapannaM, tasya kAvyAlaGkAratvAt yathA 'pravRttadIpAmapravRttabhAskarAM, prakAzacandrAM bubudhe vibhAvarI' miyatra, atra hi yadyapi pravRttidIpAditvAdevApravRtta bhAskaratvamupagataM tathApyapravRttabhAskaratvaM pravRttadIpatvAderhetutayopanyastamiti samyak, 'uppannasaDDe uppannasaMsaye' iti prAgvat, tathA 'saMjAyasaDDe ityAdi padaSaTakaM prAgvat, navaramiha saMzabdaH prakarSAdivacano veditavyaH, 'uTThAe uTThei ' tti utthAnamutthA - UrddhavartanaM tayA uttiSThati, iha 'uTThei' ityukte kriyArambhamAtramapi pratIyeta yathA vaktumuttiSThate tatastadvayavacchedArthamutthAyetyuktaM utthayA utthAya 'jeNeve' tyAdi yasmin digbhAge zramaNo bhagavAn mahAvIro varttate 'teNeve 'ti tasminneva digbhAge upAgacchati, upAgatya ca zramaNaM trikRtvaH - trivArAn AdakSiNapradakSiNIkaroti, AdakSiNapradakSiNIktaya ca vandate namasyati vanditvA namassiyatvA evamavAdIt / 'sUriyAmassa NaM bhaMte!' ityAdi, 'kahiMgae' iti ka gataH ?, tatra gamanamantarapravezAbhAve'pi 6STaM yathA bhittau gato dhUliriti, eSo'pi divayAnubhAvo yadyevaM kacitpratyAsanne pradeze gataH syAttato 6zyeta na cAsau dRzyate, tato bhUyaH pRcchati - 'kahaM aNupaviTTe' iti kAnupraviSTaH ? kvAntarlIna iti bhAvaH / bhagavAnAha - gautamaH zarIraM gataH zarIramanupraviSTaH punaH pRcchati - 'se keNaTTeNa 'mityAdi, atha kenArthena kena hetunA bhadanta ! evamucyate- zarIraM gataH zarIramanupraviSTa ?, bhagavAnAha - gautama 'se jahAnAmae' ityAdi, kUTasyeva - parvatazikharasyevAkAro yasyAH sA kUTAkArA, yasyA upari AcchAdanaM zikharAkAraM sA kUTAkAreti bhAvaH, kUTAkArA cAsau zAlA ca kUTAkArazAlA, yadivA kUTAkAreNa zikharAkRtyopalakSitA zAlA kUTAkArazAlA syAt, 'duhato littA' iti bahirantazca gomayAdinA liptA guptA - bahiprakArAvRtA guptadvArA dvArasthaganAt yadivA guptA guptadvArA - keSAJcit dvArANAM sthagitatvAt keSAJciccAsthagitatvAditi nivitA - vAyorapravezAt kila mahad gRhaM nivAtaM prAyo na bhavati tata Aha-nivAtagambhIrA-nivAtA satI gambhIrA nivAtagambhIrA, nivAtA satI vizAlA ityarthaH, tatastasyAH kUTAkArazAlAyA adUrasAmante - nAtidUre nikaTe vA pradeze mahAn eko'nyataro janasamUhastiSTAti / sa ca ekaM mahat abhrarUpaM bAddalaM abhrabAddalaM, dArAbhipAtarahitaM sambhAvyavarSaM bArdalamityarthaH, varSapradhAnaM bAlakaM varSabArdalakaM varSaM kurvantaM bAdalakaM mahAvAtaM vA 'ejamANa' miti AyAntaMAgacchantaM pazyati, dRSTvA cataM 'kUDAgArasAlaM' dvitIyA SaSThayarthe tasyAH kUTAkArazAlAyA anantaraM tato'nupravizya tiSThati, evaM sUryAbhasyApi devasya sA tatA vizAlA divyA devardhirdivyA devatyutirdivyo devAnubhAvaH zarIramanupraviSTaH 'se keNaTTeNaM' mityAdi, anena prakAreNa gautama ! evamucyate- 'sUriyAbhasse' tyAdi, bhUyo gautamaH pRcchati mU. (27) kahi Na bhaMte! sUriyAbhassa devassa sUriyA nAmaM vimAne pannatte ?, goyamA ! Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-27 257 jaMbUddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNa imIse rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijAto bhUmibhAgAtI uddhaM caMdimasUriyagahagaNakhacatrAlavANaM bahUiMjoyaNAI bahUI joyaNasayAI bahUI joyaNasahassAI bahUiM joyaNasayasahassAI bahuIo joyaNakoDIo bahuIo joyaNasayasahasaskoDIo uddhaM dUraM vItIvaittA etthnnN| sohamme kappe nAmaM kappe pannate pAINapar3INaAyate udINadAhiNavicchiNNe addhacaMdasaMThANasaMThite accimAlibhAsarAsivaSNAme asaMkhejAojoyaNakoDakoDIo AyAmavikUkhaMbheNaM asaMkhenAo joyaNakoDAkoDIo parikkheveNaM ittha NaM sohammANaM devANaM battIsaM vimANAvAsasayasahassAI bhavataMtIti makkhAyaM, te NaM vimANaM sadharayaNAmayA acchA jAva pddiruuvaa| tesiNaM vimANANaM bahumajjhadesabhAe paMca vaDiMsayA paM0 taMjahA 1 asogavaDiMsate 2 sattavannavaDiMsate 3 caMpakavaDiMsate 4 cUyavaDiMsate 5 majjhe sohammavaDiMsae, te NaM vaDiMsagA sabbarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA, tassa NaM sohammavaDiMsagassa mahAvimAnassa puracchimeNaM tiriyamasaMkhejAI joyaNasayasahassAI vIIvaittA etya NaM sUriyAbhassa devassa sUriyAbhe nAmaM vimANe pannatte, addhatterasa joyaNasayasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM guNayAlIsaM ca sayasahassAI bAvannaM ca sahassAI addha ya aDayAle joyaNasate parikakheveNaM, se NaM egeNaM pAgAreNaM sabao samaMtA saMparikhite, se NaM pAgAre tini joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM mUle egaM joyaNasayaM vikkhaMbheNaM majhe pannAsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM uppiM paNavIsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM mUle vicchinne majjhe saMkhitte upi tanue gopucchasaMThANasaMThie savvakaNagAmae acche jAva paDilave, se NaM pAgAre nAnA(maNi)vihapaMcavannehiM kavisIsaehiM uvasobhite, taMjahA-kiNhehiM nIlehiM lohitehiM hAlidehiM sukillehiM kavisIsaehiM, te NaM kavisIsagAegaMjoyaNaM AyAmeNaM addhajoyaNaM vikkhaMbheNaM desUNaM joyaNaM uDaM uccatteNaM sabamaNi (rayaNA) mayA acchA jAva pddiruuvaa| sUriyAbhassaNaM vimANassa egamegAe bAhAedArasahassaM 2 bhavatIti makakhAyaM, te NaM dArA paMcajoyaNasayAI uddhaM uccatteNaM aDDhAijAiMjoyaNasayAI vikkhaMbheNaM tAvaiyaM ceva paveseNaM seyA gharakaNagathUbhiyAgA IhAmiyausamaturagaNaramagaravihagavAlagakinnararurusammacamara-kuMjaravaNalayapaumalayabhatticittA khaMbhuggayavaggayarevaiyA parigayAbhigamA vijAharajamalajuyala-jaMtajuttaMpiva accIsahassamAliNIyA rUvagasahassakaliyA bhisamANA bhiaisamANA cakhulloyaNa- lesA suhaphAsA sasirIyarUvA vano dArANaM tesiM hoi, taMjahA vairAmayA nimmA riTThAmayA paiTThANA veruliyamayA sUikhaMmA jAyaruvovaciyapavarapaMcavannamaNirayaNakoTTimatalA haMsagabbhamayA eluyA gomejamayA iMdakIlA lohiyakkhamatIto dAraceDIojoIrasamayA uttaraMgAlohiyakkhamaIo sUIovayarAmayA saMdhI nAnAmaNimayA samuggayA vayarAmayAaggalA aggalapAsAyA rayayAmayAo AvattaNapeDhIyAo aMkuttarapAsagA niraMtariyaghaNakavADA bhittIsu ceva mittigulitA chappanA tinni hoti gomANasiyA taiyA nAnAmaNirayaNavAlarUvagalolaTThiasAlabhaMjiyAgA vayarAmayA kuDDA rayayAmayA ussehaa| [817 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 rAjapraznIyaupAGgasUtram-27 savatavaNijamayA ulloyA nAnAmaNirayaNajAlapaMjaramaNivaMsagalohiyakkhapaDivaMsagarayayabhomA aMkAmayA pakkhA pakhavAhAo joirasAmayA vaMsA vaMsakavelluyAo rayaNAmayAo paTTiyAojAyarUvamaIo ohADaNIovairAmaIo uvaripucchaNAo sabaseyarayayAmayAcchAyaNe aMkAmayA kaNagakUDatavaNijadhUbhiyAgA seyA saMkhatalavimalanimmaladadhidhaNagokhIrapherayayaNigarappagAsA tilagarayaNaddhacaMdacittA nAnAmaNidAmA kiyA aMto bahiM ca sahA tavaNijavAluyApatthaDA suhaphAsA sassirIyarUvA pAsAIyA darisaNijjA abhiruvA pddiruuvaa| vR.kavasUryAbhasya devasya sUryAbhaM vimAnaM prajJaptaM ?, bhagavAnAha-gautamaH asmin jambUdvIpe yo mandaraH parvataratasya dakSiNato'syA ralaprabhAyAH pRthivyA bahusamaramaNIyAt bhUmibhAgAdUcaM candrasUryagrahaNaganakSatratArArUpANAmApipurato bahUni yojanAni bahUniyojanazatAni tato buddhayA bahubahutarotpavanena bahUni yojanasaha sApyevameva bahUni yojanazatasahasrANi evAmeva ca bahIryojanakoTIrameva ca bahIryojanakoTIkoTIrUddhadUramutpalutya atra-sArddharajupramANepradeze saudharmoM nAma kalpaHprajJaptaH, sacaprAcInApAcInAyataH pUrvAparAyataH ityarthaH, udagdakSiNavistIrNa, arddhacandrasaMsthAnasaMsthito, dvau hi saudharmezAnadevalokI samuditau paripUrNacandramaNDalasaMsthAnasaMsthitau, tayozca merodakSiNavartIsaudharmakalpa uttaravartI IzAnakalpaH tato bhavati saudharmakalpaH candrasaMsthAnasaMsthitaH, acimAlI itia/Si-kiraNAniteSAMmAlA arciAlAsAasyAstIti arciAlI kiraNamAlAsaGkula ityrthH| asaGkhyeyayojanakoTIkoTIH 'AyAmavivakhaMbheNaM tiAyAmazcaviSkambhazcAyAmaviSkambhaM samAhAro dvandvaratena, AyAmena ca viSkambhena cetyarthaH, asayyeyA yojanakoTIkoTyaH 'pariAyAmazca viSkambhazcAyAmaviSkambhaM samAhAro dvandvaratena, AyAmena ca viSkambhena cetyarthaH, asaddhayeyAyojana-koTIkoTyaH parikkheveNaM" paridhinA savvarayaNAmae' iti sarvAtmanA ratnamayaH 'jAvapaDirUve' iti yAvatkaraNAt 'acche saNhe ghaTe maTTe' ityAdivizeSaNakadambakaparigrahaH, tattha Na' mityAdi, tatra saudharme kalpe dvAtriMzat vimAnazatasahasrANi bhavanti tyAkhyAtaM mayA zeSaizca tiirthkR-bhiH| 'teNaMvimANe' tyAdi, tAni vimAnAni sUtre pustvaM prAkRtatvAtsarvaralamayAni-sAmastyena ralamayAni 'acchAni' AkAzasphaTikavadatinirmalAni atrApi yAvatkaraNAt "saNhA laNhA ghaTTAmaTThA nIrayA' ityAdi vizeSaNajAtaMdraSTavyaM, tacca prAgevAnekazI vyAkhyAtaM 'tesiNa' mityAdi, teSAM vimAnAnAM bahumadhyadezabhAge trayodazaprastaTe sarvatrApi vimAnavataM sakAnAM svasvakalpacaramaprastaTastitvAt paJcAvaMtasakAH-paJca vimAnAvataMsakAH prajJaptAH, tadyathA-azokAvataMsakaHazokAvataMsakanAmA, saca pUrvasyAM dizi, tato dakSiNasyAMsaptaparNAvataMsakaH pazcimAyAM campakAvasataMsakaH uttarasyAMcUtAvataMsakaHmadhye saudharmAvataMsakaH,tecapaJcApivimAnAvataMsakAHsarvaralamayA 'acchAjAvapaDirUvA' itiyAvatkaraNAdatrApisaNhAlaNhAghaTTAmaTThA ityAdivizeSaNajAtamava-gantavyam ___ asya ca saudharmAvataMsakasya pUrvasyAM dizi tiryak asaGkhyeyAniyojanazatasahasrANi vyativrajya-atikramyAtra sUryAbhasya devasya sUryAbha nAma vimAnaM prajJapta, arddha trayodazaM yeSAM tAni arddhatrayodazAni, sAni dvAdazetyarthaH, yojanazatasahasrANyAyAmaviSkambhena, ekonacatvAriMzat Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-27 __ 259 yojanazatasahasrANi dvipaJcAzatsahasrANi aSTau ca yojanazatAni aSTacatvAriMzadadhikAni 3952848 kiJcidvizeSAdhikAni 'parikSepeNa' paridhinA, idaM ca parakSepaparimANa 'vikkhaMbhavaggadahaguNakaraNI vaTTassa parirao hoi' iti karaNavazAt svayamAneta, sugamatvAt / 'seNaMegeNa' mityAdi, tadvimAnakamekena prAkAreNa sarvataH-sarvAsudikSusamahoi' itikaraNavazAt svayamAneta, sugama-tvAt / 'se NaM egeNa' mityAdi, tadvimAnamekena prakArANa sarvataH-sarvAsu dikSu samanantataH-sAmastyena parikSiptaM / ___ 'seNaMpAgAre ityAdi, saprAkAraHtrINiyojanazatAni Urdhvamuccaistvena mUle evaM yojanazataM viSkambheNa madhyabhAge paJcAzat, mUlAdArabhya madhyabhAgaM yAvat yojane yojane yojanavibhAgasya viSkambhatamsuTitatvAt, upari-mastake paJcaviMzatiryojanAni viSkambheNa, madhyabhAgAdArabhyoparitanamastakaM yAvat yojane yojane yojanaSaDbhAgasya viSkambhato hIyamAnatayA labhyamAnatvAt, ata eva mUle vistIrNo madhye saMkSiptaH, paJcAzato yojanAnAM truTitatvAt, upari tanukaH paJcaviMzatiyojana-mAtraviratArAtmakatvAt, ata eva gopucchasaMsthAnasaMsthitaH, 'savvarayaNAmae acche' ityAdi vizeSaNajAtaM praagvt| __'se Na pAgAre' ityAdi, sa prAkAro 'nAnAvihapaMcavannehi' iti nAnAvidhAni ca tAni paJcavarNAni ca nAnAvidhapaJcavarNAni taiH, nAnAvidhatvaMcapaJcavaNapikSayAdraSTavyaM kRSNAdivarNatAratamyApekSayA vA,paJcavarNatvameva prakaTayati- 'kaNhehiM' ityAdi, 'te NaM kavisIsagA' ityAdi, tAni kapizIrSakANi pratyekaM yojanamekamAyAmato-dairyeNArddha yojanaM viSkambheNa dezonayojanamuccaistvena 'sabbarayaNAmayA' ityAdi vizeSaNajAtaM praagvt| "sUriyAbhassa Na mityAdi, ekaikasyAM bAhAyAM dvArasahasramiti sarvasaGkhyayA catvAri dvArasahasrANi, tAnicadvArANi pratyekaMpaJcayojanazatAnyUz2auccaistvena arddhatRtIyAniyojanazatAni viSkambhataH 'tAvaiyaMceve' ti arddhatRtIyAnyeva yojanazatAni pravezataH 'seyA' ityAdi, tAni ca dvArANi sarvANyupari zvetAni-zvetavarNopetAni bAhulyenAGgaralamayatvAt 'varakaNagathUbhiyAgA' iti varakanakA-varakanakamayIstUpikA-zikharaM yeSAMtAnitathA, 'IhAmigausabhaturaganaramagaravihagavAlagakinnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhattacittA khaMbhuggayavaravayaveiyAparigayAbhirANA vijAharajamalajuyalajaMtajuttAvivaaccIsahassamAliNIyA rUvagasahassakaliyA bhisamANA bhibhisamANA cakkhulloyaNalesA suhaphAsA sassirIyarUvA' iti vizeSaNajAtaM yAnavimAnava dbhAvanIyaM, 'vanno dArANaM tesiMhoi' iti teSAM dvArANAM varNa-svarUpaM vyAvarNanamayaM bhavati, tameva kathayati "taMjahe tyAdi, tadyathA-'vairAmayA nimmA' iti nemAnAma drANAM bhUmibhAgAdUrddhaniSkamantaH pradesAste sarve vajramayA-vajraratnamayAH, vajrazabdasyadIrghatvaM prAkRtatvAta, evamanyamAtrApi draSTavyaM, 'riTThAmayA paiTTANA' riSThamayA-riSTharatnamayAni pratiSThAnAni mUlapAdAH 'veruliyamayA khaMbhA' iti vaiDUryaratnamayAH stambhAH jAyasavovaciyapavarapaMcavanna(vara)maNirayaNakuTTimatalA jAtarUpeNasuvarNena upacitaiH-yuktaiH pravaraiH-pradhAnaiH paJcavarNamaNibhi-candrakAntAdibhi ratnaiH-karketanAdibhi kuTTimatalaM-baddhabhUmitalaM yeSAMte tathA 'haMsagabmamayA eluyA' haMsagarbhamayA-haMsagarbhAkhyaratnamayA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 rAjapraznIyaupAGgasUtram-27 elukA-dehalyaH 'gomejamayA iMdakIlA' iti gomejakaratnamayA indrakIlAH, 'lohiyakkhamaIo' lohitAkSaratnamayyaHceDAo' itidvArazAkhA joirasamayAuttaraMgA' iti dvArasyopari tiryagvavasthitamuttara tAnijyotIrasamayAni-jyotIrasAkhyaratnAtmakAni 'lohiyakakhamaIo' lohitAkSamayyo lohitAkSaralAdhikAH sUcayaH phalakadvayasambandhavighaTanAbhAvahetuH pATukAsthAnIyAH 'vairAmayA saMdhI' vajramayAH sandhayaH sandhimelAH phalakAnAM, kimuktaM bhvti| vajraralapUritAH phalakAnAM sandhayaH, 'nAnAmaNimayA samuggayA' iti samudkA iva samudgakAH- zUcikAgRhANi tAni nAnAmaNimayAni 'vayarAmayA aggalA aggalapAsAyA' argalAH-pratItAH argalAprAsAdA yatrArgalA niyamyante, Aha ca jIvAbhigamamUlaTIkAkAra:-- "argalAprAsAdo yatrArgalA niyamyante iti" ete dvaye api vajraratnamayyau 'rayayAmayAo AvattaNapeDhiyAo' itiAvartanapIThikA nAmayanendrakIlako bhavati, uktaJcavijayadvAracintAyAM jIvAbhigamasUlaTIkAkAreNa- "AvartanapIThikA yatrendrakIlako bhavatIti aMkuttarapAsagA' iti aA-aGkaratnamayA uttarapArvA yeSAM dvArAmAMtAni akottarapArzvakANi 'niraMtariyaghaNakavADA' iti nirgatA antarikA-laghvantararUpA yeSAM te nirantarikA ata eva ghanA nirantarikA ghanAH kapATA yeSAM dvArANAM tAni nirantarikaghanakapATAni 'bhittisu ceva mittiguliyA chappannA tinni hoti' ititeSAMdvArANAMpratyekamubhayoH pArzvayoH bhittiSubhittigatAH bhittigulikA-pIThakasthAnIyAH timraH SaTpaJcAzapramANA bhavanti 'gomANasiyA (sajjA) taiyA' iti gomanasyaH zayyA 'taiyA' iti tAvanmAtrAH SaTpaJcAzatrikasaGkhyAkA ityarthaH / 'nAnAmaNirayaNavAlarUvagalIlaviyasAlamaMjiyAgA' iti idaM dvAravizeSaNamave, nAnAmaNiratnAni-nAnAmaNiralamayAni vyAlarUpakANi lIlAsthitazAlamaJjikAcalIlAsthitaputtalikA yeSutAni tathA 'vayarAmayA kUDA rayayAmayA ussehA' iti kUDo-mADabhAga ucchrayaH-zikharaM, Aha ca jIvAbhigamamUlaTIkAkRt-'kUDo mADabhAga ucchrayaH zikhara' miti, navaramatra zikharANi teSAmeva mADabhAgAnAM sambandhIni veditavyAni, dvArazikharANAmuktatvAt vakSyamANatvAcca, 'savvatavaNijamayAulloyA' ullokA-uparibhAgAH sarvatapanIyamayAH-sarvAtmanA tapanIyarUpasuvarNavizeSamayAH 'nAnAmaNirayaNajAlapaMjaramaNibaMsagalohiyavakhapaDivaMsagarayayabhomA' iti maNayo-maNimayA vaMzA yeSu tAni maNimayavaMzakAni lohitAkhyAnilohitAkhyamayAH prativaMzAyeSu tAni lohitAkhyaprativaMzakAni rajatA-rajatamayI bhUmiryeSAM tAni rajatabhUmAni prAkRtatvAtsamAsAntaH maNivaMzakAni lohitAkhyaprativaMzakAni rajatA-rajatamayI bhUmiryeSAM tAni rajatabhUmAni prAkRtatvAtsamAsAntaH maNivaMzakAni lohitAkhyaprativaMzakAni rajatabhUmAni nAnAmaNiratnAni-nAnAmaNiratnamayAni jAlapaJjarANigavAkSAparaparyAyANi yeSu tAni tathA, padAnAmananvayoSanipAtaH prAkRtatvAt / 'aMkAmayA pakkhApavakhavAhAo' iti aGko-ratnavizeSastamanmayAHpakSAstadekadezabhUtAH pakSavAhavo'pi tadekadezabhUtA evAGkamayyaH, Aha ca jIvAbhigamamUlaTIkAkRta-"aGkamayAHpakSAstadekadezabhUtA evaM pakSavAhavo'pi draSTavyA" iti, 'joIrasAmayA vaMsA vaMsakavellukA ya' itijyotIrasaM nAmaratnaMtanmayA vaMzAH-mahAntaH pRSThavaMzA 'vaMsakaveluyAya' iti mahatAM pRSThavaMzAnA Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-27 261 ___mubhayatastiryak sthApyamAnA vaMzAH kavellukAni pratItAni 'rayayAmaIo paTTiAo' iti rajatamayyaH paTTikA-vaMzAnAmupari kambAsthAnIyAH 'jAyarUvamaIo ohADaNIyo' jAtarUpa-savarNavizeSa-stanmayyaH 'ohADaNIo avaghATinyaHAcchAdanahetukamboparisthyApyamAna mahApramANI-kaliJcasthAnIyAH 'vayarAmaIo uvaripuJchaNAo' iti vajramayyo-vajraratlAtmikA avaghATanI- nAmupari pujchanyo-niviDatarAcchAdanahetuzlakSNataratRNavizeSasthAnIyAH uktaM ca jIvAbhigama- mUlaTIkAkAreNa / "ohADaNAgrahaNaM mahatkSullakaMcapuJchanAiti" 'savvaseyarayayAmayAcchAyaNe' iti sarvazvetaM rajatamayaM puJchanInAmupari kavellAkAnAmadha AcchAdanaM 'aGkamayakaNagakUDatavaNijjathUbhiyAgA' aGkamayAni bAhulyenAGkaralamayAni pakSarabAhyAdInAmaGkaralAtmakatvAtkanakAni-kanakamayAni kUTAni-mahAnti zikharANi yeSAM tAnI kanakakUTAni tapa nIyAni-tapanIyastUpikAni, tataH padatrayasyApi karmadhArayaH, etena yat prAk sAmAnyena utkSiptaM 'seyAvarakamagathUbhiyAgA' iti tadeva prapaJcato bhAvitamiti, samprati tadeva zvetatvamupasaMhAravyAjena bhUya upadarzayati-seyAzvetAni, zvetatvamevopamayA draDhayati / _ 'saMkhatalavimalanimmaladaghighaNagokhIrapheNarayayanigarappagAsA' iti vigataM malaM vimalaM yatzayatalaM-zaGkhasyoparitanobhAgo yazcanirmalodadhidhanaH-dhanIbhUtaMdadhigokSIraphenorajatanikarazca tadvat prakAzaH-pratibhAso yeSAM tAni tathA 'tilagarayaNaddhacaMdacittA' iti tilakaratlAnipuNDavize,stairarddhacandraizca citrANi-nAnArUpANi tilakaratnArddhacandracitrANa, kavacit 'saJjatalavimalanimnaladahighaNagokhIrapheNarayayaniyarappagAsaddhacaMdacittAI' iti pAThaH, tatra pUrvavat pRthak pRthak vyutpattiM kRtvA pazcAt padadvayasya 2 krmdhaaryH| ___'nAnAmaNidAmAlaMkiyA' iti nAnAmaNayo-nAnAmaNimayAni dAmAni-mAlAstairalakRtAni nAnAmaNidAmAlaGakRtAni antarbahizca zlakSNAni-zlakSNapudgalaskandhanirmApitAni 'tavaNijjAvAluyapatthaDA' iti tapanIyAH-tapanIyamayyo yA vAlukA:-sikatAstAsAM prastaTa:prastaroyeSutAnitathA suhaphAsA' iti sukhaH-sukhahetuHsparzo yeSutAni sukhasparzAni sazrIkarUpANi prAsAdIyAnItyAdi praagvt| mU. (28) tesiNaMdArANaM ubhao pAse duhao nisIhiyAe solasa 2 caMdanakalasaparivADIopannattAo, teNaM caMdanakalasAvarakamalapaiTTANA surabhivaravAripaDipunnAcaMdenakayacaccAgA AviddhakaMTheguNA paumuppalapihANA sabbarayaNAmayA acchAjAva paDirUvA mahayA 2 iMdakuMbhasamANA pannattA samaNAuso!, tesiNaMdArANaM ubhao pAseduhaoNasIhiyAe solasa 2 nAgadaMtaparivADIo pnnttaao| te NaM nAgadaMtA muttAjAlaMtarusiyahemajAlagavakakhajAlakhiMkhiNI(ghaMTA)jAlaparikhittA abhuggayA abhinisiTThA tiriyasusaMpaggahiyA ahepanagaddharUpannagaddhasaMThANasaMThiyA savvavayarAmayA acchA jAva paDirUvA mahayA mahayA gayadaMtasamANA pannatA smnnaauso!| tesuNaM nAgadaMtaesu bahave kiNhasuttabaddhavaTTavagdhAritamalladAmakalAvA nIla0 lohita0 hAlidda0 sukkilasuttavaTTavagghAritamalladAmakalAvA, teNaMdAmAtavaNijjalaMbUsagA suvanayaramaMDiyagA Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 rAjapraznIyaupAGgasUtram - 28 jAva kannamaNanivyuttikeNaM saddeNaM te padase savvao samaMtA ApUremANA 2 sirIe aIva 2 uvasobhemANA ciTThati / tesiNaM nAgadaMtANaM uvari annAo solasa solasa nAgadaMtaparivADIo paM0, te NaM nAgadaMtA taM ceva jAva mahatA 2 gayadaMtasamANA pannattA samaNAuso ! tesu NaM nAgadaMtaesu bahave rayayAmayA sikagA pannattA, tesu NaM rayayAmaesu sikkaesu bahave veruliyAmaIo ghUvaghaDIo paM0, tAo NaM ghUvaghaDIo kAlagurupavarakuMdurukkaturukka ghUvamadhamadhaMtagaMdhuddhayAbhirAmAo sugaMdhavaragaMdhiyAto gaMdhavaTTibhUyAo orAleNaM maNunneNaM manahareNaM ghANamaNanivvuikareNaM gaMdheNaM te padese savvao samaMtA jAva ciTThati / tesi NaM dArANaM ubhao pAse duhao nisIhiyAe solasa solasa sAlabhaMjiyAparivADIo pannattAo, tAoNaM sAlabhaMjiyAo lIlaTThiyAo supaiTTiyAo sualaMkiyAo nAnAviharAgavasaNAo nAnAmallapiNaddhAo muTThigijjhasumajjhAo AmelagajamalajuyalavaTTiyaabbhunnayapINaraiyasaMThiyapIvarapaoharAo rattAvaMgAo asiyakesIo miuvisayapasatthalakkhaNasaMvelliyaggasirayAo / IsiM asogavarapAyavasamuTThiyAo vAmahatthaggahiyaggasAlAo IsiM addhacchikaDakkhaciTThieNaM lUsamANIo viva cakkhulloyaNalesehiM annamannaM khejjamANio (viva) puDhavipariNAmAo sAsayabhAvamuvagayAo candAnanAo caMdavilAsiNIo caMdaddhasamaNiDAlAo caMdAhiyasomadaMsaNAo ukka (viva ujjovemANAo ) vijjughaNamiriyasUradippaMtateyaahiyayarasannikAsAo siMgArAgAracAruvesAo pAsA vemANAo ) vijughaNamiriyasUradippaMtateya ahiyayarasannikAsAo siMgArAgAracAruvesAo pAsA0 darasi0 (paDi0 abhi0) ciTThati / vR. teSAM dvArANAM pratyekamubhayoH pArzvayorekaikanaiSedhikAbhAvena 'duhato' iti dvighAto dviprakArAyAM naiSedhikyAM, naiSedhikIniSIdanasthAnaM, Aha ca jIvAbhigamamUlaTIkAkRta - "naiSedhikI niSIdanasthAna' miti, pratyekaM SoDaza 2 (kalaza) paripATayaH prajJaptAH, teca candanakalazA 'varakamalapaiTThANA' iti varaM pradhAnaM yatkamalaM tat pratiSThAnam - AdhAro yeSAM te varakamalapratiSThAnAH, tathA surabhivaravAripratipUrNAzcandanakRtacarcAkAH - candanakRtoparAgAH 'AviddhakaNTheguNA' iti AviddhaH - AropitaH kaNTheguNoH raktasUtrarUpo yeSAM te AviddhakaNTheguNAH, kaNThekAlavat saptamyA aluk, 'paramuppalapihANA' iti padmamutpalaM ca yathAyogaM pidhAnaM yeSAM te padmotpalapidhAnAH 'savvarayaNAmayA acchA sahA lamhA' ityAdi yAvat / 'paDirUvagA' iti vizeSaNakadambakaM prAgvat 'mahayA' iti atizayena mahAntaH kumbhAnAmindra indrakumbho rAjadantAdidarzanAdindrazabdasya pUrvanipAtaH mahAMzcAsau indrakumbhazca tasya samAnA mahendrakumbhasamAnA:- mahAkalazapramANAH prajJaptA he zramaNa ! he AyuSman / 'tesiNaM dArANa' miti teSAM dvArANAM pratyekamubhayoH pArzvayorekaikanaiSedhikIbhAvena yA dvidhA naiSedhikI tasyAM pratyekaM SoDaza SoDaza nAgadantaparipATayaH prajJaptAH, nAgadantA -aGkuTakAH, te ca nAgadantA 'muttajAlaMtarusiyahemajAlagavakakhajAlakhikhiNi (ghaMTA) jAlaparikhittA' iti muktAjAlAnAmantareSu yAni utsRtAni - lambamAnAni hemajAlAni - suvarNamayadAmasamUhA yAni ca gavAkSajAlAniga - Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-28 263 vAkSAkRtiratnavizeSamAlAsamUhA yAnica kiGkiNighaTAjAlAni-zutraghaNTAsamUhAstaiH paritriptAH -sarvato vyAptAH 'abbhuggayA' iti abhimukhamudgatAH agrimabhAge manAk unnatA iti bhAvaH 'abhinisiTTA' iti abhimukhaM bahirbhAgAbhimukhaM nispRSTA nirgatA abhinaspRSTAH "tiriyasusaMpariggahiyA ititiryak bhittipradezaiH suSTu-atizayena samyak-manAgapyacalanenaparigRhItAH susamparigRhItAH, 'ahepannagaddharUvA' iti adhaH-etadevavyAcaSTe-'pannagArddhasaMsthAna-saMsthitA' adhaHpannagArddhasaMsthAnAH 'savvavayarAmayA' sarvAtmanA vajramayA 'acchA saNhA' ityArabhya 'jAva paDirUvA' iti vizeSaNajAtaM praagvt| ___mahayA' iti atizayena mahAnto gajadantasamAnA-gajadantAkArAH prajJaptA he zramaNa! he AyuSman ! 'tesu NaM nAgadaMtaesu bahave kiNhasutavaddhA' teSu nAgadankeSu bahavaH kRSNamUtravaddhA 'vagyariya' iti avalambitA mAlyadAmakalApAH-puSpamAlAsamUhA bahavo nIlasUtrAvalambitamAlyadAmakApA evaM lohitahAridrazuklasUtravaddhA api vAcyAH / 'te NaM dAmA' ityAdi, tAni dAmAni tavaNijjalaMbUsagA' iti tapanIyaH-tapanIyamayolambUsago-dAmnAmagrimabhAge maNDanavizeSo yeSAMtAni tathA, jAvalaMbUsakAni, 'suvannapayaragasaMDiyA' iti pArzvataH sAmastyena suvarNapratareNasuvarNapatrakeNNamaNDitAni suvnnprtrmaanndditaani| nAnAvihamaNirayaNavivihahArauvasohiyasamudayA' iti nAnArUpANAM maNInAM ratnAnAMca vividhA-vicitravarNA hArA-aSTAdazasarikA arddhahArA-navasarikAstairupazobhitaH samudAyo yeSAM tAni tathA 'jAva sirIe aIva 2 uvasobhemANA ciTuMti' iti atra yAvatkaraNAdevaM paripUrNa pATho draSTavyaH 'IsimaNNoNNamasaMpattA puvvAvaradAhiNuttarAgaehiM vAehiM maMdAyaM maMdAyaeijjamANA paijjamANA palaMbamANA pajhaMjhamANA orAleNa maNuNNeNaM maNahareNaM kaNNamaNanivvaikareNaM saheNaM te paese savvao samaMtA ApUremANA 2 sirIe aIva 2 uvasobhemANA ciTuMti' etacca prAgeva yAnavimAnavarNane vyAkhyAtamiti na bhUyo vyAkhyAyate / ___"tesi NaM nAgadaMtANa'mityAdi, teSAM nAgadantAnAmupari pratyekamanyAH SoDaza SoDaza nAgadantaparipATayaH prajJaptAH te ca nAgadantA yAvatkaraNAt 'muttajAlaMtarusiyahemajAlavavakhajAlasiMkhiNighaMTAjAlaparikhittA' ityAdi prAguktaM sarvaM draSTavyaM yAvat gajadantasamAnAH prajJaptA he zramaNa! heAyuSman! 'tesuNaMnAgadaMtae |ityaadi, teSunAgadantakuSebahUni rajatamayAni sikkakAni prajJaptAni, teSu vararajatamayeSu sikkakeSu bahavo-bahrayo vaiDUryamayya vaiDUryaralAtmikA ghUpaghaTikAH 'kAlAgurupavarakaMkudurukkaturukkaghUvamaghamaghate'tyAdi pragAta navaraM 'ghANamaNanivvuikareNa miti ghrANendriyamanonivRtikaraNa / ___'tesi Na'mityAdi, teSAM dvArANAM pratyekamubhayoH pArzvayorekaikanaSedhikobhAvena dvighAto-dviprakArAyAMnaSedhikyAM SoDaza SoDazazAlabhaJjikAparipATayaHprajJaptAH, tAzcazAlabhaJjikA lIlayA-lalitAGganivezarUpayAsthitAlIlAsthitAH, 'supaiTThiyAo' itisumanojJatayApratiSThitAH supratiSThitAH 'sualaMkiyAo' suThu-atizayena ramaNIyatayA alaGkRtAH svalakRtAH 'nAnAviharAgavasaNAo' iti nAnAvidhonAnAprakAro rAgo yeSAM tAni nAnavidharAgAmi tAni vasanAni-vastrANi yAsAMtAstathA 'nAnAmallapinaddhAo' iti nAnArUpANi mAlyAni-puSpANi Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 rAjapraznIyaupAGgasUtram-28 pinaddhAni-AviddhAni yAsAM tA nAnAmAlyapinaddhAH, ktAntasya paranipAtaH sukhAdidarzanAt, 'muddigijjhasumajjhAo' iti muSTigrAhya suSTu-zobhanaM madhya-madhyabhAgoyAsAMtAstathA, 'AmelagajamalajugalavaTTiyaabmunnayapINaraiyasaMThiyapIvarapaoharAo pInaM-pIvaraMracitaM saMsthitaM-saMsthAna yakAbhyAM to pInaracitasaMsthAnI AmelakaH-ApIDaH zekharaka ityrthH| tasya yamalayugalaM-samazreNikaMyayugalaM tadvatvartitau-vaddhasvabhAvAvupacitakaThinabhAvAvitibhAvaH abhyunnatau pInaracitasaMsthAnau capayodharauyAsAMtAstathA, rattAvaMgAo' iti rakto'pAGgo-nayanopAntarUpoyAsAMtAstathA, 'asiyakesio' iti asitAH kRSNAH kezA yAsAMtA asitakezyaH, etadeva savizeSamAcaSTe-'miuvisayapasatthalakkhaNasaMvelliyaggasariyAo' mRdavaH komalA vizadA-nirmalAH prazastAni-zobhanAni asphuTitAgratvaprabhRtIni lakSaNAni yeSAM teprazastalakSaNAH 'saMvellitaM' saMvRtamagraM yeSAMte saMvellitAgrAH zirojAH--kezA yAsAMtA mRduvizadaprazastalakSaNasaMvellitAgrazirojAH, 'IsiM asomavarapAyavasamuTThiyAo' ISat-manAk azokavarapAdave samupasthitAH-AzritA ISadazokavarapAdapasamupasthitAstathA 'vAmahatvaggahiyaggasAlAo' vAmahastena gRhItamagraM zAlAyAH-zAkhAyAH arthAdazokapAdapasya yakAbhistA vaamhstgRhiitaagrshaalaaH| ___'IsiM addhacchikaDakkhaciTThieNaM lUsamANIo vive'ti ISat-manAk arddha-tiryak valitamakSi yeSu kaTAkSarUpeNa ceSTitesu tairmuSNantya iva surajanAnA manAMsi cakkhulloyaNalesehiMya anamannaM khijamANIoviva' 'anyo'nyaM parasparaM cakSuSAMlokanena-Alokanena yelazA:-saMzleSastaiH khadhamAnaiva, kimuktaM bhavati?-evaMnAmAnasti (moryagvalitAkSikaTAkSaH parasparamavalokamAnA avatiSThanti yathA nUnUM parasparaM saubhAgyAsahanatastiryagvalitAkSikaTAkSaiH parasparaM khidyanti iveti, 'puDhavipariNAmAo' iti pRthivIpariNAmarUpAH zAzvatabhAvamupagatA vimAnavat / ___'caMdAnanAo' iti candra ivAnanaM-mukhaM yAsAMtAstathA 'caMdavilAsiNIo' iti candravat manoharaM vilasantItyevaMzIlAcandravilAsinyaH 'caMdaddhasamaniDAlAo' iti candrArddhasamamaSTamIcandrasamAnaM lalATaMyAsAMtAstathA 'caMdAhiyasomadaMsaNAo' iticandrAdapiadhikaM somasubhagakAntimat darzanam-AkAroyAsAMtAstathAulkAiva udyotamAnAH 'vijughaNamaricisUradippaM tateyaahiyayarasannikAsAto' iti vidyutoyeghanA-bahalatarAmarIcayastebhyo yacca sUryasya dIpyamAnaM dIptaM-tejastasmAdapiadhikataraH sannikAza:-prakAzoyAsAMtAstathA, 'siMgArAgAracAruvesAo pAsAiyAo darisaNijjAo paDirUvAo abhiruvAo ciTThati' iti prAgvat // mU. (29) tesi NaM dArANaM ubhao pAse duhao nisIhiyAe solasa solasa jAlakaDagaparivADIo pannattA, te NaM jAlakaDagA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA / tesi NaM dArANaM ubhao pAse duhAo nisIhiyAe solasa solasa ghaMTAparivADIo pannattA, tAsiNaM ghaMTANa imeyArUve vantrAvAse pannatte, taMjahA ___ jaMbUNayAmaIo ghaMTAo vayarAmayAo lAlAo nAnAmaNimayA ghaMTApAsA tavaNijAmaiyAo saMkhalAorayayAmayAo rajjUto, tAoNaMghaMTAo ohassarAo mehassarAosIhassarAo duMduhissarAo kuMcassarAo naMdissarAo naMdighosAo maMjussarAo maMjughosAo sussarAo Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-29 265 sussaranigghosAo urAleNaM maNuneNaM maNahareNaM kannamaNanibbuikareNaM saddeNaM te padese savao samaMtA ApUremANIo 2 jAva ciTThati / / tesiNaM dArANaM ubhao pAse duhao nisIhiyAe solisa solasa vaNamAlAparivADIo pannattAo, tAoNaM vaNamAlAo nAnAmaNiyamayadumalayakisalayapallavasamAulAochappayaparibhuJjamANA sohaMtasassirIyAo paasaaiiyaao4|| tesiNaMdArANaM ubhao pAse duhao nisIhiyAe solasa 2 pagaMThagA pannattA, teNaM pagaMThagA azAijAiMjoyaNasayAI AyAmavikkhaMbheNaM paNavIsaMjoyaNasayaMbAhalleNaM savvavayarAmayA acchA jAva pddiruuvaa| tesiNaM pagaMThagANaM uvari patteyaM 2 pAsAyavaDeMsagA pannattA, te gaMpAsAyavaDeMsagA aDDAijAI joyaNasayAiM uDhe uccatteNaM paNavisaM joyaNasayaM vikkhaMbheNaM anbhuggayamUsiapahasiyA iva vivihamaNirayaNabhatticittA vAuDuyavijayavejayaMtapaDAgachattAichattakaliyA tuMgA gagaNatalamagulihaMtasiharA jAlaMtarayaNapaMjarammiliyabva maNikaNagadhUbhiyAgA viyasiyasayavattapoMDarIyA tilagarayaNaddhacaMdacittA NANAmaNidAmAlaMkiyA aMto bahiM ca saNhA tavaNijavAluyApatthaDA suhaphAsA sassirIyarUvA pAsAdIyA darisaNijjA jAvadAmA uvaripagaMThagANaM jhayA chttaaichttaa| tesiNaMdArANaMumaopAsesosalasasolasatoraNA patrattA, nAnAmaNimayA nAnAmaNimaesa khaMbhesu uvaNiviTThasanniviTThA jAva paumahatthagA, tesiNaM toraNANaM purao dodo sAlabhaMjiyAo patrattAo, jahA heTThA taheva tesiNaM toraNANaM purao nAgadaMtA pannattA jahA heDA jAvadAmA, tesi NaM toraNANaM purao do do hayasaMghADA gayasaMghADA narasaMghADA kinnarasaMghADA kiMparisasaMghADA mahoragasaMghADA gaMdhavyasaMghADAusabhasaMghADA savvarayaNAmayAaccha jAvapaDirUvA, evaM vIhI paMtIo mihunnaaii| tesi NaM toraNANaM purao do do paumalayAo jAva sAmalayAo nicaM kusumiyAo sabarayaNAmayA acchAjAva paDirUvAo / tesiNaM toraNANaM purao do do akkhaya (disA) sovasthiyA pannattA, sabbarayaNAmayA acchA jAvapaDirUvA, tesiNaM toraNAmapurodo docaMdanakalasA pa0 te NaM caMdanakalasA varakamalapaiTThANA tadeva / tesiNaM toraNANaM purato dodo bhiMgArA 50, te gaMbhiMgArA varakamalapaiTTANA jAva mahayA mattagarumahAkitisamANA pannattA samaNA - uso!! tesiNaM teraNANaM purao do do AyaMsA pannattA, tesiNaM AyaMsANaM imeyArUve vannAvAse pannatte, taMjahA-tavaNijamayA pagaMThayA veruliyamayA surayA vairAmayA dovAraMgA nAnAmaNimayA maMDalA aNugghasitanimlAte chAyAte samaNubaddhA caMdamaMDalapaDinikAsA mahayA addhakAyasamANA pannattA samaNAuso!! tesiNaMtoraNANaM puraodo do vairanAbhavAlA paM0 acchaticchaDiyasAlitaMdulahasaMdiTTapaDipunnAivaciTThati savvajaMbUNayamayAjAya paDirUvA mahayA mahayA rahacakkavAlasamANA paM0 samaNAuso tesiNaM toraNANaM purao do do pAMtIo, tAoNaM pAIo acchodagaparisthAo nAnAmaNipaMcavanassa phalahariyagassa bahupaDiputrAoviva ciTThati sabbarayaNAmaIo acchA jAva paDirUvAo mahayA mahayA gokaliMjaracakkasamANIo pannattAo smnnaauso| Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 rAjapraznIyaupAGgasUtram-29 tesi NaM toraNANaM purao do do supaiTTA pannattA nAnAvihabhaMDaviraiyA iva ciTThati savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA / tesiNaM toraNANaM puraodo do maNaguliyAo pannattAo, tAsi NaM maNaguliyAsu bahave suvanarUppamayA phalagA pannattA, tesuNaM suvanasvappamaesu phalagesu bahave vayagagayA nAgadaMtayA pnnttaa| tesu NaM vayarAmaesu nAgadaMtaesu bahave vayarAmayA sikkagA panattA, tesu NaM vayarAmaesu sikkagesu kiNhasuttasikkagavacchitA nIlasuttasikkagavacchiyA lohiyasuttasikkagavacchiyA hAliddasusikkagavacchiyA sukkalasuttasikkagavacchiyA bahavevAyakaragA pananattA sabve veruliyamayA acchA jAva pddiruuvaa| tesiNaMtoraNANaMpuraododocittA rayaNakaraMDagApaM0 se jahAnAmaeranno cAuraMtacakkavaTTissa citterayaNakaraMDae veruliyamaNiphalihapaDalapaJcoyaDe sAte pahAtetepatese sabbato samaMtAobhAsati ujjoveti tavati bhAsati evameva tevi cittA rayaNakaraMDagA sAte pabhAte te paese savyao samaMtA obhAsaMti ujjoveti tavaMti pgaasNti| tesi NaM toraNANaM purao do do hayakaMThA gayakaMThA narakaMThA kinnarakaMThA kiMpurisakaMga mahoragakaMThA gaMdhacakaMThagA usamakaMThAsambavayarAmayAacchA jAva paDirUvA, tesuNaM hayakaMThaesu jAvausabhakaMThaesudodo pupyamaMgerIo (mallacaMgerIo) cunnacaMgerIo (gaMdhacaMgerIo) vatthacaMgerIo AbharaNacaMgerIo siddhatthacaMgerIo lomahatthacaMgerIo panattAo sabbarayaNAmayAoacchAo jAva paDiruvAo, tAsu NaM pupphacaMgerIAsu jAva lomahatthacaMgerIsu do do pupphapaDagAI jAva lomahatthapaDalagAiMsavvarayaNAmayAiMacchAIjAva pddiruuvaai| tesi NaM toraNANaM purao do do sIhAsaNA panattA, tesi NaM sIhAsaNANaM vanao jAva dAmA, tesi NaM toraNANaM purao do do ruppamayA chattA pannattA, te NaM chattA veruliyavimaladaMDA jaMbUNayakanniyA vairasaMdhI muttAjAlaparigayA aTThasahassavarakaMcaNasalAgA daddaramalayasugaMdhI sancouyasurabhI sIyalacchAyA maMgalabhatticittA cNdaagaarovmaa| tesiNaM toraNANaM purao dodocAmarAopannatAo, tAoNaMcAmarAo (caMdappabhaveruliyavaranAnAmaNirayamakhaciyacittadaMDAo) nAnAmaNikaNagarayaNavimalamaharihatavaNijjuJjalavicittadaMDAo balliyAosaMkhaMkakuMdadagarayaabhayamahiyephaNapuMjasannigAsAtosuhumarayayadIhavAlAto sabbarayaNAmayAo acchAojAva pddiruuvaao| tesiNaM toraNANaMpurao do do telasamuggA koTThasamuggA pattasamuggA coyagasa0 tagarasa0 elAsa0 hariyAlasa0 hiMgalayasa0 manosilAsa0 aMjaNa0 savvarayaNAmayA acchA jAvapaDirUvA vR. 'tesiNa'mityAdi teSAM dvArANA pratyekamubhayoH pArzvayorekaikanaSedhikIbhAvena yAdvidhA naiSedhikI tasyAM SoDaza SoDaza jAlakaTakAH prajJaptAH, jAlakaTako-jAlakakIrNo ramyasaMsthanaH pradezavizeSaH, teca jAlakaTakAH 'savvarayaNAmayA acchA saNhA jAva paDirUvA' iti praagvt| 'tesi Na'mityAdi, teSAM dvArANAM pratyekamubhayoH pArzvayordighAto naiSedhikyAM SoDaza ghaNTAparipATayaH prajJaptAH, tAsAM ca ghaNTAnAmayametadarUpo varNAvAso-varNakanivezaH prajJaptaH, tadyathA-jambUnadamayyoghaNTA vajramayyo lAlAHnAnAmaNimayA ghaNTApAzvAHtapanIyamayyaHzRGkhalA Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 267 mUlaM- 29 yAsu tA avalambitAstiSThanti rajatamayyo rajjavaH 'tAo NaM ghaMTAo' ityAdi, tAzca ghaNTA oghena - pravAheNa svaro yAsAM tA oghasvarA meghasyevAtidIrgha svaro yAsAM tA meghasvarAH haMsasyeva madhuraH svaro yAsAM tA haMsasvarAH, evaM krauJcAsvarAH siMhasyeva ca prabhUtezavyApI svaro yAsAM tAH siMhasvarAH evaM dundubhisvarA dvAdazavidhatUryasaGghAto nandi nandisvarAH nandivat ghoSo - hrAdo yAsAM tA nandighoSAH maJjU - priyaH svaro yAsAM tA maJjUsvarA, evaM maJjUghoSAH, kiM bahunA ?, susvarAH susvaraghoSAH, 'urAleNa 'mityAdi prAgvat / 'tesi Na 'mityAdi, teSAM dvArANAM pratyekamubhayoH pArzvayoH dvighAto naiSedhikyAM SoDaza 2 vanamAlAparipATayaH prajJaptAH, tAzca vanamAlA nAnAdrumANAM nAnAlatAnAM ca yAni kizalayAni ye capallavAstaiH samAkulAH - sammizrAH 'chappayaparibhujamANA somantasassirIyA' iti SaTpadaiH paribhujyamAnAH satyaH zobhamAnAH SaTaSadaparibhujyamAnazobhamAnAH ata eva sazrIkAH 'pAsAIyA' ityAdi padacatuSTaM prAgvat / 'tesi NaM dArANa' mityAdi, teSAM dvArANAM pratyekamubhayoH pArzvayorekaikanaiSedhikIbhAvena yA dvidhA naiSedhikI tasyAM SoDasa 2 prakaNThakAH prajJaptAH, prakaNThako nAma pIThavizeSaH, Aha ca jIvAbhigamamUlaTIkAkAra:- 'prakaNThI pIThavizeSA' viti, teca prakaNThakAH pratyekamarddhatRtIyAni yojanazatAnyAyAmaviSkambhAbhyAM paJcaviMzi- paJcaviMzatyadhikaM yojanazataM 'bAhalyena' piNDabhAvena 'savvavayarAmayA' iti sarvAtmanA te prakaNThakAH vajramayAvajraratnamayA, 'acchA saNhA' ityAdi vizeSaNajAtaM prAgvat / tesi NaM pagaMThagANamityAdi, teSAM prakaNThakAnAM upari pratyekaM pratyekaM-iha eka prati pratyekamityAbhimukhye varttamAnaH pratizabdaH samasyate, tato vIpsAvivakSAyAM dvirvacanaM, prAsAdAvataMsakAH prajJaptAH, prAsAdAvataMsakA nAma prAsAdavizeSAH uktaM ca jIvAbhigamamUlaTIkAyAM"prAsAdAvataMsakauHprAsAdavizeSA' viti, teca prAsAdavataMsakaM arghatRtIyAniyojanazatAni Urdhvam uccaistevana paJcaviMzaMyojanazataM viSkambhena, 'abmuggayamUyapahasiyAviva' abhyudgatA - Abhimukhyena sarvato vinirgatA utsRtAH - prabalatayA sarvAsu dikSu prasRtA yA prabhA tayA sitA iva - baddhA iva tiSThantIti gamyate, anyathA kathamiva te abhyudgatA nirAlambAH tiSThantIti bhAvaH / 'vivihamaNirayaNabhatticittA' vividhAH anekaprakArA ye maNayaH -- candrakAntAdayo yAni ca ratnAni - karketanAdIni teSAM bhaktibhi- vicchittivizeSaizcitrA - nAnArUpAH Azcaryavanto vA vA nAnAvidhamaNiratnabhakticitrAH, 'vAuyavijayavejayaMtIpaDAgachattAichattakaliyA' vAtodbhUtAvAyukampitA vijayaH - abhyudayastatsUcikA vaijayantyabhidhAnA yAH patAkA athavA vijayA iti vaijayantInAM pArzvakarNikA ucyante tatpradhAnA vaijayantyo vijayavaijayantyaH, pAkAstA eva vijayavarjitA chatrAtichatrANi uparyuparisthitAnyAtapatrANitaiH kalitA bAtoddhUtavijayavaijayantI patAkAchatrAticchatrakalitAH, tuGgo - uccA uccaistvenArddhatRtIyayojanazatapramANatvAt ata eva 'gaganatalamanulihaMtasiharA' iti gaganatalaM - ambaratalam anulikhanti-abhilaGghayanti zikharANi yeSAM te tathA, jAlAni jAlakAni tAni bhavanabhittiSu loke pratitAni, tadanteSu viziSTa zobhAnimittaM ratnAni yeSu te jAlAntararatnAH, sUtre cAtra vibhaktilopaH prAkRtatvAt / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 rAjapraznIyaupAGgasUtram-29 tathA paJjarAta unmIlitA iva-bahiSkRiva paJjaronmIlitA iva, yathA kila kimapi vastu pArAt-vaMzAdimayAcchAdanavizeSAt bahiSkRtamatyantamavinaSTacchAyatvAt zobhate evaM te'pi prAsAdAvataMsakA iti bhAvaH, tathAmaNikanakAni-maNikanakamayyaHstUpikAH-zikharANi yeSAM temaNikanakastUpikAH, tathA vikasitAniyAni zatapatrANi puNDarIkANi ca dvArAdIpratikRtitvena sthitAni tilakaralAni bhityAdiSupuNDavizeSAarddhacandrAzca dvArAdiSu taizcitrAH-tathA nAnArUpA AzcaryabhUtA vA vikasitazatapatrapuNDarIkatilakaratnArddhacandracitrAH, tathA nAnA-anekarUpANi yAni maNidAmAni-maNimayapuSpamAlAstairalaGakRtAni-zobhitAni nAnAmaNidAmAlaGakRtAni tathA antarbahizca zlakSaNA-masRNAH, tathA tapanIyaM-suvarNavizeSastanmayyA vAlukAyAH prastaTaH-- prastAro yeSu te tapanIyavAlukAprastaTAH 'suhaphAsA sassirIyarUvA pAsAIyA' ityAdi prAgvatteSAM ca prAsAdAvataMsakAntamantamivarNanamuparyallokavarNanaM siMhAsanavarNanamuparivijayadUpyavarNanaM vajrAGkuzavarNanaM muktAdAmavarNanaM ca yathA prAk yAnavimAne bhAvitaM tathA bhAvanIyaM / 'tesiNa mityAdi, SAMdvArANAM pratyekamubhayoH pArzvayorekaikanaSedhikIbhAvena yA dvidhA naiSedhikI tasyA SoDaza SoDaza toraNAni prajJaptAni, tAni ca toramAni nAnAmaNimayAnItyAdi toraNavarNanaM yAnavimAnamiva niravazeSaM bhAvanIyaM, 'tesiNaM toraNANa purao' ityAdi, teSAM toraNAnAM purataH pratyeka dve dve zAlabhaJjike, zAlabhaJjikAvarNanaM prAgvat / "tesiNa'mityAdi, teSAMtoraNAnAM puratodvau dvaunAgadantakau prajJaptau, teSAMca nAgadantakAnAM varNanaM yathA'ghastAdanantaramuktaM tathA vaktavyaM, navaramatropari nAgadantakA na vaktavyA abhAvAt, 'tesiNa'mityAdi teSAMtoraNAnAM purato dvau dvau hayasaGghATI, saGghATazabdoyugmavAcI yathA sAdhusaGghATa ityatra, tato dve dve hayayugme ityarthaH, evaM gajanarakinakiMpurupamahoragagandharvavRSabhasaGghATA api vAcyAH, ete ca kathambhUtA! ? ityAha-sabbarayaNAmayA acchA saNhA' ityAdi prAgvat, yathA cAmISAM hayAdInAmaSTAnAM saGghATA uktAstathA paGkAyo'pivIthayo'pi mithunakAnicavAcyAni, tatra saGghATAH samAnaliGgayumarUpA puSpAvakIrNakAzca ekadigavyavasthitAH zreNipaGkitarubhayoH pArzvayorekaikazreNibhAvena yat zreNidvayaM sA vIthi strIpuruSayugmaM mithunakaM 'tesi NamityAdi, teSAM toraNAnAM purato dve dve padmalate yAvatkaraNAt dve dve nAgalate dve dve azokalate dve dve campakalate dvedvecUtalate dvedve vAsantIlate dve dve kundalatevedve atimuktalate iti parigRhyayate, dvedvezyAmalate, tAzca kathambhUtA ityAha "niccaM kusumiyAo' ityAdi yAvatkaraNAt 'niccaM mauliyAo niccaM lavaiyAo nicaM thavaiyAo niccaM guchiyAo niccaM jamaliyAo niccaM vinamiyAo niccaM paNamiyAo niccaM suvibhattapiNDamaJjarivAMDeMsagadharAo niccaM kusumiyamauliyalavaiyathavaiyagulaiyagocchiyaviNamiyapaNamayasuvibhattapaDimaJjarivaDiMsagadharIo' iti parigRhyate, asya vyAkhyAnaM prAgvat, punaH kathambhUtA ityAha-'savvaraNAmayA jAva paDirUvA' iti, atrApi yAvatkaraNAt 'acchA saNhA' ityAdivizeSaNasamUhaparigrahaH, sa ca prAgvadbhAvanIyaH / 'tesiNa'mityAdi, teSAM toraNAnAM purataH pratyeka dvau dvau diksauvastikau-dikprokSako te ca sarve jAmbUnadamayAH, kvacitpAThaH savvarayaNAmayAacchA ityAdi, prAgvat 'tesiNa'mityAdi Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 269 mUlaM-29 dvau dvaucandanakalazau prajJaptI, varNakaH candanakalazAnAM varakamalapaiTThANA ityAdirUpaHsarvaprAktano vaktavyaH, 'tesi NamityAdi dvau dvau bhRGgArI, teSAmapi kalazAnAmiva varNako vaktavyo, navaraM paryante 'mahayAmattagayamahAmuhAgiisamANA pannattA samaNAuso !' iti vaktayaM 'mattagayamahAmuhAgiisamANA' iti matto ya gajastasya mahat-ativizAlaM yat mukhaM tAyAkRtiAkArastatsamAnAH-tatsazAH prajJaptAH, 'tesiNa'mityAdi teSAMtoraNAnAMpurato dvau dvAvAdarzako prastI, teSAM cAdarzakAnAmayametadrUpo varNAvAso-varNakanivezaH prajJaptaH, tadyathA tapanIyamayAH prakaNThakAH-pIThavizeSAH, aGkamayAni-aGkaratmayAni maMDalAni yatra pratibiMbasambhUti 'anogghasiyanimmalAe' iti avagharSaNamavagharSitaM bhAve ktapratyayaH tasya nirmalatAavagharSitanirmalatA bhUtyAdinA nirmArjanamityarthaH avagharSitasyAbhAvo'navagharSitA tena nirmalA anavagharSitanirmalAanavadharSitanirmalayA chAyayA samanubaddhA-yuktAH 'candamaNDalapaDinikAsA' iti candramaNDalasahazAH 'mahayA mahayA' atizayena mahAnto'rddhakAyasamAnAH-kAyArddharamANAH prajJaptA he zramaNa he AyuSman ! - tesiNamityAdi teSAM toraNAnAM purato dve dve vajranAbhe vajramayo nAbhiryayoste vajranAbhe sthAle prajJapte tAni ca sthAlAni tiSThanti, 'acchatticchaDiyataMdulanahasaMdaTThaDipunnA iva ciTuMti' 'acchA' nirmalAH zuddhAH sphaTikavat tricchaTitAH-trIna vArAnchaTitAH ata eva 'nakhasandaSTAH' nakhAH-nakhikAH sandaSTA muzalAdibhichaTitA yeSAM te tathA sukhAdidarzanAt ktAntasya paranipAtaH acchaistricchaTitaiH zAlitaNDulai khasandaSTaiH paripUrNAH, pRthvIpariNAmarUpANi tAni tathA kevalamevasAkArANItyupamA, tathA cAha-savvajambUNayamayA' sarvAtmanA jambUnadamayAni 'acchA saNhA' ityAdi prAgvat 'mahayA mahayA' iti atizayena mahAnti rathacakrasamAnAni prajJaptAni he zramaNaH he AyuSman ! / _ 'tesi Na'mityAdi teSAM toraNAnAM purato dve he 'pAIo' iti pAtryau prajJapte, tAzca pAtryaH 'sacchodagapaDihatthAo' iti svacchapAnIyaparipUrNA nAnAvihassaphalahariyassabahupaDipunnAvive'ti atra SaSThI tRtIyArthe 'bahu paDipugne ti caikavacanaM prAkRtatatvAt, nAnAvidhaiH phalaharitairharitaphalairbahu-prabhUtaM pratipUrNA iva tiSThantinakhalu tAni phalAni kiMtu tathArUpAH zAzvatabhAvamupAgatAH pRthvIpariNAmamAstataH upamAnamiti, 'savvarayaNAmaIo' ityAdi prAgvat, 'mahaye'ti atizayena mahatyo gokaliagacakrasamAnAH prajJaptAH he zramaNa he AyuSman ! - _ 'tesi NamityAdi teSAM toraNAnA purato dvau supratiSThako-AdhAravizeSau prajJaptI, te ca supratiSThakAH susauSadhipratipUrNA nAnAvidhaiH paJcavarNai prasAdhanabhANDaizca bahuparipUrNA iva tiSThanti, upamAbhAvanA prAgvat, "savvarayaNAmaio' ityAdi tathaiva, 'tesi Na'mityAdi teSAM toraNAnAM purato ve dve manogulikA nAma pIThikA, uktaM kha jIvAbhigamamUlaTIkAyAM-"manogulAki nAma pIThike"ti, tAzca manogulikAH sarvAtmanA vaiDUryamayyo 'acchA' ityAdi prAgvat / tAsu NaM manoguliyAsubahave' ityAdi tAsumanogulikAsusuvarNamayAni rUpyamayAnica phalakAniprajJaptAni teSu suvarNarUpyamayeSu phalakeSu bahavo vajramayA nAgadantakAH-aGkuTakAH (sivakeSu) teSu ca nAgadantakeSu bahUni rajatamayAni sikkAni prajJaptAni, teSu ca rajatamayeSu bahavo vAtakarakA Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 rAjapraznIyaupAGgasUtram-29 jalazUnyAH karakAprajJaptAH, tadyathA-'kiNhasutte'tyAdi gavacchaM-AcchAdanaMgavacchAsAtA eSviti gavacchikAHtAH kRSNasUtraiH-kRSmasUtramayairgavacchikai (te)riti gamyate, sikkakeSu gavacchitAH kRSNasUtrasikkagagavacchitA evaM nIlasUtrasikkagavacchitA ityAdyapi bhAvanIyaM, te ca vAtakarakAH zarvAtmanA vaiDUryamayA 'acchA' ityAdi praagvt| _ 'tesiNa'mityAdi, teSAM toraNAnAMpurato dvau dvau citrI-AzcaryabhUtau ratnakaraNDakau prajJaptI 'se jahAnAmae' ityAdi, sa yathA nAma rAjJazcaturantacakravartinaH-caturSu pUrvAparadakSiNottararUpeSu anteSu-pRthivIparyanteSu cakreNa vartituMzIlaM yasya tasyaiva citraH--AzcaryabhUto nAnAmaNimayatvena nAnAvarNovA veruliyanANAmaNiphaliyapaDalapaccoyaDe' itibAhulyena vaiDUryamaNimayaH 'phalihapaDalapaccoyaDe' iti sphaTikapaTalAbacchAdataH 'sAe pabhAe' ityAdi sa yathA rAjJazcaturantacakravartinaH pratyAsannAn pradezAn sarvataH sarvAsu dikSusamantataH-sAmastyena avabhAsayati etadeva paryAtrayeNa vyAcaSTe-udyotayati tApayati prabhAsayati 'evameve tyAdi sugamaM 'tesi NaM toraNANa' mityAdi, teSAM toraNAnAM purato dvA dvau hayakaNThapramANau ratnavizeSau evaM gajanarakinnarakiMpuruSamahoragagandharvavRSabhakaNThAapi vAcyAH, uktaM,ca jIvAbhigamamUlaTIkAkAreNa-"hayakaNThau-hayakaNThapramANau ratnavizeSau evaM sarve'pikaNThAvAcyA" iti, tathA cAha- "sabbarayaNAmayA' iti, sarve ralamayA-ratnavizeSarUpA 'acchA' ityAdi prAgvat / __'tesi NamityAdi teSAM toraNAnAM purato dvau dvau puSpacaGgeau prajJapte evaM mAlyacUrNagandhavastrAbharaNasiddhArthakalomahastakacaGgeryo'pi vaktavyAH, etAzca sarvA api sarvAtmanA ratnamayA 'acchA' ityAdi prAgvat, evaM puSpAdInAmaSTAnAM paTalakAnyapi dvidvisaGkhyAkAni vAcyAni, 'tesi NaM toraNANa' mityAdi, teSAM toraNAnAM purato ve dve siMhAsane prajJapte, teSAM ca siMhAsanAnAM varNakaH prAgukto niravazeSo vaktavyaH, 'tesi NamityAdi, teSAM toraNAnA purato dvedvechetra rUpyamayaM prajJapte, tAnicachatrANivaiDUryaramayavimaladaNDAni jAmbUnadakaNikAni vajrasandhIni vajraralApUritadaNDazalAkAsandhInimuktAjAlaparigatAniaSTau sahamaNi-aSTasahanasaGkhyA varakAJcanazalAkAvarakAJcanamayyaH zalAkA yeSutAni tathA daddaramalaya sugaMdhi savvouyasurabhipsIyalachAyA iti daIraH-cIvarAvanaddhaM. kuNDikAdibhAjanamukhaM tenagAlitAstatra pakavAyemalaya iti-malayodbhavaM zrIkhaNDaMtatsambadhinaH sugandhA ye gandhavAsAstadvatsarveSuRtuSusurabhizItalAcachAyAyeSatAni tathA, 'maMgalabhatticittA' aSTAnAM svastikAdInAM maGgalAnAM bhaktyA-vicchityA citram-Alekho yeSAM tAni tathA 'caMdAgArovamA candrAkAraH-candrAkRti sA upamA yeSAM tAni tathA, candramaNDalavat vRttAnIti bhAvaH, tesi Na'mityAdi,teSAMtoraNAnAMpuratodvedvecAmare prajJaptetAnicacAmarANi 'caMdappabhaveruliyavayaranANAmaNirayaNakhacitacittadaMDAo' iti candraprabhaH-candrakAnto vajaM vaiDUryaM ca pratItaM candraparabhavajravaiDUryANi zeSANi ca nAnANiralAni khacitAni yeSu te tathA evaMrUpAzcitrA / nAnAkArAdaNDAyeSAMcAmarANAMtAni tathA, 'suhumarayayadIhavAlAoM iti sUkSmA rajatamayA dIrghA vAlA yeSAMtAni tathA, 'zaMkhakakuMdadagarayaabhayamahiyapheNapuMjasannikAsAo' iti 'zaGkhaH' pratItaH aGko-ratnavizeSaH 'kuMde'ti kundapuSpaM dakaraja-udakakaNAH amRtamathitapheNuJjaH-kSIroda Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 29 271 jalamathanasamutthaH phenapuJjasteSAmavi sannikAzaH-prabhA yeSAM tAni tathA, 'acchA' ityAdi prAgvat 'tesi NaM toraNANa' mityAdi, teSAM toraNAnAM purato dvau dvau tailasamudgakausugandhitailAdhAravizeSA, uktaMca jIvAbhigamamUlaTIkAkAreNa - 'tailasamudgakI - sugandhitailAdhArI' evaM koSThAdisamudgakA api vAcyAH, atra saGgrahaNigAthA - tille koTTha samugge patte coe ya tagara elA ya / hariyAle hiMgulae maNosilA aMjaNasamuggA // 1 // 'savvarayaNAmayA' iti ete sarve'pi sarvAtmanA ratnamayA 'acchA' ityAdi prAgvat / mU. (30) sUriyAbhe NaM vimANe egamege dAre aTThasayaM cakkajjhayANaM avasayaM migajjhayANaM garuDajjhayANaM chattajjhayANaM picchajjhayANaM sauNijjhayANaM sahijjhayANaM usabhajjhayANaM asayaM seyANaM cauvisANANaM nAgavarakeUNaM evameva sapuvvAvareNaM sUriyAbhe vimAne egamege dAre asIyaM keusahassaM bhavatIti makkhAyaM, sUriyAbhe vimAne pannaTThi pannaTThi bhomA pannattA, tesi NaM bhomANaM bhUmibhAgA ulloyA ya bhANiyavvA, tesi NaM bhamANaM ca bahumajjhadesabhAge patteyaM patteyaM sIhAsane, sIhAsanavatrato saparivAro, avasesesu bhomesu patteyaM patteyaM bhaddAsaNA patrattA / tesi NaM dArANaM uttamAgArA solasavihehiM rayaNehiM uvasomiyA, taMjahA- rayaNehiM jAva riTThehiM, tesi NaMdArANaM uppiM aTThaTThamaMgalagA sajhayA jA chattAtichattA, evameva sapuvyAvareNaM sUriyAbhe vimANe cattAri dArasahassA bhavaMtItimakUkhAyaM, asogavane sattivane caMpagavane cUyagavane, sUriyAbhassa vimAnassa cauddisiM paMca joyanasayAiM abAhAe cattAri vanasaMDA pannattA, taMjahA / puracchimeNaM asogavane dAhiNeNaM sattavannavane paJcatthimeNaM caMpagavane uttareNaM cUyagavane, te NaM vanakhaMDA sAiregAI addhaterasa joyaNasayasahassAiM AyAmeNaM paMca joyaNasayAI vikkhaMbheNaM patteyaM patteyaM pAgAraparikhittA kiNhA kiNhAbhAsA vanakhaMDavanao / bR. " sUriyA NaM vimANe egamege dAre aTThasayaM cakkajjhayANa mityAdi, tasmin sUryAbha vimAne ekaikasmin dvAre aSTAdhikaM zataM cakradhvajAnAM - cakralekharUpacihnopetAnAM dhvajAnAmeva mRgagaruDaruddhachatrapicchazakunisiMhavRSabhacaturdantahastidhvajAnA mapi pratyekamaSTazatamaSTazataM vaktavyaM 'evameva sapuvvAvareNa' evameva - anenaiva prakAreNa sapUrvApareNa saha pUrvai aparaizca vartate iti sapUrvAparaM - saGkhyAnaM tana sUryAbhe vimAne ekaikasmin dvAre azItamazItaM azItyadhikaM 2 ketusahasraM bhavatItyAkhyAtaM mayA anyaizca tIrthakRdbhiH / 'tesi Na' mityAdi, teSAM dvArANAM sambandhIni pratyekaM paJcaSaSTi 2 bhaumAni - viziSTAni sthAnAni prajJaptAni teSAM ca bhUmAnAM bhUmibhAgA ullokAzca yAnavimAnavadvaktavyAH, teSAM ca bhaumAnA bahumadhyadezabhAge yAni trayastriMzattamAni bhaumAni teSAM bahumadhyadezabhAge pratyekaM pratyekaM sUryAbhadevayogyaM siMhAsanaM teSAM ca siMhAsanAnA varNako'parottarottarapUrvAdiSu sAmAnikAdidevayogyAni bhadrAsanAni cakrameNa yAnavimAnavadvaktavyAni zeSeSu ca bhaumeSu pratyekamekaikaM siMhAsanaM parivArarahitaM / 'tesi Na 'mityAdi, teSAM dvArANAM uttamA AkArA-uparitanA AkArA uttaraMgAdirUpAH kavacit 'uvarimAgArA' ityeva pAThaH, SoDazavidhai ratnairupazobhitAstadyathA - 'rayaNehiM jAva riTThehiM' iti ratnaiH sAmAnyataH karketanAdibhiryAvatkaraNAt vajJaiH 2 vaiDUryai 3 lohitAkSaiH 4 masAragallaiH 5 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 rAjapraznIyaupAGgasUtram-30 haMsaga: 6 pulakaiH 7 saugandhikaiH 8jyotIrasaiH 9 ajhaiH 10 anaiH11 rajataiH 12 aJjanapulakaiH 13 jAtarUpaiH 14 sphaTikairititaparigrahaH 15 SoDazai riSTaiH 16 tesiNa mityAdi, teSAM dvArANAM pratyekamupari aSTau aSTau svastikAdIni maGgalakAni ityAdi yAnavimAnatoraNavattAvadvAcyaM yAvad bahavaH sahasrapatrahastakA iti, ataUrdhvaM keSucit pustakAntareSvevaM pAThaH 'evameva sapuvvAvareNaM sUriyAbhe vimANe cattAri dArasahassA bhavaMtIti makkhAya'miti sugamaM / ___'sUriyAbhassaNa mityAdi sUryAbhasya vimAnasya caturdizaM-catamradizaH samAhRtAzzrutardika tasmincaturdizicatasRSudikSu paJcapaJcayojanazatAni ahAbAe' iti bAdhanaMbAdhaAkramaNamityarthaH na bAdhA abAdhA-anAkramaNaM tasyAmabAdhAyAM kRtveti gamyate, apAntarAlaM muktveti bhAvaH, catvAro vanakhaNDAH prajJaptAH, anekajAtIyAnAmatutamAnAM mahIruhAM samUho vanakhaNDaH, uktaJca jIvAbhigamacUrNI-'anegajAIhiM uttamehiM rukkhehiM vanasaMDe iti, 'tadyathe tyAdinAtAneva vanakhaNDAn nAmatodigbhedatazcadarzayati,azokavRkSapradhAnaMvanamazokavanamevaMsaptaparNavanaMcampakavanaMcUtavanamapi bhAvanIyaM, 'puracchimeNa' mityAdi pAThasiddhaM, atra sNgrhnnigaathaa||1|| 'pubveNa asogavanaM dAhiNato hai sattivaNNavanaM / avareNaMcaMpakavanaM cUyavanaM uttare pAse / / 'teNa'mityAdi,teca vanakhaNDAH sAtirekAni arddhatrayodazAni-sAni dvAdaza yojanazatasahasrANi (AyAmataH) paJcayojanazatAni viSkambhataH pratyekaM 2 prAkAraparikSiptAH, punaH kathaMbhU- tAste vanakhaNDA ? ityAha-'kiNhA kiNhobhAsA jAva paDimoyaNA surammA' iti yAvatkaraNAdevaM paripUrNa pAThaH sUcito-nIlA nIlobhAsA hariyA hariyobhAsA sIyA sIyobhAsA niddhA niddhobhAsA tivvA tivvobhAsA kiNhA kiNhacchAyA nIlA nIlacchAyAhariyA hariyacchAyA sIyA sIyacchAyA niddhA niddhacchAyA ghaNakaDiyakaDiNacchAyA rammA mhaamehnikuruNbbhuuyaa| teNaMpAyavA mUlamaMto kaMdamaMtokhaMdhamaMto tayamaMto pavAlamaMtopattamaMto pupphamaMtobIyamaMto phalamaMto anupuvvasujAyaruilavaTTapariNayA egakhaMdhAanegasAhappasAhaviDimA aneganaravAmappasAriyaagejjhaghaNavipulavaTTakhaMdhI acchiddapattAaviralapattA avAiNapattAanIiyaptatA niddhayajaraDhapaMDupattA navahariyabhisaMtapattabhAraMdhayAragaMbhIradarisaNijjAuvaniggayavarataruNapattapallavakomalaujjalacalaMta kisalayakusumapavAlallavakuraggasiharA nicaM kusumiyA ninaM mauliyA nicaM lavaiyA niccaM dhavaiyA niccaM gulaiyA nicaM gocchiyA nicaM jamaliyA niccaM juyaliyA niccaM viNamiyA paNamiyA niccaM kusumiyauliyalavaiyathavaiyagulaiyagocchiyajamaliyajuvaliyajuvaliyaviNamiyapaNamiyasuvibhattapaDimaMjarivaDaMsayadharA suyabarahiNamayaNasalAgAkoilakorakabhiMgArakakoMDalajIvaMjIvakanaMdImukhakabiMjalapiMgalakkhagakAraMDacakkavAgakalahaMsasArasaanegasauNamihuviyariyasaddaiyama hurasaranAiyasaMpiDiyadariyabhamaramahuyarimahakaraparileMtachappayusumAsavalolamahuragumagumaMtaguMjaMtade sabhAgA abhitarapupphaphalavAhirapattocchannA puttehi ya puSphehi ya uvacchannapalicchannA nIrogakA mauphAsu akaMTagA nAnAvihagucchagummamaMDavagovasahiyAvicittasuhukeubhUyA vAvipukkharaNidIhiyAsu ya sunivesiyarammajAladharagA piMDimanihArimasugaMdhisusurabhImanaharaMca gaMdhaddhaNi muyaMtA suhakeU keubahulA anegasagaDarahajANajuggagillithillasIyasaMdamANIpaDimoyagA Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 273 mUlaM-30 surammA iti' asya vyaakhyaa| iha prAyo vRkSANAM madhyame vayasi vartamAnAni patrANi kRSNAni bhavanti tatastadyogAt vanakhaNDAapi kRSNAH, na copacAramAtrAtte kRSNA iti vyapadizyante kintu tathA pratibhAsanAt, tathA cAha- kRSNAvabhAsA' yAvati bhAge kRSmAvabhAsapatrANi santi tAvati bhAge tevanakhaNDAH kRSNA avabhAsante, tataH kRSNo'vabhAso yeSAMtekRSmAvabhAsA iti,tatA haritatvamatikrAntAni kRSNatvamasaMprAptAni patrANi nIlAni tadyogAdvanakhaNDA api nIlAH, na caitadupacAramAtreNocyate kintu tathAvabhAsAt, tathA cAhanIlAvabhAsAH, samAsaHprAgvat, yauvanetAnyeva patrANi kisalayatvaM raktatvaMcAtikrAntAni ISatharitAlAbhAnipANDUnisanti haritAnItivyapadizyante, tatastadyogAt vanakhaNDA apiharitAH,nacaitadupacAramAtrAducyate, kintutathApratibhAsAt, tathA cAha-haritAvabhAsAH, tathA bAlyAdatikrAntAni vRkSANAM patrANi zItAni bhavanti tatastadyogAdanakhaNDA api zItA ityuktAH,nacana te guNatastathA kintu tathaiva, tathAcAha-zItAvabhAsAH,adhobhAgavartinAM vaimAnikadevAnAM devInAM tadyogazItavAtasaMsparzataH te zItA vanakhaNDA avabhAsante iti / tathA ete kRSNanIlaharitavarNA yathA svasmin svarUpe atyakte snigdhA bhaSyante tIvrAzca tataH tadyogAtvanakhaNDAapi snigdhAH tIvrAzcaityuktAH, nacaitadupacAramAtraMkintu tathAvabhAso'pyastitatauktaM-snigdhAvabhAsAstIvrAvabhAsA iti, ihAvabhAsabhrAnto'pi bhavati yathA marumarIcikAsu jalAvabhAsastato nAvabhAsamAtropadarzanena yathAvasthitaM varatusvarUpaM varNitaM bhavati kintu tatAsvarUpapratipAdanena, tataH kRSNatvAdInAM tathAsvarUpapratipAdanArthamanuvAdapurassaraM vizeSaNAntaramAha-'kiNhA kiNhacchAyA' ityaadi| __kRSNA vanakhaNDaH, kuta ityAha-kRSNacchAyAH 'nimittakAraNahetuSu sarvAsAM vibhaktInAM prAyodarzana mitivacanAt hetau prathamA, tato'yamarthaH-yasmAtkRSNAchAyA-AkaraH sarvAvisaMvAditayA teSAM tasmAt kRSNAH, etaduktaM bhavati-savisaMvAditayA tatra kRSNa AkAra upalabhyate, naca prAntAvabhAsasaMpAditasattAkaH sarvAvisaMvAdI bhavati, tatastatvavRtyAtekRSNAnabhrAntAvabhAsamAtravyavasthApitA iti, evaM nIlA nIlacchAyA ityAdyapi bhAvanIyaM, navaraM zItAH zItacchAyA ityatra chAyAzabda AtapapratipakSavastuvAcI drssttvyH| _ 'ghanakaDitaDiyacchAyA' iti iha zarIrasya madhyabhAge kaTistato'nyasyApi madhyabhAgaH kaTiriva kaTirityucyate, kaTistaTamiva kaTitaTaMghanA anyo'nyazAkhAprazAkhAnupradezato niviDA kaDitaTe-madhyabhAgechAyA yeSAMtetathA, madhyabhAge niviDataracchAyA ityartha, ata eva ramyo-ramaNIyaH tathA mahAn jalabhArAvanataprAvRTakAlabhAvI yo meghanikurumbo-meghasamUhastaM bhUtA-guNaiH prAptA mahAmeghanikuruMbabhUtAH, mahAmeghavRndopamA ityrthH|| 'te NaM pAyavA' ityAdi, azokavarapAdapaparivArabhUtaparAguktatilakAdivRkSavarNanavata paribhAvanIyaM, navaraM 'suyabarahiNamayaNasalAgA' ityAdi vizeSaNamatropamayAbhAvanIyaM anegasagaDarahajANe' tyAdi tdaakaarbhaavtH|| mU. (31) tesiM NaM vanasaMDANaM aMto bahusamaramaNijjA bhUmibhAgA, se jahA nAmae [818] Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 rAjapraznIyaupAGgasUtram 31 AliMgapukkhareti vA jAva nAnAvihapaMcavaNNehiM maNIhi ya taNehi ya uvasobhiyA, tesiNaM gaMdho phAso neyavyo jhkm| tesiNaM bhaMte! taNANa yamaNINayapuvAvaradAhiNutarAtehiM vAtehiM maMdANaMeiyANaM veiyANaM kaMpiyANaM cAliyANaM kaMdiyANaM, ghaTTiyANaM khobhiyANaM udIridANaM kerisae sadde bhavati?, goyamA!! sejahAnAmaesIyAevAsaMdamANIevArahassavAsacchattassa sajjhayassasaghaMTassa sapaDAgassa sattoraNavarassa sanaMdighosassa sakhikhiNihamajAlaparikhittassa hevayacittatiNisakaNagaNijuttadAruyAssa saMpinaddhacakkamaMDala ghurAgassa kAlAyasasukayaNemijaMtakammassa AiNNavaraturagasusaMpauttassa kusalaNaraccheyasAra hisusaMpaggahiyassa sarasayabattIsatoNaparimaMDiyassa sakaMkaDAvayaMsagassa sacAvasarapaharaNA varaNabhariyajujjhasajjassa rAyaMgaNaMsi vA rAyaMteuraMsi vArammaMsi vA maNikuTTimatalaMsi abhikkhaNaM abhighaTTijamANassavAniyaTTijamANassavAorAlamaNoNNA kaNNama nivvuikarA sadA savvao samaMtA abhinissavaMti, bhaveyArave siyA?, no iNaDhesamamaDhe / se jahAnAmae veyAlIyavINAe uttaramaMdAmucchiyAe aMke supaiTTiyAe kusalanaranArisasaMpariggahiyAte caMdanakoNapariyaTTiyAe pubattAvarattakAlasamayasi naMdAyaM veiyAe paveiyAe cAliyAe ghaTTiyAe khobhiyAe udIriyAe orAlA maNunnA manaharA kaNNamaNanibbuikarA saddA savvao samaMtA abhinissavaMti, bhaveyArUve siyA?, no iNaDhe smddhe| se jahAnAmae kinnarANa vAkiMpurisANa vAmahoragANa vA gaMdhavvANa vA bhaddasAlavanagayANaM vA naMdanavanagayANaM vA somanasavanagayANaM vA paMDagavanagayANaM vA himavaMtagacchaMgayamalayamaMdaragirigahAsamantrAgayANa vA egao sannihiyANaM samAgayANaM sannisannANaM samuvaviTThANaM pamuiyapakkaliyANaM gIyaraigaMdhavahasiyamaNANaM gajaM pajaMkatyaM geyaM pAyabaddhaM urikhatAyapayattAyaM maMdAyaM roiyAvasANaM sattasarasamantrAgayaM chadosavippamukaM ___-ekkArasAlaMkAraM aTTaguNe vaveyaMguMjaMtavaMsakuharovagUDhaMrattaMtiDANakaraNasuddhaM sahukaraguMjaMtavaMsataMtItalalayamahasusaMpauttaM mahuraMsamaMsulalayamaNoharaMmauyaribhiyapayasaMcAraMsuNati varacArurUvaM divvaM narse sajaM geyaM pagIyANaM, bhaveyAsave siyA ?, haMtA siyaa|| vR. tesiNaMvanasaMDANa' mityAdi, teSAMvanakhaNDAnAmantaH-madhyebahusamaramaNayA bhUmibhAgAH prajJaptAH, teSAM ca bhUmibhAgAnAM 'se jahA nAmae 'AliMgapuvakhare i vA' ityAdi varNanaM prAguktaM tAvadvAcyaM yAvanmaNInAM sparzo, navaramatra tRNAnyapi vaktavyAni, tAni caivaM-'nAnAvihapaMcavaNNAhi maNIhi ya taNehi ya uvasobhiyA, taMjahA-kiNhehi ya nIlehi ya jAva sukile, tatthaNaM jetekaNhA taNAyamaNIya tesiNaM ayameyAsave vannAvAsepanatte, sejahAnAmaejImUtei vA ityAdi samprati teSAM maNInAM tRNAnAM ca vAteritAnAM zabdasvarUpapratipAdanArthamAha - 'tesiNaMbhaMte! taNANa yamaNIya ya' ityAdi, teSAMNamiti pUrvavat bhadanta!-paramakalyANayogin tRNAnAM pUrvAparadakSiNottaragataivatirmandAyaMti mandaM mandaM ejitAnAM kampitAnAM vyejitAnAM-vizeSataH kampitAnAM, etadeva paryAyazabdena vyAcaSTe-kampitAnAM cAlitAnAM-itastato manAka vikSiptAnAM, etadevaparyAyeNa vyAcaSTe spanditAnAM, tathA ghaTTitAnAM parasparaM saMgharSayuktAnAM, Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 31 kathaM ghaTTitA ityAha-kSobhitAnAM, svasthAnAccAlamapi kuta ityAha- udIritAnAmut-prAbalyena preritAnAM, kIzaH zabdaH prajJaptaH ?, bhagavAnAha 'goyame' tyAdi, gautama ! sa yathAnAmakaH zibikAyA vA syandamAnikAyA vA rathasya vA, tatra sibiyA jampAnavizeSarUpA uparicchAditA koSThAkArA, tathA dIrgho jampAnavizeSaH puruSasvapramANAvakAzadA yA syandamAnikA, anayozca zabdaH puruSotpATitayoH kSudrahemaghaNTikAdicalanavazato veditavyaH, rathazceha saMgrAmarathaH pratyeyo'gretanavizeSaNAnAmanyathA'saMbhavAt, tasya ca phalakavedikA yasmin kAle ye puruSAstadapekSayA tatipramANA'vaseyA, tasya ca rathasya vizeSaNAnyabhidhatte 275 'sachattassa' ityAdi, sacchantrasya sadhvajasya saghaNTAkasya - ubhayapAzrvAvalambimahApramANaghaNTopetasya sapatAkaraya saha toraNavaraM - pradhAnatoraNaM yasya sasatoraNavarastasya, saha nandIghoSo - dvAdazatUryaninAdo yasya sa sandighoSastaraya, tathA saha kiGkiNyaH - kSudraghaNTA yeSAmiti sakiGkiNIkAni, hemajAlAni - yAni hemamayadAmasamUhAstaiH sarvAsu dikSu paryanteSu - bahipradezeSu parikSipto vyAptastasya, tathA haimavataM - himavatparvatabhAvi citraM - vicitramanohArivizeSopetaM tinizatarusaMbandhi kanakavicchuritaMdAru- kASThaM yasya sa haimavatacitratainika zakanakaniryuktadArukastasya, sUtre ca dvitIyaH kakAraH svArthikaH pUrvasya ca dIrghatvaM prAkRtatvAt / tathA suSThu - atizayena samyak pinaddhaM baddhamarakamaNDalaM dhUzca yasya sa susaMpinaddhArakamaMDalaghUH kastasya, tathA kAlAyasena - lohena suSThu atizayena kRtaM nemeH- bAhyaparigheryantrasya ca-arakopariphalakacakravAlasya karma yasmin sa kAlAyasakRtanemiyantrakarmA tasya, tathA AkIrNA- guNaivyApatA ye varAH - pradhAnAsturagAste suSThu - atizayena samyak prayuktA - yojitA yasmin sa AkIrNavaraturagasusaMprayuktaH tasya, prAkRtatvAt bahuvrIhAvapi ktAntasya paranipAtaH, tathA sArathikarmaNi ye kuzalA narAsteSAM madhye atizayena cheko- dakSaH sArathistena suSThusamyak parigRhItasya / tathA 'sarasayabattIsatoNaparimaMDiyassa' iti zarANAM zataM pratyekaM yeSu tAni zarazatAni tAni ca tAni dvAtriMzat tUNAni tairmaNDitaH zarazatadvAtriMzattUNamaNDitaH, kimuktaM bhavati ? - evaM nAma tAni dvAtriMzat zarazatabhRtAni tUNAni rathasya sarvataH paryanteSvavalambitAni yathA tAni saMgrAmAyopakalpitasyAtIva maNDanAya bhavantIti, tathA kaNTakaH - kavacaM saha kaNTako yasya sa sakaNTakaH sakaGkaTo'vataMsaH - zekharo yasya sa sakaGkaTAvataMsastasya, tathA sahacApaM yeSAM te sacAyA ye zarA yAni ca kuntabhallimusaNDhiprabhRtIni nAnAprakArANi praharaNAni yAni ca kavacakaSTakapapramukhAni AvaraNAni tairbhUtaH - paripUrNa, tathA yodhAnAM yuddhaM tannimittaM sadyaH praguNIbhUto yaH sa yodhayuddhasajjaratataH pUrvapadena saha vizeSaNasamAsaH tasya, itthaMbhUtasya rAjAGgaNe vA antaHpure vA ramye vA maNikuddimatale - maNibaddhabhUmitale abhIkSNamabhIkSNaM kuDimatalapradeze vA / 'abhighaTTijamANasse' ti abhikhacyamAnasya vegena gacchato ye udArA manojJA karNamanonivRtikarAH sarvataH samantAt jIvAbhigamamUlaTIkAyAmapi 'uppitthaM' zvAsuyuktamiti, tathA utprAbalyena atitAmalamasthAnatAlaM vA uttAlaM, zlakSNasvareNa kAkasvaraM, sAnunAsikaM anunAsi Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 rAjapraznayaupAGgasUtram-31 kAvinirgatasvarAnugatimiti bhAvaH, tathA 'aTTaguNIyaveya' miti aSTabhirguNairupetamaSTaguNopetaM, tecASTAvamI guNAH--pUrNa raktamalaGakRtaM vyaktamavighuSTaM madhuraM samaM salalitaMca, tathA coktm||1|| "puNaM rattaM ca alaMkiyaM ca vattaM saheva avighuTuM / mahuraMsamaM salaliyaM aTTa gugA hoti geyassa // " / tatra yat svarakalAbhi paripUrNa gIyate tatpUrNa, geyarAgAnuraktena yat gIyate tat raktaM, anyo'nyasvaravizeSakaraNena yadalaGkRtamiva gIyatetadalaGkRtaM,akSarasvarasphuTakaramato vyaktaM, visvaraMkrozatIva vighuTaM natathA avighuSTaM, madhurasvareNagIyamAnaM madhuraMkokilAruvat, tAlavaMzasvarAdisamanugataM samaM, tathA yat svaragholanAprakAreNa lalatIva tat saha lalitena-lalanena vartata iti salalitaM, yadivA yat zrotrendriyasya zabdasya sparzanamatIva sUkSmamutpAdayati sukumAramiva ca pratibhAsate ttsllitN| idAnImeteSAmevASTAnAMmadhye kiyatoguNAn anyacca pratipipAdayiSuridamAha-'rattaMtiThThANakaraNaMsuddhaM tat 'kuharaguMjaMtavaMsataMtItalatAlalayaddasusaMpauttaMmahuraMsamaMsalaliyaMmaNoharaMmauyaribhiyapayasaMcAraM suraIsunatiMvaracAruruvaM divvaM narsesajjaMgeyaMpagIyANa miti yathAprAkanATyavidhau vyAkhyAtaMtathA bhAvanIyaM jArisae sadde havai' pragItAnAM-gAtumArabdhavatAMyAdhzaHzabdo'timanoharo bhavati-syAt-kathaMcidbhavedetadrUpasteSAMtRNAnAMmaNInAMcazabdaH?, evamuktebhagavAnAha-gotama syodevaMbhUtaH shbdH|| mU. (32) tesiNaM vanasaMDANaM tattha tattha tahiM dese dese bahUokhuDDAkhuDDiyAto vAvIyAo puskhariNIodIhiyAo guMjAliyAosarapaMtiAo bilapaMtiyAoacchAosaNhAorayayAmayakUlAosamatIrAto rayarAmayapAsANAto tavaNijjatalAo suvaNmasubbharayayavAluyAo veruliyamaNiphAliyapaDalapacoyaDA suoyArasuuttArAo nAnAmaNisubaddhAo caukkoNAo anupubbasujAtagaMbhIrasIyalajalAo sNchnnpttbhismunnaalaao| bahuuppalakumuyanaliNasubhagasogaMdhiyapoMDIrayasayatasahassapattakesaraphullovaciyAo chappayaparibhujamANakamalAo acchavimalasalilapunnAo appegaiyAoAsavoyagAo appegaiyAo khorIyagAo appegaiyAo ghaoyagAo appegaiyAo khIroyagAo appegaiAo khAroyagAo appegatiyAto uyagaraseNa pannattAo pAsAdIyAo darisaNijjAo abhiruvAo paDirUvAo tAsi NaM vAvINaM jAva bilapaMtINaM patteyaM 2 caudisiMcattAri tisopANapaDirUvagA pnnttaa| tesiNaM tisopANapaDirUvagANaM vannao, toraNANaM jhayA chattAichattA ya neyavvA, tAsuNaM khuDDAkhuDDiyAsu vAvIsujAva bilapaMtiyAsu tattha 2 dese bahave uppAyapavvayagA niyaipavvayayagA jagaipavvayA dAruijjapavayagA dagamaMDavA daganAlagA dagamaMcagA usaDDA khuDDakhuDDagA aMdolagA pakkhaMdolagA savvarayaNAmayA acchA jAva pddiruuvaa| tesuNaM uppAyapavvaesujAva pakkhaMdolaesu bahUiM haMsAsaNAI kocAsaNAiM garulAsaNAI uNNayAsaNAiM paNayAsaNAI dIhAsaNAI pakkhAsaNAI bhaddAsaNAI usabhAsaNAI sIhAsaNAI paumAsaNAI disAsovatthiyAiM sabbarayaNAmayAiM acchAIjAva pddilvaaii| Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-32 277 tesuNavanasaMDesutatthatatthatahiMtahiMdese dese bahaveAliyagharagA mAliyagharagA kayaligharagA layAgharagAacchaNagharagA picchaNagharagA maMDanagharagA pasAhamagharagA gabmagharamA mohanagharagA sAlagharagA jAlagharagA cittadharagA kusumagharagA gaMdhagharagA AyaMsagharagAsavvarayaNAmayAacchAjAvapaDilavA tesuNaMAliyagharagesujAvagaMdhavyAtahiM2 gharaesubahuihaMsAsaNajAvadisAsovatviAsaNAI savvarayaNAmayAiM jAva pddiruvaaii| tesuNaM vanasaMDesutattha tatya dese 2 tahiM 2 bahave jAtimaMDavagA jUhiyamaMDavagA navamAliyamaMDavagA vAsaMtimaMDavagA sUramalliyamaMDavagA dahivAsuyamaMDavagA taMboliyamaMDavagA muddiyAmaMDavagA nAgalayAmaMDavagA atimuttayalayAmaMDavagA ApphovagAmAluyAmaMDavagA acchA savvarayaNAmayA jAva pddiruuvaao| tesuNaMjAlimaMDavaesujAva mAyAmaMDavaesubahave puDhavisilApaTTagAhaMsAsaNasaMThiyA jAca disAsovatthiyAsaNasaMThiyAanneya bahave maMsalaghuvisiTThasaMThANasaMThiyA puDhavisilApaTTagA pannatA samaNAuo!, AINagarUyabUranavanIyatUlaphAsA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA tasya Na bahave vemANiyA devA ya devIo ya AsayaMti sayaMti ciTThati nisIyaMti tuyadRti hasaMti ramaMti lalaMti kIlaMti kiTTati moheti purA porANANaM suciNNANa supaDikaMtANa subhANa kaDANa kammAma kallANANa kallANaM phalavivAyaM pacaNubbhavamANA vihrNti| vR.'tesi NaM vanasaMDANamityAdi, teSAM 'Na miti vAkyAlaGkAre vanakhaNDAnAM madhye tatra tatra deze 'tatra tatre'ti tasyaiva dezasya tatratatra ekadeze bahUI' iti bahyayaH 'khuDDAkhuDDiyAo' iti kSullikAkSullikA laghavo laghavo ityarthaH, vApyazcaturana pukkhariNyo vRttAkArA athavA puSkarANi vidyute yAsutAH puSkariNyodIrghikA-Rjcyo nadyaH vakra nadyo guJAlikAH, bahUnikevalakevalAni puSpAvakIrNakAni sarAMsi ekapaDattayA vyavasthitAni saraHpaGktiH salalitAstA bahavyaH saraH paGaktayaH tathA yeSusaraHsupaGktayA vyavasthiteSu kUpodakaMpraNAlikayA saMcaratisAsaraHpaGktiH tA bahavyaH saraHsaraHpaGktayaH, tatA bilAnIva bilAni--kUpAsteSAM paGaktayo bilapaGktayaH, etAzca sarvA api kathaMbhUtA ityAha acchAH-sphaTikavabahirnirmalapradezAH zlakSNAH-lakSNapudgalaniSpAditabahi pradezAH zlakSNadalaniSpannapaTavatU, tathA rajatamayaM-rUpyamaMya kUlaM yAsAMtA rajatamayakUlAH, tathA samaM na gartAbhAvAt viSamaMtIraM-tIravartijalApUritaM sthAnaM yAsAMtAH samatIrAH, tathA vajramayAH pASANA yAsAMtA vajrayapASANAH, tathA tapanIyaM-hemavizeSaH tapanIyamayaMtalaM yAsAM tAstapanIyatalAH, tathA "suvaNNasunjharayayavAluyAu' iti suvarNa-pItakAntihemasubmaM rUpyavizeSaH rajataM-pratItaM tanmayA vAlukA yAsutAH suvarNasubbharajatavAlukAH, 'veruliyamaNiphalihapaDalapaccoyaDAo' iti vaiDUryamaNimayAni sphaTikapaTalamayAnica pratyavataTAni-taTasamopavartinaH atyanuntapradezA yAsAM tAvaiDUryamaNisphaTikapaTalapratyavataTAH, 'suoyArasuuttArau' iti sukhenAvatAro-jalamadhye pravezanaM yAsu tAH sukhAvatArAH tathA sukhena uttAro-jalamadhyAdahirnirgamanaM yAsu tAH sukhottArAstataH pUrvapadena vishessnnsmaasH| __ 'nAnAmaNititthasubaddhAu' iti nAnAmaNibhi-nAnAprakArairmaNibhistIrthAnisubaddhAniyAsAM Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 rAjapraznIyaupAGgasUtram-32 tA nAnAmaNitIrthasubaddhAH, atra bahuvrIhAvapi ktAntasya paranipAtaH sukhAdidarzanAd prAkRtazailIvazAdvA 'caukkoNAu' iti catvAraH koNA yAsAM tAzcatuHkoNAH, etacca vizeSaNaM vApIH kUpAMzca pratidraSTavyaM, teSAmeva catuSkoNatvasaMbhavAt nazeSANAM, tathA AnupUryeNa-krameNanIcaistarAbhAvarUpeNa suSTu-atizayena yo jAtavapraH kedAro jalasthAnaM tatra gambhIraM-alabdhastAdhaM zItalaM jalaM yAsutAAnupUrvyasujAtavapragambhIrazItalajalAH, 'saMchannapattabhisamuNAlAu' iti saMchannAnijalenAntaritAni patrabisamRNAlAni yAsutAH saMchannapatravisamRNAlAH, ihavisamRNAlasAhacaryAt patrANi padminIpatrANi draSTavyAni, bisAni-kandAH mRNAlAni-padmanAlAH tathAbahubhirutpalakumudanalinasubhagasaugandhikapuNDarIkazatapatrasahasrapatraH kesaraiH-kesarapradhAnaiH phullaiH-vikasitairupacitA bahUtpalakumudanalinasubhagasaugandhikapuNDarIkazatapatrasahasrapatrakesaraphullopacitAH,tathA SaTpadaiH bhramaraiH paribhujyamAnakamalAH, tathA acchena-svarUpataH sphaTikavat zuddhena vimalena-Agantukamalarahitena salilena pUrNA acchavimalasalilapUrNA, tathA paDihatthA atirekitA atiprabhUtA ityarthaH 'paDihatyamuddhamAyaM atiriyayaM jANamAuNNa' miti vacanAt, udAharaNaM caatr||1|| 'ghaNapaDihastha gayaNaM sarAi nvsliluddhmaayaaii| aireiyaM maha uNa ciMtAe maNa tuhaM virahe / / iti / bhramanto matsyakacchapAyatratAH parihatyabhramanamatsyakacchapAH, tathAanekaiHzakunimithunakaiH pravicaritA-itastato gamanena sarvato vyAptAH anekazakunimithunakapravicaritAstataH pUrvapadena vizaSaNasamAsaH, etAvApyAdayaH sarassaraHpaGktiparyantAH pratyekaMpratyekaM pratipratyekamatrAbhimukhe pratizabdastato vIpsAvivakSAyAMpazcApratyekazabdasya dvirvacanamiti, padmavaravedikayA parikSiptAH, pratyekaM pratyekaM vanakhaNDaparikSatriptAH, 'appegaiyAu' ityAdi, apibaDhArthe bADhamekakAH-kAzcana vApyAdaya Asavamiva-candrahAsAdiparamAsavamiva udakaM yAsAM tA AsavodakAH, apyekakA vAruNasya-vAruNasamudrasyeva udakaMyAsAMtA vAruNodakAH, apyekakAHkSIramiva udakaM yAsAMtAH kSorodakAH, apyekakA dhRtamiva udakaM yAsAMtA dhRtodakAH, apyekakAH kSoda iva-ikSurasa iva udakaM yAsAM tAH kSododakAH, apyekakAH svAbhAvina udakarasena prajJaptAH, 'pAsAiyA' ityAdi vizeSaNacatuSTayaM praagvt| 'tAsi NamityAdi, tAsAM kSullikAnAM vApInAM yAvadbilapaGktInAmiti yAvadazabdAt puSkariNyAdiparigrahaH, pratyekaM caturdizi catvAri ekaikasyAM dizi ekaikasya bhAvAt trisopAnapratirUpakANi-prativiziSTarUpANi trisopAnAni, trayANAM sopAnAnAM samAhArastrisopAnaM, tAni prajJaptAni, teSAM ca trisopAnapratirUpakANAmaya-vakSyamANa-etadrUpaH anantaraM vakSyamANasvarUpo varNakanivezaH prajJaptastadyathA vajraratnamayA vaMgA ityAdi praagvt| 'tesiNaM teSAMtrisopAnapratirUpakANAMpratyekaMtoraNAniprajJaptAni, toraNavarNakastuniravazaSa yAnavimAnavadbhAvanIyo yAvatbahavaH sahasrapatrahastakAiti, 'tAsiNa mityAdi, tAsAM kSullikAkSullikAnAM yAvad bilapaGktInAM, atrApi yAvacchabdAt puSkariNyAdiparigrahaH, tatra tatra deze tasyaiva dezasya tatra tatra ekadeze bahava utpatiparvatA yatrAgatya bahavaH sUryAbhivimAnavAsino Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 279 mUlaM-32 vaimAnikAdevA devyazca vicitrakrIDAnimittaM vaikrIyazarIramAracayaMti, niyaipabvayA' iti niyatyAnaiyatyena vyavasthitAH parvatA niyatiparvatAH,kvacit niyayapavvayA' itipAThaH, tatra niyatAH sadA bhogyatvenAvasthitAH parvatAniyataparvatAH,yatrasUryAbhavimAnavAsinovaimAnikA devA devyazcabhavadhAraNIyenaiva vaikrIyazarIreNa sadAramamANAavatiSThanteiti bhAvaH, 'jagaIpavvayA' iti jagatIparvatakAH parvatavizeSAH, dAruparvatakA-dArunirmApitA iva parvatakAH, 'dagamaMDavA' iti dakamaNDapA:sphATikAH mNddpaaH| uktaMca jIvAbhigamamUlaTIkAyAM-"dagamaNDapAH-sphATikA maNDapA" iti, evaMdakamaJcakAH dakamAlakA dakaprAsAdAH, ete ca dakamaNDapAdayaH kecit 'usaDDA' iti utsRtA uccA ityarthaH, kecit 'khuDDA khuDDati kSullakAH kSullakA iti, tathA andolakAH pakSyandolakAzca, iha yatrAgatya manuSyA AtmAnamandolayati te'ndolakA iti loke prasiddhAH, yatura tu pakSiNa AgatyAtmAnamandoyaMti te pakSyandolakAH, tatra andolakAH pakSyandolakAzca teSu vanakhaNDeSu tatra 2 pradeze devakrIDAyogyAbahavaH santi, eteca utpAtaparvatAdayaH kathaMbhUtA? ityAha-'sarvaratnamayAH' sarvAtmanA ratnamayAH, acchA saNhA ityAdi vizeSaNakadambakaM prAgvat / __ 'tesuNamityAdi, teSuutpAtaparvateSu yAvatyakSyandolakeSu, yAvatkaraNAniyatiparvatakAdiparigrahaH, bahUni haMsAsanAdIni AsanAni, tatra yeSAmAsanAnAmadho bhAge haMsA vyavasthitA yathA siMhAsane siMhAH tAni haMsAsanAni, evaM kroJcAsanAni garuDAsanAni ca bhAvanIyAni, unnatAsanAni-uccAsanAnipraNatAsanAni-nimnAsanAni dIrghAsanAni-zayyArUpANi bhadrAsanAni yeSAmagho bhAge pIThikAbandhaH pakSyAsanAni yeSAmagho bhAge nAnAsvarUpAH pakSiNaH, evaM makarAsanAni siMhAsanAnica ca bhAvanIyAni, padmAsanAni-padmAkArANi AsanAni, 'disAsovatthiyAsaNANi' yeSAmagho bhAge diksauvastikA AlikhitAH santi, atra yathAkramamAsanAnAM sNgrhnnigaathaa| // 1 // "haMse koMce garuDe uNNaya paNae yadIha bhadde y| pakkhe mayare paume sIha disAsotthi bArasame / / iti, tAni sarvANyapi kathaMbhUtAnityata Aha-'savvarayaNAmayAI tyAdi praagvt| 'tesi Na'mityadi, teSuvanakhaNDeSu madhyetatra 2pradezetasyaiva dezasya tatratatraekadezevahUni AligRhakANi' Ali-vanaspativizeSaH tanmayAni gRhakANiAligRhakANi,mAlirapivanaspativizeSaH tanmayAni gRhakANimAligRhakANi, kadalIgRhakANilatAgRhakANi ca pratItAni, 'acchaNagharakANi' iti avasthAnagRhakANi yeSuyadA tadA vA Agatya sukhAsikayAavatiSThanti, prekSaNakagRhANa yatrAgatya prekSaNakAni vidaghati nirIkSanteca, majjanagRhakANi yatrAgatya svecchayA majjanakaM kurvnti| 'prasAdhanagRhakANi' yatrAgatya svaMparacamaNDayanti garbhagRhakANi garbhUhAkArANi 'mohanagharAintimohanaM-maithunasevA 'rimiyaM mohanarayAI' iti nAmamAlAvacanAt tapradhAnAni gRhakANi mohanagRhakANi, vAsabhavanAnIti bhAvaH, zAlAgRhakANi-paTTazAlApradhAnAni, jAlagRhakANigavAkSayuktAni gRhakANi, kusumagRhakANi-kusumaprakaropacitAni gRhakANi, citragRhakANicitrapradhAnAni gRhakANi gandharvagRhakANi-gItanRtyayogyAni gRhakANi AdarzagRhakANiAdarzamayAnIva gRhakANi, etAnica kathaMbhUtAnItyata Aha-'sabbarayaNAmayA' ityAdi vizeSaNa Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 rAjapraznIyaupAGgasUtram-32 kadambakaM praagvt| _ 'tesi Na'mityAvi, teSu AligRhakeSu yAvadAdarzagRhakeSu, atra yAvatzabdAt mAligRhakAdiparigrahaH, 'bahUni haMsAsanAni' ityAdi prAgvat / tesiNa mityAdi, teSu vanakhaNDeSu tatra tatra deze tasyaiva dezasya tatratatraekadezebahavo jAtimaNDapakAyUthikAmaNDapakA mallikAmaNDapakA navamAlikamaNDapakA vAsaMtImaNDapakA dadhivAsukAmaNDapakAH, dadhivAsukA-vanaspativizeSastanmayA maNDapakA dadhidhAsukAmaNDapakAH, sUrullirapi vanaspativizeSaH tanmayA maNDapakAH2, tAmbUlI-nAgavallInmayA maNDapakAstAMbUlImaNDapakAH, nAgo-drumavizeSaH,saeva latA nAgalatA, iha yasya tiryak tathAvidhA zAkhAprazAkhAvAnaprasRtAsA latetyabhidhIyatenAgalatAmayAmaNDapakA nAgalatAmaNDapakAH, atimuktamaNDapakAH, 'apphoyA' iti vanaspativizeSastanmayA maNDapakA aphoyAmaNDapakAH, mAlukA-ekAsthikaphalA vRkSavizeSAstudyaktA maNDapakA mAlukAmaNDapakAH, ete ca kathaMbhUtA ityAha-savvarayaNAmayA' ityAdi prAgvat / _ 'tesiNamityAdi, teSujAtimaNpakeSuyAvanmAlumANDapakeSujAvazabdAtyUthikAmaNDapakAdiparigrahaH, bahavaH zilApaTTakAH parajJaptAstadyathA-appegaiyA haMsAsaNasaMThiyA appegaiyA garuDAsaNasaMThiyA appegaiyA uNNayAsaNasaMThiyA appegaiyA paNayAsaNasaMThiyA appegaiyA dIhAsaNasaMThiyAappegaiyA bhaddAsaNasaMThiyA appegaiyA pakkhA0 appa AyaMsAsaNasaMThiyA appegaiyA usabhAsaNasaMThiyA appegaiyA sihAsaNasaMThiyAappagaiyA paumAsaNasaMThiyA' iti parigrahaH, anye ca bahavaH zilApaTTakA yAni viziSTacinhAni viziSTanAmAni cavarANi-pradAnAni zayanAni AsanAni ca tadvat saMsthitA varazayanAsanaviziSTasaMsthAnasaMsthitAH, kvacit 'mAMsalasughaTTavisiTThasaMThANasaMThiyA' iti pAThaH, tatrAnte ca bahavaH zilApaTTakAH mAMsalAH akaThinA ityarthaH sughRSTA atizayena masRNA itibhAvaH viziSTasaMsthAnasasthitAzceti, 'AINagarUya bUranavanIyatUlaphAsamauyA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA' iti prAgvat / tatrateSuutpAdaparvatAdigatahaMsAsanAdiSuyAvannAnArUpasaMsthAnasaMsthitapRthvIzilApaTTakeSu NamitipUrvavat bahavaH sUryAbhavimAnavAsinodevA devyazcayathAsukhabhAsatezerate-dIrghakAyaprasAraNena vartantena tunidrAM kurvati, teSAM devayonikatvena nidrAyA abhAvAt, tiSThanti UrdhvasthAnena vartante niSIdanti-upaviMzatituyaTRti-tvagvarttanaM kurvanti, vAmapArzvataH parAvRtya dakSiNapAi~nAvatiSThanti dakSiNapArzvato vA parAvRtya vAmapArveneti bhAvaH, ramante-ratimAbaghnanti lalanti-manaIpsitaM yathA bhavatitathAvartantaiti bhAvaH,krITanti yathAsukhamitastatogamanavinodena gItanRtyAdivinodena vA tiSThanti mohanti maithunasevAM kurvanti ityevaM 'purAporANANa' mityAdi purA-pUrva prAgbhave iti bhAvaH kRtAnAM karmaNAmiti yogaH, ata evapaurANAnAMsucIrNAnAM-sucaritAnAM, ihasucaratajanitaM karmApi kArye kAraNopacArAt sucaritaM, tato'yaM bhAvArthaH viziSTatathAvidhadharmAnuSThAnaviSayApramAdakaraNakSAntyAdisucaritajanitAnAmiti, tathA suparAkrAntAnAM, atrApi kAryakAraNopacArAt suparAkrantijanitAni suparAkrantAni ityuktaM, kimuktaM bhavati? sakalasatvamaitrIsatyabhASaNaparadravyAnapahArasuzIlAdirUpasuparAkramajanitAnAmiti,ata eva zubhAnAM zubhaphalAnAM, iha kiMzcidazubhaphalamapi iMdriyamativiparyAsAt zubhaphalaM pratibhAsate Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-32 281 tatastActikazubhatvapratipatyarthamasyaiva paryAyazabdamAha-kalyANAnAM, tattvavRtyA tathAvidhaviziSTaphalAdAyinAM, athavA kalyANAnAM anarthopazamakAriNAM kalyANarUpaM phalavipAkaM 'pazcaNubhavamANA' pratyekamanubhavanto viharanti aaste| mU. (33) tesiNaM vanasaMDANaM bahumajjhadesabhAe patteyaMra pAsAyavaDaMsagA pannattA, te NaM pAsAyavaDeMsagA paMcajoyaNasayAI uddhaM ugratteNaM aDhAijAI joyaNasayAI vikkhaMbheNaM abbhuggayamUsiyapahasiyA ivataheva bahusamaramaNijabhUmibhAgo ulloosIhAsanaMsaparivAraM, tattha NaM cattAri devA mahiDDiyA jAva paliomaTTitIyA parivasaMti, taMjahA-asoe sattapanne caMpae cUe sUriyAbhassaNaMdevavimAnassaaMto bahusamaramaNije bhUmibhAge pannatte, taMjahA-vanasaMDavihUNe jAva bahave vemANiyA devA devIo ya AsayaMti jAva viharaMti, tassa NaM bahusamara- maNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadese ettha NaM mahege uvagAriyAlayaNe pnntte| egaMjoyaNasayasahassaMAyAmavikkhaMbheNaM tiNmijoyaNasayasahassAiMsosa sahassAiMdonni yasattAvIsaMjoyaNasae tinniya kose aTThAvIsaMca ghanusayaM terasa ya aMgulAI addhaMgulaM ca kicivisesUNaM parikkheveNaM, joyaNabAhalleNaM, savvajaMbUnayAmae acche jAva paDilave / / vR. 'tesiNamityAdi, teSAMvanakhaNDAnAMbahumadhyadezabhAge pratyekaMpratyekaMprAsAdavataMsakA iti, avataMsakaiva-zekharaka ivAvataMsakaHprAsAdAnAmavataMsaka ivaprAsAdAvataMsakaHprAsAdavizeSa iti bhAvaH, teca prAsAdAvataMsakAH paJca yojanazatAnyUrdhvamuccaistvena arddhatRtIyAni yojanazatAni viSkambhataH, teSAM ca 'abbhuggayamUsiyapahasiyAviva' ityAdivizeSaNajAtaM prAgvat, bhUmivarNanaM ullokavarNanaMsaparivAraMcaprAgvat, 'tatthaNa'mityAdi, tatra-teSu vanakhaNDeSu pratyekamekaikadigbhAvena catvAro devA maharddhikA yAvatkaraNAt 'mahajjuiyA mahAbalA mahAsukkhAmahAnubhAvA' itiparigrahaH, palyopamasthitikAH parivasanti, tadyatha-'asoe' ityAdi, azokavane azokaH saptaparNavane saptaparNa caMpakavane caMpakaztavane cuutH'| teNa' mityAdi, te azokAdayo devAH svakIyasya vanakhaNDasya svakIyasya prAsAdAvataMsakasya, sUtra bahuvacanaM prAkRtatvAt, prAkRte hi vacanavyatyayo'pi bhavatIti, svasvakIyAnAM sAmAnikadevAnAMsvAsAMsvAsAmagramahiSINAM saparivArAMsvAsAMsvAsAMpariSadAMsveSAMsveSAmanIkAnAM sveSAM sveSAmanIkAdhipatInAM sveSAM sveSAmAtmarakSANAM 'AhevacacaM porevacaM' ityAdi prAgvat, 'sUriyAbhassaNamityAdi, sUryAbhasya vimAnasyAntaH-madhyabhAge bahusamaramamIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, tasya --' sejahAnAmaeAliMgapuskhareivA' ityAdiyAnavimAna ivavarNanaM tAvadvAcyayAvanmaNInAM sparzaH, tasya bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAgeatrasumahat ekaM upakArikAlayanaM prajJaptaM, vimAnAdhipatisatkaprAsAdAvataMsakAdIn upakaroti-upaSTabhnAtyukArikA, vimAnAdhipatisatkaprAsAdAvataMsakAdInAM pATikA, anyatra tviyagupakAryopakAriketi prasiddhA, uktaM ca- "gRhasthAnaM smRtaM rAjJAmupakAryopakArike"ti, upakArikAlayanamiva upakArikAlayanaM, tat ekaM yojanazatasahasramAyAmavaSkambhAbhyAM trINi yojanazatasahasrANi SoDaza sahasrANi dve yojanazate saptaviMzatyadhike aSTAviMzaM dhanuHzataM trayodaza aGgulAnya GgulaM parikSepataH, idaM ca Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 rAjapraznIyaupAGgasUtram-33 parikSepapramANaM jabUdvIpaparikSepapramANavat kSetrasamAsaTIkAtaH paribhAvanIyam // mU. (34) seNaMegAe paumavaraveiyAe egeNa ya vanasaMDeNa ya sahato samaMtA saMparikhitte, sA NaM paumavaraveiyA addhajoyaNaM uddhaM uccatteNaM paMcadhanusayAI vikkhaMbheNaM uvakAriyaleNasamA prikkhevennN| tIseNaMpaumavaraveiyAeimeyArUce vannAvAse pannatte, taMjahA vayarAmayA nimmA riTThAmayA patiDhANA veruliyAmayA khaMbhA suvaNNaruppamayA phalagA lohiyakkhamaio sUIo nAnAmaNimayA kaDevarA nAnAmaNimayAkaDevarasaMghADagA nAnAmaNimayArUvA nAnAmaNimayA rUvasaMghADagAaMkAmayA pakkhabAhAjoirasAmayA vaMsAvaMsakavelugA raiyAmaiopaTTiyAojAtarUvamaI ohADaNI vairAmayA uvaripucchaNI saharayaNAmaI acchaaynne| sANaM paumavaraveiyA egamegemaM hemajAleNaM gavakkhajAleNaM khiMkhiNIjAleNaM ghaMTAjAleNaM juttAmAleNaMmaNijAlaNaMkaNagajAleNaM rayaNajAleNaM paumajAleNaM savvato samaMtA saMparikkhittA, teNaMdAmA tavaNijjalaMbUsagA jAva ciTThati / tIse NaM paumavaraveiyAe tatthara dese 2 tahiM 2 bahave hayasaMghADAjAva usabhasaMghADAsacarayaNAmayA acchA jAvapaDirUvA pAsAdIyA 4 jAvavIhIto paMtIto mihuNANi lyaao| se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vucati-paumavaraveiyA ra?, goyamA ! paramavaraveiyA NaM tatthara dese 2 tahiM 2 veiyAsu veiyAbAhAsu ya veiyaphalatesu ya vaiyapuDataresu ya khabhesu khaMbhasIsesu khaMbhapuTataresu suyIsusuyImukhesu sUiphalaesu sUIpuTaMtaresu pakkhesu pakkhabAhAsu pakkhaperaMtesu pakkhapuDataresu bahuyAiM uppalAI paumAI kumuyAiM nalinAtiM subhagAiM sogaMdhidAyaI puMDarIyAI mahApuMDarIyANi sayavattAI sahassavattAI sabbarayaNAmayAiM acchAI paDirUvAiM mahayA vAsikkayachattasamANAiMpannattAiMsamaNAuso!, se eeNaM aTeNaMgoyamA! evaM vuccai-paumavaraveiyA paumavaraveiyA NaM bhaMte ! kiM sAsayA0?, goyamA ! siya sAsayA siya asAsayA, se keNaTeNaM bhaMte! evaM vucai-siya sAsayA siya asAsayA?, goyamA! dabaTThayAe sAsayA vanapajavehi gaMdhapajavehiM rasapajavehiM phAsapaJjavehiM phAsapajavehiM asAsayA, se teNaTeNaM goyamA ! evaM vucati-siya sAsayA siya asaasyaa| paumavaraveiyA NaM bhaMte! kAlao kevaciraM hoi?, goyamA! na kayAvinAsi na kayAvi natthi na kayAvina bhavissai, bhuvaMca havaiya bhavissaiya, dhuvA niiyA sAsayA akkhayA avvayA avaTThiyA nicA pumvrveiyaa| seNaM vaNasaMDe desUNAIdo joyaNAiMcakavAlavikhaMbheNaM uvayAriyAleNasame parikkheveNaM, vanasaMDavaNNato bhANitavvo jAva viharati / tassa NaM uvayAriyAleNassa caudisiM cattAri tisovANapaDirUvagA pannattA vaNNao, toraNAjhayaA chattAicchattA, tassaNaMuvayAriyAlayaNassa uvari bahusamaramaNijje bhUmibhAge pannate jAva maNINaM phaaso|| vR.taca ekayApadmavaravedikayAekena vanakhaNDenasarvataH-sarvAsudikSusamantataH-sAmastyena samyag parikSiptaM 'sA NaM paDaeNmavaraveiyA' ityAdi, sA padmavaravedikA aMrddha yojanamUrdhvamuccaistvena paJca dhanuHzatAni viSkambhataH parikSepeNa 'upakArikAlayanasamAnA' upakArikAlayana Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-33 283 parikSepaparimANA prajJaptA, 'tIseNa mityAdi, tasyAH-panavaravedikAyA ayametadrUpo 'varNAvAso' varNa-zlAghA yathAvasthitasvarUpakIrtanaMtasyAvAso-nivAso granthapaddhatirUpovarNAvAso, varNakaniveza ityarthaH,prajJaptomayAzeSatIrthakaraizca,tadyathetyAdinAtamevadarzayati, iha sUtrapustakeSvanyathA'tidezabahulaH pATho 6zyate tatomA bhUmatisaMmoha iti vineyajanAnugrahAya pATha upadarzyate / vayarAmayA nimmA riTThAmayA paiTThANA veruliyAmayA khaMbhA suvannaruppamayA phalayA lohiyakkhamaIo sUIo vairAmayA saMdhI nAnAmaNimayA kaDevarA nAnAmaNiyA kalevarasaMghADA nAnAmaNimayA rUvAnAnAmaNimayA rUvasaMghADAaMkAyApakkhAaMkAmayA pakkhabAhAojoIrasAmayA vaMsA vaMsakavelluyA raIyAmaio paTTiyAo jAvarUvamaI ohADaNI vayarAmai uvaripuMchaNI savvarayaNAmae acchAyaNe' etat sarvaM dvAravat bhAvanIyaM navaraM kalevarANi manuSyazarIrANi kalevarasaMghATA- manuSyazarIrayugmAni rUpANi-rUpakANi rUpasaMghATA-rUpakayugmAni / _ 'sANaMpaumavaraveiyAtattharadese egamegeNaM hemajAleNaM egamegeNaM gavakkhajAleNaMegamegeNaM ghaMTAjAleNaMegamegeNaM khiMkhiNIjAleNaMegamegeNaM muttAjAleNaM egamegeNaMkaNagajAleNaMegamegeNaM maNijAleNaM egamegeNaM rayayajAleNaM egamegeNaM savvarayaNajAleNaM egamegeNaM paumajAleNaM savvato samaMtA saMparikhittA, te NaM jAlA tavaNijjalaMbUsagA suvannapayaramaMDi nAnAmaNiraya vivihahAraddhahArauvasobhiyasamuddhayarUvA isimannamannamasaMpattA puvvAvaradAhiNuttarAgaehiM vAehiM maMdAyaM maMdAyameijamANA eijjamANA pavaMcamANAra pajhUjhamANA pajhuMjhamANAorAleNaM maNuneNaM manahareNa kaNNamaNanivvuikareNaM saddeNaMtepadesesavvatosamaMtAApUremANA sirIe uvsomaannaa| ciTThati, tIse paumavaraveiyAe tatthara dese tahiM2 hayasaMghADA narasaMghADA kinarasaMghADA kiMpurisasaMghADAmahoragasaMvADA gaMdhabbasaMghADA usabhasaMghADA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA / evaMpaMtIovivIhIovimihuNAI, tIseNaM paumavaraveiyAetatthara dese tahira bahuyAo paumalayAo nAgalayAo asogalayAocaMpagalayAovanalayAovAsaMtiyalayAoaimuttagalayAo kuMdalayAo sAmalayAo nicaM kusumiyAo nicaM mauliyAo nilaM lavaiyAo nicaM thavaiyAo nimnaM gulaiyAo nicaM gochiyAo nicaM jamaliyAo nicaM juliyAo niccaM viNamiyAonicchapaNamiyAonicaMsuvibhattapaDimaMjarivaDaMsagadharIoninaM sukumiyauliyalavaiya thavaiyagulaiyagocchiyajamaliyajuyaliyaviNamiyapaNamiyasuvibhattaDimaMjarivaDiMsagadharIo savvarayaNAmaIo acchA jAva paDirUvAo' iti| asya vyAkhyA-"sA evaMsvarUpA 'Na' mitivAkyAlaGkArapadmavaravedikAtatra pradeze ekaikena hemajAlena-sarvAtmanA hemamayena lambamAnena dAmasamUhena ekaikena gavAkSajAlena-gavAkSAkRtiralavizeSadAmasamUhena ekaikena kiGkiNIjAlena, kiGkiNyaH-kSudraghaNTikAH, ekaikena ghaNTAjelana-kiGkiNyapekSayA kiMcinmahatyo ghaNTA ghaNTAH, tathA ekaikena muktAjAlenamuktAphalamayena dAmasamUhena ekaikena ratnajAlena ekaikena padmajAlena sarvaratnamayapadmAtmakena dAmasamUhena sarvataH sarvAsu dikSu samantataH-sarvAsu vidikSuparikSiptA-vyAptA, etAnica dAmasamUharUpANi hemajAlAdIni jAlAni lambamAnAni devitavyAni, tathA cAha 'te NaM jAlA' ityAdi, tAni sUtra puMstvanirdezaH prAkRtatvAt, prAkRte hi liGgamaniyataM, ___ Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 rAjapraznIyaupAGgasUtram-34 NamitivAkyAlaGkAre, hemajAlAdInaMnijAlAni,kacitdAmAiti pAThaH, tatratAvat hemajAlAdirUpA dAmAna iti, 'tavaNijjalaMbUsagA' ityAdi hayasaMghATAdisUtraM latAsUtraM ca prAgvat / samprati pAvaravedikAzabdapravRttinimittaM jijJAsuH pRcchati se keNaDeNaM bhaMte !' ityAdi, sezabdo'thazabdArthe, kenAryena-kena kAraNena bhadanta ! evamucyate-padmavaravedikA padmavaravediketi, kimuktaMbhavati? pAvaravediketyevaMrUpasya zabdasya tatra pravRttI kiM nimittamiti, evamukte bhagavAnAha-gautama! padmavaravedikAyAMtatra tatra ekadeze tasyaiva dezasya tatra tatra ekadeze vedikAsu-upavezanayogyabhattavAraNarUpAsu vedikAbAhAsu-vedikApArveSu veiyapuDaMtaresu' iti dve vedike vedikApuTaM teSAmantarANi-apAntarAlAni tAnivedikApuTAntarANiteSu, tathAstambheSusAmAnyataHstambhabAhAsu-stambhapArveSu 'khaMbhasIsesu' itistambhazIrSeSu 'stambhapuTaMtaresu' iti dvau stambhau stambhapuTaM teSAmantarANa stambhapuTAntarANi teSu, sUcASu-phalakasaMbandhavighaTanAbhAvahetupAkAsthAnIyAsutAsAmuparItitAtparyArthaH, sUImuhesu' iti yatra pradeze zUcI phalakaM bhitvAmadhye pravizatitapratyAsatro dezaH sUcImukhaM teSu tathA sUcIphalakeSu sUcibhisaMbandhinoye phalakapradezAste'pyapacArAtsUcikaphalakAniteSusUcInAmadhauparivartamAneSu tathA 'sUIpuTaMtaresu' iti dve sUcyau sUcIpuTai tadantareSu pakSAH pakSabAha vedikaikadezavizezAsteSu / bahuni utpalAnigardabhakAni padmAni-sUryavikAsIni kumudAni-candravikAsIni nalinAni ISadaraktAni padmAni subhagAni-padmavizeSarUpANi saugandhikAni-kalhArANi puNDarIkANi-sitAmbujAni tAnyeva mahAntimahApuNDarIkANi zatapatrANi-patrazatakalatAni sahasrapatrANi-patrasahasropetAni, zatapatrasahasrapatre ca padmavizeSau patrasaMkhyAvizeSAcca pRthagupAtte / etAni sarvaralamayAni 'acchA' ityAdi vizeSaNAjAtaM prAgvat, 'mahayA vAsikkachattasamANAI iti mahAnti-mahApramANAnA vArSikANi-varSAkAlepAnIyarakSArthayAnikRtAnivArSikANi tAni catAni chatrANi ca tatsamAnAni prajJaptAni he zramaNa ! he AyuSman ! - _ 'seeeNamaTeNa'mityAdi, tadetena arthena-anvarthena gautama! evamucyate-padmavaravediketi, teSuteSuyathoktarUpeSupradezeSu yathoktarUpANipAnipAvaravedikAzabdasyapravRttinimittamiti bhAvaH, vyutpattizcaivaM-padmavarA-padmapradhAnA vedikA padmavaravediketi / 'paumavaraveiyA NaM bhaMte ! kiMsAsayA' ityAdi, padmavaravedikA 'Na' miti pUrvavat kiM zAzvatI syAdazAzvatI, kathaMcinnityAkathaJcidanityA ityarthaH, syAcchabdo nipAtaH kathaMcidityetadarthavAcI, 'se keNaTeNa'mityAdi praznasUtrasugama, bhagavAnAha-gautama! dravyArthatayA-dravyAstikanayamatena zAzvatI, dravyAstikanayo hi dravyamevatAtvikamabhimanyatenaparyAyAn, dravyaMcAnvayipiNAmitvAt anvayitvAccasakalakAlabhAvItibhavati dravyArthatayAzAzvatI, varNaparyAyaratattadanyasamutpadyamanavarNavizeSarUpaiH, evaMgandhaparyAyaH rasapayayiH sparzaparyAya upalakSaNametat ttadanyapudgalavicaTanoccaTanaizca azAzvatI kimuktaM bhavati? paryAyAritakanayamatena paryAyApradhAnyavivakSAyAmazAzvatI, paryAyANAM pratikSaNabhAvitayA kiyatkAlabhAvitayA vinAzitvAt, 'se eemaTeNa' mityudhupasaMhAravAkyaM sugama, iha dravyAstikanayavAdI svamatapratiSThApanArthamevamAha-nAtyantAsata utpAdo nApi sato nAzaH 'nAsato vidyatebhAvo, nAbhAvo vidyate sataH' iti vacanAt, yautuddazyeteprativastu utpAdavinAzI Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-34 285 tadAvirbhAvatirobhAvamAtraM, yathA sarpasya utphaNatvaviphaNatve, tasmAtsarvaM vastu nityamiti, evaM ca tanmatacintAyAM saMzayaH kiM ghaTAdivat dravyArthatayA zAzvatI uta sakalakAlamekarUpeti, tataH saMzayApanodArthaM bhagavantaM bhUyaH pRcchati-'paumavaraveiyA NamityAdi, padmavaravedikA prAgvat bhadanta ! kAlataH kiyaciraM-kiyantaMkAlaM yAvadbhavati?,evaMrUpAhi kiyantaM kAlamavatiSThati iti?, bhagavAnAhagautama! na kadAcinnAsIt sarvadevAsIditi bhAvaH anAditvAt, tathA na kadAcinnabhavati, sarvadaiva vartamAnakAlacintAyAM bhavatItibhAvaH sadaivabhAvAt, tathA na kadAcina bhaviSyati, kiMtubhaviSyacintAyAMsarvadaiva bhaviSyatItipratipattavyaM, aparyavasitatvAta, tadevaM kAlatrayacintAyAMnAstitvapratiSedhaM vidhAya sampratyastitvaM pratipAdayati-'bhuviMca ityAdi, abhUca bhavati ca bhaviSyati ceti, evaM trikAlAvasthAyitvAt dhruvA mervAdivat dhruvatvAdeva sadaiva svasvarUpaniyatA niyatatvAdeva ca / zAzvatI-zazvadbhavanasvabhAvA zAzvatatvAdeva ca satataM gaGgAsindhupravAhapravRttAvapi pauNDarIkahada ivAnekapudgalavicaTane'pi tAvanmAtrAnyapudgaloccaTanasaMbhavAdakSA, na vidyate yo-yathoktasvarUpAkAraparibharaMzo yasyAH sAakSayA, akSayatvAdeva avyayA avyayazabdavAcyA manAgapi svarUpacalanasya cAtucidapyabhAvAt, avyayatvAdeva sadaiva svasvapramANe'vasthitA, mAnuSottarAdvahi samudravat, evaM svapramANe sadAvasthAnena cintyamAnA nityA dharmAstikAyAdivat / se Na'mityAdi, sA 'Na' miti vAkyAlaGkAre padmavaravedikA ekena vanakhaNDena sarvataH samantAt parikSiptA, sa ca vanakhaNDo dezone dve yojane cakravAlaviSkambhavataH upakArikAlayanaparikSepapiNAmo, vanakhaNDavarNakaH 'kiNhe kiNhobhAse' ityAdirUpaH samasto'piprAgvatyAvadviharanti, 'tassaNa'mityAdi, tas-ukArikAlayanasya cauddisaM'ti caturdizicatasRSudikSuekaikasyAM dizi ekaikabhAvena catvAri trisopAnapratirUpakANi-prativiziSTarUpakANi trisopAnAni prajJaptAni, trisopAnavarNako yAnavimAnavat vaktavyaH / teSAM ca trisopAnapratirUpakANAM purataH pratyekamekaikaM toraNaM, toraNavarNako'pi tathaiva, 'tassaNa mityAdi, tasya upakArikAlayanasya 'bahusamaramaNijje bhUmibhAge' ityAdinA bhUmibhAgavarNanakaM yAnavimAnavarNakavattAvadvAcyaM yAvanmaNInAM sprshH|| ma. (35) tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahege pAsAthavaDeMsae pannatte, seNaM pAsAyavaDiMsate paMca joNasayAiM uDaM uccatteNaM aSTAijAI joyaNasayAI vikkhaMbheNaM abbhuggayamUsiya vaNNato bhUmibhAgo ulloso sIhAsanaM saparivAra bhANiyavvaM, aTThamaMgalagA jhayA chttaaicchttaa| seNaM mUlapAsAyavaDeMsageannehiM cauhiM pAsAyavaDeMsaehiM tayaddhacattappamANamettehiM savvatosamaMtA saMparikhittA, teNaM pAsAyavaDeMsagA aDDAijAiMjoyaNasayAiMuDaMuccatteNaM paNavIsaMjoyaNasayaM vikhaMbheNaM jAva vaNNao, te NaM pAsAyavaDiMsayA aNNehiM cauhiM pAsAyavaDisaehiM taya cattappamANamettehiM savvao samaMtAsaMparikhittA, teNaM pAsAyavaDeMsayA paNavIsaMjoyaNasayaM uDaM uccatteNaM bAvaDiM joyaNAI addhajoyaNaM ca vikhaMbheNaM abbhuggayamUsiya vaNNao bhUmibhAgo ulloo sIhAsaNaM saparivAraM bhANiyavyaM / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyaupAGgasUtram - 35 aTTamaMgalagA jhayA chattAticchattA, te NaM pAsAyavaDeMsagA annehiM cauhiM pAsAyavaDeMsaehiM tadaduccattapamANamettehiM savvato samaMtA saMparikhittA, teNaMpAsAyavaDeMsagA bAvaTThi joyaNAI addhajIyaNaMca uDuM uccatteNaM ekavIsaM joyaNAiM kosaM ca vikkhaMbheNaM vaNNao ulloo sIhAsaNaM saparivAraM pAsAyauvari aTThaTThamaMgalagA jhayA chattAtichattA / 286 vR. tasya ca bahusamamaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge atra mahAneko mUlaprAsAdAvataMsakaH prajJaptaH sa ca paJca yojanazatAnyUrdhvamuccaisla arddhatRtIyAni yojanazatAni viSkambhataH 'abbhuggayamUsiyapahasiyAvive' tyAdi tasya varNanaM madhyebhUmibhAgavarNanamullokavarNanaM dvArabahisthitaprAsAdavadbhAvanIyaM, tasya ca mUlaprAsAdAvataMsakasya bahumadhye dezabhAge'tra mahatI ekA maNipIThikA prajJaptA, aSTau yojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAM catvAri yojanAni bAhalyataH sarvAtmanA maNimayI acchA ityAdi vizeSaNakadambakaM prAgvat / 'tIse 'mityAdi, tasyAzca maNipIThikAyA upari mahadekaM siMhAsanaM prajJaptaM, tasya siMhAsanasya varNanaM, parivArabhUtAni zeSANi bhadrAsanAni prAgvadvaktavyAni, 'seNa' mityAdi, sa mUlaprAsAdAvataMsako'nyaizcaturbhiH prAsAdAvataMsakaistadaddhaccatvapramANaiH sarvataH samantataH parikSiptaH, tadarddhaccatvapramANameva darzayati- arddhatRtIyAni yojanazatAnyardhvamuccaistvena, paJcaviMzaM yojanazataM viSkambhena, teSAmapi 'abbhuggayamUsiyapahasiyAvide' tyAdi svarUpavarNanaM madhyabhUmibhAgavarNanamullokavarNanaM ca prAgvat, teSAM ca prAsAdAvataMsakAnAM bahumadhyadezabhAge pratyekaM 2 siMhAsanaM prajJaptaM, teSAM ca siMhAsanAnAM varNanaM prAgvat, navaramatra zeSANi parivArabhUtAni bhadrAsanAni vaktavyAni / te NaM pAsAyavaDeMsayA' ityAdi, te prAsAdavataMsA anyaizcaturbhi prAsAdavataMsakaiH 'tayaddhuccatapamANamettehiM teSAM mUlaprAsAdAvataMsakaparivArabhUtAnAM prAsAdAvataMsakAnAM yadarddha taduccatvapramANamAtraiH - mUlaprAsAdAvataMsakApekSayA caturbhAgamAtrapramANaiH sarvataH samantAtsaMparikSiptAH, tadarghoccatvapramANameva darzayati / ' te 'mityAdi, te prAsAdavataMsakAH paMcaviMzaM yojanazatamUrdhvamuccaistvena dvASaSTiyojanAni arddhayojanaM ca viSkambhataH, teSAmapi abmuggayamUsiyapahasiyAvive' tyAdi svarUpavarNanaM madhyabhAge bhUmivarNanamullokavarNanaM siMhAsanavarNanaM ca sarvaM prAgvat, kevalamatrApi siMhAsanaM saparivAraM vaktavyaM, 'te Na' mityAdi, te ca prAsAdAvataMsakA anyaizcaturbhiH prAsAdAvataMsakai stadarddhAccatvapramANaiH anantaroktaprAsAdAvataMsakArddhaJcatvapramANairmUlaprAsAdavataMsakApekSayA (aSTa) bhAgapramANaiH sarvataH samantAt saMparikSiptAH, tadarddhAccatvapramANameva darzayati / 'te Na 'mityAdi, te ca prAsAdAvataMsakA dvASaSTiryojanAni ardhayojanaM ca Urdhvamuccaistvena ekatriMzataM yojanAnikrozaMca viSkammataH, eSAmapi 'abduggayamUsie' tyAdi svarUpavarNanaMmadhyabhAge bhUmivarNanaM ullokavarNanaM siMhAsanavarNanaM ca parivArarahitaM prAgvat, 'te Na' mityAdi, te'pi prAsAdAvataMsakA anyaizcaturbhiH prAsAdAvataMsakaistadarddhAccatvapramANaiH anantaroktaprAsAdAvataMsakArddhAccatvapramANairmUlaprAsAdAvataMsakApekSayA SoDazabhAgapramANaiH sarvataH samaMtAt saMparikSiptAH, tadardhoccatvapramANameva darzayati- ekatrizadyojanAni krozaM ca Urdhvamucaistvena paJcadaza yojanAni arddhatRtIyAMzcaiva krozAn viSkambhataH, eteSAmapi svarUpAdivarNanamanantaroktaM / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM 35 287 __te NamityAdi, te'pi ca prAsAdAvataMsakA anyaizcaturbhiH prAsAdAvataMsakaistadoccatvapramANaiH-anantaroktaprAsAdAvataMsakAoccatvapramANaiH sarvataH samantAt saMparikSiptAH, tadocchatvapramaNameva darzayati-paMcadazayojanAniarddhatRtIyAMzcakrozAnUrdhvamuccaistvena dezonAnyaSTau yojanAni viSkambhena, eSAmeva svarUpavyAvarNanaM bhUmibhAgavarNanaM ullokavarNanaM siMhAsanavarNanaMca parivAravarjitaM prAgvat // ma. (36) tatsaNaM mUlapAsAyavaDeMsayassa uttarapuracchimeNaM ettha NaM sabhA suhammA pannattA, egaM joyaNasayaM AyAmeNaM pannAsaM joyaNAI vikhaMbheNaM bAvattari joyaNAI uI uccatteNaM anegakhaMbhasayasaMniviTThA abbhuggayasukayavayaraveiyAtoraNavararaiyasAlibhaMjiyA jAva accharagaNasaMghavipakiNNA pAsAdIyA 4 / sabhAe NaM suhammAe tidisiM tao dArA pannattA, taMjahA-purasthimeNaM dAhiNeNaM uttareNaM, te NaM dArA solasa joyaNAI uI uccatteNaM aTTa joyaNAI vikkhaMbheNaM tAvatiyaM ceva paveseNaM seyA varakaNagathUbhiyAgA jAva vaNamAlAo-, tesiNaM dArANaM uvariM aTTa maMgalagA jhayA chattAichattA, tesiNaM dArANaM purao patteyaM 2 muhamaMDavA pannatA, teNaM muhamaMDavAegaMjoyaNasayaM AyAmeNaMpannAsaMjoyaNAivikkhaMbheNaMsAiregAI solasa joyaNAI uddhaM uccatteNaM vaNNao sabhAe sriso| tesiNaM muhamaMDavANaM tidisiM tato dArApannatA, taMjahA-purasthimeNaM dAhiNeNaM uttareNaM, te NaM dArA solasa joyaNAI uI uccatteNaM aTTha joyaNAI vikkhaMbheNaM tAvaiyaM ceva paveseNaM seyA varakaNagathUbhiyAgA jAva vaNamAlAo, tesi NaM muhamaMDANaM bhUmibhAgA ulloyA, tesi NaM muhamaMDavANaM uvariM aTThamaMgalagA jhayA chttaaichttaa| tesiNaM muhamaMDavANaM purato patteyaM 2 pecchAgharamaMDave pannate, muhamaMDavavattavvayA jAva dArA bhUmibhAgA ulloyaa| ____ tesiNaMbahusamaramaNijjANaM bhUmibhAgANaM bahumajhadesabhAe patteyaM 2 vairAmae akkhAie pannate, tesi NaM vayarAmayANaM akkhADagANaM bahumajjhadesabhAge etteyaMra maNipeDhi yA pannattA, tAoNaMmaNipeDhiyAtoaTThajoyaNAiMAyAmavikkhaMbheNaM cattArijoyaNAiMbAhalleNaMsavamaNimaIo acchAo jAva paDilavAo, tAsi NaM maNipeDhiyANaM uri patteyaM 2 sIhAsaNe pannatte, sIhAsaNavaNNao sprivaaro| tesiNaMpecchAgharamaMDavANaMuvariMaSTamaMgalagAjhayAchattAtichattA, tesiNaM pecchAgharamaMDavANaM purao patteyaM 2 maNipeDhiyAo pannatAo, tAoNaM maNipeDhiyAto solasa joyaNAI AyAmavikhaMbheNaM aTThajoyaNAI bAhalleNaM savvamaNimaio acchAo paDirUvAo, tesi gaMuri patteyaM 2)bhe pnnte| teNaMthUbhA solasajoyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAiMsolasa joyaNAiMuI uccatteNaM, seyA saMkhaMkakuMdadagarayaamayamahiyapheNapuMjasaMnigAsA savvarayaNAmayA acchA jAva pddiruuvaa| tesiNaM thUbhANaM uvariM aTThamaMgalagAjhyA cattAtichattA, tesiNaMthUbhANaM cauddisiM patteyaM 2 maNipeDhiyAto pannattAo, tAo NaM maNipeDhiyAto aha joyaNAI AyAmavikakhaMbheNaM cattAri Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra88 rAjapraznIyaupAGgasUtram-36 joyaNAI bAhalleNaM sabvamaNimaIo acchAo va pddilvaato| tesiNaM maNipeDhiyANaM uvari cattAri jinaDimAto jiNussehapamANamettAo saMpaliyaMkanisantrAo thUmAbhimuhIo sannikhittAo ciTuMti, taMjahA-usabhA 1 vaddhamANA 2 caMdAnanA 3 vArisenA 4/ tesiNaM thUbhANaM purato patteyaM 2 maNipeDhiyAto pannattAo, tAo NaM maNipeDhiyAto solasa joyaNAI AyAmavikhaMbheNaM aTTha joyaNAI bAhalleNaM savvamaNimaIo jAva paDirUvAto, tAsi NamaNipeDhiyANaM uvari patteyaM 2 ceiyarukkhe pannatte, teNaMceiyarukkhAaTThajoyaNAiMuddhaM uccatteNaM aTTha joyaNAI uvvehaNaM do joyaNAI khaMdhA addhajoyaNaM vikkhaMbheNaM chajoyaNAI viDimA bahumajjhadesabAe aTTa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAiM aTTha joyaNAiM savvaggeNaM pannatA tesi NaM ceiyarukkhANaM imeyArUce vaNNAvAse pannatte, taMjahA-vayarAmayA mUlA rayayasupaiDiyA suviDimA riTTAmayaviulA kaMdA veruliyA ruilA khaMdhA sujAyavarajAyasvapaDhamagA visAlasAlA nAnAmaNimayarayaNavivihasAhappasAhaveruliyapattatavaNijjapattabiMTA jaMbUNayarattamauyasukumAlapavAlasabhiyA varaMkuraggasiharA vicittamaNirayaNasurabhikusumaphalabhareNanamiyasAlA ahiyaM mananayananivvuikarA amarayarasarasasamarasaphalA sacchAyA sappabhA sasasirIyA saujjoyA pAsAIyA 4 / tesi NaM ceiyarukkhANaM uvariM aTThamaMgalagA jhayA chattAichattA, tesi NaM ceiyarukkhANaM puratopatteyaM 2 maNipeDhiyAo pannatAo, tAoNamaNipeDhiyAoaTThajoyaNAIAyAmavikkhaMbheNaM cattAri joyaNAI bAhalleNaM sabamaNimaIo acchAo jAva pddiruuvaao| tAsiNaM maNipeDhiyaANaM uvari patteyaM 2 mahiMdajjhayA pannattA, te NaM mahiMdaljhayA saddhiM joyaNAI uDaM uccatteNaM joyaNaM ubveheNaM joyaNaM vikhaMbheNaM vairAmayA baddalahasusiliTThaparighaTTamaTThasupatihiyAvisiTThA anegavarapaMcavaNNakuDabhisahassaparimaMDiyAbhirAmA vAuDayavijayakejayaMtIpaDAgAchattAicchattakaliyAtuMgA gayanatalamabhilaMghamANasiharApAsAdIyA4, aTThamaMgalagA jhayA chttaatichttaa| tesiNaMmahidajjhayANaMpurato patteyaMra naMdApukkhariNIopannatAo, tAoNaMyukkhariNIo egaMjoyaNasayaMAyAmeNaM pannAsaMjoyaNAivikkhaMbheNaM dasajoyaNAI uvveheNaM uvveheNaM acchAo jAva vaNNao egaiyAo udagaraseNaM pannatAo, tatye 2 paumavaraveiyAparikhittAo patteyaM 2 vanasaMDaparikhittAo, tAsi NaM naMdANaM puskhariNINaM tidisiM tisovANapaDirUvagA pannattA, tisovANapirUvagANaM vaNNao, toraNA jhayA chttaatichttaa| sabhAeNaMsuhammAe aDayAlIsaMmanoguliyAsAhassIopannattAo, taMjahA-purachimeNaM solasasAhassIo paJcacchimeNaM solasasAhassIo dAhiNeNaM aTThasAhassIo uttareNaM aTThasAhassIo, tAsu NaM manoguliyAsu bahave suvaNNarUppamayA phalagA pannattA, tesu NaM suvannaruppamaesu phalagesu bahave vairAmayA nAgadaMtA pannatA, tesu NaM vairAmaesu nAgadaMtaesu kiNhasuttavaddavagyariyamalladAmakalAvA citttthti| sabhAe NaM suhammANe aDayAlIsaM gomANasiyAsAhassIo pannattAo, jaha manoguliyA Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 289 mUlaM-36 jAva nAgadaMtagA, tesuNaM nAgadaMtaesubahaverayayAmayA sikkagA pannatA tesuNaM rayayAmaesusikkagesu bahave veruliyAmaioghUvaDiyAo pannatAo, taaonnNghuuvghddiyaaokaalaagurup-vrjaavcitttthti| sabhAe NaM suhammAe aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAge pannate jAva maNIhiM uksobhie maNiphAso ya ulloyao ya, tassa NaM bahusamaramaNiJjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe etya NaM mahegA maNipeDhiyA pannattA solasa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM aTTa joyaNAI bAhalleNaM sabbamaNimayI jAva paDilavA, tIse NaM maNipeDhiyAe uvari ettha NaM mAnavae ceiyakhaMbhe pannatte, saddhiM joyaNAiMudghauccatteNaMjoyaNaMubveheNaMjoyaNaMvikhaMbheNaMaDayAlIsaMaMsieaDayAlIsaM saika DIe aDayAlIsaM saiviggahie sesaM jahA mhiNdjjhyss| mAnavagassa NaM ceiyakhaMbhassa uvari bArasa joyaNAI ogAhettA heTThAvi bArasa joyaNAI vajettAmajhe battIsAe joyaNesu ettha NaMbahave suvaNNaruppamayA phalagA pannatA, tesuNaM suvaNNaruppAmaesuphalaesubahavevairAmayA nAgadaMtA pannattA, tesurNa vairAmaesunAgadaMtesubahaverayayAmayA sikkagA pnnttaa| tesuNaMrayayAmaesusikkaesubahavevairAmayA golavaddasamuggayA pannattA, tesuNaM vayarAmaesu golavaddasamuggaesu bahave jinasakahAto saMnikhittAo ciTThati / tAto NaM sUriyAbhassa devassa annesiMca bahUNaM devANa ya devINa ya acaNijjAo jAva paJjuvAsaNijjAto mANavagarasa ceiyakhaMbhassa uvari adRTTha maMgalagA jhayA chattAicchattA // vR. 'tassaNa'mityAdi, tasya mUlaprAsAdAvataMsakasya uttarapuracchimeNaM tiuttarapUrvasyAmIzAnakoNe ityarthaH, atrasabhA sudharmAprajJaptA, sudharmA nAma viziSTacchandakopetA, sAevaM yojanazatamAyAmataH paJcAzat yojanAni viSkambhataH dvAsaptatiyojanAni Urdhva muccaistvena, kathaMbhUtA sA? ityAha-'anege tyAdi,anekastambhazatasanniviSTA abbhuggayasukayavayaraveiyAtoraNavararaiyasAli bhaMjiyAsusiliTThavisiThThalaTThasaMThiyapasatyaveruliyavimalakhaMbhA' iti, abhyudgatAAbharamaNIyatayA draSTaNAMpratyabhimukhaM uta-prAbalyena sthitA sukRteca sukRtA nipuNAzIlparocatItabhAvaH, abhyudgatA cAso sukRtAca abhyudagatasukRtA vajravedikA-dvAramuNDikopari vajraralamayA vedikA toraNaM ca abhyudgatasukRtaM yatra sA tathA, varAbhi-pradhAnAbhi racitAbhi ratidAbhirvA sAlibhaJjikAbhiH suzliSTAH-saMbaddhA viziSTaM-pradhAnaM laSTaM-manojJa saMsthitaM-saMsthAnaM yeSAM te viziSTalaSTasaMsthitAH prazastAH-prazaMsAspadIbhUtA vaiDUryastambhA-vaiDUryaralamayAH stambA yasyAM sA tathA, vararacitazAlabhaJjikAsuzliSTaviziSlaSTasaMsthitaprazastavaiDUryastambhAstataH pUrvapadena karmadhArayaH samAsaH, tathA nAnAmaNikanakaralAni khacitAni yat sa nAnAmaNikanakaratnakhacitaH, ktAntasya paranipAtaH sukhaadidrshnaat| nAnAmaNikanakaratnakhacita ujjvalo-nirmalo bahusamaH-atyantasamaH suvibhakto nicito-niviDoramaNIyazca bhUmibhAgo yasyAMsA nAnAmaNikanakakhacitarantojcalabahusamasuvibhakta (nicita) bhUmibhAgA, 'ihAmiyausabhaturaganaramagaravihagavAlagakinnararurusarabhacaramarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticittA khaMbhuggayavaraveiyAbhirAmA vijAharajamalajugalajaMtajuttAviva Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 rAjapraznIyaupAGgasUtram-36 accIsahassamAliNIyA svagasahassakaliyA bhisimINA bhibmisamINA cakkhulloyaNalesAsuhaphAsA sassirIyasvA kaMcaNamaNirayaNadhUbhiyAgA nAnAvihapaMcavaNNaghaMTApaDAgaparimaMDiyaggasiharAdhavalA marIikavacaM viNimmuyaMtI lAulloiyamahiyA gosIsasarasasurabhirattacaMdaNadaddaradinnapaMcaMgulitalA upacitayacaMdaNakalasavaMdaNaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAgAAsottosattaviulavaddavagdhAriyamalladAmakalAvA paMcavaNNasarasasurabhimukkapupphapuMjovayArakaliyA kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkaghUvaDajhaMtamaghamaghaMtagaMdhuddhayAbhirAmA sugaMdhavaragaMdhiyAgaMdhavaTTibhUyA accharagaNasaMghasaMvikiNNA divvatuDiyasaddasaMpaNAdiyA sabbarayaNAmayA accA jAva paDirUvA' iti prAgvat / _ 'sabhAe Na mityAdi,sabhAyAzca sudharmAyAstridizitisRSudikSu ekaikasyAM dizi ekaikadvArabhAvena trINi dvArANi prajJaptAni, tadyathA-ekaMpUrvasyAmekaM dakSiNasyAmekamuttarasyAM, tAni ca dvArANi pratyekaM SoDaza 2 yojanAnyurdhvamuccaistvena aSTau yojanAni viSkambhataH 'tAvaiyaM ceveti tAvantyevASTau yojanAnItibhAvaH pravezena, seyA varakaNagathUbhiyA' ityAdi prAguktadvAravarNanaM tadeva tAvadvaktavyaM yAvadvanamAlA iti, teSAM ca dvArANAMpurataH pratyekaM 2 mukhamaNDapaHprajJaptaH, teca mukhamaNDapA ekaMyojanazatamAyAmataH paJcAzata yojanAni viSkambhataH sAtirekAmiSoDazayojanAni Urdhvamucaistvena, eteSAmapi anegakhaMbhasayasaMniviTThA' ityAdi varNanaMsudharmasabhAyA ivaniravazeSa draSTavyaM / teSAM ca mukhamaNDapAnAM purataH pratyekaM 2 prekSAgRhamaNDapaH prajJaptaH, te ca prekSAgRhamaNDapA AyAmaviSkambhoccaistvaiH prAgvat tAvadvAyaM yAvanmaNInAM sparza, te, ca bahuramaNIyAnaM bhUmibhAgAnAM bahumadhyadezabhAgepratyekaM 2 vajramayo'kSapATakaHprajJaptaH, teSAM ca vajramayAnAmakSapATakAnAMbahumadhyadezabhAge pratyekaM 2 vajramayo'trapATakaH prajJaptaH, teSAMca vajramayAnAmakSapATakAnAM bahumadhyadezabhAge pratyekaM 2 maNipIThikAaSTa yojanAnyAmaviSkambhAbhyAMcatvAriyojanAnibAhalyena-piNDabhAvena sarvAtmanA maNimayAH 'acchAo' ityAdi vizeSaNajAtaM prAgiva / tAsAM ca maNipIThikAnAmupari pratyekaM 2 siMhAsanaM prajJaptaM, teSAMca siMhAsanAnAM varNanaM parivArazcaprAgvadvaktavyaH, teSAMcaprekSAgRhamaNDapAnAmupari aSTAvaSTau maGgalakAni bahavaH kRSNacAmaradhvajA ityAdi prAgvata, teSAM prekSAgRhamaNDapAnAMpurataHpratyekaM 2 maNipIThikA prajJaptA, tAzca maNipIThikAH pratyekaMSoDazayojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAmaSTau yojanAnibAhalyena sarvAtmanAmaNimayAH 'acchA' ityAdi vizeSaNakadambakaM prAgvat, tAsAM ca maNipIThikAnAmupari pratyekaM 2 caityastUpaH prajJaptaH, te ca caityastUpAH SoDaza yojananyAyAmaviSkambhA-bhyAM sAtirekANi SoDaza yojanAnyUrdhvamuccaistvena saMkhaMke tyAditadvarNanaMsugamaM / teSAM ca caityastUpAnAmuparyaSTAvaSTau svastikAdIni maGgalakAni 'jAva sahassapattahatthayA' iti yAvatkaraNAt 'tesiM ceiyathUbhANaM uppiM bahave kiNhacAmarajjhayA jAva sukkAlacAmaraljhayA acchAsaNhAruppapaTTavairadaMDAjamalajAmalagaMdhI susvA pAsAiyAjAva paDirUvA, tesiMceiyathUbhANaM upiMbahavechattAicchattApaDAgAghaMTAjugalAuppalahatthagAjAva sayasahassapattahatthagAsavarayaNAmayA jAvapaDirUvA' iti, etacca samastaM prAgvat / 'tesi Na' mityAdi, teSAM caityastUpAnAM pratyekaM 2 'caudisati caturdizi-catasRSu dikSu ekaikasyAM dizi ekaikamaNipIThikAbhAvena catana maNipIThikAH prajJaptAH aSTau yojanAnyAyAma Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 36 291 viSkambhyAbhyAM catvAri yojanAni bAhalyena sarvAtmanA maNimayA acchA ityAdi prAgvat, tAsAMca maNipIThikAnAmupari ekaikapratimAbhAvena catasra jinapratimA jinotseghapramANamAtrAH, jinotsedha utkarSataH paJca dhanuHzatAni jaghanyataH sapta hastAH, iha tu paJca dhanuHzatAni saMbhAvyante, 'paliyaMkasaMnisannAu' iti paryaGakAsanasanniSaNNAH, stUpAbhimukhyaH saMnikSiptAH, tatA jagatsthitisvAbhAvyena samyagnivezitAstiSThanti, tadyathA - RSabhA varddhamAnA candrAnanA vAriSeNA iti / 'tesiNa'mityAdi, teSAM caityastUpAnAM purataH pratyekaM 2 maNipIThikAH prajJaptAH, tAzca maNipIThikA: SoDaza yojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAmaSTau yojanAni bAhalyataH 'savvamaNimaio' ityAdi prAgvat, tAsAM ca maNipIThAkAnAmupari pratyekaM 2 caityavRkSA aSTau yojanAnyUrdhvamuJcaistvenArddhayojanamudvedhena-uNDatvena dve yojane uccaistvena skandhaH sa evArdha yojanaM viSkambhatayA bahumadhyadezabhAge viDimA-Urdhva vinirgatA zAkhA sA Urdhvamuccaistvena SaD yojanAni aSTau yojanAni viSkambhena sarvAgreNa sAtirekeNASTau yojanAni prajJaptAsteSAM ca caityavRkSANAmayametadrUpo varNAvAsaH prajJaptastadyathA-'vairAmayamUlA rayayasupaiTThiyaviDimA' vajrANi-vajramayAni mUlAni yeSAM te vajramayamUlA rajate supratiSThitA viDimA - bahumadhyadezabhAge Urdhva vinirgatA zAkhA yeSAM te rajatasupratiSThitaviDimAstataH pUrvapadena karmadhArayaH samAsaH, 'riDDAmayakaMde veruliyaruilakhaMdhe' riSThamayoriSTharatnamayaH kando yeSAM te riSThamayakandAH / tathA vaiDUryaralamayo ruciraH skandho yeSAM te tathA, tataH pUrvapadena karmadhArayaH, 'sujAyavarajAyarUvapaDhamagavisAlasAlA' sujAtaM - mUlAdravyazuddhaM varaM pradhAnaM yat jAtarUpaM tadAtmakAH prathamakA - mUlabhUtA vizAlAH zAkhA yeSAM te sujAtavarajAtarUpaprathamakavizAlazAlAH 'nAnAmaNirayaNavivihasAhappasAhaveruliyapattavaNijjapattabiMTA' iti nAnAmaNiratnAtmikA vividhAH zAkhAH prazAkhA yeSAM te tathA vaiDUryANi - vaiDUryamayAni patrANi yeSAM te tathA tapanIyamayAni patravRntAni yeSAM te tathA tataH pUrvavat padadvaya2 mIlanena karmadhArayaH / jaMbUNayarattamauyasukumAlapavAlapallavavaraMkuradharA jAmbUnadA- jAmbUnadasuvarNavizeSamayA raktA-raktavarNA mRdavaH-manojJAH sukumArAH - sukumArasparzA pravAlA - ISadunmIlitapatrabhAvAH pallavAH -saMjAtaparipUrNaprathamapatrabhAvarUpA varAGkurAH - prathama- mudbhidyamAnA aGkurAstAn dharantIti jAmbUnadarakta-mRdusukumArapravAlapallavAGkuradharAH 'vicittamaNirayaNasurabhikusumaphalabhareNanamiyasAlA' iti vicitramaNiratnamayAni yAni surabhIni kusumAni phalAni ca teSAM bhareNa namitAH zAlA:- zAkhA yeSAM te tathA, tathA satI -zobhanA chAyA yeSAM te sacchAyAH, satI-zobhana prabhA - kAntiryeSAM ta saprabhAH, ata eva sazrIkAH, tathA saha udyotena vartante maNiratnAnAmudyotabhAvAt sodyotAH, adhikaM nayanamanonirvRtikarA amRtarasamarasAni phalAni yeSAM te tathA, 'pAsAIyA' ityAdi vizeSaNacatuSTayaM prAgvat / ete ca caityavRkSA anyairbahubhistilakalavakacchatrIpagazirISasaptaparNadadhiparNalubdhakadhavalacandananIpakuTajanasatAlatamAlapriyAlapriyaGgupArApatarAjavRkSa ndivRkSaiH sarvataH samantAt saMparikSiptAH, te ca tilakA yAvannandivRkSA mUlamantaH kandamanta ityAdi sarvamazokapAdavarNanAyAmiva tAvadvaktavyaM yAvat paripUrNaM latAvarNanaM, 'tesi Na'mityAdi, teSAM caityavRkSANAmupari aSTAvaSTau Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 rAjapraznIyaupAGgasUtram-36 maGgalakAni bahavaH kRSNacAmaradhvajAityAdicaityastUpaivatAvadvaktavyaMyAvadbahavaH sahasrapatrahastakAH sarvaratnamayA yAvat pratirUpakA iti / 'tesi Na' mityAdi, teSAM ca caityavRkSANAM purataH pratyekaM maNiyIThikAH prajJaptAH, tAzca maNipIThikAaSTau yojanAnyAyAmaviSkammAbhyAMcatvAriyojanAni bAhalyataH 'savvarayaNAmaIo' ityAdi prAgvat, tAsAMca maNipIThikAnAmupari pratyekaM mahendradhvajAH prajJaptAH, teca mahendradhvajAH SaSTiyojanAnyUrdhvamuccaistvena arddhakrozaM arddhagavyatamudvedhena-uNDatvena arddhakrazaM viSkambhataH 'vairAmayavaddalaThThasaMThiyasusiliTThaparighaTTamaTTasupaiTThiyA' iti vajramayA vajraratnamayAtathA vRttaM vartulaM laSTaM-manojJaM saMsthitaM-saMsthAnaM yeSAM te vRttalaSTasaMsthitAstathA suzliSTA yathA bhavantievaM parighRSTA iva kharazANayA pASANapratimeva suzliSTaparighRSTAH mRSTAH sukumArazANayA pASANapratibhAvat supratiSThitA manAgapi calanAsaMbhavAt, tato vishessnnsmaasH| 'anegavarapaMcavatrakuDabhIsahassaparimaMDiyAbhirAmA vAudhdhUyavijayavejayaMtIpaDAgA chattAicchattakaliyA tuMgA gaganatalamabhilaMghamANasiharA pAsAIyA jAvapaDirUvA' iti prAgvat, 'tesi Na' mityAdi, teSAM mahendradhvajAnAmupari aSTAvaSTau maGgalakAni bahavaH kRSNacAmaradhvajA ityAdi toraNavat sarvaM vaktavyaM, teSAM ca mahendradhvajAnAM purataH pratyekaM nandAnidhAnA puSkariNI prajJaptA, ekaM yojanazatamAyAmataH paJcAzat yojanAni viSkambhataH dvAsaptiyojanAnyudvedhena-uNDatvena, tAsAM ca nandApapuSkariNInAM 'acchAo saNhAo rayayAmayakUlAo' ityAdi varNanaM prAgvat, tAzca nandApuSkariNyaH pratyekaM 2 padmavaravedikayA pratyekaM 2 vanakhaNDena parikSiptAH, tAsAMca nandApuSkariNInAM paratyekaM tridizi trisopAnapratirUpakatoraNavarNanaM prAgiva / _ sabhAe NaM suhammAe' ityAdi, sabhAyAM sudharmAyAmaSTacatvAriMzanmanogulikAsahasmaNi-pIThikAsahasrANi prajJaptAni, tadyathA-pUrvasyAM diziSoDaza manogulikAsahaspaNi, SoDaza sahasrANi pUrvataH SoDaza sahaspaNi pazcimAyAmaSTau sahasrANi dakSiNato'STau sahamnANi uttarataH, teSvapi phalakanAgadantakamAlyadAmavarNanaM prAgvat, sikkagavarNanaghUpaghaTikAvarNanaM dvaarvt| 'sabhAe NaMsuhammAe' ityAdi, sabhAyAM sudharmAyAMaSTacatvAriMzat gomAnasikAH-zayyArUpasthAnavizeSAsteSAM sahaspaNi prajJaptAni, tadyathA-SoDaza sahasrANi pUrvataH SoDaza sahasrANi pazcimAyAmaSTau sahasrANi dakSiNato'STIsahasrANi uttarataH, tAsvapiphalakavarNanaM nAgadantavarNanaMsikkagavarNataM dhUpaghaTikAvarNana ca dvaarvt| "sabhAeNaMsuhammAe' ityAdinA bhUmibhAgavarNanaM sabhAeNaMsuhammAe' ityAdinAullokavarNanaM caprAgvat, 'tassa NamityAdi, tasya bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge'tra mahatI ekA maNipIThikA prajJaptA, SoDaza yojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAM aSTau yojanAni bAhalyataH sarvaratnamayI ityAdiprAgvat, tasyAzcamaNipIThikAyA upari mahAneko mANavakanAmA caityastambhaH prajJaptaH, SaSTiyojanAnyUrdhvamuccaistvena yojanamudvedhena yojanaM viSkambheNa aSTAcatvAriMzadanikaH 'aDayAlIsaikoDIe aDayAlIsaiviggahie' ityAdi sampradAyagamyaM, 'vairAmayavaddalasaMThie' ityAdi mahendradhvajavat varNanaM niravazeSaM tAvadvaktavyaM yAvat 'sahassapattahatthagA savvarayaNAmayA jAvapaDirUvA' iti| Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-36 293 tasya ca mANavakasya caityastambhasya uparidvAdaza yojanAni avagAhya, uparitanabhAgAta dvAdazayojanAni varjayitveti bhAvaH, adhastAdapi dvAdaza yojanAni varjayitvA madhye SaTviMzati yojaneSu 'bahavesuvaNaruppAmayA phalakA' ityAdi phalakavarNanaM nAgadantavarNanaM sikkakavarNanaM ca prAgvat, teSu ca rajatamayeSu sikkeSu bahavo vajramayA golavRttAH samudgakaH prajJaptAH, teSu ca vajramayeSu samudrakeSu bahUni jinasakthIni sannikSiptAni tiSThanti, yAni sUryAbhasya devasya anyeSAM cabahUnAM vaimAnikAnAM devAnAM devInAMca arcanIyAni candanaiH vandanIyAni stutyAdinA pUjanIyAni puSpAdinA mAnanIyAnibahumAnataH satkaraNIyAni vastrAdinA kalyANaM maGgalaM daivataM caityamitibuddhayA paryupAsanIyAni, 'tassa NaMceiyasaMbhassa uvari bahave aTThamaMgalagA' ityAdi prAgvat // mU. (37) tassa mANavagassa ceiyakhaMbhassa puracchimeNaM estha NaM mahegA maNipeDhiyA pannattA, aTThajoyaNAI AyAmavikhaMbheNaM cattArijoaNAiMbAhalleNaM sabvamaNimaI acchA jAvapaDirUvA, tIse NaM maNipeDhiyAe uvari ettha NaM mahege sIhAsana0vaNNato sprivaaro| tassa NaM mANavagassa ceiyakhaMbhassa paJcatthimemaM ettha NaM mahegA maNipeDhiyA pannatA aTTha joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM cattAri joyaNAI bAhalleNaM savvamaNimaI acchA jAva paDirUvA, tIse NaM maNipeDhiyAe uvari ettha NaM mahege devasayaNije pnnte| tassaNaM devasayaNijassa imeyArUve vaNNAvAse pannate, taMjahA-nAnAmaNimayA paDipAyA sovaniyA pA yA nAnAmaNimayAI pAyasIsagAI jaMbUNayAmayAiM gattagAI nAnAmaNimae vicce rayayAmayA tUlI tavaNijamayA gaMDovahANayA lohayakhamayA bibboynnaa| se NaM sayaNijje ubhao bibboyaNaM duhato unnata majjhe nayagaMbhIre sAliMgamavaTTie gaMgApulinavAluyAuddAlasAlisae suviraiyarayattANe uvadhiyakhomadugullapaTTapaDicchAyaNe rattaMsuyasaMvue saramme AiNagarUyabUraNavaNoyatUlaphAse mute|| vR. 'tassa Na' mityAdi, tasya mANavakasya caityastambhasya pUrvasyAM dizi atra mahatyekA maNipIThikA prajJaptA,sAca aSTau yojanAnyAyAmaSkimbhAbhyAMcatvAriyojanAnibAhalyena 'savvamaNimayA' ityAdi prAgvat / tasyAzca maNipIThikAyA upari atra mahadekaM devazayanIyaM prajJaptaM, tasya ca devazayanIyasyaayametadrUpovarNAvAso-varNakanivezaH prajJaptaH, tadyathA-nAnAmaNimayAH pratipAdAmUlapAdAnAMprativiziSTopaSTambhakaraNAyapAdAHpratipAdAH, sauvarNikAH suvarNamayAH pAdAH-mUlapAdAH, nAnAmaNimAni pAdazIrSakANi jAmbUnadamayAni gAtrANi-ISAdIni vajramayA-vajraratnApUritAH sandhayaH nAnAmaNimayevicce' iti nAnAmaNimayaMvyUtaM-viziSTavAnaM rajatamayItUlI lohitAkSamayAni 'bibboyaNA' iti updhaankaani| AhacajIvAbhigamamUlaTIkAkAraH-'vibboyaNA-upadhAnakAnyucyante' iti, tapanIyamayyo gaNDopadhAnikAH, 'seNaM devasaNijje' ityAdi, taddevazayanIyaM sAliGganavartikaM saha AliGganavarttayA zarIrapramANenopadhAnena yat tattathA, 'ubhao bibbhoyaNe' iti ubhayataH- ubhIziro'ntapAdAntAvAzritya bibboyaNe-upadhAnaM yatra tat ubhayato bibboyaNaM 'duhato unnate' iti ubhayata unnataM majjheNayagaMbhIre' madhye nataMca tanimnatvAt gambhIraMca mahatvAnnatagambhIraM gaGgApulinavAlukAyAavadAlo-vidalanaM pAdAdinyAse adhogamanamiti bhAvaH tena 'sAlisae' iti sazakaM Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 rAjapraznIyaupAGgasUtram-37 gaGgApulinavAlukAvadAtasaddazakaM, ddazyate cAyaM prakAro haMsatUlyA dissviti| tathA 'uyaviya' iti viziSTaM parikarmitaM kSomaM-kAsikaM dukUlaM-vastraM tadeva paTTaH uyaviyakSImadUkUlapaTTaH sa praticchadanaM-AcchAdanaM yasya tattathA 'AINagasyabUravaNIyatUlaphAse' iti prAgvat, 'rattaMsuyasaMvue' iti raktAMzukena saMvRtaM raktAMzukasaMvRtaM ata eva suramyaM 'pAsAiya' ityAdapadravatuSTayaM prAgvat // mU. (38) tassa NaM devasayaNijassa uttarapuracchimeNaM mahegA maNipeDhiyA pannatA, aTTha joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM cattAri joaNAIbAhalleNaM sabamaNimayI jAva paDirUvA, tIseNaM maNipeDhayAe uvarietthaNaM mahege khuDDae mahiMdajjhae paNNatte, sahiMjoyaNAI udauccatteNaM joyaNaM vikhaMbheNaM vairAmayA vttttltttthsNtthiysusilitttthjaavpddiruuvaa| uvariM aTThamaMgalagA jhayA chattAticchattA, tassaNaMkhuDDAgamahiMdajjhayassa paJcatthimeNaM estha NaM sUriyAbhassa devassa coppAle nAma paharaNakose pannatte savvavairAmae acche jAva pddilve| tattha NaM sUriyAbhassa devassa devassa phaliharayaNakhaggagayAdhaNuppamuhA bahave paharaNarayaNA saMnikhittA ciTThati, ujjalA nisiyA sutikkhadhArA pAsAdIyA 4 / sabhAe NaM suhammANe uvari aTThamaMgalagA jhayA chttaaticchtaa|| vR.'tassaNa' mityAdi, tasya devazayanIyasya uttarapUrvasyAM diziatramahatyekAmaNipIThikA prajJaptA, sAcASTau yojanAnyAmaviSkambhAbhyAMcatvAriyojanAnibAhalyataH 'savvamaNimayI ityAdi prAgvata, tasyAzcamaNipIThikAyA upari kSullako mahendradhvajaH prajJaptaH, tasya pramANavarNakazca mahendradhvajavadvaktavyaM, 'tassa Na' mityAdi tasya kSullakamahendradhvajasya pazcimAyAmatra sUryAbhasya devasya mahAnekaHcoppAlo nAma praharaNakoza-praharaNasthAnaM prajJapta, kiMviziSTa? ityAha-'savvavairAmae acche jAvapaDirUve' iti praagvt| 'tattha Na mityAdi, tatra coppAlakAbhidhAne praharaNakoze bahUni parigharalakhagagadA dhanuHpramukhAdIpraharaNaratnAni sanikSiptAni tiSThanti, kathaMbhUtAnItyata Aha-ujjvalAna-nirmalAni nizitAni-atitejitAniataeva tIkSNadhArANi prAsAdIyAnItyAdiprAgvata, tasyAzca sabhAyAH sudharmA upari bahUnyaSTAvaSTau maGgalakAnItyAdi sarvaM praagvdvktvym|| mU. (39) sabhAe NaM suhammAe uttarapuracchimeNaM ettha NaM mahege siddhAyatane pannate, egaM joyaNasayaM AyAmeNaM pannAsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM bAvattariMjoyaNAI uDDe uccatteNaM sabhAgameNaM jAva gomANasiyAo bhUmibhAgA ulloyA taheva, tassa NaM siddhAyataNassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahegA maNipeDhiyA pannattA, solasa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM aTTa joyaNAI bAhalleNaM / tIse NaM maNipeDhiyAe uvari estha NaM mahege devachaMdae pannatte, solasa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAI solasa joyaNAI urlDa uccatteNaM savvarayaNAmae jAva paDirUve, ettha NaM anusayaM jinapaDimANaM jinussehappamANamittAmaM saMnikhittaM sNcitttthti| tAsiNaMjinapaDimANaM imeyArUvevaNNAvAse pannatte, taMjahAtavaNijamayA hatthalapAyatalA aMkAmayAInakkhAiM aMtolohiyakkhapaDisegAiMkaNagAmaIojaMghAo kaNagAmayAjANUkaNagAmayA Uru kaNagAmaIo gAyalaTThIo tavaNijamAo nAbhIo riTThAmaio romarAio tavaNijjamayA Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 39 295 cucUyA tavaNijamayA sirivacchA silappavAlamayA oTThA phAliyAmayA daMtA vaNijasaIo jIhAo tavaNijamayA tAluyA kaNagAmaIo nAsigAo aMtolohiyakkhapaDisegAo aMkAmayANi acchINi aMtolohiyakkhapaDisegANi riTThAmaIo tArAo / riTThAmayANi acchipattANi riTThAmaIo bhamuhAo kaNagAmayA kavolA kaNagAmayA savaNA kaNagAmaIo niDAlapaTTiyAtAM vairAmaIo sIsaghaDIo tavaNijamaIo kesaMtakesabhUmIo riTThAmayA uvari muddhayA, tAsi NaM jina DimANaM piTThato patteyaM 2 chattadhAragapaDimAo pannattAo, tAo NaM chattadhAragapaDimAo himarayayakuMdeduppagAsAiM sakoreMTamalladAmAI dhavalAI AyavattAiM salIlaM dhAremANIo 2 ciTThati, tAsi NaM jinapaDimANaM ubhao pAse patteyaM 2 cAmaradhArapaDimAo pannattAo, tAo paMcAmaradhArapaDimAto nAnAmaNikaNagarayaNavimalamahariha jAva salIlaM dhAremANIo 2 ciTThati, tAsi NaM jina DimANaM purato dodo nAgapiDamAto bhUyapaDimAto jakkhapaDimAo kuMDadhArapiDamAo savvarayaNAmaIo acchAo jAva cihnaMti, tAsi NaM jina DimANaM purato aTThasayaM ghaMTANaM aTThasayaM kalasANaM aTThasayaM bhiMgArANaM evaM AyaMsANaM thAlANaM pAINaM supaTTANaM manoguliyANaM vAyakaragANaM cittagarANaM rayaNakaraMDagANaM hayakaMThANaM jAva usabhakaMThANaM pupphacaMgerINaM jAva lomahatthacaMgerINaM pupphapaDalagANaM tellasamuggANaM jAva aMjaNasamuggANaM aTThasayaM dhUvakaDucchuyANaM saMnikhittaM ciTThati, siddhAyatanassa NaM uvari aTTamaMgalagA jhayA chattAticchattA / vR. ' sabhAeNa' mityAdi, sabhAyAH sudharmAyAH 'uttarapuracchrimeNa' miti uttarapUrvasyAM dizi mahadekaM siddhAyatanaM prajJaptam, ekaM yojanazatamAyAmataH paJcAzat viSkambhato dvAsaptatiryojanAnyUrdhvamUcaistvenetyAdi sarvaM sudharmAvat vaktavyaM yAvat gomAnasIvaktavyatA, tathA cAha- 'sabhAgamaeNa jAva gomANasiyAo' iti, kimuktaM bhavati ? -yathA sudharmAyAH sabhAyAH pUrvadakSiNottaravartIni trINi dvArANi teSAM ca dvArANAM purato mukhamaNDapAH teSAM ca mukhamaNDapAnAM purataH prekSAgRhamaNDapAH teSAM ca prekSAgRhamaNDapAnAM puratazcaityastUpAH sapratimAH teSAM ca caityatUpAnAM purataH caityavRkSAH teSAM ca caityavRkSANAM purato mahendradhvajAH teSAmapi purato nandApuSkariNyastadanantaraM gulikA gomAnasyazcoktAH tathA'trApi sarvamanenaiva krameNa niravazeSaM vaktavyaM, ullokavarNanaM bhUmibhAgavarNanaM ca prAgvat / 'tassa Na' mityAdi, tasya siddhAyatanasyAntarvahumadhyadezabhAge'tra mahatyekA maNipIThikA prajJaptA, sA SoDaza yojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAmaSTau yojanAni bAhalyataH 'savvamaNimayI' tyAdi prAgvat / 'tIse Na'mityAdi, tasyAzca maNipIThikAyA upari atra mahAneko devacchandaka prajJaptaH, sacaSoDaza yojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAM sAtirekANi SoDaza yojanAnyUrdhvacaistvena 'savvarayaNAmae' ityAdi prAgvat, tatra ca devacchandake 'aSTazataM' aSTAdhikaM zataM jinapratimAnAM jinotsedhapramANamAtrANAM, paJcadhanuH zatapramANAnAmiti bhAvaH, sannikSiptaM tiSThati / 'tAsi NaM jina DimANa' mityAdi, tAsAM jinapratimAnAmayametadrUpo 'varNAvAso' Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 rAjapraznIyaupAGgasUtram-39 varNakanivezaHprajJaptaH, tapanIyamayAni hastatalapAdatalAni aGkaratnamayA antaH-madhye lohitAkSaralapratisekA naravAH kanakamayA jaGaghAH kanakamayAni jAnUni kanakamayA UravaH kanakamayyo gAtraSTayaH tapanIyamayA nAbhayo riSThamayyoromarAjayaH tapanIyamayAH cucukAH-stanAgrabhAgAH tapanIyamayAH zrIvRkSAH zilApravAlamayAvidramamayA oSThAH sphaTikamayA dantAH tapanIyamayA jihvAH tapanIyamayAni tAlukAni kanakamayyo nAsikAH antarlohitAkSapratisekAH aGkamayAnyakSINi antarlohitAkSapratisekAni riSTharnamayAni akSipatrANi riSTharalamayyo dhruvaH kanakamayAH kapolAH kanakamayAH zravaNAH kanakamayyo lalATapaTTikAH vajramayyaH zIrSaghaTikAH tapanIyamayya kezAntakezabhUyaH, kezAntabhUmayaH kezabhUmayazceti bhAvaH, riSThamayAuparimUrddhajAH-kezAH, tAsAM jinapratimAnAMpRSThataekaikAchatradhArapratimAhimarajatakundenduprakAzaMsakoreNTamAlyAdidhavalamAtapatraMgRhItvA salIlaM gharantI tiSThati, tathA tAsAMjinapratimAnAMpratyekamubhayoH pAyayodvecAmaradhArapratime prjnypte| teca 'caMdappabhavayaraveruliyanAnAmaNirayaNakhaciyacittadaMDAo' iti candraprabhaH-candrakAnto vajraM vaiDUryaM ca pratItaM candraprabhavajravaiDUryANi zeSANi ca nAnAmaNiratnAni khacitAni yeSu daNDeSute tathA, evaMrUpAzcitrA-nAnAprakArA daNDA yeSAM tAni tathA, sUtre strItvaM prAkRtatvAt, 'suhumarayayadIhavAlAu' iti sUkSmA rajatamayA dIrghA vAlA yeSAM tAni tathA saMkhaMkakuMdadagarayaamayamahiyapheNapuMjasannikAsAodhavalAo itipratItaM, cAmarANigRhItvA salIlaM vIjayantyastiThanti, tAzca "sabbarayaNAmaIo acchAo' ityAdi prAgvat / __ 'tAsi Na' mityAdi, tAsAM jinapratimAnAM purato ve dve nAgapratime dve dve yakSapratimeM dve dve bhUtapratimedve dve kuNDadhArapratime sannikSipte tiSThataH, tasmiMzca devacchanda tAsAM jinapratimAnAMpurataH aSTazataM ghaNTAnAmaSTazataM candanakalazAnAmaSTazataM maGgalakalazAnAmaSTazataM bhRGgArANAmaSTazatamAdarzAnAmaSTazataM sthAlAnAmaSTazataM pAtrINAmaSTazataM supratiSThAnAmaSTazataM manogulikAnAMpIThikAvizeSANAmaSTazataM vAtakaraNAmaSTazataMcitrANAMralakaraNDakANAmaSTazataM hayakaNThAnAmaSTazataM gajakaNThAnAM aSTazataM narakaNThAnAmaSTazataM kinnarakaNThAnAmaSTazataM kiMpuruSakaNThAnAmaSTazataM mahoragakaNThAnAmaSTazataM vRSabhakaNThAnAmaSTazataM puSpacaGgerINAmaSTazataM mAlyacaGgerImAM, mukulAni puSpANi grathitAni maalyaani| __ aSTazataM carNacaGgerINAmaSTazataM gandhacaGgerINAmaSTazataM vastracaGgerINAmaSTazatamAbharaNacaGgerINAmaTazataM siddhArthacaGgerInAmaSTazataMlomahastacaGgerINAM, aSTazataMlomahastakAnAM, lomahastakaM ca mayUrapucchapunanikA, aSTazat puSpapaTalakAnAmevaM mAlyacUrNagandhavasabharaNasiddhArthakalomahastakapaTalakAnAmapipratyekaM 2 aSTazataMvaktavyaM, aSTazataM siMhAsanAnAmaSTazataMchatrANAmaSTazataM cAmarANAmaSTazataM tailasamudgakAnAmaSTazataM koSThasamudgakAnAmaSTazataM patrasamudgakAnAmaSTazataM coyakasamudgakAnAmaSTazataM tagarasamudgakAnAmaSTazatamelAsamudgakAnAmaSTazataM haritAlasamudgakAnAmaSTazataM hiGgulakasamudgakAnAmaSTazataMmanaHzilAsamudgakakAnAmaSTazatamaJjanasamudgakAnAMsaNyipi amUni tailAdIni paramasurabhigandhopetAni, aSThazataMdhvajAnAm, atrasaGgrahaNigAthA // 1 // "caMdanakalasA bhiMgAragA ya AyaMsayA ya thAlA ya / pAtII supaiTTA maNagulikA vAyakaragA y|| Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 39 // 2 // cittA rayaNakaraMDA hayagayanarakaMThagA ya caMgerI / paDalagasIhAsaNachatta cAmarA samuggaka jhayA ya // aSTazataM dhUpakaDucchukAnAM saMnikSiptaM tiSThati, tasya ca siddhAyatanasya upari aSTAvaSTa maGgalakAni dhvajacchatrAticchatrAdIni tu prAgvat // mU. (40) tassa NaM siddhAyatanassa uttarapuracchime NaM ettha NaM mahegA uvavAyasabhA pannattA, jahA sabhAe suhammAe taheva jAva maNipeDhiyA aThThajoyaNAiM devasayaNijjaM taheva sayaNijavaNNao aTTamaMgalagA jhayA chattAticchattA / 297 tIseNaM uvavAyasabhAe uttarapuracchimeNaM ettha NaM mahege harae pannatte evaM joyaNasayaM AyAmeNaM pannAsaM joyaNAiM vikkhaMbheNaM dasa joyaNAI uvveheNaM taheva, tassa NaM harayassa uttarapuracchime NaM ettha NaM mahegA abhisegasabhA pannattA, suhammAgamaeNaM jAva gomANasiyAo maNipeDhiyA sIhAsanaM saparivAraM jAva dAmA ciTThati / tattha NaM sUriyAbhassa devassa bahuabhiseyabhaMDe saMnikhitte ciTThai, aTThaTThamaMgalagA taheva, tIse NaM abhisegasabhAe uttarapuracchimeNaM ettha NaM alaMkAriyasabhA pannattA, jahA sabhA sudhammA maNipeDhiyA aTTa joyaNAiM sIhAsanaM saparivAraM / tattha NaM sUriyAbhassa devassa subuhualaMkAriyabhaMDe saMnikhitte ciTThati, sesaM taheva, tIse NaM alaMkAriyasabhAe uttarapurachime NaM ettha NaM mahegA vavasAyasabhA pannattA, jahA uvavAyasabhA jAva sIhAsanaM saparivAra maNipeDhiyA aTTaTTamaMgalagA0 / tattha NaM sUriyAbhassa devassa ettha NaM mahege potthayarayaNe sannikhitte ciTThai, tassa NaM potthayarayasa imerUve vaNNAvAsepannatte, taMjahA- rayaNAmayAi pattagAI riTThAmaiyo kaMbiAo tavaNijamae dore nAnAmaNimae gaMThI veruliyamae lipAsaNe riThThAmae chaMdaNe tavaNijjamaI saMkalA riThThAmaI masI vairAmaI leNI riTThAmayAI akkharAiM ettha NaM naMdApukkhariNI pannattA harayasarisA, tIse NaM naMdAe pukkharaNIe uttarapuracchimeNaM mahege balipIDhe pannatte saddarayaNAmae acchejAva paDirUve / / bR. tasya ca siddhAyatanasya uttarapUrvasyAmatra mahatyekA upapAtasabhA prajJaptA, tasyAzca sudharmAgena svarUpavarNanapUrvAdidvAratrayavarNanamukhaNaNDapaprekSAgRhamaNDapAdivarNanAdiprakArarUpeNa tAvadvaktavyaM yavadullokavarNanaM, tasyAzca bahusamaramaNIyabhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge'tra mahatyekA maNipIThikA prajJaptA, sA cASTau yojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAM catvAri yojanAni bAhalyena 'savvamaNimayI' ityAdi prAgvat, tasyAzca maNipIThikAyA upari atra mahadekaM vazayanIyaM prajJaptaM, tasya svarUpaM yathA sudharmAyAM sabhAyAM devazayanIyasya tasyA aSvapapAsabhAyA upari aSTASTamaGgalakAdIni prAgvat / 'tIse Na' mityAdi, tasyA upapAtasabhAyA uttarapUrvasyAM dizi mahAneko hRdaH prajJaptaH, caikaMyojanazatamAyAmataH paJcAzat yojanAni viSkambhato daza yojanAnyudvedhena 'accherayayAmayakUle' ityAdi nandApuSkariNyA iva varNanaM niravazeSaM vaktavyaM / " sa 'se Na' mityAdi, sa hada ekayA padmakaravedikayA ekena ca vanakhaNDena sarvataH samantAt saMparikSiptaH padmavaravedikAvarNanaM vanakhaNDavarNanaM ca prAgvata, tasya hradasya tridizi- tisRSu dikSu trisopAnapratirUpakANi prajJaptAni teSAM ca trisopAnapratirUpakANAM toraNAnAM ca varNanaM prAgvat, " Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 rAjapraznIyaupAGgasUtram-40 tasya ca hRdasya uttarapUrvasyAM dizi atra mahatyekAabhiSekasabhA prajJaptA, sA ca sudharmasabhAvat pramANasvarUpadvAratrayamukhamaNDapAdiprakAreNa tAvadvaktavyA yAvad gomAnasIvaktavyatA, tadanantaraM tathaiva ullokavarNanaM bhUmibhAgavarNanaM ca tAvat yAvanmaNInAM sparza, tasyA abhiSekasabhAyA bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge mahatyekA maNipIThikA prajJaptA, sA'pyaSTau yojanAnyAyAmaviSkammAbhyAM catvAri yojanAni bAhalyataH 'sabbarayaNAmayI' ityAdi prAgvat / ___ tasyA maNipIThikAyA upari atra mahadekaM siMhasanaM, siMhAsanavarNakaH prAgvat, navaramatra parivArabhUtAni bhadrAsanAna ca vaktavyAni, tasmiMzca siMhAsane sUryAbhasya devasya subahu abhiSekabhANDam-abhiSekayogya upaskAraH sannikSiptaH tiSThati, 'tIseNaMabhiseyasabhAeaTThaTThamaMgalakA' ityAdiprAgvat, tasyAzca abhiSekasabhAyA uttarapUrvasyAM dizi atra mahatyekAalaGkArasabhA prajJaptA, sAcAbhiSekasabhAvatpramANasvarapadvAratrayamukhamaNDapaprekSAgRhamaNDapAdivarNanaprakAraNa tAvadvaktavayA yAvad parivArasiMhAsanaM, tatra sUryAbhasya devasya alaGkArika alaGkArayogyaM bhANDaM saMnikSiptamasti, zeSAM praagvt| tasyAzca alaGkArasabhAyA uttarapUrvasyAM dizi atramahatyekA vyavasAyasabhA prajJaptA, sAca abhiSekasabhAvat pramANasvarUpadvAratrayamukhamaNDapAdivarNanamkAreNatAvadvaktavyAyAvatasiMhAsanaM saparivAraM, tatramahadekaMpustakaralaM sannikSiptamasti, tasyacapustakaralasyaayametadrUpo 'varNAvAso' varNakanivezaH prajJaptaH, riSThamayyau-riSTharalamayyau kambike pRSThake ita bhAvaH, ratnamayo davarako yatra patrANiprotAni santi, nAnAmaNimayogranthi davarakasyAdau yena patrANinanirgacchanti, aGkaralamayAni patrANi, nAnAmaNimayaM livyAsanaM, maSIbhAjanamityarthaH, tapanIyamayI zRGkhalA maSIbhAjanasatkA, riSTharalamayaM uparitanaMtasya chAdanaM, riSThamayI-riSTharatnamayI maSI, vajramayI lekhanI, riSThamayAnyakSarANi, dhArmika lekhyaM, kavacit dhammie satthe' iti pAThaH, tatra dhArmikaM zAstramiti vyAkhyeyaM, tasyAzca upapAtasabhAyA uttarapUrvasyAM dizimahadekaM balipIThaMprajJaptaM, taccASTauyojanAni AyAmaviSkambhataH catvAriyojanAni bAhalyataH sarvaratnamayaM 'accha' mityAdi prAgvat / tasya ca balipIThasya uttarapUrvasyAM dizi atra mahatyekA nandApuSkariNI prajJaptA, sA ca hRdapramANA, hRdasyeva ca tasyA api trisopAnavarNanaM toraNavarNanaM ca prAgvat / tadevaMyatra yAddagurUpaMca sUryAbhasya devasya vimAnaMtatra tAdhyUpaMcopanarNitaM, samprati sUryAbho deva utpannaH san yadakarot yathA ca tasyA'bhiSeko'bhavat tadupadarzayati mU(41) teNaMkAleNaMteNaM samaeNaM sUriyAbhe deveahuNovavaNNabhittae vevasamANe paMcavihAe pajjattIe pajattIbhAvaMgacchai, jahA-AhArapajattIe sarIrapajattI iMdiyapajjattIeANapANapajattIe bhaasaamnnpjttiie| taeNaMtassa sUriyAbhassa devassa paMcavihAe pajattIe paJjattIbhAvaMgayassa samANassa imeyAlave abbhathie citie patthie manogae saMkappe samupajitthA-kiM me puTviM karaNijaM? kiM me pacchA karaNijjaM? kiM me pubbiM seyaM ? kiM me pacchA seyaM ? ki me pubipi pacchAvi hiyAe suhAe khamAe nissesAe AnugAmiyattAe bhavissai? Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 41 299 taNaM tassa sUriyAbhassa devassa sAmAniyaparisovavannagA devA sUriyAbhassa devassa imeyArUvamabhatthiyaM jAva samuppannaM samabhijANittA jeNeva sUriyAbhe deve teNeva uvAgacchaMti, sUriyAbhaM devaM karayalapariggahiyaM sarisAvattaM matthae aMjali kaTTu jaeNaM vijaeNa baddhAvinti vaddhAvittA evaM vayAsI evaM khalu devANuppiyANaM sUriyAbhe vimAne siddhAyatanaMsi jina DimAmaM jiNussehapamANamittANaM aTThasayaM saMnakhittaM ciTThati, sabhAe NaM suhammAe mANavae ceie khaMbhe vairAmaesu golavaTTasamuggaesu bahUo jinasakahAo saMnikhittAo ciTThati / tAo NaM devANuppiyANaM annesiM ca bahUNaM vemANiyANaM devANa ya devINa ya accaNijjAo jAva pajjuvAsaNijjAo, taM evaM NaM devANuppiyANaM puvviM karaNijjaM, taM eyaM NaM devANuppiyANaM pacchA karaNijjaM taM evaM NaM devANuppiyANaM puvviM seyaM ta eyaM NaM devANuppiyANaM pacchA seyaM taM evaM gaM devAnuppiyANaM puvvipi pacchAvi hiyAe suhAe khamAe nissesAe AnugAmiyattAe bhavissati // vR. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' mityAdi, tasmin kAle tasmin samaye sUryAbho devaH sUryAbha vimAne upapAtasabhAyAM devazayanIye devadUSyAntare prathamato'GagulAsaMkhyeyabhAgamAtrayA'vagAhanayA samutpannaH 'tae Na' mityAdi sugamaM, navaraM iha bhASAmanaH paryAptayoH samAptikAlAntarasya prAyaH zeSaparyAptisamAptikAlAntarApekSayA stokatvAdekatvena vivakSaNamiti 'paMcavihAe pattIe pajjattIbhAvaM gacchai' ityuktaM / 'taeNa ' mityAdi, tatastasya sUryAbhasya devasya paJcavidhayA paryAptayA paryAptabhAvamupagatasya sato'yametadrUpaH saMkalpaH samudapadyata - 'abbhatthie' ityAdi padavyAkhyAnaM pUrvavat, kiM 'me' mama pUrvaM karaNIyaM kiM me pazcAtkaraNIyaM ? kiM me pUrvaM pazcAt zreyaH ?, tathA kiM me pUrvamapi ca pazcAdapi ca hitAya bhAvapradhAno'yaM nirdezA hitatvAya - pariNAmasundaratAyai sukhAyaH zarmaNe kSamAya-ayamapi bhAvapradhAno nirdezaH saMgatatvAya nizreyasAyanizcitakalyANAya anugAmikatAyaiH parampa zubhA - nubandhasukhAya bhaviSyatIti, iha prAktano granthaH prAyo'pUrvI bhUyAnapi ca pustakeSu vAcanAbhedastato mA'bhUt ziSyANAM sammoha iti kApi sugamo'pi yathAvasthitavAcanAkramapradarzanArthaM likhitaH, ita UrdhvaM tu prAyaH sugamaH prAgavyAkhyAtasvarUpazca na ca vAcanAbhedo'pyatibAdara iti svayaM paribhAvanIyo, viSamapadavyAkhyA tu vidhAsyate iti mU. (42) tae maM sUriyA deve tesiM sAmAniyaparisovavannANaM devANaM aMtie eyamahaM socA nisamma haTThatu jAva hayahiyae sayaNijjAo abbhuTTeti sayaNijjAo abbhuTTettA uvavAyasabhA puracchimilleNaM dAreNaM niggacchai / jeNeva harae teNeva uvAgacchati, uvAgacchittA haravaM aNupayAhiNI karemANe0 karemANe puracchimilleNaM toraNeNaM anupavisai anupavisittA puracchimilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paJccoruhai pacoruhittA toraNeNaM anupavisai anupavisittA puracchimilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paJccoruhai pacoruhittA jalAvagAhaM jalamaJjaNaM karei 2 jalakiMDDuM karei 2 jalAbhiseyaM karei2 AyaMte cokkhe paramasuIbhUe harayAA pacottarai 2 / jeNeva abhiseyasabhA teNeva uvAgacchati teNeva uvAgacchittA abhiseyasabhaM anupa Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 rAjapraznIyaupAGgasUtram- 42 yAhiNIkaremANe0 karamANe puracchimilleNaM dAreNaM aNupavisaira jeNeva sIhAsane teNeva uvAgacchai 2 sIhAsanavaragae puratthAbhimuhe sannisanne / tae NaM sUriyAbhassa devassa sAmAniyaparisocavannagA devA Abhiogie deve saddAveMti saddAvittA evaM vayAsI-khippAmeva bho! devANuppiyA! sUriyAbhassa devassa mahatthaM mahagdhaM maharihaM viulaM iMdAbhiseyaM uvaTTaveha, taeNaM te AbhiogiA devA sAmANiyaparisovavannehiM devehiM evaM vuttA samANA haTThA jAva hiyayA karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTha ___-evaMdevo! tahattiANAevinaeNaMvayaNaMpaDisuNaMti, paDisuNittAuttarapurachimaMdisIbhAgaM avakkamaMti, uttarapuracchimaMdisIbhAgaMavakkamittAveubviyasamugdhAeNaM samohaNaMti samohaNittA saMkhejAiMjoyaNAiMjAvadocaMpi veubviyasamugghAeNaMsamohaNittA aTThasahassa sovanniyANaM kalasANaM 1 aTThasahassaMruppamayANaMkalasANaM 2 aTThasahassaM maNimayANaM kalasANaM 3 aTThasahassaMsuvaNNaruppamayANaMkalasANaM 4 aTThasahassaMsuvannamaNimayANaMkalazANaM 5 aTTasahassaMruppamaNimayANaMkalasANaM 6 aTThasahassaM suvaNNaruppamaNimayANaM kalasANaM 7 aTThasahassaM bhomijANaM kalasANaM 8 -evaM bhigArANaM AyaMsANaM thAlINaM pAINaMsupatihANaMrayaNakaraMDagANaM puSphacaMgerINaM jAva lomahatthacaMgerINaM puSphapaDalagANaM jAva lomahatthapaDalagANaMchattANaM cAmarANaM tellasamuggANaMjAva aMjaNasamuggANaM aTThasahassaM ghUvaDucchuyANaM viuvvaMti, viuvvittA te sAbhAvie ya veuvie ya kalase ya jAva kaDucchue ya giNhaMti giNhittA sUriyAbhAo vimANAo paDinikkhamaMti paDinikkhamittAtAe ukkiTThAe cavalAe jAva tiriyamasaMkhejANaMjAva vItivayamANe vItivayamANe jeNeva khIrodayasamudde teNeva uvAgacchaMti uvAgacchittAkhIroyagaMgiNhaMtijAiMtatthuppalAI tAI geNhaMti jAva sayasahassapattAiM giNhati 2 jeNeva pukkharodae samudde teNeva uvAgacchati uvAgacchittA pukkharodayaM geNhati giNhittA jAiMtatthuppalAiMsayasahassapattAItAiMjAva giNhati giNhitAjeNeva samayakhettejeNeva bharaheravayAIvAsAiMjeNeva mAgaharadAmapabhAsAiMtitthAiteNeva uvAgacchati teNeva uvAgachittA titthodagaM ge0 geNhettA titthamaTTiyaM geNhati 2 / jeNeva gaMgAsiMdhurattAratavaIo mahAnaIo teNeva uvAgacchaMti 2 salilodagaM geNhaMti salilodagaMgeNhittA ubhaokUlamaTTiyaM gehaMti maTTiyaMgeNhittA jeNevacullahimavaMtasiharIvAsaharapavvayA teNeva uvAgacchaMtitaNeva uvAgacchitA dagaMgeNhaMti savyatuyare savvapupphe savvagaMdhe savvamalle sabbosahisiddhatthae giNhati ginnihttaa| jeNeva paumapuMDarIyadahe teNeva uvAgacchaMti uvAgacchittA dahodagaM geNhaMti geNhitA jAI tattha uppAiM jAva sayasahassapattAI tAiM geNheti geNhittA jeNeva hemavayaeravayAI vAsAiMjeNeva rohiyarohiyaMsAsuvaNNakUlarUppakUlAo mahAnaIo teNeva uvAgacchaMti, salilodagaM gehaMti 2 ubhaokUlamaTTiyaM giNhaMti 2 jeNeva saddAvativiyaDAvatipariyAgA vaTTaveyaDDapabvayA teNeva uvAgacchanti uvAgacchittA savvatuyare thev| jeNeva mahAhimavaMtaruppivAsaharapavvayA teNeva uvAgacchaMti taheva jeNeva mahApaumahApuMDarIyaddahA teNeva uvAgacchaMti uvAgacchittA dahodagaMgivhaMtitahevajeNeva harivAsarambhagavAsAI jeNeva harikaMtanAriktAo mahANaIo teNeva uvAgacchaMti tahevajeNeva gaMdhAvaimAlavaMtapariyAyA Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 301 mUlaM-42 vaTTaveyaDapabbayA teNeva thev| jeNeva nisaDhanIlavaMtavAsagharapavvayAtahevajeNeva tigicchikesaridahAoteNeva uvAgacchaMti uvAgacchittA taheva jeNeva mahAvidehe vAse jeNeva sItAsItodAo mahAnadIo teNeba taheva jeNeva savvacakravaTTivijayA jeNeva sabvamAgahavaradAmapabhAsAiMtitthAiteNeva uvAgacchaMtiteNeva uvAgacchittAtitthodagaM gehaMti geNhittA svvNtrniio| jeNeva savvavakkhArapabvayA teNeva uvAgacchaMti sabcatuyare tahevajeNeva maMdare pavvate jeNeva bhaddasAlavane teNeva uvAgacchaMti savvatuyare savvapupphe savvamalle savovasahisiddhatthae ya gehaMti geNhittA jeNeva naMdanavane teNeva uvAgacchaMti uvAgachittA savyatuyare jAva savyohisiddhatthae ya sarasagosIsacaMdanaM giNhati giNhittA jeNeva somanasavane teNeva uvAgacchati savvatuyare jAva savvosahisiddhatthae ya sarasagosIsacaMdaNaM ca divvaM ca sumaNadAmaM daddaramalayasugaMdhie ya gaMdhe giNhaMti giNhittA egato milAyaMti 2 tA tAe ukiTThAe jAva - jeNeva sohamme kappe jeNeva sUriyAbhe vimANe jeNeva abhiseyasabhA jeNeva sUriyAbhe deve teNeva uvAgacchaMti uvAgacchittA sUriyAbhaM devaM karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaDajaeNaM vijaeNaM vaddhAviti vaddhAvittA taM mahatthaM mahagdhaM maharihaM viulaM iMdAbhiseyaM uvaTThati taeNataM sUriyAbhaM devaM cattAri sAmAniyasAhassIo aggamahisIo saparivArAto tinni parisAo satta aniyAhivaiNo jAva annevi bahave sUriyAbhavimAnaNavAsiNo devA yadevIo ya tehiM sAbhAvihi ya veubbiehiya varakamalaihANehi yasurabhivaravAripaDipunnehiM caMdanakayacacciehiM AviddhakaMTheguNehi ya paumuppalapihANehiM sukumAlakomalakarayalapariggahiehiM aTThasahasseNaM sovaniyANaM kalasANaM jAva asahasseNaM bhomijANaM kalasANaM sabbodaehiM savvamaTTiyAhi savvatUyohiMjAva samvosahisiddhatthaehi yasabbiDaDhIejAva vAieNaM mahayA 2 iMdAbhiseeNaM abhisiMcaMti taeNaM tassa sUriyAbhassa devassa mahayAraiMdAbhisee vaTTamANe appegatiyA devA sUriyAbha vimANaM nacoyagaM nAtimaTTiyaM paviralaphusiyarayareNuvimAsaNe divvaM surabhigaMdhodagaMvAsaM vaasNti| appegatiyA devA hayarayaM naharayaM bhaTTarayaM uvasaMtarayaM pasaMtarayaM kareMti, appegatiyA devA sUrAyabhaM vimAnaM AsiyasaMmajiovalitaM suisaMmaTTaratyaMtarAvaNavIhiyaM kareti, appegatiyA devA sUriyAbhaM vimAnaM maMcAimaMcakaliyaM kareMti, appegaiyA devA sUriyAbhaM vimAnaM nAnAviharAgosiyaM jhayapaDAgAipaDAmaMDiyaM kareMti appegatiyA devA sUriyAbhaM vimAnaM lAulloiyamahiyaM gosIsasarasarattacaMdanadaddAdiNNapaMcaMgulitalaM karetiayegatiyA devA sUriyA vimANaM uvaciyacaMdanakalasaM caMdaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAgaM kreNti| appegatiyA devA mUriyAbhaM vimAnaMAsattosattaviulavaTTavagghAriyamalladAmakalAvaM kareMti appegatiyA devA sUriyAbhaM vimAnaM paMcavaNNasurabhimukkapuSphapuMjovayArakaliyaM kareti, appogatiyA devA sUriyAbhaM kAlAgarUpavarakuMdarUkuturukkadhUvamaghamaghaMdagaMdhujhyAbhirAmaM kareMti, appegaiyA devA sUriyAbhaMvimAnaM sugaMdhagaMdhiyaM gaMdhavaTTibhUtaM kareMti, -appegatiyA devA hiraNNavAsaMvAsaMti suvaNNavAsaMvAsaMti rayayavAsaM vAsaMti vairavAsaM0 pupphavAsaM0 phalavAsaM0 mallavAsaM0 gaMdhavAsaM0 cuNNavAsaM0 AbhaNavAsaM vAsaMti appegatiyA devA Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 rAjapraznIyaupAsUtram- 42 hiraNNavihiM bhAeMti, evaMsuvannavihi bhAeMti rayaNavihiM puSphavihi phalavihiM mallavihiM cuNNavihiM vatyavihiM gNdhvihiN| tastha appegatiyA devA AbharaNavihi bhAeMti, appegatiyA cauvihaM vAitaM vAiMti tataM vitataM ghanaM jhusiraM, appegaiyA devA caubvihaM geyaM gAyaMti, taM--ukikhattAyaM pAyattAyaM maMdAyaM roitAvasANaM, appegatiyA devA duyaM naTTavihiM uvadaMsiMti appegatiyA vilaMbiyanaTTavihiM uvadaMseti appegatiyA devA dutavilaMbiyaM naTTavihiM uvadeseMti, -evaM appegatiyA aMciyaM naTTavihiM uvadeseMti appegatiyA devA ArabhaDabhasolaM ArabhaDabhasolaMuppayanicayapamattaM sakuciyapasAriyaM riyAriyaM bhaMtasaMbhataNAmaM divyaM naTTavihiM uvadaMseti appegatiyA devAcaubvihaM abhinayaM abhinayaMti, taMjahA-dihatiyaM pADaMtiyaM sAmaMtovaNivAiyaM logaaMtomajjhAvasANiyaM, appegatiyA devA bukkAreti appegatiyA devA piinneti| appegatiya' vAseti appegatiyA hakAreti appegatiyAviNaMtitaDaveti appegaiyA vaggaMti aphoDeMti appegatiyA apphoDeti vaggaMti appe0 tivaI chidaMti appegatiyA hayahesiyaM kareti, appegatiyA hatthigulagulAiya kareti, appegatiyA rahaghaNaghaNAiyaM kareMti, appegatiyA hayahesiyahatthigulagulAiyarahadhaNadhaNAiyaM kareMti appegatiyA uccholeti| appegatiyA paccholeMti appegatiyA ukkiTTiyaM kareMtia0 uccholeMti kareMti appegatiyA uccholeti / appegatiyA paccholeMti appegatiyA ukkiTTiyaM karetia0 uccholeMti paccholetiu0 appegatiyA tinnivi, appegatiyA uvAyaMti appegatiyA uvavAyaMti appegatiyA parivayaMti appegaiyA tinnivi, appegaiyA sIhanAyaMti appegatiyA daharayaM kareMti appegatiyA bhUmicaveDaM dlyNti| appe0 titrivi appegatiyA gajatiappegatiyA vijuyAyaMti appegaiyA vAsaMvAsaMti appegatiyA tinnivi kareMti, appegatiyA jalaMti appegatiyA tavaMti appegatiyA patati appegatiyA tinnivi, appegatiyA hakkAreti appegatiyA thukkAriti appagatiyA dhakkAreti, appegatiyA sAI 2 nAmAI sAheti appegati / cttaarivi| __-appegaiyAdevA devasannivAyaMkareti-appegatiyA devujoyaMkaroti, appegaiyA devukkaliyaM kareti, appegaiyAdevA kahakahagaMkareti, appegatiyA uppalahatthagayAjAvasayasahassapattahatthagayA appegatiyA kalasahatthagayA jAva ghUvakaDucchayahatthagayA haTTa tuTTha jAva hiyayA savvato samaMtA AhAvaMti prighaavNti| taeNataMsUriyAbhaM devaM cattAri sAmANiyasAhassIojAva solasa AyarakkhadevasAhassIo anne yabahave sUriyAbharAyahANivatthavA devAya devIoyamahayAmahayA iMdAbhisegeNaM abhisiMcaMti abhisiMcittA patteyaM 2 karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu evaM vayAsI jaya 2 naMdAjayara bhaddA jaya jaya naMdA bhadaMte ajiyaM jiNAhi jiyaM ca pAlehi jiyamajhe vasAhi iMdo iva devANaM caMdI iva tArANaM camaro iva asurANaM dharaNo iva nAgANaM bharaho iva maNuyANaM bahUI paliovamAiM bahUI sAgarovamAiM bahUiM paviovamasAgarovamAiM cauNhaM sAmANiyasAhassINaM jAva AyarakkhadevasAhassINaM sUriyAbhassa vimANassa annesiM ca bahUNaM sUriyAbha Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 303 mUlaM-42 vimAnavAsINaM devANa ya devINa ya AhevacaM jAva mahayA ra kAremANe pAlemANe viharAhittika? jayarasadaM puNjNti| tae NaM se sUriyAbhe deve mahayA 2 iMdAbhisegeNaM abhisitte samANe abhiseyasabhAo puracchimileNaM dAreNaM niggacchati niggacchittA jeNeva alaMkAriyasabhA teNeva uvAgacchati uvAgacchittA alaMkAriyasabhaM anuppayAhiNIkaremANe 2 alaMkAriyasabhaMpuracchimilleNaMdAreNaM anupavisati 2 jeNeva sIhasane teNeva uvAgacchati sIhAnavaragate purasthAbhimuhe snnisnne| tae NaM tassa sUriyAbhassa devassa sAmANiyaparisovavannagA alaMkAriyabhaMDaM uvaTThaveti, taeNa NaM se sUriyAbhe deve tappaDhamayAe pamhalasUmAlAe surabhIe gaMdhakAsAie gAyAI lUheti lUhittA saraseNaM gosIsacaMdaneNaM gAyAiManalipati anulipittA nAsAnIsAsavAyavomaMcakkhuharaM vannapharisajuttaM hayalAlApelavAtiregaMdhavalaMkaNagakhaciyantakammaM AgAsaphAliyasamappabhaMdivvaM devadUsajuyalaM niyaMseti niyaMsettA hAraM piNaddhetira addhahAraM piNaddhei2 -- -egAvaliMpiNaddhetiramuttAvali piNaddhetirattA rayaNAvaliM piNaddhei 2 tA evaM aMgayAiM keyUrAiMkaDagAiMtuDiyAI kaDisuttagaMdasamuddAmaMtagaMvikacchasuttagaMmuraviMpAbaMkuMDalAiMracUDAmaNi mauDa piNaddhei 2 gaMthimaveDhimapUrimasaMdhAimeNaMmalleNaMkapparukkhagaMpiva appANaM alaMkiyavibhUsiyaM karei 2 daddaramalayasugaMdhagaMdhiehiM gAyAiM bhukhaMDe dibbaM ca sumanadANaM piNaddhei / vR. 'taeNaMtassa sUriyAbhassa devassasAmANiyaparisovavannagA devA imameyArUva'mityAdi 'AyaMte' iti navAnAmapi zrotasAMzuddhodakaprakSAlanena AcAnto-gRhItAcamanazcokSaH svalpasyApi zaGkitamalasyApanayanAt ata eva paramazucibhUto, 'mahatthaM mahagdhaM maharihaM viulaM iMdAmineya' miti, mahAn artho-maNikanakaralAdika upayujyamAnoyasminsamahArtha taM, tathA mahAnardhapUjA yatrasamahArdhataM, maham-utsavamarhatIti mahArhastaM, vipulaM-vistIrNaM zakrabhiSekavat indrAbhiSekamupasthApayata 'aTThasahassaM sAvaNNiyANa kalasANaM viuvvaMtI' tyAdi, atra bhUyAn vAcanA bheda iti yathAvasthitavAcanApradarzanAya likhyate / aSTasaha -aSTAdhikaM sahaM sauvarNikAnAM kalazAnAM 1 aSTasaha rUpyamayAnAM 2 aSTasahanaM maNimayAnAM 3 aSTasahanaM suvarNamaNimayAnAM4 aSTasahasraMsuvarNarUpyamayAnAM 5 aSTasahasrarUpyamaNimayAnAM 6 aSTasahasraMsuvarNamaNimayAnAM7 aSTasahasraM bhaumeyAnAMkalazAnAM 8 aSTasahanaM bhRGgArANAmevamAdazesthAlapAtrIsupratiSThitavAtakarakacitraralakaraNDakapuSpacaGagerI yAvalomahastakapaTalakasiMhAsana-cchatracAmarasamudgakvajadhUpakaDucchukAnAMpratayekara maSTasahanaM 2 vikurvati vikurddhitvA 'tAe ukkiTTAe' ityAdi vyAkhyAtA), 'savvatuvarA' ityAdi, sarvAn tUvarAn kaSAyAn sarvANi puSpANi sarvAna gandhAn-gandhavAsAdIn sarvANi mAlyAni grantitAdibhedabhinnAni sarvoSadhIna siddhArthakAn-sarSapakAn gRhNanti, ihaivaM kramaH-pUrva kSIrasamudre upAgacchanti tatrodakamutpalAdIni ca gRhmanti, tataH puSkarode samudre tatrApi tthaiv| tato manuSyakSetre bharatairAvatavarSeSu mAgadhAdiSu tIrtheSu tIrthodakaM tIrthamRttikAM ca gRhNanti, tato gaGgAsindhuraktAraktavatISu nadISu salilodakaM-nAdakamubhayataTamRttikAM ca gRhNanti, tataH kSullahimavazikhariSu sarvatUvarasarvapuSpasarvamAlyasauSadhisiddhArthakAn, tatastatraiva pAhada Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyaupAGgasUtram- 42 pauNDarIkahadeSu hradodakamutpalAdIni ca tadgatAni, tato hemavatairaNyavatavarSeSu rohitArAhitAMzA suvarNakUlArUpyakUlAsu mahAnadISu salilodakamubhayataTamuttikAM / tadanantaraM zabdApAtivikaTApAtivRttavaitAdyeSu sarvatvarAdIn, tato mahAhimavadrUpivarSadharaparvateSu sarvatUvarAdIn, tato mahApadmapuDarIkahadeSu hradodakAdIni, tadanantaraM harivarSaramyakavarSeSu hariSalilAharikAntAnarakAntAnIkAntAsu mahAnadISu salilodakamubhayataTamRttikAMca, tato gandhApAtimAlyavataparyAyavRttavaitADhayeSu tUvarAdIn, tato niSadhanIlavadvarSadharaparvateSu sarvatUvarAdIn, tadanantaraM tadgateSu tigicchikesarimahAhadeSu hradodakAdIni, tataH pUrvavidehApavideheSu sItAsItodAnadIpu salilodakamubhayataTamRttikAM ca tataH sarveSu cakravarttivijetavyeSu mAgadhAdiSu tIrtheSu tIrthodakaM tIrthamRttikAM ca / 304 tadanantaraM vakSaskAraparvateSu sarvatvarAdIn, tataH sarvAsu antaranadISu salilodakmubhayataTamRttikAMca, tadanantaraM mandaraparvate bhadrazAlavane tUvarAdIn, tato nandanavane tUvarAdIn sarasaMca gozIrSacandanaM tadanantaraM saumanasavane sarvatvarAdIna sarasaM ca gozIrSacandanaM divyaM ca sumanodAma gRhNanti, tataH paNDakayane tUvarapuSpagandhamAlyasarasagozIrSacandanadivyasumanodAmAni, 'daddaramalae sugaMdhie ya gaMdhe giNhaMti' iti darddaraH - cIvarAvanaddhaM kuNDikAdibhAjanamukhaM tena gAlitaM tatra pakka yat malayodbhavatayA prasiddhatvAt malayajaM - zrIkhaNDaM yeSu tAn sugandhikAn paramagandhopetAn gandhAn gRhNati / 'AsiyasaMmajiovalittaM suisammaTTharatthaMtarAvaNavIhiyaM karei' iti AsiktamudakacchaTakena sanmArjitaM saMbhAvyamAnakacaravarazodhanena upaliptamiva gomayAdinA upaliptaM tathA siktAni jalenAta eva zucIni - pavitrANi saMmRSTAni kacavarApanayanena rathyAntarANi ApaNavIdhaya iva dhargA ivApaNavIthayo- rathyAvizeSA yasmin tattathA kurvanti, 'appegaiyA devA hiraNNavihiM bhAeMti' appekakAH - kecana devA hiraNyavidhi - hiraNyarUpaM maGgalabhUtaM prakAraM bhAjayanti - vizrANayAnti, zeSadevebhyo dadatIti bhAvaH, evaM suvarNaratnapuSpaphalamAlyagandhacUrNAbharaNavidhibhAjanamapi bhAvanIyam / 'uppAyanivaye tyAdi, utpAtapUrvo nipAto yasmin sa utpAtanipAtastaM, evaM nipAtotpAtaM saMkucitaprasAritaM 'riyAriya' miti gamanAgamanaM bhrAntasaMbhrAntanAmaM ArabhaTabhasolaM divyaM nATyavidhimupadarzayati, apyekakA devA 'vukkAreti' vukkAzabdaM kurvanti, 'pINaMti' pInayantipInamAtmAnaM kurvanti sthUlA bhavatItyartha / 'lAsaMti' lAsayanti lAsyarUpaM nRtyaM kurvanti, 'taMDavaMti tti tANDavayanti - tANDavarUpaM nRtyaM kurvanti, vukkArata vukkaraM kurvanti 'apphoDaMti' AsphoTayanti, bhUmyAdikamiti gamyate, 'ucchalaMti' tti ucchalayanti 'pocchalaMti' procchalayanti 'uvayaMti' tti avapatanti 'uppayaMti' tti utpatanti 'parivayaMti' tti paripantanti tiryak nipatantItyarthaH 'jalaMti' tti jvAlAmAlAkulA bhavanti 'taviMti 'tti taptA bhavanti prataptA bhavanti 'thukkAraiti' tti mahatA zabdena thUtkurvanti 'devokkaliyaM kareMti' tti devAnAM vAtasyevotkalikA devotkalikA tAM kurvanti, 'devakahakahaM kareMti' tti prAkRtAnAM devAnAM pramodabharavazataH svecchAvacanairvolakolAhalo devakahakahakastaM kurvanti 'duhaduhakaM kareMti' duhaduhakamityanukaraNametat / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 305 mUlaM-42 'tappaDhamayAe pamhalAe sukumAlAe surabhIe gaMdhakAsAiyAe gAyAiMlUhai' iti tatprathamatayA-tasyAmalaGkArasabhAyAM prathamatayAM pakSmalAcasA sukumAraca pakSmalasukumArA tayAsurabhyA gandha kASAyikyA-surabhigandhakASAyikyAsurabhigandha kaSAyadravyaparikarmitAlaghuzATikayA gAtrANi rukSayaMti, 'nAsAnIsAsavAyavojjhamiti nAsikAnizvAsavAtavAhyamanena tatazlakSaNatAmAha, 'cakkhuhara'miti cakSurharati-AtmavazaM nayati viziSTarUpAtizayakalitatvAt iti cakSuhara 'vaNNa-pharisajutta' miti varNena sparzenacAtizayeneti gamyate yuktaM varNasparzayuktaM, 'hayalAlApelavAirega miti hayalAlA-azvalAlA tasyA api pelavamatirekeNa hayalAlApelavAtireka 'nAma nAmnaikArthe samAso bahula miti samAsaH / ativiziSTamRdutvalaghutvaguNopetamiti bhAvaH, dhavalaM-zvetaM, tathA kanakena khacitAni-- nicchuritAni antakarmANi-aJcalayonilakSaNAni yasya tat kanakakhacitAntakarma AkAzasphaTikanAmAtisvacchaH sphaTikavizeSastatsamaprabha divyaM devadUSyayugalaM 'niyaMsei' paridhatte paridhAya hArAdInyAbharaNAni pinahyati, tatra hAraH-aSTAdazasarikaH arddhahAro-navasarikaH ekAvalIvicitramaNikA muktAvalI-muktAphalamayI ralAvalI-ratnamayamaNikAtmikAprAlambaH-tapanIyamayovicitramaNiratlabhakticitraAtmanaHpramANena suramANaAbharaNa vizeSaH, kuTakAni-kalAcikAbharaNAni truTitAni-bAhurakSikAHaGgadAni-bAhyAbharaNavizeSAHdazamudrikAnantakahastAGgulisambandhi mudrikAdazakaM kuNDale-karNAbharaNe, -cUDAmaNi miticUDAmaNi masakalapArthivaratnasarvasAro devendramanuSyendramUrddhakRtanivAso nizeSAmaGgalAzAntirogapramukhadoSApahArakArI pravaralakSaNopetaH paramamaGgalabhUta AbharaNavizeSaH 'cittarayaNasaMkaDaM mauDamiti' citrANi-nAnAprakArANiyAni ratnAni taiH saMkaTazcitraratnasaGkaTaH prabhutaralanicayopeta iti bhAvaH,taM divsumaNadAmaM tipuSpamAlA, 'gaMthime tyAdi, granthima-granthanaM granthastena nivRttaM granthimaM bhAvAdimaH pratyayaH' yatsUtrAdinA granthyate tadganthimamiti bhAvaH, pUrimaM yat grathitaM satveSTayate, tathA puSpalambUsako gaNDaka ityarthaH, pUrimaM yena vaMzazalAkAmayaM pArAdi pUryate, saMghAtimaM yat parasparato nAlasaMghAtena sNghaatyte|| mU.(43) taeNaM se sUriyAbhe deve kesAlaMkAreNaM mallAlaMkAreNa AbharaNAlaMkAreNa vatthAlaMkAreNaMcaubiheNa alaMkAreNaalaMkiyavibhUsie samANe paDipunnAlaMkAre sIhAsaNAo a Teti 2 alaMkAriyasabhAo puracchimilleNaM dAreNaM paDinikkhamairattA jeNeva vavasAyasabhA teNeva uvAgacchati vavasAyasabhaM aNupayAhiNIkaremANe 2 purachimilleNaM dAreNaM aNupavisati, jeNeva sIhAsanavarae jAva snnisnne| taeNaM tassa sUriyAbhassa devassa sAmAniyaparisovavannagA devA potthayarayaNaM uvaNeti, tate NaM se sUriyAbhe dave potthayarayaNaM giNhati 2 potthayarayaNaM muyai 2 potthayarayaNaM vihAhei 2 potthayarayaNa vAeti potthayarayaNaM vAetA dhammiya visAya giNhati giNhittA potthayarayaNaM vAettA thammiya visAya giNhati gihittA potthayarayaNaM paDinikkhivai sIhAsanAto abbhuTTeti abbhuddettA vavasAyasabhAto puracchimilleNaM dAreNaM paDinikkhamairattA,|8|2011 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyaupAGgasUtram-43 ___ -jeNeva naMdA pukkharaNI teNeva uvAgacchati uvAgachittA naMdApukkharANa puracchimilleNaM toraNeNaM purachimilleNaM tisovANapaDilavaeNaM paccoruhai paJcoruhittA hatthapAdaM pakkhAleti pakkhAlittA AyaMte cokkhe paramasuibhUeegaMmahaM seyaM rayayAmayaM vimalaM salilapunnaM mattagayamuhAgitikuMbhasamANaM bhiMgAraM pageNhati 2 jAI tattha uppalAiM jAva satasahassapattAI tAI gehati 2 naMdAto pukkhariNIto pacoruhati paJcoruhitA jeNeva siddhAyatane teNeva pahAretya gmnnaae| vR. 'jeNeva vavasAyasabhA' itivyavasAyasabhAnama vyavasAyanibandhanabhUtA sabhA, kSetrAderapi karmodayAdinimittatvAt, uktaM c||1|| "udayakkheyakkhaovasabhIvasamA jaMca kammuNo bhnniyaa| davvaM khettaM kAlaM bhAvaM ca bhava ca saMpappe / / " ti / 'potthayarayaNaM suyaI' iti utsaGge sthAnavizeSe vA uttame iti draSTavyaM, 'vihADei' iti udghATayati, dhammiyaM vavasAyaM vavasaI' itidhArmika-dharmAnugataM vyavasAyaMvyavasyati, kartumabhilapatIti bhaavH| mU. (44) tae NaM taM sUriyAbhaM devaM cattAri ya sAmANiyasAhassIo jAva solasa AyarakkhadevasAhassIo anne ya bahave sUriyAbha jAva devIo ya appegatiyA devA uppalahatthagayA jAvasayasahassapattahatthagayA sUriyAbhaM jAva devaM piTTato 2 smnnugcchti| taeNataM sUriyAbhaM devaM bahave AbhiogiyAdevAya devIoyaappegatiyAkalasahatthagayA jAva appegatiyA dhUvakaDucchayahatthagatA hahatuTTa jAva sUriyAbhaM devaM piTThato smnnugcchNti| tae NaM se sUriyAbhe deve cauhiM sAmANiyasAhassIhiM jAva annehi ya bahUhi ya sUriyAbha jAva devehi ya devIhi ya saddhiM saMparivuDe savviDDIe jAva nAtiyaraveNaM jeNeva siddhAyataNe teNeva uvAgacchati 2 siddhAyataNaM purathimilleNaM dAreNaM aNupavisati annupvisittaa|| jeNeva devacchaMdaejeNeva jinapaDimAo teNeva uvAgacchatira jinapaDimANaM AloepaNAma keti 2 lomahatthagaM giNhati 2 jinapaDimANaM lomahatthaeNaM pamajai pamajittA jinapaDimAo surabhiNAM gaMdhodaeNaM NhANeiNhANittA saraseNaM gosIsacaMdanaNaM gAyAiM aNuliMpai aNuliMpaitA surabhigaMdhakAsAieNaM mallAruhaNaM gaMdhAruhaNaM cuNNAruhaNaM vanAruhaNaM vatthAruhaNa AbharaNAruhaNaM karei karittA AsattosattaciulavaddavagdhAriyamallAdamakalAvaM karei mallAdamakalAvaM karetA kayaggahayahiyakarayalababhaTThaviSpamukkeNaM dasaddhavanneNaM kusumeNaM mukkapuSphapuMjovayArakaliyaM kareti karittA-jinapaDiyANaMpurato acchehiMsaNhehiM rayayAmaehiaccharasAtaMdulehiM aTTha maMgale Alihai taMjahA-sosthiya jAva dappaNaM, tayAnaMtaraM ca NaM caMdappabharayaNavairaveluliyavimaladaMDaM kaMcaNamaNirayaNabhatticittaM kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkadhUvamadhamadhaMtagaMdhuttamANuviddhaMcadhUvavaSTi viNimmuyaMta veruliyamayaMkaDucchuyaMpaggahiya payatteNaMdhUvaMdAUNa jiNavarANaM aTThasayavisuddhaganthajuttehiM atyajuttehiM apuNaruttehiM mahAvittehiM saMthaNai 2 sattaTTa payAI paccosakkai 2 tA -vAmaMjA'acei 2 tAdAhiNaMjANuMdharaNitalaMsi nihaTutikkhutto muddhANaMgharaNitalaMsi navADei 2 tA IsiM paccuNNa mai2 karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTaevaM vayAsI namotthu NaM arahatANaM jAva saMpattANaM, vaMdai namasai 2 tA jeNeva devacchaMdae0 jeNeva Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-44 307 siddhAyatanassa bahumajjhadesabhAe teNeva uvAgacchai 2 ttA lomahatthagaM parAmusai 2 siddhAyatanassa bahumajjhadesabhAgaM lomahattheNaM pamaJjati, divvAe dagadhArAe abbhukkhei, saraseNaM gosIsacaMdaneNaM paMcaMgulitalaM maMDalagaM Alihai 2 kayaggAhayagahiyaM jAvapuMjovayArakaliyaM karei karettA ghUvaM dalayai-jeNeva siddhAyatanassa dAhiNille dAre teNeva uvAgacchatira lomahatthagaM parAmusai 2 tA dAraceDIo ya sAlabhaMjiyAo ya vAlarUvae ya lomahatthaeNaM pamajjai 2 tA divvAe dagadhArAe abbhukkhei 2 saraseNaM gosIsacaMdaNeNaMcaccae dalayai dalaittA pupphAruhaNaM mallAjAva AbharaNAruhaNaM karei karetA AsattosattajAvadhUvaMdalayai2 tAjeNeva dAhiNille dAre muhamaMDavejeNeva dAhiNilassa muhamaMDavassa bahumajjhadesabhAeteNeva uvAgacchai 2 ttA lomahatvagaMparAmusai 2 tA bahumajhadesabhAgaM lobhahattheNaM pamajjai 2 tA divvAe dagadhArAe abbhukakhei 2 saraseNaM gosIsacaMdaneNaM paMcagulitalaM maMDalagaM Alihai 2 kayaggAhagahagahiya jAva ghUvaM dalayai 2 tA-- -jeNeva dAhiNillassa muhamaMDavassa paJcathimille dAre teNeva uvAgacchai 2 tA lomahatthagaM parAmusai 2 tA dAraceDIo ya sAlibhaMjiyAo ya vAlarUvae ya lomahatyeNaM pamaJjai 2 ttA divvAe dagadhArAe0 saraseNaM gosIsacaMdaneNaM caccae dalayai 2 puSphAruhaNaM jAva AbharaNAruhaNaM karei 2 Asattosatta0 kayagAhaggahiyaM0 dhUvaMdalayai 2 tAjeNeva dAhiNillamuhamaMDavassa uttarillA khaMbhapaMtI teNeva uvAgacchai 2 tA lomahatyaM parAmusai 2 tAthaMbhe ya sAlibhaMjiyAo ya vAlarUvae ya lomahatthaeNaM pama0 jahA ceva paJcasthimillassa dArassa jAva ghUvaM dalayai 2 tA___-jeNeva dAhiNillassa muhamaMDavassa purathimille dAre teNeva uvAgacchai 2 ttA lomahatthagaM parAmusati dAraceDIotaMceva savvaMjeNeva dAhiNilassa muhamaMDavassa dAhiNilledAre teNeva uvAgacchai 2 tAdAraceDIo yataM ceva savvaM jeNeva dAhiNille pecchAgharamaMDave jeNeva dAhiNillassa pecchAgharamaMDavassa bahumajjhadesabhAgejeNeva vairAmae akhADaejeNeva maNipeDhiyAjeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchai 2 ttA lomahatthagaMparAmusai 2ttA akkhADagaMcamaNipeDhiyaMca sIhAsanaM ca lomahatthaeNaM pamajjai 2 tA divvAe dagadhArAe saraseNaMgosIsacaMdaneNaMcaccaedalayai, pupphAruhaNaM AsattIsattajAva ghUvaM dahei 2 ttA -jeNeva dAhiNillassa pecchAgharamaMDavassa paJcasthimille dAre0 uttarille dAre taM ceva jaMceva purathimille dAre taM ceva, dAhiNe dAre taM ceva, jeNeva dAhiNille ceiyathUbhe teNeva uvAgacchai 2 ttA tUbhaM ca maNipeDhiyaM ca0 devvAe dagadhArAe abbhu0 saraseNa gosIsa0 caJcae dalei 2 pupphAru0 Asatto0 jAvadhvaM dalei, jeNeva paJcasthimillA mnnipeddhiyaa| jeNeva paJcasthimillA jinapaDimAtaMceva, jeNeva uttarillA jinapaDimAtaMceva savvaM, jeNeva purathimillA maNipeDhiyA jeNeva purathimilA jinapaDimAteNeva uvAgacchai 2 taMceva, dAhiNillA maNipeDhiyA dAhiNillA jinapaDimA taM ceva -jeNeva dAhiNilla ceiyarukakhe teNeva uvAgacchai 2 taM ceva, jeNeva mahiMdajjhae jeNeva dAhiNillA naMdApukakharaNI teNeva uvagacchati lomahatthagaM parAmusati toraNe yatisovANapaDispae sAlibhaMji-yAoya vAlarUvaeya lomahatthaeNaM pamajai divvAedagadhArAe saraseNaM gosIsacadaneNaM0 pupphAruhaNaM0 Asattosatta0 ghUvaM dalayati, siddhAyayanaM aNupayAhiNIkaremANe jeNeva uttarillA Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 naMdApukakharaNI teNeva uvAgacchati 2 taM caiva - jeNeva uttarille ceiyarukakhe teNeva uvAgacchati, jeNeva uttarille ceiyathUbhe taheva, jeNeva patratthimillA peDhiyA jeNeva paJcatthimillA jinapaDimA taM caiva, uttarille pecchAgharamaMDave teNeva uvAgacchati 2 tAjA caiva dAhiNillavattavvayA sA caiva savvA puratthimille dAre, dAhiNillA khaMbhapaMtI taM caiva savvaM / rAjapraznIyaupAGgasUtram- 44 jeNeva uttarille muhamaMDave jeNeva uttarillassa muhamaMDavassa bahumajjhadesabhAe taM ceva savvaM, paccatthimille dAre teNeva0 uttarille dAre dAhiNillA kaMbhapaMtI sesaM ta caiva savvaM, jeNeva siddhAyatanassa uttarille dAre taM ceva / jeNeva siddhAyataNassa purathimille dAre teNeva uvAgacchai 2 ttA taM ceva, jeNeva puratthimile muhamaMDave jeNeva purathimillassa muhamaDavassa bahumajjhadesabhAe teNeva uvAgacchai 2 ttA taM ceva, purathimillassa muhamaMDavassa dAhiNille dAre paccatthimillA khaMbhapaMtI uttarille dAre taM caiva, puratthimille dAre taM ceva - jeNeva purathimille pecchAgharamaMDave, eva dhUme jinapaDimAo veiyarukkhA mahiMdajjhayA naMdA pukkhariNI ta ceva jAva ghUvaM dalai 2ttA jeNeva sabhA suhammA teNeva uvAgacchati 2 ttA sabhaM suhamma puratthimilleNaM dAreNaM aNupavisai 2 tA - - jeNeva mANavae ceiyakhaMbhe jeNeva vairAmae golavaTTasamugge teNeva uvAgacchai uvAgacchaittA lomahatthagaM parAmusai2 virAmae golavaTTasamuggae lomahattheNaM pamajjai 2 vairAe golavaTTasamuggae vihADe 2 jinasagahAo lomahatyeNaM pamajjaira ttA surabhiNA gaMdhodaeNaM pakkhAlei pakkhAlittA aggehiM varehiM gaMdhehi ya mallehi yaaccei dhUvaM dalayai 2 tA jinasakahAA bairAmaesa golavaTTasamuggaesu paDinikkhivai mANavagaM ceiyakhaMbhaM lomahatyaeNaM pamajjai divvAe dagadhArAe saraseNaM gosIsacaMdaneNaM caccae dalayai, pupphAruhaNaM jAva dhUvaM dalayai, - jeNeva sIhAsane taM ceva, jeNeva devasayaNije taM ceva, jeNeva khuDDAgamahiMdajjhae taM ceva, jeNeva paharaNakose coppAlae teNeva uvAgacchai 2 ttA lomahatthagaM parAmusai 2 ttA paharaNakosaM coppAlaM lomahateNaM majjai 2 tA divvAe dagadhArAe saraseNaM gosIsacaMdaneNaM caccA dalei puSphAruhaNaM Asattosatta jAva dhUvaM dalayai / jeNeva sabhAe suhammAe bahumajjhadesabhAe jeNeva maNipeDhiyA jeNeva devasayaNije teNeva uvAgaccha 2 ttA lomahatthagaM parAmusai devasayaNijjaM ca maNipeDhiyaM ca lomahatthaeNaM pamajjai jAva dhUvaM dalayai 2 ttA jeNeva uvavAyasabhAe dAhiNille dAre taheva abhiseyasabhAsarisaM jAva puratthimillA naMdA pukkhariNI, jeNeva harae teNeva uvAgacchai 2 ttA toraNe ya tisovANe ya sAlibhaMjiyAo ya vAlarUvae ya taheva, jeNeva abhiseyasabhA teNeva uvAgacchai 2 ttA taheva sIhAsaNaM ca maNipeDhiyaM ca sesaM taheva AyayaNasarisaM jAva puratthimillA gaMdA pukkhariNI jeNeva alaMkAriyasabhA teNeva uvAgacchai 2 ttA jahA abhiseyasabhA taheba savvaM, jeNeva vavasAyasabhA teNeva uvAgacchai 2 tA taheva lomahatyayaM parAmusati potyayarayaNaM -- Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-44 309 lomahatthaeNaM pamaJjai pamaJjittA divyAe dagadhArAe aggehiM varehi ya gaMdhehi mallehi ya aoti 2 ttA maNipeDhiyaM sIhAsanaca sesaMtaM ceva, purathimillAnaMdA pukkhariNI jeNeva haraeteNeva uvAgacchai 2 tA toraNe ya tisovANeya sAlibhaMjiyAo ya vAlarUvae yataheva / jeNeva balipIDhaM teNeva uvAgacchai 2 tA balivisajaNaM karei, Abhiogie deve saddAvei saddAvittA evaM vayAsIkhippAmeva bho devANuppiyA! sUriyAbhe cimANe siMghADaesutiesu caukkasu cacaresu caumuhesu mahApahesu pAgAresu aTTAlaesu cariyAsu dAresu gopuresu toraNesu ArAmesu ujjANesu vanesu vanarAIsu kAnanesu vanasaMDesu acaNiyaM kareha accaNiyaM karettA evamANattiyaM khippAmeva pnycppinnh| tae NaM te AbhiogiyA devA sUribhAmaNaM deveNaM evaM vuttA samANA jAva paDisuDiNittA sUriyAbhe vimANe siMghADaesu tiesu caukkaesucaccaresu caummuhesumahApahesupAgAresuaTTAlaesu cariyAsu dAresu gopuresutoraNesuArAmesu ujANesuvaNesuvaNarAtIsukAnanesuvanasaMDesuaccaNiyaM kreirttaa| jeNeva sUriyAbhe deve jAva paccappiNaMti, tate NaM se sUriyAbhe deve jeNeva naMdA pukkhariNI teNeva uvAgacchai 2 tA naMdApukkhariNiM purathimilleNaM tisomANapaDirUvaeNaM pacoruhati 2 tA hatthapAe pakkhAlei 2 tANaMo pukkhariNIo paJcuttarai jeNeva sabhA sudhammA teNeva pahArittha gmnnaae| taeNaM se sUriyAbhedeve cauhiMsAmANiyasAhassIhiMjAva solasahiM AyakkhadevasAhassIhiM annehi ya bAhiM sUriyAbhavimANavAsIhiM vemAmiehiM devIhiM devIhi yasaddhiM saMparivuDe savviDDIe jAva nAiyaraveNaMjeNeva sabhA suhammA teNeva uvAgacchai sabhaMsudhammapurathimilleNaMdAreNaMaNupavisati 2 amupavisittA jeNeva sIhAsaNeteNeva uvAgacchai 2 tAsIhAsanavaragae puratyAbhimuhe sannisanne vR. 'accharasAtaMdulehiM accho raso yeSuteaccharasAH, prasyAsannavastupratibimbAdhArabhUtA ivAtinirmalA ityarthaH, accharasAzcatetandulAzcataH, divyatandularitibhAvaH, puSphapuMjovayArakaliyaM karittA' 'caMdappabhavairaveruliyavimaladaMDa' miti candraprabhavajravaiDUryamayo vimalo daNDo yasya sa tathA te, kAJcanamaNiratmabhakticitraM kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkasatkena dhUpena uttamagandhinA'. nuviddhA kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkadhUpagandhottamAnividdhA prAkRtatvAt padavyatyayaH dhUpavarti vinirmuJcantaMvaiDUryamayaM dhUpakaDucchuyaMpragRhya prayatnatodhUpaMdattvA jinavarebhyaH, sUtreSaSThI prAkRtatvAta, saptASTAni padAni pazcAdapasRtya dazAGgulimaJjaliM mastake racayitavA prayatnato 'aTThasayavisuddhagaMthajuttehinti vizuddho-nirmalo lakSaNadoSarahita iti bhAvaH yo granthaH-zabdasaMdarbhastena yuktAni, adhzataMca tAni vizuddhagrandhayuktAnicataiH arthayuktaiH-arthasArairapunaruktairmahAvRttaiH, tathAvidhadevalabhiprabhAva eSaH, saMstauti saMstutya vAmaM jAnuM aJcati ityAdinA vidhinA praNAma kurvan praNipAtadaNDakaM paThati, tadyathA-'naNo'tthuNamarihaMtANa' mityAdi, namo'stu 'Na' miti vAkyAlaGkAredevAdibhyo'tizayapUjAmarhantItyarhantastebhyaH, sUtreSaSThI chaTThIvibhattIe bhannaicautthI' iti prAkRtalakSaNavazAt, te cAhanto nAmAdirUpA api santi tato bhAvArhapratipattyarthamAha - ____ 'bhagavadbhyaH' bhagaH-samapraizvaryAdilakSaNaH sa eSAmastIti bhagavantastebhyaH, Adi-dharmasya Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 rAjapraznIyaupAGgasUtram-44 prathamA pravRttistatkaraNazIlAH AdikarAstebhyaH, tIryatesaMsArasamudro'neneti tIrtha-pravacanaM tatkaraNazIlAstIrthakarAH tebhyaH, svayam-aparopadezena samyaga varabodhiprAptayA buddhA-mithyAtvanidrApagamasaMbodhena svayaMsaMbuddhAstebhyaH / tathA puruSANAmuttamAH puruSottamAH, bhagavantohi saMsAramapyAvasantaH sadAparArthavyasanina upasarjanIkRtasvArthA ucitakriyAvanto'dInabhAvAH kRtajJatApatayo'nupahatacittAdevagurubahumAnina iti bhavantipuruSottamAstebhyaH, tathA puruSAH siMhA iva karmagajAnprati puruSasiMhAstebhyaH, tathA puruSavarapuNDarIkANIvasaMsArajalAsaGgAdinA karmamalAbhAvato vA puruSeSu varapuNDarIkANitebhyaH, tathA puruSavaragandhahastina iva paracakradurbhikSamAriprabhRtikSudragajanirAkaraNeneti puruSavaragandhahastinastebhyaH, tathA loko-bhavyasatvalokaH tasya sakalakalyANaikanibandhanatayA bhavyatvabhAvenottamA lokottamAstebhyaH, tathA lokasya yathA-yogakSemakRtolokanAthAstebhyaH, tatra yogo bIjAdhAnobhedapoSaNakaraNaMkSemaMca tattadupadravAdyabhAvApAdanaM, tathA lokasya-prANilokasyapaJcAstikAyAtmakasya vA hitA-hitopadezena samyakaprarUpaNayA vA lokahitAstebhyaH, tathA lokasya-dezanAyogsya pradIpA dezanAMzubhiryathAvasthitavastuprakAzakA lokapradIpAstebhyaH, tathA lokasya-utkRSTamate vyasatvalokasya pradyotanaM pradyotakatvaviziSTA jJAnazaktistkaraNazIlA lokprdyotkraaH| tathA ca bhavanti bhagavAsAdAttatkSaNameva bhagavanto gaNabhRto viziSTajJAnasaMpatasamanvitA yadvazAd dvAdazAGgamAracayantIti, tebhyaH,tathA abhayaM-viziSTamAtmanaH svAsthya, nizreyasadharmabhUmika nibandhanabhUtA paramA dhRtiriti bhAvaH, tataH abhayaM dadatItyabhayadAstebhyaH, sUtre ca kaH pratyayaH svArthikaH prAkRtalakSaNavazAt, evamanyatrApi, tathA cakSuriva cakSu-viziSTa Atmadharma tatvAvabodhanibandhanaH zraddhAsvabhAvaH, zraddhAvihInasyAcakSuSmata ivarUpaMtatvadarzanAyogAt, taddadatIti cakSurdAstebhyaH, tathA mArgo-viziSTaguNasthAnAvAptipraguNaH svarasavAhI kSayopazamavizeSastaM dadatIti mArgadAH tathA zaraNaM-saMsArakAntAragatAnAmatiprabalarAgAdipIDitAnAM samAzvAsanasthAnakalpaM tattvacintArUpamadhyavasAnaM taddadatIti zaraNadAstebhyaH, tathA bodhi-jinapraNItadharmaprAptistatvArthazraddhAnalakSaNasamyagdarzanarUpA tAM dadatIti bodhidAstebhyaH, tathA dharma-cAritrarUpaM dadatIti dharmadAstebhyaH, kathaM dharmadA? ityAha-dharma dizantIti dharmezakAstebhyaH, tathA dharmasya nAyakAHsvAminastadvazIkaraNabhAvAt tatkalaparibhogAcca dharmanAyakAH tebhyaH, dharmasya sArathaya ivasamyak pravartanayogena dharmasArathayastebhyaH, tathA dharma eva varaM pradhAnaM caturantahetutvAt caturantaM cakramiva caturantacakraM tena vartituM zIlaM yeSAM te yeSAM te tathA tebhyaH, tathA apratihate-apratiskhalite kSAyikatvAt bare-pradhAne jJAnadarzane gharantIti aprtihtvrjnyaandrshndhraastebhyH| tathA chAdayantIti chadma-ghAtikarmacatuSTayaM vyAvRttam-apagataM chadma yebhyaste vyAvRttacchadmAnastebhyaH tathA rAgadveSakaSAyendriyaparISahopasargadhAtikarmazUtran svayaM jitavanto'nyAMzca jApayantIti jinAHjApakAstebhyo jinebhyo jApakebhyaH, tathA bhavArNavaM svayaMtIrNavanto'nyAMzca tArayantIti tIstArakAstebhyaH, tathA kevalavedasA avagatatvA buddhA anyAMzca bodhayantIti bodhakAstebhyaH, muktAH kRtakRtyA niSThitAitibhAvastebhyo'nyA~zcamocayantIti mocakAstebhyaH, sarvajJebhyaH sarvadarzibhyaH, zivaMsarvopadravarahitatvAt acalaM svAbhAvikaprAyogikacalanakrayA'pohAt Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 311 mUlaM-44 arujaM zarIramanasorabhAvenadhivyAdhyasambhavAt anantaM kevalAtmanA'nantatvAt akSayaM vinAzakAraNAbhAvAt avyAbAdhaMkenApi bAdhayitumazakyamamUrtatvAtna punarAvRttiryasmAt tadapunarAvRtti sidhyanti-niSThitArthA bhavantyasyAmiti siddhi-lokAntakSetralakSaNA saiva gamyamAnatvAt gati siddhigatireva nAmadheyaM yasya tat siddhigatinAmadheyaM sthAnaM tasaMprAptebhyaH, evaM praNipAtaDakaM ptthitvaa| tato 'vaMdai namasai iti vandate tAH pratimAzcaityavandanavidhinA prasiddhena, namaskaroti pazcApraNidhAnAdiyogenetyeke,anye tvabhidadhati-viratimatAmevaprasiddhazcaityavandanavidhiranyeSAM tathA'bhyupagamapurassarakAyavyutsargAsiddheriti vandate sAmAnyena namaskarotiAzayavRddherabhyutthAnamaskAreNeti, tattvamatra bhagavantaH paramarSayaH kevalino vidanti, ata UrdUtraM sugamaM kevalaM bhUyAn vidhiviSayo vAcanAbheda ti yathAvasthitavAcanApradarzanArthaM vidhimAtramupadayate tadanantaraM lomahastakena devacchandakaMpramArjayatipAnIyadhArayAabhyukSati, abhimukhaM siJcatItyarthaH, tadanantaraM gozIrSacandanena paJcAGagulitalaM dadAti, tataH puSpArohaNAdi dhUpadahanaM ca karoti, tadanantaraM siddhAyatanabahumadhyadezabhAgeudakadhArAbhyukSaNacandanapaJcAGgulitalapradAnapuSpapuJopacAradhUpadAnAdi karoti, tataH siddhAyatanadakSiNadvAre samAgatya lomahastakaMgRhItvA tena dvArazAkhe zAlimalikAvyAlarUpANica pramArjayati,tata udakadhArayA'bhyukSatraNaMgozIrSacandanacarcApuSpAdyArohaNaM dhUpadAnaM kroti| tato dakSiNadvAreNa nirgatya dakSiNAtyasya mukhamaNDapasya bahumadhyadezabhAge lomahastakena pramAgyodakadhArAbhyukSaNaM candanapaJcAMgulitalapradAnapuSpapulopacAradhUpadAnAdi karoti, kRtvA pazcimadvAresamAgatya pUrvavatdvArArcanikAMkaroti kRtvAcatasyaiva dAkSiNAtyasya mukhamaNDapasyottarasyAM stambhapaGkanau samAgatya pUrvavattadanikAM vidhatte, ihayasyAM dizi siddhAyatanAdidvAraMtatretarasya mukhamaNDapasya stambhapaGkita, tatastasyaiva dAkSiNAtyasya mukhamaNDapasyapUrvadvAre samAgatya tatpUjAM karoti, kRtvA tasya dAkSiNAtyasya mukhamaNDapasya dakSiNadvAre samAgatya pUrvavatpUjAM vidhAya tena dvAreNa vinirgatya prekSAgRhamaNDapasya bahumadhyadezabhAge samAgatyAkSapATakaM maNipIThikAM siMhAsanaM ca lomahastakena pramAjyordakadhArayA'bhyukSya candanacarcApuSpapUjAdhUpadAnAni kRtvA tasyava prekSAmaNDapasya krameNa pazcimottarapUrvadakSiNadvArANAmanikAMkRtvAdakSiNadvAreNa vinirgatyacaityastUpaM maNipIThikAMca lomahastakena pramAjyordakadhArayA'bhyukSyasarasenagozIrSacandanakana paJcAMgulitalaM dattvA puSpAdyArohaNaM ca vidhAya dhUpaM ddaati|| tato yatra pAzcAtyA maNipIThikA tatrAgacchati, tatrAgatyAloke praNAmaM karoti, kRtvA lomahastakena pramArjanaM surabhigandhodakena snAnaM sarasena gozIrSacandanena gAtrAnulepanaM devadUSyayugalaparidhAnaMpuSpadyArohaNaMpurataH puSpapuopacAraM dhUpadAnaMpurato divyatandulairaSTamaGgalakAlekhanamaSTotarazatavRttaiH stutiM praNipAtadaNDakapAThaM ca kRtvA vandate nmsyti| tataevameva krameNa uttarapUrvadakSiNapratimA nAmapyarcanikAM kRtvA dakSiNadvAreNa vinirgatya dakSiNasyAM diziyatra caityavRkSaH tatrasamAgatya caityavRkSasyadvAravadanikAMkaroti, tatomahendradhvajasya tato yatra dAkSiNAtyA nandA puSkariNI tatra samAgacchati, samAgatya toraNatrisopAnapratirUpakaga Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyaupAGgasUtram - 44 tazAlabhaJjikAvyAlakarUpANAM lomahastakena pramArjanaM jaladhArayA'bhyukSaNaMcandanacarcA puSpAdyArohaNaM dhUpadAnaM ca kRtvA siddhAyatanamanuprakSiNIkRtyottarasyAM nandApuSkariNyAM samAgatya pUrvavattasyA arcanikAM karoti, tata uttarAhe mehandradhvaje tadanantaramuttarAhe caityavRkSe tata uttarAhe caityastUpe tataH pazcimottarapUrvadakSiNajinapratimAnAM pUrvavat pUjAM vidhAyottarAhe prekSAgRhamaNDape samAgacchati 312 tatra dAkSiNAtyaprekSAgRmaNDapavat sarvA vaktavyatA vaktavyA, tato dakSiNastambhapaMktyA vinirgatyottarAhe mukhamaNDape samAgacchati, tatrApi dAkSiNAtyamukhamaMDapavat sarvaM pazcimottarapUrvadvArakrameNaM kRtvA dakSiNastambhapaMktyA vinirgatya siddhAyatanasyottaradvAre samAgatya pUrvavadarcanikAM kRtvA pUrvadvAreNa samAgacchati, tatrArcanikAM pUrvavat kRtvA pUrvasya mukhamaNDapasya dakSiNadvAre pazcimastambhapaMkyottarapUrvadvAreSu krameNoktarUpAM pUjAM vidhAya pUrvadvAreNa vinirgatya pUrvaprekSAgRhamaNDape samAgatya pUrvavat dvAramadhyabhAgadakSiNadvArapazcimastambhapaMktyottarapUrvadvAreSu pUrvavadarcanikAM karoti tataH pUrvaprakAreNaiva krameNa caityastUpajinapratimAcaityavRkSamahendradhvajanaMdApuSkariNInAM, tataH sabhAyAM sudharmAyAM pUrvadvAreNa pravizati, pravizya yatraiva maNipIThikA tatrA''gacchati, Aloke ca jinapratimAnAM praNAmaM karoti, kRtvA yatra mANakacaityastambho yatra vajramayA golavRttAH samudgakAH tatrAgatya samudgakAn gRhNAti, gRhItvA vighATayati vighATaya ca lomahastakaM parAmRzya tena prAmaryodakadhArayA abhyukSyaM gozIrSacandanenAnulimprati tataH pradhAnairgaMdhamAlaiyarartyati dhUpaM dahati tadanantaraM bhayo'pi vajramayeSu golavRttasamudgeSu pratinikSipati, pratanikSipyatAn vajramavAn gAlavRttasamudgakAnU svasthAna prItInIkSapIta, taSu puSpagandhama pavAbharaNAni cArapiyAtta, tato lomahastakena mANakacaityastambhaM pramArjyodakadhArayA'bhyukSaNacandanacarcApuSpAdyAropaNaM dhUpadAnaM ca karoti, kRtvA ca siMhAsanapradeze samAgatya maNipIThikAyAH siMhAsanasya ca lomahastakena pramArjanAdirUpAM pUrvadarcanikA karoti, kRtvA yatra maNipIThikA yatra ca devazayanIyaM tatropAgatya maNipIThikAyA devazayanIyasya ca dvAravadarcanikAM karoti, tat uktaprakAreNaiva kSullakendradhvaje pUjAM karoti, tato yatra coppAlako nAma praharaNakozastatra samAgatya lomahastakena paridharatnapramukhANi praharaNaratnAni pramArjayati, pramAjyordakadhArayA'bhyukSaNaM caMdanacarcAM puSpAdyAropaNaM dhUpadAnaM ca karoti, tata sabhAyAH sudharmAyA bahumadhyadezabhAge'rdhanikAM pUrvavat karoti, kRtvA sudharmAyAH sabhAyA dakSiNadvAre samAgatya tasya arcanikAM pUrvavat kurute tato dakSiNadvAreNa vinirgacchati, ita UrdhvaM yathaiva siddhAyatanAnniSkramato dakSiNadvArAdikA dakSiNanandApuSkariNIparyavasAnA punarapi pravizataH uttaranandApuSkariNyAdikA uttaradvArAntA tato dvitIyadvArAniSkramataH pUrvadvArAdikA pUrvanandApuSkariNIparyavasAnA arcanikA vaktavyatA saiva sudharmAyAM sabhAyAmapyanyUnAtiriktA vaktavayA, tataH pUrvanandApuSkariNyA arcanikAM kRtvA upapAtasabhAM pUrvadvAreNa pravizati, pravizya ca maNipIThikAyA devazayanIyasya tadanantaraM bahumadhyadezabhAge prAgvadarcanikAM vidadhAti / tato dakSiNadvAre samAgatya tasyArcanikAM kurute, ata UrdhvamatrApi siddhAyatanavat dakSiNadvArAdikA pUrvanandApuSkariNIparyavasAnA'rcanikA vaktavyA, tataH pUrvanandApuSkarito'pakramya hade samAgatya pUrvavat toraNArcanikAM karoti, kRtvA pUrvadvAreNAbhiSekasabhAM pravizati, Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 44 313 pravizya maNipIThikAyAH siMhAsanasyAbhiSekabhANDasya bahumadhyadezabhAgasya ca krameNa pUrvavadarcanikAM karoti / tato'trApi siddhAyatanavat dakSiNadvArAdikA pUrvanandApuSkariNIparyavasAnA'rcanikA vaktavyA, tataH pUrvanandApuSkariNItaH pUrvadvAreNAlaGkArikasabhAM pravizati, pravizya maNipIThikAyAH siMhAsanasya bahumadhyadezabhAgasya ca krameNa pUrvadarcanikAM karoti, tatrApi krameNa siddhAyatanavat dakSiNadvArA''dikA pUrvanandApuSkariNIparyavasAnA'rcanikA vaktavyA, tataH pUrvanandApuSkariNItaH pUrvadvAreNa vyavasAyasabhAM pravizati, pravizya pustakaranaM lomahastakena pramRjyodakadhArayA abhyukSya candanena carcayitvA varagandhamAlyairarcayitvA puSpAdyAropaNaM dhUpadAnaM ca karoti, tadanantaraM maNipIThikAyAH siMhAsanasya bahumadhyadezabhAgasya ca krameNa pUrvadarcanikAM karoti / tadanantaramatrApi siddhAyatanavat dakSiNadvArAdikA pUrvanandApuSkariNIparyavasAnA arcanikA vaktavyA, tataH pUrvanandApuSkariNIto balipIThe samAgatya tasya bahumadhyadezabhAgavat arcanikAM karoti, kRtvA cAbhiyogikadevAn zabdApayati, zabdApayitvA evamavAdIt / 'khippAmevetyAdi sugamaM yAvat 'tamANattiyaM paJcappiNaMti' navaraM zRGgATaka- zRGgATakASS kRtipathayuktaM trikoNaM sthAnaM trikaM yatra rathyAtrayaM milati, catuSkaM catuSpathayuktaM, catvaraM - bahuradhyApAtasthAnaM, caturmukhaM yasmAccatasuSvapidikSupanthAno nissaranti, mahApathoH -- rAjapathaH zeSaH sAmAnyaH panthAH paMthAH prakAraH pratIH, aTTAlakAH - prAkArasyopari bRtyAzrayavizeSAH, carikA aSTahastapramANo nagaraprAkArAntarAlamArga dvArANi - prAsAdAdInAM gopurANi - prAkAradvArANi toraNAni - dvarAdisambandhIni Aramante yatra mAdhavIlatAgRhAdiSu dampatyAvityasAvArAmaH, puSpAdimayavRkSasaMkulamutsavAdI bahujanopabhogyamudyAnaM, sAmAnyavRkSavRndanagarAsannaM kAnanaM, nagaraviprakRSTaM vanam, ekA'nekajAtIyottamavRkSasamUho vanakhaNDaH, ekajAtIyottamavRkSasamUho vanarAjI / 'taeNa' mityAdi, tataH sUryAbhadevo balipIThe balivisarjanaM karoti, kRtvA cottarapUrvAnandApuSkariNImanupradakSiNIkurvan pUrvatoraNenAnupravizati, anupraviSya ca hastau pAdI prakSAlayati prakSAlya nandApuSkAraNyAH pratyavatIrya sAmAnikAdiparivArasahitaH sarvardhyA yAvad dundubhinirghoSanAditaraveNa sUryAbhavimAne madhyaMmadhyena samAgacchan yatra sudharmAma sabhA tatrAgatya tAM pUrvadvAreNa pravizati, pravizya maNipIThikAyA upari siMhAsane pUrvAbhimukho niSIdati / / mU. (45) tae NaM tassa sUriyAbhassa devassa avaruttareNaM uttarapuracchimeNaM disibhAeNaM cattAri ya sAmAniyasAhassIo causu bhaddAsamasAhassIsu nisIyaMti tae NaM tassa sUriyAbhassa devasusa puratthimilleNaM cattAri aggamahisIo causu bhaddAsanesu nisIyaMti / tae NaM tassa sUriyAbhassa devassa dAhiNapuratthimeNaM abhiMtariyaparisAe aTTa devasAhassIo aTTasu bhaddAsanasAhassIsu nisIyaMti, tae NaM tassa sUriyAbhassa devassa dAhiNeNaM majjhimAe parisAe dasa devasAhassIo dasasu bhaddAsaNasAhassIsu nisIyaMti / tae NaM tassa sUriyAbhassa devassa dAhiNapaJcatthimeNaM bAhiriyAe parisAe bArasa devasAhassIto bArasasu bhaddAsanasAhassIsu nisIyaMti, tae NaM tarasa sUriyAbhassa devassa paccatthimeNaM Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 athata aNiyAhivaiNI sattahiM bhaddAsaNehiM NisIyaMti / tae NaM tassa sUriyAbhassa devassa cauddisiM solasa AyarakkhadevasAhassIo solasahiM bhaddAsanasAhassIhiM nisIyaMti, taMjahA- puratthimilleNaM cattAri sAhassIo dAhiNemaM cattAri sAhassIo paJccatthimeNaM cattAri sAhassIo uttareNaM cattAri saahssiio| te NaM AyarakkhA sannaddhabaddhavammiyakavayA uppIliyasarAsaNapaTTiyA piNaddhagevijjA baddha AviddhavimalavaraciMghapaTTA gahiyAuhapaharaNA tiNayANi tisaMdhiyAiM bayarAmayAI koDINi dhaNUI pagijjha paDiyAiyakaMDakalAvA nIlapANiNo pItapANiNI rattapANiNo cAvapANiNo cArupAmiNo cammapANiNo daMDapANiNo khaggapANiNo pAsapANiNo nIlapIyarattacAvacArucammadaMDakhaggapAsadharA AyarakkhA rakkhovagayA guttA guttapAliyA juttA juttapAliyA patteyaM samayao vinayao kiMkarabhUyA ciTThati / / vR. tataH prAgupadarzitasiMhAsanakrameNa sAmAnikAdaya upavizanti, 'te NaM AyakkhA' ityAdi, te AtmarakSAH sannaddhabaddhavarmikavacA utpIDitazarAsanapaTTikAH pinaddhagraiveyAgraiveyakAbharaNAH AviddhavimalavaracihnapaTTA gRhItA''yudhapraharaNAnitAni AdimadhyAvasAneSu namanabhAvAt trisandhIni AdimadhyAvasAneSu saMdhibhAvAt vajramayakoTIni dhanUMSi abhigRhya / 'pariyAiyakaMDakalAvA' iti paryAttakANDakalApA vicitrakANDakalApayogAt, ke'pi 'nIlapANiNo' iti nIlaH kANDakalApa iti gamyate pANau yeSAM te nIlapANayaH, evaM pItapANayo raktapANayaH cApaM pANau yeSAM te cApapANayaH cAru- praharaNavizeSaH pANau yeSAM te cArupANayaH carma aMguSThAMgulyorAcchAdanarUpaM yeSAM te carmapANayaH, evaM daNDapANayaH khaNhapANayaH pAzapANayaH / etadeva vyAcaSTe -- yathAyogaM nIlapItartacApacArucarmadaMDakhaGgapAzadharA AtmarakSAH rakSAmupagacchaMti tadekacittatayA tatparAyaNA varttante iti rakSopagAH guptA na svAmibhedakAriNaH, tathA guptA - parApravezyA pAli-seturyeSAM te guptapAlikAH, tathA yuktAH - sevakaguNopetatayA ucitAstathA yuktAH - parasparasaMbaddhA natu bRhadantarA pAliryeSAM te yuktapAlikAH, samayataH- AcArataH AcAreNetyarthaH vinayatazca kiMkarabhUtA iva tiSThati, na khalute kiMkarAH, kintu te'pi mAnyAH, teSAmapi pRthagAsananipAtanAt, kevalaM te tadAnIM nijAcAraparipAlanato vinItatvena ca tathAbhUtA iva tiSThati, tata uktaM kiMkarabhUtA iveti, 'tehiM cauhiM sAmANiyasAhassIhiM, ityAdi sugama, yAvat 'divvAI bhogabhogAI muMjamANe viharati iti // rAjapraznIyaupAGgasUtram - 45 mU. (46) sUriyAbhassa NaM bhaMte! devassa kevaiyaM kAlaM ThitI pannattA ?, goyamA ! cattAri paliovamAI ThitI pannattA, sUriyAbhassa NaM bhaMte! devassa sAmANiyaparisovavaNNagANaM devANaM kevaiyaM kAlaM ThitI pannattA ? goyamA ! cattAri paliovamAiM ThitI pannattA, mahiDIe mahajuttIe mahabbale mahAyase mahAsokkhe mahANubhAge sUriyAbhe deve, aho NaM bhaMte! sUriyAbhe deve mahiDDIe jAva mahANubhAge / vR. 'sUriyAbhassa NaM bhaMte! devarasa kevaiyaM kAla' mityAdi sugamaM / mU. (47) sUriyA NaM bhaMte! deve NaM sA divvA deviDDI sA divA devajuI se divve devAnubhAge Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-47 315 kiNNA laddhe kiNNA patte kiNNA abhisamantrAgae? puvvabhave ke AsI? kiM nAmae vA ko vA gutteNaM? kayaraMsi vA gAmaMsi vA jAva sannivesasi vA? kiMvA dacA kiM vA bhocA kiMvA kiccA kiMvA samAyarittA kassavAtahArUvassa samaNassa vA mAhaNassa vA aMtie egamavi AriyaM dhammiyaM suvayaNaM succA nisamma ? jaNNaM sUriyAbheNaM deveNaM sA divvA deviTI jAva devANubhAge laddhe patte abhisamannAgae / / vR. 'gAmaMsi veti grasate buddhayAdIn guNAn yadivA gamyaH zAstraprasiddhAnAmaSTAdazAnAM karANAmiti grAmastasmin 'nagaraMsi ve' ti na vidyate karo yasmin tannagaraM tasmin nigamaHprabhUtataravaNigavargAvAsaH rAjAdhiSThAnanagaraM rAjadhAnI pAMzuprAkAranibaddhaM kheTaM kSullakaprAkAraveSTitaM karbarTa ardhagavyutatRtIyAntAmAntararahitaM maMDapaM, 'paTTaNaMsi ve' paTTanaM-jalasthalanirgamapravezaH, uktNc||1|| paTTanaM zakaTaigamyaM, ghoTakainaubhireva c| naubhireva tu yad gamyaM, pattanaM tprcksste|| droNamukhaM-jalanirgamapravezaM, pattanamityartha, Akaro-hariNyAkarAdi AzramaH-tApasAvasathopalakSita AzrayavizeSaH saMbAdho-yAtrAsamAgataprabhUtajananivezaH sannidezaH tathAvidhaprAkRtalokanivAsaH kiM vA dacce tyAdi, datvA azanAdi muktvA antaprAntAdi kRtvA tapaHzubhadhyAnAdi samArcaya prtyupekssaaprmaarjnaadi| sUryAbhadevasya prakaraNaM samApta muni dIparalasAgareNa saMzodhitA sampAdItA rAjapraznIyaupAsUtre sUryAbhadevaH vaktavyatayAH malayagiriAcArya viracitA TIkA prismaaptaa| (pradezI rAjana-prakaraNaM) mU. (48) goyamAI! samaNe bhagavaM mahAvIraM bhagavaM goyamaM AmaMtettA evaM vayAsI-evaM khalu goyamA! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ihevajaMbuddIve dIve bhArahe vAse keyaiaddhe nAme janavae hotthA, riddhasthimiyasamiddhe, tattha NaMkeiyaaddhe janavae seyaviyA nAmanagarI hotthA, riddhattimiyasamiddhA jAva pddiruuvaa| tIse NaM seyaviyAenagarIebahiyAuttarapurathimedisImAge etthaNaMmigavane nAmaM ujjANe hotthA, ramme naMdanavanappagAsesabbouyaphalasamiddhe subhasurabhisIyalAechAyAesavvaoceva samanubaddha pAsAdIe jAva paDilave, ettha NaM seyavAyie nagarIe paesI nAmaMrAyA hotthA, mahayAhima-vaMta jAva vihri| adhammie adhammiTe adhammakkhAI adhammANue adhammapaloI adhammapajaNaNe adhammasIlasamuyAre adhammeNa ceva vittiM kappemANe haNachaMdabhiMdApavattae caMDe rudde khudde lohiyapANi sAhassIe ukkNcnnvNcnnmaayaaniyddikuuddkvddsaayisNpogbhule| nissIle nivvae nigguNe nimmere nippacakkhANaposahovavAse bahUNaM dupayacauppayamiyapasupakkhIsirisavANa ghAyae vahAe uccheNayAe adhammakeU samuTTie, gurUNaM no abbhuTTeti Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 rAjapraznIyaupAGgasUtram-48 no vinayaM pauMjai, samaNa0 sayassavi yaNaM janavayassa no sammaM karabharavittiM pavattei / / vR.'keiyaaddhejaNavaehotthA kekayInAmA-ardhamAtramAryatveneti gamyate, sahi paripUrNo janapadaH, kevalamardhamArthamarddha cAnAryamAryeNa ceha prayojanamityuddhamityuktaM, janapada AsIta, 'savvouyaphalasamiddhe ramme naMdanavanappakAse' ityAdi, sarvartukaiH-sarvartubhAvibhi puSpaiH phalaizca samRddhimat, evaM ramyaM-ramaNIyaM nandanavanapratimaM zubhasurabhizItalayA chAyayA sarvataH samanubaddhaM 'pAsAIe' ityAdi padacatuSTayaM pUrvavat / 'mahayA himavaMte' tyAdi rAjavarNanaM prAgvat, 'dhammie' iti dharmeNa carati dhArmiko na dhArmikaH adhArmikaH, tatra sAmAnyato'pyadhArmikaH syAdata AhaadharmiSTa:--athizayenAdharmavAn ata evAdharmeNa khyaatirysyaasaavdhrmkhyaati| 'adhammANue' iti adharmamanugacchati adharmAnugataH tathA adharmameva pralokateparibhAvayatItyevaMzIlo'dharmapralokI 'adhammappajaNaNe' itiadharmaprakarSaNajanayati-utpAdayati lokAnAmapItyadharmaprajananaHadharmazIlasamudAcAronadharmAt kimapi bhavati tasyaivAbhAvAdityevamadharmeNaiva vRtti-sarvajantUnAM yApanAM kalpayan 'haNachiMdabhiMdApavattae' jahiM chiddhi bhiMddhi' ityevaM pravartako'taeva lohitapANi-mArayitvAhastayorapyaprakSAlanAt ataeva pApaH pApakarmakAritvAt caNDaH tIvrakopAvezAt raudro nistRzakarmakAritvAt sAhasikaH prlokbhyaabhaavaat| "ucaMcaNavaMcaNamAyAniyaDikUkakavaDasAisaMpaogabahule' iti Urdhva kaMcana- mutkaMcanaMhInaguNasya guNotkarSapratipAdanaM vaMcanaM-pratAraNaM mAyA-paravaMcanabuddhi nikRti-bakavRtyA galakarttakAnAmivAvasthAnaM kUTam-anekeSAM mRgAdInAM grahaNAya nAnAvidhaprayogakaraNaM kapaTanepathyabhASAviparyayakaraNaM ebhirutkaJcanAdibhi sahAtizayenayaH saMprayogo-yogastena bahulaH, athavA sAtisaMprayogo nAma yaH sAtizayena dravyeNa kastUrikAdinA aparasya saMprayogaH, uktaM ca suutrkRtaanggcuurnnikRtaa||1|| "so hoi sAijogo davvaMja chuhiya anndvvesuN| dosaguNA vayaNesuyaasthavisaMvAyaNaM kunni||" iti / tatsaMprayoge bahulaH, apare vyAkhyAnayanti-utkaMcanaM nAma utkocA, nikRtivaJcanapracchAdanakarma sAtiH-kSAntyAdiguNAbhAvAt nirmaryAdaH parIparihArAdimaryAdAlopitvAt niSpratyAkhayAnapoSadhopavAsaH-pratyAkhyAnapariNAmaparvadivasopavAsapariNAmAbhAvAt, bahUnAM dvipadacatuSpadamRgapazupakSisarisRpAnAM ghAtAya-vinAzAya vadhAya-tADanAya ucchAdanAyanirmUlAbhAvIkarahaNAya adharmarUpaH keturiva-grahavizeSa iva smutthitH| na ca gurUNAM-pitrAdInAmagacchatAnAmabhyuttiSThati-abhimukhamUvaM tiSThati, na ca vinayaM prayukte, nApi zramaNabrAhmaNabhikSukANAmabhyuttiSThati, na ca vinayaM prayukte, nApi svakasyApiAtmIyasyApi janapadasyApi samyakkarabharavRttiM prvrttyti|| mU. (49) tassaNaMpaesissa ranno sUriyakatA nAma devI hotthA, sukumAlapaNipANipAyA dhAriNIvaNNao, paesiNA ramnA sAddha anarattA avirattA iDhe sadde rUve jAva viharai / / vR.tassaNaMpaesissaranosUrIkaMtAnAma devI hotyA, sukumAlapANipAyA ityAdidevIvarNanaM Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 317 mUlaM-49 prAgvat / pradezinA rAjJA sArddhamanuraktA aviraktA-kathaJcidvipriyakaraNe'pi virAgAbhAvAt / mU. (50) tassa NaM paesiyA ranno jeDhe putte sUriyakatAe devIe atae sUriyakate nAmaM kumAre hotthA, sukumAlapANipAe jAva pddiruuve|| seNaM sUriyakaMte kumAre juvarAyAvi hotthA, paesissa ranno rajaMca raTuM ca balaM ca vAhaNaM ca kosaM ca koTThAgAraM ca aMteuraM ca janavayaM ca sayameva paccuvekkhamANe 2 viharai / vR. kumAravarNanaM 'sukumAlapANipAe' ityAda jAva 'sundare' iti, atra yAvatkaraNAt 'ahInapaMciMdiyasarIre lakkhaNavaMjaNaguNovavee mANummANapamANapaDipunnasujAyasavvaMgasundaraMge sasisomAkAre kaMte piyadarisaNe surUve' iti draSTavya, etacca devIvarNakavat svayaM paribhAvanIyaM / saca sUryakAnto nAmakumAroyuvarAjAabhUta, pradezinorAjJorAjyaM-rASTrAdisamudAyAtmakaM rASTraca-janapadaM ca balaM ca-hastyAdisainyaM vAhanaMca vegasarAdikaM kozaM ca-bhANDAgAraM koSThAgAraM ca-dhAnyagRhaM puraMca-nagaramantaHpuraM ca-avarodhaMcAtmanaiva-svayameva samuprekSamANo-vyApArayan mU. (51) tassa NaM paesissa ranno jeTe bhAuyavayaMsae citte nAmaM sArahI hotthA aDDe jAva bahujanassa aparibhUe sAmadaMDabheyauvappayANaatthasatthaIhAmaivisArae uppattiyAe veNatiyAe kammayAe pAriNAmiyAe caubihAe vuddhIe uvavei / paesissa ranno bahusu kajjesu ya kAraNesu ya kuTuMbesu ya maMtesu ya gujjhesu ya rahassesu ya vavahAresu ya nicchaesu ya ApucchaNijje meDhI pamANaM AhAre AlaMbaNaM cakkhU meDhibhUe pamANabhUe AhArabhUe AlaMbaNabhUe sabvaTThANasavvabhUmiyAsu laddhapaJcae vidinnavicAre rajadhurAciMtae Avi hotthaa| vR. 'citte nAma sArahI hotthA aDhe ditta' iti ADhayaH-samRddho doptaH-kAntimAn vittaHpratItoyAvatkaraNAt 'vilabhavaNasayaNAsaNajANavAhaNAiNNe bahudAsIdAsagomahisagavelagappabhUte bahudhanabahujAyasavarayae vicchaDDiyapaurabhattapANe' iti parigrahaH, asya vyAkhyA rAjavarNakavat paribhAvanIyA, bahujanassaapharibhUe' rAjamAnyatvAtsvayaca jAtyakSatriyatvAt, 'sAmabheyadaMDauvappayANaatthasatthaIhAmaivisArae' iti, sAmabhedadaNDopapradAnalakSaNAnAM nItInAma-rthazAstrasya arthopAyavyutpAdanagranthasya IhA-vimarzastapradhAnAma matirIhAmatistayA vizArado-vicakSaNaH sAmabhedadaNDopapradAnArthazAstrehAmativizAradaH utpattikyA-aSTAzrutAnanubhUta-viSayAkasmAdbhavanazIlayA vainayikyA-vinayalabhyazAstrArthasaMskArajanyayAkarmajayA-kRSivANijyAdikarmabhyaH saprabhAvayA pAriNAmikayA prAyoyovipAkanyayA evaMrUpayA caturvidhayA buddhayA uppetH|| pradezino rAjJo bahuSu kAryeSu kartavyeSukAraNeSu-kartavyopAye, kuTumbeSu svakIyaparakIyeSu viSayabhUteSu mantreSu-rAjyAcintAspeSuguhyeSu-bahirjanAprakAzanoyeSu rahasyeSu-teSvevASaDakSINeSu 'nizcayeSu' nizcIyate iti nizcayAH-avazyakaraNIyAH karttavyavizeSAsteSu vyavahAreSuAvAhanavisarjanAdirUpeSuApRcchanIyaH-sakRta pRcchanIyaH pratipracchanIyaH asakRt pRcchanIyaH, kamiti?, yato'sau 'meDhI' iti meDhI-khalakamadhyavartisthUNA yasyAM niyamitA gopaMktirdhAnyaM grAhayati tadvadyamAlambya sakalaM mantrimaNDalaM mantraNIyAn arthAn dhAnyamiva vivecayati sa meDhi tathA pramANa-pratyakSAdi tadvan yasyadaddaSTAnAmarthAnAmavyabhicAritvena tatrava mAntraNA pravRttinivRttibhAvAt sa pramANaH, AdhAra Adheyasyeva sarvakAryeSu lokAnAmupakAritvAt, tathA Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 rAjapraznIyaupAGgasUtram-51 'Alambana' rajjcAditadvat ApadagAdinistArakatvAt AlambanaM, tathA cakSu-locanaMtallokasya yo vividhakAryeSu pravRttinivRttinivRtti viSayadarzaka sa cakSu, etadeva prapatracayati-'meDhibhUe' ityAdi, atra bhUtazabda aupamyArthaH, meDhisaza ityarthaH, 'savvaTThANasavvabhUmiyAsu laddhapavvae' iti, sarveSu sthAneSu-kAryeSu saMdhivigrahAdiSu sarvAsu bhUmikAsu-mantryamAtyAdisthAnarUpAsu labdhaH-upalabdhaH pratyayaH-pratIti avisaMvAdavacanatA yasya sa tathA, 'viiNNavicAro' iti vitIrNo- rAjJA'nujJAto vicAraH avakAzo yasya vizvasanIyatvAt sa vitIrNavicAraH sarvakAryAdiSviti prakataM, kiMbahunA ?-rAjyadhurAcintakazcApi-rAjyanirvAhakazcApyabhavat / mU. (52) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM kuNAlA nAma janavae hotthA, riddhasthimiyasamiddhe, tatya NaM kuNAlAe janavae sAvatthI nAma nayarI hotyA riddhasthimiyasamiddhA jAva pddiruuvaa| tIse NaM sAvatthIe nagarIe bahiyA uttarapurathime disIbhAe koTThae nAmaMceie hotthA, porANe jAva pAsAdIe 4, tattha NaM sAvatthIe nayarIe paesissa ranno aMtevAsI jiyasattU nAmaM rAyA hotthA, mahayAhimavaMta jAva vihri| taeNaM se paesI rAyA annayA kayAi mahatvaM mahagdhaM maharihaM viulaM rAyArihaM pAhuDaMsajAvei, sajAvittA cittaM sArahiM saddAvei sadAvittA evaM vayAsI-gacchaMNaM cittA! tumaM sAvatyiM nagara jiyasattussa ranno imaM mahatthaM jAva pAhuDaM uvaNehi, jAI tattha rAyakajANi ya rAyakicANi ya rAyanItIo ya rAyavavahArA ya tAI jiyasattuNA saddhiM sayameva paccuvekakhamANe viharAhittikaTu visjie| tae NaM se citte sArahI paesiNA rannA evaM vutte samANe haTTa jAva paDisuNettA taM mahatthaM jAva pAhuDaM geNhai, paesissa ranno jAva paDinikkhamai 2 ttA seyaviyaM nagari majjhamajheNaM jeNeva sae gihe teNeva uvAgacchati uvAgacchittA taM mahatthaM jAva pAhuDaM Thavei, koDuMbiyapurise saddAvei 2 ttA evaM vayAsI-khippAmeva bho ! devANuppiyA ! sacchattaM jAva cAugghaMTaM AsarahaM juttAmeva uvaTThaveha jAva pnycppinnh| taeNaM te koDuMbiyapurisA taheva paDisuNittA khippAmeva sacchattaM jAvajuddhasaGgaM cAugghaMTe AsarahaMjuttAmeva uvaThThaventi, tamANattiyaMpaJcappiNati, taeNase citte sArahI koDuMbiyapurisANa aMtieeyamaTuMjAva hiyaeNhAe kayabalikamme kayakouyamaMgalapAyacchite sannaddhabaddhavammiyakavae uppoliyasarAsaNapaTTiepiNiddhagevije baddhaAviddhavimalavaraciMdhapaTTe gahiyAuhapaharaNetaM mahatthaM jAva pAhuDaM geNhai 2 / jeNeva cAugghaMTe Asarahe teNeva uvAgacchai 2 cAugghaMTaAsarahaMdusheti, bahuhiM purisehiM sannaddha jAva gahiyAuhapaharaNehiM saddhiM saMparivuDe sakoriMTamallAdAmeNaM chatteNaM dharejamANeNaM 2 mahayA bhaDavaDagararahapahakaraviMdaparikkhittesAogihAoniggacchai seyaviyaM nagariM majjhamajheNaM chai 2 tA suhehiM vAsehiM pAyarAsehiM nAivikihiM aMtarA vAsehiM vasamANe 2 kaiiyaaddhassa jamavayassa majjhamajheNaM jeNeva kumaalaajnve| jeNeva sAvatthI nayarIteNeva uvAgacchai 2 tAsAvasthIe nayarIemajhamajjheNaM anupavisai, jeNeva jiyasatussa rano gihe jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA teNeva uvAgacchai 2 tA turae Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-52 319 nigiNhai 2 ttA rahaM Thaveti 2 tA rahAo paJcoruhai, taM mahatthaMjAva pAhuDaM giNhai ra ttA jeNeva abhitariyA uvaTThANasAlAjeNeva jiyasattU rAyA teNeva uvAgaccha tA jiyasattuMrAyaMkarayalapariggahiyaM jAva kaDa jaeNaM vijaeNaM vaddhAvei 2 tAMtaM mahatthaM jAva pAhuDaM uvnnei| tae Na se jiyasattU rAyA cittassa sArahissa taM mahatthaM jAva pAhuDaM paDicchai 2 cittaM sArahiM sakArei 2 sammANetira paDivisajei rAyamaggamogADhaMca se aavaasNdlyaa| taeNaM se citte sArahI visajjitesamAme jiyasattassa rano aMtiyAo paDinikkhamaira ttA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA jeNeva cAugghaMTe Asarahe teNeva uvAgacchai 2ttA cAugghaMTa AsarahaM durUhai, sAvatthiM nagari majjhamajheNaM jeNeva rAyamaggamogADhe AvAse teNeva uvAgacchai 2 tA turae nigiNhai 2 tA rahaM Thavei 2 rahAo pnycoruhi| NhAe kayabalikammekayakouyamaMgalapAyacchitte suddhappAvesAImaMgallAiMvatthAiMpavara parihite appamahagyAbharaNAlaMkiyasarIre jimiyazrututtarAgae'vi ya NaM samANe puvvAvaraNhakAlasamayaMsi gaMdhavvehi ya nADagehi ya uvanaccijjamANe 2 uvagAijamANe 2 uvalAlijamANe 2 iDhe saddapharisarasarUvagaMdhe paMcavihe mANussae kAmabhoe pacuNubhavamANe viharai / / vR. 'paesissa ranno aMtevAsI ti ante-samIpe vasatItyevaMzIlo'ntevAsI-ziSyaH, aMtevAsIva samyagAjJAvidhAyI iti bhAvaH / "sannaddhabaddhavammiyakavae' iti kavacaM-tanutrANaM varma-lohamayakattalakAdirUpaM saMjAtamasyeti varmitaM, sannaddhaM zarorAropaNAtbaddhaMgADhantarabandhanena bandhanAt varmitaMkavacaM yenasasanaddhabadvavarmitakapacaH, uppIliyasarAsaNapaTTie' iti utpIDitAgADhIkRtA zarA asyante-kSipyante asminniti zarAsanaM iSudhistasya paTTikA / piNaddhA yena sa utpIDitazarAsanapaTTikaH 'piNaddhagevejavimalavaraciMghapaTTe' iti pinaddhaM graivaiyaka-grIvA''bharaNaM vimalavaracihnapaTTaztayena sapinaddhauveyakavimalavaracinhapaTTa: 'gahiyAuhapaharaNe' iti Ayudhyate'nenetyAyuvaM-kheTakAdi praharaNam-asikundAti gRhItAnyAyudhAni praharaNAni ca yena sa gRhiitaayudhprhrnnH|| / mU. (53) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM pAsAvadhije kesI nAma kumArasamaNe jAtisaMpanne kulasaMpanne balasaMpanne svasaMpanne viNayasaMpanne nANasaMpanne dasaNasaMpanne carittasaMpanne lajjAsaMpanne lAghavasaMpanne lajAlAghavasaMpanne oyaMsI teyaMsI vacaMsI jasasI___-jiyakohejiyamANejiyamAe jiyalohejiyaNidde jitidiejiyaparIsahe jIviyAsamaraNabhayavippamukke vayappahANe guNappahANe karaNappahANe caraNappahANe niggahappahANe ajavappahANe mahavappahANe lAghavappahANe khaMtippahANe muttippahANe --vijJappahANe maMtappahANe baMbhaSpahANe nayappahANe niyamappahANe sadhappahANe soyappahANe nANappahANe daMsaNappahANe carittappahANe caudasapucI caunANovagaepaMcahiM anagArasaehi saddhiM saMparibuDe puvvANupubbiM caramANe gAmANugAmaM dUiamANe suhaMsuheNaM vihrmaanne| jeNeva sAvatthI nayarI jeNeva koTTa ceie teNeva uvAgacchai 2 tA sAvatthIe nayarIe bahiyA koTThae ceieahApaDirUvaM uggahaMuggiNhai ugnihitA saMjameNaMtavasA appANaM bhAvemANe vihri|| Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyaupAGgasUtram - 53 vR. 'kesInAmaM kumArasamaNe jAisaMpanne' ityAdi, jAtisaMpannaH uttamamAtRpakSayukta iti pratipattavyam, anyathA mAtRpitRpakSasaMpannatvaM puruSamAtrasyApIti nAsyotkarSa kazcidukto bhavati, utkarSAbhidhAnArthaM cAsya vizeSaNakalApopAdAnaM cikIrSitamiti, evaM kulasaMpanno'pi navaraM kulaM- pitRpakSaH balaM -- saMhananavizeSasamutyaH prANaH rUpam - anupamaM zarIrasaundaryaM vinavAdIni pratItAni, navaraM lAghavaM - dravyato'lpopadhitvaM bhAvato gauravatrayatyAgaH 'lajjA' manovAkkAyasaMyamaH 320 'oyaMsI 'ti ojo - mAnaso'vaSTambhastadvAn ojasvI tejaH -- zarIraprabhA tadvAn tejasvI 'vaco' vacanaM saubhAgyAdyupetaM yasyAsti sa vacasvI athavA varca - tejaH prabhAva ityarthastadvAn varcasvI yazasvI - khyAtimAn, iha ca vizeSaNacatuSTaye'pyanusvAraH prAkRtatvAt, jitakrodha ityAdi tu vizeSaNasaptakaM pratItaM, navaraM krodhAdijaya udayaprAptakrodhadiviphalIkaraNato'vaseyaH, tathA jIvitasya-prANadhoraNas AzAH vAJchA maraNAdbhayaM tAbhyAM vipramukto jIvitAzAmaraNabhayavipramuktaH, tadubhayopekSaka ityartha: / tathA tapasA pradhAnaH- uttamaH zeSamunijanApekSayA tapo vA pradhAnaM yasya sa tapaH pradhAnaH, evaM guNapradhAna navaraM guNAH- saMyamaguNAH, etena ca vizeSaNadvayena tapaH saMyamau pUrvabaddhAbhinavayoH karmaNonirjarAnupAdAnahetU mokSasAdhane mumukSUmAmupAdeyau pradarzitau, guNaprAdhAnyaprapaJcanArthamevAha 'karaNappahANe' iti yAvat 'carittappahANe' iti, karaNaM-piNDavizuddhayAdi, uktaJca"piMDavisohI samiI bhAvana paDimA ya iMdiyaniroho / paDilehaNa guttIo abhiggahA caiva karaNaM tu / / " - caraNaM - mahAvratAdi, uktaJca 119 11 119 11 nigrahaH - anAcArapravRtterniSedhanaM / nizcayaH -- tattvAnAM nirNayaH vihitAnuSThAneSvavazyamabhyupagamo vA ArjavaM mAyAnigraho lAghavaM kriyAsu dakSatvaM kSAnti - krodhanigrahaH gupti - manoguptyA - yAdikA mukti - nilabhatA vidyA--prajJaptayAdidevatA'dhiSThitA varNAnupUrvyAH mantrA - hariNegameSyAdidevatAdhiSThitAH athavA sasAdhanA vidyA sAdhanarahitA mantrA, brahmacaryaM - bastinirodhaH sarvameva vA kuzalAnuSThAnaM veda:- Agamo laukikalokottarikakuprAvacanikabhedabhinnaH / vaya samaNadhamma saMjama veyAvaccaM ca bNbhguttiio| nAmAitiyaM tava kohaniggahAI caraNameyaM // nayA - naigamAdayaH sapta pratyekaM zatavidhA, niyamA-vicitrA abhigrahavizeSAH satyaM bhUtahitaM vacaH zaucaM - dravyato nirlepatA bhAvato'navadyasamAcAratA jJAnaM --matyAdi darzanaM - samyaktvaM cAritraM - bAhyaM sadanuSThAnaM yacceha caraNakaraNagrahaNe'pi ArjavAdigrahaNaM tat ArjavAdInAM prAdhAnyakhyApanArthaM, nanu jitakrodhatvAdInAmArjavAdInAM ca kaH prativizeSaH ? ucyate, jitakrodhAdivizeSaNeSu tadudayaviphalIkaraNaM mArdavapradhAnAdiSu udayanirodhaH, athavA yata eva jitakrodhAdi ata eva kSamAdipradhAna ityevaM hetuhetumadbhAvAd vizeSaH, tathA jJAnasampanna ityAdau jJAnAdimatvamAtramuktaM jJAnapradhAna ityAdau tadvatAMmadhye tasya prAdhAnyamatyevamanyatrApyapaunaruktyaM bhAvanIyaM, tathA 'orAle' iti udAraH - sphArAkAraH 'ghore ghoraguNe ghoratavassI ghorabaMbhaceravAsI occhUDhasarIre saMkhittaviulateulese cauddasapuvvI caunANovagae' iti pUrvavat, Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 321 mUlaM-53 'paMcahiM agArasaehiM' ityAdikaM vAcyA mU. (54)taeNaM sAvatthIe nayarIe siMghADagatiyacaukkacaccaracaumuhamahApahapahesumahayA janasaddei vA janavUhei vA janakalakalei vA janabolei vA janaummIi vA janaukkaliyAi vA janasannivAei vA jAva parisA pnyjuvaasi|| taeNaM tassa sArahissataM mahAjanasadaM ca janakalakalaM ca suNettA ya pAsettA ya imeyAsave ajjhathie jAva samupajjitthA, kiNNaM ajjha jAva sAvatthIe nayarIe iMdamahei vA khaMdamahei vA ruddamahei vA mauMdamahei vA nAgamahei vA bhUyamahei vA jakhamahei vA thUbhamahei vA ceiyamahei vA rukkhamahei vA girimahei vA darimahei vA agaDamahei vA naImahei vA saramahei vA sAgaramahei vA jaMNaM ime bahave uggA bhogA rAinA ikkhAgA khattiyA nAyA koravvA jAva inbhAibbhaputtA NhAyA kayabalikammA jahovavAie jAva appegatiyA hayagayA jAva appegatiyA gayagayA pAyacAravihAreNaM mahayAra vaMdAvaMdaehiM niggacchaMti, evaM saMpehei 2 kaMcUijapurisaMsadAvei saddAvittA evaM vayAsI kiNNaM devANuppiyA! aja sAvatthIe nagarIe iMdamahei vA jAva sAgaramahei vA jeNaM ime bahave uggA bhogA0 niggacchaMti?, tae NaM se kaMcuIpurise kesissa kumArasamaNassa AgamaNappiyA! aja sAvatthIe nayarIeiMdamahei vA jAva sAgaramahei vAjeNaM ime bahavejAva viMdAviMdaehiM niggacchaMti, evaM khalu bho devANuppiyA ! pAsAvacije kesInAmaM kumArasamaNe jAisampanne jAva dUijjamANe ihamAgae jAva viharai / teNa aja sAvatthIe nayarIenayarIe bahave uggA jAvainbhAibmaputtA appegatiyA vaMdaNavattiyAe jAva mahayA vaMdAvaMdaehi niggacchai, tae NaM se citte sArahI kaMcuipurisassa aMtie eyamaTuM socA nisammahatuTTajAvahiyae koDuMbiyapurise saddAvei sadAvitAevaMvayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! cAugghaMTe AsarahaM juttAmeva uvaTThaveha jAva sacchattaM uvtttthti| tae NaM se citte sArahI hAe kayabalikamme kayakouyamaMgalapAyacchitte zuddhappAvesAI maMgalAI vatthAI pavara parihite appamahagyAbharaNAlaMkiyasarIrejeNeva cAugghaMTe Asarahe teNeva uvAgacchaiuvAgacchittA cAugghaMTaM AsarahaMduruhai2ttA sakoriMTamalladAmeNaMchatteNaMgharijamANeNaM mahayA bhaDacaDagareNa viMdaparikhitte sAvatthInagarIe majhamajheNaM niggacchi 2 tA -jeNeva koTTae ceiejeNeva kesIkumArasamaNe teNeva uvAgacchai ra ttA kesikumArasamaNassa adUrasAmaMte turae nigiNhai rahaM Thavei ya, ThavittA pacoruhati ra ttA jeNeva kesIkumArahasamaNe teNeva uvAgacchai 2 tA kesikumArasamaNaM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNa karei karittA vaMdai namasai 2 tA nacAsaNNe nAtidUre sussUsamAme namasamANe abhimuhe paMjaliuDe vinaeNa pajjuvAsai tae NaM se kesIkumArasamaNe cittassa sArahissa tIse mahatimahAliyAe mahacaparisAe cAujAmaMdhamma parikahei, taM0 savvAo pANAivAyAo veramaNaM savvAo musAvAyAo veramaNaM savyAo adinnAdANAo veramaNaM savvAo bahiddhAdANAo vermnnN| taeNaMsA mahatimahAlayA mahaccaparisA kesissa kumArasamaNasa aMtie dhammaM socA nisamma [821 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 rAjapraznIyaupAGgasUtram-54 jAmeva disiM pAunbhUyA tAmeva disiM paDigayA, tae NaM se citte sArahI kesIssa kumArasamaNassa aMtie dhammaM socA nisamma haTTa jAvahiyae uThAe uDei 2 ttA kesi kumArasamaNaM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei 2 vaMdai namasairattA evaM vayAsI sadahAmiNaM bhaMte! niggaMdha pAvayaNaM pattiyAmiNaM bhaMte ! niggaMdha pAvayaNaM roemiNaM bhaMte! niggaMthaM pAvayaNaM abbhuDhemiNa bhaMte ! niggaMthaM pAvayaNaM evameyaM niggaMdha pAvayaNaM tahameyaM bhaMte ! avitahameyaM bhaMte !0, asaMdiddhameyaM0 sacce gaM esa aDhe jaNNaM tubbhe vadahattikaTTha vadai namasai 2 ttA evaM vayAsI jahANaM devANuppiyANaM aMtie bahave uggA bhogA jAva ibmA ibmaputtA citrA hiraNaM cicA suvaNaM evaM dhaNaM dhannaM balaM vAhaNaM kosaM koTThAgAraM puraM aMteuraMcidyA viulaMdhaNakaNagarayaNamaNimottiyasaMkhasilappavAlasaMtasArasAvaejaM vicchaDuittA vagovaittAdANaMdAiyANaMparibhAittA muMDe bhavittA AgArA anagAriyaM pabvayaMti, no khalu ahaMtA saMcAemi ciccA hiraNNaMtaM ceva jAva pvvitte| ___ ahaNNaM devANuppiyANaM aMtie paMcANuvvaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAlasavihe gihidhamma paDivaJjittae, ahAsuhaM devANuppiyA! mApaDibaMdhaMkarehi, taeNaMsecittesArahI kesIkumArasamaNassa aMtiepaMcANuvvatiyaMjAva gihidhamma uvasaMpaJjittANaMviharati, taeNaMse cittesArahI kesikumArasamaNaM vaMdai namasai 2 tA jeNeva cAugghaMTe Asarahe teNeva pahArettha gamaNAe cAugghaMTe AsarahaM duruhai 2 jAmeva disiM pAubbhUe tAmeva disiM pddige| 1.mahayAjanasaddeivA' itimahAnajanazabdaH parasparAlApAdirUpaH ikArovAkyAlaGkArArthaH vAzabdaH padAntarApekSayA samuccayArthaH, janavyuho-janasamudAyaH, 'janabolei vA' iti bolaHavyaktavarNodhvani, 'janakalakalei vA kalakalaH sa evopalabhyamAnavacanavibhAgaH 'janaummIi vA' urmi-saMbAdhaH 'janaukkaliyAivA laghutarasamudAyaH 'janasanivAei vA sannipAtaH-aparAparasthAnebhyojanAnAmekatramIlanaM, 'jAva parisApajjuvAsai iti,yAvatkaraNAt 'bahujaNo annamannassa . evamAikkhaievaM bhAsai evaMpanavei evaM khalu devANuppiyA! pAsAvaccijje kesInAmaMkumArasamaNe jAisaMpanne jAva gAmANugAmaMduijamANeihamAgaeiha saMpatte ihasamosaDhe iheva sAvatthIe nayarIe koTThae ceie ahApaDirUvaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai, taM mahapphalaMkhaludevA0tahAsavANaMsamaNANaM nAmagoyassavisavaNayAe' ityAdiprAguktasamastaparigrahaH "iMdamahei vA' ityAdi, indramahaH-indrotsavaH indraH-zakra, skandaH kArtikeyaH rudraH pratIH makundo-baladevaH zivo-devatAvizeSaH vaizramaNo yakSarATnAgo-bhavanapativizeSaH yakSobhUtazcavyantaravizeSau stUpaH-caityastUpazcaityaM-ptimA vRkSadarigirIavaTanadIsaraHsAgarAH pratItAH, 'bahave uggA uggaputtA bhogAjAvalecchaiputtA' iti, ugrAH AdidevAvasthApitA ikSuvaMzajAtAH ugruputrAH taeva kumArAdhavasthAH, evaM bhogAH-AdidevenaivAvasthApitaguruvaMzajAtA rAjanyA:-bhagavadvayasyavaMzajAHyAvatkaraNAt 'khattiyAmAhaNA bhaDAjohAmalaImallaiputtAlecchaI2 puttA' iti parigrahaH, tat kSatriyAH-sAmAnyarAjakulInA bhaTAH-zauryavantaH yodhAH-tebhyo vishisstttraaH| mallakino lecchakinzca rAjavizeSAH, yathA ceTakarAjasya zrUyante aSTAdaza gaNa rAjAnava FOR Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-54 mallakino navalecchakinaHanneyabahave rAisaratyAdi, rAjAnA-maNDalIkA IzvarA-yuvarAjAnastalavarAH-parituSTanarapati-pradattapaTTandhavibhUSitArAjasthAnIyAH mADambikA:-citramaNDapAdhipAH kuTumbikAH- katipaya-kuTumbasvAbhino'valagakAH ibhyA-mahAdhaninaH zreSThinaH-zrIdevatAdhyA sitasauvarNapaTTavibhUSitottamAGgAH senApatayo-nRpatinirupitAzcaturaGgasainyanAyakAH sArthavAhAH-sArdhanAyakAHprabhRtigRhaNAt mantrimahAmantrigaNakadauvArikapIThamardAdiparigrahaH, tatra mantriNaH pratItAH mahAmantriNo- mantrimaNDalapradhAnAH hastinAsAdhanoparikA itivRddhAH gaNakA-gaNitajJA bhANDAgArikA iti vRddhAH jyotiSikA ityapare dauvArikAH-pratIhArA rAjadvArikAvApIThamardA-AsthAne Asanna-pratyAsannasevakA vayasyAitibhAvaH 'jAvaaMbaratalamiva phoDemANA' iti yaavtkrnnaat| ____ 'appegatiyA' vaMdaNavattiyaM appegaiyA pUaNavattiyaM evaM sakAravattiyaM sammANavattiyaM kouhalavattiyaM asuyAI suNissAmo suyAI nissaMkiyAiM karissAmo muMDe bhavittA AgArAo anagAriyaMpavvaissAmopaMcANuvvayAiMsatta sikkhAvayAiMduvAlasavihaM gihidhammaMpaDivajjissamo, appegaiyA jinabhattirANeNaM appegaiyA jIyameyaMtikaTTha pahAyA kayabalikammA kayakouyamaMgalapAyacchittA sirasAkaMThemAlAkaDA AviddhamaNisuvaNmA kappiyahAraddhahAratisarayapAlaMbapalaMbamANakaDisuttayasobhAbharamA vattha pavaraparihiyA caMdanolittagAyasarIrA appegaiyA hayagayA apegaiyA gayagayAapegaiyArahagayAappegiyAsibikAgayAappega0 saMdamANiyAgayAappegaiyA pAyavihAracAriNo purisavaggurAya parikkhittA mahayA ukkiTTisIhanAiyA bolakalakalaraveNaM samuddaravabhUyaM piva karemANA aMvaratalaMpiya phoDemANA' iti parigrahaH / etacca prAyaH sugama, navaraMguNavratAnAmapinirantaramabhyasyamAnatayA zikSAvratatvena vivakSaNAt 'mana sikkhAvayAI' tyuktaM, snAtAH kRtasnAnAHanantaraM kRtaM balikarma-svagRhadevAbhyo yaiste kRtabalikarmANaH, tathA kRtAni kautukamagalAnyeva prAyazcittAni duHsvapnAdividhAtArthaM yaiste kRtakautukamaGgalaprAyazcittAH, tatra kautukAni-maSItilakAdIni maGgalAnisiddhArkhadadhyakSatadUrvAdIni, tathA zirasi kaNThe ca kRtA mAlA yaiste, prAkRtatvAtpadavyatyayo vibhaktivyatyayazceti shirsaaknntthemaalaakRtaaH| tathA AviddhAni-parihitAni maNisuvarNAni yaiste tathA, kalpito-vinyasto hAraHaSTAdazasariko'rddhahAro-navasarikastrisarikaMpratItamevayaistetathA, tathApralambojhuMbanakaMlambamAno yeSAM tetathA, kaTisUtreNaanyAnyapisukRtazobhAnyAbharaNAni yeSAM tekaTisUtrasukRtazobhAbharaNAH, tataH padatrayasyApi padadvayamIlanena karmadhArayaH, candanAvaliptAni gAtrANi yatratattathAvidhaM zarIraM yeSAM te candanAvaliptagAtrazarIrAH, 'purisavaggurAparikhittA' iti, puruSANAM vAgureva vAgurA-- parikarastayA parikSiptAH-vyAptAH, mahayA' iti mahatA utkRSTizca-AnandamahAdhvani siMhanAdazcasiMhasyeva nAdaH bolazca-varNavyaktivarjitodhvani, kalakalava-vyaktavacanaH sa eva etallakSaNo yo ravastena samudraravabhUtamiva-samudramahAghoSaprAptamiva zrAvastI nagarImiti gamyate, kurvANAH ambaratalamiva-AkAzatalamiva sphottyntH|| 'egadisAe' iti, ekayA dizA pUrvottaralakSaNayA ekhAbhimukhA-ekaM bhagavantaM prati Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 rAjapraznIyaupAGgasUtram-54 abhimukhAH, 'cAugghaMTa' ticato dhaNTAavalambamAnAyasminsa tathA, azvapradhAnoratho'zvarathaH taM yuktameva azvAdibhiriti gamyate, zeSa prAgavyAkhyAtA), 'jaha jIvA bajjhantI' tyAdirUpA dharmakathA aupapAtikagranthAdavaseyA, lezatastu prAgeva darzitA / "saddahAmI'tyAdi, zraddadhe-astItyevaMpratipadye nairgranthaM pravacanaM-jaizAsanam, evaM pattiyAmi' itipratyayaM karomyotibhAvaH, rocayAmi-karaNaruciviSayIkaromi cikIrSAmA tAtparyArthaH, kimuktaM bhavati ? -abhyuttiSThAmi, abhyupagacchAmItyarthaH, evametat yadbhavadbhiH pratipAdita tattathaiva bhadanta tathaivaitadbhadanta! yathAsyavRtyA vastu avitathametat bhadanta!, satyamityarthaH, asaMdigdhametat bhadanta !, samyaktathyametaditi bhaavH,| 'icchiyapaDicchiyameyaM bhaMte !' iti, iSTam-abhilaSitaM pratISTam Abhimukhyena samyak pratipannametat yathA yUyaMvadaya, 'ciccA hiraNNa mityAdi, hariNyam-aghaTitaM suravarNaMdhanaM rUpyAdi dhAnyabalavAhanakozakoSThAgArapurAntaHpurANi vyAkhyAtAnipratItAnica, 'ciccA viula dhaNe'tyAdi, dhanaM-rUpyAdi kanakaratnamaNimauktikazaGakhAH pratItAH zilApravAlaM-vidruma sat-vidyamAnaM sAraM-pradhAnaM yat svApateyaM-dravyaM vicchardayitvA bhAvataH parityajya 'vigovaittA" prakaTIkRtya, tadanantaraM dAna-dInAnAthAdibhyaH paribhAvya putrAdiSu vibhajya // mU. (55) taeNaMse citte sArahI samaNovAsaejAe ahigayajIvAjIve uvaladdhapunnapAve AsavasaMvaraninjarakiriyAhigaramabaMdhamokkhakusale asahijje devAsuranAgasuvaNNajakha. kkhasakinarakiMpurisagarulagaMdhavvamahoragAIhiM devagaNehiM niggaMthAo pAvayaNAoaNaikkamaNije niggaMthe pAvayaNe nissaMkie nikhie nivvitigicche laDhe gahiyaDhe pucchiyaDhe viNichiyaDhe abhigayaDhe aTTimiMjapemmANurAgarate, ayamAuso ! niggaMthe pAvayaNe aDDhe ayaM paramadve sese aNaDe, Usiyaphalihe avaMguyaduvAre ciyattaMteuragharappavese cAuddasaTTamuddidvapunnamAsiNIsu paDipunnaM posahaM samma aNupAlemANe -samaNe niggaMthe phAsuesaNijjeNaM asanapAnakhAimasAimeNaM pIDhaphalagasejAsaMthAreNaM vatthapaDigga hakaMbalapAyapuMchaNeNaM osahabhesajjeNaM paDilAbhemANe 2 bahUhiMsIlabcayaguNaveramaNapacakkhANaposahovavAsehi ya appANaM bhAvamANe jAI tattha rAyakajANi yajAva rAyavavahArANiya tAI jiyasuttaNA raNNA saddhiM sayameva pachuvekkhamANe 2 vihri| vR. 'abhigayajIvAjIve' iti, abhigatI-samyag vijJAtI jIvAjIvau yena sa tathA, upalabdhe- yathAvasthitasvasvarUpeNa vijJAte puNyapApe yena sa upalabdhapuNyapApaH, AzravANAMprANAtipAtAdInAM saMvarasya-prANAtipAtAdipratyAkhyAnarUpasya nirjarAyAH karmaNAM dezato nirjaraNasya kriyANAM-kAyikyAdInAmadhikaraNAnAM-khagrAdInAM bandhasya-karmapudgalajIvapradezAnyo'nyAnuga marUpasya mokSasya-sarvAtmanA karmApagamarUpasya kuzalaH-samyak parijJAtA AzravasaMvaranirjarAkriyAdhikarmabandhamokSakuzalaH 'asahejje' iti avidyamAnasAhAyyaH, kutIrthikapreritaH samyaktvAvicalanaM prati na parasAhAyyamapekSate iti bhAvaH, tathA cAha - 'devAsuranAgajakkharakkhasakinnarakiMpurisagarulagaMdhavvamahoragAiehidevagaNehiM niggaMdhAo pAvayaNAoaNaikkamaNije' sugama, navaraMgaruDAH-suvarNakumArAH, evaM caitatyato nirgranthe prAvacane Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-55 325 'nissaMkiye nisaMzayaH 'nikaMkhiye' darzanAntarAkAGkSArahitaH 'nidhvitigicche' phalaMpratinizaGkaH 'laddhaDe' arthazravaNataH 'gahiaDe' arthAvadhAraNataH 'pucchiyaDe' saMzaye sati 'ahigayaDe' samyaguttarazravaNato vimalabodhAt, 'vinicchiyaDe' padArthopalambhAt 'adimiMjapemmANurAgaratte' asthIni prasiddhAni tAni ca miJjA cantamanmadhyavartI majjA asthimiAnaH te premANurAgeNa-- sarvajJapravacanaprItilakSaNakusumbhAdirAgeNa raktA iva raktA yasya sa tathA, kenollekhenetyata Aha ___ 'ayamAuso ! niggaMthe pAvayaNe aDDe paramaDe' sese aNaDe' Auso iti AyuSman !, etacca sAmarthya putrAderAmantraNaM, zeSamiti-dhanadhAnyaputradArarAjyakupravacanAdi, 'Usiyaphalihe' itiucchritaMsphATikamivasphATikam-antaHkaraNaMyasya satathA, maunIndrapravacanAvAptayA parituSTamanAityartha, eSAvRddhavyAkhyA, aparevAhuH-ucchritaH-argalAsthAnAdapanIya UrbokRtonatirazcInaH, kapATapazcAbhAgAdapanIta ityartha, utsRto vA apagataH paridhA-argalA gRhadvAre yasyAsau ucchritaparigha utsRtaparigho vA, audAryAtirekato'tizayadAnadAyitvena bhikSukapravezArthamanagalitagRhadvAra ityarthaH, 'avaMguyaduvAre' aprAvRtadvAraH bhikSukapravezArthaMkapATAnAmapipazcAtkaraNAt, vRddhAnAM tu bhAvanAvAkyamevaM-samyagadarzanalAbhe sati na kasmAccit pAkhaNDikAdvibheti zobhanamArgaparigraheNa udghATitazirAstiSThatoti bhaavH| 'ciyattaMteuragharapavese' "viyatteti nAprItikaraH antaHpuragRhe pravezaH-ziSTajanapravezanaM yasya sa tathA, anenAnIrSyAlutvamasyoktam, athavA ciyattaH-prItikaro lokAnAmantaHpure gRhe vA pravezo yasyAtidhArmikatayA sarvatrAnAzaGkanIyatvAt sa tathA, 'cAudasaTTamuddiDapunnamAsiNIsu paDipugnaM posahaM sammaM aNupAlemANe' iti, caturdazyAmaSTamyAmuddiSTamityavamAvAsyAM porNamAsyAMca pratipUrNam ahorAtraM yAvat SoSadham-AhArAdipoSadhaM samyak anupaalyt|| 'pIDhaphalage'ti pIDham-AsanaM phalakam-avaSTambhArthaM 'sijjA' vasati zayanaM vA yatra prasAritapAdaiH supyate saMstArako laghutaraH 'vatthapaDiggahakaMbalapAyapuMchaNeNaM ti vastraM pratItaM bhaktaM pAnaM vA gRhNAtItipatadgrahaH lihAditvAdacapatyayaH-pAtraM pAdaproJchanaka-rajoharaNaMauSadhaMpratItaM bheSajaM-pathyaM 'ahApariggahehiM tavokammoha appANaM bhAvemANe viharaI' sugama, kavacitpAThaH'bahUhiM sIlavvayaguNaveramaNaposahovavAsehiM appANaMbhAvamANe viharai' iti, tatra zIlavratAnisthUlaprANAtipAtaviramaNAdIni guNavratAni-digdratAni-digvratAdIni pauSadhopavAsAHcaturdazyAdiparvatithyupavAsAdistairAtmAnaM bhAvayan viharatiAste // mU. (56) tae NaM se jiyasatturAyA annayA kayAi mahatthaM jAva pAhuDaM sajei 2 tA cittaM sArahiM sadAvei saddAvittA evaM vayAsI-gacchAhi NaM tuma cittA ! seyaviyaM nagari paesissa ranno imamahatthaMjAvapAhuDaMuvaNehi, mama pAuggaMcaNaMjahAbhaNiyaMavitahamasaMdiddhaM vayaNaM vinavehittikaTu visjie| __tae NaM se citte sArahI jiyasattuNA rannA visajie samANe taM mahatthaM jAva giNhai jAva jiyasattussa ranno aMtiyAA paDinikkhamai 2 tA sAvatthInagarIemajhaMmajheNaM niggacchai 2 jeNeva rAyamaggamogADhe AvAse teNeva uvAgacchati 2 tAM taM mahatthaM jAva Thavai, hAe jAva sarIre sakoraMTa0 mahayA0 pAyacAravihAreNa mahayA purisavaggurAparikkhitte, rAyamaggamogADhAo AvA For Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 rAjapraznIyaupAGgasUtram-56 sAo niggacchai 2 tA sAvatthInagarIe majjhamajheNaM niggacchati 2 tA jeNeva koTThae ceie jeNeva kesIkumArasamaNe teNeva uvAgacchati 2 / kesikumArasamaNassa aMtie dhammaM socA jAva haTTha0 uhAe jAva evaM vayAsI-evaM khalu ahaMbhaMte! jiyasattuNA ranA paesissa ranno imaMmahatthaMjAva uvaNehittikaTTha visajie, taMgacchAmi NaM ahaM bhaMte ! seyaviyaM nagariM, pAsAdIyANaMbhaMte! seyaviyA nagarI, evaMdarisaNijANaM bhaMte! seyaviyA nagarI, abhiruvA NaM bhaMte ! seyaviyA nagarI, paDirUvA NaM bhaMte ! setaviyA nagarI, samosaraha NaM bhaMte! tubbha sayaviya nagarI, taeNaMsa kesAkumArasamaNe citteNaM sArahiNA evaM vutte samaNe cittassa sArahissa eyamaTuM no ADhAi no parijANAi tusiNIe saMciTTai, tae NaM se citte sArahI kesIkumArasamaNaM dobaMpi tanapi evaM vayAsI evaM khalu ahaM bhaMte ! jiyasattuNA ranA paesissa ranno imaM mahatthaM jAvavisajjietaM ceva jAva samosarahaNaMbhaMte! tubbhe seyaviyaM nagari, taeNaM kesIkumArasamaNe citteNa sArahiNA dApi taccapi evaM vutte samANe cittaM sArahiM evaM vayAsI cittA! se jahAnAmae vaNasaMDe siyA kiNhe kiNhobhAse jAva paDirUve, se nUnaM cittA! se vanasaMddhe bahUNa dupayacauppayamiyapasupakkhIsirIsivANaM abhigamaNijje ?, haMtA abhigamaNije, taMsicaNaM cittA! vanasaMDasi bahave bhiluMgA nAma pAvasauNA parivasaMti, je NaM tesiM bahUNaM dupayacauppayamiyapasuparakhIsirIsivANa ThiyANaM ceva maMsasoNiyaM aahaareti| se nUnaM cittA! se vanasaMDe tesiNaM bahUNaM dupaya jAba sirisivANaM abhigamaNije?, no ti0, kamhANaM?, bhaMte ! sovasagge, evAmeva cittA! tubbhapi seviyAe nayarIe paesInAmaMrAyA parivasai ahammie jAva no sammaM karabharavittiM pavattaitaMkahaMNaM ahaM cittA! seyaviyAe nagarIe samosarissAmi?, tae NaM se citte sArahI kesi kumArasamaNaM evaM vayAsI kiMNaM bhaMte ! tubbhaM paesiNA rannA kAyavvaM?, asthi NaM bhaMte ! seyaviyAe nagarIe anne bahave IsaratalavarajAva satyavAhapabhiiyo jeNaM devANuppiyaM vaMdissaMti namaMsissaMti jAva pajuvAsissaMti viulaM asanaM pAnaMkhAimaM sAimaM paDilAbhissaMti, paDihArieNa pIDhaphalagasejjAsaMdhAraNaM uvanimaMtissaMti, taeNaM se kesIkumArasamaNe cittaMsArahiM evaM vayAsI-aviyAi cittA! smosrissaamo|| vR. 'jeNeva kesIkumArasamaNe teNeva uvAgacchittA kesIkumArasamaNaM paMcaviheNaM abhigameNaM abhigacchai, taMjahA-sacittAnAM dravyAnAM puSpatAmbUlAdInAM viusaraNayAe' iti vyavasaraNenavyutsarjanena, acittAnAM dravyANAm-alaGakAravastrAdInAmavyavasaraNena-avyutsargeNa, kavacit 'viusaraNayAe' iti pAThaH, tatra acittAnAM dravyANAM-chatrAdInAM vyutsarjanena parihAreNa, uktNc||1|| avaNei paMca kakuhANi rAyavaraciMghabhUyANi / chattaM khaggo vANaha mauDaM taha cAmarAo y|| iti| ekA zATikA yasmin tattathA tatra tat uttarAsaMgakaraNaM ca-uttarIyasya nyAsavizeSarUpaM tena, cakSusasparze-darzane 'aMjalipaggaheNa' hastajoTanena, manasa ekatvIkaraNena-ekatvavidhAnena, Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-56 327 'pADihArieNapIDhaphalagasejjAsaMthArageNaM nimaMtehiMti prAtihArikeNa-punaH samarpaNIyena / 'aviyAI cittA 1 jANissAmo' iti 'aviyAI' iti api ca citte paribhAvayAmo 'laggA' iti bhAvaH, kavacitpAThaH 'AviyAI cittA ! samosarissAmo' iti, tatra api ca etadapi ca paribhAvya samavasa- riSyAmo iti bhAvaH, kacitpAThaH 'AviyAI cittA ! samosarisAmo iti, tatra api ca-etadapi ca paribhAvya samavasariSyAmo vartamAnayogena / mU. (17) taeNaM se te sArahI kesikumArasamaNaM vaMdai namasai ra kesissa kumArasamaNassa aMtiyAo koTTayAo ceiyao paDinikkhamai 2 jeNeva sAvatthI nagarI jeNeva rAyamaggamogADhe AvAse teNeva uvAgacchai 2 tA koDubiyapurise saddAvei sadAvittA evaM vayAsI khippAmeva bho devANuppiyA! cAugghaMTaM AsarahaMjuttAmeva uvaTTaveha jahAseyaviyAe nagarIe niggacchai taheva jAva vasamANe 2 kuNAlAjaNavayassa majjhamajheNaM jeNeva keiyaaddhe jeNeva seyaviyA nagarI jeNeva miyavaNe ujANe teNeva uvAgacchai 2 ujANapAlae saddAvei 2 tA evaMvayAsI jayANaMdevANuppiyA! pAsAvacijje kesInAmakumArasamaNepuvvANupubbiM caramANegAmANugAma dUijjamANe ihamAgacchijjA tayA NaM tujhe devANuppiyA ! kesikumArasamaNaM baMdijAha namaMsijAha vaMdittA namaMsittA ahApaDirUvaM uggahaM aNujANejAha paDihArieNaMpIDhaphalagajAvauvanimaMtijAha, eyamANattiyaM khippAmeva paJcappiNeJjAha / taeNaM te ujjANapAlagA citteNaM sArahiNA evaM vuttA samANA hahatuTTa jAva hiyayA karayalapariggahiyaM jAva evaM vayAsI-tahatti, ANAe vinaeNaM vayaNaM pddisunnNti|| mU. (58) tae NaM citte sArahI jeNeva seyaviyA nagarI teNeva uvAgacchai ra ttA seyaviyaM nagarimajhamajjheNaM aNupavisai 2 tAjeNeva paesissa rannogihe jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA teNeva uvAgacchai ra ttAturae nigiNhai 2 rahaM Thavei 2ttA rahAo paccolahai 2 tAtaM mahatthaMjAva geNhai 2 jeNeva paesI rAyA teNeva uvAgacchai 2 tA paesirAyaMkarayala jAva vaddhAvettAtaM mahatthaM jAva uvaNei / tae NaM se paesI rAyA cittassa sAra hissa taM mahatthaM jAva paDicchai ra ttA cittaM sArahiM sakArei 2 ttA sammANei 2 pddivisjei| taeNaM se citte sArahI paesiNA rannA visajie samANe haTTa jAva hiyae paesissa rano aMtiyAopaDinikkhamai 2 tAjeNeva cAugghaMTe Asarahe teNeva uvAgacchai 2 cAugghaMTaAsaraha duruhai 2 ttA seyaviyaM nagarimajhamajheNaMjeNeva saegihe teNeva uvAgacchai 2 tAturae nigiNhai 2 rahaM Thavei 2 rahAo paccoruhai 2 hAe jAva upiMpAsAyavaragae phuTTamANehiM muiMgamatthaehiM battIsaibaddhaehiM nADaehiM varataruNIsaMpauttehiM uvaNacijjamANe 2 uvagAijamANe 2 uvalAlijamANe 2 iDe sadapharisa jAva vihri|| ___ vR. 'phuTTamANehiM muiMgamatthaehiM tisphuTabhiratirabhasAsphAlanAtmardalamukhapuTai dvAtriMzadvidhaiH dvAtriMzatpAtranibaddhanATakairvarataruNayuktarupanRtyamAnaH tadabhinayapurassaraM nartanAt upagIyamAnaH tadaguNAnAM gaanaat| mU. (59) tae NaM kesIkumArasamaNe annayA kayAi pADihAriyaM pIDhaphalagasejAsaMthAragaM paJcappiNai 2 sAvatthIo nagarIo koDagAo ceiyAo paDinikkhamai 2 paMcahiM anagArasaehiM Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 rAjapraznIyaupAGgasUtram - 59 jAva viharamANe jeNeva keyai addhe janavae jeNeva seyaviyA nagarI jeNeva miyavaNe ujjANe teNeva uvAgacchai 2 ttA ahApaDirUvaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharati / tae NaM seyaviyAe nagarIe siMghADaga mahayA janasaddei vA0 parisA niggacchai, tae NaM te ujjANapAlagA imIse kahAe lakhaTThA samANA haTTatuTTa jAvahiyayA jeNeva kesIkumArasamaNe teNeva uvAgacchati 2 tA kesi kumArasamaNaM vaMdati namaMsaMti 2 ttA ahApaDirUvaM uggahaM aNujANaMti pADihArieNaM jAva saMthAraeNaM uvanimaMtaMti nAmaM goyaM pucchaMti 2 ttA oghAreti 2 ttA egaMta avakkamaMti annamannaM evaM vayAsI jassa NaM devANuppitA ! citte sArahI daMsaNaM kakhai daMsaNaM patthei daMsaNaM pIhei daMsaNaM abhilasai jassa NaM nAmagoyassavi savaNayAe haTThatuTTha jAva hiyae bhavati se NaM esa kesIkumArasamaNe puvvANupuvviM caramANe gAmANugAmaM dUijamANe ihamAgae iha saMpatte iha samosaDhe iheva seyaviyAe nagarIe bahiyA miyavaNe ujjANe ahApaDirUvaM jAva viharai / taM gacchAmo NaM devANuppiyA ! cittassa sArahissa eyamahaM piyaM niveemA piyaM se bhavau, annamannassa aMtie eyamahaM paDisurNeti 2 jeNeva seyaviyA nagarI jeNeva cittassa sArahissa gihe jeNeva cittasArahI teNeva uvAgacchaMti 2 ttA cittaM sArahiM karayala jAva vaddhAveti 2 ttA evaM vayAsI jassa NaM devANuppiyA ! daMsaNaM kakhaMti jAva abhilasaMti jassa NaM nAmagoyassavi savaNayAe haTThajAva bhavaha se NaM ayaM kesI kumArasamaNe puvvANupuvviM caramANe samosaDhe jAva viharai / tae NaM se citte sArahI tesiM ujjANapAlagANaM aMtie eyamahaM socA nisamma haTTatuTTa jAva AsamAo abbhuTTeti pAyapIDhAo paccoruhai 2 ttA pADayAo omuyai 2 ttA egasADiyaM uttarAsaMgakarei, aMjalimauliyaggahatthe kesikumArasamaNAbhimuhe sattaTTha payAiM anugacchai 2 tA karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTu evaM vayAsI - namotthu Na arahaMtANaM jAva saMpattANaM, namo'tthu NaM kesiyassa kumArasamaNassa mama dhammAyariyassa dhammovadesagassa vaMdAmi NaM bhagavaMtaM tatthagayaM ihagae pAsau me ttika baMdai namasai, te ujjANapAlae viuleNaM vatthagaMdhamallAlaMkAreNaM sakkArei sammANei viulaM jIviyArihaM pIidANaM dalayai 2 tApaDivisajjei 2 koDiMbiyapurise saddAvei 3 evaM vayAsI - khippAmeva bho ! devANuppiyA cAugghaMTaM AsarahaM juttAmeva uvaTThaveha jAva paccappiNaha / tae NaM te koDuMbiyapurisA jAva khippAmeva sacchattaM sajjhayaM jAva uvaTTavittA tamANattiyaM pacappiNaMti, tae NaM se citte sArahI koDuMbiyapurisANaM aMtie eyamahaM sAcA nisamma haTThatuTTha jAvahiyae hAe kayabalikamme jAva sarIre jeNeva cAugghaMTe jAva duruhittA sakoraMTa0 mahayA bhaDajaDagareNaM taM caiva jAva pajjuvAsai dhammakahAe jAva // vR. 'daMsaNaM kakhei' ityAdi, kAGkSati prArthayate spRhate abhilaSati catvAro'pyekArthAH / mU. (60) tae NaM se citte sArahI kesissa kumArasamaNassa aMtie dhammaM socA nisamma tuTTe uTThAe taheva evaM vayAsI evaM khalu bhaMte! amhaM paesI rAyA adhammie jAva sayassavi NaM janavayassa no sammaM karabharavittiM pavattei / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 329 mUlaM-60 taMjaiNaM devANuSpiyA! paesissa ranno dhammamAikkhejjA bahuguNataraM khalu hojhA paesissa ranno tesiMca bahUNaM dupayacauppayamiyapasupakkhIsirIsavANaM, tesiMcabahUrNasamaNamAhaNabhikkhuyANaM, taMjaiNaM devANuppiyA! paesissa bahuguNaraM hojA sayassavi yaNaM jnvyss| mU. (61) tae NaM kesIkumArasamaNe cittaM sArahiM evaM kyAsIevaM khalu cauhi ThANehiM cittA! jIvA kevalipannattaM dhammano labhejA savaNayAe, taM0-ArAmagayaM va ujjANagayaM vA samaNaM vA mAhaNaM vA no abhigacchai no vaMdaino namasai no sakkariino sammANei no kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM paJjuvAsei no aTThAI heUiM pasiNAI kAraNAI vaagrnnaaiNpucch|| eeNaM ThANeNaM cittA! jIvA kevalipannattaM dhammaM no labhaMti savaNayAe 1 uvassayagayaM samaNaM vA taM ceva jAva eteNavi ThANeNaM cittA! jIvA kevalipannattaM dhammaM no labhanti savaNayAe2 goyaraggagayaM samaNaM vA mAhaNaM vA jAva no paJjuvAsai, no viuleNaM asanapAnakhAimasAimeNaM paDilAbhai0 no aTThAIjAva pucchai, eeNaM ThANeNaM cittA ! kevalipannattaM0 no labhai savaNayAe 3 jatthavi NaM samaNeNa vA mAhaNeNa vA saddhiM abhisamAgacchai tatthaviNaM hattheNa vA vatsyeNa vA chatteNa vA appANaM AvarittA ciTThai, no aTThAIjAva pucchai / eeNavi ThANeNaM cittA! jIve kevalipanattaM dhamma no labhai savaNayAe 4, eehiM ca NaM cittA! cauhi ThANehiM jIve No labhai kevalipannattaM dhamma svnnyaae| cauhiM ThANehiM cittA! jIve kevalipannattaM dhamma labhai lavaNayAe, taM0-ArAmagayaM vA ujANagayaM vA samaNaM vA mAhaNaM vA baMdai namasai jAva pajuvAsai aTThAiM jAva pucchai, eeNavi jAva labhai savamayAe, evaM uvassagayayaM gAyaraggagayaM saNaM vA jAva paJjuvAsai viuleNaM jAva paDilAbhei aTThAIjAva pucchai, eeNavi0, jatthavi yaNaMsamaNeNaM vA abhisamAgacchai tatthavi ya NaM no hattheNa vA jAva AvarettANaM citttth| eeNavi ThANeNaM cittA! jIve kevalipannattaM dhammalabhai savaNayAe, tujhaMca NaM cittA! paesI rAyA ArAmagayaM vA taM ceva savvaM bhANiyavvaM AillaeNaM gamaeNaM jAva appANaM AvarettA ciTThai, taM kahaMNaM cittA! paesissa ratrI dhammamAikkhissAmo? . tae NaM se citte sArahI kesikumArasamaNaM evaM vayAsI-evaM khalu bhaMte ! annayA kayAI kaMboehiM cattAri AsA uvanayaM uvanIyA te mae paesissa ranno annayA ceva uvniiyaa| taMeeNaM khalu bhaMte! kAraNeNaM ahaM paesiM rAyaM devANuppiyANaM aMtie havyamANessAmo, taM mA NaM devANuppiyA! tubbhe paesissa ranno dhammamAikkhamANA gilAejAha, agilAe NaM bhaMte ! tubbhe paesissa ranno dhammamAikkhevAha, chaMdeNaM bhaMte! tubbhe paesissa rannodhammamAikkhejAha, tae NaM se kesIkumArasamaNe citaM sArahiM evaM vayAsI-aviyAI vittA! jaannissaamo| taeNaM se citte sArahI kesi kumArasamaNaM vaMdai namasai 2 jeNeva cAugghaMTe Asarahe teNeva uvAgacchai 2 tA cAugghaMTaM AsarahaM duruhai jAmeva disiM pAubyUe tAmeva disiM paDigae / / vR. 'cAhiM ThANehiM' iti ArAmAdigataM zramaNAdikaM nAbhigacchatatyAdikaM prathamaM kAraNaM, upAzrayagataM nAbhigacchatItyAdi dvitIyaM, prAtihArikeNa pIThaphalakAdinAnAmantrayatItyAdi tRtIyaM, gocaragataM nAzanAdinA pratilAbhayatItyAdicaturthaM, etaireva caturbhisthAnaiH kevaliprajJaptaM dharmaM labhate Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyaupAGgasUtram- 61 330 zravaNatayA zravaNeneti bhAvaH, 'jatthaviyaNa' mityAdi / yatrApi zramaNa:- sAdhuH mAhanaH - paramagItArtha zrAvako'bhyAgacchati tatrApi hastena vastrAJcalena chatreNa vA''tmAnamAvRtya na tiSThati idaM prathamaM kAraNaM, evaM zeSANyapi kAraNAni pratyekamevaM bhAvanIyAni, 'tujjhaM ca NaM cittA! paesI rAyA ArAmagayaM vA taM caiva savvaM bhANiyavLaM' 'Aillaga - maeNaM 'ti prathamagamakena, tadyathA-yuSmAkaM pradezI rAjA he citra ! ArAmAdigataM na vandate, yatrApi ca zramaNo'bhyAgacchati tatrApi hastAdinA''tmAnamAvRtya tiSThati, 'taM kahanaM cittA ityAdi sugamaM // mU. (62) tae NaM se citte sArahI kallaM pAuppabhAyAe rayaNIe phulluppalakamalakomalummiliyaMmi ahApaMDure pabhAe kayaniyamAvassae saharasarassiMmi dinayare teyasA jalaMte sAo gihAo niggacchai 2 ttA jeNeva paesissa ranno gihe jeNeva paesI rAyA teNeva uvAgacchai 2 tA pesiM rAyaM karayala jAva tikaTTu jaeNaM vijaeNaM vaddhAvei 2 tA evaM vayAsI evaM khalu devANuppiyANaM kaMboehiM cattAri AsA uvanayaM uvanIyA te ya mae devANuppiyANaM annayA caiva viNaiyA taM eha NaM sAmI ! te Ase ciTTaM pAsaha, tae NaM se paesI rAyA cittaM sArahiM evAM vayAsI- gacchAhiM NaM tumaM cittA! tehiM ceva cauhaM AsehiM AsarahaM juttAmeva uvaTThavehi 2 tA jAva paJcaSpiNAhi / tae NaM se citte sArahI pAesiNA rannA evaM vRtte samANe hadrutuTTha jAva hiyae uvaTThavei 2 tA eyamANattiyaM paccapiNai / tae gaM se paesI rAyA cittasasa sArahissa aMtie eyamahaM socA nisamma haTTa jAva appamahagghAbharaNAlaMkiyasarIre sAo gihAo niggacchai 2 ttA jeNAmeva cAugghaMTe Asarahe teNeva uvAgacchi 2 cAugghaMTaM AsarahaM duruhai, seyaviyAe nagarIe majjhamajjheNaM niggacchai / tae NaM se citte sArahI taM rahaM negAI joyaNAI ubbhAmei, tae NaM se paesI rAyA uNheNa ya taNhAe ya rahavAeNaM parikilaMte samANe cittaM sArahiM evaM vayAsI cittA ! parikilaMte me sarIre parAvattehi rahaM / tae NaM se citte sArahI rahaM parAvattei, jeNeva miyavane ujjANe teNeva uvAgacchai, paesiM rAyaM evaM vayAsI-esaNaM sAmI ! miyavane ujjANe etya NaM AsANaM samaM kilAmaM sammaM pavINemo, tae NaM se paesI rAyA cittaM sArahiM evaM vayAsI- evaM hou cittA / taeNa se citte sArahI jeNeva miyavane ujjANe jeNeva kesissa kumArasamaNassa adUrasAmaMte teNeva uvAgacchai 2 turae nigiNhei 2 rahaM Thavei 2 ttA rahAo paccIruhai 2 ttA turae moeti2ttA paesi rAyaM evaM vyAsI- eha NaM sAmI! AsANaM saMmaM kilAmaM pavINemo / tae NaM se paesI rAyA rahAo paJccoruhai, citteNa sArahiNA saddhiM AsANaM samaM kilAmaM sammaM pavINemANe pAsai jattha kesIkumArasamaNe mahaimahAliyAe mahaccaparisAe majjhagaye mahayA 2 saddeNaM dhammamAikkhamANaM, pAsaittA imeyArUve ajjhatthie jAba samuppajjitthA - jaDDA khalu bho jaDupavAsaMti muMDA khalu bho muMDaM pajjuvAsaMti mUDhA khalu bho mUDhaM pajjuvAsaMti apaMDiyA khalu bho ! apaMDiyaM paJjuvAsaMti nivviNNANA khalu bho ! nivviNNANaM pajjuvAsaMti, se kesa NaM esa purise jaDDe Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 331 mUlaM-62 muMDe mUDhe apaMDie niviNNANe sirIe hirIe uvagae uttappasarIre / esaNaM purise kimAhAramAhArei ? ki pariNAmei ? kiM khAi kiMpiyai kiM dalai kiM payacchai jaNNaM emahAliyAe maNussaparisAe majjhagae mahayA 2 saddeNaM vuyAe ?, evaM saMpehei 2 tA cittaM sArahiM evaM vayAsI-cittA! jaDDA khalu bho! jaDaM pajjuvAsaMti jAva vuyAi, sAevi ya NaM ujjANabhUmIe no saMcAemi samma pakAmaM pviyritte|| tae NaM se citte sArahI paesIrAyaM evaM vayAsI-esa NaM sAmI ! pAsAvacchijje kesInAmaM kumArasamaNe jAisaMpanne jAva caunANovagae Ahohie annaajiivii| taeNaM se paesIrAyAcittaMsArahiMevaM vayAsI-AhohiyaM na vadAsi cittA! annajIviyattaM NaM vadAsi cittA?, haMtA! sAmI ! AhohiaNNaM vayAmi0, abhigamaNije NaM cittA! ahaM esa purise?, haMtA! sAmI! abhigamaNijje, abhigacchAmoNaM cittA! amhe evaM purisaM?, haMtA sAmI abhigcchaamo| vR.AsANa sama kilAmisamma samA iti, azvInI sama-zramakheda klama-glAni samyak UpaniyAm-sphoTayAm 'jaDA khaluja' mityAdi, jaDamUDhaapaNDitanirvijJAnazabdA ekArthikA mauryaprakarSapratipAdanArthaM coktAH, 'sirie sirie uvagae uttappasarIre' iti zriyA-zobhayA hiyA-lajjayA upagato-yuktaH, paramapariSadAdizobhayA guptazarIraceSTAkatayA copalambhAt, uttaptazarIro-dedIpyamAnazarIraH, atraiva kAraNaM vimRzati-eSa kimAhArayati-kimAhAraM gRhNati?, na khalu kadannabhakSaNe evaMrUpAyAH zarIrakAnterupapatti, kaNDUtyAdisadbhAvato vicchAyatvaprasakteH, tathA kiM pariNAmayati-kIzo'sya gRhItAhArapariNAmo?, nakhaluzobhanAhArAbhyavahAre'pi mandAgnitve yathArUpA kAntirbhavati, etadeva savizeSamAcaSTe-'ki khAi kiM piyai?, tatA kiMdalayati-dadAdi, etadevavyAcaSTe-kiMprayacchati?, yenaitAvAnlokaH paryupAste, etadevAha'jannaM esa emahAliyAe mANusaparisAe mahayA 2 saddeNa bUyA' iti brUte, yasmiMzcetthaM ceSTamAne 'sAeviya Na'mityAdi svakIyAyAmapi udyAnabhUmau na saMcAemo-na zaknumaH samyak-prakAzaM svecchayA pravicarituM, evaM saMprekSate-svacetasiparibhAvayati, saMprekSya citraM sArathimevamavAdIt'cittA' ityaadi| mU. (63) taeNaM se paesI rAyA citteNa sArahiNA saddhiM jeNeva kesIkumArasamaNe teNeva uvAgacchai 2 tA kesIssa kumArasamaNassaadUrasAmaMte ThiccA evaM vayAsI-tubbheNaMbhaMte! AhohiyA annajIviyA ? tae Na kesI kumArasamaNe paesiM rAyaM evaM vadAsI-paesI! se jahAnAmae aMkANiyAi vA saMkhavANiyAi vA daMtavANiyAi vA sukaM bhaMsiuMkAmA no sammaM paMthaM pucchai, evAmeva paesI tubhavi vinayaM bhaMseukAmo no sammaM pucchsi| se nUnaM tava paesI mamaM pAsittA ayameyAsave ajjhathie jAva samuppajisthA-jaDDA khalu bho! jaDaM pajjuvAsaMti, jAva paviyarittae, se NUNaM paesI aDhe samatthe ?, hatA! asthi|| i. 'aghovahie' itiagho'vadhikaH-paramAvagheraghovatyavadhiyuktaH, annajIvie' iti annena jIvitaM-prANadhAraNaM ysyaasaavnnjiivitH| Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyaupAGgasUtram - 63 'se jahAnAmae' ityAdi, te yathA nAma iti vAkyAlaGkAre 'aMkavaNijo' aGkaratnavaNijaH zaGakha vaNijo maNivaNijo vA zulkaM rAjadeyaM bhAM bhraMzayitukAmAH zaGkAto na samyag panthAna pRcchanti, evameva tuma' mityAdi, dAntikayojanA sugamA / 332 sU. (64) tae NaM se paesI rAyA kesi kumArasamaNaM evaM vadAsI-se keNaTTeNaM bhaMte! tujjhaM nANe vA daMsaNe vA jeNaM tujjhe mama eyArUvaM ajjhatthiyaM jAva saMkappaM samuppannaM jANaha pAsaha / tase kesIkumArasamaNe paesiM rAyaM evaM vayAsI evaM khalu paesI amhaM samaNANaM niggaMthANaM paMcavihe nANe paNNatte, taMjahA- AbhinibohiyaNANe suyanANe ohinANe manapajavanANe kevalanANe / se kiM taM AbhinibohiyanANe ?, AbhiNibohiyanANe cauvvihe paNNatte, taMjahA - uggaho IhA avAe dhAraNA / se kiM taM uggahe ?, uggahe duvihe pannatte, jahA naMdIe jAva se taM dhAraNA, se taM AbhinibohiyanANe / se kiM taM suyanANe ?, suyanANe duvihe pannatte, taMjahA - aMgapaviDaM ca aMgabAhiraM ca, savyaM bhANiyavvaM jAva diTTivAo / ohinANaM bhavapaccaiyaM khaovasamiyaM jahA naMdIe / manapavanANe duvihe pannatte, taMjahA - ujjumaI ya viulamaI ya, taheva kevalanANaM savvaM bhANiyavvaM / tatthaNaM je se AbhinibohiyanANe se NaM mamaM atthi, tattha NaM je se suyanANe se'viya samaM atthi, tattha NaM je se ohinANe sevi ya mamaM asthi, tattha NaM je se manapajjavanANe se'biya mamaM atthi, tattha NaM jese kevalanANe se Na mamaM natthi / se NaM arihaMtANaM bhagavaMtANaM, icceeNaM paesI ahaM tava cauvviheNaM chaumatyeNaM nANeNaM imeyArUvaM ajjhitthiyaM jAva samuppaeNaM jANAmi pAsAmi / / bR. 'uggahe' tyAdi, tatrAvivakSitAzeSavizeSasya sAmAnyarUpasyAnirddezyasya rUpAderavagrahaNamavagrahaH tadarthagatAsabhUtasadRdbhUtavizeSAlocanamIhA prakrantAvizeSanizcayo'pAyaH avagatArthavizeSadhAraNaM dhAraNA, 'se kiM taM uggahe' ityAdi, yathA nandau jJAnaprarUpaNA kRtA tathA'trApi paripUrNA karttavyA, granthagauravabhayAcca na likhyate, kevalaM taTTIkaicAvalokanIyA, tasyAM saprapaJcamasmAbhirabhidhAnAt // mU. (636) tae NaM se paesIrAyA kesiM kumArasamaNaM evaM vayAsI- aha NaM bhaMte! ihaMuvavisAmi paesI ! esAe ujjANabhUmIe tumaMsi ceva jANae, tae NaM se paesI rAyA citteNaM sArahiNA saddhiM kessissa kumArasamaNassa adUrasAmaMteuvavisai / ke sikumArasamaNaM evaM vadAsI-tubbhe NaM bhaMte! samaNANaM niggaMdhANaM esA sannA esA painnA esA diTThI esA ruI esa heU esa uvaese esa saMkappe esA tulA esa mANe esa pamANe esa samosaraNe jahA anno jIvo annaM sarIraMgo taM jIvo taM sarIraM ? | tae NaM kesI kumArasamaNe paesiM rAyaM evaM vayAsI-paesI ! amhaM samaNANaM niggaMthANaM esA sannA jAva esa samosaraNe jahA anno jIvo annaM sarIraM no taM jIvo no taM sarIraM / Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 65 333 taNaM se paesI rAyA, kesiM kumArasamaNaM evaM vayAsI-jati NaM bhaMte! tubhaM samaNANaM NiggaMthANaM esA sannA jAva samosaraNe jahA anno jIvo annaM sarIraM no taM jIvo taM sarIraM, evaM khalumamaM ajae hotthA / iheva jaMbUdIve dIve seyaviyAe nagarIe adhammie jAva saMgassaviya NaM janavayassa no sammaM karabharavittiM pavatteti, se NaM tubbhaM vattavvayAe subahuM pAvaM kammaM kalikalutaM samajiNittA kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu naraesu neraiyatAe uvavanne / tassa NaM ajagassa NaM ahaM nattue hotyA iTTe kaMte pie maNanne thejje vesAsie saMmae bahumae aNumae rayaNakaraMDagasamANe jIviussavie hiyayaNaMdijaNaNe uMbarapuSpaMpiva dullabhe savaNayAe, kimaMga puNa pAsaNayAe / taM jati NaM se ajjae mamaM AgaMtuM vaejA evaM khalu nattUyA ! ahaM tava ajja hotthA, iheva seyaviyAe nayarIe adhammie jAva no sammaM karabharavittiM pavattemi, tae NaM ahaM subAhuM pAvaM kamma kalikalu samaciNittA naraesu uvavanno taM mA NaM nattuyA ! tumaMpi bhavAhi adhammie jAva no samma kara bharavittiM pavattehi, mA NaM tumaMpi evaM caiva subahuM pAvakammaM jAva uvavajjihisi / taM jai NaM se ajaya mamaM AgaMtuM vaejjA to NaM ahaM saddahejA pattiejjA roejA jahA anno jIvo annaM sarIraM No taM jIvo taM sarIraM, jamhA NaM se ajae mamaM AgaMtuM no evaM vayAsI tamhA supaiTTiyA mama painnA samaNAuso ! jahA tajravo taM sarIraM / taeNa kesI kumArasamaNe paesiM rAyaM evaM vadAsI-atthi NaM paesI ! tava sUriyakaMtA nAmaM devI ?, haMtA asthi, jai NaM tumaM paesI taM sUriyakaMtaM deviM hAyaM kayabalaMkammaM kayakouyamaMgalapAyacchittaM savvAlaMkAravibhUsiyaM keNai puriseNaM NhAeNaM jAva savvAlaMkArabhUsieNaM saddhiM iTThe sapharisarasarUvagaMdhe paMcavihe mANussate kAmabhoge pacaNubhavamANi pAsijasi tassa NaM tumaM paesI ! purisassa kaM DaMDaM nivvattenAsi / ahannaM bhaMte! taM purisaM hatthacchinnagaM vA sUlAyagaM vA sUlabhinnagaM vA pAyachinnagaM vA egAhacaM kUDAhacaM jIviyAo vavarovaejjA, ahannaM paesI se purise tumaM evaM vadejjA-mA tAva me sAmI ! muhuttagaM hatthacchinnagaM vA jAva jIviyAo vavarovehi jAva tAvAhaM mittanAiniyagasayasaMbaMdhiparijaNaM evaM vayAmi evaM khalu devANuppiyA! pAvAI kammAI samAyarettA imeyArUve AvaI pAvijjAmi, taMmANaM devANuppiyA! tubbhevi kei pAvAI kammAI samAyarau, mA NaM se'vi evaM ceva AvaI pAvijihii jahA NaM ahaM / tassa NaM tumaM paesI ! purisassa khaNamavi eyama paDisuNejjAsi ?, no tiNaTTe samaTTe, jamhANaM bhaMte! avarAhI gaM se purise, evAmeva paesI ! tavavi ajjae hotthA iheva seyaviyAe nayarIe adhammie jAva No sammaM karabharavittiM pavattei / se NaM amha vattavvayAe subahuM jAva uvavanno, tassa NaM ajjagassa tumaM nattue hotthA iTThe kaMte jAva pAsaNayAe, seNaM icchai mANusaM logaM havvamAgacchittae, no ceva NaM saMcAeti havvamAgacchitae, cauhiM ThANehiM paesI ahuNovavannae naraesu nerai icchei mANusaM logaM havvamAgacchittae no ceva Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 rAjapraznIyaupAGgasUtram-65 NaM saMcAei ahumovavannae narae neraie, seNaM tattha mababhUya veyaNaM vedemAme icchejjA mANussaM logaM havvaM0 no vevaNaM saMcAei011 ahuNovavannae narae neraie nayarapAlehI bhujo 2, samahidvijamANe icchai mANusaM logaM havvamAgachittae no cevaNaM saMcAei 2 ahuNovavannae naraesu neraie nirayaveyaNijjeMsi kammaMsi akaravINasi aveiyaMsi anijinaMsi icchai mANusaM logaM0 no cevaNaM sNcaae|3| evaM neraie nirayAuyaMsi kammaMsi akkhINaMsi aveiyaMsi anijinnasi icchai mANusaM logaM0 no cevaNaM saMcAei habbamAgacchittae4, ibheihacauhiM ThANehiM paesI ahuNovavanne naraesu neraie icchai mANusaM loga0 no cevaNaM saMcAei0, taMsaddahAhiNaM paesI! jahA anno jIvo annaM sarIraM no taM jIvo taM sriirN| vR. 'tunjha NaM bhaMte ! samaNANaM niggaMthANaM esA sannA' ityAdi, saMjJAna-saMjJA samyagjJAnamityartha, eSA ca pratijJAnizcayarUpa'bhyupagamaH eSA-dRSTi darzanaM svatatvamitibhAvaH, eSAruciparamazraddhAnugato'bhiprAyaH, eSa hetuH samastAyAapidarzanavaktavyatAyAH, etanmUlaMyuSmadarzanamiti bhAvaH, eSa sadaiva bhavatAMtAtviko'dhyavasAyaH, eSA tulA yathA tulAyAMtolitaMsamyagityavadhAryate tathA'nenApyabhyupagamenAGgIkRtenacayadvicAryamANaMsaMgatimupaiti tat samyagityavadhAryatena zeSamiti, tuleva tulA tayA, evametanmAnamityapi bhAvanIyaM, navaraM mAna-prasthAdi, 'esappamANe' iti etat pramANaM, yathApramANapratyakSAdyavisaMvAdievameSo'pyabhyupagamo'visaMvAdIti bhAvaH, 'esa samosaraNe' iti, etatsamavasaraNaM-bahUnAmekatra mIlanaM, sarveSAmapitatvAnAmasminnabhyupagamesaMlulanamiti bhAvaH / 'iDhe kaMte pie' ityAdi, iSTaH icchAviSayatvAt kAntaH kamanIyatamatvAt priyA premanibandhanatvAtmanojJomanasA samyagupAdeyatayA jJAtatvAtmanasA abhyate-gamyate iti mano'maH sthairyaguNayogAtsthairyo vizvAsako vizvAsasthAnaM saMmataH kAryakaraNenabahumato bahutvena analpatayA mato bahumataH kAryavidhAtasya pazcAdapi mato bahu (anu) mataH ratnakaraNDasamAno, ralakaraNDakavadekAntenopAdeya iti bhAvaH, 'jIviussavie' iti jovitasyotsava iva jIvitotsavaH sa eva jIvitotsavikaH, hRdayanandijananaH, udumbarapuSpaM hyalabhyaM bhavati tatastenopamAna, 'sUlAiyaM vA' ityAdi zUlAyAmatizayena gataM zUlAtigaM, etadeva vyAcaSTe-zUlAyAM bhinnaH zUlAbhinnaH sa eva sUlAbhinnakastaM, tathA "egAhacca miti ekaMgAtaM, ekena ghAteneti bhAvaH, 'kUDAhancha' miti kUTAghAtaM, kuTapatitasya mRgasteva ghAteneti bhAvaH / cauhiThANehi' ityAdi, tatrasamuhadbhUtanarakavedanAvedanamekaM kAraNaMdvitIyaM paramAdhArmikaiH kadarthanaM tRtIyaM narakadevanIyakammakSiyata udvijanaM caturthaM nakarAyuSkAkSapata udvijataM / mU. (66) tae NaM se paesI rAyA kesi kumArasamaNaM evaM vadAsI-asthi NaM bhaMte ! esA pannA uvamA, imeNa puNa kAraNeNaM no uvaagcchaa| evaM khalu bhaMte ! mama ajiyA0 hotthA iheva seyaviyAe nagarIe dhammiyA jAva vittiM kappemANI samaNovAsiyA abhigayajIvA0 sabbo vannao jAva appANaM bhAvemANI viharai, sA NaM tujhaM vattavayAe subahu pugnovacayaM samajiNittA kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu devaloesu devattAe uvavannA, tIse NaM ajiyAe ahaM natue hotthA ive kaMte jAva paasnnyaae| Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-66 335 taM jai NaM sA ajjiyA mama AgaMtuM evaM vaejA-evaM khalu natuyA ! ahaM tava ajiyA hotthA, iheva seyaviyAe nayarIe dhammiyA jAva vittiM kappemANi samaNovAsiyA jAva viharAmi taeNaM ahaM subahuM puNNovacayaM samaJjiNittA jAva devaloesu uvavaNNA, taMtumaMpi nattuyA bhavAhi dhammie jAva vihraahi| taeNaM tumaMpi eyaM caiva subahuM puNNovacayaM sama0 jAva uvavajihisi, taM jaiNaM ajjiyA mama AgaMtuM evaM vaejA to NaM ahaM saddahejA pattiejA roijA jAha anno jIvo annaM sarIraM no taM jIvo taM sarIraM, jamhA sA ajjiyA samaM AgaMtuNo evaM vadAsI tamhA supaiDiyA me painnA jahA taM jIvo taM sarIraM no anno jIvo annaM sarIraM / tae NaM kesIkumArasamaNe paesIrAyaM evaM vayAsI-jati NaM tumaMpaesI ! hAya kayabalikammaM kayakouyamaMgalapAyacchittaM ullapaDasADagaM bhigArakaDucchayahatthagayaM devakulamanupavisamAma kei ya purise baccagharaMsi ThiccA evaM vdejaa| ieha tAva sAmI! iha muhattagaM Asayaha vA ciTThaha vA nisIyaha vA tuyaTTaha vA, tassaNaM tuma paesI! purisassa khaNamavi eyamaDheM paDisuNijAsi?, noti0 kamhANaM?, bhaMte! asui 2 sAmaMta, evAmeva paesI! tavavi ajjiyA hotthA iheva seyaviyAeNayarIe dhammiyA jAva viharati, sANaM amhaM vattavayAe subaDejAva uvavannA, tIse NaM ajjiyAe tumanatue hotthAiTTha0 kimaMga puNa paasnnyaae| sANaMicchai mANusaMlogaMhabbamAgacchittae, novevaNaMsaMcAei havva mAgacchittae, cauhiM ThANehi paesI ahuNovavanne deve devaloesuicchejAmANusaMlogaM0 no cevaNaM saMcAei0 ahuNovavanne deve devaloesu dibvehiM kAmabhogehiM muchie giddhe gaDhie ajjhovavanne se NaM mANuse bhoge no ADhAti no parijANAti, seNaM icchija mANusaM no cevaNaM saMcAeti / ___ ahuNovavannae deve devaloesudivvehiM kAmabhogehiM mucchie jAva ajjhovavanne, tassaNaM mANusse pemme vocchinnae bhavati dibbe pimme saMkaMte bhavati, se NaM icchejA mANusa0 no ceva NaM saMcAei 2/ ahuNovavanne deve divvehi kAmabhogehiM mucchie jAva anjhovavanne, tassa NaM evaM bhavai iyANiM gacchaM muhuttaM gaccha jAva iha appAuyA narA kAladhammuNA sajuttA bhavaMti, se NaM icchejA mANussaM0 nocevaNaM sNcaaei3| ahuNovavanne deve dibvehi jAva ajjhovavanne, tassa mANussae urAle duggaMdhe paDikUle paDilome bhavai, udapi yaNaM cattAripaMca joyaNasayAI asubhe mANussae gaMdhe abhisamAgacchai, se NaM icchecA mANusaM0 no vevaNaM saMcAijA 41 in ehiM ThANehiM paesi! ahuNovavanne deve devaloesuiccheja mANusaMlogahavvamAgacchittae no cevaNaM saMcAei havyamAgacchittae, taMsadahAhi NaM tumaM paesI! jahA anno jIvo annasarIraM no taMjIvo tNsriirN2|| vR. 'cauhiM ThANehiM ahuNovavannae deve' ityAdi sugamaM navaraM cattAripaMca vA joaNasae asubhe gaMdhe havai' itiiha yadyapinavabhyoyojanebhyaH paratogandhapudgalAna ghrANendriyagrahaNayogyA __ Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 rAjapraznIyaupAGgasUtram-66 bhavanti, pudgalAnAM mandapariNAmabhAvAt ghrANendriyasya ca tathAvidhazaktayabhAvAt, tathApi te atyutkaTagaMdhapariNAmA iti navasu yojaneSu madhye anyAt pudgalAn utkaTagandhapariNAmena pariNamayati, te'piUrdhvaM gacchantaH parato'nyAn te'pyatyAniti catvAripaJca vA yojanazatAni yAvat gandhaH, kevalamUrdhvamUrdhvaM mandapariNAmo veditavyaH, tatra yadA manuSyaloke bahUni gomRtakakalevarAdIni tadA paJca yojanazatAni yAvat gandhaH zeSakAlaM catvAri tata uktaM catvAri paJceti / / ma. (67) tae NaM se paesI rAyA kesi kumArasamaNaM evaM bayAsI-asthi NaM bhaMte ! esa pannAuvamA, imeNaM puNa me kAraNeNaM vA uvAgacchati, evaM khalu bhaMte! ahaM annayA kayAI bAhiriyAe uvaThThANasAlAe anagagaNanAyakadaMDaNAyagaIsaratalavaramADabiyakoDubiyaibasehisainAvaisatyavAhamaMtimahAmaMtigaNagadovAriyaamaccaceDapIDhamaddana ganigamadUyasaMdhivAlehiM saddhiMsaparivuDe viharAmi taeNaM mama nagaraguttiyA sasakkhaM saloiM sagevecaM avauNa (vAuDa) baMdhaNabaddhaM cora uvaNeti tae NaM ahaM taM purisaM jIvaMtaM ceva aukuMbhIe pakkhivAvemi aumaeNaM pihANaeNaM pihAvemi aeNa ya taueNa ya AyAvemi Ayapaccaiyaehi purisehiM rakkhAvemi, tae ahaM annayA kayAI jeNAmeva sA aukuMbhI teNAmeva uvAgacchAmiuvAgachittAtaMaukuMbhuM uggalacchAvemiuggalacchAvittA taM purisaMsayameva pAsAmiNo cevaNaM tIse ayakuMbhIe kei chiDDei vA vivarei vA aMtarei vA rAI vA jao NaM se jIve aMtohito bahiyA nigge| jai NaM bhaMte tIse aukuMbhIe hojA kei chiDDe vA jAvarAI vA jao NaM se jIve aMtohito bahiyA niggae, to NaM ahaM saddahejjA patiejAro ejjA jahA anno jIvo annaM sarIraM no taMjIva taM sarIraM, jamhANaM bhaMte ! tIse aukuMbhIe nasthi kei chiDDe vA jAva niggae tamhA supatiTThiyA me pannA jahA taMjIvo taM sarIraM no anno jIvo annaM sriir| tae NaM kesIkumArasamANe parasiM rAyaM evaM vayAsI paesI! se jahA nAmae kUDAgAratalA siyAduhaoli gulA guttaduvAra sivAya gaMbhIrA, ahaNNaM keipurise bheriMcadaMDaMca gahAyakUDAgArasAlAe aMto2 aNuppavisairattAtIse kUDAgArasAlAe savvato samaMtAghaNaniciyaniraMtaraNiniDDAI duvAravayaNAI pihei, tIse kUDAgAsAlAe bahumajjhadesabhAe ThicA taM bheri daMDaeNaM mahayA 2 saheNaM taalejaa| se nUnaM paesI! se sadde NaM aMtohito bahi niggacchai ? haMtA nigacchai, asthiNaM paesI tIse kUDAgArasAlAe kei chiDe vA jAvarAI vA jao NaM se sadde aMtohito bahiyA niggae?, no tiNa? samaDhe, evAmeva paesI! jIvevi appaDihayagaI puDhaviM bhincA silaM bhejA pavvayaM bhicA aMtohito bahiyA nigacchai taM sahAhi NaM tuNaM paesI! anno jIvotaM ceva 3 / taeNaM paesI rAyA kesikumArasamaNa evaM vadAsI-asthiNaMbhaMte! esa pannAuvamA imeNa puNa kAraNeNaM no uvAgacchai, evaM khalu bhaMte ! ahaM annayA kayAi bAhiriyAe uvaTThANasAlAe jAvaviharAmi, taeNaM mamanagaraguttiyA sasakkhaMjAva uvaNeti, taeNaMahaM (ta) purisaMjIviyAo vavarovemi jIviyAo vavarovettA ayokuMbhIe pakkhivAmi 2 ttA aumaeNaM pihAvemi jAva paJcaiehiM purisehiM rkkhaavemi|| taeNaMahaMannayAkayAiMjeNeva sAkuMbhI teNeva uvAgacchai 2 tAtaMaukuMbhiMuggalacchAmi Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-67 337 2 tAtaMaukuMbhI kimikuMbhiMpiva pAsAmi no cevaNaMtIse aukuMbhIe kei chiDDei vA jAvarAI vA jatANaM te jIvA bahiyAhitI aNupaviTThA, jati NaM tIse aukuMbhIe hoja kei chiDDei vA jAva aNupaviTThA teNaM ahaM saddahejA jahA ano jIvo taM ceva, jamhA NaM tIse aukuMbhIe natthi koi chiDDei vA jAva aNupaviTThA tamhA supatiDiA me pannA jahA taM jIvA taM sarIraM taM caiva / tae NaM kesIkumArasamaNaM paesI rAyaM evaM vayAsI-asthi NaM tume paesI ! kayAi ae dhaMtapubvevAdhamAviyapuvve vA? haMtAasthi, se nUnaMpaesI! aedhate samANe savve aganipariNae bhavati?, haMtA bhavati, asthi NaM paesI! tassa ayassa kei chiDDei vA jeNaM se joI bahiyAhito aMto aNupaviDhe ?, no iNaDhe samaDhe, evAmeva paesI ! jovI'vi appaDihayagaI puDhaviM bhiccA silaM bhivA bahiyAhiMto aNupavisai, taMsadahAhi NaM tumapaesI! taheva 4 / / mU. (68) taeNaM paesI rAyA kesIkumArasamaNaM evaM vayAsI-asthi NaM bhaMte ! esa pannA uvamA imeNa puNa me kAraNeNaM no uvAgacchai, asthi NaM bhaMte ! - -se jahAnAma keI purise taruNe jAva sippovagae pabhU paMcakaMDagaM nisirittae? haMtA pabhU jatiNaM bhaMte ! soceva purise bAle jAva maMdavinnANe pabhU hojA paMcakaMDagaM nisirittae, to NaM ahaM saddahejA 3 jahA anno jIvo taM ceva, amhA NaM bhaMte ! sa ceva se purise jAva maMdavitrANe no pabhU paMcakaMDayaM nisirittae tamhA supaiDiyA me pannA jahA taM jIvo taM cevA tae NaM kesIkumArasamaNe paesiM rAyaM evaM vayAsI-- sejahAnAmae kei purise taruNejAvasippovagaeNavaeNaMdhaNuNA naviyAejIvAe navaeNaM isuNA pabhUpaMcakaMDagaM nisirittae?, haMtA, pabhU, so vevaNaM purise taruNe jAva niuNasippovagate korillieNaM dhaNuNA korilliyAe jIvAe korilieNaM usuNA pabhU paMcakaMDagaM nisirittae?, no tiNaDhe smddhe| kamhANaM?, bhaMte ! tassa purisassa apajjattAI uvagaraNAiM havaMti, evAmeva paesI ! so ceva purise bAle jAva maMdavinANe apaJjattovagaraNe, no pabhUpaMcakaMDayaM nisirittae, taMsadahAhiNaM tumaM paesI! jahA anno jIvo taM ceva 5 / mU. (69) tae NaM paesI rAyA kesIkumArasamaNaM evaM vayAsI-asthi NaM bhaMte ! esa pannAuvamA imeNa puNa kAraNeNaM no uvAgacchai, bhaMte! - __ --se jahAnAmae kei purise taruNe jAva sippovagate pabhUegaMmahaM ayabhAragaMvA tauyabhAragaM vA sIsagabhAragaM vA parivahittae ?, haMtA pabhU, so ceva gaM bhaMte ! purise june jarAjajjariyadehe sidilavalitayAviNaTThagatte daMDapariggahiyaggahatye paviralaparisaDiyadaMtaseDhI Aure kisie pivAsie dubbale kilaMte no pabhU ega mahaM ayabhAragaM vA jAva privhitte| jati NaM bhaMte ! sacceva purise junne jarAjajariyadehe jAva parikilaMte pabhUegaM mahaM ayabhAraM. vA jAva parivahittae toNaM saddaheA 3 taheva, jamhANaMbhaMte ! se ceva purise jumme jAva kilaMte no pabhU egaM mahaM ayabhAraM vA jAva parivahittae tamhA supatihitA me pannA thev| tae NaM kesIkumArasamaNe paesiM rAyaM evaM vayAsI-se jahAnAmae kei purise taruNe jAva 8 ] 22 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 rAjapraznIyaupAGgasUtram-69 sippovagae naviyAe vihaMgiyAe navaehi sikkaehiM navaehi pacchiyapiMDaehiM pahUegaMmahaM ayabhAraM jAva parivahittae ? haMtA pbhuu| paesI ! se ceva NaM purise taruNe jAva sippovagae junniyAe dubbaliyAe ghuNakkhaiyAe vihaMgiyAe juNNaehiM dubalaehiM dhuNakkhaiehiM siDhilatayApiNaddhaehi sikkaehi juNNaehi dubbAlaehi dhuNakhaiehiM paccipiMDaehiM pabhUegaM mahaM ayabhAraMvA jAva parivahittae?, no tiNa0, kamhANaM?, bhaMte! tassa purisassa junnAI uvagaraNAiMbhavaMti, paesI! se ceva se purise june jAva kilaMte juttovagaraNe to pabhU egaM mahaM ayabhAraM vA jAvaparivahittae, taMsadahAha NaM tuma paesI! jahA anno jIvo annaM sriirN6|| mU. (70) tae NaM se paesI kesikumArasamaNaM evaM vayAsI-asthi NaM bhaMte ! jAva no uvAgacchai, evaM khalu bhaMte! jAva viharAmi, taeNaM mama nagaraguttiyA coraM uvnneti| tae NaM ahaM taM purisaM jIvaMtagaM ceva tulemi tuletA chaviccheyaM akubvamANe jIviyAo vavarovemi ra tA mayaM tulemi no caiva NaM tassa purisassa jIvaMtassa vA tuliyassa vA muyassa vA tuliyassa (nasthi) kei ANataMvA nANatte vA omatte vA tucchatte vA guruyatte vA lahuyatte vA jati gaMbhaMte! tassa purisassa jIvaMtassa vAtuliyasa muyassavAtuliyassa kei annatte vAjAva lahuyatte vA toNaM ahaM saddahejA taM ceva, jamhANaM bhaMte! tassa purisassa jIvaMtassa vA tuliyassa muyassa vA tuliyassa nasthi kei annatte vA lahuyatte vA0 tamhA supatiTTiyA me pannA jahA taMjIvo taM ceva / taeNaM kesIkumArasamaNe paesiM rAyaM evaM vayAsI-asthi NaM paesI ! tume kayAi vatthI dhaMtapubve vA dhamAviyapubve vA?, haMtA asthi, asthi NaM paesI ! tassa patthissa puNNassa vA tuliyassa apuNNassa vA tuliyassa kei anatte vA jAva lahuyatte vA? notiNaDhe samaDhe, evAmeva paesI! jIvassa agurulaghuyattaM paDuna jIvaMtassa vA tuliyassa muyassa vA tuliyassa nasthi kei ANatte vA jAva lahuyattevA, taMsahahAhi NaMtumaMpaesI! taM ceva7 mU. (71) taeNaM paesI rAyA kesi kumArasamaNaM evaM vayAsI-asthiNaM bhaMte ! esA jAva no uvAgacchai evaM khalu bhaMte ! ahaM annayA jAva coraM uvaNeti, tae NaM ahaM taM purisaM savvato samaMtA samabhiloemi, no cevaNaM tattha jIvaM paasaami| taeNaM ahaMtaM purisaMduhA phAliyaMkaremi ra ttA savvato samaMtA samabhiloemi, no cevaNaM tattha jIvaM pAsAmi, evaM tihA cauhA saMkhejjA phAliyaM karemiNo vevaNaM tattha jIvaM pAsAmi, jai gaMbhaMte! ahaM taM purisaMduhA vA tihA vA cauhA vA saMkhejahA vA phAliyaMmi vA jIvaM pAsaMto to NaM ahaMsadahejA notaMceva, jamhANaMbhaMte! ahaMtaMsi duhA vAtihAvA cauhA vA saMkhijahA vA phAliyaMmi vA jIvaMna pAsAmi tamhA supatiTTiyA me pannA jahA taM jIvo taM sarIraMtaM cev|| taeNaMkesikumArasamaNe paesirAyaM evaMvayAsi-mUDhatarAeNaMtumaMpaesI! tAtucchatarAo, keNaM bhaMte! tucchatarAe ?, paesI! se jahAnAmae keI purise vaNatthI vaNovajIvI vaNagavesaNayAe joiMca joibhAyaNaM ca gahAya kaTTANaM aDaviM annupvitttthaa|| tae NaM te purisA tIse agAmiyAe jAva kiMcidesaM aNuppattA samANA egaM purisaM evaM vayAsI Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 339 mUla-71 amhe NaM devANuppiyA! kaTThANa aDavipavisAmo, ettANaMtumaMjoimAyaNAojAi gahAya amhe asanaM sAhejAsi, ahaM taMjoibhAyaNe joI vijjavejjA ettoNaM tumakaTThAo joiMgahAya amhaM asaNaM sAhejAsittikaTTa kaTThANaM aDaviM anupvitttthaa| taeNaM se purise tao muhattaMtarassa tesiM purisANaM asaNaM sAhemittikaTThajeNevajotibhAyaNe teNeva uvAgacchai joibhAyaNe joI vijjhAyameva pAsati, tae NaM se purise jeNeva se ka? teNeva uvAgacchai uvAgacchittAtaM kaLaM sabbao samaMtA samabhiloeti no ceva NaMtattha joiM pAsati / tae NaM se purise pariyaraM baMdhai pharasuMgiNhai taM kahUM duhA phAliyaM karei savvato samaMtA samabhiloei no vevaNaM tatthajoiMpAsai, evaMjAvasaMkhejaphAliyaMkarei savvatosamaMtA samabhiloei no cevaNaMtattha joiMpAsai, taeNaM se purise taMsi kaTThasiduhAphAlie vAjAva saMkhejaphAlie vA joI apAsamANe saMte taMte parisaMte niviNNe samANe parasuM egate eDei 2 pariyaraM muyai 2 evaM vayAsI aho ! mae tesiM purisANaM asane no sAhiettika? ohiyamanasaMkappe ciMtAsogasAgarasaMpaviDhe karayalapallatthamuhe aTTajjhANovagae bhUmigayadiTTie jhiyAi, tae NaM te purisA kaTThAI chiMdatira tAjeNeva se purise teNeva uvAgacchaMtirattAtaMpurisaMohayamanasaMkappaMjAva jhiyAyamANaM pAsati 2 tA evaM vayAsI-kinnaM tuma devANuppiyA! ohayamanasaMkappe jAva jhiyAyasi? taeNaM se purise evaM vayAsI-tujhe NaM devANuppiyA! kaTTaNaM aDaviM aNupavisamANA mamaM evaM vayAsI-amhe NaM devANuppiyA ! kaTThANaM aDaviMjAva eviTThA, tae NaM ahaM tatto muhattaMtarassa tujhaM asaNaM sAhemittikaDajeNeva joI jAva jhiyaami| taeNaMtesiM purisANaMege purise chede dakkhe pattadvejAva uvaesaladdhe te purise evaM vayAsIgacchaha NaM tujhe devANuppiyA ! pahAyA kayabalikammA jAva havvamAgaccheha jANaM ahaM asanaM sAhemittikaTTapariyaraMbadhai ra parasuMgiNhai 2 tAsaraM karei sareNa araNi mahei jei pADei 2 joI saMdhukkhei tesiM purisANaM asaNe sAhei, tae NaM te purisA bahAyA kayabalikammAjAva pAyacchitA jeNeva se purise teNeva uvaagcchti| ___ tae NaM se purise tesiM purisANaM suhAsanavaragayANaM taM viulaM asanaM pAnaM khAimaM sAimaM uvaNei, taeNate purisAtaM viulaM asanaM 4 AsAemANAvIsAemANA jAvaviharaMti, jimiyabhutu tarAgayAviyA NaM samANA AyaMtA cokkhA paramasuibhuyA taM purisaM evaM vayAsI ahoNaM tumaMdevANuppiyA! jaDDe mUDhe apaMDie niviNANe aNuvaesaladdhe je NaM tuma icchasikaTuMsi duhAphAliyaMsi vA jotiM pAsittae, se eeNaDeNaM paesI! evaM vuccai mUDhatAraeNaM tuma paeso! tAo tucchtraao8|| mU. (72) tae NaM paesI rAyA kesikumArasamaNaM evaM vayAsI-juttae NaM bhaMte ! tubdha iyacheyANaM dakkhANaMbuddhANaM kusalANaM mahAmaINaM viNIyANaM viNNANapattANa uvaesaladdhANaM ahaM imIsAe mahAliyAemahamcaparisAemajheuccAvaehiM AusehiM AusittaeuccAvayAhi uddhaMsaNAhiM Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 uddhasittae evaM nibbhaMchaNAhiM0 nicchoDaNAhiM0 ? tae NaM kesIkumArasamaNe paesiM rAyaM evaM vyAsI-jANAsi NaM tumaM paesI ! kati parisA pannattAo ?, bhaMte! jANAmi cattAri parisAo pannattA, taMjahA-khattiyaparisA gAhAvaiparisA mAhaNaparisA isiparisA, jANAsi NaM tumaM paesI rAyA ! eyAsiM cauNha parisANaM kassa kA daMDanII pannattA ?, haMtA ! jANAmi je NaM khattiyaparisAe avarajjhai se NaM hatthacchinnae vA pAyacachiNNae vA sIsacchinnae vA sulAie vA egAhamre kUDAhace jIviyAo vavarovijjai / rAjapraznIyaupAGgasUtram - 72 je gaMgAhAvaiparisAe avarajjhai se NaMtaeNa vA veDheNa vA palANeNa vA veDhittA aganikAeNaM jhAmi, jeNaM mAhaNaparisAe avarajjhai se NaM aniTThAhiM akaMtAhiM jAva amaNAmAI vaggUhi uvAlaMbhittA kuMDiyAlaMchaNae vA sUNagalaMchaNae vA kIrai nivvisae vA ANavijjai, jeNaM isiparisAe avarajjhai se NaM nAianiTThAhiM jAva nAiamaNAmAhiM vaggUhiM ubAlabbhai / evaM ca tAva paesI ! tumaM jANAsi tahAci Na tumaM mamaM vAmaM vAmeNaM daDa daMDeNaM paDikUlaM paDikUleNaM paDi lomaM paDilomeNaM vivaccAsa vivadyAseNaM vaTTasi tae NaMpaesI rAyA kesiM kumArasamaNaM evaM vayAsI evaM khalu ahaM devANuppiehiM paDhamillueNaM cava vAgaraNeNaM selatte tae NaM mamaM imeyArUye abbhathie jAva saMkappe samupajjitthA, jahA jahA NaM eyassa purisassa vAmaM cAmeNaM jAva vivacAsaM vivaccAseNaM vaTTissAmi tahA tahA NaM ahaM nANaMca nANovalaMbhaM ca karaNaM ca karaNovalaMbhaM ca daMsaNaM ca daMsaNovalaMbha va jIvaM ca jIvovalaMbhaM ca ulabhissAmi, taM eeNaM ahaM kAraNeNaM devANuppiyANaM vAmaM vAmeNaM jAva vivacAsaM vivacAseNaM vaTTie, tae NaM kesIkumArasamaNe paesIrAyaM evaM vayAsI jANAsi gaM tumaM paesI ! kai babahAragA pannattA ?, haMtA jANAmi, cattAri vavahAragA pannatA- dei nAmege no sannavei sannavei nAmege no dei ege deivi sannaveivi ege no dei no sannavei, jANAsi NaM tumaM paesI! eesiM cauNhaM purisANaM ke vabahArI ke avyavahArI ?, haMtA jANAmi, tattha NaM je se purise dei No saNNavei se NaM purise vvhaarii| tattha NaM je se purise no dei sannavei se gaM purise vavahArI, tattha NaM je se purIse deivi sannaveivi se purise vabahArI, tattha NaM je se purise no dei no sannavai se NaM avavahArI, evAmeva tumaMpi vavahArI, no ceva NaM tumaM paesI avavahArI / mU. (73) tae NaM paesI rAyA kesikumArasamaNaM evaM vayAsI-tujjhe NaM bhaMte! iyacheyA dakkhA jAva uvaesaladdhA samatthA NaM bhaMte! mamaM karayalaMsi vA AmalayaM jIvaM sarIrAo abhinivaTTittANaM uvadaMsittae / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM paesissa ranno adUrasAmaMte vAuyAe saMvatte taNavaNassaikAe eyai veyai calai phaMdai ghaTTai udIrai taM taM bhAvaM pariNamai, tae NaM kesIkumArasamaNe paesirAyaM evaM vayAsI- pAsasi NaM tumaM paesIrAyA ! evaM taNavaNassaiM eyaMtaM jAva taM taM bhAvaM pariNamata ?, haMtA pAsAmi, jANAsi NaM tuma paesI! eya taNavaNasseikAyaM kiM devo cAlei asuro vA cAlei Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-73 341 Nanago vA kinaro vA cAlei kiMpuriso vA cAlei mahorago vA cAlei gaMdhabvo vA cAlei ? haMtA jANAmi, no devo cAlei jAva no gaMdhavo cAlei vAuyAe cAlei, pAsasiNaM tuma paesI! etassa vAukkAyassa sarUvissa sakAmassa sarAgassa samohassa saveyassa saleyassa sasarIrassa rUva?, no tiNaDhe0, jai NaM tumaM paesI rAyA ! eyassa vAukAyassa sarUvissa jAva sasarIrassa rUvaM na pAsati taM kahaNaM paesI! tava karayalaMsi vA AmalagaMjIvaM uvadaMsissAmi? evaM khalu paesI ! dasaTTANAI chaumatthe maNusse sabvabhAveNaM na jANai na pAsai, taMjahAdhammatthikAyaM 1 adhammatthikAyaM 2 AgAsasthikArya 3 jIvaM asarIrabaddhaM 4 paramANupoggalaM 5 sahaM 6 gaMdhaM 7 vAyaM 8 ayaM jine bhavissai vA no bhavissai 9 ayaM savvadukkhANaM aMtaM karessai vA no vA 10 // etAni ceva uppannanANadasaNadhare arahA jine kevalI savvabhAveNaM jANai pAsai, taM0 dhammatthikAyaM jAva no vA karissai, taM saddahAhi NaM tumaM paesI ! jahA anno jIvo taM ceva 9 / mU. (74) tae NaM se paesIrAyA kesi kumArasamaNaM evaM vayAsI-se nUnaM bhaMte ! hathissa kuMthussa ya same ceva jIve ?, haMtA paesI ! hatthissa ya kuMthussa ya same ceva jIve, se nUnaM bhaMte ! hatthIu kuMthU appakammatarAe ceva appakiriyatarAe ceva appAsavatarAe ceva evaM AhAranIhAraussAsanI sAsaiDIemahajuiappatarAe veva, evaMcakuMthuo hatthA mahAkammatarAe cevamahAkiriyajAva? haMtA paesI ! hatthIo kuMthu appakammatarAe ceva kuMthuo vA hatthI mahAkamatarAe ceva taM ceva, kamhANaMbhaMte! hathissaya kuMthussayasame vevajIve?, paesI! se jahA nAmae kUDAgArasAlA siyA jAva gabhIrA ahaNaM kei purise joiM va dIvaM va gahAyataM kUDAgArasAlaM aMto 2 aNupavisai tIse kUDAgArasAlAe savvato samaMtA ghaNaniciyaniraMtarANi Ni chiDDAiMduvAravayaNAI piheti 2 tIse kUDAgArasAlAe savvato samaMtA ghaNaniciyaniraMtarANi Ni chiDAiMduvAravayaNAI piheti 2 tIse kuDAgArasAlAe bahumajjhadesabhAe taM paIvaM pliivejaa| tae NaM se paIve taM kUDAgArasAlaM aMtoraobhAsai ujjovei tavati pabhAsei, no cevaNaM bAhiM, aha NaM se purise taM paIve iraeNaM pihejA, taeNaM se paIve taM iDarayaM aMto obhAsei, no cevaNaM iDaragassa bAhiM No vevaNaM kUegArasAlAe baahiN| evaM kiliMjeNaM gaMDamANiyAe pacchipiMDaeNaM ADhateNaM addhADhateNaM patthaeNaM addhapatthaeNaM aTThabhAiyAe cAubhAiyAe solasiyAechattIsiyAe causaTTiyAe dIvacaMpaeNataeNaM se padIve dIvacaMpagassa aMto obhaasti4|| novevaNaMdIvacaMpagassa bAhiM, no cevaNaMcausaTThiyAe bAhiM, No cevaNaM kUDAgArasAlaM no ceva NaM kUDAgArasAlAe bAhiM, evAmeva paesI ! jIvevi jaM jArisayaM puvvakammanibaddhaM bodi nivvattei taM asaMkhejehiM jIvapadesehi sacittaM karei khuDDiyaM vA mahAliyaM vA, taM saddahAhi NaM tumaM paesI! jahA anno jIyo NaM cevaNaM // vR.'asthiNaMbhaMte! esapannAuvamA' asti bhadanta! prajJAto-buddhivizeSAdupamA, anegagaNa Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 rAjapraznIyaupAsUtram-74 nAyage' tyAdi, gaNanAyakAH-prakRtimahattarAH daNDanAyakAH-tantrapAlA rAjezvaratalavaramADambikakauTumbikebhyazreSThisenApatisArthavAhamantrimahAntrigaNakadauvArikaH prAguktasvarUpAH amAtyA-rAjyAdhiSThAyakAH ceTAH-pAdamRlikAH pIThamAH-prAguktA nagaraM-nagaravAsiprakRtayaH nigamAH-kAraNikAH dUtA--anyeSAM gatvA rAjAdezanivedakAH saMdhipAlA-rAjyasandhirakSakAH 'nagaraguttiyA' iti nagararakSAkAriNaH 'sasakvaM' iti sasAkSi sahoDhaM-saloddhaM 'sagevenaM' grIvAnibaddhakiM cillodhramityarthaH, 'avAuDa' apravRttabandhanabaddhaM cauramiti / ___'bheri daMDaM ceti bherI-DhakkA daNDovAdanadaNDaH / 'vAmaM vAmeNa' mityAdi, vAmaM vAmena evaM daMDaM daMDeNetyAdyapi bhaavniiyN| 'dei nAmege no sannavei' iti dadAti-dAne prayacchati na saMjJApayati-na samyagAlApena saMtoSayati, caturbhaGgI paatthsiddhaa| _"evAmeva paesi! tumaMpivavahArI' iti yadyapitvaM na samyagAlApena mAM saMtoSayasi tathApi mama viSayebhaktibahumAnaMca kurvan AdyapuruSa iva vyavahAryeva nAvyavahArI, etAvatAca 'mUDhatarAe tumaMpaesI! tao kaTTahArayAo' ityanena vacasA yat kAluSyamApAditaM tadapanItaM paramaMca saMtoSaM prApita iti| 'haMtA paesI hathissa ! kuMthussaya same ceva jIve' iti pradezAnAM tulyatvAt, kevalaM saMkocavikocadharmatvAt kunthuzarIre saMkucito bhavati, hastizarIre vistRtaH uktaJca "Asaja kuMthudehaM tattiyamitto gayaMmi gayamitto / naya saMjuJjai jIvo saMkoyavikoyadovehiM / / attana saMyujyatejIvaH saMkocavikocadaSAbhyAmiti, tayostasya svabhAvatayA'bhyupagamAt, tathA cAtra pradIpadhTAnto vakSyate, athavA 'kammatarAeceve tyAdi, 'karma' AyuSkalakSaNaM kriyAkAyikyAda AzravaH-prANAti pAtAdi AhAranIhArocchvAsanizvAsAdi dyutayaH pratItAH, iDDaraka-mahat piTakaM, yena savasvApi rasavatI sthsyte|| gokalijhaM nAma yatra gobhaktaM prakSipyate, pacchikApiTakaM ca pratItaM, gaNDayuktA bhANikA 2 dezavizeSaprasiddhA, ADhakArdhADhakaprasthakArddhaprasthakakulavArddhakulavA magadhadezaprasiddhA dhaanymaanvishessaaH| caturbhAgikASTabhAgikASoDazikAdvAtrazatkA bhagavadezaprasiddhA eva rasamAnavizeSAH, dIpacampako-dIpasthaganakaM, evAmeve' tyAdi nigamataM kaNThayaM, uktaM caitdnytraapi||1|| "jaha dIvo mahai ghare palIviotaM gharaMpagAsei / appapayAre taMtaM evaM jIvo sdehaaii||" iti / / mU. (75) tae NaM paesI rAyA kesi kumArasamaNaM evaM vayAsI-evaM khalu bhaMte ! mama ajagassa esa sannA jAva samosaraNe jahA tajjIvo taM sarIraM no anno jIvo annaM sarIraM, tayAnaMtaraM caNaM mamaM piuNo'vi esa sannA tayAnaMtaraM mamavi esA sannA jAva samosaraNaM / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-75 taMno khalu ahaM bahupurisaparaMparAgayaM kulanissiyaM didi chaMDessA, taeNaM kesIkumArasamaNe paesI rAyaM evaM bayAsI nA NaM tumaM paesI! pacchANutAvie bhavejjAsi jahA base purise ayahArae keNaM bhaMte ! se ayahArae?, paesI! se jahANAmae keI purisA asthatthI asthagavesI asthaluddhagA asthakaMkhiyA attapivAsiyAasthagavesaNayAeviulaMpaNiyabhaMDamAyAe subahuMbhattapAna patthayaNaM gahAya egaM mahaM akAmiyaM chinnAvAyaM chintrAvAyaM dIhamaddhaM aDaviM anupaviTThA / taeNaM te purisAtIse akAmiyAe aDavIe kaMci desaM aNuppattA samANA egamahaM ayAgara pAtasa,i aeNaM saddatA samaMtA AiNNaM vicchiNNaM sacchaDa uvacchaDaM phuDaMgADhaM avagADha pAsati 2 ttA haTTatuTTa jAvahiyayA annamannaM sadAveti ra ttA evaM vayAsI esaNaM devANuppiyA! ayabhaMDe iDe kaMte jAva maNAme, taM seyaM khalu devANuppiyA! amhaM ayabhAraebaMdhittaettika? annamannassaeyamadvaMpaDisuNeti 2 tAayabhAraMbaMdhati 2 ahANupuvIe saMpatthiyA, tae NaM te purisA akAmiyAe jAva aDavIe kici desaM aNupattA samANA eNaM mahaM tauAgaraM pAsaMti, taueNaM AiNNaM taM caiva jAva sadAvettA evaM vayAsI / esaNaM devANuppiyA! tauyabhaMDe jAva maNAme, appeNaM ceva taueNaM subahuae labhati, taM seyaM khalu devANuppiyA! ayabhArae chaThetA tauyabhArae baMdhi ettikaDaannamanassa aMtie ayama8 paDisuNeti 2 ttA ayabhAraMchaDDeti 2 tA tauyabhAraM baMdhati, tattha NaM ege purise No saMcAei ayabhAraM chaDDettae tauyabhAraMbaMdhittae, tae NaM te purisA taM purisaMevaM vyaasii| esa NaM devANuppiyA! tauyabhaMDe jAva subahu ae labmati, taM chaDDehi NaM devANuppiyA ! ayabhAragaM, tauyabhAragaM baMdhAhi, tae NaM se purise evaM vadAsI dUrAhaDe me devANuppiyA! ae cirAhaDe me devANuppiyA! ae aigADhabaMdhaNabaddhe me devANuppiyA! ae asiliTThabaMdhaNabaddha devANuppiyA! aepaNiyabaMdhaNabaddhedevANuppiyA! ae, nosaMcAemiayabhAragaMchaDettA tauyabhAragaM bNdhitte| ____taeNate purisAtapurisaMjAhe no saMcAyaMti bahUhiMAdhavaNAhiyapatravaNAhiya Aghavittae vA pannavittae vA tayA ahANupubbIe saMpatthiyA, evaM taMbAgaraM ruppAgaraM suvanAgaraM rayaNAgaraM vairAgaraM, taeNaM te purisAjeNeva sayAjaNavayA jeNeva sAiM2 nagarAiMteNeva uvAgacchanti ra tA vayaravikkaNayaMkarati ra ttA subahudAsIdAsagomahi sagavelagaMgiNhaMti 2 tAaTThatalamUsiyavaDaMsage karAveti vhAyA kayabalikammA upiMpAsAyavaragayA phuTamANehiM muiMgamatyaehiM battIsaibaddhaehiM nAiehi varataramIsaMpauttehiM uvaNacijamANA uvalAlijamANA iDhe sadapharisa jAva vihrNti| taeNaM purise ayabhAreNajeNeva sae nagare teNeva uvAgacchaiayabhAreNaMgahAya ayavikkiNNaM kareti 2 tA taMsi appamollaMsi nihiyaMsi jhINaparicae te purise upiM pAsAyavaragae jAva viharamANe pAsati ra ttA evaM vayAsI__ahoNaM ahaMapano aputroakayaratho akayalakakhaNo hirisirivajjie hINapuNNacAuddase duraMtapalavakhaNe, jatiNaM ahaM mittANa vA nAINa vA niyagANa vA suNetao to NaM ahaMpi evaM ceva Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 rAjapraznIyaupAGgasUtram-75 uppiM pAsAyavaragae jAva viharato, seteNaDeNaM esI evaM vuccai-mANaM tumaM paesI pacchANutAvie bhavijJAsi, jahA va se purise ayabhArie / mU. (76) etya NaM se paesI rAyA saMbuddhe kesikumArasamaNaM vaMdai jAva evaM vayAsI-no khalu bhaMte ! ahaM pacchANutAvie bhavissAmi jahA va se purise aybhaarie| taMicchAmiNaMdevANuppiyANaM aMtiekevalipanattaM dhamma nisAmittae, ahAsuhaM devANuppiyA mA paDibaMdha, dhammakahA jahA cittassa, taheva gihidhamme paDivajai ra ttA jaNeva sayAviyA nagarI teNeva pahAretya gmnnaae| mU. (77) tae NaM kesI kumArasamaNe parasiM rAya evaM vayAsIjANAsi tumaM paesI ! kai AyariyA pannattA?, haMtA jANAmi, tao AyariA pannatA, taMjahAkalAyarie sippAyarie dhammAyarie, jANAsiNaMtumaMpaesI! tesi tiNhaM AyariyANaM kassa kA vinayapaDikttI pauMjiyacA? haMtAjANAmi, kalAyariyassa sippAyariyassa uvalevaNaM samajaNaMvAkarejA purao puSpANi vA AgavejjA majAvejA maMDAvejA bhoyAvijAvA viulaMjIvatArihaM pIidANaMdalaejjA puttANuputtiyaM vittiM kapyejA, jatyeva dhammAyariyaMpAsijjA tattheva vaMdejA namasejA sakkArejjA sammANejjA kalANaM maMgalaM devayaMceiyaM paJjuvAsenjA phAsuesaNijeNaM asanapAnakhAimasAimeNaMpaDilAbhejA pADihArieNaM pIDhaphalagasijjAsaMdhAraeNaM uvnimNtejaa| evaM ca tAva tumaM paesI ! evaM jANAsi tahAyi NaM tuma mamaM vAmaM vAmeNaMjAva vaTTittA mamaM eyamaDheM akkhAmittAjeNeva seyaviyA nagarI teNeva pahArettha gamagAe, taeNaM se paesI rAyA kesiM kumArasamaNaM evaM vadAsI evaM khalu bhaMte! mama eyAyave ajjhathie jAva samuppaJjitthA evaM khalu ahaM devANuppiyANaM vAmaM vAmeNaM jAva vaTTie taM seyaM khalu me kallaM pAuppabhAyAe rayaNIe jAva teyasA jalaMte aMte. urapariyAla saddhiM saMparivuDassa devANuppie vaMditae namaMsittae etamaTThe bhujo 2 sammaM vinaeNaM khAmittaetikaDe jAmeva disiM pAunbhUte tAmeva disiM pddige| taeNaM se paesIrAyA kAlaM pAuppabhAyAe rayaNIe jAva teyasA jalate haTTatuTTa jAva hiyae jaheba kUNie taheva niggacchai aMteurapariyAla saddhiM saMparivuDe paMcaviheNaM abhigameNaM baMdai namaMsai eyamaDheM bhuJjo 2 sammaM vinaeNaM khAmei / mU. (78)taeNaM kesI kumArasamaNe paesissa ranno sUriyakatappamuhANaM devINaM tIse ya mahatimahAliyAe mahancaparisAejAva dhmmprikhei| taeNaM se paesIrAyAdhamma socAnisamma uThAe uDeti 2 kesikumArasamaNaM baMdai namasai 2 ttA jeNeva seyaviyA nagarI teNeva pahAretya gmnnaae| tae NaM kesI kumArasamaNe parasirAya evaM vadAsI-mA NaM tumaM paesI ! puTviM ramaNijne bhavitA pacchA aramaNije bhavijJAsi, jahA se vanasaMDe i vA naTTasAlAi vA ikkhuvAie i vA khAlavADae ivA, kahaNaMbhaMte!, vanasaMDe pattie puphiephalie hariyagarerijjamANe sirIe atIva Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-78 345 uvasImemANe 2 citttthi| tayA NaM vanasaMDe ramaNije bhavati, jayA NaM vaNasaMDeno pattie no puSphie no phalie no rahiyagarirejamANeNo sirIe aIva 2 uvasobhemANe ciThThai tayA NaM junne jhaDe parisaDiyapaMDupatte sukkarukkhe iva milAyamANe ciTThai tyaa| tayA NaM vaNe No ramaNije bhavati, jayANaM naTTasAlAvi gijai vAijjai nacijaihasijjai ramijaitayANaM naTTasAlAramaNijA bhavai, jayA NaM naTTasAlA no gijai jAva no ramijai tayANaM naTTasAlA aramaNijjA bhavati, jayA NaM evaM khuvADe chijjai bhijai sijjai pijai dijjai tathA NaM ivakhuvADe ramaNijne bhavai, jayA NaM ivakhuvADe No chijjai jAva tayA ikakhuvADe aramaNijje bhavai jayA NaM khalavADe ucchubbhai uDuijjai malaijjai muNijjai khajjai pijjai dijai tayA NaM khalavADe ramaNijje bhavati, jayA NaM rUlavADe no ucchubbhai jAva aramaNije bhavati / se teNatuNaM paesI evaM vuccAimANaM tumaM paesI! pubi ramaNije bhavittA pacchA aramaNijje bhavijAsi jahA vaNasaMDei vA, taeNaM paesI kesiM kumArasamaNaM evaM vayAsI no khalu bhaMte! ahaM pubvi ramaNije bhavittA pacchAaramaNije bhavissAmi, jahA vanasaMDe i vA jAva khalavADe vA, ahaMNaMseyaviyAnagarIpamuvakhAiMsatta gAmasahassAiMcattAri bhAgekarissAmi egaMbhAgaMbalavAhaNassa dalairasAmi, egaMbhAgaMkuTThAgAre chubhissAmi, egaMbhAgaM aMteurassa dalairasAmi, egeNaM bhAgeNaM mahatimahalayaMkUDAgArasAlaM karissAmi, tattha NaM bahUhiM purisehiM dinna bhai bhattaveyaNehiM viulaM asanaM0 uvakkhaDAvettA bahUNaM samaNamAhaNabhivakhuyANaM paMthiyapahiyANaM paribhAemANe 2 / bahUhi~ sIlavvayaguNavvayaveramaNapaJcavakhANaposahovavAsassa jAva viharissAmattikaTu jAmeva disiM pAunbhUe tAmeva disiM pddige| mU. (79) tae NaM se paesI rAyA kallaM jAva teyasA jalaMte seyaviyApAmokkhAiM satta gAmasahassAiMcattAri bhAe kIrai, egaM bhAgaMbalavAhaNassa dalai jAva kUDAgArasAlaM karei, tattha NaM bahAhU purisehiM jAva uvavakhaDetA bahUNaM samaNa jIva paribhAemANe vihri|| mU. (80) taeNaM se paesIrAyA samaNovAsae abhigayajIvAjIve0 viharai, jappabhiiMca NaM paesIrAyA samaNovAsae jAe tappabhiiM ca NaM rajaM ca raTuMca balaM ca bAhaNaM ca kosaM ca koTThAgAraM ca puraM ca aMteuraMca janavayaM ca anADhAyamANe yAvi vihrti| tae NaM tIse sUriyakatAe devIe imeyArUve ajjhathie jAva samuppajjitthA jappabhiiMca NaM paesI rAyA samANovAsae jAe tappabhiiM ca NaM rajaM ca raThaM jAva aMteuraM ca mamaM janavayaM ca anADhAyamANe viharai, taM seyaM khalu me paesiM rAyaM keNavi satyapaoeNa vA aggipaoeNa vA maMtappaogeNavA visappaogeNa vA uddavettA sUriyakaMtaM kumAraM rajje ThavittA sayameva rajjasiri kAremANIe pAlemANIe viharittaettikaTThaevaM saMpehei saMpehittA sUriyakaMtaMkumAraMsaddAvei saddAvittA evaM vayAsI Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 rAjapraznIyaupAGgasUtram- 80 jappabhiiMcaNaM paesI rAyA samaNovAsae jAe tappabhiiMca NaM rajaM ca jAva aMteuraM ca NaM janavayaM ca mANussae ya kAmabhoge anADhAyamANe viharai, taM seyaM khalu tava puttA ! paesi rAyaM keNai satthappayogeNa vA jAva uddavittA sayameva rajasiri kAremANe pAlemANe vihritte| taeNaM sUriyakaMte kumAre sUriyakatAe devIe evaM vutte samANe sUriyakatAe devIe eyama8 noADhAi no pariyANAi tusiNIe saMciTThai, taeNaMtIse sUriyakatAedevIe imeyArUve anjhathie jAva samuppajitthA mA NaM sUriyakaMte kumAre paesissa ranno imaM rahassabheyaM karissai tikaDa paesissaranno chiddANi mammANi ya rahassANi ya vivarANi ya aMtarANi ya paDijAgaramANIra vihri| tae NaM sUriyakatA devI annayA kayAi paesissa ranno aMtaraMjANai asanaM jAva khAima savvavatthagaMdhamallAlaMkAraM visappajogaM pauMjai, paesissa ranno pahAyassa jAva pAyacchittassa suhAsaNavaragayassa taM visasaMjuttaM asanaM vatthaM jAva alaMkAraM nisirei ghaati|| tae NaM tassa paesissa raNNo taM visasaMjuttaM asanaM 4 AhAremANassa sarIragaMmi veyaNA pAubbhUyA ujjalA vipulA pagADhA kakkasA kaDuyA caMDA tivvA dukkhA duggA durahiyAsA pittajaraparigayasarIre dAhavata yAvi vihri| vR. 'kallaMpAuppabhAyAe rayaNIejAvateyasAjalaMte' iti, atra yAvatakaraNAt 'phullappalakapalakomalummiliyaMmi ahApaMDure pabhAe rattAsogakiMsuyasuyamuhapalAsapupphaguMjaddharAgasarise kamalAgaranaliMgipoDavohae uThThiyaMmi sUre sahassarassimmi diNayare' iti parigrahaH / asyAyamarthaH-kalyamiti zvaH prAduH-prAkAzye, tataH prakAzaprabhAtAyAM rajanyAM phullotpalakamalalomalonmIlite phullaM-vikasitaM tacca tat utpalaM tacca kamalazca-hariNavizeSaH phullotpalakamalau tayoH komalam--akaThoramunmIlitaM yathAsaMkhyaM dalAnAM ca nayanayozca yasmin tattathA tsmin| atha rajanIvibhAtAnataraMpANDure-zukleprabhAte, rattAsoge'tyAdi, raktAzokasya prakAzaH sa ca kiMzukaM ca-palAza-puSpaM zukamukhaM ca gujA-phalavizeSo raktakRSNastardhaM ca tAni teSAM saze-AraktayA samAne 'kamalAgaranaliNisaMDabohae' iti kamalAkarAH-hRdAsteSunalinIkhaNDAsteSAMbodhake 'usthite' udayaprApte 'sUrie' Aditye saharazmI 'dinakare' divasakaraNazIle tejasA jvlite| ___ 'rerijjamANe' iti haritatayAdedIpyamAne 'mANaMtume puvvaM ramaNije bhavittApachAaramaNije bhavijAsi' ityAdegranthasyAyaM bhAvArtha-pUrvamanyeSAMdAtrA bhUtvA sampratijainadharmapratipatyA teSAmadAtrA na bhavitavyamasmAkamaMtarAyasya jinadharmApabhrAjanasya ca prasakteH / __'veyaNApAunbhUyAujjalA' ityAdi, ujjvalAduHkharUpatayA nirmalAsukhalezenApyakalaGkiteti bhAvaH vipulA-vistIrNA sakalazarIravyApanAtpragADhA-prakarSeNamarmapradezivyApitayA samavagADhA, karkaza iva karkazA, kimuktaM bhavati? / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-80 347 yathA karkazapASANasaMgharSa zarIrasya khaNDAni troTayati evamAtmapradezAn troTayaMto yA vedanopajAyatesAkarkazA,tathA kaTukA pittaprakopaparikalitasya rohaNyAdikaTudravyamivopabhujyamAnamatizayenAprItijaniketi bhAvaH, paruSA manaso'tIva rUkSatvajanikA, niSThurA-azakyapratIkAratayA durbhedA'ta eva caNDA-rudrA tIvrA-atizAyinI duHkhA-duHkharUpA durladhyA pitaJcaraparigatazarIre vyunnAntyAcApi-dAhotpatyA cApi viharati-tiSThati / mU. (81) taeNaM se paesIrAyA sUriyakatAedevIe attANaM saMpaladdhaMjANittA sUriyakatAe devIe manasAvi appadussamANe jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai 2 ttA posahasAlaM pamajai 2 ttA uccArapAsavaNabhUmi paDilehei 2 tA dabbhasaMthAragaM saMtharei 2 tA dabbhasaMthAragaM durUhai ra ttA purasthAbhimuhe saMpaliyaMkanisane karayalapariggahiyaMsirasAvattaM aMjaliM matthaettikaTThaevaM vayAsI namo'tyuNaM arahaMtANaM jAva sNpttaannN| namo'tyu NaM kesissa kumArasamaNassa mama dhammovadesagassa dhammAyariyassa, vaMdAmi NaM bhagavaMtaM tattha gayaM iha gae, pAsau me bhagavaMtattha gae iha gayaMtikaTTaghaMdai namasai, puTviMpiNaM mae kesissa kumArasamaNassa aMtie thUlapANAivAe paJcakkhAe jAva prigghe| taMiyANipiNaMtasseva bhagavato aMtie savvaM pANAivAyaM paJcakkhAmijAva pariggahaM sabbaM kohaM jAva micchAdasaNasalaM, akaraNijaM joyaM paccakhAmi, savvaM asaNaM caubvihaMpi AhAraM jAvajIvAe pnyckkhaami| jaMpiyamesarIraMiTuMjAva phusaMtuttieyaMpiyaNaM carimehiM UsAsanissAsehiM vIsirAbhittikaTu AloiyapaDikkate samAhipatte kAlamAse kAlaM kicA sohamme kappe sUriyAbhevimANe uvavAyasabhAe jAva vnnnno| taeNaM se sUriyAbhedeveahuNovavannae ceva samANe paMcavihAepajjattIe pajattibhAvaMgacchati, taM0-AhArapajattIe sarIrapajattIeiMdiyapajattIeAnapANapajattIe bhAsamanapajattIe, taMevaM khalubho! sUriyAbheNaMdeveNaMsA divvA deviDIdivyAdevajuttI dibvedevANubhAveladdhe patteabhisamannAgae vR.saMpaliyaMkasannisanne' itipadmAsanasanniviSTaH savvaMkoha' mityAdikrodhamAnamAyAlobhAH pratItAH prema-abhiSvaMgamAtraM dveSaH-aprItimAtraH abhyAkhyAnam-asaddoSArApaNaM paizUnyaMpizunakarmaparivAdaH-viprakIrNAparadoSakathA aratiratIdharmAvAGgeSumAyAmRSA-veSAntarakaraNato lokavipratAraNaM mithyAdarzanaM-mithyAtvaM tat zalyamiva mithyAdarzanazalyaM / mU. (82) sUriyAbhasaNaM bhaMte ! devassa kevatiyaM kAlaM ThitI pannattA?, goyamA ! cattAri paliovamAiMThitI pannattA, seNaMsUriyAbhedevetAologAoAukkhaeNaMbhavakkhaeNaMThiikkhaeNaM anaMtaraM caittA kahiM gamihiti kahiM uvavajihiti ? goyamA ! mahAvidehe vAse jANi imANi kulANi bhavaMti, taM0-aTThAI dittAI viulAI vicchinnavipulabhavaNasayaNAsaNajANavAhaNAiMbahudhaNabahujAtaruvarayayAIAogapaogasaMpauttAI vicchaDDiyapaurabhattapANAiM bahudAsIdAsagomahisagavelagappabhUyAiMbahujanassaaparibhUtAI, tatya Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 anyaresu kulesu puttattAe paccAissai / tae NaM taMsi dAragaMsi gabbhagayaMsi ceva samANaMsi ammApuUNaM dhamme daDhA paiNNA bhavissai tae NaM tassa dArayassa navahaM mAsANaM bahupaDiputrANaM addhadrumANa rAiMdiyANaM vitikkaMtANaM sukumAlapANipAyaM ahInapaDipunnapaMciMdiyasarIraM lakkhaNavaMjaNaguNovaveyaM mANummAmapamANapaDiputrasujAyasavvaMgasuMdaraMgaM sasisomAkAraM kaMtaM piyadaMsaNaM surUvaM dArayaM payAhisi / rAjapraznIyaupAGgasUtram - 82 taNaM tassa dAragassa ammApiyaro paDhame divase ThitipaDiyaM karehiMti tiyadivase caMdasUradaMsaNigaM karissaMti chaTTe divase jAgariyaM jAgarissaMti ekkArasame divase vIikkaMte saMpatte bArasAhe divase nivvitte asui jAyakammakaraNe cokkhe saMmajiovalitte viulaM asanapAnakhAimasAimaM uvakkhaDAvessaMti2 mittanAiniyagasayaNasaMbadhi parijaNaM AmaMtettA tao pacchA NhAyA kayabikampA jAva alaMkiyA bhoyaNamaMDavaMsi suhAsaNavaragayA te mittagAi jAva parijaNeNa saddhiM viDaM asanaM 4 AsAemANA visAemANA paribhuMjemANA paribhAemANA evaM ceva NaM viharissaMti / jimiyabhuttuttarAgayAvi ya NaM samAmA AyaMtA cokkhA parasasuibhUyA taM mittaNAi jAva parijanaM viuleNaM vatthagaMdhamallAlaMkAreNaM sakkAressaMti sammANissaMti 2 ttA tasseva mitta jAva parijanassa puratI evaM vaissaMti-jamhA NaM devANuppiyA ! imaMsi dAragaMsi gabbhagayaMsi ceva samANaMsi dhamme daDhA paiNNA jAyA taM hoU NaM amhaM eyassa dArayassa daDhapaiNNe nAmeNaM / taNaM tassa daDhapaiNNassa dAragassa ammApiyaro nAmadhejjaM karissaMti-daDhapaiNNo ya 2, tae NaM tassa ammApiyaro aNupuvveNaM ThitivaDiyaM ca caMdasUriyadarisaNaM ca dhammajAgariyaM ca nAmadhijjakaraNaM ca pajemaNagaM ca paDivaddhAvaNagaM ca pacakamagaNaMca kannavehaNaM ca saMvacchara paDile haNagaM ca cUlovaNayaM ca antrANi ya bahUNi gavbhAhANajammaNAiyAiM mahayA iDDIsakArasamudaeNaM karissaMti vR. 'aDDhAI' ityAdi, 'AjogapagasaMpauttAI' iti, Ayogasya - arthalAbhasya prayogAH upAyAH saMprayuktA - vyApAritA yaistAni AyogaprayogasaMprayuktAni 'vicchADDiyapaurabhattapANAI' iti viccharddite tyakte bahujanabahubhojanadAnenAviziSTathecchiSTasaMbhavAt saMjAtavicchadde vA - nAnAvidhabhaktike bhaktapAne yeSAM tAni tatA, bahudAsodAsaNomahipagavelakAH prabhUtA yeSAM tAni tathA / 'paDhame divase ThiipaDiyaM kareMti' iti sthitI - kulamaryAdAyAM patitA - antarbhUtA yA prakriyA putra janmotsavasambandhino sA sthitipatitA tAM, tRtIye divase candrasUryadarzanatsavaM, SaSThe divase jAgarikAM - rAtrijAgaraNarUpAM 'nivatte asuijammakammakaraNe' iti nirvRtte - atikrAnte azucInAMjAtikarmaNAM karage 'AsAemANA' iti paribhojayati AsvAdayaMtau 'vIsAemANA' vividhakhAdyAdi svAdayaMtI 'paribhAemANA' iti paribhAjayantau - anyo'nyamapi yacchantI mAtApitarAviti prakramaH, 'jimitau ' bhuktavantau 'bhuttattare' ti bhuktottarakAlaM 'Agata' tti Agatau upavezanasthAne iti gamyate, 'AyantA' iti AcAntau zuddhodakayogena caukSau lepasikathAdyapanayanena ata eva paramazuvi bhUtau 'tae NaM tassa daDhapaiNNassa aNmApiyaro ANupuvveNaM ThiipaDiya' mityAdyuktamanuktaM ca Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-82 349 saMkSepata upadarzayati, sugamaMcaivata, navaraMprajemataM-bhaktagrahaNaMpracakramaNaM-pAbhyAMgamanaM pajaMpaNaga"miti jalpanaM 'kaNNavehagaNagaM' karNavedhataM 'vaccharapaDilehaNagaM' saMvatsarapratilekhanaM prathamaH saMvatsaro'bhUdityevaM saMvatsaralekhanapUrva mahotsavakaraNaM 'cUlovaNayaNa' cUDopanayanaM muNDanaM / ___ anANiya bahUNi ityAdi, anyAni ca bahUni garbhAdhAjanmAdIni 'kautukAni' utsavavizeSarUpANi 'mahayA iDDIsakkArasamudaeNaM timahatyA RddhayA mahatA satkAreNa-pUjayA mahatA samudayena jnaanaamiti| mU. (83) taeNaMdaDhapatinnedAraepaMcadhAIparikhittekhIradhAIemajhaNadhAIe maMDaNadhAIe aMkodhAIe vilAvaNadhAI, annAhi ya bahUhi~ cilAiyAhiM vAmaNiyAhiM vaDabhiyAhiM babbarAhiM bausiyAhiM joNhiyAhiM paNNaviyAhiM IsiNiyAhiM vAruNiyAhiM lAsiyAhiMlAusiyAhiM damilIhiM siMhalIhiM ArabIhiM pulAdIhiM pakkaNIhiM bahalIhiM muraMDIhiM paarsohiN| nAnAdesIvidesaparimaMDiyAhiM sadasaNevatthagahiyavesAhiM iMgiyAcatiyapatthiyapaviyANAhiM niuNakusalAhiM viNIyAhiM ceDiyAcakkavAlatarumivaMdapariyAla parivuDe vrisghrkNcuimhyrvNdprikkhite| hatyAo hatthaM sAharijamANe uvanacijamANe 2 aMgeNaM aMgaM paribhujamANe uvagiomANe 2 uvalAlijamANe 2 avatAsi02 paricuMbijamAge 2 rammesu maNikoTTimatalesu paraMgamANe 2 girikaMdaramallINe viva caMpagavarapAyave NivAghAyaMsi suhaMsuheNaM privddhissi| tae NaM taM daDhapatiNNaM dAragaM ammApiyaro sAtiregaaTThavAsajAyagaM jANittA sobhaNaMsi tihikaraNanakkhattamuhattaMsiNhAyaM kayabalikammaMkayakouamaMgalapAyacchittaM savvAlaMkAravibhUsiyaM karettA mahayA iTTIsakkArasamudaeNaM kalAyariyassa uvnnehiti| taeNaM se kalAyarietaMdaDhapatiNNaMdAragaMlehAiyAo aNiyappahANAo sauNaruyapajjavasANA bAvattariMkalAo suttao atyao pasikkhAvehi ya sehAvehi ya, taM0 lehaM gaNiyaM rUvaM naI gIyaM vAiyaM saragayaM pukkharagayaM samatAlaM jUyaM janavayaM pAsagaM -aTThAvayaM pArekavvaM dagamaTTiyaM annavihiM pANavihiM vatyavihiM vilevaNavihiM sayaNavihiM ajaM paheliyaM mAgahiyaM nidAiyaM gAhaM gIiyaM silogaM hiraNNajuttiM suvaNNajuttiM AbharaNavihiM taruNIpaDikammaithilakkhaNapurisalakkhaNaM hayalakkhamaM gayalakkhaNaMkukkaDalakkhaNaMchattalakkhaNaM cakkalakkhaNaM daMDalakkhaNaM asilakkhaNaM maNilakhaMkAgaNilakkhaNaM vatthuvijaMNagaramAmakhaMdhavAraM mANavAraM paDicAraM vUhaM paDivUhaM cakkavUhaM garulavUhaM sagaDavUhaM juddhaM niyuddhaM juddhajuddhaM advijuddhaM muTTijuddhaM bAhujuddhaM layAjuddhaMIsatyaMcharuppavAyaMdhaNuveyaM hiraNNapAgaMsuvaNNapAgaM maNipAgaMdhAupAgaM suttakheDDu vaTTakheDDu NAliyAkheDDu pattaccheja kaDagacchejaM sajjIvanijIvaM sunnruymiti| taeNaM se kalAyarietaMdaDhapaiNNaM dAragaM lehAiyAo gaNiyappahANAo sauNaruyapajavasANAo bAvattariMkalAo suttao ya atthaoya gaMthaoya karaNao ya sikkhAvettA sehAvettA ammApiUNaM uvnnehiNti| Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 rAjapraznIyaupAGgasUtram- 83 tae NaM tassa daDhapainnassa dAragassa ammApiyaro taM kalAyariyaM viuleNaM asanapAnakhAimasAimeNaM vasyagaMdhamallAlaMkAreNaM sakkArissaMti sammANissaMti 2 viulaM jIviyArihaM pItIdANaM dalahassaMti viulaM jIviyArihaM0 dalaittA paDivisajehiMti / / vR. 'khIradhAIe' ityAdi, kSIradhAtryA-stanadAyinyA maNDanadhAtryA-maNDayitryA majjanadhAtryA-snApikayA krIDanadhAtryA-krIDAkAriNyAaGkadhAtryA-utsaGagadhAriNyA annAhi ya bahUhiM' ityAdi, kubbhikAbhi-vakrajadhAbhilAsikAbhirlakusikAbhirdramilAbhi siMhalobhi puliMdrIbhi pakkaNIbhi bahalIbhi muraNDIbhi zabarobhi pArasIbhi evaMbhUtAbhirnAnAdezaiHnAnAdezIbhinAnAvidhAnAryapradezotpannAbhiH / ___ videsaparimaMDiyAhiM' iti videzaH-tadoyapadezApekSayA DhipratijJajanmadezasatasya parimaNDikAbhi iGgitaM-nayanAdiceSTAvizeSaH ciMtita-pareNa svahRdisthApitaMprArthitaMca-abhilaSitaM ca vijAnateyAstAstathA tAH, svadezeyat nepathyaM paridhAnAdiracanAtadgRhItoveSoyakAbhisstathA tAbhiH, nipuNAnAM madhye yA atizayena kuzalAstA nipuNakuzalastAbhi / ata eva navinItAbhiH, 'ceDiyAcakkavAle ti ceTi rucikavAlenAya svadezasaMbhavena varSadharANAM varddhitakaprayogeNa napuMsakIkRtAnAmantaHpumahallakAnAMkaJcakinAm antaH-puraprayojananivedakAnAM pratihArANAM vA mahattarakANAM ca antaHpurakAryacinkakAnAM vRndena parikSiptaH, tatA hastAdhastaM hastAntaraM saMhriyamANaH aGkAdakaMparibhojyamAnaH parigIyamAnastathAvidha-vabAlocitagItavizeSaiH upalAlyamAnaH kriiddaadilaalnyaa| 'uvagUhijjamANe' iti AliGagyamAnaH 'avayAsejamANe' iti AliGganavizeSeNa 'pariyaMdijjamANe' ithi stUyamAnaH 'paricuMbijamANe' iti paricumvyamAnaH 'girikaMdaramallINe iva caMpagavarapAyave' iti girikandarAyAM lona iva campakapAdapaH sukhaMsukhena parivarddhiSpate / 'arthata' iti vyAkhyAnataH karaNataH-prayogataH 'sehAvehai seghayiSyati-niSAdayiSyati sikSApayiSyati-abhyAsaM kaaryissyti|| mU. (84) taeNaMsedaDhapatinnedAraeummukkabAlabhAve vinAyapariNayamitejovvaNagamaNupatte bAvattarikalApaMDie aTThArasavihadesippagArabhAsAvisArae navaMgasuttapaDibohae gIyaraI gaMdhavaNaTTakusale siMgArAgAracAruvese saMgayagayahasiyabhaNiyaciTThivilAsasalAvasiNajuttovayArakusale haya johI gayajohI bAhujohI bAhuppamaddI alaM bhogasamatthe sAhasIeviyAlacArIyAvi bhvissi| taeNaM taM daDhapainnaM dAragaM ammApiyaro ummukkabAlabhAvaMjAva viyAlacAriMca viyANitta viulehiM annabhogehi ya pAnabhogahiyalenabhogehi yavatthabhogehi yasayanabhogehiya uvanimaMtihiMti tae NaM dRDhapainne dArae toha viulehiM atrabhoehiM jAva sayaNabhogehi no saJjihiti no gijjhihiti no mucchihitti no ajjhovavajihiti, se jahA nAmae paumuSpaleti vA paumei vA jAva sayasahassapatteti vA caMke jAte jhale saMvuDhe novalippai paMkaraeNaM nobalippaha jalaraeNaM, Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-84 351 evAmeva daDhapaiNNevi dArae kAmehiM jAte bhogehiM saMvaDie novalippihiti0 mittnaainiygsynnsNbNdhiprijnnennN| se NaM tathAsvANaM therANaM aMtie kevalaM bohiM bujhihiti kelaM muMDe bhavittA agArAo anAgArivaM pavvaissati, seNaM anagAre bhavissaiIriyAsamie jAva suhuyahuyAsaNo iva teyasA jlNte| tassa NaM bhagavato anuttareNaM nANeNaM eva daMsaNeNaM caritteNaM AlaeNaM vihAreNaM ajaveNaM mahaveNaMlAdhaNaM khaMtIeguttIe muttIe anuttareNaM savvasaMjamatavasucariyaphalanivvANamaggeNaM appANaM bhAvamANassaanaMte anuttarekasiNepaDipanne nirAvaraNa nivvAdhAekevalavaranANadaMsaNesamupajihiti taeNaM sebhagavaMarahA jine kevalI bhavissai sadevamaNuyAsurassa logassa pariyAgaMjANahiti taM0-AgatiM gati ThitiMcavaNaMuvavAyaMtakaM kaDaMmanomAnasiyaM khaiyaMbhuttaM paDiseviyaM AvIkamma rahokammaM arahA arahassabhAgItaMtaM maNavayakAyajoge vaTTamANANaM savvaloesavvajIvANaMsavvabhAve jANamANe pAsamANe vihrissi|| tae NaM daDhapainne kevalI eyAraveNaM vihAreNaM viharamANe bahUI vAsAI kevali pariyAgaM pAuNittA appaNo AusesaM AbhoettA bahUI bhattAiMpaJcakkhAissai ra taabhuuiN| bhattAiMaNasaNAe cheissai 2 ttA____ -jassahAe kIrai naggabhAve kesalocabaMbhaceravAse aNhANagaM adaMtavaNaM aNuvahANagaM bhUmisejAo phalahasejAo paragharapavesoladdhAvaladdhAiMmANAvamANAIparesiMhIlaNAo khiMsaNAo garahaNA uccAvayA virUvA bAvIsaM parIsahovasaggA gAmakaMTagA ahiyAsijati tamaTuMArAhei 2 ttA carimehiM ussAsanissAsehiM sijjhihitimucihiti parinivvAhiti savvAdukkhANamaMtaM karehiti dR. 'navaMgasuttapaDibohie' iti dve zrotre dve nayane dve nAsike ekA jihvA ekA tvak ekaM mana iti suptAnIva bAlyAdavyaktacetanAni pratibodhitAni-yauvanena vyaktavetanAvaMti kRtAni yasya sa tathA, vyavahArabhASye 'sottAInava suttAI' ityaadi| aTThArasavihadesIppayArabhAsAvisArae aSTAdazavidhAyA-aSTAdazabhedAyA dezIprakArAyA dezIsvarUpAyA bhASAyA vizArado-vicakSaNaH, tathA gItarati tathA gandharva gIte nATyeca kuzalaH hayena yudhyate itihayayodhI evaM gajayodhI rathayodhI bAhuyodhI tathA bAhubhyAMpramRdunAtIti bAhupramardI sAhasikatvAt vikAle caratIti vikaalcaarii| savvasaMjatamatavasucarayaphalanivvANamaggeNa tisarvasaMyamaH sarvagAnAMmanovAkkAyAnAMsaMyamanaM tasya sucaritasya ca AzaMsAdidoSarahitasya tapaso yatphalaM-nirvANaM tanmArgeNa, kimuktaM bhavati?-sarvasaMyamena sucaritena ca tapasA, nirvANagrahaNamanayornirvANaphalatvakhyApanArthaM / 'manomAnasiyati nasi bhavaM mAnasikaM tacca kadAcidvacasApi prakaTitaM bhavati tata ucyate-manasi vyavasthitaM, 'khaiyaMti kSapitaM kSayaM nItamiti bhAvaH, 'paDiseviyaMti pratisevitaM syAt strayAdiadhaHkarma-bhUmau nikhAtaM rahaHkarmaguptasthAnakRtaM 'paresiMhIlaNAo' iti hIlanAni Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 rAjapraznIyaupAGgasUtram- 84 sadbhUtahInotpatyAdhudaghaTTanAni nindanAni-parokSe jugupsA AtApanAni khiMsanAni 'dhig muMDa te' ityAdi vAkyAni rjanAni aGagulyA nikSepapurassaraM nirabharsanAni tADanAni kazAdighAtAH / mU. (85) sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti bhagavaM goyama samaNaM bhagavaM mahAvIraM baMdai namasai vaMditA namaMsittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharati / ___ namo jiNANaM jiyabhayANaM / namo suyadevayAe bhvgtiie| namo pannattIe bhgviie| namo bhagavao arahao pAsassa passe supasse passavaNA namo 9 / pradezI rAjA prakaraNaM samAptam // 1 // pratyakSaraM gaNanato, granthamAnaM vinizcitam / saptatriMzacchatAnyatra, zlokAnAM srvsNkhyyaa|| muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAdItA rAjapraznIyaupAsUtrasya malayagiriAdhArya viracitA TIkA parisamAptA / 13 dvItIyaM upAGga sUtraM-rAjapraznIyaM smaaptm| **** Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1]. bhAvabharI vaMdanA jemanA dvArA sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAlIna ""AgamasAhityamAM prApta thayo e sarve sUrivara Adi ArSa pUjyazrIonepaMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI | cauda pUrvadhara zrI bhabAhu svAmI daza pUrvadhara zrI zayyabhavasUri | | (anAmI) sarve zruta sthavara maharSio devavAcaka gaNi zrI zyAmAcArya devardhvigaNi kSamAzramaNa jinabhadra gaNi kSamAzramaNa saMghadAsagaNi siddhasena gaNi jinadAsa gaNi mahattara agasthasiMha sUri zIlAM kAcArya abhayadevasUri malayagirisUri kSemakIrtisUri haribhadrasUri AryarakSita sUri (?) droNAcArya caMdra sUri vAdivetAla zAMticaMdra sUri malladhArI hemacaMdrasUri zAMticaMdra upAdhyAya dharmasAgara upAdhyAya guNaratnasUrI vijaya vimalagaNi vIrabhadra | RSipAla | brahmamuni tilakasUri sUtra-niryukti-bhAgya-cUrNi-vRtti - AdinA racayitA anya sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrIta/amudrIta svarUpe rajU karyA sarve zrutAnurAgI pUjya puruSone AnaMda sAgarasUrijI caMdrasAgara sUrijI. muni mANeka jina vijayajI punyavijayajI caturavijayajI jaba vijayajI amaramunijI kanaiyAlAlajI lAbhasAgarasurijI AcArya tulasI caMpaka sAgarajI smaraNAMjali bAbu dhanapatasiMha paM. becaradAsa pi0 jIvarAjabhAI 50 bhagavAnadAsa pa0 rUpendrakumAra pa0 hIrAlAla zruta prakAzaka sarve saMsthAo Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3575 upAsakadazA (45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka) krama | AgamasUtranAma mUla vRtti-kartA vRtti zloka pramANa zlokapramANa | 1. AcAra 2554 zIlAjhAcArya 12000 | 2. sUtrakRta 2100 zIlAnAcArya 12850 3. sthAna 3700 abhadevasUri 14250 | 4. samavAya 1667 abhayadevasUri 5. bhagavatI | 15751 | abhayadevasari 18616 6. jJAtAdharmakathA 5450 abhayadevasUri 3800 812 abhayadevasUri 800 antakRddazA 900 abhayadevasUri 400 9. anuttaropapAtikadazA 192 abhayadevasUri 100 10. praznavyAkaraNa 1300 | abhayadevasUri 5630 11. vipAkazruta 1250 abhayadevasUri 900 12. aupapAtika 1167 | abhayadevasari 3125 13. rAjaprazniya 2120 malayagirisUri 3700 | 14. jIvAjIvAbhigama 4700 | malayagirisUri 14000 |15. prajJApanA 7787 malayagirisUri 16000 [16. sUryaprajJapti 2296 malayagirisUri 9000 (17. candraprajJapti 2300 malayagirisUri 9100 18. jambUdvIpaprajJapti 4454 zAnticandraupAdhyAya 18000 19thI nirayAvalikA 1100 candrasUri 600 23. (paJca upAGga) 24. catuHzaraNa 80 vijayavimalayagaNi | (?) 200 25. Atura pratyAkhyAna 100 guNaralasUri (avacUri) (1) 150 26. mahApratyAkhyAna 176 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 176 | 27. bhaktaparijJA 215 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 28. tandula vaicArika 500 vijayavimalagaNi (?) 500 29. saMstAraka 155 guNarala sUri (avacUri) 110 gacchAcAra 175 | vijayavimalagaNi 1560 |31. gaNividyA 105 | AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 215 30. gacchA 105 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [31 * vRtti 1000 krama | AgamasUtranAma vRtti-kartA zloka pramANa zlokapramANa 32. | devendrastava 375 | AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 375 33. | maraNasamAdhi 837 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 837 34. | nizItha 821 |jinadAsagaNi (cUNi) 28000 saGghadAsagaNi (bhASya) 7500 35. | bRhatkalpa 473 | malayagiri+kSemakIrti 42600 saGghadAsagaNi (bhASya) 7600 36. | vyavahAra 373 malayagiri 34000 saGghadAsagaNi (bhASya) 6400 37. | dazAzrutaskandha 896 /- ? - (cUNi) 2225 38. jItakalpa 130 siddhasenagaNi (cUrNi) 39. | mahAnizItha 4548 - 40. | Avazyaka 130 | haribhadrasUri 22000 41. | odhaniyukti ni.1355 | droNAcArya (?)7500 | piNDaniyukti * ni. 835 | malayagirisUri 7000 42. | dazavaikAlika 835 haribhadrasUri 43. | uttarAdhyayana 2000 zAMtisari 16000 44. nandI 700 malayagirisUri 7732 45. | anuyogadvAra 2000 maladhArIhemacandrasUri 5900 noMdha:(1) 645 // sUtromA vartamAna ANe 5 1 thI. 11 aMgasUtro, 12 thI 23 upAMgasUtro, 24thI33 prakIrNakasUtro 34thI 38 chedasUtro, 40 thI 43 mULasUtro, 44-45 dhUlikAsUtronA nAme prasiddha che. (2) ukta zloka saMkhyA ane upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. je ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 21rapa evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che. Avo mata-bheda anya sUtromAM paNa che. (3)64 vatti-mAhanoMchate abhe 43 saMpAina bhuvanI che. te sivAyanI para vRtti-carNi mAhisAhitya bhudrita sAmudrita avasthAmA cha 04. (4) gacchAcAra bhane maraNasamAdhi navi caMdAvejjhaya bhane vIrastava prakIrNaka bhAve cha. 4 sabhe "AgamasuttANi" mA bhUNa 3pe bhane "mAgamahA5''bho akSarazaH gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja nItatva jenA vikalpa rUpe che e 7000 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] paMravettvanuM prANa ame "kAmasuttaLamAM saMpAdIta karyuM che. (5) koya ane vivuM e baMne nivRtti vikalpa che. je hAla mULasUtra rUpe prasidhdha che. je baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM prAthanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. (6) cAra prI sUtro ane mahAnizItha e pAMca AgamanI koI vRtti Adi upalabdha thavAno ullekha maLato nathI. pravIfja nI saMskRta chAyA upalabdha che tethI mUkI che. nizIthanA- nizva e traNenI sUf ApI che. jemAM zA ane jItavatta e baMne uparavRtti maLatI hovAno ullekha che, paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre nizItha upara to mAtra vIsamA dezavAnI ja vRtti no ullekha maLe che. * vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha niryuktiH - zlokapramANa 2500 1355 | krama niyukti zlokapramANa krama | niyukti AcAra-niyukti | 450 6. Avazyaka-niyukti sUtravRtta-nivRtta vRdatpa-nivRtti ke - 8. nivRtti 4. vyavahA-nivRtti | - | dazavaikAlika-niyukti 6. dazAzruta-niryukti 10. | uttarAdhyayana-niyukti 600 | 180 700 noMdha :(1) ahIM Apela kanoja kamaLa e gAthA saMkhyA nathI. "3ra akSarano eka zloka' epramANathI noMdhAyela bloka pramANa che. (2) vRddhatva ane vyavahAra e baMne sUtronI nivRtti hAla bhAga mAM bhaLI gaI che. jeno yathAsaMbhava ullekha vRttivAra maI e mArga uparanI vRttimAM karyo hoya tevuM jovA maLela che. (3) Apa ane ziSyaniryukti svataMtra mUnAmana svarUpe sthAna pAmela che tethI tenuM svataMtra saMpAdana -4 rUpe thayela che. temaja A saMpAdanamAM paNa che.) (4) bAkInI cha nivRttimAMthI durAgrutattva nivRti upara pUrNa ane anya pAMca nizcitta uparanI vRtti ame amArA saMpAdanamAM prakAzIta karI che. jyAM A che nitti spaSTa alaga joI zakAya che. (5) nivRvi kartA tarIke madravaduvA no ullekha jovA maLe che. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama 9. 2. 3. 4. 5. [5] vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha mAthuM zlokapramANakrama bhASya nizISabhASya bRhatkalpabhASya vyavahArabhASya paJcakalpabhASya jItakalpabhASya 7500 7600 6400 3185 3125 6. 7. 8. 9. 10. bhASya AvazyakabhASya oghaniyuktibhASya piNDaniryuktibhASya dazavaikAlikabhASya uttarAdhyayanabhASya (?) noMdha : ( 1 ) nizISa, bRhatkalpa bhane vyavahArabhASya nA urjA saGghadAsagaNa hovAnuM bhazAya che. abhArA saMpAdRnamAM nizISa bhASya tenI cUrNi sAthai jane bRhatkalpa tathA vyavahAra bhASya tenI-tenI vRtti sAdhe samAviSTa thayuM che. (2) paJcakalpabhASya abhA2rA AgamasuttANi bhAga-38 mAM bhAzIta thayuM. - gAthApramANa 483 322 ( 3 ) AvazyakabhASya bhAM gAthA prabhAga 483 sabhyuM mAM 183 gAthA mULabhASya 35 che ane 300 gAthA anya kheDa bhASyanI che. henI samAveza Avazyaka sUtra-saTIkaM bhAM yo che. [bhe } vizeSAvazyaka bhASya bhUSaNa prasidhdha yuM che te samagra AvazyakasUtra - 52nuM bhASya nathI bhane adhyayano anusAranI alaga alaga vRtti Adi peTA vivaraNo to Avazyada ane nItattva e baMne upara maLe che, jeno atre ullekha ame karela nathI.] 46 63 (4) oghaniyukti, piNDaniryukti, dazavaikAlikabhASya no samAveza tenI tenI vRtti bhAM thayo 4 che. pAsa tena rtA vizeno ullekha amone bhaNesa nathI. [ oghaniyukti upara 3000 zloka pramANa mAvyano ullekha paNa jovA maLela che.] (5) uttarAdhyayanabhASya bhI gAthA niyuktibhAM lagI gayAnuM saMbhajAya che (?) (5) khA rIte aMga upAMga - prakIrNaka cUlikA 2 35 Agama sUtro (uparano DoI mALano ullekha amArI jANamAM Avela nathI. koIka sthAne sAkSI pATha-Adi sva3ye bhASyagAthA bhevA bhaNe che. (7) bhASyakartA tarI bhuSya nAma saGghadAsagaNi bhevA bhaNesa che. tebha4 jinabhadragaNikSamAzramaNa ne siddhasena gaNi no eA ullekha bhaNe che. DeTalAMDa bhASyanA uta ajJAta 4che. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama 16] vartamAna rANe 45mAgamamA 5905 cUrNiH cUrNi | zlokapramANa | krama | cUrNi zlokapramANa | 1. AcAra-cUrNi 8300 / 9. dazAzrutaskandhacUrNi 2225 | 2. sUtrakRta-cUrNi 9900 | 10.| paJcakalpacUrNi 3275 3. bhagavatI-cUrNi 3114 | 11.| jItakalpacUrNi 1000 4. jIvAbhigama-cUrNi 1500] 12.| AvazyakacUrNi 18500 5. jaMbUdvIpaprajJapti-cUrNi 1879 | 13. dazavaikAlikacUrNi 7000 6. nizIthacUrNi 28000 / 14. | uttarAdhyayanacUrNi / 5850 7. vRhatkalpacUrNi 16000 / 15. nandIcUrNi 1500 / 8. vyavahAracUrNi 1200 16. | anuyogadAracUrNi 2265 nodha :(1) 63 16 cUrNimAthI nizItha , dazAzrutaskandha, jItakalpa meM cUrNi abhAra mA saMpAdanamAM samAvAI gayela che. AcAra, sUtrakRta, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta cULa pUjyapAda AgamoddhAraka zrI e prakAzIta karAvI che. (3) dazavaikAlikanI thI me cUrNi hai agatsyasiMhasUrikRta tenuM prazana pUzya zrI punyavijayajIe karAvela che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi vize 26un styl41 prAdhAya. muM 43 cha.. bhagavatI cUrNi to bhaNe4 cha, 480 zIta. 56 nathI. tema4 vRhatkalpa , vyavahAra, paJcakalpa se trastato. a che 5 prazIta yAnunama nathI. (5) cUrNikAra tarI3 jinadAsagaNimahattara-j nAma bhujyatva saMbhagAya che. 32645 mate amuka pUnA kartAno spaSTollekha maLato nathI. "mAgama-paMthAMgI" yinya mAmata" vartamAna kALe prAsa Agama sAhityanI vicAraNA pachI kharekhara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMgI nI pAtI 2ii yinya cha. aMga-upAMga-prakIrNaka-cUlikA meM u5 bhAgamo 652] maLyuM nathI. eTale 3pa AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM. sUtra paratve upalabdha niyukti phakta cha che. eTale 39 AgamonuM eka aMga aprApya ja banyuM. sArIta yA bhASya, sis niyukti sane jyAM cuurnnin| mamA vartamAna ane suvyavasthita paMcAMgI mAtra Avazyaka sUtranI gAya. 2 naMdIsUtra mAM paMcAMgIne pahale saMgrahaNI, pratipattimovana 5 6 cha. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] 45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo [sUcanA :~ ame saMpAdIta karela AmanuttALi-sI N mAM bekI naMbaranA pRSTho upara jamaNI bAju bAmasUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 1/3/6/2/54 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che, jemake lAvAmAM prathama aMka zrutavAno che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka vRttA che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka adhyayana no che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka uddeza no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mUno che. A mULa gadya ke padya hoI zake. jo gadya hoya to tyAM peregrApha sTAIlathI ke chuTu lakhANa che ane cA/padya ne padyanI sTAIlathI II - II goThavela che. pratyeka Agama mATe A rIte ja oblikamAM () pachI nA vibhAgane tenA tenA peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (/-) oblika pachI Desa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] {1) vAr - pUjA nAmaka peTA vibhAga bIjA zrutaskandhamAM ja che. - (2) sUtrAta (3) sthAna (4) samavAya (1) mAvatI - zata/vA:-aMtarazata/dezaka:/mUrta zrutaskandhaH/adhyayanaM / uddezakaH / mUlaM sthAnaM/adhyayanaM / mUlaM samavAyaH / mUlaM zruta nya:/ghUtA/adhyayana/uddeza: mUtyuM - - ahIM zarunA peTA vibhAgamAM be nAmo che. (1) yai: (2) aMtargata kemake zalA 21, 22, 23 mAM zatajnA peTA vibhAganuM nAma varSAM ja zAvela che. zataka vibhAgane aMtagata, athavA tarataja nAmathI oLakhAvAya che. 33,34,3,36,400 nA peTA (6) jJAtAdharmajyA- zrutapa:/yan:/gadhyayana pUrNa pahelA tAvanpa mAM adhyavana ja che. bIjA grutattvo peTAvibhAga tharjA nAme che ane te vartta nA peTA vibhAgamAM acyavana che. (7) 35AlavA- gadhyayana/mUrta (8) antardrA- van:/dhyayana/mUtta (1) anuttopapAtivAcan:/adhyayana/mUna (10) praznavyAkaraNa- dvAraM/adhyayanaM / mUlaM Azrava ane saMvat evA spaSTa be bheda che jaine AzrayadA. ane saMvaradAra kahyA che. (koIka ER ne badale zrutanya zabda prayoga paNa kare che) (11) viSAzruta-zrutapa:/dhyayana/mUrta (12) bIpapAti- mUrchA (13) rAjapraznIya- mUlaM . Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) jIvAjIvAbhigama pratipattiH/ uddezakaH / mUlaM bhAgamabhAti vilo che to pakSa sama bhATe pratipattiH pachI kheDa peTavila nodhanIya che. prema pratipatti -3-bhAM neraiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva sevA bhAra peTAvilAgo par3e che. tethI tipatti/ (neraiya Adi)/uddezakaH / mUlaM ye rIte spaSTa alaga pADelA che, zreSTha rIte zabhI pratipatti nA uddezakaH nava navI padma te peTAvilAja pratipattiH nAbhe che. (15) prajJApanA - padaM / uddezakaH /dvAraM/mUlaM padanA peTA vibhAbhiyAM uddezakaH che, yAMdvAre chepa pada-28nA peTA vibhAgamA uddezaka ane tenA peTA vibhAgamAM dArUM paNa che. (16) sUryaprajJapti - prAbhUtaM / prAbhRtaprAbhRtaM / mUlaM (17) candraprajJapti prAbhRtaM / prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM khAbhama 18-17mA prAbhRtaprAbhRta nA pakSa pratipattiH nAma peTA vibhAga che. yA uddezakaH khAi mujaba teno vizeSa vistAra thAyela nathI. vakSaskAraH / mUlaM (18) jambUdIpaprajJapti - (19) nirayAvalikA - adhyayanaM/mUlaM (20) kalpavataMsikA (21) puSpitA adhyayanaM / mUlaM [8] - adhyayanaM / mUlaM (22) puSpacUlikA - adhyayanaM / mUlaM (23) vahidazA - adhyayanaM /mUlaM Agama 19 thI 23 niyAnidhi nAmathI sAthe jovA maLe che kemake tene upAMganA pAMca varga tarIke sUtradvAre zroNapAvelA che. mAM varga-1, nirayAvalikA, varga-2 kalpacataMsikA... vagere kAlavA ( 24 thI 33) catuHzaraNa (Adi dazepayannA) mUlaM (34) nizItha - uddezakaH /mUlaM (35) bRhatkalpa - uddezakaH / mUlaM ( 36 ) vyavahAra - uddezakaH / mUlaM (37) dazAzrutaskandha - dazA / mUlaM (38) jItakalpa - mUlaM (39) mahAnizItha (40) Avazyaka (41) ogha / piNDaniyukti mUlaM (42) dazavaikAlika - adhyayanaM / uddezakaH /mUlaM (43) uttarAdhyayana adhyayanaM //mUlaM (44-45 ) nandI - anuyogadvAra mUlaM adhyayanaM / uddezakaH / mUlaM adhyayanaM / mUlaM - Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA AgamasUtra mUlaM gAyA krama AgamasUtra mUlaM gAthA krama 1. 2. 3. 4. AcAra sUtrakRta sthAna samavAya 5. bhagavatI 6. 7. 8. 9. 10. praznavyAkaraNa 11. vipAkazruta 12. aupapAtika 13. rAjaprazniya 14. jIvAbhigama jJAtAdharmakathA upAsaka dazA antakRddazA anuttaropapAttika 15. prajJApanA 16. sUryaprajJapti 17. candraprajJapti 18. jambUdIpaprajJapti 19. nirayAvalikA 20. kalpavataMsikA 21. puSpitA 22. puSpacUlikA 23. vahidazA 552 806 1010 383 1087 241 73 62 13 89 47 177 85 398 622 214 218 365 21 5 11 3 5 24. 25. 26. 27. 28. 57 29. 13 30. 12 31. 4 32. 14 33. 3 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 41. 1 42. 2 43. 1 44. 9 45. 147 723 169 93 114 30 93 231 103 107 131 catuHzaraNa AturapratyAkhyAna mahApratyAkhyAnaM bhaktaparijJA taMdula vaicArika saMstAraka gacchAcAra gaNividyA devendrastava maraNasamAdhi nizISa bRhatkalpa vyavahAra dazAzrutaskandha jItakalpa mahAnizItha Avazyaka oghaniyukti piNDaniryukti dazavaikAlika uttarAdhyayana nandI anuyogadvAra 63 71 142 172 161 133 137 82 63 70 142 172 139 133 137 82 307 664 307 664 1420 215 285 114 103 1528 92 21 1165 1165 712 712 540 515 1731 , 1640 / 168 93 350 141 - 56 103 noMdha :- OMta gAthA saMkhyAno samAveza mUlaM bhAM 6 4 bhaya che. te mUla sivAyanI alaga gAthA samabhavI nahIM. mUla zabda se sabhI sUtra bhane gAthA jane bhATe no khAyelo saMyukta anukrama che. gAthA badhAMja saMpAdanomAM sAmAnya aMka dharAvatI hovAthI teno alaga aMka Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka judo pADatA nathI. 8 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10] [9] [12] ' [14] [15] [1] [17] [18] -- amArA prakAzano :abhinava hema laghuprakriyA - 1 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 2 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 3 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 4 - saptAGga vivaraNam kRdantamAlA caityavandana parvamAlA caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa caityavandana covizI zatruJjaya bhakti [AvRtti-do] gamana saina pracadvi - 2046 abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya - 1 thI 11 abhinava upadeza prAsAda - 2- zrAvaka kartavya - 12 thI 15 abhinava upadeza prAsAda-3- zrAvaka kartavya - 1 thI 36 navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe) samAdhi maraNa [vidhi - sUtra - padya - ArAdhanA-maraNabheda-saMgraha caityavaMdana mALA [779 caityavanaMdanono saMgraha]. tatvArtha sUtra prabodhaTakA aidhyAya-1] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno. siddhAcalano sAthI AvRtti - be caitya paripATI, amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI, zatruMjaya bhakti [AvRtti - be zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI zrI cAritra pada eka karoDa japa noMdhapothI zrI bAvrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAro abhinava jaina paMcAMga - 2042 [sarvaprathama 13 vibhAgomAM zrI jJAnapada pUja aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA AvRtti traNa vItarAga stuti saMcaya 1151 bhAvavAhI stutio (pUjya AgaboddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-1 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAyatatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-3 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-4 [] [21] [22] ri3] [24] [25]. [5] ri7] [28] [9] [30] [31] [32] [33] [4] [35] Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] [35] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-5 [39] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-6 [38] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-7 [3] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-8 [40] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-9 [4] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-10 [ 42 ] [ 43] prakAzana 1 thI 41 abhinavazruta prakAzane pragaTa karela che. AyAro sUyagaDo [44] ThANaM [45] samadAo [46] vivAhapannati [ 47 ] nAyAdhammakahAo [48] uvAsagadasAo [49] aMtagaDadasAo. [50 ] anuttovavAiyadasAo [51] paNhAvAgaraNaM [52] vivAgasUyaM [ 53 ] [ 54 ] [ 55 ] jIvAjIvAbhigamaM uvavAiyaM rAyappaseNiyaM [ 56 ] patravaNAsutaM sUrapannatiH [ 57 ] [ 58 ] caMdapannattiH [ 59 ] jaMbUddIyapatrati [ 60] nirayAbaliyANaM [61] kappavaDiMsiyANaM [62] puSphiyANaM [ 63 ] puSphacUliyANaM vahidasANaM [ 64 ] [ 65 ] causaraNaM [ 66 ] AurapaccakkhANaM [ 67 ] mahApaJcakkhANaM [ 68 ] bhattapariNA [AgamasuttANi- 1] [AgamasutANi-2] [AgamasuttANi- 3] [AgamasuttANi-4] [AgamasuttANi-5] [AgamasuttANi-6] [AgamasuttANi-7] [AgamasuttANi-8] [AgamasuttANi-9] [AgamasuttANi 10 ] [AgamasuttANi-11 ] [AgamasuttANi - 12] [AgamasuttANi- 13] [AgamasuttANi-14 ] [AgamasuttANi- 15] [AgamasuttANi 16 ] [AgamasutANi 17] [AgamasuttANi-18 ] [AgamasutANi- 19] [AgamasuttANi - 20 ] [AgamasuttANi - 21 ] [AgamasuttANi-22 ] [AgamasuttANi-23] [AgamasuttANi-24 ] [AgamasuttANi-25 ] [AgamasuttANi-26 ] [AgamasuttANi-27] paDhamaM aMgasutaM bIaM aMgasutaM taiyaM aMgasutaM cautthaM aMgasutaM paMcamaM aMgasutaM chaThThe aMgasutaM sattamaM aMgasutaM aTTamaM aMgasutaM navamaM aMgasutaM dasamaM aMgasutaM ekArasamaM aMgasutaM paDhamaM uvaMgasutaM bIaMuvaMgataM taiyaM ubaMgasutaM catvaM uvaMgasutaM paMcamaM uvaMgasutaM chaThThe ugataM sattamaM uvaMgasutaM aThThamaM uvaMgasutaM navamaM udaMgasutaM dasamaM uvaMgasutaM ekcarasamaM uvaMgasutaM bArasamaM uvaMgasutaM paDhamaM paNNagaM bIaM paNNagaM tIiyaM paINNagaM cautthaM paINNagaM Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [69] taMdulaveyAliyaM [ 70] saMthAragaM [ 71] gacchAyAra [72] caMdAvejjhayaM [ 73] gaNivijJA [74] deviMdatthao [ 75 ] maraNasamAhi [ 76 ] vIratthava nisIha buhatkappo vavahAra [ 77] [ 78 ] [79] [ 80 ] [ 81] dasAsuyakkhaMdhaM jIyakappo [82] paMcakaSpabhAsa [83] mahAnisIhaM [84 ] AvasassayaM [85] ohanijutti [ 86] piMDanitti [87] dasaveyAliyaM [8] utarajjhayaNaM [89] naMdIsUrya [10] anuogadAraM [ 81] bhAyAra [2] sUyagaDa - [3] - [4] samavAyavivArapanati - [ e5 ] [ e ] nAyAdhammAlA - [1] uvAsagahasA - [8] aMtagauhasA - [12] [AgamasuttANi-28 ] [AgamasuttANi-29 ] [AgamasuttANi- 30 / 1 ] [AgamasutANi - 30 / 2 ] [AgamasuttANi- 31] [AgamasuttANi- 32 ] [AgamasuttANi-33/1 ] [AgamasuttANi- 33 / 2 ] [AgamasuttANi-34 ] [AgamasuttANi- 35 ] [AgamasuttANi- 36 ] [AgamasuttANi- 37 ] [AgamasuttANi- 38 / 1 ] [AgamasuttANi- 38 / 2 ] [AgamasuttANi- 39 [AgamasuttANi-40 ] [AgamasuttANi - 41/1 ] [AgamasuttANi - 41 / 2 ] [AgamasuttANi - 42 ] [AgamasuttANi 43 ] paMcamaM paINNagaM paNa sattamaM paNNagaM - 1 sattamaM paINNagaM-2 aThThamaM paINNagaM navamaM paINNagaM dasamaM paINNagaM- 9 dasamaM paNNagaM-2 gubharAtI anuvAda [9] anuttaropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda [100] pahAvAgaja paDhamaM cheyasutaM bIaM cheyasuttaM taiyaM cheyasutaM cautthaM cheyasuttaM paMcamaM cheyasuttaM - 9 paMcamaM cheyasutaM - 2 [AgamasuttANi-44 ] paDhamA cUliyA [AgamasuttANi 45 ] bitiyA cUliyA prakAzana 42 thI 90 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. cheyasutaM bIaM mUlasutaM - 9 bIaM mUlasutaM - 2 mUlasutaM iyaM sutaM cautyaM mUlasutaM gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] paheluM aMgasUtra gujarAtI anuvAda bIjuM aMgasUtra [AgamadIpa-1] [AgamaddIpa- 1] gubharAtI anuvAda trIjuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda cothuM aMgasUtra pAMcamuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda chaThThuM aMgasUtra sAtamuM aMgasUtra AThamuM aMgasUtra [AgamadIpa-1] AgamadIpa-2] [AgamadIpa-3] AgamadIpa-3] [AAgabhaTTIpa-3] [AgamadIpa-3] gujarAtI anuvAda AgamadIpa-3] navamuM aMgasUtra dazamuM aMgasUtra Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13] [101] vivAgasUya - [102] uvavAya [103] rAyapUseNiya - [10] jIvAjIvAbhigama - [15] pannavaNAsura [1] sUrapatti - [17] caMdapannati - [108] jaMbudIvapannati - [19] nirayAvaliyA - [11] kaSpavaDiMsiyA - [111] puphiyA[112] pucUliyA - [113] vadisA - [14] causaraNa - [15] AurappaccakhANa - [11] mahApaccaSmANa - [117] bharapariNA - [118] taMdulayAliya[118] saMthAraga - [12] gacchAyAra - [12] caMdAjhaya[122] gaNiviksa - [123 deviMdatya[124] vIratyava[125 nisIha - [12] buhatakappa - [12] vavahAra - . [118] dasAsuyaphabaMdha - [12] jIyakapyo - [13] mahAnisIha[31] Avasmaya - [132] onitti - [133] piMDani jutti[134 dasayAliya gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] agiyAramuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] paheluM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] cothuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5 pAcamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] chaThuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5 sAtamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] AThamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] navamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5 dazamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5 agiyAramuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] bAramuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] pahelo paDyo gujarAtI anuvAda AgamadIpa-I bIjo paDyo gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-s] trIjI payagno gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] cotho paDyo gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] pAMcamo paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-s] chaThTho paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-ko sAtamo patro-1 gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] sAtamo payagno-ra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] AThamo paDyo gujarAtI anuvAda [Agamadapa-6] navamo paDyo gujarAtI anuvAda AgamadIpa- dazamo paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa) paheluM chedasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] bIjuM chedasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa] trIjuM chedasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-cothuM dasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] pAMcamuM chedasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chaThTha chedasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7 paheluM mUlasutra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-1 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-2 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] trIjuM mulasUtra Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] [147] [135] uttarAyaNa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] cothuM mUlasutra [135] nahIsukta - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] pahelI cUlikA [137 anuyogadvAra - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [138) dIkSA yogAdi vidhi [13] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AcArAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-1 [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-2 [142] sthAnAGgasUtraM saTIkaM / AgamasuttANi saTIkaM-3 [143] samavAyAnasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-4 [144] bhagavatIaGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-5/6 [145] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-7 [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-7 antakRdazAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-7 [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [150] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-8 [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-8 [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-8 [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-9 [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-10/11 [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-12 candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [157] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-13 [158] nirayAvalikAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-14 [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [160] puSpitAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-14 [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-14 [162] vaNhidasAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [163] catuHzaraNaprakIrNakasUtra saTIka AgamasuttANi saTIkaM-14 [164] AturapratyAvyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [165] mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [166bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] [167] taMdulavaicArikaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [168] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [169] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [170] gaNividyAprakIrNakasatraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [172] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [173] nizIthachedasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-15-16-17 {174] bRhatkalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-18-19-20 [175] vyavahArachedasUtraM saTIka Agagama suttANi saTIka-21-22 [176] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-23 [177] jItakalpachedasUtraM saTIkaM / AgamasutANi saTIkaM-23 [178] mahAnizIthasUtraM (mUlaM) AgamasuttANi saTIkaM-23 [179] AvazyakamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-24-25 [180] oghaniyuktimUlasUtraM sarTIka Agama suttAmi saTIkaM-26 [181] piNDaniyuktimUlasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-26 [182] dazavakAlikamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-27 [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-28-29 [184] nandI-cUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-30 prakAzana 139 thI 185 Agamazrata prakAzane pragaTa karela che. -: saMpa sthaNa: 'mAgama maaraadhn| un' . zItalanAtha sosAyaTI-vibhAga-1, phaleTa naM-13, 4the mALe zrI neminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, bahAI senTara, khAnapura amadAvAda-1 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] "AgamasuttANi-saTIkaM" maga 1 thI 30 nuviva25 samAviSTAAgamAH AgamasuttANi bhAga-1 bhAga-2 AyAra sUtrakRta sthAna bhAga-3 bhAga-4 samavAya bhAga-5-6 bhagavatI (aparanAma cyAkhyAprajJapti) bhAga-7 jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa bhAga-8 vipAkazruta, aupapAtika, rAjanazniya bhAga-9 jIvAjIvAbhigama bhAga-10-11 prajJApanA bhAga-12 sUryaprajJapti, candraprajJapti bhAga-13 jambUdvIpaprajJapti bhAga-14 niravAyalikA, kalpayataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA vahidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhaktaparijJA, tandulakvArika, saMstAraka, gacchAcAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi bhAga-15-16-17 nIzItha bhAga-18-19-20 bRhatkalpa bhAga-21-22 vyavahAra bhAga-23 dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha bhAga-24-25 Avazyaka bhAga-26 oghaniyukti, piNDaniyukti bhAga-27 dazavakAlika bhAga-28-29 uttarAdhyayana bhAga-30 nandI, anuyogadvAra Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyaM Bivate & Personal Use Only