________________
શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-પહેલો પ્રકાશ
૧ ૨
પ્રસ્તાવના
ભૂતગુણોની સ્તુતિ કરવા વડે) પોતાને મલિન બનાવે છે ત્યારે પરમાત્મા વગેરે સ્તુત્ય વર્ગની સ્તુતિ કર્યા વિના વાણીના પાપની ક્ષમા કરનાર બીજું કંઈ છે ? અર્થાત્ પરમાત્મા વગેરે સ્તુત્ય વર્ગની સ્તુતિ સિવાય બીજા કોઇ ઉપાયથી વાણીનું પાપ માફ થઇ શકે તેમ નથી. આથી અહીં કહ્યું કે પરમાત્માની સ્તુતિ કરવા વડે હું મારી વાણીને પવિત્ર કરું છું. | (છઠ્ઠી ગાથાના ઉત્તરાર્ધનો અર્થ7) વળી સંસારરૂપ અરણ્યમાં જીવોના સુક્ષેત્ર વગેરે અગિયાર અંગોથી યુક્ત જન્મનું પણ ફલ વસ્તુના સત્ય સ્વરૂપનું પ્રકાશન કરવું એ જ છે.
અગિયાર અંગો- મનુષ્યભવ, આર્યક્ષેત્ર, આર્યજાતિ, આર્યકુલ, રૂપ (=પાંચ ઇંદ્રિયોની પરિપૂર્ણતા), આરોગ્ય, દીર્ધાયુ, બુદ્ધિ, ધર્મશ્રવણ, શ્રદ્ધા, ચારિત્ર. (અહીં ૧ થી ૬ ગાથા પૂર્ણ થઇ.) (૧-૨-૩-૪-૫-૬)
હવે વીતરાગ સ્તોત્રની રચના કરવામાં અશક્તિ પ્રગટ કરવા દ્વારા પોતાની નમ્રતાને પ્રગટ કરતા સ્તોત્રકાર કહે છે
क्वाहं पशोरपि पशुर्वीतरागस्तवः क्व च ।
उत्तितीर्घररण्यानी, पद्भ्यां पङ्गुरिवारम्यतः ॥७॥ ૭) અન્વય સહિત શબ્દાર્થ–
* પશોપિ પશુ-પશુથી પણ પશુ= પશુથી પણ અધિક અજ્ઞાન, તે સદં-હું ક્યાં ?, ૨-અને, વીતરાસ્તવ:-વીતરાગની સ્તુતિ, વવ-ક્યાં?, ગત:-થી (વીતરાગ સ્તોત્રની રચના કરવાની ઇચ્છાવાળો હું ખરેખર), પર રૂવ-લંગડા માણસની જેમ, પર્યા-બે પગોથી, મરચાની-મહાન જંગલને, ઉત્તિતીર્ષ-ઓળંગવાની ઇચ્છાવાળો, સ્મ-છું.
શ્લોકમાં સ્વ શબ્દ મોટું અંતર બતાવવા માટે છે. પશુથી પણ પશુ એવો હું ક્યાં ? ખરેખર ! વીતરાગનું જેવું સ્વરૂપ છે તેવું સ્વરૂપે પ્રગટ કરનારી શ્રેષ્ઠ સ્તુતિઓને રચવામાં સકલ શાસ્ત્રોરૂપ સમુદ્રના પારને જોનારા પણ છબસ્થો-પશુ જેવા પશુ છે. હું તો આ યુગના કેટલાક ગ્રંથોના માત્ર અર્થોમાં પ્રયત્ન કરનારી મતિવાળો છું. આથી અતિહીન હોવાથી પશુથી પણ પશુ છું. ભગવાનનું ચરિત્ર
