________________
શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-દશમો પ્રકાશ ૧૦૧
અભુત સત્વ
૬) અન્વય સહિત શબ્દાર્થ માવિ-હે ભગવંત! એક તરફ આપનું, પI-ઉત્કૃષ્ટ, નિર્વસ્થતા-નિગ્રંથપણું ત્યાગ છે, ૪ અને બીજી તરફ આપનું, ૩ā -ઉચ્ચ પ્રકારનું, વજ્જતા -(ધર્મ) ચક્રવર્તીપણું સામ્રાજ્ય છે, વિરુદ્ધ-વિરુદ્ધ ભાસતા, દયં-આ બે ગુણો, તવઆપનામાં જ છે, પ્રી-બીજા, -કોઇમાં, -નથી.
- અગણિત મહિમાવાળા હે ભગવન્! એક તરફ આપનું ઉત્કૃષ્ટ નિગ્રંથપણું (ત્યાગ) અને બીજી તરફ આપનું ઉચ્ચ પ્રકારનું ચક્રવર્તીપણું સામ્રાજ્ય છે. સ્થલ દષ્ટિથી પરસ્પર વિરુદ્ધ ભાસતા આ બે ગુણો આપનામાં જ દેખાય છે. આપના જેવાથી બીજા કોઇમાં ય દેખાતા નથી. - નિર્ગથતા એટલે સર્વ સંગના પરિત્યાગથી થયેલું આકિંચન્ય. ચક્રવર્તીપણું એટલે ધર્મ સામ્રાજ્યની પદવી. જેને જ જ્યારે જ નિર્ચથતા હોય તેને જ ત્યારે જ ચક્રવર્તીપણું કેવી રીતે હોય ? આમ આ બંને વિરુદ્ધ છે. આ વિરોધનો પરિહાર (eત્યાગ) આ પ્રમાણે છે-સ્વામીએ વિરતિ સ્વીકારના પ્રસંગે વસ્ત્રના છેડામાં રહેલા તૃણની જેમ ધન, ધાન્ય, સ્ત્રી, પુત્ર, રાજ્ય, રાષ્ટ્ર, દેશ, ધનની તિજોરી વગેરે પરિગ્રહની અવગણના કરી–ત્યાગ કર્યો, એ ત્યાગના સામર્થ્યથી જ નિગ્રંથતા પ્રગટ થઇ. તથા પ્રભુ વીતરાગ હોવાથી પ્રભુમાં પ્રભુતાઇની ઇચ્છાનો નાશ થઇ ગયો હોય છે. આમ છતાં તીર્થંકર પદના પ્રભાવથી પ્રાપ્ત થયેલ શ્વેત ત્રણ છત્ર, ચામર, સિંહાસન, સુવર્ણ કમલ, ધર્મચક્ર, મહેન્દ્રધ્વજ, કોટાકોટિ પ્રમાણ દેવઅસુર-મનુષ્યો દ્વારા કરાતી સેવાથી વ્યક્ત થતું ભગવાનનું ચક્રવર્તીપણું પણ સંગત જ છે. ખરેખર ! નિગ્રંથપણું અરતિનું કારણ અને ચક્રવર્તીપણું રતિનું કારણ છે, આમછતાં તે બંનેના સદ્ભાવમાં પણ સ્વામીની તે જ પરમ સામ્યની લીલા હોય છે, અર્થાત્ સ્વામી બંનેમાં સમભાવવાળા હોય છે. આ પ્રમાણે કાંઇજ અનુચિત
નથી. (૬)
૧ નિગ્રંથપણું સર્વ સંગના ત્યાગ રૂપ છે, જે જ્યારે નિગ્રંથ હોય છે ત્યારે જ ચક્રવર્તી કેવી રીતે
હોઇ શકે ? આથી નિગ્રંથપણું અને ચક્રવર્તીપણું એ બે વિરુદ્ધ ભાસે છે. ૨. ૩૫નતિ પ્રાપ્ત થયેલ.
