________________
શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-અઢારમો પ્રકાશ ૧૫૮
કઠોરોક્તિ સ્તવ
. यदेव सर्वसंसारि-जन्तुरूपविलक्षणम् ।
परीक्षन्तां कृतधियस्तदेव तव लक्षणम् ॥९॥ ૯) અન્વય સહિત શબ્દાર્થ– હે જિનેશ્વર ! સર્વસંમરિનનુરૂપવિત્નક્ષ-સર્વ સંસારી જીવોના સ્વરૂપથી વિલક્ષણ, યદ્જે કંઇ છે, તદ્દેવ-તેને જ, થય:-વિદ્વાનો, તવ-આપનું, નક્ષ-લક્ષણ, પરીક્ષાનાં વિચારે. આપનામાં રહેલી સર્વ સંસારી જીવોના સ્વરૂપથી વિલક્ષણતા જ આપને દેવ તરીકે ઓળખવાનું લક્ષણ છે.
હે સ્વામી ! સંસારી સઘળા ય જીવોના શરીરોથી વિલક્ષણ (=જુદું) જે કિંઇ છે તેને જ વિદ્વાનો આપનું લક્ષણ વિચારે છે. .
અહીં ભાવાર્થ આ પ્રમાણે છે–બીજાઓ પક્ષીવાહન અને પશુવાહન વગેરે જેને દેવના ચિહ્ન તરીકે ઓળખે છે તે દેવચિહ્નો સંસારી જીવોમાં સાધારણ છે. અને દેવપણું અસાધારણ ગુણોથી ઘટે છે. આથી જ ભગવાન સર્વ સંગોથી મુક્ત હોવાથી પક્ષી અને પશુ વગેરે ઉપર આરૂઢ થતા નથી. તેથી જ ભગવાન મુક્ત છે સંસારી નથી. વાહન ઉપર આરૂઢ થયેલાઓ પરિગ્રહથી યુક્ત હોવાથી સંસારી જ છે. તથા ભગવાન સર્વોત્તમ સમચતુરસ સંસ્થાનવાળા જ છે. નેત્રાદિના વિકારવાળા નથી. ૧૮ષરહિત હોવાથી ત્રિશૂલ વગેરે શસ્ત્રોથી રહિત છે. વીતરાગ હોવાથી શરીર સ્ત્રીના આલિંગનથી રહિત છે. નિંદનીય આચરણ કરનાર ન હોવાથી સંપૂર્ણ વિશ્વને આનંદ આપનારા છે. પરમ સમભાવથી ભાવિત હોવાથી પ્રકોપ અને પ્રસાદ આદિથી વિડંબના કરાયેલા નથી. કૃતકૃત્ય હોવાથી વિશ્વનિર્માણ આદિમાં વ્યગ્ર નથી. મોહરહિત હોવાથી નૃત્ય અને હાસ્ય આદિથી વિકૃત મુદ્રાવાળા નથી. બીજા દેવો પૂર્વોક્ત સ્વરૂપવાળા છે. આવા પ્રકારનું જે આ “સંસારી સઘળાય જીવોના શરીરોથી વિલક્ષણ” જે કંઇ છે તે જ આપનું લક્ષણ છે. (૯)
આ જ વિષયને સ્પષ્ટ કરતા સ્તુતિકાર ઉપસંહાર કરે છે. ૧ ટીકામાં રહેલ નોકોત્તર પદનો અર્થ સ્વયં સમજી લેવો. ૨. પ્રોષિતષત્વ શબ્દનો શબ્દાર્થ આ પ્રમાણે છે-પ્રોષિત એટલે પરદેશ ગયેલ. પરદેશ ગયો છે
ષ જેમનો તે પ્રોષિતષ. પ્રોષિત ઠેષનો ભાવ તે પ્રોષિતદ્વેષત.
