________________
શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-અઢારમો પ્રકાશ ૧૫૭
કઠોરોક્તિ સ્તવ
યુક્તિથી, પ્રતીયતા-નિર્ણય થઇ શકે ? એ પ્રમાણે લૌકિક દેવના લક્ષણોથી વિલક્ષણ આપનામાં દેવત્વબુદ્ધિ શી રીતે થાય?
પર્ણ, તૃણ, કાષ્ઠાદિ વસ્તુ પાણીના પ્રવાહ પ્રમાણે તણાય છે એ યુક્તિયુક્ત છે. કારણ કે પ્રત્યક્ષ પ્રમાણથી સિદ્ધ છે (=બધાને પ્રત્યક્ષ દેખાય છે), તથા બધાયને અનુભવ સિદ્ધ છે. પણ પર્ણ અને તૃણ વગેરે વસ્તુ પાણીના પ્રવાહની સામે વહે છે એ કયા પ્રમાણબળથી નિર્ણય થઇ શકે ? એ પ્રમાણે વર્તમાન કાળના દેવોના લક્ષણથી જુદા આપનામાં દેવત્વબુદ્ધિ (આ દેવ છે એવી બુદ્ધિ) કેવી રીતે થાય ? (૭)
આ પ્રમાણે સ્તુતિકારે ભગવાનનું સ્વરૂપ જાણે જાણતા ન હોય તેમ બહિર્મુખ પરીક્ષકોનો પક્ષ સ્વીકારવા વડે કંઇક કઠોર જેવું કહીને ફરી સ્વાભાવિક વચનને પ્રગટ કરે છે– “ .
अथवाऽलं मन्दबुद्धि-परीक्षकपरीक्षणैः ।
ममापि कृतमेतेन, वैयात्येन जगद्गुरो ! ॥८॥ ૮) અન્વય સહિત શબ્દાર્થ–. તારો વિશ્વગુરુ!, ૩થવા અથવા, મઘુદ્ધિપરીક્ષપરીક્ષ:-અલ્પબુદ્ધિવાળા પરીક્ષકોની પરીક્ષાઓથી=વિચારણાઓથી, -સર્યું, અને, મમાપિ-મારે પણ, તેન વૈચાત્યેન-આ (આપની પરીક્ષા સંબંધી) ધૃષ્ટતાથી, તં-સર્યું.
અથવા હે જગદ્ગુરુ ! હે વિશ્વપૂજ્ય ! વિશિષ્ટ ચિંતનથી રહિત વિચારકોના આ વિચાઅકારોથી (તત્ત્વનિર્ણયના પ્રકારોથી) સર્યું. કારણકે તે વિચારપ્રકારો આપનામાં સર્વથા જ ઘટતા નથી. તથા મારે પણ પૂર્વોક્ત સામાન્ય જનને ઉચિત પરીક્ષાસંબંધી હોંશિયારીની ધિક્રાઇથી સર્યું. આ પ્રમાણે આપના વિષે મનથી પણ અસત્યલાપનું ચિંતન કરવું એ ઉચિત નથી. (૮) - જો પૂર્વોક્ત દેવલક્ષણો તે રીતે ઘટી શકે તેવા નથી તો દેવને ઓળખવા માટે બીજુ લક્ષણ કયું શોધવું ? એમ સ્તુતિકાર કહે છે –
૧. બહિર્મુખ=આત્મસ્વરૂપથી વિમુખ બનેલા.
