________________
શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-બારમો પ્રકાશ ૧૧૬
વૈરાગ્ય સ્તવ
વૈરાયે-વૈરાગ્યમાં, નિષ્ઠિતી રહેલા છે, જ્ઞાનાર્મ-જ્ઞાનગર્ભિત, વૈરાયે-વૈરાગ્ય, તુ-તો, ત્વયિ-આપનામાં, પાવનતાં-એકીભાવને, રાત-પામ્યું છે=આત્મસાતું બન્યું છે.
"અસીમ વૈરાગ્યથી શ્રેષ્ઠ હે ભગવન્! બીજાઓએ સ્વીકારેલા આતોનું શરીર રાગ વગેરેનાં ચિહ્ન એવા સ્ત્રી, શસ્ત્ર, જપમાલા વગેરે પદાર્થોથી કલંકિત છે. આથી તેમનામાં વૈરાગ્યની સંભાવના જ નથી. હવે જો એ પ્રમાણે પણ એમનામાં વૈરાગ્યનો સ્વીકાર કરવામાં આવે તો આપનાથી બીજા દેવો વગેરે દુ:ખગર્ભિત અને મોહગર્ભિત વૈરાગ્યમાં રહેલા છે. જ્ઞાનગર્ભિત વૈરાગ્ય તો આપનામાં=શ્રી વીતરાગ ભગવાનમાં એકીભાવને પામ્યું છે, પણ અન્ય દેવો વગેરેમાં નથી.
hયન =એક જ વીતરાગરૂપ આશ્રયે જાય છે=એક જ વીતરાગરૂપ આશ્રયનો સ્વીકાર કરે છે તે એકાયન. અંકાયનનો ભાવ તે એકાયનતા.” - ઇષ્ટવિયોગ અને અનિષ્ટસંયોગ વગેરે દુઃખનાં કારણો ઉપસ્થિત થતાં જે ક્ષણિક વૈરાગ્ય થાય તે દુઃખગર્ભિત વૈરાગ્ય છે. કુતીર્થિકોએ રચેલા અધ્યાત્મ (શાસ્ત્ર)ના અંશના શ્રવણથી કેટલાકોને રાજ્યાદિનો ત્યાગ કરવાની ઇચ્છા થાય છે, અને કેટલાકોને યમ-નિયમ વગેરે કરવાની ઇચ્છા થાય છે, તે પણ અસર્વજ્ઞોએ રચેલા હોવાના કારણે મુક્તિનું કારણ ન હોવાથી મોહગર્ભિત વૈરાગ્ય છે–અજ્ઞાનતાથી યુક્ત પરિશ્રમવાળું જ વૈરાગ્ય છે. સત્ય વસ્તુતત્ત્વના ચિંતનથી ઉત્પન્ન થયેલું, અનિત્યાદિ શુભ ભાવનાઓથી વૃદ્ધિ પામેલ બળવાળું, સર્વ સંગના ત્યાગથી દ્વિગુણિત ઉત્સાહવાળું, ત્રણ ભુવનની લક્ષ્મી પ્રાપ્ત થવા છતાં ક્ષોભ ન પામે તેવું વૈરાગ્ય જ્ઞાનગર્ભિત છે. (૭)
औदासीन्येऽपि सततं, विश्वविश्वोपकारिणे ।
नमो वैराग्यनिनाय, तायिने परमात्मने ॥८॥ ૮) અન્વય સહિત શબ્દાર્થ –
૧. નિરવહિં અસીમ. ૨. પરમા=શ્રેષ્ઠ.
