________________
શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-બારમો પ્રકાશ ૧ ૧૨
વેરાગ્ય સ્તવ
. दुःखहेतुषु वैराग्यं, न तथा नाथ ! निस्तुषम् ।
मोक्षोपायप्रवीणस्य, यथा ते सुखहेतुषु ॥२॥ ૨) અન્વય સહિત શબ્દાર્થ :– નાથ-હે નાથ, મોક્ષોપાયાપ્રવીણ્ય-મોક્ષના (સમ્યજ્ઞાનાદિ) ઉપાયમાં તત્પર, તેઆપનો, નિતુષતાત્ત્વિક, વૈરાર્થ-વૈરાગ્ય, સુહેતુપુ-સુખનાં કારણોમાં, યથાજેવો છે, તથા-તેવો, હુહેતુપુ-દુ:ખનાં કારણોમાં, -નથી. આપને ઇષ્ટ વિયોગ આદિ દુઃખનાં કારણો કરતાં સ્ત્રી આદિ સુખનાં કારણોમાં વિશેષ વૈરાગ્ય હોય છે. આથી જ આપનો વૈરાગ્ય તાત્ત્વિક હોય છે.
વૈરાગ્યના પ્રવાહથી યુક્ત હે નાથ ! આપનો તાત્ત્વિક વૈરાગ્ય પૂર્વોક્ત દુઃખનાં કારણોમાં તેવો નથી, જેવો પૂર્વોક્ત દુઃખનાં કારણોથી વિપરીત સુખમાં છે, અર્થાત્ સુખનાં કારણો સ્ત્રી આદિ સ્વાધીન હોવા છતાં તેમાં આપનો વૈરાગ્ય અતિશય વધે છે. કારણ કે આપ મોક્ષના ઉપાયોને વિસ્તારવામાં કુશળ છો.
અહીં આશય આ પ્રમાણે છે-દુ:ખના હેતુઓની ઉત્પત્તિમાં જે વૈરાગ્ય થાય તે વાનરના વૈરાગ્યની જેમ ક્ષણિક જે હોય. સુખ હેતુઓના એકાંત અનિત્યતાના ચિંતનથી (=આ સુખ હેતુઓ અવશ્ય જવાના સ્વભાવવાળા હોવાથી અનિત્ય છે એવા ચિંતનથી) જે અત્યંત દઢ વૈરાગ્ય પ્રગટે છે તે જ વૈરાગ્ય મોક્ષનું કારણ હોવાથી શ્રેષ્ઠ છે એવો અહીં ભાવ છે. (૨)
વળીविवेकशाणैर्वैराग्य-शस्त्रं शातं तथा त्वया ।
यथा मोक्षेऽपि तत्साक्षा-दकुण्ठितपराक्रमम् ॥३॥ ૩) અન્વય સહિત શબ્દાર્થ – ૧. મી=પ્રવાહ સનાથ=સહિત ૨. નિન =નિષ્કપટ, કોઇ જાતના બહાના વિનાનું. આવો વૈરાગ્ય તાત્ત્વિક કહેવાય. માટે
અનુવાદમાં “તાત્ત્વિક” એમ લખ્યું છે. ૩. પશ્ચમ કુશળ ૪. કર્મવ=ચિંતન.
